Roots Vogelmagazine 1 - Voorjaar 2021

VOORJAAR 2021, € 5,25
MAGAZINE
• Dagboek
steltkluutkuikens
• Getest: 6 pocketkijkers,
1 warmtebeeldkijker
• Interview met
Merel Westrik
Zanger van andermans hits
GEKRAAGDE ROODSTAART
GOEDE BUUR
De charme
van de steenuil
ALTIJD IETS TE ZIEN
10 vogelhotspots
rond het Lauwersmeer
00121
AP
8 718972 810382
LOCAL PATCHES
Vogelaars over
hun favoriete plekken
MOOIE MUTATIES
Alles over kleurvariaties

MARCEL VAN KAMMEN
Voluit
voorjaarsvogelen
- 10 HOTSPOTS IN HET LAUWERSMEER -
Vogelaars beginnen al te watertanden als ze de naam Lauwersmeer horen.
Dit waterrijke en uitgestrekte gebied herbergt namelijk opvallend veel soorten
vogels. En die kun je er ongelooflijk mooi en in alle rust bekijken. Redacteur
Paul Böhre keek er zijn ogen uit en geeft je de beste voorjaars-vogelhotspots.
TEKST PAUL BÖHRE
ROERDOMP. BUIZERD.
ISTOCK
ISTOCK
RIETZANGER.
ISTOCK
MARCEL VAN KAMMEN
14 VOGELMAGAZINE
MARCEL VAN KAMMEN
WWW. MAGAZINE.NL 15

THOMAS HARBIG/NIS
VOORJAARS-
Kijken volgens de natuurkalender
VERSCHIJNSELEN
TJIFTJAF.
Elk jaar begint vanaf half maart de ultieme uitdaging voor veel vogelaars
en andere natuurliefhebbers: wie vindt de eerste van een soort? Zulk speurwerk geeft
niet alleen een kick, het helpt onze kennis van het klimaat ook een handje.
TEKST PAUL BÖHRE FOTO’S ISTOCK E.A.
Elk jaar in maart fiets ik regelmatig
een rondje langs plekken waarvan
ik weet dat de kans groot is dat ik er
de eerste tjiftjaf van het jaar kan zien.
Wélke van die plekken de meeste kans
op succes biedt, is altijd even gokken.
Kriskras rij ik door mijn woonplaats
Schoorl en passeer groenstroken en
parkjes en rij door de duinen met hoge
bomen, de oren gespitst op elk geluid.
Soms hoor en zie ik dagenlang niets,
maar dan opeens is daar het overbekende,
eindeloos herhaalde ‘tjif-tjaftjif-tjaf’,
op twee toonhoogten.
Dichter bij gekomen zoek ik de boomtoppen
af naar dit vrij kleine zangvogeltje,
want ik wil die eerste ook even
zien. Het is een soort bijgeloof: als ik
hem vind, wordt het een goed natuurkijkjaar.
En áls ik dan dat gedrongen postuur
te zien krijg, dat lijfje met overwegend
bruine bovendelen met een groenige
zweem, van onderen witgrijs en met
donkere pootjes en snavel, dan is het
natuurlijk feest.
Onrustig fladdert de tjiftjaf tussen de
takken door, waarbij hij zo nu en dan
stilstaat in de lucht (‘bidt’) om insecten
te vangen. Vlak voordat hij opnieuw
zingt, laat hij enkele snorrende tonen
horen: ‘brrrrr brrrrr’, een extra geluidje
dat hij vooral in het vroege voorjaar
laat horen. De eerste tjiftjaf kan weer
op de jaarlijst gezet worden. Het voorjaar
is begonnen. Heerlijk!
Fenologie: de natuurkalender
Natuurlijke processen, zoals de bloei
van bloemen, bladval en de start van
de vogeltrek, vinden elk jaar in min of
meer vaststaande perioden plaats.
Deze gegevens worden jaar in, jaar uit
trouw bijgehouden door tal van natuurminnaars.
Een spannende bezigheid,
want natuurlijke processen worden
beïnvloed door temperatuur, neerslag
en aantal zonuren. Door het klimaat
dus, en dat dit de laatste decen nia
drastisch verandert, is inmiddels wel
wetenschappelijk bewezen. Des te
belangrijker is het om bij te houden
welke natuurgebeurtenissen zich
wanneer voordoen. Dat wordt ook wel
fenologie genoemd, ofwel de ‘leer van
het verband tussen de periodieke
verschijnselen van de levende natuur
en de jaarlijkse periodieke schommelingen
van de meteorologische elementen,
leer van de invloed van klimaat
en bodem op de groei van planten en
dieren’ (aldus de Van Dale). Simpel
samengevat kun je ook spreken van:
de natuurkalender.
Eerste waarnemingen
Het is dus voor onze kennis van
de klimaatverandering heel relevant
dat ‘eerste waarnemingen’ goed
worden bijgehouden. En dat gebeurt
gelukkig ook: iedere natuurliefhebber
die iets met statistiek heeft, noteert
jaarlijks trouw de eerste waarneming
van een soort in het nieuwe jaar in zijn
of haar opschrijfboekje. Sterker nog:
elke zichzelf respecterende natuurclub,
van IVN-afdeling of vogelwerkgroep
tot landelijke organisaties zoals De
Vlinderstichting, heeft er een speciale
fenologiewerkgroep voor opgericht.
Met daaraan gekoppeld zelfs wedstrijden
waarin de hoofdprijs prestige is:
wie ontdekt de eerste zingende tjiftjaf
of bloeiend maarts viooltje. Onder
vogelaars is tegen het einde van april
de standaardvraag: “Heb jij de eerste
gierzwaluw al?” Niet alleen omdat het
een kick is als je die leuke vogel weer
voor het eerst hoort en ziet boven
de stad, maar ook omdat dat betekent
dat de zomer dichterbij komt. Een
echte vogelaar krijgt er kippenvel van. >
GIERZWALUW.
24 VOGELMAGAZINE
WWW. MAGAZINE.NL 25

Zingen vogels
of fluiten ze?
Om maar met de deur in huis
te vallen: van zingen is eigenlijk
geen sprake omdat vogels geen
strottenhoofd hebben. Ze laten
de lucht trillen met behulp van
membranen in de syrinx, een
zangorgaan met twee setjes
stembanden dat zich bevindt
aan het einde van de luchtpijp.
De stembanden werken samen
met de complexe spieren, pezen
en botjes rond de syrinx. Volgens
onderzoekers kan een vogel
hierdoor twee tonen tegelijk
zingen, zijn volume aanpassen en
de toonhoogte bepalen. De term
‘fluiten’ is ook niet helemaal
c orrect, aangezien mensen
met hun lippen fluiten en vogels
geen lippen hebben, al speelt
de snavel wel een rol in het
maken van geluid. BRON: KIJK
PIERRE VERNAY/BIOSPHOTO/NIS
PRONKEN
met andermans
liedjes
Je zult hem niet gauw zien, maar horen doe je hem des te beter:
de gekraagde roodstaart is een schuw vogeltje, dat zijn gebrek
aan zelfvertrouwen compenseert met een ruim zangrepertoire.
Uit onderzoek blijkt nu dat dit vogeltje niet zijn eigen lied zingt,
maar meestal dat van anderen.
TEKST GODFRIED SCHREUR, SERGIO MAYORDOMO, DAVE LANGLOIS
28 VOGELMAGAZINE
WWW. MAGAZINE.NL 29

- NATUURFILMER MEREL WESTRIK -
‘Je ziet pas vogels als
je echt kijkt’
Natuurfilmer, tv-persoonlijkheid en natuurboekenschrijver Merel Westrik
maakte samen met de Amsterdamse stadsecoloog Martin Melchers
al twee films over de natuur in de stad. Een derde film is in de maak,
waarin ook vogels een mooie rol spelen.
TEKST MARIËTTA NOLLEN FOTO’S LARS VAN DEN BRINK
“Ik woon momenteel tijdelijk buiten de stad, op een
dijk, met uitzicht op het IJsselmeer en op een vogelgebied
waar ik elke dag ook kluten en lepelaars zie.
Achter mijn huis ligt uitgestrekt boerenland, niet
alleen velden met raaigras, maar ook weidevogelgebieden.
Het is hier zo stil dat je krekels en kwakende
kikkers hoort. Hier wonen voelt als altijd
vakantie. Het contrast met het stadscentrum, waar
ik eerst woonde, kan haast niet groter zijn. Maar ik
had iets uit te vinden; ben ik een stadsmens of ten
diepste een plattelandsmeisje?
Ik groeide op in het Noord-Hollandse Westzaan en
speelde het liefst op de boerderij van de ouders van
een vriendinnetje. Met de Flora van mijn moeder bij
de hand ontdekte ik de natuur. Maar ook in hartje
Amsterdam voelde ik me thuis. Totdat corona alles
wat de stad zo leuk maakte, kwam verpesten. Dat
gaf me net dat duwtje in de rug om deze spannende
stap te zetten. Ik kan zo weer terug naar de stad,
maar voorlopig blijf ik liever hier.”
Bewustzijn vergroten
“Tijdens mijn middelbareschooltijd vergat ik mijn
liefde voor natuur een beetje. Maar het kwam weer
helemaal terug toen ik bij de Amsterdamse zender
AT5 werkte. Daarvoor ging ik 15 jaar geleden op
reportage met stadsecoloog Martin Melchers. Net
als vroeger stond ik weer met mijn regenlaarzen
in de sloot. Martin liet me een stad zien die ik nog
niet kende. Door zijn jarenlange ervaring weet hij
letterlijk en figuurlijk hoe de hazen lopen. Hij kan
denken als een dier: waar is voedsel, veiligheid en
de verbinding naar andere gebieden? Hij is nu
met pensioen, maar zit nog in allerlei werk groepen
met als doel de natuur in de stad te versterken. Dat
kan niet zonder steun van de bewoners. Daarom
proberen we het bewustzijn van mensen een beetje
te vergroten. En dat is nodig ook. Zeker zolang ik
mensen bij de tuincentra met flessen Roundup naar
buiten zie lopen. Waarom wordt dat gif überhaupt
nog verkocht?” >
58 VOGELMAGAZINE WWW. MAGAZINE.NL 59

- MIJN LOCAL PATCH -
Vogelen met thuisvoordeel
ROBIN VAN DER LAND
(2002)
De Zwagermieden,
ten noorden van
Zwaagwesteinde (FR)
MARCEL VAN KAMMEN
Veel vogelaars hebben een favoriete plek vlak bij huis
waar ze ooit begonnen met hun hobby en nog steeds regelmatig komen als ze een uurtje
‘over’ hebben. Zo’n plek wordt ‘local patch’ genoemd. Vier vogelaars vertellen over hun
lievelingsplek en geven tips voor een optimale vogelervaring.
64 VOGELMAGAZINE
SAMENSTELLING PAUL BÖHRE
LOKALE VOGELWERKGROEPEN
Veel vogelaars hebben een local patch.
Ze weten precies welke soorten daar
voor komen en kunnen dan ook signaleren
wanneer er afwijkende dingen gebeuren
die de vogelstand of de natuurwaarden van
het gebied bedreigen. Als je lid bent van
de lokale vogelwerkgroep kun je via die
groep melding doen van illegale ingrepen
in het landschap. De werkgroep heeft vaak
goede ingangen bij de lokale overheden
om zoiets te melden en dat werkt vaak
beter dan een individuele melding. Samen
met de werkgroep kun je een hele regio zo
een beetje in de gaten houden. Dat wil niet
zeggen dat je alle onheil kunt voorkomen,
maar je draagt wel je steentje bij. Kijk op
vogelbescherming.nl/bescherming/in-debuurt/vogelwerkgroep.
Beroep: student.
Vogelplek: “De Zwagermieden is een paradijs voor de weidevogels.
Doordat er stukken plasdras zijn gecreëerd kunnen vogels hier in alle
rust broeden. Door de aanwezigheid van water zijn er veel insecten te
vinden, in de avond tref je al gauw een graspieper met een verzameling
rupsen in de bek. Ook zijn er speciale vlotjes aanwezig waarop visdiefjes
en kokmeeuwen elk jaar broeden.”
Hoe verken je het? “Met de fiets of in de auto, maar het gebied is
ook heel geschikt om een lekkere wandeling in te maken.”
Welke vogels zie je hier? “Elk jaar zijn er watersnippen, grutto’s,
tureluurs en zelfs kemphanen te bewonderen! Ook zie je roofvogels
zoals de bruine kiekendief en boomvalk, en met een beetje geluk kun
je de zeearend spotten.”
Waar zoek je zelf naar in het voorjaar? “De nogal moeilijk te
fotograferen watersnip.”
Topvondst: “Grauwe klauwier, draaihals en zee- en visarend.”
Tips: “Ga er niet naartoe met harde noordenwind, een verrekijker is
handig en de beste tijd van de dag is ’s avonds of vroeg in de ochtend.”
Bereikbaarheid: volg vanuit Zwaagwesteinde/De Westereen
de Miedloane. Daarna rechtsaf via de Mieden en Petsleatswei het
gebied in. Er zijn fietspaden waarop ook kan worden gewandeld.
Er is geen parkeerplaats.
ROBIN VAN DER LAND
JONGE ZEEAREND.
WWW. MAGAZINE.NL 65