Caderno de Consulta - Meniños

En todos estes estilos educativos hai dúas dimensións en
xogo, o control e o afecto, que caracterizan e conforman
cada un deles. O control (esixencia) enténdese como
a presión e o número de demandas que lles fan os pais e
nais aos fillos e fillas; o afecto (sensibilidade e calidez) ten
que ver coa capacidade de resposta ante as necesidades
dos fillos e fillas, e coa expresión afectiva.
Se nos centramos na identificación dos elementos que
inciden dun xeito máis directo na eficacia da educación,
podemos indicar que os que facilitan a percepción das
mensaxes educativas son a claridade, a redundancia e coherencia,
mentres que as que facilitan a súa aceptación,
son o clima familiar cálido, que as vexan como apropiadas
e xustas, e a motivación que teñan para acatalas. Nese
sentido, destacamos que entre os 6 e os 10 anos é bo
empezar a usar o diálogo e a co-regulación de pautas.
Outro dos temas claves no proceso educativo é a adecuación
das prácticas educativas ao comportamento dos
nenos e nenas, e dentro diso, das estratexias disciplinarias
utilizadas ante un comportamento inadecuado.
As persoas adultas adoitan variar a práctica disciplinaria
en función da natureza do problema, a atribución causal,
e a emoción que lles produce. Tamén os fillos e as fillas
son máis conscientes e prestan máis atención en función
da percepción que teñan da importancia atribuída polos
pais e nais á súa conduta. Neste sentido, podemos concluír
que, como pauta xeral, “debemos preguntarlles aos nenos
como perciben as mensaxes parentais, axudalos para que
comprendan o sentido auténtico da mensaxe educativa, e
facer explícitas as razóns para cuestionalo” (Ibid. p. 242).
As estratexias disciplinarias máis habituais serían a afirmación
de poder, a retirada de afecto, e a indución. Aínda
que, como diciamos anteriormente, non hai unha única
maneira correcta na educación, si están identificadas de
xeito moi claro as pautas educativas de risco, a erradicar
e evitar, que serían as seguintes:
• Disciplina incoherente.
• Disciplina colérica e explosiva.
• Baixa implicación e supervisión.
• Disciplina ríxida e inflexible.
Non podemos rematar un apartado dedicado á socialización
sen facer unha mención á escola, e máis concretamente,
á relación e colaboración entre esta e a familia. Para un bo
funcionamento, esta debe ser continuada, bidireccional, e
máis intensa nos cambios de nivel (Ibid. p. 345).
Tamén quereriamos facer mención aos indicios que sinalan
unha relación entre o éxito escolar dos nenos e as
prácticas disciplinarias e educativas dos proxenitores, e
concretamente, na relación directa entre o estilo democrático
e integración, en contraposición á do estilo autoritario
e o rexeitamento.
Para rematar, dicir tan só que nos seguintes apartados faremos
mención a diversos aspectos que están moi direc-
18 | caderno de consulta
tamente relacionados cos procesos educativos, pero dun
xeito máis específico.
2.3. Organización e regras familiares:
Outro dos aspectos básicos no desenvolvemento familiar
ten que ver coa organización e as regras familiares.
V. Satir (Satir, 1976:130) entende que as regras son forzas
vitais, dinámicas e moi influentes na vida familiar; propón
tamén unha serie de trazos das mesmas que favorecen o
funcionamento familiar ou, empregando a súa terminoloxía,
que caracterizan ás “familias nutricias”. Son as seguintes:
CADRO Nº 2: Características que favorecen o funcionamento
familiar.
• As regras son explícitas, coñecidas e aceptadas por
todos.
• Actualízanse en función dos cambios do ciclo vital;
adecúanse á idade e poden sufrir modificacións no
tempo
• Permiten a liberdade de expresión de todo tipo de
sentimentos, así coma dos segredos familiares.
• Son flexibles, humanas, adecuadas e modificables.
• O liderazgo é igualitario, cun enfoque democrático
nas tomas de decisións; as negociacións son abertas,
coa inclusión activa dos nenos e nenas.
• Os roles poden compartirse.
• O cambio prodúcese con fluidez se é preciso.
[Fonte: Elaboración propia en basea Satir e Walsh]. 5
Froma Walsh (Walsh, 2004:53) identifica tres elementos
ou patróns de organización que inciden dun xeito moi
directo no desenvolvemento familiar: a flexibilidade, a conexión,
e os recursos sociais e económicos.
a) Flexibilidade:
Podemos definila como a “capacidade de cambiar cando
é necesario” (Walsh, 2004:128).
Como norma xeral, debe haber un equilibrio entre a estabilidade
e o cambio, que permita:
• A recuperación, reorganización e adaptación da familia
aos desafíos que xorden ao longo do tempo.
• A continuidade e confiabilidade, principalmente nas
situacións disociadoras.
“Para funcionar ben, unha familia require a estabilidade
que ofrecen as regras, os roles e os patróns
de interacción predicibles e permanentes.
Os rituais e as rutinas conservan o sentido da continuidade
a través do tempo, unindo o pasado, o presente
e o futuro mediante tradicións e expectativas
compartidas. As rutinas da vida cotiá, como a cea
familiar ou os relatos antes de durmir, aportan unha
orde e un contacto regular á axenda cada vez máis
fragmentada da maioría das familias” (Ibid. p. 126).
5 WALSH, Froma (2004). Resiliencia Familiar. Estrategias para su foralecimiento. Madrid; Amorrortu Editores; pp. 127-129.
SATIR, Virginia (2002). Nuevas relaciones humanas en el núcleo familiar. México, D.F.; Ed. Pax; pp. 130-143.