rce 1 2013

28
Tussen 1888 en 1890 liet Jacob Nienhuys aan de Herengracht
van Amsterdam een nieuw huis bouwen, naar
ontwerp van architect Abraham Salm. Nienhuys was rijk
geworden met de handel in tabak. Hij liet dat niet alleen
in de monumentale voorgevel van zijn huis tot uitdrukking
komen, maar zeker ook in het interieur.
Zijn huis was de eerste privéwoning met elektrisch licht in Amsterdam.
Het pand was daarvoor voorzien van een eigen generator.
De verlichting bestond uit kroonluchters en wandarmaturen van
zowel giet- en smeedijzer, als koper en messing. Hoewel de luchters
en wandarmaturen nog sterk doen denken aan traditionele
armaturen met kaarsen, zijn ze zo vormgegeven dat de gloeilampen
naar beneden gericht zijn. Daarmee werd goed duidelijk gemaakt
dat het geen omgebouwde kaarsenarmaturen waren.
Sinds een jaar of vijft ien is het NIOD Instituut voor Oorlogs-,
Holocaust- en Genocidestudies in het pand gevestigd. Herengracht
380-382 is een rijksmonument. Het is bovendien eigendom van het
Rijk en het wordt daarom beheerd door de Rijksgebouwendienst.
De meeste kroonluchters en wandarmaturen zijn bewaard
gebleven. Topstuk is de grote, lange kroonluchter in het monumentale
trappenhuis.
Energiezuinig
De kroonluchters deden tot voor kort dienst als hoofdverlichting
in de werkvertrekken en in het trappenhuis. Daarvoor waren ze
voorzien van felle lampen, deels grote spaarlampen in de vorm van
bollen, deels halogeenlampen in de vorm van gloeilampen. Deze
manier van verlichten was uit arbo-oogpunt niet meer verantwoord.
Als werkverlichting schenen deze lampen te fel. Bovendien
was het met name bij de kroonluchter in het trappenhuis vrijwel
onmogelijk om de lampen veilig te vervangen. De technische staat
van de armaturen was daarnaast dusdanig slecht dat zij ook op
technische gronden zijn afgekeurd.
Bij groot onderhoud bleek dat de luchters en armaturen uit elkaar
genomen moesten worden. Het Instituut wilde dan graag tegelijkertijd
overal energiezuinige lampen in aanbrengen, die bovendien
lang mee zouden gaan. Bij de Rijksgebouwendienst leefde de
wens om deze waardevolle armaturen weer meer het oorspronkelijke
karakter te geven. Dan kon de werkverlichting van de vertrekken
op een andere manier geregeld worden. De verlichting door
de gebruikte lampen was namelijk zo fel dat de kroonluchters en
wandarmaturen volledig werden overstraald en zodoende nauwelijks
zichtbaar waren. Het interieur is vrijwel compleet intact en is
bij een eerdere restauratie waar mogelijk gereconstrueerd. Daarom
lag het in de lijn de verlichting weer de sfeer van 1890 te laten
ademen en daarmee de beleving van het historische interieur te
versterken.
Specialisten
Om te komen tot een doordachte aanpak heeft de Rijksgebouwendienst
een expertt eam samengesteld. Daarin zetelden zowel vertegenwoordigers
van de Rijksgebouwendienst en van de Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed, als specialisten op het gebied
van verlichting en metaalrestauratie. Dit team mocht twee vragen
beantwoorden. Hoe moesten de armaturen worden hersteld en
voorzien van energiezuinige verlichting? En hoe moesten de
vertrekken worden verlicht op een zodanige wijze dat het monumentale
interieur daar niet onder leed?
Om bij dit laatste te beginnen, er zijn speciale staande lampen
ontworpen, die een miniem ruimtebeslag innemen. De lampen
zijn zo vormgegeven dat het duidelijk is dat ze niet tot het historische
interieur behoren. Hun vormgeving beïnvloedt het interieur
bovendien niet nadelig. Voor de aanvullende verlichting van het
TIJDSCHRIFT VAN DE RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED 1 2013
De gloeilamp gaat verdwijnen. Voor het milieu is dat
een goede zaak, maar geldt dat ook voor de monumen-
tenzorg? Want wat doen we dan met alle historische
armaturen waar de gloeilamp een onlosmakelijk deel
van uitmaakt? De Rijksgebouwendienst heeft een duur-
zame en monumentale oplossing laten ontwikkelen.
TACO HERMANS
Nieuw licht voor oude armaturen
Ledlamp