Raak mei 2021

Thema
Ze zijn zo oud als de mensheid
De oorsprong van rituelen
Op de vorige pagina’s wierpen professor Herman De Dijn en ritueelbegeleidster Veerle hun licht al op wat
‘rituelen’ voor hen zijn. Maar wat zegt de wetenschap over het ontstaan en functies ervan?
Zolang als er mensen bestaan, zijn er rituelen geweest. In de
geschiedenis zijn heel wat bewijzen van ooit uitgevoerde
rituelen te vinden. Er zijn rotstekeningen en beelden bewaard met
mensen in rituele houdingen, en in oude geschriften kunnen we
beschrijvingen ervan lezen.
Rituelen zijn doorgaans verbonden met een cultuur of gemeenschap,
hebben een grote symbolische waarde hebben en geven
mensen het gevoel een hoger doel te hebben. Toch is het moeilijk
exact te weten of uit te leggen welke functie rituelen oorspronkelijk
hadden, al spelen een gevoel van gemeenschapszin en/of
gezamenlijke geloofsovertuiging wellicht wel een rol.
Nadruk op vorm, herhaling en symbolisme zijn belangrijke
kenmerken om van een ritueel te kunnen spreken.
gedrag van mensen de neiging heeft meer afgelijnd en repetitief
te worden, eigenschappen die ook rituelen hebben. De verklaring
hiervoor is te vinden in ons brein, dat gemaakt is om dingen te
voorspellen op basis van wat we al weten of eerder hebben meegemaakt.
Wanneer je omgeving snel verandert, is het voor je
brein moeilijker om voorspellingen te maken. Dat veroorzaakt
angst, en leidt tot meer rituelen, omdat die wél structuur en voorspelbaarheid
bieden. Op die manier bieden ze de ‘illusie’ van
controle. Bovendien versterken ze in barre tijden ook het gevoel
van gemeenschapszin, zoals we ook zagen in (het begin van) de
coronacrisis.
Het gevaar bezweren
Structuur en voorspelbaarheid
Breed gezien kunnen we drie soorten rituelen onderscheiden.
De eerste zijn cyclische rituelen, die tijd markeren. Dat kan over
seizoenen of maancycli gaan, maar evengoed markeringen in de
tijd zoals het herdenken van een overledene. Ten tweede kennen
we de overgangsrituelen, om een transformatie of transitie - op
welk vlak dan ook - vorm te geven. Tot slot zijn er ook de crisisrituelen,
bedoeld als tegengif voor sociale of individuele angsten.
Antropologen hebben al meermaals vastgesteld dat mensen
meer rituelen uitvoeren in tijden van onzekerheid. In stressvolle
tijden, bijvoorbeeld oorlogstijd of jaren van materiële schaarste,
is er vaak een toename van rituelen. Ook in kleinere vorm wordt
dit gezien: in 2015 ontdekten wetenschappers dat bij stress het
De laatste jaren komt daar echter nog een reden bij, want enkele
wetenschappers vermoeden dat rituelen al lang geleden, voor ze
een sociale dimensie kregen, bezweringen van gevaar en rampspoed
waren. Zo kunnen geritualiseerde manieren om voedsel te
bereiden bijvoorbeeld zijn ontstaan uit maatregelen om ziekten te
voorkomen. Maar ook met eigendoms- en familieverhoudingen,
vaak een bron van conflicten, werd soms omgegaan door middel
van rituelen. Deze rituelen bleven bovendien vaak bestaan, ook
nadat de oorspronkelijke reden ervoor verdwenen was.
Dat verklaart ook waarom in regio’s waar er vaker rampspoed -
natuurrampen, ziektebron .. - voorkomt, er dikwijls meer waarde
wordt gehecht aan rituelen.
a Bron: www.nationalgeographic.nl, www.theconversation.com
Ook aan maan- en zoncycli zijn in
sommige culturen rituelen verbonden.
30