Margarine Vetten Oliën - ISPT Institute for Sustainable Process ...

Productschap
Margarine
Vetten
Oliën
Op weg naar
energiezuinige
processen en
een biobased
economy
Routekaart MVO

Routekaart MVO
Op weg naar energiezuinige processen
en een biobased economy
Routekaart MVO
Een gezamenlijk initiatief van:
Productschap MVO
Frank Bergmans (projectleider) en Frans Claassen
(eindverantwoordelijke Routekaart)
Atos Consulting
Rien Gouweloos, Hanneke Lankveld, Sven Oudkerk
(procesbegeleiders)
Mogelijk gemaakt met ondersteuning van
Het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en
Innovatie via Agentschap NL
Stefan Schuurmans Stekhoven (projectsecretaris)
Agentschap NL
Ministerie van Economische Zaken,
Landbouw en Innovatie
MVO | 1

Routekaart MVO
De MVO-Routekaart is
uitgevoerd door de bedrijven
uit de MVO-sector en mede
mogelijk gemaakt door:
2 | MVO
Watercycle Research Institute

Inhoud
1 De MVO-sector en de Routekaart 10
1.1 Inleiding en doelstelling Routekaart 10
1.2 Visie van de MVO-sector 10
1.3 Afbakening 11
2 Introductie MVO-sector 13
2.1 De sector in vogelvlucht 13
2.2 Kansen voor de MVO-sector 14
2.3 De MVO-sector, energie en duurzaamheid 15
2.4 Over het Productschap MVO 17
3 Naar een duurzame MVO-sector 18
3.1 Innovaties in proces-efficiëntie – Energiebewust procesbeheer 19
3.2 Innovaties in proces-efficiëntie – Waterbeheer 24
3.3 Innovaties in proces-efficiëntie – Membranen 27
3.4 Innovaties naar de biobased economy – Valoriseren oliën en vetten 32
3.5 Innovaties naar de biobased economy – Valoriseren melen 38
4 Energiegebruik van de MVO-sector op weg naar 2030 44
4.1 Scenario’s 44
4.2 Productieproces 44
4.3 Ketenprojecten 46
4.4 Duurzame energie 47
4.5 Conclusies 47
5 Actieprogramma 48
5.1 In samenwerking tot actie 48
5.2 Sturing en communicatie 50
5.3 Innovaties tot 2030 50
Bijlage 1 Werkgroepen Routekaart MVO 53
Bijlage 2 Contactgegevens betrokken expertisepartijen 54
Bijlage 3 Gebruikte afkortingen 54
Bijlage 4 Mogelijkheden waterhuishouding MVO-sector 56
Bijlage 5 Factsheet MVO VAPRO-cursus ‘De energiebewuste operator’ 58
Routekaart MVO
MVO | 3

Routekaart MVO
4 | MVO

Voorwoord
Het is goed om ook in economisch sombere tijden naar de toekomst te kijken die verder aan de horizon
ligt. Dit MVO-Routekaartrapport toont een positief perspectief voor 2030. Innovaties maken het mogelijk
om efficiënter om te gaan met energie en innovatieve technologieën brengen nieuwe producten op
bestaande en nieuwe markten.
De tijd is er rijp voor. Stijgende grondstofprijzen en aandacht voor duurzame ontwikkeling zijn een stimulans
om de mogelijkheden van hernieuwbare grondstoffen nader te onderzoeken. En extra aandacht
voor energie kan helpen om de concurrentiepositie te verstevigen. Met een sterke agro-industrie,
chemie en logistiek is Nederland bovendien in de ideale positie om alle ketenpartijen voor een biobased
economy bij elkaar te brengen.
Maar innovatie gaat niet vanzelf. De studies die zijn uitgevoerd tijdens de Routekaart laten zien dat er
potentie is maar de benodigde innovatieve technologie moet nog worden ontwikkeld, is nog niet ver
genoeg doorontwikkeld of moet nader worden getest. Ook de verbeterde prijs-prestatieverhouding
van nieuwe product/marktcombinaties moet de huidige en toekomstige afnemers overtuigen. Dit
vraagt inzet, creativiteit, doorzettingsvermogen en bereidheid tot investeren in onderzoek. Dit rapport
biedt aanknopingspunten voor bestaande en potentieel nieuwe afnemers van de MVO-keten, zoals de
diervoederindustrie en de chemiesector.
Het Bestuur dankt de medewerkers uit de MVO-bedrijven voor hun inzet en bijdrage in de diverse
werkgroepen en workshops. Zonder hun inbreng had dit resultaat nooit tot stand kunnen komen. Hun
commentaar bij de uitvoering van de diverse studies heeft gezorgd voor een voor de sector bruikbaar
resultaat. Bovendien zijn we het ministerie van EL&I, Agentschap NL en de betrokken externe adviseurs
erkentelijk voor hun bijdrage aan dit project.
Het Bestuur heeft goedkeuring gegeven aan dit rapport en roept alle MVO-bedrijven op om hun
commitment te geven aan de in deze Routekaart beschreven trajecten.
Namens het Bestuur van Productschap MVO,
Wim Oosterhuis Frans Claassen
Voorzitter Secretaris / directeur
Routekaart MVO
MVO | 5

Routekaart MVO
Samenvatting
Doelstelling Routekaart
De MVO-Routekaart geeft invulling aan de derde MeerJaren-
Afspraken energie-efficiëntie (MJA3). Het Productschap MVO
heeft de Routekaart in samenwerking met de bedrijven in de
sector opgesteld en bouwt voort op de Voorstudie uit 2010. Op
deze wijze vervult het Productschap zijn rol als facilitator voor het
behalen van duurzaamheidsdoelstellingen in de MVO-sector.
De doelstelling van een Routekaart is 30% energie-efficiëntie
verbetering in 2020 ten opzichte van 2005, met een werkhypothese
van 50% energie-efficiëntie verbetering in 2030. De
MVO-sector heeft in 2010 al 8% energiebesparing uit procesmaatregelen
ten opzichte van 2005 gerapporteerd. Met de in
deze Routekaart benoemde innovaties en innovatietrajecten kan
de sector tot 2030 hier ongeveer 22% (2,0 PJ) aan toevoegen.
Een veelvoud aan energiebesparing kan echter worden behaald
door in de chemie grondstoffen op basis van fossiele oliën te
vervangen door producten uit de MVO-sector op basis van
biomassa.
Deze Routekaart past in de visie van het Productschap op de
sector: een internationale concurrerende sector die zijn maatschappelijke
verantwoordelijkheid neemt. De MVO-sector is al
sinds 1993 een actieve deelnemer aan de achtereenvolgende
MJA’s. Hij heeft over de gehele looptijd gemiddeld 2% per jaar
efficiëntieverbetering weten te bereiken en toont met deze
Routekaart aan dat hij voortvarend verder gaat op de ingeslagen
weg. Als onderdeel van complexe internationale productieketens
speelt hij ook een belangrijke rol in het stimuleren van duurzaamheid
in aanpalende sectoren.
In de Voorstudie zijn een aantal richtingen geselecteerd, die
verder zijn uitgewerkt in deze Routekaart. Er zijn kansrijke innovaties
geïdentificeerd, die energiewinst opleveren en een aanwijsbaar
marktpotentieel hebben voor de MVO-bedrijven. Diverse
gerenommeerde kennisinstellingen hebben in het kader van de
Routekaart deze innovaties nader onderzocht. Per innovatie is
het potentieel geschetst en is het duidelijk waar uitdagingen en
randvoorwaarden liggen. Het onderzoek heeft de overtuiging
versterkt dat duurzame ontwikkeling en winstgevendheid in de
MVO-sector hand in hand kunnen gaan.
6 | MVO
Voor u ligt de Routekaart voor de Margarine, Vetten en Oliën (MVO) sector.
De Nederlandse MVO-sector is een gezonde en in de afgelopen jaren groeiende
sector met een omzet in 2011 van 5,6 miljard euro. De MVO-bedrijven zijn internationaal
toonaangevend en hebben door een uitstekende technische en kennisinfrastructuur
en moderne productiefaciliteiten een sterke concurrentiepositie.
Het onderzoek is uitgevoerd rond twee innovatiethema’s.
Membranen, water en energiebesparing door gedrag betreffen
(interne) innovaties door proces-efficiëntie. Innovaties richting
de Biobased Economy omvatten (keten) innovaties, die gericht
zijn op het produceren van innovatieve producten voor (nieuwe)
markten. Onder het thema Innovaties richting de Biobased
Economy wordt onderscheid gemaakt in het valoriseren van oliën
en vetten en het valoriseren van melen (droge fracties).
Innovaties door proces-efficiëntie – Energiebesparing
door gedrag
De MVO-sector heeft al veel bereikt op het gebied van energiebewust
procesbeheer. Tegelijk is er de wetenschap dat er nog
een aanzienlijk potentieel onbenut is. Door verdere stappen
rond bewust duurzaam en energie-efficiënt werken, de invoering
van geavanceerde meet- en kwaliteitssystemen en procesoptimalisatie
verwacht de sector richting 2030 nog ongeveer
15% extra energie-efficiëntie te kunnen bereiken, bij het huidige
productievolume ruim 1.400 TJ. Als concrete eerste stap is in het
kader van het Routekaarttraject de cursus “De energiebewuste
operator” ontwikkeld, waarvan een effect van 2% (2,0 TJ) op het
energieverbruik wordt verwacht. De verwachting is dat de cursus
een stimulans zal zijn voor verdere verbetervoorstellen voor
energie-efficiënt werken.
Innovaties door proces-efficiëntie – Water
In deze Routekaart is een twaalftal kansrijke maatregelen
bijeengebracht om het verbruik van water en het daaraan
gerelateerde energieverbruik binnen de in Nederland gevestigde
productiefaciliteiten terug te brengen. Vaak zijn deze innovaties
interessant voor een of enkele specifieke bedrijven in de sector.
Concrete substantiële energiebesparingen worden vooral
verwacht van de monitoring van de kwaliteit van het condensaat,
verwijdering van mineralen uit ketelvoedingswater en
anaerobe behandeling van afvalwater. Totaal kan een besparing
bij het huidige productievolume van meer dan 170 TJ worden
bereikt. De economische haalbaarheid van deze innovaties
vergt nader onderzoek. Daarom is besloten tot de eerste stap:
de ontwikkeling van een rekenmodel om watergebruik en
kosten en baten van deze maatregelen op bedrijfsniveau te
bepalen.

Innovaties door proces-efficiëntie – Membranen
Een membraan is een scheidingsvlak dat stoffen beneden een
zekere molecuulgrootte doorlaat en daarboven niet. Membranen
kunnen dus worden gebruikt om oplossingen en gassen te
scheiden. De waarde voor de MVO-sector ligt erin dat membranen
de mogelijkheid hebben dit tegen lagere kosten en energiegebruik
te doen ten opzichte van de nu gebruikte technologieën. De
belangrijkste kandidaten voor toepassing zijn het scheiden van
hexaan uit ruwe olie, het ontslijmen van olie en het terug winnen
van het oplosmiddel (aceton) bij natte fractionering. Na onderzoek
lijkt toepassing voor verwijdering van vrije vetzuren uit olie minder
kansrijk. Membranen zijn tot nu in de MVO-sector weinig toegepast
omdat zij snel dichtslibben. Door het gebruik van vibrerende
membranen lijkt dit probleem opgelost en is de technologie klaar
voor applicatieonderzoeken op semi-pilotschaal om de betrouwbaarheid
te bewijzen. Bij het huidige productievolume ligt een
besparing van ruim 500 TJ in het verschiet.
Innovaties richting de Biobased Economy – Valoriseren
oliën en vetten
Onder valorisatie verstaan wij de conversie van een grondstof of
tussenproduct tot de meest waardevolle combinatie van eindproducten.
Voor oliën en vetten ligt het belangrijkste toepassingsgebied
in bioplastics. De oleochemie, onderdeel van de MVOsector,
biedt uitzicht op energiezuinige productie van bioplastics
en andere kunststoffen die langketenige koolstofketens vergen,
zoals voor thermoharders en textielvezels. Biobased productie
op basis van suikers en zetmelen is hiervoor minder geschikt.
Het marktaandeel van oleochemieproducten ten opzichte van de
minerale oliën in de organische chemie kan in 2030 verdubbelen
tot 10%. Voorwaarden zijn een toename van productie van oliën
en vetten (door bijvoorbeeld gisten en schimmels), de acceptatie
van GGO’s en een ‘level playing field’ voor alle producten die olie
als grondstof hebben.
Innovaties richting de Biobased Economy – Valoriseren
melen
Als nevenproduct produceert de MVO-sector een grote hoeveelheid
dierlijk en plantaardig meel. Valoriseren van deze melen
draagt bij aan de totale energie-efficiëntie en de winstgevendheid
van het MVO-bedrijf. In het kader van de biobased economy is
daarom onderzoek uitgevoerd naar nieuwe toepassingen voor
dit meel en de componenten daarin zoals eiwitten en vezels in
het bijzonder uit zonnebloempitten, raapzaad en dierlijk meel.
Alhoewel de focus van de MVO-Routekaart ligt op de productieprocessen
van oliën en vetten kunnen nieuwe en verbeterde
conversieroutes voor meel bijdragen tot een grotere energie-
efficiëntie van de gehele productieketen. Er zijn 19 concrete
mogelijkheden benoemd. Om te bepalen wat hieruit de meest
kansrijke zijn, is nader onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden
van de eiwitten nodig. In eerste instantie betreft dit
Routekaart MVO
onderzoek naar de functionaliteiten van de diverse eiwitten, de
mogelijkheden als grondstof voor de productie van bioplastics
en verhoging van de verteerbaarheid door hydrolisering. Deze
Routekaart focust op meel van raapzaad, zonnebloempitten en
dierlijk materiaal. Soja en sojameel zijn belangrijke grondstoffen in
de MVO-sector maar zijn buiten beschouwing gelaten vanwege
de hoge nutritionele waarde van sojameel voor de diervoederindustrie.
Een vuistregel zegt dat een biobased productieroute 50% minder
energie verbruikt dan de huidige productieroute gebaseerd
op fossiele grondstoffen. Naast de materiaal-gerelateerde
koolstofvervanging biedt gebruik van biomassa de mogelijkheid
om conversie te realiseren door energie-extensieve biotechnologische
processen, waarmee energie-intensieve thermochemische
omzetting kan worden vervangen. Bij het huidige productievolume
en marktaandeel van MVO in de organische chemie
betekent dit, voor oliën en melen samen, een energiebesparing
van 13 PJ. Afhankelijk van het veronderstelde groeiscenario voor
deze substitutie van fossiele door biobased grondstoffen kan dit
oplopen tot boven de 50 PJ. Potentieel kan de MVO-sector dus
voor energiebesparingen staan die een orde groter zijn dan de
50% energie-efficiëntie doelstelling uit de MJA3.
MVO-sector in samenwerking met partners en overheid
De Routekaart geeft inzicht in de mogelijkheden die de MVObedrijven
individueel kunnen oppakken. Daarnaast is het duidelijk
dat een substantiële energie-efficiëntie verbetering alleen bereikt
kan worden als er een gezamenlijke aanpak en partnerships
worden ontwikkeld. Hierbij kan het Productschap MVO een rol
spelen. De sector zoekt niet alleen partners in de eigen omgeving
maar ook daarbuiten, zoals in de chemie (valorisatie oliën) en in
de diervoederindustrie (valorisatie melen).
De MVO-sector zoekt aansluiting bij het topsectorenbeleid van
de overheid. Actief overheidsbeleid om de transitie naar een
biobased economy te stimuleren is van groot belang. Daarbij
moet een gelijk speelveld voor bio-energie en andere biobased
toepassingen worden gecreëerd. De overheid kan marktintroducties
gemakkelijker maken door passende wet- en regelgeving,
Green Deals of door als launching customer op te treden.
Daarnaast verwacht de sector gerichte financiële ondersteuning
voor onderzoek.
Tenslotte
Op basis van maatregelen binnen de productieprocessen van de
eigen sector verwacht MVO in het tijdvak 2005-2030 een energieefficiëntie
van ruim 30% te realiseren. Nog veel grotere besparingen
liggen in het verschiet door samen met ketenpartners en
overheid het potentieel van de biobased economy te ontwikkelen.
De MVO-sector zal actief deze samenwerking opzoeken.
MVO | 7

Routekaart MVO
8 | MVO

Leeswijzer
Hoofdstuk 1 is de inleiding voor de Routekaart en geeft op hoofdlijnen weer hoe de MVO-sector vorm
en inhoud heeft gegeven aan de Routekaart. Daarnaast beschrijft dit hoofdstuk welke onderdelen niet
zijn meegenomen in de Routekaart (afbakening).
Hoofdstuk 2 beschrijft de sector in vogelvlucht, op welke manier hij al jaren vorm geeft aan duurzame
ontwikkeling en energie en welke rol het Productschap MVO speelt in de sector.
Hoofdstuk 3 is het hart van het rapport. Het laat zien welke Routekaart-trajecten tot 2030 de sector in
2011 heeft ontwikkeld. In de paragrafen 3.1 tot en met 3.5 worden innovaties besproken. Elk van deze
paragrafen is als volgt opgebouwd:
• Inleiding
• Mogelijkheden van de innovatie voor de MVO-sector
• Impact van de innovatie op de MVO-sector
• Ontwikkeltraject voor de MVO-sector, met randvoorwaarden en aanbevelingen vanuit de diverse
rapporten voor de individuele MVO-bedrijven
• Conclusies inclusief een beschrijving van de focus die het Productschap MVO heeft gekozen binnen
de innovatie.
Hoofdstuk 4 beschrijft welke impact de innovaties uit hoofdstuk 3 hebben op het behalen van de
MJA3-doelstelling in 2030.
Hoofdstuk 5 laat zien op welke manier de MVO-sector invulling kan geven aan het uitvoeren van de
innovaties door middel van samenwerking met partijen in en buiten de sector. Dit hoofdstuk toont
de acties in onderlinge samenhang volgens het pad van innovatie tot aan 2030. De acties zelf zijn al
beschreven in hoofdstuk 3.
Aan dit rapport ligt onderzoek ten grondslag van vier kennisinstellingen en adviesbureaus:
• Food & Biobased Research van Wageningen UR
• Valorisation of Plant Production Chains van Wageningen UR
• EproConsult
• Membraan Applicatie Centrum Twente
De adviesbureaus KWR en Wetsus hebben een bijdrage geleverd aan een workshop over waterbeheer
in de MVO-industrie. Advies- en trainingsorganisatie VAPRO heeft samen met het Productschap MVO
de cursus ‘De energiebewuste operator’ ontwikkeld.
De onderzoeksrapporten zijn op aanvraag verkrijgbaar bij Productschap MVO (Frank Bergmans,
bergmans@mvo.nl).
Routekaart MVO
MVO | 9

Routekaart MVO
De MVO-sector en
de Routekaart
1.1 Inleiding en doelstelling Routekaart
De Margarine, Vetten en Oliën (MVO) sector heeft een Routekaart
opgesteld: een instrument ter realisatie van de derde MeerJaren-
Afspraken energie-efficiëntie (MJA). De MJA is een convenant
tussen de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven om in
samenwerking tot energie-efficiëntie verbetering te komen. De
doelstelling is 30% energie-efficiëntie verbetering in 2020 ten
opzichte van 2005, met een werkhypothese van 50% energieefficiëntie
verbetering in 2030. De doelstelling van 50% in 2030
is niet haalbaar door optimalisatie alleen: nieuwe en grotere
veranderingen en ideeën zijn nodig. De Routekaart voorziet in het
genereren van deze veranderingen en ideeën met ondersteuning
vanuit het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en
Innovatie.
De Routekaart is één van de mogelijkheden voor de MVO-sector
om zijn sterke positie te behouden en zelfs te vergroten. Hier
wordt niet alleen gekeken naar de (technologische) mogelijkheden
om energie-efficiëntie verbeteringen in de eigen sector
te realiseren, maar ook op welke manier de MVO-sector, door
intensieve samenwerking met verschillende ketenpartners, kan
komen tot energie-efficiëntie verbetering in de diverse ketens
waarin de MVO-sector een rol speelt.
De MVO-sector is er van overtuigd dat bedrijfscontinuïteit goed
samengaat met duurzame ontwikkeling en ziet dan ook geen
bedreigingen maar kansen. Vanuit dit perspectief is het Productschap
MVO gestart met de Routekaart, als vervolgstap op de
Voorstudie uit 2010. Uit de Voorstudie bleek dat de sector reeds
actief werkt aan diverse onderdelen van duurzame ontwikkeling.
10 | MVO
De Routekaart bouwt verder op de ingezette route van de sector
naar 2030.
1.2 Visie van de MVO-sector
De Routekaart beschrijft de wijze waarop de MVO-sector zijn
ambitie ten aanzien van de MJA gaat realiseren. In 2030 is de
MVO sector een innovatieve, transparante en rendabele sector,
die streeft naar een significante bijdrage aan de verduurzaming
van de samenleving. Een centrale maatschappelijke positie is
daarbij van belang. Deze ambitie sluit aan bij de visie van het
Productschap MVO:
‘Het Productschap MVO zet zich
samen met het bedrijfsleven in voor een
internationale concurrerende sector die
zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid
neemt.’
Er is gekozen voor het ontwikkelen van (innovatieve) producten
en technologieën, maar er is ook gekozen voor het optimaliseren
van de huidige processen door middel van gedrag. Er is gekeken
naar de verwachte impact op de energiehuishouding en duurzaamheid
en naar de bijdrage aan de toegevoegde waarde van
de sector (positionering op de markt). De Routekaart omvat de
volgende twee thema’s:
• Innovaties in proces-efficiëntie
• Innovaties naar de biobased economy

Deze innovaties zijn verder uitgewerkt in deel-innovaties, die door
de individuele MVO-bedrijven alsmede in sectorverband kunnen
worden uitgevoerd. De innovaties zijn zo concreet mogelijk
uitgewerkt zodat de bedrijven de betreffende innovaties gemakkelijk
kunnen overnemen in hun eigen bedrijfsbeleid.
Door deze combinatie van realisme (korte termijn) en innovatie
(middellange tot lange termijn) voorziet de MVO-sector een
versterkte concurrentiepositie in 2030: door het continueren van
kostenbesparingen (o.a. door energie-efficiëntie), door de huidige
klanten op dezelfde hoogwaardige wijze te blijven bedienen, door
het consolideren van bestaande markten en door het aanboren
van nieuwe markten. Daarnaast geven de diverse innovaties een
stimulans aan duurzame ontwikkeling in de MVO-sector en ver
daarbuiten.
1.3 Afbakening
Het uitvoeren van een Routekaart betekent maken van keuzes en
daarmee afbakenen van onderwerpen. Figuur 1 geeft weer welke
onderdelen van de keten binnen de scope van de Routekaart
vallen. De volgende onderwerpen zijn niet meegenomen in de
Routekaart:
• Duurzame energie
• Teelt
• Bleekaarde
Duurzame energie
In het onderzoek voor deze Routekaart is, in navolging van de
Voorstudie en voorgaande jaren binnen de MJA, geen structureel
onderzoek gedaan naar mogelijkheden voor de opwekking of het
Routekaart MVO
gebruik van duurzame energie. De MVO-sector produceert zelf
biobrandstoffen maar voorziet geen grote innovaties binnen het
onderwerp duurzame energie voor de sector zelf. Deze heeft het
laaghangende fruit als geplukt (bijvoorbeeld in gebruik name van
warmte-krachtkoppeling (WKK) installaties). Duurzame energie zal
als product wel worden ingekocht indien het prijstechnisch gaat
concurreren met de huidige conventionele energieproducten.
Teelt
Er is al veel gaande op het gebied van de teelt en het Productschap
MVO zet zich al jaren in voor een duurzame teelt. Daarnaast
is teelt nodig voor productie van gewenste eigenschappen
en samenstelling van oliën. Echter de invloed van een Routekaart
op de teelt, die zich in het buitenland bevindt, is zeer beperkt.
Daarom is er voor gekozen, conform de Voorstudie, om teelt
buiten de Routekaart te laten.
Bleekaarde
Bleekaarde is tijdens de Voorstudie genoemd als een thema
dat potentie leek te hebben voor de MJA3-doelstellingen. Het is
echter gedurende de Routekaart gebleken dat bleekaarde toch
weinig kansen biedt om significante energie-efficiëntie verbeteringen
te realiseren. Er is een korte studie gedaan naar mogelijkheden
om bleekaarde te verwerken. Een overzicht hiervan is bij
het Productschap op aanvraag verkrijgbaar.
MVO | 11

Routekaart MVO
12 | MVO
Teelt
Figuur 1 De MVO-sector in beeld (teelt,
productie en toepassingen) en afbakening
voor de Routekaart
Productie
Toepassingen

Introductie MVO-sector
Figuur 2
Oliën en vetten in de Nederlandse industrie en toepassingen (2010)
Binnenlandse leveringen van vetten en oliën naar bestemming (2010) Oliën en vetten in de Nederlandse industrie (2010)
53%
1,5 miljoen ton 3,7 miljoen ton
Levensmiddelen Energieopwekking Oleochemische producten
Diervoeder
Margarine, frituurvet, brood en banket, soepen, sauzen, zepen, wasmiddelen,
diervoeder, biodiesel, smeermiddelen, medicijnen en cosmetica
2.1 De sector in vogelvlucht
Natuurlijke oliën en vetten vinden hun weg naar vele soorten
producten. De MVO-sector voegt waarde toe en geeft structuur
aan diverse voedings-, gezondheids- en verzorgingsproducten
die de consument dagelijks gebruikt.
De MVO-sector kent een plantaardige en een dierlijke component
en levert aan diverse ketens in Nederland zoals de voedingsmiddelenindustrie
(54%), de diervoederketen (23%), de (oleo)
chemische industrie (6%) en de energiesector (17%) (zie ook
Figuur 2). Hier levert de sector de hoogwaardige (hulp- of grond)
stoffen die voor deze ketens van belang zijn zoals oliën voor
voedingsmiddelen, eiwitten voor diervoeder, bulkchemicaliën voor
de chemie of biodiesel.
Alle producten worden door de MVO-sector met zorg en
aandacht geproduceerd uit ruwe plantaardige oliën, oliezaden
en dierlijke vetten (zie ook Figuur 2). Ruwe plantaardige oliën en
oliezaden worden voor ruim 98% geïmporteerd. Globaal ziet de
herkomst van de MVO-grondstoffen er als volgt uit:
• Palmolie: Zuidoost-Azië
• Soja: Noord- en Zuid-Amerika
• Raapzaad (voor raapolie) en zonnebloempitten: Oost-Europa
• Kokosvet: Azië
• Dierlijk vet: voornamelijk uit Nederlandse slachterijen.
18%
19%
10%
47%
Palmolie Sojaolie
Kokosvet
Raapolie
6%
5%
13%
9%
14%
6%
Overige plantaardige oliën Dierlijke vetten
Routekaart MVO
In Nederland worden de grondstoffen verder bewerkt in één van
de 49 productielocaties (zie tabel 1).
Productielocaties in MVO-sector in Nederland #
Verwerkers oliezaden (crush) 5
Uitsmelters dierlijke vetten 9
Raffinadeurs/harders 13
Margarine-/spijsvetfabrikant 8
Vetrecyclingbedrijven 7
Oleochemie 1
Opslagbedrijven 6
Totaal 49
Tabel 1 Productielocaties MVO-sector 2011
De grondstoffen worden bewerkt tot olie met de gewenste eigenschappen.
Om oliën specifieke smelteigenschappen en structuur
te geven, voor bijvoorbeeld margarine, volgen extra bewerkingsstappen.
De voornaamste MVO-processen zijn crush (het malen
van de plantaardige grondstoffen), raffinage (van ruwe olie tot
zuivere olie), margarine- en sausproductie, verwerking van slachtbijproducten
en oleochemie (productie van energieproducten en
chemicaliën, waaronder biotransportbrandstoffen als biodiesel).
Zonnebloemolie
MVO | 13

Routekaart MVO
KADER 1
Facts & figures
MVO-sector op een rijtje
De MVO-sector omvat alle bedrijven die actief zijn in de
verwerking van of handel in oliezaden en verwerking of
productie van plantaardige oliën, dierlijke vetten en de
producten die daarvan gemaakt worden.
• Productiewaarde (2011): 5,6 miljard euro
• Aantal medewerkers: 5.300
• Stabiel consumptief verbruik per hoofd van de bevolking
van vetten en oliën (2010) 20,6 kilogram
• Sterke concentratie van MVO-bedrijven in en rond
Rotterdamse en Amsterdamse havens
• De invoer van MVO-producten in 2010 steeg met
134.000 ton, de waarde van de invoer steeg met 675
miljoen euro.
• De binnenlandse leveringen van vetten en oliën namen in
2010 met 8,4% toe tot 1,567 miljoen ton
De MVO-sector zorgt er tevens voor dat de grondstoffen
optimaal worden verwerkt: ook de rest- en bijproducten worden
ingezet in de meest hoogwaardig mogelijke toepassingen.
De sector past het streven toe van Rethink (grondstoffenvoorziening),
Reduce (energieverbruik, ecologische voetafdruk en
milieubelasting) & Reuse (hergebruik reststromen). Daarom zijn er
in de sector weinig bij- en reststromen waarvoor geen geschikte
verwerking of toepassing is.
14 | MVO
2.2 Vandaag en de toekomst: de
sector in ontwikkeling
Kansen voor de MVO-sector
Toenemende consumptie van oliën en vetten, groeiende vraag
naar hoogwaardige en gezonde producten, biobrandstoffen,
biobased economy, technologische innovaties en multilaterale en
regionale vrijhandelsinitiatieven.
Bedreigingen voor de MVO-sector
Druk op beschikbare grondstoffen, economische crisis, opkomst
lokale productie in productielanden, concurrentie vanuit andere
sectoren, ontbrekende acceptatie genetisch gemodificeerde
organismen (GGO’s), grillige consumentenmarkt en veranderende
eisen aan voeding.
Er zijn allerlei ontwikkelingen gaande in de omgeving van de
MVO-sector: politieke, economische, sociale, maar ook duurzaamheidsontwikkelingen.
Het gaat om complexe processen in
internationale ketens met veel belanghebbenden. Om verandering
te bewerkstelligen is samenwerking met betrokken bedrijven,
overheden en maatschappelijke organisaties cruciaal. Nederland
speelt daarin internationaal een toonaangevende rol. De MVOsector
kan het hoofd bieden aan deze ontwikkelingen door een
aantal unieke en sterke kenmerken:
• Moderne productiefaciliteiten
• Productdifferentiatie
• Een sterke kennispositie
• Een goede infrastructuur
• Ketensamenwerking ten behoeve van duurzame grondstoffen
• Sterke, internationaal concurrerende bedrijven
De Nederlandse MVO-sector is een grote verwerker van
olie houdende zaden (top 3 Europa) en behoort tot de grootste
producenten in Europa van geraffineerde en bewerkte plantaardige
oliën en vetten. Nederland kent tevens een sterke
diervoeder- en voedingsmiddelenindustrie die de positie van de
Nederlandse MVO-sector versterkt. Al deze kenmerken zorgen
er voor dat de benoemde kansen met beide handen worden
aangepakt en de bedreigingen het hoofd worden geboden.

2.3 De MVO-sector, energie en
duurzaamheid
De MVO-sector neemt al sinds 1993 deel aan de Meerjarenafspraak
Energiebesparing (MJA1, 2 en 3). Het (primair) energiegebruik
van de MVO-sector in 2010 was 8.431 TJ (zie Figuur 3
en kader 2).
Figuur 3 laat zien dat het primair energieverbruik over de periode
2005-2010 is toegenomen. Energie-efficiëntie maatregelen in het
productieproces hebben in deze periode 8% besparing opgeleverd.
De stijging is het gevolg van een stijging in productievolume van de
MVO-sector: de Nederlandse oliezadenverwerking en productie
van ruwe vetten en oliën en schroot is deze zelfde periode met
28,7% gegroeid. Ook andere productiecijfers vertonen een stijgende
lijn: bewerkte oliën en vetten +6,4%, raffinagevetzuren + 15%,
margarines, halvarines en spijsvetten 23%.
De sector heeft over de gehele looptijd gemiddeld 2% per jaar
efficiëntieverbetering weten te bereiken en loopt op schema.
De belangrijkste maatregelen ten aanzien van energie-efficiëntie
verbetering hebben tot nu toe gelegen op het gebied van
good housekeeping en procesefficiëntieverbetering. Een aantal
concrete voorbeelden van verbeteringen (op sectorniveau) zijn:
Figuur 3
Ontwikkeling primair energiegebruik
over de periode 2005-2010 van de MVO-sector
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
Aardgas
Elektriciteit
Bron: Voortgangsrapport MJA-monitoring over 2010 Margarine-, Vetten- en
Oliënindustrie, Agentschap NL 2010
Figuur 10
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Verdeling kunststoffenmarkt naar product
KADER 2
Energie tastbaar maken
Routekaart MVO
1 Petajoule (PJ) komt overeen met het jaarlijkse energiegebruik
van 12.000 huishoudens. 1 PJ is gelijk aan 10 15
joules en is gelijk aan 1000 Terajoule (TJ). 1 TJ is dus gelijk
aan 10 12 joule.
In 2010 gebruikten de deelnemende MVO-bedrijven samen
8.431 TJ primaire energie. Dit komt overeen met het
gemiddelde jaarlijkse energiegebruik (elektra en gas samen)
van ruim 100.000 Nederlandse huishoudens.
Bron: Voortgangsrapport MJA-monitoring over 2010 Margarine-, Vetten- en
Oliënindustrie, Agentschap NL 2010
• Optimalisatie van het degummingsproces (ontslijmen) leverde
14,2 TJ op
• Stoomejecteurs vervangen door vacuümpompen leverde
11 TJ op
• Luchtlekkages verhelpen leverde 9,4 TJ op
• Optimalisatie van transporten leverde 4,3 TJ op
In 2009 hebben alle MJA3-deelnemers (zie kader 4) per vestiging
een Energie-efficiëntie plan (EEP) opgesteld voor de periode
2009-2012. In het EEP is de energie-efficiëntie doelstelling
vastgelegd en gekoppeld aan concrete energiebesparingsmaat-
Figuur 4
Uitgevoerde maatregelen MVO-sector 2006-2010
Energieverbruik (TJ) 350
MJA2 MJA3
Energieverbruik (TJ)
300
250
200
150
100
50
0
2006 2007 2008 2009 2010
Procesefficiency
Duurzame energie
Ketenefficiency
Bron: Voortgangsrapport MJA-monitoring over 2010 Margarine-, Vetten- en
Oliënindustrie, Agentschap NL 2010
MVO | 15

Routekaart MVO
regelen samen met een planning om deze uit te voeren. De
EEP’s worden vierjaarlijks opgesteld, conform de eisen vanuit
de MJA. De EEP’s over de periode 2009-2012 zijn allen positief
beoordeeld door Agentschap NL.
De inhoud van de EEP’s vormt de basis voor het meerjarenplan
(MJP) van de MVO-sector. Het MJP over de periode 2009-2012
kent voor 2012 een doelstelling ter verbetering van de energieefficiëntie
van 12,7% ten opzichte van het basisjaar 2008. Deze
doelstelling is opgebouwd uit maatregelen op het gebied van
procesefficiëntie (10,7%), duurzame energie (1,8%) en ketenprojecten
(0,2 %) (zie ook Figuur 4). Duurzame energie heeft voor de
MVO-sector een lagere prioriteit (zie paragraaf 1.3 ‘Afbakening’
voor onderbouwing waarom duurzame energie geen onderdeel
van de Routekaart uitmaakt).
De sector heeft ook breder dan voor alleen energie een aantal
ambities geformuleerd op het gebied van duurzaamheid en ook
daarvoor al goede resultaten behaald.
Ambities MVO-sector
• Eind 2015 worden er in het geval van palmolie, sojaolie en
dierlijk vet alleen nog maar duurzame grondstoffen gebruikt en
zijn er voor andere grondstoffen concrete stappen gezet voor
verduurzaming
• Stimuleren goed opgeleide werknemers en interesse voor
werken in de MVO-sector
• Toename gebruik van duurzame oliën en vetten
KADER 3
Bedrijven die deelnemen aan de
MJA3 verplichten zich ertoe:
• Zich in te spannen om gezamenlijk 30% energie-efficiëntie
verbetering te bereiken in de periode 2005-2020
• Vierjaarlijks een energie-efficiëntieplan (EEP) op te stellen
• Zogenoemde ‘zekere’ besparingsmaatregelen uit te
voeren (terugverdientijd kleiner dan vijf jaar)
• Systematische energiezorg in te voeren
• Zich in te spannen om energie-efficiëntie door middel
van ketenefficiëntie en duurzame energie te realiseren
• Jaarlijks te rapporteren over de voortgang van de
uitvoering van het convenant
16 | MVO
KADER 4
De bedrijven die deelnemen
aan de MJA
AarhusKarlshamns AB, ADM, Cargill, IOI Group, Wilmar
Edible Oils BV, Romi Smilfood, Unilever Nederland Food
Factories, Unimills, Vetsmelterij Bosland. Zij omvatten 80%
van de totale productie van de MVO-sector en 80% van
het energieverbruik van de totale sector.
• De toelating en acceptatie van genetisch gemodificeerde
organismen (GGO’s) in Europa loopt gelijk met die in de rest
van de wereld
• Toename gebruik van gezonde oliën en vetten in een
verantwoorde voeding
• Bevorderen kennis over gezondheid en duurzaamheid van
oliën en vetten
• Inzameling gebruikt frituurvet bij consumenten laten stijgen
naar 10 miljoen liter in 2015
• Een transparante sector in 2015 die kwaliteit en voedselveiligheid
goed heeft geborgd
Behaalde resultaten tot 2011
• Erkenning van de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO)
als de standaard voor duurzame palmolie
• 10% van wereldwijde productie palmolie RSPO-gecertificeerd
• Transparante handelsstroom waarmee duurzame palmolie
gekocht en gevolgd kan worden
• Roundtable on Responsible Soy (RTRS)-gecertificeerde soja
in 2011 op Europese markt
• Oprichting Nederlandse Taskforces Duurzame Soja en
Duurzame Palmolie
• Uitbreiding online kenniscentrum MVO
• Gehalte transvetten in voeding teruggedrongen tot minder
dan 1 energieprocent. Dalende trend ingezet bij verzadigde
vetzuren
• Aandeel vloeibaar frituurvet in horeca gestegen naar 78%
• Bewustzijn vergroot over belang margarine voor jonge kinderen
• Lancering draaischijf en website www.kiesgezondvet.nl
• Inzameling gebruikt frituurvet bij huishoudens gestegen naar
15% van de consumentenmarkt
• 5.000 vrachtwagenbewegingen minder, met gemiddeld
1,6 miljoen minder kilometers, in samenwerking met het
programma Duurzame Logistiek

2.4 Over het Productschap MVO
Betrokken, Omgevingsbewust en Dienstverlenend
Het Productschap Margarine, Vetten en Oliën (MVO) is een
samenwerkingsverband van ondernemingen in de oliën- en
vettensector. MVO is ingesteld via de Wet op de bedrijfsorganisatie.
De organisatie heeft daardoor een publiekrechtelijk karakter.
Productschap MVO ontplooit activiteiten die in het belang zijn
van de keten én het algemeen belang dienen. MVO is door zijn
positie als ketenorganisatie en publiekrechtelijke instantie de
intermediair tussen bedrijven, werknemers en externe partijen.
Het Productschap MVO is informatiebron, dienstverlener,
coördinator, initiatiefnemer en aanjager (zie ook Figuur 5).
De belangrijkste taken van MVO zijn:
• Het bij elkaar brengen van partijen uit de gehele MVO-keten
en het bieden van een platform voor overleg, meningsvorming
en afstemming (platform)
• Het behartigen van het sectorbelang en het optreden
als woordvoerder bij sectorbrede thema’s en activiteiten
( belangenbehartiger)
• Het realiseren van doelstellingen op het terrein van gezondheid
en duurzame ontwikkeling (zelfregulering)
• Het ontwikkelen en delen van betrouwbare en genuanceerde
informatie en het delen van kennis met de sector (kenniscentrum)
MVO is gevestigd in Rijswijk en zet zich in voor een internationaal
concurrerende sector met Nederland als belangrijkste werkterrein.
De organisatie bestaat uit 20 werknemers, verdeeld over
twee units (‘Markt & Duurzaamheid’ en ‘Voeding & Gezondheid’)
en een stafafdeling.
multistakeholder
initiatieven
ketenpartijen
ngo’s
overheid
MVO
de MVO sector
VERNOF, BNMF, NOFOTA, VVS,
VND, VNCI, NEVEDI, CBL, CNV,
DE UNIE, FNV
individuele bedrijven,
werkgevers en werknemers
politiek
Figuur 5 Positie Productschap MVO, bron Visie 2011-2015
Routekaart MVO
wetenschap
media
MVO | 17

Routekaart MVO
Naar een
duurzame MVO-sector
18 | MVO
De Routekaart maakt een aantal mogelijkheden inzichtelijk waardoor de
sector in 2020 zijn MJA3-doelstelling van 30% energie-efficiëntie verbetering
kan behalen en tevens vorm kan geven aan de werkhypothese van 50%
energie-efficiëntie verbetering in 2030. Deze mogelijkheden worden in dit
hoofdstuk beschreven. De MVO-sector kiest voor een interne benadering en
een keten benadering en heeft daartoe twee overkoepelende focusgebieden
geformuleerd:
• Innovaties in proces-efficiëntie (intern): door energiebewust procesbeheer,
waterbeheer en inzet van membranen
• Innovaties naar de biobased economy (gehele productieketen): valoriseren
van oliën en vetten en van melen
Par. Innovaties in de MVO-sector Focus Prestatiegebied Voorstudie
3.1 Innovaties in proces-efficiëntie - Energiebewust procesbeheer Intern Efficiënte processen
3.2 Innovaties in proces-efficiëntie - Waterbeheer Intern Duurzame keten
3.3 Innovaties in proces-efficiëntie - Membranen Intern Efficiënte processen
3.4 Innovaties naar biobased economy - Valoriseren oliën en vetten Keten Productinnovatie
3.5 Innovaties naar biobased economy - Valoriseren melen Keten Productinnovatie
Tabel 2 Overzicht van de innovaties voor de MVO-sector, met een duiding intern of keten, gekoppeld aan de prestatiegebieden voor 2030
Tabel 2 geeft weer hoe de geformuleerde prestatiegebieden
uit de Voorstudie en de hierboven genoemde focusgebieden
samenhangen.
Door deze aanpak neemt de MVO-sector zijn eigen verantwoordelijkheid
door enerzijds intern te streven naar de hoogst
mogelijke energie-efficiëntie door procesinnovaties en anderzijds
door in de keten te zoeken naar innovatieve mogelijkheden voor
en hoogwaardige toepassingen van haar producten.
Elk van de paragrafen 3.1 tot en met 3.5 is als volgt opgebouwd:
• Inleiding
• Mogelijkheden van de innovatie voor de MVO-sector
• Impact van de innovatie op de MVO-sector, plus bijbehorende
tabel met energie-efficiëntie verbeteringen die in hoofdstuk 4
worden samengevoegd
• Ontwikkeltraject voor de MVO-sector tot 2030: acties,
randvoorwaarden en aanbevelingen voor de individuele MVObedrijven:
Er wordt waar mogelijk onderscheid gemaakt in korte termijn
(2012-2015), middellange termijn (2015-2020) en lange
termijn (2020-2030). Soms zijn de korte termijn acties wel
duidelijk maar zijn de uitkomsten bepalend of de vervolgacties
op middellange of lange termijn worden uitgevoerd. In dat
geval zijn de middellange en lange termijn samengevoegd tot
1 termijn (2015-2030)
• Conclusies, inclusief een beschrijving van de focus die het
Productschap MVO heeft gekozen binnen de innovatie

3.1 Innovaties in proces-efficiëntie –
Energiebewust procesbeheer
3.1.1 Inleiding energiebewust Studiebelasting procesbeheer
Kosten
De cursus omvat een studiebelasting van circa 15 uur the- De kosten bedragen bij een deelname van 12 personen
orie en 25 uur praktijk (on the job) gedurende een looptijd 1290 euro per persoon (excl. BTW). Bij een kleiner aantal
Energiebewust gedrag van heeft 6 maanden. Aan betrekking zelfstudie zal circa 10 uur moeten op optimaal proces-
deelnemers kunnen de kosten worden aangepast. VAPRO
worden besteed. Tevens dienen de bedrijfsmentoren reke-
kan in voorkomende gevallen ook bemiddelen in het saning
te houden met voldoende tijd ter begeleiding van de
beheer. Met optimaal procesbeheer wordt het menvoegen optimaliseren van medewerkers van diverse bedrijven van tot
cursisten.
een plenaire groep van 12 personen. Begeleiding/
coaching vindt dan nog steeds per bedrijf plaats.
De toegevoegde waarde van deze cursus
het productieproces binnen de kaders van vastgestelde Ook is het mogelijk de cursus uit te criteria
breiden op basis van
bedoeld.
voor uw bedrijf
■ Energiebesparing door toegenomen kennis/scholing
van operators
■ Kostenbesparing
■ Goed opgeleide operators die breed inzetbaar zijn
■ Gemotiveerde operators
individuele bedrijfswensen met andere VAPRO-modules.
In voorkomende gevallen bestaat de mogelijkheid tot
subsidie. VAPRO kan u hierover nader informeren.
Cursusaanvang
De cursus kan worden gegeven vanaf december 2011,
■ Toegenomen inzicht in (duurzame) bedrijfsprocessen afhankelijk van voldoende deelname. Exacte cursusdata
Optimaal procesbeheer van vindt operators nu al plaats in de MVO-sector: de
zijn in overleg.
■ Een bijdrage aan de duurzaamheid van de MVO-sector
gewenste producten worden volgens de strenge kwaliteitseisen
Interesse?
van de afnemer geproduceerd. Bel of schrijf voor meer informatie, Minimaal het aanmelden of inschrijven energieverbruik voor de cursus met Frank Bergmans van het is Productschap MVO,
telefoon: +31(0)70 3195150, bergmans@mvo.nl en/of Dirk de Knecht van VAPRO (+31(0) 6 5235 1504, D.d.Knecht@vapro.nl).
echter een betrekkelijk nieuw criterium naast de conventionele
Amperelaan 4d
Loire 150
2289 CD Rijswijk
2491 AK Den Haag
Postbus 3095
Postbus 24090
2280 GB Rijswijk
2490 AB Den Haag
criteria als hygiëne, kwaliteit, (voedsel)veiligheid, snelheid en
T 070-3195150
T 070-3378300
E bergmans@mvo.nl
E info@vapro.nl
I www.mvo.nl
I www.vapro.nl
continuïteit. Er wordt nog maar beperkt gestuurd op het criterium
energieverbruik. Dit geeft VAPRO-modules potentie om het proces dusdanig te
Deze cursus is door VAPRO ontwikkeld in opdracht van het Productschap MVO in het kader van de MJA3 Routekaart energiebesparing
voor deze sector. Een gedeelte van de cursus bestaat uit reeds bestaand VAPRO-lesmateriaal (VAPRO-A en VAPRO-B). De nieuwe
optimaliseren dat een significante modules hebben specifiek betrekking energiebesparing op de MVO-sector alsmede energiemanagement. Tevens kan zijn er voor worden
deze MVO-cursus MVOspecifieke
leerwerkopdrachten ontwikkeld. Na afronding van de cursus kunnen de cursisten doorstromen naar een reguliere VAPROopleiding.
Bij een eventueel vervolg kan de cursist dan versneld de reguliere VAPRO-opleidingen volgen.
gerealiseerd.
De Routekaart heeft voor een bottom-up benadering gekozen
oftewel: energiebewust gedrag bevorderen bij de procesoperator.
Hoewel energiemanagement de nodige aandacht krijgt
in het kader van de MJA heeft de rol van de operator te weinig
aandacht gekregen. De operator is namelijk de spin in het web:
hij kent de processen, de procedures, de producten en kan snel
schakelen met belanghebbenden op of dichtbij de werkvloer. Op
deze wijze wordt kennis ook breder verspreid binnen het bedrijf
(breder dan alleen het energieteam).
Innovaties in gedrag zijn niet alleen van belang voor de MVOsector
maar ook voor andere procesindustrieën. De sector
streeft dan ook naar samenwerking met partijen buiten de sector
om op efficiënte wijze tot energiebesparing te komen.
3.1.2 Mogelijkheden energiebewust procesbeheer
Het is belangrijk dat de operator zich bewust is van het belang
van energie-efficiëntie want zonder energiebesef kan nieuw
gedrag niet succesvol worden gestimuleerd. In samenwerking
met VAPRO heeft het Productschap MVO tijdens het Routekaarttraject
een cursus ontwikkeld, “De energiebewuste operator”
(zie ook Figuur 6 en bijlage 5 Factsheet MVO-VAPRO cursus
‘De energiebewuste operator’). De cursus, gebaseerd op het
Competentie Gericht Onderwijs (CGO)-model (zie kader 5),
maakt de procesoperator bewust van zijn handelen en de impact
die zijn handelen heeft op het energieverbruik.
Voorafgaand aan de cursus kunnen de operators hun beginkennis
toetsen door een gratis online test. De output van de
test wordt gebruikt om in samenwerking met het management
de cursus op maat te maken, bijvoorbeeld door meer aandacht
MVO / VAPRO-cursus
De energiebewuste operator
■ Speciaal ontwikkeld voor operators werkzaam in de sector van margarine, vetten en oliën (MVO) in het kader van
de Meerjarenafspraken energiebesparing (MJA3)
■ Aandacht voor energiebewustzijn en competentieontwikkeling van de MVO-operator
■ Focus op bedrijfsprocessen, zoals crush en raffinage, verwerken van slachtbijproducten, margarine- en saus-
productie en oleochemie
■ Combinatie van theorielessen en leerwerkopdrachten
■ Eindpresentatie van energieverbetervoorstellen
■ Ontwikkeling cursus door VAPRO en MVO, begeleid door Atos Consulting
■ Uitvoering cursus door VAPRO
■ Na afronding cursus mogelijkheid tot het instromen in een regulier VAPRO-programma
De theorielessen op hoofdlijnen
Start december 2011
bij voldoende inschrijving
Energiebeheer: ● Introductie energie ● Energiegebruik● MVO en overheid
MVO-processen: ● Crush ●Raffinage ● Verwerking slachtbijproducten ●Margarine- en sausproductie ● Oleochemie
Procestechniek met onder meer: ● Verdampen ● Drogen ● Mengen ● Zeven ● Malen ● Extractie ● Raffinage ● Utilities
Procesbeheersing met onder meer: ● Regelingen en procesbeheersingssystemen ● Meten en Monitoring
Energie met onder meer: ● Warmte en warmteoverdracht ● Smelten, verdampen ● Warmtewisselaars
Rekenvaardigheid: ● Rekenen met eenheden ● Ratio’s en rendementen ● Grafieken en grafieken lezen
Milieu: ● Ons handelen en milieu ● Fossiele en duurzame energie ● Duurzaamheid
De onderwerpen van de leerwerkopdrachten zijn o.a.
● Onnodig energieverbruik ● Energieverbruik op de productieafdeling ● Energie hergebruiken ● Specifiek energiegebruik
● Energieverbeterplan en berekenen van energiebesparing ● Energie in context bedrijfsfilosofie ● Kwaliteit en rendement
● Energiegegevens verzamelen, verwerken en analyseren
Figuur 6 Brochure ‘De energiebewuste operator’
Routekaart MVO
te besteden aan een onderwerp waarop de operators slecht
hebben gescoord. De cursus bestaat uit theorie en praktijkopdrachten
(ook wel leerarrangementen). De cursus maakt
gebruik van bestaand VAPRO-materiaal (theorielessen),
waarnaast speciale onderdelen specifiek voor de MVO-sector
zijn ontwikkeld (bijvoorbeeld introductie op de MVO-specifieke
processen). De cursus bestaat uit 5 modules:
• Procestechniek: verdampen, drogen, mengen, zeven, malen,
extractie, raffinage, utilities
• Procesbeheersing: regelingen en procesbeheersingssystemen,
meten en monitoring
• Energie: warmte en warmteoverdracht, smelten, verdampen,
warmtewisselaars
• Rekenvaardigheid/wiskunde: rekenen met eenheden, ratio’s
en rendementen, grafieken maken en lezen
• Milieu: lessen als ‘Ons handelen en milieu’, ‘Fossiele en
duurzame energie’ en ‘Duurzaamheid’
De modules en lessen worden besproken tijdens 6 workshops
gedurende een looptijd van 6 maanden. De cursus heeft een
studiebelasting van ca. 15 uur theorie en 25 uur praktijk (on
the job). Aan zelfstudie zal gedurende deze periode ca. 10 uur
moeten worden besteed. Operators worden begeleid door een
professional (externe docent), maar ook intern door zogenaamde
bedrijfsmentoren, die de operators helpen met de praktijkopdrachten
en de theorielessen.
MVO | 19

Routekaart MVO
20 | MVO
‘Door te werken met en aan de
competenties van de mensen in het
bedrijf kan nog een grote sprong in
energie-efficiëntie worden bereikt’,
Dirk de Knecht VAPRO

KADER 5
Competentie Gericht Onderwijs
(CGO) model
De VAPRO CGO-opleidingen nemen de werkplek als
uitgangspunt. Van daaruit wordt ingegaan op de processen
en eenheidsbewerkingen die zich binnen het bedrijf
afspelen.
De VAPRO CGO-opleidingen zijn opgebouwd uit blokken.
Ieder blok bestaat uit een aantal leerarrangementen: een
set van praktische opdrachten die op de werkplek worden
uitgevoerd.
De onderwerpen van de leerarrangementen zijn met zorg
gekozen en sluiten aan op eenheidsbewerkingen die
voorkomen binnen het bedrijf. (bron VAPRO)
Na afloop van de cursus wordt het kennisniveau van de operators
opnieuw getest middels de onlinetoets en wordt beoordeeld
welk effect de cursus heeft gehad (op operatorniveau). Op
bedrijfsniveau kan worden gemeten welk effect de cursus heeft
op het energieverbruik: hoeveel energie werd verbruikt voorafgaand
aan de cursus en wat is het verschil nadat de operators
de cursus succesvol hebben doorlopen? Het is afhankelijk van
het individuele bedrijf of dit mogelijk en/of gewenst is.
3.1.3 Impact energiebewust
procesbeheer
De verwachting is dat een sectorbrede uitrol van de cursus “De
energiebewuste operator” op korte termijn tot ongeveer 2% extra
energie-efficiëntie zal leiden.
Een indicatie voor het totale besparingspotentieel van energiebewust
procesbeheer is 15% tot 2030 (zie tabel 3 voor de
besparing bij het huidige productievolume). De grotere betrokkenheid
van de operators zal bottom-up leiden tot nieuwe voorstellen
voor bedrijfsspecifieke procesoptimalisaties. Een belangrijk
deel van de voorziene besparing komt echter uit reguliere
vervangingsinvesteringen. Het merendeel van de MVO-bedrijven
heeft grote installaties, die door de jaren heen in kleine stappen
worden geoptimaliseerd. Grote optimalisatiestappen worden
doorgaans gerealiseerd bij volledige vervanging van een oude
installatie door een moderne en energie-efficiënte installatie. De
vervangingstermijn van dergelijke kapitaalintensieve installaties is
al snel 15 tot 20 jaar. Onderzoek naar dergelijke proces-efficiëntie
verbeteringsmogelijkheden maakt vast onderdeel uit van het
reguliere MJA-traject. In deze top down-benadering onderzoekt
Routekaart MVO
een energieteam onder leiding van de technisch directeur en de
energiecoördinator naar verbetermogelijkheden. Een voorbeeld
van een vervangingsinvestering die op korte termijn gepland
staat met een grote impact op de energie-efficiëntie is het
volledig vernieuwen van de warmte-krachtkoppeling (WKK) bij
ADM-Europoort.
IJkjaar 2010 Energieverbruik
(TJ)
Energie besparing
(TJ)
Crush 5.733 860
Raffinage 2.739 411
Margarines en sauzen 583 87
Dierlijke oliën en vetten 783 117
Totaal 9.838 1.476
Tabel 3 Energiebesparing door energiebewust procesbeheer in 2030
3.1.4 Ontwikkeltraject tot 2030
Energieverbruik kan als criterium worden toegevoegd aan
optimaal procesbeheer, maar er zijn een aantal randvoorwaarden
waaraan een bedrijf moet voldoen wil dit effectief zijn. Het
belangrijkste is commitment van het management. Het hoger
management en de plantmanagers moeten hun commitment
en betrokkenheid tonen. Als operators in-training gesignaleerde
resultaten of issues rapporteren zal het management structurele
acties moeten uitzetten. In latere fasen zal diepgaander commitment
moeten worden getoond. Continuous Improvement in de
sector en in de keten is een managementfilosofie die jaar in jaar
uit volle aandacht vergt.
Op korte termijn wordt aanbevolen de volgende randvoorwaarden
te adresseren om effectief te starten:
• Basis energiezorgsysteem en – voorzieningen Er moet
binnen een bedrijf een basisniveau ten aanzien van energie
en energiezorg aanwezig zijn. Er moeten voldoende mogelijkheden
zijn om te kunnen meten en informatie online zichtbaar
te maken. Dit basisniveau is noodzakelijk om het maximale
rendement uit de operator opleiding te halen
• Professionele werkhouding Naast het basisniveau binnen
het thema energie moet er ook worden voorzien in een
basisniveau aan professionele attitude in de operatie: wil
om te verbeteren en ingesleten werkwijzen ter discussie te
stellen en een goede opvolging van gemelde issues. Er moet
een cultuur zijn waarbij opmerkingen tot verbetering serieus
worden genomen en, waar mogelijk binnen een gepaste
termijn, leiden tot acties. Dit basisniveau is ook noodzakelijk
om het maximale rendement uit de operator opleiding te halen
• Duidelijke organisatiestructuur Elke medewerker kan
alleen betrokken zijn en blijven als hij bevoegd is om beslis-
MVO | 21

Routekaart MVO
‘Er is niets leukers
dan om van een
operator te horen
dat het ook met een
graadje minder kan.’
Chris Velzeboer, Cargill
22 | MVO

singen te nemen over acties die bij zijn taakniveau horen.
Daartoe moeten zowel taken en verantwoordelijkheden als de
bijbehorende bevoegdheden duidelijk en in balans zijn
• Kritieke Prestatie Indicatoren (KPI) structuur Hetgeen de
operator leert en communiceert moet worden vastgelegd in
de organisatie, bijvoorbeeld middels een KPI-structuur. Een
dergelijke KPI-structuur dient als bevestiging van verantwoordelijkheden
ten aanzien van borging, logging en archivering
van de verkregen resultaten en verbeteringen
• Budget en planning Een organisatie moet financiën
beschikbaar hebben maar moet ook in toewijzing van tijd en
geld voldoende prioriteit aan structurele verbeteringen geven.
Denk hierbij aan grootschalige onderhoudsprojecten die de
prioriteiten ten aanzien van procesverbetering even doen
verschuiven. Dit begint al bij het implementeren van de
MVO-/VAPRO-opleiding
De MVO-bedrijven hebben inmiddels al veel van bovenstaande
aspecten gerealiseerd, maar hernieuwde aandacht voor deze
aspecten vanuit het perspectief van energiebesef wordt aanbevolen.
Het actieprogramma voor de MVO-bedrijven ziet er als volgt uit:
2012-2015
In eerste instantie ligt de nadruk op het beter uitvoeren van
bestaande werkwijzen. In deze fase heeft optimaal procesbeheer
vooral te maken met de procesoperator en de impact die hij kan
hebben op het energieverbruik van het bedrijf.
Zoals gesteld is er als actie voor de korte termijn gekozen
voor een specifieke cursus voor de procesoperator. Door een
cursus op dit niveau aan te bieden kan een sneeuwbaleffect in
het bedrijf ontstaan. De cursus is zodanig opgezet dat proces-
KADER 6
Methoden en technieken voor
integraal kwaliteitsmanagement en
optimaal procesbeheer
Energiezorg en gebruik van ISO50001, inrichten van een
effectieve energiemonitoring met behulp van bijvoorbeeld
een EMS (Energy Management System) zijn aandachtsgebieden.
Aandacht zal worden gegeven aan waste
management, benutting van reststromen, technieken uit
Kaizen, six-sigma en lean management, en het verspreiden
van kennis en best practices.
Routekaart MVO
operators zelf aan de slag gaan met het onderwerp energie
en met hun enthousiasme en expertise alle belanghebbenden
kunnen stimuleren en overtuigen. Uiteindelijk zal de beweging
van ‘bottom’ (procesoperator) naar ‘top’ (management) bepalend
zijn voor het succesvol en optimaal beheersen van het productieproces.
Er zijn naast de cursus meer initiatieven mogelijk. Deze kunnen
worden geïdentificeerd door een (her)analyse van de huidige
procedures. Voorbeelden zijn:
• Crush: monitoring onderhoud machines
• Raffinage: logistieke afstemming processtappen en vervuiling
procesapparatuur
• Margarines en sauzen: analyse omsteltijden, batchoptimalisaties,
value stream analysis
• Dierlijke vetten: procedures toetsen op noodzaak vanuit wet-
en regelgeving.
2015-2030
Op middellange tot lange termijn wordt veel meer gekeken
naar het meten en continu verbeteren van het proces,
waarbij uiteindelijk ook naar de gehele keten wordt gekeken
(keten optimalisatie). Methoden en technieken vanuit (integraal)
kwaliteitsmanagement zijn van toepassing (zie kader 6).
3.1.5 Conclusies energiebewust procesbeheer
• De cursus ‘De energiebewuste operator’ vergroot het bewustzijn
van de operator ten aanzien van duurzaamheid en energie
en is de start van ongeveer 15% energie-efficiëntie verbetering
in 2030 via procesoptimalisatie
• Een eerste pilot van de cursus ‘De energiebewuste operator’
zal in 2012 starten. De eerste resultaten worden ook in 2012
verwacht
• Het vergroten van het bewustzijn is een eerste stap in het
optimaliseren van het productieproces. Door verbetervoorstellen
van de operators wordt additionele energie-efficiëntie
verbetering verwacht
Door middel van een pilot bij een MVO-bedrijf wordt de bruikbaarheid
van de cursus “De energiebewuste operator” getest en
indien nodig wordt de cursus geactualiseerd. Het Productschap
MVO monitort de pilot en de uitkomsten. De eerste resultaten
worden in de eerste helft van 2012 verwacht. Vanaf medio 2012
kunnen overige MVO-bedrijven hun werknemers laten deelnemen
aan de cursus. De cursus wordt in principe in-company
gegeven maar samenwerking tussen MVO-bedrijven is ook
mogelijk.
MVO | 23

Routekaart MVO
3.2 Innovaties in proces-efficiëntie –
Waterbeheer
3.2.1 Inleiding waterbeheer
De MVO-sector zet zich in om zo efficiënt en duurzaam mogelijk
met water om te gaan.
Waterbeheer is belangrijk in termen van duurzaamheid en
continuïteit van de MVO-sector. De sector werkt weliswaar
veelal met droge producten en probeert toevoeging van water
zoveel mogelijk te vermijden, water blijft echter wel nodig. Water
is nodig in productieprocessen zelf, maar ook voor koeling en
reiniging. Zorgvuldig waterbeheer in de MVO-sector is een van
de speerpunten van de Routekaart.
Binnen de MVO-sector wordt door de bedrijven gelet op het
watergebruik, maar worden er relatief weinig investeringen
gedaan om meer water te besparen of water te hergebruiken. De
meeste investeringen in waterbesparing zijn momenteel nog niet
rendabel. Dat komt omdat water nog relatief goedkoop is en in
goede kwaliteit en grote volumes te verkrijgen is in Nederland. De
bedrijven voldoen vanzelfsprekend aan de wettelijke eisen vanuit
de vergunning en monitoren de relevante parameters.
Er is in samenwerking met diverse adviesbureaus (KWR, Wetsus
en EproConsult) een verkennende workshop georganiseerd
en mede op basis van de uitkomsten van de workshop heeft
EproConsult een rapport geschreven. De uitkomsten van deze
rapportage zijn in deze paragraaf meegenomen.
3.2.2 Mogelijkheden waterbeheer
De MVO-sector heeft 12 mogelijkheden binnen het onderwerp
water gedefinieerd, die kunnen leiden tot transparantie in de
keten, betere kwaliteit en beter watergebruik in 2030 (zie bijlage
4), met daarbij een inschatting van energiebesparing per jaar op
sectorniveau. Een aantal mogelijkheden zijn specifiek voor de
MVO-sector, maar een aantal mogelijkheden lenen zich ook goed
voor toepassing in andere sectoren, zoals de voedingsmiddelensector
en/of andere procesindustrieën.
De mogelijkheden richten zich op het verbeteren van de kwaliteit
van water (koeltorenwater, ketelvoedingswater en condensaat),
op het verminderen van watergebruik (in de vorm van spui) en
het testen van technologieën om water te onttrekken uit bijvoorbeeld
afvalwaterstromen. Het testen van technologieën kan
plaatsvinden op bedrijfslocaties, om de claims van leveranciers
te testen en om te testen of de technologie geschikt is voor de
MVO-sector.
3.2.3 Impact waterbeheer
Voor een deel van de 12 mogelijkheden kan een concrete
24 | MVO
indicatie van de haalbare energiebesparing worden gegeven.
Bij het huidige productievolume telt dit op tot 175 TJ. Voor de
andere mogelijkheden is nog nader onderzoek nodig. Ook voor
de technologisch volwassen mogelijkheden moet nader worden
uitgewerkt of de investering rendeert op het niveau van individuele
bedrijven. Ontwikkeling van een aanpak hiervoor, inclusief
een rekentool en een benchmark is daarom een noodzakelijke
tussenstap die op sectorniveau kan worden uitgevoerd. De
energiebesparing in 2030 ten gevolge van waterbeheer bij het
huidige productievolume is in tabel 4 weergegeven.
IJkjaar 2010 Energieverbruik
(TJ)
Energie besparing
(TJ)
Crush 5.733 42
Raffinage 2.739 42
Margarines en sauzen 583 24
Dierlijke oliën en vetten 783 66
Totaal 9.838 175
Tabel 4 Energiebesparingen door waterbeheer in 2030
3.2.4 Ontwikkeltraject tot 2030
Om met technologieën waterbeheer te optimaliseren moet er
worden voldaan aan de randvoorwaarde dat de betreffende
technologie bewezen en betrouwbaar is. Water is voor MVObedrijven
een hulpmiddel en geen core business. Bovendien
moet er een goede terugverdientijd zijn. Tevens moet de technologie
en/of het alternatieve systeem inherent voedselveilig zijn.
Het actieprogramma waterbeheer voor de individuele MVObedrijven
ziet er als volgt uit:
2012-2015
Er is nog weinig bekend over het watergebruik en de kosten
daarvan van de individuele bedrijven en van de sector. Daarom is
het noodzakelijk om op korte termijn activiteiten te ondernemen
om dit inzicht te verkrijgen.
Op korte termijn wordt in het kader van de Routekaart in
opdracht van MVO een rekentool ontwikkeld en in 2012 uitgetest
bij drie bedrijven (pilots). De rekentool omvat het gehele bedrijfswaterbeheer
van inname van water, het geschikt maken van het
water als proces-, ketelvoedings- of koelwater tot het reinigen
en het eventueel opnieuw geschikt maken van afvalwater. De
rekentool kan voor verschillende technologieën en mogelijkheden
voor waterbesparingsmogelijkheden per bedrijf inzichtelijk
maken wat het watergebruik is, wat de kosten zijn en welke
opbrengsten er kunnen worden gerealiseerd. Uiteindelijk levert de
rekentool de onderbouwing voor (individuele) verbeterprojecten

die leiden tot vermindering van water- en hulpstoffengebruik en
energiebesparing.
Daarnaast kunnen de MVO-bedrijven in 2012 deelnemen aan
de waterbenchmark. Deze loopt parallel aan het updaten van de
EEP’s (2013-2016) zodat de benchmark geen extra (administratieve
en personele) inzet vereist van de MVO-bedrijven. De waterbenchmark
zal inzicht geven in verschillende parameters (zoals
verbruik, soorten water, energiekosten, etc.) op sectorniveau.
2015-2030
Uit het onderzoek in het tijdvak 2012-2015 zal een beeld komen
van rendabele investeringen in waterbeheer op bedrijfsniveau.
Deze zullen vanaf 2015 worden uitgevoerd.
Daarnaast vergen een aantal mogelijkheden nader fundamenteel
onderzoek. Voorbeelden zijn:
• Sluiten van de fosfaatkringloop: welke mogelijkheden zijn er
om fosfaat in bruikbare vorm en samenstelling uit afvalwater
terug te winnen?
• Onderzoek naar toepasbaarheid en haalbaarheid van forward
osmosis: kan deze technologie, die gebruik maakt van
membranen, worden toegepast in de MVO-sector?
3.2.5 Conclusies
• Waterbeheer krijgt nog geen hoge prioriteit binnen de
MVO-sector. Onderzoek wijst uit dat er relatief veel inzet
van kapitaal nodig is om waterbesparingen te realiseren en
daarmee energie te besparen. Realistische terugverdientijden
zijn onzeker
• De MVO-sector verwacht door het ontwikkelen van een
rekentool op bedrijfsniveau en een benchmark op sectorniveau
meer inzicht te krijgen in de toepasbaarheid van de
geïdentificeerde mogelijkheden voor innovatief waterbeheer in
de MVO-sector
Routekaart MVO
Het Productschap MVO onderneemt de volgende activiteiten
op korte termijn:
• Het ontwikkelen van een waterrekentool voor het individuele
MVO-bedrijf
• Het uitvoeren van een waterbenchmark voor de MVO-sector,
gekoppeld aan de update van het EEP (2013-2016)
Het Productschap MVO ontwikkelt de rekentool die de manier
van werken en de kosten van waterbeheer bij de MVO-bedrijven
in kaart brengt. Het Productschap MVO beheert deze rekentool
en draagt zorg voor een frequente update, indien gewenst vanuit
de sector. Het Productschap MVO zal zich tevens sterk maken
voor het uitvoeren van een benchmark koeltorenwater en neemt
de coördinatie ervan voor zijn rekening. Voor de ondersteuning
door externe deskundigen op het gebied van water en energie
doet het Productschap MVO beroep op de financiële ondersteuning
vanuit de MJA. Het Productschap MVO beheert de
benchmark en draagt zorg voor een frequente update (jaarlijks /
tweejaarlijks, afhankelijk van de wens vanuit de MVO-bedrijven).
Daarnaast zijn er een aantal onderwerpen benoemd waarvoor
fundamenteel en pre-concurrentieel onderzoek kan worden
uitgevoerd. Indien er vanuit de MVO-sector behoefte is aan het
uitvoeren van dit onderzoek kan het Productschap MVO hierbij
een rol spelen, als coördinator of facilitator. Blijkt dat er vanuit
de MVO-sector behoefte is aan nader onderzoek dan zal het
Productschap de MVO-bedrijven hierbij ondersteunen.
MVO | 25

Routekaart MVO
26 | MVO
‘Niet alleen innoveren
vergt creativiteit, ook het
inpassen ervan in bestaande
processen. Dat noem ik
dubbel plezier!’,
Marnix Morskate Vion Foods
‘Door de inbreng en
betrokkenheid van
medewerkers van de
MVO-bedrijven is er een
plan tot stand gekomen
dat draagvlak heeft binnen
de MVO-sector’
Ron Ongenae, Epro Consult.

∆P ==>
3.3 Innovaties in proces-efficiëntie –
Membranen
3.3.1 Inleiding membranen
Een membraan is een scheidingsvlak dat stoffen beneden een
zekere molecuulgrootte doorlaat en daarboven niet (zie ook
figuur 8). De snelheid van het scheiden is afhankelijk van het
verschil in concentratie en/of het drukverschil tussen de te
scheiden vloeistoffen. Membranen worden al deels toegepast in
de MVO-sector, voor het zuiveren van afvalwater waar bijvoorbeeld
nog oliën of vetten in zitten.
Voor de MVO-sector is de toepassing van membranen een
geschikte manier voor het verkrijgen van zuivere productstromen
en het besparen van energie. Membranen kunnen worden
ingezet in het bewerkingsproces dat (droge) oliezaden en bonen
bewerkt tot zuivere oliën en vetten. In Figuur 7 is het proces
schematisch weergegeven.
In het verleden heeft de MVO-sector membranen getest in het
proces maar deed hiermee negatieve ervaringen op. Zo raakten
membranen verstopt of vervuild en werd het proces vertraagd.
Sindsdien zijn echter nieuwe inzichten verkregen in de toepassing
van membranen in dergelijke processen. Het Membraan
Applicatie Centrum Twente (MACT) heeft een onderzoeksrapport
voor de MVO-sector gepubliceerd met een inventarisatie van
deze nieuwe inzichten en mogelijkheden. De uitkomsten en
aanbevelingen uit dit onderzoek zijn in deze paragraaf verwerkt.
Bonen en
oliezaden
Drogen
Crushbedrijven
Raf�nagebedrijven
Grondstoffen en producten
Breken Zeven Pletten Pelletiseren
Mogelijkheid voor toepassing
van membranen: bij het
extraheren en bij het raf�neren
van oliën en vetten
Micro�ltratie
aanvoer
membraan
gereinigde stroom
Zuiveren van de olie
door ontslijmen,
neutraliseren, bleken
en deodoriseren.
Daarnaast scheiden
van de oliën in fracties
∆P ==>
neutraliseren, bleken
en deodoriseren.
Daarnaast scheiden
van de oliën Routekaart in fracties MVO
Figuur 8 Schematische weergave verschil tussen microfiltratie, ultrafiltratie
en nanofiltratie. Bron: Possibilities for membrane technology in the edible
oil industry by T. Franken
3.3.2 Mogelijkheden membraantechnologieën
Voor de MVO-sector zijn er ten aanzien van membraantechnologie
en membraansystemen drie interessante mogelijkheden
geïdentificeerd (zie Figuur 8):
• Ultrafiltratie als technologische toepassing
• Nanofiltratie als technologische toepassing
• Vibrerende membranen als membraansysteem-toepassing
Extraheren
Ruwe oliën
en vetten
Raffineren
Zuivere oliën
en vetten
extraheren en bij het raf�neren
van oliën en vetten
Micro�ltratie
∆P ==>
∆P ==>
deeltjes
opgeloste stoffen (hoog molecuulgewicht)
opgeloste stoffen (llaag molecuulgewicht)
∆P drukverschil
Figuur 7 Eenvoudige weergave productieproces oliën en vetten (bij crushbedrijven en door raffinadeurs)
inclusief punten in het proces waar membranen kunnen worden toegepast
Ultra�ltratie
aanvoer
membraan
gereinigde stroom
Nano�ltratie / omgekeerde osmose
MVO | 27
Z

Routekaart MVO
28 | MVO
‘Voor een succesvolle
toepassing van membranen in
de MVO-productieprocessen
zijn drie zaken belangrijk:
betrouwbaarheid, betrouwbaarheid
en betrouwbaarheid’.
Ton Francken, MACT

KADER 7
Hexaan en aceton
Hexaan en aceton worden als oplosmiddel aan de geplette
oliezaden en –bonen respectievelijk olie toegevoegd. Zij
mengen zich met de olie, waardoor de olie met oplosmiddel
gemakkelijk af te scheiden is van de restfracties.
Vervolgens moet de olie worden gescheiden van het oplosmiddel.
Membraantechnologie biedt deze mogelijkheid.
Figuur 8 laat zien dat de membranen afhankelijk van het type
filtratie deeltjes tegenhouden. Zo worden door nanofiltratie alle
opgeloste deeltjes tegengehouden, terwijl microfiltratie kleinere
deeltjes laat doorstromen. Microfiltratie valt buiten de drie
genoemde mogelijkheden en wordt niet verder behandeld.
Het toepassen van ultrafiltratie als technologie kan tot een
betere scheiding van olie en hexaan en tot energiebesparing
leiden. Nu wordt hexaan verwijderd door destillatie, een energieintensief
proces. Alhoewel de olie na ultrafiltratie nog gedestilleerd
moet worden om de laatste restjes hexaan te verwijderen,
leidt de toepassing van ultrafiltratie tot betere scheiding en
energiebesparing.
Nanofiltratie kan worden toegepast voor het zogenaamd
‘ontslijmen’ van olie. Hierbij worden fosfolipiden uit de olie
verwijderd, die de olie een ongewenste kleur of smaak kunnen
geven. De huidige manier van verwijdering van fosfolipiden is het
bewerken van de olie met chemicaliën. Door membranen toe te
passen is ‘ontslijmen’ als aparte stap niet meer nodig. De fosfolipiden
worden namelijk door de membranen uit de olie gefiltreerd en
hoeven niet meer separaat met chemicaliën te worden verwijderd.
Nanofiltratie kan ook worden toegepast bij de scheiding van
olie en aceton. Nu wordt aceton veelal verwijderd door het
te verdampen. Door de olie te verwarmen wordt echter ook
de kwaliteit van het product aangetast. Het toepassen van
membranen op kamertemperatuur kan de kwaliteit van de oliën
ten goede komen. Spiraalgewonden nanofiltratie is een speciale
moduleopbouw van nanofiltratie.
Vibrerende membranen kunnen worden toegepast in de
MVO-sector, met name bij het ontslijmen, het fractioneren en bij
de productie van dierlijke vetten. Door het vibrerende karakter
vervuilen de membranen niet, één van de belangrijkste voorwaarden
voor gebruik in de MVO-sector. De investeringskosten van
een vibrerend membraansysteem zijn gelijk aan de kosten van
een conventioneel systeem. Andere voordelen van een vibrerend
membraansysteem:
• Er kan een hogere opbrengst van zuivere olie worden gerealiseerd
Routekaart MVO
• Er kan een energiebesparing van 80% worden behaald ten
opzichte van het conventionele crossflow membraansysteem
Daarnaast is gekeken naar mogelijkheden van membraantechnologieën
voor het scheiden van vrije vetzuren (kleine vluchtige
componenten) uit olie. Het gebruik van membranen lijkt een
goed alternatief voor de huidige manier van scheiding die een
hoog water- en chemicaliënverbruik kent. Er is echter meer
onderzoek nodig om deze scheiding te kunnen realiseren in de
MVO-sector.
3.3.3 Impact membraantechnologieën
De beschreven technologieën zijn voor de MVO-sector nog
relatief nieuw en onbekend. Om de betrouwbaarheid van en
bekendheid met de technologie te vergroten is aanvullend onderzoek
(met name applicatieonderzoek) nodig om tot een succesvolle
implementatie van membraantechnologie te komen (zie
kader 8 voor de fasen in R&D). Is de betrouwbaarheid eenmaal
aangetoond in de MVO-sector door een pilot-onderzoek, dan
kan de technologie breder worden uitgezet.
De kosten voor de zogenaamde applicatieonderzoeken zijn
afhankelijk van de fase waarin een onderzoek zich bevindt:
KADER 8
Het onderscheid in onderzoek zoals
vaak wordt gehanteerd in de R&D
1. Research: fundamenteel onderzoek, zoals dat wordt
gedaan aan universiteiten, instituten of researchafdelingen
van (grote) bedrijven. Kenmerk is dat hierbij nieuwe
processen en producten worden onderzocht.
2. Development: ontwikkelingsonderzoek waarbij de
resultaten van de research worden omgezet in concrete
processen en producten. Hierin zijn de volgende fasen
onderscheiden:
a. Proces- en productontwikkeling: fase direct na
de research (wordt in sommige gevallen ook tot
research gerekend).
b. Applicatie-onderzoek: hierbij worden concrete
producten en processen uitgetest in (nieuwe)
toepassingen. Doel van dit onderzoek is het vergroten
van de acceptatie en het verkrijgen van nieuwe
inzichten.
c. Pilot-onderzoek: de fase na applicatie-onderzoek.
Hierbij wordt op grotere schaal en gedurende
langere tijd onderzocht of een bepaald proces kan
worden toegepast.
MVO | 29

Routekaart MVO
‘Our MVO-roadmap will help
to stimulate discussion and
consideration in the (EU)
chemical industry on the
potential of oleochemicals as a
key renewable raw material’.
Peter Tollington, Cargill
30 | MVO

Stroom in
MVO-sector
fundamenteel onderzoek vergt meer budget en inzet dan
bijvoorbeeld het uitvoeren van applicatieonderzoek. De kosten
zijn voor individuele MVO-bedrijven, maar kunnen mogelijk in
sectorverband eenmalig worden genomen middels het Institute
for Sustainable Process Technology (ISPT). Hier kan een bedrijf
‘tickets’ voor onderzoek inkopen dat door geselecteerde kennisinstellingen
wordt uitgevoerd. Afhankelijk van het aantal tickets
heeft een bedrijf meer of minder invloed op bepaalde onderzoeken.
De sector kan hierbij aansluiten bij lopende, maar ook bij
nieuwe, projecten en zodoende voordeel halen uit deelname aan
ISPT.
In Tabel 5 zijn de verwachte baten (energiebesparing) van de
twee membraantechnologieën met bijbehorend membraansysteem
weergegeven. De genoemde energiebesparingen zijn
vastgesteld per installatie van gemiddelde grootte zoals die in de
MVO-sector gebruikelijk is. Voor alle drie de technologieën geldt
dat de terugverdientijd korter is dan 5 jaar.
Er zijn op dit moment drie crush en twee raffinage locaties in
Nederland. In Tabel 6 zijn de energiebesparingen in 2030 ten
gevolge van de inzet van membranen bij het huidige productievolume
weergegeven.
IJkjaar 2010 Energieverbruik
(TJ)
Proces Type bedrijf Membraantechnologie Verwachte
energiebesparing
Olie/hexaanmengsel Extractie, met ontslijmen
als extra mogelijkheid
Energie besparing
(TJ)
Crush 5.733 360
Raffinage 2.739 170
Margarines en sauzen 583 0
Dierlijke oliën en vetten 783 0
Totaal 9.838 530
Tabel 6 Energiebesparingen door membranen in 2030
3.3.4 Ontwikkeltraject tot 2030
De randvoorwaarden voor succesvolle toepassing van
membraantechnologieën in de MVO-sector zijn (in volgorde van
belangrijkheid):
• (Bewezen) betrouwbaarheid van de techniek
Crush Ultrafiltratie en nanofiltratie,
met vibrerende membranen
voor het ontslijmen
Olie/oplosmiddelen Fractioneren Raffinage Nanofiltratie met vibrerende
membranen
Tabel 5 Productstromen in de MVO-sector en membraantechnologieën
120 TJ/jaar
85 TJ/jaar
Routekaart MVO
• Goede terugverdientijd
De betrouwbaarheid staat hierbij op de eerste plaats. Dit is
een belangrijk aandachtsgebied voor de MVO-sector, gezien
eerdere (negatieve) ervaringen met membranen. Daarom is het
van belang om te starten met zogenaamde ‘technoprojecten’
(korte applicatieonderzoeken) om het scheidingsprincipe
op semi-pilot schaal te kunnen aantonen. Aan de hand van
praktijkresultaten wordt gekeken welke mogelijkheden er zijn
voor (i) implementatie van de techniek op grotere schaal, en
(ii) procesverbeteringen naar aanleiding van de resultaten. Het
uitvoeren van applicatie onderzoeken is één van de voorwaarden
voor succesvolle implementatie van membranen: het verhoogt
de betrouwbaarheid van de technologie. Belangrijk hierbij is
tevens de technische ondersteuning vanuit (externe applicatie)
specialisten en samenwerking met (interne) productspecialisten.
Het moment dat een bestaande installatie aan vervanging toe is,
is een geschikt moment voor de investering.
Een actieprogramma voor membranen ziet er als volgt uit voor
de individuele MVO-bedrijven:
2012 tot 2015
• Applicatieonderzoeken voor de twee benoemde membraantechnologieën
respectievelijk het membraansysteem (ultra- en
nanofiltratie respectievelijk vibrerende membranen)
2015 tot 2020
• Development- en applicatieonderzoek op scheiding van vrije
vetzuren uit olie
2020 tot 2030
• Development- en applicatieonderzoek op procesintegratie
van membraantechnologieën in (bestaande) installaties van de
MVO-bedrijven
• Development- en applicatieonderzoek op procesintensificatie
(kleinere en efficiëntere scheidingen)
3.3.5 Conclusies
• Membranen bieden veel potentie voor de MVO-sector, maar
zijn (nog) relatief onbekend en vanwege negatieve ervaringen
is de sector terughoudend om er aan te beginnen. Door
nieuwe inzichten en ontwikkelingen overwinnen de nieuwe
MVO | 31

Routekaart MVO
technologieën oude barrières en kunnen zij de MVO-sector
kansrijke mogelijkheden bieden om:
• Een optimale scheiding van olie en andere stoffen (zoals
oplosmiddelen als hexaan) te verkrijgen
• Energie en hulpstoffen als water en chemicaliën te
besparen
• Mogelijk processtappen als ontslijmen en verdamping van
oplosmiddelen te verminderen of af te schaffen
• Er is nog wel nader toegepast onderzoek in de vorm van
applicatieonderzoeken nodig, niet alleen voor acceptatie en
betrouwbaarheid, maar ook voor het verkrijgen van nieuwe
inzichten, onder meer door intensieve samenwerking tussen
de in- en externe experts.
Het Productschap MVO is voornemens een plan van aanpak
voor een technoproject te ontwikkelen voor het testen van
vibrerende membraansystemen voor de scheiding van ruwe
olie/hexaan. In een werkgroep met vertegenwoordiging van
het Membraan Applicatie Centrum Twente (MACT), een leverancier
van membraansystemen en een vertegenwoordiging
van MVO-bedrijven wordt een plan gemaakt om de technische
haalbaarheid van de nieuwe membraansystemen in de praktijkomgeving
te testen. Het Productschap MVO kan bijdragen aan
het project, bijvoorbeeld door het project te coördineren. Het
Productschap MVO verwacht toewijzing van middelen uit het
onderzoeks budget voor ISPT/NL GUDS. Zodra de technische
en economische haalbaarheid is bewezen kan de overheid de
invoering versnellen door de specifieke installatie op te nemen in
de lijst voor de milieu-investeringsaftrek.
Daarnaast zijn er een aantal onderwerpen benoemd waarvoor
fundamenteel en pre-concurrentieel onderzoek moet worden
uitgevoerd. Indien er vanuit de MVO-sector behoefte is aan het
uitvoeren van dit onderzoek, kan het Productschap MVO hierbij
een rol spelen, als coördinator of facilitator. Indien blijkt dat er
vanuit de MVO-sector behoefte is aan nader onderzoek, dan zal
het Productschap de MVO-bedrijven hierbij ondersteunen.
3.4 Innovaties naar de biobased
economy – Valoriseren oliën en vetten
3.4.1 Inleiding biobased economy
De biobased economy is een economie waarin bedrijven producten
vervaardigen uit hernieuwbare grondstoffen: biomassa 1 . De
kern van de biobased economy is dat hernieuwbare grondstoffen
uiteindelijk de eindige fossiele grondstoffen vervangen. Biomassa
is niet alleen hernieuwbaar maar vaak ook minder toxisch, beter
biologisch afbreekbaar en geeft veel lagere gezondheidsrisico’s
voor met name werknemers.
32 | MVO
Gebruik van hernieuwbare grondstoffen wordt steeds belangrijker
doordat de wereldvoorraad aardolie opraakt, de hieraan
verbonden prijzen zullen stijgen, en er steeds meer eisen worden
gesteld aan de uitstoot van broeikassen. Vervanging van fossiele
door hernieuwbare grondstoffen vergt echter een zorgvuldige
benadering. Indien gebruik wordt gemaakt van de gangbare
soorten biomassa met de huidige technieken moet het volume
sterk omhoog. Dit staat in schril contrast met de afnemende
beschikbaarheid van vruchtbare landbouwgrond en een sterk
groeiende wereldpopulatie. Dit heeft gevolgen voor onder meer
de voedselvoorziening en sociale gevolgen, met name in niet-
Westerse landen, landgebruik, biodiversiteit, watergebruik, CO 2 ,
etc. Er zijn nieuwe concepten nodig om biomassa duurzaam te
verwerken en toe te passen.
Bioraffinage is een van die mogelijkheden. Bioraffinage kan
op verschillende manieren worden gedefinieerd. De tot nu toe
in Nederland gehanteerde definitie luidt: ‘Bioraffinage is het
scheiden van hernieuwbare grondstoffen in afzonderlijke componenten
die individueel vermarkt kunnen worden ofwel direct na
het scheiden ofwel na verdere behandeling: biologisch, thermochemisch
of chemisch’. Bioraffinage biedt de kans om op
efficiënte wijze, met een minimaal verlies aan energie en massa,
te komen tot producten die fossiele grondstoffen vervangen of
aanvullen 2 . Bioraffinage als concept biedt dus perspectief om
hernieuwbare grondstoffen zoals oliën en vetten op duurzame
wijze te benutten in een biobased economy.
De biobased economy is in de MVO-sector al jaren gemeengoed.
Zo gebruikt bijvoorbeeld de oleochemie (onderdeel van de
MVO-sector) plantaardige oliën en dierlijke vetten als bouwstenen
voor non-foodtoepassingen zoals lippenstift, zeep, kaarsen,
wasmiddelen, verf, plastics, lijmen en chemische halffabricaten.
De chemische industrie zal ook steeds vaker overstappen op
hernieuwbare grondstoffen zoals oliezaden, tropische oliën en
dierlijke bijproducten als alternatief voor fossiele grondstoffen.
De chemische sector schat zelf dat de volledige transitie naar
hernieuwbare grondstoffen in 2080 volledig is afgerond 3 .
Nieuwe producten afkomstig uit de MVO-sector kunnen
bijdragen aan het tot stand brengen van een biobased economy,
door het valoriseren van oliën en vetten en melen (droge fracties).
Met valoriseren wordt bedoeld het volwaardig benutten van de
(MVO) grondstof, van de wortels tot de zaden.
1) Bron Overheidsvisie op de biobased-economy in de energietransitie LNV
www.minlnv.nl/cdlpub/servlet/CDLServlet?p_file_id=21862
2) Bron: www.edepot.wur.nl/20798
3) Bron: www.vnci.nl/actualiteit/nieuwsbrief/nieuwsbrief-artikelen/11-11-15/_
Transitie_naar_biobased_rond_2080_voltooid_.aspx

Figuur 9
Waardepiramide chemicaliën op basis van MVO-grondstoffen
Hoge waarde
per ton product
Lage waarde
per ton product
Parmaceutische producten en cosmetica
€ > 20.000 per ton
Voedsel en diervoederingrediënten
Min. € 50 – 250, max € 5000 – 20000 per ton
Bioplastics en functionele polymeren
€ 400 – 5000 per ton
Functionele chemicaliën
€ 250 – 400 per ton
Brandstof
€ 0 – 300 per ton
Storten
€ -300 – 0 per ton
Zoals is weergegeven in Figuur 9 staat biodiesel als brandstof
onder aan de piramide. Oliën en vetten en daarvan afgeleide
producten hebben een hoge energetische waarde en in
veel gevallen kunnen zij als biobrandstoffen worden ingezet.
Biobrandstoffen blijven richting de toekomst een belangrijke
afzetmarkt van de MVO-sector, ook gezien Europese wet- en
regelgeving (10% biobrandstoffen in het totale brandstofverbruik
in 2020). De focus van de Routekaart ten aanzien van nieuwe
kansen van de biobased economy ligt echter op hoogwaardiger
valorisaties van oliën en vetten dan tot biobrandstoffen.
3.4.2 Inleiding valoriseren oliën en vetten
De oleochemie houdt zich bezig met het valoriseren van oliën
en vetten. De oleochemie is een kleine, maar voor de toekomst
belangrijke speler binnen de MVO-sector. Op dit moment
kent de Nederlandse MVO-sector slechts een beperkt aantal
oleochemische bedrijven. Het gaat daarbij met name om bedrijven
die oliën en vetten bewerken tot stoffen die als halffabricaat
worden ingezet door andere bedrijven.
De afnemers van deze halffabricaten, het best te typeren als de
traditionele organische fijnchemie, maken tot heden met name
gebruik van halffabricaten afgeleid van minerale olie oftewel
petrochemische grondstoffen. Voorlopers uit die sector stappen
echter over op hernieuwbare grondstoffen, waaronder natuurlijke
oliën en vetten. Met deze sector wil de MVO-sector intensiever
gaan samenwerken. Redenen zijn enerzijds dat door samenwerking
beide sectoren doelstellingen kunnen behalen op het
gebied van energie-efficiëntie en duurzaamheid en anderzijds dat
natuurlijke oliën en vetten uitermate geschikt zijn als vervanging
van minerale oliën.
Routekaart MVO
Oliën zijn de ideale grondstof voor dicarbonzuren met middellange
tot lange ketens. Deze dicarbonzuren kunnen worden
toegepast voor de productie van biopolymeren (plastics) met
unieke bruikbare eigenschappen zoals waterresistentie, flexibiliteit,
hoge sterkte en weerstand tegen vervorming en hoge
resistentie tegen de inwerking van chemicaliën. De huidige
grondstoffen voor bioplastics, zoals suiker en zetmeel, hebben
relatief korte koolstofketens. Korte ketens zijn een belangrijke
basis om biologisch afbreekbare plastics te maken.
Voor thermoharders en plastics die vezels kunnen vormen voor
textiel en tapijt zijn echter langketenige biopolymeren nodig. Oliën
en vetten hebben een langere keten en meer dubbele bindingen
dan zetmelen of suikers. Hierdoor zijn er geen bewerkingsstappen
nodig om lange ketens te vormen. Momenteel is castorolie,
dat voor meer dan 90% uit oliezuur bestaat, de meest geliefde
olie voor technische toepassingen. Er is echter meer onderzoek
nodig om de toegevoegde waarde van oliën en vetten onder
de aandacht te krijgen bij de ketenpartners. Voorbeelden uit de
MVO-sector zijn weergegeven in kader 10.
De oleochemie kan een belangrijke bijdrage leveren aan het
succes van de MVO-sector in de toekomst. Daarnaast kan de
oleochemie in grote mate bijdragen aan het verduurzamen van
de keten en van de maatschappij, zowel door het vervangen van
petrochemische producten als door het leveren van producten
met een nieuwe functionaliteit.
3.4.3 Mogelijkheden valoriseren oliën en vetten
De markt voor bioplastics lijkt de meest geschikte markt voor
de MVO-sector te zijn om aansluiting bij te zoeken. De conventionele
plasticsmarkt is de grootste voor de chemische industrie:
circa 80% van alle chemicaliën gaat naar de plasticsmarkt.
Tussen 2000 en 2008 is de wereldwijde consumptie van
KADER 9
Samenhang paragraaf 3.4 en 3.5
Een verkenning ten aanzien van (nieuwe) biobased
producten uit de MVO-sector en de rol die de MVO-sector
kan spelen in het realiseren van een biobased economy is
gedurende de Routekaart uitgevoerd door dr. Rolf Blaauw
(WuR) voor de toepassing van plantaardige en dierlijke
oliën en vetten. Deze paragraaf (3.4) is gebaseerd op dit
onderzoek. Een vergelijkbaar onderzoek is uitgevoerd door
prof. Johan Sanders van Wageningen Universiteit (WuR).
Hier is gekeken naar het valoriseren van meel van raapzaad
en zonnebloempitten en dierlijk meel. Dit onderzoek wordt
verder toegelicht in paragraaf 3.5.
MVO | 33

Routekaart MVO
34 | MVO
‘Oliezuur wordt een
belangrijke grondstof voor
hoogwaardige plastics’,
Rolf Blaauw, Wageningen Universiteit

KADER 10
Voorbeelden van valoriseren oliën en vetten in de MVO-sector
Wilmar Edible Oils bv is een geavanceerde fabriek voor
natuurlijke vetalcoholen aan het bouwen. Natuurlijke vette
alcoholen worden onder andere toegepast voor de productie
van was- en schoonmaakmiddelen, weekmakers, smeermiddeladditieven,
grondstoffen voor de kunststofindustrie,
cosmetica en producten voor persoonlijke verzorging.
Figuur DSM 3 brengt sinds 2009 Ecopaxx op de markt, een “langketenige
polyamide” met unieke eigenschappen zoals lage
Ontwikkeling primair energiegebruik
vochtopname en een hoog smeltpunt (de hoogste van alle
over de periode 2005-2010 van de MVO-sector
bioplastics) en een hoge kristallisatiesnelheid. Deze nieuwe
9.000
kunststof bestaat voor 70% uit castorolie.
8.000
7.000
Croda en Wageningen Universiteit werken momenteel aan
een product dat aan PLA (PolyLactic Acid, een bioplastic op
basis van suiker) kan worden toegevoegd om een sterke,
flexibele folie te produceren. Door de combinatie van PLA en
op olie gebaseerde producten ontstaat een verpakkingsmateriaal
dat volledig is gemaakt van hernieuwbare grondstoffen.
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
bioplastics 0 (op basis van de tot nu toe belangrijkste grondstoffen
zetmeel, 2005 suiker en 2006 cellulose) 2007 met 600% 2008 gestegen. 2009 Bioplastics 2010
vormen nog maar een klein onderdeel van de totale kunststoffenmarkt
Aardgas (0,25-1%) maar Elektriciteit de verwachting is dat een aanzienlijk deel
van Bron: de Voortgangsrapport conventionele MJA-monitoring plasticsmarkt over 2010 zal worden Margarine-, overgenomen
Vetten- en
Oliënindustrie, Agentschap NL 2010
door bioplastics: 25% in 2020, maar schattingen lopen uiteen.
Technisch gezien kan zelfs 90% van de huidige kunststoffen
worden vervangen door bioplastics.
Figuur 10
Verdeling kunststoffenmarkt naar product
37%
6%
8%
7%
Kunststoffolie Draagtassen
Vormvaste kunststoffen
(schaaltjes, bekers, etc.)
PET-flessen
Overige flessen
Routekaart MVO
Cargill heeft transformatorolie op basis van sojaolie ontwikkeld
die beter presteert dan de petrochemische variant. Door
het hoge vlampunt, de temperatuur waarbij de olie spontaan
ontbrandt, is het risico op brand aanzienlijk lager. Bovendien
veroudert de papieren pakking in de transformator niet. En
mocht zich om wat voor reden dan ook lekkage voordoen,
dan is sojaolie biologisch afbreekbaar. Dit laatste is met name
Figuur een voordeel 4 in natuurgebieden maar ook op plaatsen waar
waterwinning plaatsvindt.
Uitgevoerde maatregelen MVO-sector 2006-2010
Om te voorzien in de groeiende vraag naar oliën en vetten
350
MJA2 MJA3
doen tal van bedrijven uit de MVO-keten een beroep op
300 biotechnologiebedrijven. Zo werken Unilever en Bunge
samen met Solazyme om met behulp van micro-organismen
250
suikers om te zetten in oliën en vetten. Neste Oil, producent
200 van hernieuwbare diesel en vliegtuigbrandstof, zoekt naar
mogelijkheden om met de hulp van gisten en schimmels
150
organisch afval om te zetten in oliën en vetten voor energietoepassingen.
Energieverbruik (TJ) Energieverbruik (TJ)
42%
100
50
Er 0zijn
ook trends gaande waar plastics zwaardere materialen
zullen vervangen. 2006 Denk 2007 bijvoorbeeld 2008 aan de 2009 automotive 2010 sector,
waar de bouw van lichtere voertuigen door het gebruik van
plastics Procesefficiency leidt tot brandstofbesparingen.
Duurzame energie Ketenefficiency
Bron: Voortgangsrapport MJA-monitoring over 2010 Margarine-, Vetten- en
Oliënindustrie, Agentschap NL 2010
Een andere veelbelovende toepassing op Europees niveau voor
bioplastics is ‘smart packaging’ voor versproducten. Door het
gebruik van bioplastics met de juiste eigenschappen wordt de
levensduur van een product verlengd, wordt er minder voedsel
weggegooid en wordt er minder CO 2 uitgestoten.
KADER 11
Bioplastics in perspectief
In 2008 werd in Nederland 442 kiloton plastics geproduceerd,
in 2010 450 kton.
Algemeen geldt dat vervanging van een fossiel product
door een vergelijkbaar biobased product leidt tot verlaging
van de uitstoot van broeikasgassen en van het gebruik van
fossiele energie. Een studie ten aanzien van bioplastics
komt tot de volgende conclusie: 38% vervanging van
plastics door bioplastics leidt tot 56 PJ energiebesparing in
Nederland (bron Agentschap NL).
MVO | 35

Routekaart MVO
‘Leren van elkaar,
inzicht verschaffen,
verbeteren >>>
leuker kun je het
niet maken!!’
Leo Knoester, ADM
36 | MVO

3.4.4 Impact innovaties valorisatie oliën en vetten
Naar verwachting zal de oleochemische industrie haar marktaandeel
voor grondstoffenlevering aan de organische chemie ten opzichte
van de petrochemie in 2030 verdubbelen van 5% naar 10%.
Conventionele plastics leiden tot veel (niet-recyclebaar) afval,
dat veelal gestort of verbrand wordt (met uitstoot van CO 2 en
andere stoffen als gevolg). Bioplastics kennen deze nadelen
niet. Aansluiten bij de bioplastics markt draagt tevens bij aan het
behalen van eisen vanuit Europese wet- en regelgeving, zoals
meer recyclen met minder verpakkingsmateriaal.
Het vervangen van petrochemische grondstoffen door hernieuwbare
grondstoffen zoals plantaardige of dierlijke vetten en oliën
leidt vervolgens tot een significante energiebesparing in de
fijnchemie (zie tabel 7). Bijvoorbeeld de productie van 1 ton
weekmaker volgens de conventionele productiemethode kost
61 GJ per ton. De oleochemische productie van weekmakers
hoeft ‘slechts’ 27 GJ per ton te kosten: een verschil van
34 GJ per ton (bron ‘The future of oils and fats for the chemical
industry – a roadmap to 2030’ by Dr. Blaauw). Een soortgelijk
besparings potentieel geldt ook voor andere producten.
In de Actieagenda Topsector Chemie (New Earth, New Chemistry
van juni 2011) formuleert de Topsector Chemie zijn ambitie
voor de halvering van de CO 2 -uitstoot en de duurzame economie
voor 2030. Men wil in 2030 25% van de materialen vervangen
door hernieuwbare grondstoffen. Om het mogelijk te maken dat
de helft van de 25%, net als in de huidige situatie, uit plantaardige
en dierlijke vetten en oliën komt zullen de MVO- en de
chemiesector samen moet optrekken bij onderzoek en ontwikkeling.
De ontwikkeling van duurzame producten moet een
equivalent van 79 PJ aan energiebesparing opleveren en 5,8 Mt
minder CO 2 -emissie in 2030.
Ook aan deze laatste doelstelling kan de MVO-industrie een
bijdrage leveren, doordat een deel van de producten via
microbiologische processen kan plaatsvinden. Doordat deze
processen op relatief lage temperaturen verlopen zal er minder
(fossiele) energie nodig zijn. De actieagenda noemt specifiek
de samenwerking met de voedselindustrie. Hieraan nemen ook
MVO-bedrijven zoals Cargill en Croda deel.
Op dit moment geldt dat ongeveer 7% van de organische
chemie zich baseert op MVO-grondstoffen (oliën, vetten en meel
samen). Gegeven het energieverbruik van de chemie en een
besparing van 50% door de inzet van biobased productieprocessen
is een indicatie van het besparingspotentieel bij het huidige
productievolume weergegeven in Tabel 7.
KADER 12
IJkjaar 2010 Energieverbruik
(TJ)
Routekaart MVO
Bioplastics en biopolymeren
Bioplastic is de naam die wordt gegeven aan plastic dat
wordt gemaakt uit natuurlijke producten. Het zijn in feite
kunstmatige biopolymeren. Biopolymeren is een verzamelterm
voor alle kunststoffen die gemaakt zijn van grondstoffen
die gewoon voorkomen in de natuur.
Bioplastics worden toegepast in een gesloten kringloop,
cradle-to-cradle (C2C). Daarmee wordt het verbruik van
fossiele brandstoffen verminderd en de uitstoot van CO 2
beperkt. Voor de productie en verwerking van bioplastics is
bovendien minder energie nodig. En toekomstige generaties
worden niet opgezadeld met afval- en milieuproblemen.
Bioplastics worden in Nederland met name gebruikt
in verpakkingsmateriaal, voor zakken voor in de gft-bak en
als potjes en afdekfolie in de land- en tuinbouw.
Bron: Wikipedia en www.biopolymeer.nl
Energie besparing
(TJ)
Chemie (MEE) 341.000 11.935
Chemie (MJA3) 34.940 1.223
Totaal 375.964 13.158
Tabel 7 Energiebesparingen door vervanging van petrochemische
grondstoffen door natuurlijke oliën en meel in 2030
3.4.5 Ontwikkeltraject tot 2030
Het verdubbelen van het marktaandeel van de oleochemie
is afhankelijk van een aantal randvoorwaarden. Zo moet de
toe gevoegde waarde van oliën en vetten ten opzichte van
andere biobased grondstoffen (zoals zetmeel, suikers, etc.)
duidelijk worden aangetoond.
De totale productie van oliën en vetten moet sterk
toenemen, van 170 miljoen ton nu naar 400 miljoen ton in
2030. Dit is nodig om geen concurrentie te laten ontstaan tussen
voedsel, diervoeder en technische toepassingen van oliën en
vetten. Deze verhoogde productie wordt met name mogelijk
gemaakt door de commerciële en succesvolle toepassing van
olieproducerende micro-organismen.
Genetische modificatie van oliehoudende gewassen
is geaccepteerd en leidt tot gewassen met een verhoogd
oliegehalte en de gewenste vetzuursamenstelling (meer dan 90%
van één specifiek vetzuur). Dit draagt tevens bij aan verlaagde
productiekosten, omdat bijvoorbeeld bepaalde stappen in het
productieproces eenvoudiger worden.
Er is een ‘level playing field’ voor alle markten van producten
die olie als grondstof hebben. Politieke mandaten en
MVO | 37

Routekaart MVO
prikkels stimuleren beide producten. Daarbij worden de producten
op eerlijke, transparante duurzaamheidscriteria beoordeeld.
Als aan deze voorwaarden wordt voldaan kan het aandeel
van oliën en vetten dat naar de oleochemische industrie gaat
toenemen van 10% (17 miljoen ton) nu naar 15% (60 miljoen ton)
in 2030.
Het actieprogramma voor de MVO-bedrijven ziet er als volgt uit:
2012-2015
• Beter in kaart brengen en onder de aandacht brengen van de
toegevoegde waarde van oliën en vetten voor de productie
van bioplastics
• Oprichting van een R&D-platform. Om de genoemde
ontwikkelingen te volgen en waar nodig bij te sturen wordt
het aanbevolen een platform op te richten met niet alleen
producerende bedrijven, maar ook allerlei ketenschakels,
zoals kennisinstellingen, overheden en afnemers, van teelt tot
productie
• Ontwikkeling en optimalisatie van de conversietechnologie
door een drietal richtingen:
- Verbeteren van de prestatie (stabiliteit, efficiëntie en kosten)
van katalysatoren om oliën en vetten om te zetten in
nieuwe stoffen met nieuwe gewenste functionaliteiten
- Verbeteren van de conversie van vetzuren naar
dicarbonzuren met behulp van micro-organismen
- Verbreden van de conversiemogelijkheden door slim
combineren van beschikbare technieken
2015-2020
• Samenwerkingsverbanden oprichten voor biotechnologische
conversie van non-voedsel bronnen (suikers, CO 2 ) naar
oleochemische bouwstenen
• Ontwikkeling van nieuwe scheidingstechnologieën om meer
dan 90% van specifieke vetzuren te verkrijgen
2020-2030
• Deelnemen aan programma’s in teelt en ontwikkeling van
(genetisch gemodificeerde) hoog oliehoudende gewassen met
enkelvoudige, onverzadigde vetzuren
• Opschalen van microbiologische olieproductie door gisten
en schimmels voor bifunctionele bouwstenen met unieke
eigenschappen.
3.4.6 Conclusies
• Bioplastics lijkt als markt het meest geschikt voor valoriseren
van oliën en vetten
• Wereldwijd zullen ‘traditionele’ markten voor de oleochemie
een grote rol spelen, maar voor Europa hebben op oleoche-
38 | MVO
mie gebaseerde plastics producten (zoals smart packaging
van voedingsmiddelen) een grote groeikans
• In 2030 is het aandeel oliën en vetten als feedstock voor de
chemische industrie verdubbeld naar 10%, mits aan enkele
randvoorwaarden wordt voldaan
• De potentie is er maar zal niet vanzelf worden waar gemaakt.
Chemiebedrijven zullen overtuigd moeten raken van de
potentie van oliën en vetten als nieuwe grondstoffen
• De MVO-industrie ontbreekt het aan voldoende basiskennis
over de functionele eigenschappen voor toepassing van oliën,
vetten en melen voor technische toepassingen
In samenwerking met de keten van afnemers in de chemie,
kunststofproducenten, producenten van kunststofproducten zoals
textiel en tapijt en kennisinstellingen wil het Productschap MVO de
ontwikkeling van bioplastics voor de MVO-sector stimuleren.
Het Productschap MVO gaat in samenwerking met de VNCI
(Vereniging Nederlandse Chemische Industrie) en de NRK
(vereniging voor de Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie)
de ontwikkeling van bioplastics stimuleren. De eerste stap is het
bekend maken van de mogelijkheden van de MVO-grondstoffen
bij potentiële afnemers. Dit moet leiden tot een consortium van
actief betrokken samenwerkingspartners. Vervolgens kan met die
actieve ketenpartners een projectaanpak worden geformuleerd.
Daarna kunnen kennisinstellingen en/of technologieleveranciers
worden betrokken bij het ontwikkelen van de benodigde scheidings-
en/of conversietechnologie.
3.5 Innovaties naar de biobased
economy – Valoriseren melen
3.5.1 Inleiding valoriseren van melen
Deze Routekaart focust op meel van raapzaad, zonnebloempitten
en dierlijk meel. Soja en sojameel zijn belangrijke grondstoffen
in de MVO-sector maar zijn buiten beschouwing gelaten
vanwege de hoge nutritionele waarde van sojameel voor de
diervoederindustrie.
Raapzaad en zonnebloempitten worden voornamelijk geteeld en
bewerkt voor de productie van olie voor menselijke consumptie.
Er komen hierbij bijna vergelijkbare hoeveelheden meel vrij: de
zaden van beide gewassen bevatten olie en eiwit (dat wordt
omgezet in meel) in een verhouding 40:60. Dit meel en dat van
dierlijke bijproducten worden traditioneel toegepast als diervoeder.
Raapzaad, zonnebloem- en dierlijk meel bevatten echter
componenten zoals suiker, zetmeel, proteïne, vetzuren, cellulose,
lignine die een alternatief kunnen bieden voor productie van deze
componenten uit fossiele grondstoffen.

KADER 13
Samenhang paragraaf 3.5 en 3.4
Een verkenning ten aanzien van (nieuwe) biobased
producten uit de MVO-sector en de rol die de MVO-sector
kan spelen in het realiseren van een biobased economy
is gedurende de Routekaart uitgevoerd door prof. Johan
Sanders van Wageningen Universiteit (WuR). Er is hierbij
gekeken naar meel van raapzaad en zonnebloempitten
en dierlijk meel. Deze paragraaf (3.5) baseert zich op dit
onderzoek.
Een vergelijkbaar onderzoek is uitgevoerd door dr. Rolf
Blaauw (WuR) voor de toepassing van plantaardige en
dierlijke oliën en vetten. Dit onderzoek wordt toegelicht
in paragraaf 3.4. in deze paragraaf is ook een algemene
beschrijving van de biobased economy te vinden.
1
Routekaart MVO
In de biobased economy is valorisatie van raapzaad, zonnebloem
en diermeel mogelijk en nodig om de totale productieketens te
verbeteren: niet alleen omwille van de economische waarde,
maar ook voor het verbeteren van duurzaamheid van de huidige
producten en processen.
3.5.2 Mogelijkheden valoriseren van melen
Er zijn verschillende opties om melen van raapzaad, zonnebloem-
en dierlijk vet te valoriseren. De meest waardevolle
componenten uit het meel zijn eiwitten. Eiwitten kunnen worden
gebruikt voor hun (volledige) functionaliteit maar ook als grondstof
voor bulkchemicaliën in de vorm van aminozuren.
Ook andere componenten uit raapzaad, zonnebloem- en diermeel
kunnen worden geïsoleerd om extra waarde te genereren.
In totaal zijn er 19 mogelijkheden vastgesteld om componenten
uit raapzaad, zonnebloem en dierlijk meel te isoleren en af te
zetten tegen potentieel hogere waarde (zie Tabel 8).
Product Component (technische mogelijkheid volgens WuR verdeeld per product)
Isolatie specifieke eiwit(groepen) door milde processing
2 Verteerbaarheid eiwitten vergroten door enzymatische/chemische behandeling
3 Eiwitfunctionaliteit (schuimvorming, kleefkracht, waterbarrière en coatingeigenschappen)
toepassen in food en non-food
4 Gebruik van het intacte eiwit als enzym
5 Isoleren van essentiële aminozuren voor diervoeder
6 Isoleren van aminozuren als grondstof voor bulk- en fijnchemicaliën
7
8
Zonnebloem
en raapzaad
Eiwitten als bioplastics
Vezels isoleren voor voedingstoepassingen
9 Voorbehandeling (hemi)cellulose om xylose en glucose voor diervoeder te produceren
10 Gebruik lignocellulose for biogasproductie (elektriciteit)
11 Fosfaatgebruik
12 K + (kalium) gebruik
13 Aanvullende olie, extractie met oplosmiddelen anders dan hexaan
14 Als 13, maar dan met behulp van gas
15 Dierlijk meel Vitamine D toepassingen
16
17 Zonnebloem Gebruik van zonnebloemkaf
18 Gebruik van zonnebloemhullen
Gebruik van chlorogeenzuur voor de synthese van bulk- en fijnchemicaliën
19 Raapzaad Gebruik raapzaadhauw (zaadomhulsel) en -stro
Tabel 8 Opsomming mogelijkheden om raapzaad, zonnebloem en dierlijk meel optimaal te valoriseren. Bron ‘Valorisation of rape seed, sunflower and
animal meal’ by prof. Johan Sanders et. al, WuR
MVO | 39

Routekaart MVO
‘Met succesvolle voorbeelden moet
je laten zien dat biobased efficiënter
is. Van daaruit kunnen bedrijven dan
steeds een nieuwe stap zetten’,
Johan Sanders, Wageningen Universiteit
40 | MVO

Een aantal componenten wordt al verkregen door individuele
MVO-bedrijven in het kader van het topsectorenbeleid van de
overheid (nummers 16 tot en met 19). In bovenstaande lijst van
mogelijkheden zijn er drie gebieden die een focus verdienen.
1. In kaart brengen functionaliteit eiwitten
(nummer 3 uit Tabel 8)
Er is nog onvoldoende kennis van de functionaliteiten van de
verschillende eiwitten. Door het gebrek aan deze basiskennis
komt nader onderzoek naar isolatie, conversie en toepassing
vooralsnog nauwelijks van de grond. Het is juist deze
basiskennis die nodig is om een schatting te maken van de
marktpotentie. Indien deze basiskennis publiek beschikbaar
zou komen, zullen bedrijven bereid zijn om te investeren
in onderzoek en ontwikkeling voor isolatie, conversie en
toepassing. Dan ook komt pas het gebruik van eiwitten voor
bioplastics in zicht.
2. Onderzoek naar technologie voor het hydroliseren van
eiwitten door enzymatische of chemische bewerking
(nummers 2, 5 en 6 uit Tabel 8)
De tweede optie die extra aandacht verdient is onderzoek
naar het hydroliseren van de eiwitten. Dit is de basis om
voor dieren onverteerbare eiwitten te ontsluiten. Deze stap is
essentieel om überhaupt nader onderzoek te kunnen starten
naar het scheiden van de afzonderlijke aminozuren.
3. Onderzoek gebruik van eiwitten voor bioplastics
(nummer 7 uit Tabel 8)
Gelet op de omvang van de plasticsmarkt is het interessant
om te onderzoeken welke eiwitten kunnen worden gebruikt
voor de productie van plastic en met welke technologie. Zie
hiervoor ook paragraaf 3.4.3.
3.5.3 Impact van valoriseren van melen
De valorisatie van melen leidt tot een significant lager energieverbruik:
neem bijvoorbeeld valorisatie van meel tot (biobased)
bulkchemicaliën. In de tabel is lysine als voorbeeld genomen: dit
is een aminozuur dat mens en dier niet zelf kunnen aanmaken en
dus via voeding moeten binnen krijgen. Voor de productie van 1
ton biobased lysine is tot de helft minder energie nodig dan voor
productie gebaseerd op fossiele grondstoffen. Daarnaast zijn
ook de kosten ongeveer de helft minder (zie ook tabel 9). Een
besparing van 50% energiekosten is typerend voor de overgang
naar een biobased economy.
1 ton bulkchemicaliën
op basis
van:
Petrochemische
grondstoffen
Energiekosten per
ton bulkchemicaliën
(GJ/ton)
Routekaart MVO
Kosten per ton
bulkchemicaliën
(€/ton)
65 1345
Plantrestanten 33 610
Verschil tov huidige
productie
-32 -735
Tabel 9 Verschil in energiekosten en financiële kosten van 1 ton bulkchemicaliën
uit petrochemische en plantrestanten. Bron: ‘Valorisation of rape
seed, sunflower and animal meal’ by prof. Johan Sanders et. al, WuR
Indien componenten uit grondstoffen als raapzaad en zonnebloem
worden verwerkt tot bulkchemicaliën heeft dit dus een
significante impact op energieverbruik en financiële middelen ten
opzichte van fossiele grondstoffen.
Op dit moment geldt dat ongeveer 7% van de organische
chemie zich baseert op MVO-grondstoffen (oliën, vetten en meel
samen). Gegeven het energieverbruik van de chemie en een
besparing van 50% door de inzet van biobased productieprocessen
is een indicatie van het besparingspotentieel bij het huidige
productievolume weergegeven in Tabel 10.
IJkjaar 2010 Energieverbruik
(TJ)
Energie besparing
(TJ)
Chemie (MEE) 341.000 11.935
Chemie (MJA3) 34.940 1.223
Totaal 375.964 13.158
Tabel 10 Energiebesparingen in 2030
3.5.4 Ontwikkeltraject tot 2030
Er is veel mogelijk en de trends worden steeds duidelijker: de
biobased economy krijgt een stevige positie in de Nederlandse
economie. Maar het is wel noodzakelijk dat er goed wordt
gekeken naar de afnemers en de behoefte van de markt
aan bepaalde componenten (zoals aminozuren) en producten
uit hernieuwbare grondstoffen zoals de melen. Marktonderzoek
moet uitwijzen wat de meest kansrijke productmarktcombinaties
zijn. De uitkomsten geven een MVO-bedrijf richting op welke
manier het zijn (nieuwe) producten kan introduceren.
MVO-bedrijven zijn groot geworden in bulk: het valoriseren van
de MVO-grondstoffen zal ook de kleinere nichemarkten gaan
opzoeken. Deze niches zijn lastige en onbekende markten voor
de bedrijven om nieuwe producten af te zetten. Er zijn diverse
mogelijkheden om hiermee om te gaan, bijvoorbeeld door een
spin-off van een bedrijf op te richten dat flexibeler kan omgaan
MVO | 41

Routekaart MVO
met het nieuwe product en dito nichemarkt. Een andere mogelijkheid
is een voldoende grote afdeling met grote mate van
zelfstandigheid verantwoordelijk te maken voor het introduceren
van het product op de nichemarkt. Dergelijke constructies voorkomen
ook kannibalisatie van de bestaande markt. Welke keuze
wordt gemaakt is geheel afhankelijk van de MVO-bedrijven.
Het afstemmen met potentiële afnemers door de MVO-bedrijven
wordt op individuele basis gedaan. Hiervoor zijn de volgende
stappen voorzien om heldere, gewogen afwegingen te kunnen
maken:
• Op pre-concurrentieel sectorniveau: uitvoeren van een deskstudie
om het aanbod van nieuwe biobased componenten en
producten vanuit de MVO-sector te matchen met (potentiële)
afnemers
• Op individueel niveau: testen van technologieën op labschaal
• Op individueel niveau: het oprichten van een proeffabriek om
de technologie op pilotschaal te testen
De testen van technologieën resulteren in een aantal hoofd- en
bijproducten, die in redelijke volumes te verkrijgen zijn. De
specificaties van de verkregen hoofd- en bijproducten worden
beoordeeld op de specificaties van de (potentiële) afnemers.
Overige producten (componenten zoals aminozuren) kunnen
dan traditioneel worden afgezet als diervoeder. Zo wordt op
economisch en duurzaam verantwoorde wijze omgegaan met de
MVO-grondstof.
Met name scheidingstechnologieën, die het isoleren van
aminozuren mogelijk maken, lenen zich voor fundamenteel,
pre-concurrentieel onderzoek.
Onafhankelijk van de keuze voor de richting van marktintroductie
zijn er activiteiten gedefinieerd die door de MVO-bedrijven
kunnen worden ondernomen.
Het actieprogramma voor de MVO-bedrijven ziet er als volgt uit:
2012-2015
• In kaart brengen van de technologische mogelijkheden van
de MVO-melen in overleg met de ketenpartners door een
deskstudie
• Op labschaal identificeren en produceren van veelbelovende
platform en gefunctionaliseerde biobased chemicaliën, die
in de bestaande infrastructuur van de chemische industrie
kunnen worden geproduceerd
• Op labschaal testen van innovatieve voorbehandelingen van
biomassa (bioraffinage)
• Op labschaal ontwikkelen van biochemische en thermochemische
conversieprocessen, die op lange termijn kunnen
42 | MVO
leiden tot commerciële eindproducten
• Demonstratieprojecten van nieuwe oleochemische processen
en producten (de bouwstenen voor de chemische industrie)
Specifieke aandacht voor acties op de korte termijn wordt
gevraagd voor de volgende onderwerpen:
• Ontwikkelen van betaalbare technieken voor het hydrolyseren
van eiwitten tot aminozuren en peptiden door gecombineerd
gebruik van geïmmobiliseerde enzymen (proteases/peptidases)
• Ontwikkelen van betaalbare zuiveringstechnologie voor 10 tot
15 aminozuren
• Ontwikkelen van technologie voor het omzetten van aminozuren
naar bulkchemicaliën
• Refunctionaliseren van (gedenatureerd) eiwit
• Studie naar de functionaliteit van specifieke eiwitten uit
raapzaad, zonnebloem
• Ontwikkelen van scheidingstechnologie voor specifieke eiwitten
• Studie naar het integreren van meerdere bewerkingen in één
processtap
2015-2030
• Identificatie en labschaalproductie van de meest belovende
biobased gefunctionaliseerde chemicaliën
• Ontwikkelen van nieuwe methoden om vanuit platform
chemicaliën verkoopbare eindproducten te produceren
• Het bouwen van proeffabrieken voor nieuwe bioraffinage
concepten, om hun betrouwbaarheid aan te tonen en dat zij
bruikbare, verkoopbare producten opleveren
• Aantonen dat bioraffinage commercieel haalbaar is en
opgeschaald kan worden naar fabrieken die renderen en waar
haalbaar invoeren
• Aantonen dat implementatie van bioraffinage economisch
haalbaar is door bouwen en exploiteren van (demonstratie)
fabrieken
3.5.5 Conclusies
• Het valoriseren van MVO-grondstoffen draagt bij aan de
biobased economy en leidt tot een hogere waarde van de
grondstoffen dan de huidige toepassingen (in bijvoorbeeld
diervoeder alleen)
• Op welke product/marktcombinaties de MVO-sector zich
gaat richten hangt mede af van de behoefte van afnemers en
markt, die kan worden vastgesteld door het uitvoeren van een
marktanalyse
• Een eerste focus op het realiseren van valorisatie is door de
verteerbaarheid van eiwitten te vergroten. Hierdoor komen
eiwitten beschikbaar die nu niet bruikbaar zijn
• Vervolgens moet worden gekeken welke functionele eigenschappen
van eiwitten toegevoegde waarde kunnen bieden

en door welke scheidingstechnologieën de gewenste afzonderlijke
eiwitten en aminozuren kunnen worden geïsoleerd
• Bioplastics is een veelbelovende markt voor de toepassing
van eiwitten uit melen
De eerste uitdaging waarvoor de industrie staat is om technologie
te ontwikkelen die uit het meel de afzonderlijke eiwitten en
aminozuren kan isoleren en wel zodanig dat de eiwitten passen
in het productieproces van de diervoederindustrie en ook de
nevenstromen nuttig kunnen worden ingezet.
Het Productschap MVO gaat de ontwikkeling van hoogwaardige
eiwitproducten voor de diervoederindustrie stimuleren. Hiertoe
zal het Productschap in overleg treden met brancheorganisaties
en individuele bedrijven in de diervoedersector. Het Productschap
zal door het organiseren van bijeenkomsten en gesprekken
de innovatieve mogelijkheden van eiwitten en aminozuren
onder de aandacht brengen van de diervoederindustrie. Dit moet
leiden tot een consortium van actief betrokken samenwerkingspartners.
Vervolgens kan met die actieve ketenpartners een
projectaanpak worden geformuleerd. Daarna kunnen kennisinstellingen
en/of technologieleveranciers erbij worden betrokken
om de benodigde scheidingstechnologie te ontwikkelen.
Routekaart MVO
MVO | 43

Routekaart MVO
Energiegebruik
van de MVO-sector op
weg naar 2030
44 | MVO
De Routekaart laat zien welke wegen de MVO-sector kan bewandelen om
de energie-efficiëntie in 2030 met 50% te verbeteren ten opzichte van 2005
(referentiejaar MJA3). In de voorgaande hoofdstukken zijn concrete innovaties
voor de MVO-sector geformuleerd, voor zowel de korte, de middellange als de
lange termijn. In dit hoofdstuk zijn de resultaten verzameld. De berekeningen
volgen de aanpak van het MJA3-convenant , door een opdeling in productieproces
(4.2), ketenprojecten (4.3) en duurzame energie (4.4). De berekeningen
worden geplaatst in een tweetal toekomstscenario’s voor de ontwikkeling van
de sector (4.1).
4.1 Scenario’s
Er zijn twee scenario’s gedefinieerd, waarvoor de basis is
ontleend aan het rapport “The future of oils and fats for the
chemical industry, a roadmap to 2030” van de WuR.
Deze scenario’s voor 2030 zijn gebaseerd op een voorspelling
van de omvang van de wereldwijde productie van plantaardige
oliën en vetten. In het scenario “Business As Usual” worden de
huidige ontwikkelingen doorgetrokken. Het is echter mogelijk dat
zich in positieve zin een trendbreuk voordoet. In het scenario “High
Growth” neemt zowel de wereldproductie van plantaardige oliën
en vetten zelf als het aandeel van de MVO-producten als grondstof
voor de organische chemie sneller toe dan historische trends
suggereren. Snelle ontwikkeling van sleuteltechnologieën (zoals
microbiële productie van oliën) en passend flankerend duurzaamheidsbeleid
zijn voorwaarden om zo’n trendbreuk te realiseren.
In 2010 bedroeg de wereldproductie van plantaardige oliën
en vetten 175 Megaton (Mton). De wereldproductie van de
organische chemie bedroeg 330 Mton. Het aandeel van MVOproducten
als grondstof voor de organische chemie bedroeg
voor oliën en vetten respectievelijk meel ongeveer 5% en 2%,
totaal 7%.Tabel 11 geeft de waarde van deze kentallen in de
beide scenario’s.
Voor de subsectoren ‘Margarines en sauzen’ en ‘Dierlijke oliën
en vetten’ zijn de beide scenario’s gelijk en volgen historische
trends, waarbij is gerekend met een jaarlijkse groei van 4%
respectievelijk 0%. Voor de organische chemie is in beide
scenario’s een jaarlijkse groei van 2-4% verondersteld.
4.2 Productieproces
In deze Routekaart zijn drie groepen van innovaties besproken
die energiebaten realiseren in het productieproces:
• Energiebewust procesbeheer
• Waterbeheer
• Membranen
De productievolumes in Tabel 12 zijn verkregen door de
productievolumes uit 2010 evenredig met de in de scenario’s
veronderstelde groei van de wereldproductie (paragraaf 4.1) op
te schalen.
De energie-efficiëntie wordt berekend conform de formule in de
nieuwe methodiek energie-efficiëntie MJA3 voor de efficiëntieverbetering
in het productieproces:
Energiebesparing Productieproces
Werkelijk energieverbruik + Energiebesparing Productieproces
De berekende energie-efficiëntie, op basis van deze formule,
bedraagt steeds 22%.
Tabel 12 verzamelt de maatregelen besproken in dit rapport. Om
een totale besparing te berekenen vanaf het MJA3 ijkjaar 2005
moet in acht worden genomen dat de sector in het tijdvak 2005-
2010 al een besparing in het productieproces van 736 TJ (op
een energieverbruik van 8.431 TJ in 2010, een energie-efficiëntie
verbetering van 8%) binnen de MJA3 heeft gerapporteerd, die in
de tabel niet is opgenomen.

Scenario’s
2030
Business As
Usual
Productie Productie Aandeel
MVO grondstof in org. chemie
Olie/vet
(Mton)
Org. Chemie
(Mton)
Olie/Vet Meel Totaal
Aannamen en voorwaarden
Routekaart MVO
270 530 4% 4% 8% Inzet van conventionele oliehoudende gewassen
Overheid stimuleert biobrandstoffen, maar overigens
geen duurzame productie van chemicaliën
High Growth 400 530 10% 8% 18% Ruimte voor GGO’s
Significante microbiële productie van oliën
Overheid stimuleert alle markten van producten met
olie als grondstof evenwichtig
Ontwikkeling prijsverschil minerale en hernieuwbare
oliën in voordeel van natuurlijke oliën en vetten
Tabel 11 Groeiscenario’s 2030 voor de MVO-sector en zijn rol in de organische chemie
Productieproces MJA + indicatie non-MJA Energiebesparing innovatie (TJ)
IJkjaar 2010
Productie NL
(Gton )
Energiegebruik
(TJ)
Optimaal
procesbeheer
Water Membranen Totaal
Crush 1.154 5.733 860 42 360 1.262
Raffinage 3.018 2.739 411 42 170 623
Margarines en sauzen 440 583 87 24 0 112
Dierlijke oliën en vetten 191 783 117 66 0 184
Totaal 9.838 1.476 175 530 2.180
Business As Usual scenario
Crush 2.645 13.139 1971 97 825 2.893
Raffinage 6.915 6.276 941 97 390 1.428
Margarines en sauzen 964 1.277 192 53 0 244
Dierlijke oliën en vetten 191 783 117 66 0 184
Totaal
High Growth scenario
21.475 3.221 312 1.215 4.748
Crush 3.848 19.111 2867 141 1200 4.207
Raffinage 10.059 9.128 1369 141 567 2.077
Margarines en sauzen 964 1.277 192 53 0 244
Dierlijke oliën en vetten 191 783 117 66 0 184
Totaal 30.300 4.545 400 1.767 6.712
Tabel 12 Energiebesparing door innovaties in het productieproces tot 2030
MVO | 45

Routekaart MVO
4.3 Ketenprojecten
Ook voor energiebesparing in de keten wordt de MJA3-aanpak
gevolgd door te kijken naar productie- en productketen.
4.3.1 Productieketen
Er worden drie categorieën besparingen onderscheiden:
• Besparingen in de productie van grondstoffen voor de MVOsector
• Besparingen in de productie en distributie van water
• Substitutie van productieketens buiten de MVO-sector die
vergelijkbare eindproducten geven
4.3.1.1 Productie van grondstoffen voor de MVO-sector
Meer dan 98% van de productie van grondstoffen voor plantaardige
oliën en vetten vindt buiten Nederland plaats. De invloed
van Nederlandse bedrijvigheid op teeltmethoden is gering.
Onderzoek naar besparingen in “upstream” ketenprojecten is
volledig buiten het onderzoek van de routekaart gehouden. Dit
geldt ook voor het transport. Hoewel van de dierlijke vetten en
oliën de grondstof voor slechts ongeveer 20% wordt ingevoerd,
is ook hier geen nader onderzoek in de keten uitgevoerd.
4.3.1.2 Besparingen in de productie en distributie van
water
De onder waterbeheer beschreven innovaties resulteren niet
alleen in verminderd energieverbruik binnen het MVO-productieproces
per m 3 water, maar leiden ook tot een verminderde vraag
46 | MVO
naar water. De energie ten behoeve van de zuivering en distributie
wordt dus bespaard. Alleen aan de productie en distributie
van drinkwater is een significant energieverbruik verbonden,
namelijk ongeveer 3 TJ per miljoen m 3 .
Indicatief gebruikt de MVO-sector op dit moment 50 miljoen
m 3 water, waarvan 8 miljoen m 3 drinkwater. Indicatief kan 14%
van dit waterverbruik worden voorkomen: in het ‘Business As
Usual’ scenario 1,5 miljoen m 3 , in het ‘High Growth’ scenario 2,2
miljoen m 3 , met een energiebesparing van respectievelijk 4,5 en
7 TJ. Ten opzichte van de andere geïdentificeerde besparingen
zijn dit kleine waarden.
4.3.1.3 Substitutie van de petrochemische productie van
platformchemicaliën
Het potentieel van de MVO-sector voor de substitutie van
fossiele grondstoffen door biobased grondstoffen is groot. In de
‘Business As Usual’- en ‘High Growth’-scenario’s is aangenomen
dat 8% respectievelijk 18% van de petrochemische grondstoffen
gesubstitueerd zal worden, waar dit nu nog op 7% staat.
In paragraaf 3.5.3 is aangetoond dat een biobased productieproces
typisch 50% energie bespaart ten opzichte van een
klassiek productieproces op basis van petrochemische grondstoffen.
Gegeven het energiegebruik van de organische chemie
in Nederland, in 2010 376 PJ (energetisch en niet-energetisch,
MJA3+MEE), betekent dit een besparing van
Ketenprojecten Energiebesparing innovatie (TJ)
IJkjaar 2010
Volume
(Gton )
Energiegebruik
(TJ)
Substitutie Waterbesparing Totaal
Drinkwatervoorziening 8 24 0 2,5 3
Chemie (MEE) 104 341.000 11.935 0 11.935
Chemie (MJA3) 104 34.940 1.223 0 1.223
375.964 13.158 2,5 13.160
Business As Usual scenario
Drinkwatervoorziening 13 39 0 4,5 5
Chemie (MEE) 167 548.000 17.536 0 17.536
Chemie (MJA3) 167 56.000 1.792 0 1.792
High Growth scenario
604.039 19.328 4,5 19.333
Drinkwatervoorziening 19 57 0 7 7
Chemie (MEE) 167 548.000 49.320 0 49.320
Chemie (MJA3) 167 56.000 5.040 0 5.040
604.057 54.360 7,0 54.367
Tabel 13 Energiebesparing ketenprojecten

• 13 PJ bij het productievolume 2010 (berekend als
376*0,08*0,5 = 13,16 PJ)
• 19 PJ in het ‘Business As Usual’-scenario
• 54 PJ in het ‘High Growth’-scenario
Voor de helderheid van presentatie is deze besparing hier volledig
als ketenproject benoemd. De besparingen zullen echter voor
een deel ook binnen de MVO-sector zelf worden gerealiseerd.
4.3.2 Productketen
De biobased economy maakt eindproducten mogelijk met
gunstige eigenschappen voor verlaagd energieverbruik in de
uiteindelijke toepassing. Voorbeelden zijn te vinden in de ontwikkeling
van ultralichte engineering (bio)plastics, onder andere toe
te passen in transportmiddelen, en voor plastics met specifieke
gas- en vochtdoorlatende eigenschappen voor verpakkingen van
voedsel (smart packaging). Dergelijke mogelijkheden zijn in deze
Routekaart niet kwantitatief uitgewerkt.
Routekaart MVO
4.4 Duurzame energie
In het onderzoek voor deze Routekaart is, in navolging van
keuzen tijdens de Voorstudie, geen structureel onderzoek
gedaan naar mogelijkheden voor de opwekking of het gebruik
van duurzame energie. In de mogelijkheden voor innovatief
waterverbruik is overigens een onderzoek naar anaerobe
zuivering van afvalwater opgenomen, waarbij geproduceerd
biogas kan worden gebruikt voor de opwekking van duurzame
energie. Hiermee kan enkele tientallen TJ gemoeid zijn.
4.5 Conclusies
• 22% Energie-efficiëntie kan tot 2030 worden gerealiseerd
door interne procesinnovaties, zoals energiebewust procesbeheer,
optimalisatie van het waterverbruik en de toepassing
van membranen
• Een veelvoud hiervan kan worden gerealiseerd door substitutie
van petrochemische grondstoffen door natuurlijke oliën en
vetten van de MVO-sector voor de organische chemie
De MVO-sector kan een grote bijdrage leveren aan (inter)
nationale duurzaamheidsdoelstellingen door substitutie van
petrochemische productieprocessen door biobased productieprocessen.
Hiervoor zijn zowel technologische innovaties,
flankerend overheidsbeleid als een voor de MVO-sector gunstige
ontwikkeling van het prijsverschil tussen minerale en plantaardige
oliën essentieel.
MVO | 47

Routekaart MVO
Actieprogramma
5.1 In samenwerking tot actie
Het bereiken van 30% energie-efficiëntie in 2020 en 50%
energie-efficiëntie in 2030 kan alleen worden bereikt door
samenwerking met alle ketenpartners: van de MVO-bedrijven,
het Productschap MVO, (bestaande en nieuwe) ketenpartners
tot en met de overheid. Dit hoofdstuk geeft kort weer met wie en
op welke manier de MVO-sector wil gaan samenwerken om zijn
doelstellingen te realiseren.
5.1.1 De MVO-bedrijven
De individuele MVO-bedrijven hebben zich gecommitteerd aan
de MJA, de Voorstudie en bijbehorende visie van de sector op
2030 en hebben hieraan onder meer invulling gegeven door
deelname aan het Routekaarttraject. In het Routekaarttraject
hebben zij gezamenlijk met het Productschap MVO en diverse
onderzoeksinstellingen ontwikkeltrajecten uitgestippeld die de
individuele bedrijven kunnen inslaan, maar waar de sector ook
als collectief kan acteren.
De MVO-bedrijven werken zelf al hard aan ontwikkeling en
optimalisatie van processen en producten met bijbehorende
technologieën. Dit geeft hen immers onderscheidend vermogen
op de markt. Maar de MVO-bedrijven kunnen ook een bijdrage
leveren aan het behalen van de sectordoelstelling door zogenaamde
applicatieonderzoeken te testen in het eigen bedrijf.
Veelal is de potentie van de innovaties uit dit Routekaartrapport
theoretisch of in andere sectoren aangetoond, maar moet
gedegen en betrouwbare toepassing in de MVO-sector nog
worden aangetoond. Door het uitvoeren van een applicatieonderzoek
kan een bedrijf met eigen, bestaande installaties beoordelen
of een innovatie daadwerkelijk de potentie kan realiseren of dat
er wellicht meer onderzoek nodig is.
In het algemeen geldt dat applicatieonderzoeken of de concrete
invoering van nieuwe technologieën vaak plaatsvinden in het
kader van vervangingsinvesteringen op installaties aan het einde
van hun levenscyclus.
Voor de lange termijn focus van de Routekaart, met name rond
het valoriseren van oliën, vetten en melen, liggen de activiteiten
deels op het individuele vlak, maar ook deels op het pre-concurrentiële,
collectieve vlak.
48 | MVO
5.1.2 Het Productschap MVO
Producten en technologieën die dicht bij marktintroductie staan
en waaraan bedrijven in de keten reeds werken hebben geen
ondersteuning van het Productschap nodig. Het Productschap
kan wel een rol spelen op pre-concurrentieel niveau, zoals voor
het volgen van en zo mogelijk ondersteunen en communiceren
van fundamenteel onderzoek. Ook kan het Productschap diverse
partijen samenbrengen voor bepaalde product/marktcombinaties
of technologieën die ondanks het (theoretische) potentieel door
onbekendheid op de plank blijven liggen.
Deze Routekaart benoemt veel kansen tot rendabele innovaties
voor de MVO-sector. Om kansen daadwerkelijk om te zetten
in concrete projecten is echter focus nodig. Het Productschap
MVO richt zich op de korte termijn op de volgende onderwerpen:
1. Stimuleren van energiebesparing door gedragsverandering
door het ontwikkelen van een cursus “Energiebewuste
operator”.
2. Ontwikkelen van een waterrekentool en uitvoeren van een
waterbenchmark om meer inzicht in het watergebruik van het
individuele MVO-bedrijf en de sector als geheel te krijgen.
3. Starten van een technoproject voor het testen van vibrerende
membraansystemen voor de scheiding van ruwe olie/hexaan.
4. Ontwikkelen van bioplastics in samenwerking met de keten
van afnemers in de chemie, kunststofproducenten, producenten
van kunststofproducten zoals textiel en tapijt, en kennisinstellingen.
5. Ontwikkelen van hoogwaardige eiwitproducten voor de
diervoederindustrie.
Het Productschap MVO zal desgewenst als initiator en trekker
voor deze onderwerpen fungeren om zowel MVO-bedrijven als
potentiële afnemers van innovatieve producten en technologieën
te laten zien wat mogelijk is.
5.1.3 Bestaande en nieuwe ketenpartners
In deze Routekaart wordt duidelijk gemaakt dat er groot
potentieel ligt om het gebruik van MVO-producten verder in de
keten te vernieuwen en te vergroten. De MVO-sector ziet met
name kansen in food, feed en chemiesectoren waaronder de
rubber- en kunststofindustrie en de tapijt- en textielindustrie. Dit

vergt een actieve inzet van individuele MVO-bedrijven samen
met bedrijven in de ketens waarin de MVO-producten worden
toegepast of in de toekomst toegepast gaan worden.
Veel van deze mogelijkheden bevinden zich nog in een vroege
fase van innovatie. Stimulering vanuit brancheorganisaties en
productschappen is van waarde. De MVO-sector wil de actieplannen
graag in overleg met de brancheorganisaties voor en
bedrijven uit andere sectoren nader vorm geven. Het Productschap
MVO ziet het als zijn rol om samenwerking tussen ketenpartners
te initiëren en te stimuleren. Het productschap verwacht
een actieve inzet van de brancheorganisaties van bestaande en
nieuwe afnemers van MVO-producten om gezamenlijk onderzoek
en ontwikkeling met MVO-bedrijven, kennisinstituten en
technologieleveranciers handen en voeten te geven.
Concreet wil het Productschap MVO in samenwerking met de
VNCI (Vereniging Nederlandse Chemische Industrie) en de NRK
(vereniging voor de Nederlandse Rubber en Kunststofindustrie)
de ontwikkeling van bioplastics stimuleren. De eerste stap is het
bekend maken van de mogelijkheden van de MVO-grondstoffen
bij potentiële afnemers. Dit moet leiden tot een consortium van
actief betrokken samenwerkingspartners. Vervolgens kan met die
actieve ketenpartners een projectaanpak worden geformuleerd.
Daarna kunnen kennisinstellingen en/of technologieleveranciers
worden betrokken bij het ontwikkelen van de benodigde scheidings-
en/of conversietechnologie.
Het Productschap MVO verwacht toewijzing van middelen uit het
onderzoeksbudget voor ISPT/NL GUDS. Voor de ondersteuning
door externe deskundigen op het gebied van water en energie
doet het Productschap MVO beroep op de financiële ondersteuning
vanuit de MJA. Fundamenteel onderzoek naar scheiding en
conversie van oliën, vetten en eiwitten dat pas over 10 tot 15 jaar
tot toepassingen kan leiden, is de taak van de kennisinstellingen.
5.1.4 Samenwerking met de overheid
Het Kabinet kiest in zijn beleid voor ondersteuning van het
Nederlandse bedrijfsleven voor negen topsectoren waar
Nederland door zijn ligging en geschiedenis sterk in is: water, agrofood,
tuinbouw, hightech, life sciences, chemie, energie, logistiek
en creatieve industrie. De MVO-sector zoekt aansluiting bij dit
biobased
Agrofood
Energie
Tuinbouw
Logistiek
Water
MVO/
oleochemie
Life
sciences
Chemie
Routekaart MVO
Creatieve
industrie
High tech
slimme
materialen
Figuur 11 Topsectorenbeleid, de biobased economy en de chemische
industrie als partner voor de MVO-sector
beleid. De biobased economy is een thema dat alle top sectoren
raakt. De MVO-sector is een keten die zijn wortels heeft in de
agrofood en waarbij in het kader van de biobased economy
steeds meer vertakkingen worden ontwikkeld naar, met name,
chemie en energie. Als leverancier van hernieuwbare grondstoffen
heeft de MVO-industrie sterke troeven in handen. Het is daarbij
belangrijk dat de overheid Nederlandse bedrijven ondersteunt in
het ontwikkelen van kennis en het stimuleren van de markt.
De MVO-sector ziet voor de overheid in de eerste plaats een
faciliterende rol weggelegd. Daarbij verwacht hij van de overheid
een stimulerend beleid waarbij er ruimte is om nieuwe producten
uit te testen en de veiligheid en gezondheid te bewijzen. Indien de
overheid serieus is met de transitie naar een biobased economy
moet ze beleid ontwikkelen om de concurrentie verhouding
tussen petrobased en biobased economy in het voordeel van de
laatste te laten uitvallen. De overheid moet gebruikers stimuleren
over te stappen op hernieuwbare grondstoffen. Alleen op die
manier wordt het voor de toeleverende industrie interessant om
actief te investeren in onderzoek en ontwikkelingen en het op de
markt brengen van nieuwe innovatieve producten op basis van
hernieuwbare grondstoffen uit de MVO-industrie.
Het is daarbij van belang om het relatieve nadeel te compenseren
dat op korte termijn biobased producten ten opzichte van op
minerale oliën gebaseerde producten hebben, omdat de gehele
productie-infrastructuur nog moet worden opgebouwd. Tevens
wordt van de overheid verwacht dat een gelijk speelveld wordt
gecreëerd voor zowel bio-energie als voor overige biobased
toepassingen, zoals chemicaliën en materialen. Producten en
technologieën die dicht bij marktintroductie staan en waaraan
bedrijven in de keten reeds werken, kunnen hulp van de over-
MVO | 49

Routekaart MVO
heid (bijvoorbeeld via een Green Deal) gebruiken om een markt
met gunstige voorwaarden te creëren. Zelf kan de overheid als
launching customer fungeren om de marktintroductie van nieuwe
biobased producten te versnellen.
Bovendien verwacht MVO financiële ondersteuning van de
overheid als aanvulling op de investeringen van de MVO-sector
voor onderzoek en ontwikkeling in scheidings- en conversietechnologie.
De MVO-sector zal investeren in de vorm van in-kind
of in-cash tickets voor onderzoek door een of meer samenwerkende
kennispartners in instituten zoals ISPT. De sector verwacht
dat de overheid een deel van de budgets die kennisinstellingen,
zoals Institute for Sustainable Process Technology (ISPT), krijgen
hiervoor bestemt.
5.2 Sturing en communicatie
Deze Routekaart is opgesteld onder regie van het Productschap
MVO maar is eigendom van de gehele sector. Er is vertrouwen
in het zelfsturend vermogen van de sector om innovaties vorm
te geven, maar ook wordt vastgesteld dat een regiefunctie, met
name in de vroegere innovatiefasen, van groot belang is. Deze
regiefunctie is in paragraaf 5.1.2 onder ‘Rol Productschap MVO’
beschreven.
De sector hecht waarde aan transparantie en open communicatie
naar alle betrokkenen. Het Productschap MVO zal middels
een tweejaarlijks Duurzaamheidsverslag naar de sector en
overige belanghebbenden communiceren. Deze Routekaart zal
daarbij een belangrijke onderligger zijn. Het duurzaamheidsverslag
2010 is te vinden op de website van het Productschap
MVO. Hiermee geeft de MVO-sector tevens invulling aan het
onderwerp ‘Communicatie’ vanuit de Voorstudie. Daarnaast zal
het Productschap MVO jaarlijks rapporteren over de voortgang
van de Routekaart en het actieprogramma in zijn jaarverslagen.
5.3 Innovaties tot 2030
Deze Routekaart wijst de weg door het innovatielandschap
van de MVO-sector. Innoveren verloopt volgens een vast
patroon (zie ook kader 14). In deze Routekaart rapportage zijn
kansrijke innovaties voor de MVO-sector geïnventariseerd. Voor
sommige innovaties vormt deze Routekaart de neerslag van
50 | MVO
KADER 14
Stappenplan innovatie van idee tot
implementatie
Conceptie
Er wordt een knelpunt of uitdaging benoemd en een oplossingsrichting
geïdentificeerd.
Onderzoek
De oplossingsrichting wordt onderzocht. Haalbaarheid en
succesvoorwaarden worden bepaald. Dit is de fase van
fundamentele research en laboratoriumopstellingen. De
oplossingsrichting wordt een concept oplossing.
Ontwikkeling
Een concept wordt doorontwikkeld tot een volwassen
praktijkoplossing. Dit is de fase van applicatieonderzoeken
en realistische proefopstellingen. Indien succesvol, is de
innovatie productierijp.
Invoering
Een bewezen ontwikkeling wordt ingevoerd. Dit is de fase
van uitrol in de sector en marktintroductie.
de c onceptiefase: de innovatie is hier voor het eerst benoemd.
Andere innovaties waren al eerder benoemd en bevinden zich al
in een latere innovatiefase. Daar is de rol van de Routekaart ze te
bundelen tot één plan voor de sector.
In dit rapport zijn acties voor de diverse innovaties verzameld
in de tijdvakken korte termijn (2012-2015), middellange termijn
(2015-2020) en lange termijn (2020-2030). In elk tijdvak zullen
innovaties in iedere fase voorkomen.
In Tabel 14 is deze indeling gebruikt om de in hoofdstuk 3
opgevoerde acties in kaart te brengen.

Tabel 14 Overzicht acties Routekaart
2012-2015 2015-2020 2020-2030
Invoering
Ontwikkeling
Onderzoek
Conceptie
Thema Actie
Cursus ‘De energiebewuste operator’
Continu meten en verbeteren
Optimaal
procesbeheer
Water Ontwikkeling en gebruik rekentool
Waterbenchmark
In tijdvak 2012-2015 te bepalen maatregelen ontwikkelen en invoeren
In tijdvak 2012-2015 te bepalen fundamenteel onderzoek benoemen en uitvoeren
(bijv. sluiten fosfaatkringloop, gebruik forward osmosis)
Membranen Applicatieonderzoek nano- en ultrafiltratie, vibrerende membranen
Development- en applicatieonderzoek scheiding vrije vetzuren
Development- en applicatieonderzoek procesintegratie
Development- en applicatieonderzoek procesintensificatie
Waarde oliën en vetten voor bioplastics in kaart brengen en communiceren
Oprichting R&D platform
Valoriseren
oliën en vetten
Onderzoek naar conversietechnologieen
Samenwerkingsverbanden oprichten voor biotechnologische conversie van
non-voedsel bronnen (suikers, CO ) naar oleochemische bouwstenen
2
Ontwikkeling scheidingstechnologieën om >90% specifieke vetzuren te verkrijgen
Deelname aan teeltprogramma’s voor gewassen met specifieke vetzuren
Opschalen microbiologische olieproductie
Valoriseren meel Waarde meel in kaart brengen samen met ketenpartners
Op labschaal identificeren veelbelovende chemicaliën, bioraffinageconcepten, bioen
chemothermische conversieprocessen
Demonstratieprojecten nieuwe oleochemie producten
Labschaalproductie van de meestbelovende biobased gefunctionaliseerde
chemicaliën
Routekaart MVO
Ontwikkeling en invoering methoden om van platformchemicaliën tot eindproducten
te komen
Betrouwbaarheid en commerciële haalbaarheid bioraffinage aantonen en vervolgens
invoeren
MVO | 51

Routekaart MVO
52 | MVO

Bijlage 1
Werkgroepen
Routekaart MVO
Werkgroep procesbeheer
• Chris Velzeboer, Cargill
• Jelle Bergsma, Smilde Foods
Werkgroep Biobased Economy
• Leo Knoester, ADM
• Peter Tollington, Cargill
• Gert Prins, IOI Loders Croklaan
Werkgroep Innovatieve scheidingstechnologieën
• Marnix Morskate, Vion
• Peter Beerman, ADM
• Arjan Gotink, Cargill
• Jeroen van Otterdijk, IOI Loders Croklaan
• Marco Kruidenberg, Cargill
• Stefan Belt, Wilmar
• Gerrit van Duijn, Unilever
Routekaart MVO
MVO | 53

Routekaart MVO
Bijlage 2
Contactgegevens
betrokken expertisepartijen
Dr. R. Blaauw
Wageningen UR Food & Biobased Research, Business Unit
Biobased Products
Bornse Weilanden 9, 6708 WG Wageningen
T: +31 (0)317 480 155
E: rolf.blaauw@wur.nl
I: www.fbr.wur.nl en www.biobasedproducts.wur.nl
Prof. dr. G.J.W. Euverink
Institute for Technology and Management (ITM )
Nijenborgh 4, 9747 AG Groningen
T: +31(0)640 006 575
E: Gertjan.Euverink@wetsus.nl
I: www.rug.nl/fmns-research/itm/index
Dr. Ir. T. Francken
Membraan Applicatie Centrum Twente b.v.
Gaffelhoek 19, 7546 MT Enschede
T: + 31(0)651 246 763
E: franken@mact.nl
I: www.mact.nl
Ir. D. de Knecht
VAPRO
Loire 150, 2491 AK Den Haag
T: +31(0)652 351 504
E d.d.knecht@vapro.nl
I: www.vapro.nl
54 | MVO
Ir. F.I.H.M. Oesterholt
KWR, team Industrie, Afvalwater & Hergebruik
Groningenhaven 7, 3430 BB Nieuwegein
T: +31 (0)6 215 07 897
E: frank.oesterholt@kwrwater.nl
I: www.kwrwater.nl
Ir. R.C.J. Ongenae
Epro Consult B.V.
Emmasingel 58-B, 6001 BD Weert
T: +31(0)621 540 138
E: info@eproconsult.nl
I: www.eproconsult.nl
Prof. J.P.M. Sanders
Wageningen UR, Departement Valorisation of Plant Production
Chains
Bornse Weilanden 9, 6708 WG Wageningen
T: + 31(0)317 487 213
E: johan.sanders@wur.nl
I: www.vpp.wur.nl

Bijlage 3
Gebruikte afkortingen
CGO = Competentie Gericht Onderwijs (ook wel bedrijfsgericht opleiden genoemd)
EEP = Energie Efficiency Plan
EL&I = Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie
EMS = Energie Management Systeem
GGO = Genetisch Gemodificeerd Organisme
GJ = Gigajoule
Gton = Gigaton
KPI = Kritieke Prestatie Indicatoren
MEE = Meerjarenafspraak energie-efficiency voor in CO 2 -emissies handelende ondernemingen
MJA = MeerJarenAfspraak
MJP = MeerJarenPlan
Mton = Megaton
MVO = Margarine, Vetten en Oliën
NRK = Nederlandse Rubber en Kunststofindustrie
PJ = Petajoule
R&D = Research and Development
RSPO = Roundtable on Sustainable Palm Oil (ronde tafel voor duurzame palmolie)
RTRS = Roundtable on Responsible Soy (ronde tafel voor duurzame sojaolie)
TJ = Terajoule
VNCI = Vereniging Nederlandse Chemische Industrie
WKK = warmte-krachtkoppeling
Routekaart MVO
MVO | 55

Routekaart MVO
Bijlage 4
Mogelijkheden waterhuishouding
MVO-sector
Besparingspotentieel voor water in de MVO-sector.
56 | MVO
Onderwerp
1 Betere benutting van condensaat door een adequate monitoring van de kwaliteit.
Monitoring op het condensaat (water dat overblijft na het condenseren van stoom en water dat vrijkomt bij
indamping) vindt nog niet plaats. Het condensaat kan vervuild raken en niet opnieuw worden gebruikt. De
energiebesparing en kostenbesparing is berekend op basis van een geschatte 5% minder condensaatverlies.
2 Het ontwikkelen van een rekenmodel waarmee bedrijven zelf kosten en besparingen van
waterbehandeling van technologieën kunnen berekenen.
Er zijn geen standaard rekenmodellen die bedrijven in staat stellen zelf berekeningen te maken en te bepalen
welke technologieën het meest aansluiten bij het bedrijf. De energiebesparing en kostenbesparing is berekend
op basis van een geschatte 5% besparing op kosten voor water.
3 Het verbeteren van kwaliteit van ketelvoedingswater door verwijderen van aanwezige mineralen in
het water.
Ketelvoedingswater wordt gebruikt om stoom te produceren. Aanwezige mineralen in dit water tasten de
kwaliteit aan en kunnen neerslaan verderop in het systeem. Voltea heeft een technologie ontwikkeld voor
verwijdering van mineralen in koeltorensuppletiewater. Die methode kan vermoedelijk ook toegepast worden
bij de bereiding van ketelvoedingswater. Een praktijktest kan dit uitwijzen. De energiebesparing en kostenbesparing
is berekend op basis van een geschatte 80% besparing op spui van de stoomopwekking.
4 Onderzoek naar mogelijkheden om fosfaat in bruikbare vorm en samenstelling terug te winnen uit
afvalwater.
Om fosfaat op een bruikbare manier terug te winnen, moet onderzoek plaatsvinden naar mogelijke
technologieën. Ook moet er in Europa worden gewerkt aan acceptatie van inzet van fosfaat uit bijv. afvalwater
als meststof.
5 Onderzoek naar toepasbaarheid van anaerobe systemen bij behandeling van afvalwater en de
toepassing van biogas dat hierbij ontstaat.
Afvalwater kan anaeroob worden gezuiverd en het vrijkomende biogas kunnen worden benut als energiebron.
De MVO-bedrijven moeten vaststellen op welke manier zij anaerobe zuivering van afvalwater kan toepassen
en welke behandelingen nodig zijn om het biogas te benutten. De energiebesparing en kostenbesparing
is berekend op basis van een geschatte 50% toepassing van MVO-bedrijven van anaerobe zuivering en
benutting biogas. Specifiek voor de MVO-sector is de aanwezigheid van relatief grote concentraties aan oliën
en vetten in het afvalwater.
Besparing
(TJ) per jaar
48
48
38
Besparing in
de keten
45

Besparingspotentieel voor water in de MVO-sector.
Onderwerp
6 Onderzoek naar beschikbare technologie om spui van koeltorens sterk te reduceren.
Er bestaan spuiloze systemen, die ontwikkeld zijn door een leverancier. Onderzoek moet plaatsvinden naar
de mogelijkheden van een spuiloos systeem voor de MVO-sector. De energiebesparing en kostenbesparing is
berekend op basis van een geschatte 80% besparing op koeltorenwaterverbruik.
7 Onderzoek naar toepasbaarheid en haalbaarheid van forward osmosis.
Door forward osmosis kunnen stoffen met een sterke aantrekkingskracht voor water de overbodige hoeveelheid
water uit bijv. het afvalwater onttrekken. Vervolgens kan het onttrokken water worden teruggewonnen.
Onderzoek moet uitwijzen of deze technologie ook voor de MVO-sector van toepassing is.
8 Onderzoek naar de kosten, besparingspotentieel en energieverbruik van waterbehandeling in
sectorverband (benchmark).
Er is onvoldoende inzicht in het energieverbruik en de kosten van waterbehandeling op sectorniveau. Om dit
in kaart te brengen is onderzoek nodig naar het energie-en kostenbesparingspotentieel van waterbehandeling.
9 Vermindering koelwatergebruik.
Onderzoek naar mogelijkheden om minder koelwater te gebruiken moet leiden tot een significante besparing.
10 Voltea technologie toetsen voor koeltorenwater.
Tests om de geclaimde werking van (Voltea) technologie voor koeltorenwater in de MVO-sector te toetsen
11 Emulsies breken in afvalwater.
Door emulsies in afvalwater is het moeilijk dit water te zuiveren voor eventueel hergebruik. Onderzoek naar
opties om emulsies te breken (bijvoorbeeld met enzymen).
12 Verbeteren van DAF filtratie.
Veel MVO-bedrijven maken gebruik van een flotatiebehandeling, de zogenaamde DAF om afvalwater te
zuiveren, voordat het bijvoorbeeld wordt geloosd. Deze DAF functioneert niet altijd optimaal en leidt tot water
dat nog teveel vervuilende componenten bevat (en niet geloosd kan worden). Onderzoek naar beheersing van
procesparameters bij deze DAF-systemen kan leiden tot verbetering.
Bron: Rapportage waterbehandeling MVO-sector, EproConsult 2011
Routekaart MVO
Besparing
(TJ) per jaar
Niet bekend
Besparing in
de keten
Niet bekend
Niet bekend
Niet bekend
Niet bekend
Niet bekend
MVO | 57

Routekaart MVO
Bijlage 5 Factsheet MVO-VAPRO cursus ‘De energiebewuste operator’
58 | MVO
Cursusactiviteiten
De cursisten gaan in groepen van 2-3 medecursisten aan
deze opdrachten werken. Tijdens begeleidingsbijeenkomsten
met de bedrijfsmentoren en tijdens de plenaire theorielessen
worden de (tussentijdse) resultaten behandeld.
De leerwerkopdrachten resulteren in concrete energieverbetervoorstellen,
die samen met VAPRO aan het management
worden gepresenteerd.
Daarnaast vindt bij afronding van de cursus een eindmeting
(toets) plaats ten aanzien van de vorderingen van de
cursisten. De bevindingen worden tevens met het management
besproken.
■ Plenaire theorielessen
Tijdens circa 6 plenaire theorielessen van ongeveer 3 uur
wordt de theoretische kennis behandeld. De theorie bij
deze lessen bevindt zich in de cursusmap die voorafgaand
aan de cursus aan de deelnemer wordt verstrekt. De theoretische
kennis is benodigd om de praktijkopdrachten uit te
voeren. De theorielessen zijn ook online beschikbaar.
Vooraf aan de eerste plenaire bijeenkomst wordt door de
cursusleider aan de deelnemers gevraagd een aantal lessen
alvast te bestuderen.
■ Begeleiding van cursisten
De cursisten worden gedurende de cursus op verschillende
manieren begeleid:
■ Leerwerkopdrachten
Vanaf de 2e plenaire bijeenkomst worden, naast de theorie,
de praktijkopdrachten, zgn. leerwerkopdrachten, besproken.
De cursisten presenteren hier de (tussentijdse)
resultaten van deze opdrachten. De leerwerkopdrachten
bevatten onder meer de volgende onderwerpen:
● Inhoudelijk tijdens de begeleidingsbijeenkomsten door
de bedrijfsmentoren op onderwerpen die betrekking hebben
op de leerwerkopdrachten en de bijbehorende theorie;
● Procesmatig door een VAPRO-consultant, die medeondersteunt
met het maken van berekeningen, het opstellen
van het eindrapport en het presenteren van verbetervoorstellen.
Ook wordt de cursist door een VAPROconsultant
begeleid tijdens het opstellen van de eindrapportage
t.a.v. de leerwerkopdrachten, zodat hierover op
nette en professionele wijze aan het einde van de cursus
aan het management wordt gerapporteerd.
● Onnodig energieverbruik
● Energieverbruik op de productieafdeling
● Energie hergebruiken
● Specifiek energiegebruik
● Energie-verbeterplan en berekenen van energiebesparing
● Energie in context bedrijfsfilosofie
● Kwaliteit en rendement
● Energiegegevens verzamelen, verwerken en analyseren
VAPRO-consultant begeleidt gedurende de cursus de
cursisten on-site, per telefoon en per e-mail.
■ Voorbespreking met management ter
online intaketoets. De resultaten van de toets vormen het
uitgangspunt Start voor december verdere invulling 2011 van de cursus of voor
voorbereiding van de cursus
bij voldoende inschrijving
besluit tot deelname aan de cursus.
In een bespreking met het management of vertegenwoordiger(s)
van het management en de door VAPRO aangestelde
cursusleider wordt het cursusprogramma besproken en ■ Terugkoppeling uitslag intaketoets met
MVO / VAPRO-cursus
nadere toelichting gegeven op de inhoud. Via een intake- management
toets door de operators voor aanvang en het voorgesprek De resultaten van de intaketoets worden telefonisch of per e
met het management stelt VAPRO zo veel mogelijk vast -mail aan het management toegelicht. De cursusleider
De energiebewuste operator
welke onderwerpen in het bijzonder bij de operators onvol- scherpt op basis van de toetsresultaten het cursusprogramdoende
bekend zijn. Hier wordt dan in de cursus extra aanma aan en stemt dit af met de opdrachtgever. Hierbij wordt
■ Speciaal ontwikkeld voor operators werkzaam in de sector van margarine, vetten en oliën (MVO) in het kader van
de dacht Meerjarenafspraken aan besteed. Tevens energiebesparing wordt vastgesteld (MJA3) wie de cursis- ook gekeken naar de behoefte van het bedrijf. Dit tezamen
ten zijn en wie de bedrijfsmentoren zijn die vanuit de op- bepaalt welke onderwerpen de cursist zelfstandig kan door-
■ Aandacht voor energiebewustzijn en competentieontwikkeling van de MVO-operator
drachtgever on-site de cursisten begeleiden. Ook afspraken nemen voor de eerste theorieles van de cursus.
■ Focus op bedrijfsprocessen, zoals crush en raffinage, verwerken van slachtbijproducten, margarine- en sausproductie
ten aanzien
en
van
oleochemie
tussentijdse terugkoppeling, resultaten en
■ Combinatie
aandachtspunten
van theorielessen
worden vastgesteld.
en leerwerkopdrachten ■ Coachingsessie(s) voor bedrijfsmentoren
De cursusleider krijgt idealiter voor de bespreking met het
■ Eindpresentatie van energieverbetervoorstellen
Bedrijfsmentoren zullen gedurende de cursus de cursisten
management een rondleiding door de fabriek om leerwerk-
■ Ontwikkeling cursus door VAPRO en MVO, begeleid door Atos Consulting ondersteunen. Hiertoe heeft VAPRO een mentorenopdrachten
te selecteren en te specificeren.
■ Uitvoering cursus door VAPRO
programma ontwikkeld. In circa 2 dagdelen komen verschil-
■ Na afronding cursus mogelijkheid tot het instromen in een regulier lende VAPRO-programma
basisbegrippen met betrekking tot motivatie en
■ Intaketoets voor operators
coaching aan de orde.
Deze intaketoets wordt online afgenomen en test de basis- De volgende aspecten worden hierbij behandeld:
De kennis theorielessen van de operators. De 40 op meerkeuzevragen hoofdlijnen
zijn afge-
● Het motiveren van operators (coaching in 5 stappen:
stemd op de onderwerpen die in de cursus behandeld zullen
Energiebeheer: ● Introductie energie ● Energiegebruik● MVO en overheid voorbereiden, demonstreren, positieve sfeer, de ander
worden. De cursist heeft 1,5 uur beschikbaar voor het invul-
MVO-processen: laten uitvoeren en follow up)
len van de intaketoets.
● Crush
Na
●Raffinage
afloop van
●
de
Verwerking
test kan de
slachtbijproducten
cursist
●Margarine- en sausproductie ● Oleochemie
Procestechniek zijn behaalde met score onder inzien. meer: ● Verdampen ● Drogen ● Mengen ● Vragen Zeven ● stellen Malen ● Extractie ● Raffinage ● Utilities
Procesbeheersing Het unieke karakter met onder van deze meer: nieuwe ● Regelingen MVO-cursus, en gericht procesbeheersingssystemen ● Feedback krijgen ● Meten en feedback en Monitoring geven
op duurzaamheid en energie, maakt deze geschikt voor alle
Energie met onder meer: ● Warmte en warmteoverdracht ● Smelten, ● verdampen Het coachen ● Warmtewisselaars
van groepen
operators, ook de ervaren en VAPRO-gecertificeerde opera-
Rekenvaardigheid:
tors. VAPRO en
●
het
Rekenen
Productschap
met eenheden
MVO bieden
● Ratio’s
MVO-
en rendementen ● Provocatief ● Grafieken coachen en grafieken lezen
Milieu: bedrijven ● Ons handelen gratis de gelegenheid en milieu ● om Fossiele te beoordelen en duurzame of de cur- energie ● Duurzaamheid ● Gesprekstechnieken
sus geschikt is voor hun operators door middel van de
van 12 personen
ij een kleiner aantal
aangepast. VAPRO
iddelen in het saerse
bedrijven tot
Begeleiding/
drijf plaats.
eiden op basis van
e VAPRO-modules.
ogelijkheid tot
r informeren.
f december 2011,
Exacte cursusdata
het Productschap MVO,
D.d.Knecht@vapro.nl).
150
AK Den Haag
bus 24090
AB Den Haag
0-3378300
o@vapro.nl
w.vapro.nl
De onderwerpen van de leerwerkopdrachten zijn o.a.
● Onnodig energieverbruik ● Energieverbruik op de productieafdeling ● Energie hergebruiken ● Specifiek energiegebruik
● Energieverbeterplan en berekenen van energiebesparing ● Energie in context bedrijfsfilosofie ● Kwaliteit en rendement
● Energiegegevens verzamelen, verwerken en analyseren
tekaart energiebesparing
VAPRO-B). De nieuwe
ze MVO-cursus MVOeen
reguliere VAPRO-

Cursusactiviteiten
MVO / VAPRO
De ener
■ Speciaal ontwikke
de Meerjarenafspr
■ Aandacht voor ene
■ Focus op bedrijfsp
productie en oleoc
■ Combinatie van th
■ Eindpresentatie va
■ Ontwikkeling cursu
■ Uitvoering cursus
■ Na afronding curs
De theoriele
Energiebeheer: ● In
MVO-processen: ● C
Procestechniek met o
Procesbeheersing me
■ Plenaire theorielessen
Tijdens circa 6 plenaire theorielessen van ongeveer 3 uur
wordt Studiebelasting
de theoretische kennis behandeld. De theorie bij
Kosten
deze De lessen cursus bevindt omvat zich een in studiebelasting de cursusmap van die voorafgaand circa 15 uur the- De kosten bedragen bij een deelname van 12 personen
aan de orie cursus en 25 aan uur praktijk de deelnemer (on the wordt job) gedurende verstrekt. De een theo- looptijd 1290 euro per persoon (excl. BTW). Bij een kleiner aantal
retische van kennis 6 maanden. is benodigd Aan zelfstudie om de praktijkopdrachten zal circa 10 uur moeten uit te
deelnemers kunnen de kosten worden aangepast. VAPRO
voeren. worden De theorielessen besteed. Tevens zijn ook dienen online de bedrijfsmentoren beschikbaar. reke-
kan in voorkomende gevallen ook bemiddelen in het sa-
Vooraf ning aan te de houden eerste met plenaire voldoende bijeenkomst tijd ter begeleiding wordt door de van de
menvoegen van medewerkers van diverse bedrijven tot
cursusleider cursisten. aan de deelnemers gevraagd een aantal les-
een plenaire groep van 12 personen. Begeleiding/
sen alvast te bestuderen.
coaching vindt dan nog steeds per bedrijf plaats.
De toegevoegde waarde van deze cursus
Ook is het mogelijk de cursus uit te breiden op basis van
voor uw bedrijf
■ Leerwerkopdrachten
individuele bedrijfswensen met andere VAPRO-modules.
■ Energiebesparing door toegenomen kennis/scholing
Vanaf de 2 In voorkomende gevallen bestaat de mogelijkheid tot
van operators
subsidie. VAPRO kan u hierover nader informeren.
■ Kostenbesparing
■ Goed opgeleide operators die breed inzetbaar zijn Cursusaanvang
■ Gemotiveerde operators
De cursus kan worden gegeven vanaf december 2011,
■ Toegenomen inzicht in (duurzame) bedrijfsprocessen afhankelijk van voldoende deelname. Exacte cursusdata
van operators
zijn in overleg.
■ Een bijdrage aan de duurzaamheid van de MVO-sector
Interesse?
Bel of schrijf voor meer informatie, het aanmelden of inschrijven voor de cursus met Frank Bergmans van het Productschap MVO,
telefoon: +31(0)70 3195150, bergmans@mvo.nl en/of Dirk de Knecht van VAPRO (+31(0) 6 5235 1504, D.d.Knecht@vapro.nl).
Amperelaan 4d
Loire 150
2289 CD Rijswijk
2491 AK Den Haag
Postbus 3095
Postbus 24090
2280 GB Rijswijk
2490 AB Den Haag
T 070-3378300
e De cursisten gaan in groepen van 2-3 medecursisten aan
deze opdrachten werken. Tijdens begeleidingsbijeenkomsten
met de bedrijfsmentoren en tijdens de plenaire theorielessen
worden de (tussentijdse) resultaten behandeld.
De leerwerkopdrachten resulteren in concrete energieverbetervoorstellen,
die samen met VAPRO aan het management
worden gepresenteerd.
Daarnaast vindt bij afronding van de cursus een eindmeting
(toets) plaats ten aanzien van de vorderingen van de
cursisten. De bevindingen worden tevens met het management
besproken.
plenaire bijeenkomst worden, naast de theo- ■ Begeleiding van cursisten
rie, de praktijkopdrachten, zgn. leerwerkopdrachten, be- De cursisten worden gedurende de cursus op verschillende
sproken. De cursisten presenteren hier de (tussentijdse) manieren begeleid:
resultaten van deze opdrachten. De leerwerkopdrachten
● Inhoudelijk tijdens de begeleidingsbijeenkomsten door
bevatten onder meer de volgende onderwerpen:
de bedrijfsmentoren op onderwerpen die betrekking heb-
● Onnodig energieverbruik
ben op de leerwerkopdrachten en de bijbehorende theorie;
● Procesmatig door een VAPRO-consultant, die mede-
● Energieverbruik op de productieafdeling
ondersteunt met het maken van berekeningen, het opstel-
● Energie hergebruiken
len van het eindrapport en het presenteren van verbeter-
● Specifiek energiegebruik
voorstellen. Ook wordt de cursist door een VAPROconsultant
begeleid tijdens het opstellen van de eindrap-
● Energie-verbeterplan en berekenen van energiebesparingportage
t.a.v. de leerwerkopdrachten, zodat hierover op
nette en professionele wijze aan het einde van de cursus
● Energie in context bedrijfsfilosofie
aan het management wordt gerapporteerd.
● Kwaliteit en rendement
● Energiegegevens verzamelen, verwerken en analyseren VAPRO-consultant begeleidt gedurende de cursus de
cursisten on-site, per telefoon en per e-mail.
online intaketoets. De resultaten van de toets vormen het
uitgangspunt voor verdere invulling van de cursus of voor
besluit tot deelname aan de cursus.
■ Terugkoppeling uitslag intaketoets met
management
De resultaten van de intaketoets worden telefonisch of per e
-mail aan het management toegelicht. De cursusleider
scherpt op basis van de toetsresultaten het cursusprogramma
aan en stemt dit af met de opdrachtgever. Hierbij wordt
ook gekeken naar de behoefte van het bedrijf. Dit tezamen
bepaalt welke onderwerpen de cursist zelfstandig kan doornemen
voor de eerste theorieles van de cursus.
■ Coachingsessie(s) voor bedrijfsmentoren
Bedrijfsmentoren zullen gedurende de cursus de cursisten
ondersteunen. Hiertoe heeft VAPRO een mentorenprogramma
ontwikkeld. In circa 2 dagdelen komen verschillende
basisbegrippen met betrekking tot motivatie en
coaching aan de orde.
De volgende aspecten worden hierbij behandeld:
■ Voorbespreking met management ter
voorbereiding van de cursus
In een bespreking met het management of vertegenwoordiger(s)
van het management en de door VAPRO aangestelde
cursusleider wordt het cursusprogramma besproken en
nadere toelichting gegeven op de inhoud. Via een intaketoets
door de operators voor aanvang en het voorgesprek
met het management stelt VAPRO zo veel mogelijk vast
welke onderwerpen in het bijzonder bij de operators onvoldoende
bekend zijn. Hier wordt dan in de cursus extra aandacht
aan besteed. Tevens wordt vastgesteld wie de cursisten
zijn en wie de bedrijfsmentoren zijn die vanuit de opdrachtgever
on-site de cursisten begeleiden. Ook afspraken
ten aanzien van tussentijdse terugkoppeling, resultaten en
aandachtspunten worden vastgesteld.
De cursusleider krijgt idealiter voor de bespreking met het
management een rondleiding door de fabriek om leerwerkopdrachten
te selecteren en te specificeren.
● Het motiveren van operators (coaching in 5 stappen:
voorbereiden, demonstreren, positieve sfeer, de ander
laten uitvoeren en follow up)
● Vragen stellen
● Feedback krijgen en feedback geven
Energie met onder me
Rekenvaardigheid: ●
E info@vapro.nl
I www.vapro.nl
T 070-3195150
E bergmans@mvo.nl
I www.mvo.nl
● Het coachen van groepen
● Provocatief coachen
Milieu: ● Ons handele
● Gesprekstechnieken
■ Intaketoets voor operators
Deze intaketoets wordt online afgenomen en test de basiskennis
van de operators. De 40 meerkeuzevragen zijn afgestemd
op de onderwerpen die in de cursus behandeld zullen
worden. De cursist heeft 1,5 uur beschikbaar voor het invullen
van de intaketoets. Na afloop van de test kan de cursist
zijn behaalde score inzien.
Het unieke karakter van deze nieuwe MVO-cursus, gericht
op duurzaamheid en energie, maakt deze geschikt voor alle
operators, ook de ervaren en VAPRO-gecertificeerde operators.
VAPRO en het Productschap MVO bieden MVObedrijven
gratis de gelegenheid om te beoordelen of de cursus
geschikt is voor hun operators door middel van de
De onderwerp
VAPRO-modules
● Onnodig energieverb
● Energieverbeterplan
● Energiegegevens ve
Deze cursus is door VAPRO ontwikkeld in opdracht van het Productschap MVO in het kader van de MJA3 Routekaart energiebesparing
voor deze sector. Een gedeelte van de cursus bestaat uit reeds bestaand VAPRO-lesmateriaal (VAPRO-A en VAPRO-B). De nieuwe
modules hebben specifiek betrekking op de MVO-sector alsmede energiemanagement. Tevens zijn er voor deze MVO-cursus MVOspecifieke
leerwerkopdrachten ontwikkeld. Na afronding van de cursus kunnen de cursisten doorstromen naar een reguliere VAPROopleiding.
Bij een eventueel vervolg kan de cursist dan versneld de reguliere VAPRO-opleidingen volgen.
Routekaart MVO
MVO | 59

Routekaart MVO
Uitgave van het Productschap Margarine, Vetten en Oliën, februari 2012
Basis ontwerp: Monter
Opmaak: Bor Borren Design
Fotografie: Bmfotografie
Drukwerk: Libertas
60 | MVO

Routekaart MVO
MVO | 61

Productschap Margarine, Vetten en Oliën
Postbus 3095 | 2280 GB Rijswijk | Nederland
Tel: +31 (0)70 319 51 95
email info@mvo.nl | www.mvo.nl