Raak januari 2022

De wereld van gebarentaal
Spreken met je hele lichaam
Gebarentaal, we hebben het allemaal al wel eens iemand zien doen, en het is voor de meesten van
ons haast even onbegrijpelijk als Russisch of Japans. Toch spreken meer dan 70 miljoen mensen een of
meerdere gebarentalen, en wordt de meest gesproken variant gebruikt door zowat 6 miljoen Indiërs.
Daarmee is het de vijftiende meest gesproken taal ter wereld. Ook de VGT of Vlaamse Gebarentaal is de
moedertaal van zowat 6.000 Vlamingen en voor evenveel mensen een tweede taal.
Momenteel worden zo’n 144 gebarentalen onderscheiden: 125
van dovengemeenschappen in landen of regio’s, 18 dorpsgebarentalen
(gesproken op zeer geïsoleerd gelegen plaatsen in de
wereld, en daar gesproken door zowel doven als horenden, red.) en het
internationaal gebarensysteem ‘International Sign’. Wellicht zijn er
echter nog veel meer.
Deze gebarentalen hebben niet alleen een eigen woordenschat,
maar ook een eigen grammatica. Doordat ze manueel-visueel
zijn, zijn ze - in tegenstelling tot oraal-auditieve talen - vierdimensionaal:
er wordt gebruikgemaakt van de driedimensionale
én de tijdsdimensie. Ook kennen heel wat gebarentalen bijvoorbeeld
geen lidwoorden, en vallen (hulp)werkwoorden en voegwoorden
eveneens vaak weg. Dat zorgt ervoor dat in gebarentaal
veel minder woorden nodig zijn dan in het Nederlands om precies
hetzelfde te zeggen.
Eén gebaar, vijf delen
Een gebaar is meestal opgebouwd uit vijf onderdelen: de plaats voor
of op het lichaam waar de hand of handen zich bevinden, de handvorm,
de richting waarin de handpalm en vingers wijzen, de beweging
die de handen maken (bijvoorbeeld draaiend of op en neer) en
het non-manuele deel: gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal. Dat
laatste vormt de ‘tweede laag’ van de taal, vergelijkbaar met onze intonatie,
al zijn de mogelijkheden van een gezicht en lichaam natuurlijker
veel uitgebreider dan die van een stem: gebarentaalgebruikers
kunnen mond, wenkbrauwen, ogen, hoofd, schouders … gebruiken
om iets duidelijk(er) te maken. Daarnaast gebruiken ze het ook voor
bijvoorbeeld ontkenningen: gebarentaalsprekers kunnen een zin
zeggen en simpelweg tegelijk met hun hoofd ‘nee’ schudden om de
ontkennende versie van die zin te maken. Daarnaast gaan gebaren
ook vaak samen met mondbewegingen.
Wist je dat …
… de VGT pas in 2006 erkend werd als officiële taal?
… ook kloostergemeenschappen een (zeer eenvoudige) gebarentaal
gebruiken? Monniken die een gelofte van stilte hebben afgelegd
kunnen zo met elkaar communiceren.
…. hersenonderzoek heeft uitgewezen dat bij gebarentaal dezelfde
hersengebieden worden gebruikt als bij gesproken taal?
Gebarentaalsprekers gebruiken daarnaast echter ook hun
hersenhelft voor de ruimtelijke herkenning. Daardoor hebben veel
van hen een veel verfijndere ruimtelijke representatie dan horenden.
… vingerspelling, dat door veel mensen sterk wordt geassocieerd
met gebarentaal, niet samenhangt met een gebarentaal maar eerder
vergelijkbaar is met een codesysteem zoals morse of braille?
Hoe groot de rol is die vingerspelling inneemt, verschilt ook van
land tot land: Nederlandse doven gebruiken het zo weinig mogelijk,
terwijl het in Amerika veelvuldig gebruikt wordt.
a Bron: Wikipedia
Trillende mouw laat je woorden voelen
Het grote nadeel van gebarentaal is uiteraard dat - net als
bij alle andere talen - sprekers alleen kunnen communiceren
met wie ook gebarentaal beheerst, en dat kan voor doven
en slechthorenden knap lastig zijn. Daarom ontwikkelde
Nederlandse studenten een ‘trilmouw’, die klanken en intonatie
omzet in trillingen. Zo kan wie de mouw draagt letterlijk
voelen wat zijn of haar gesprekspartner zegt.
Bron: www.vrt.be
25