Økologisk handbok

18
NORSØK · Økologisk handbok
Varmbenk
Varmbenken får også varme nedanfrå, frå gjærande gjødsel (gjødselbenkar),
elektriske varmekablar, eller vassboren varme.
Til gjødselbenkar vert det nytta lause karmar som søkk med gjødsla under
gjæringa. Det bør nyttast gjødsel som gjærar lett. Hestegjødsel gjev frå seg
god varme og er lett å arbeida med. Også sau-, geit- og kalvegjødsel kan
brukast. For å fremma gjæringa kan det blandast inn halm, høyrusk, lauv, tang
m.m. Mykje karbonholdig strø kan vera blanda inn i gjødsla allereie i fjøsen.
Det er vanskeleg å koma med konkret tilråding om blandingsforhold. Det vil
vera om lag som ved kompostering. Generelt vert det ofte for lite og for vått
strø.
Benken kan leggast i ei grop eller som ein haug på jorda. Tjukna på gjødselen
eller høgda på haugen avheng av landsdel, tid på året og kor varm benken skal
verta. I kalde strøk og tidleg på året bør haugen vera tjukkast. I februar/mars
høver det med 70–80 cm. I april og seinare på året vil det klara seg med
35–40 cm. Tunnare gjødsellag er det vanskeleg å få varme i.
Over gjødsla legg ein eit jordlag på 10–20 cm. Dette er viktig for å jamna ut
varmen og ta opp ammoniakkgass. Varmbenken med gjødsel bør leggjast opp
minst ei veke før bruk. Ammoniakkgassen er giftig for plantene, og det er
mest ammoniakkgass den første veka. Du må fylgja godt med på
temperaturutviklinga. All kunnskap om kompostering kjem godt med.
Om det skulle verta kaldt, kan det dekkjast rundt og over benken. Det er også
aktuelt å plassera slike benkar inne i enkle veksthus.
Varmbenkar kan og vera oppvarma av elektriske varmekablar eller røyr for
transport av varmt vatn. Desse røyra eller kablar er grave ned i jorda. Varmen
vert regulert med termostat. Det er same prinsippet som vert nytta på fortau
eller til oppvarming i bustadhus.
2.2 Solfangar
Solfangar etter bøylemetoden, eller dyrking i grop, er enkle og billige
klimatiltak. Det vert først og fremst nytta om våren, til tidlegkulturar.
Ved bøylemetoden vert det sett opp bøylar over sengene eller radene som er
planta. Deretter vert det lagt ut plast manuelt eller med plastutleggar på
traktoren.
Dyrking i grop er ein enklare metode. Her vert plantene planta i ei
langsgåande grop, og plasten vert lagt over med plastutleggar. Her vil
plantene raskare koma i konflikt med plasten og plasten må difor fjernast
tidlegare. Metoden krev ikkje bøylar.
Til solfangarar vert det nytta tynn, klår plastfolie. Temperaturen vert lett for
høg på solskinnsdagar, og då er lufting nødvendig. Først vert det opna
i endane, seinare skjer ein berre nokre enkle kutt i plasten. Deretter vert desse
hola utvida og til slutt vert plasten opna heilt. Termometer utlagt på jorda vil