Caderno de Consulta - Meniños

Do mesmo xeito, existen infinidade de exemplos para
conmemorar e ritualizar o paso da infancia á vida adulta,
entendendo que isto non se produce de xeito brusco,
senón que vén precedido de toda unha serie de aprendizaxes
por parte dos nenos e as nenas. Estes aprendizaxes
poden estar socializados e apoiados por institucións formais,
coma a escola, pero non sempre é así.
Algúns exemplos destes ritos poderían ser a primeira comuñón
ou a confirmación, no caso da cultura cristiá, ou a
obriga de pasar un período de tempo apartado da comunidade
e/ou subsistindo polos propios medios nun ambiente
hostil, como pasa nalgúns lugares de África. Ademais, estes
ritos poden estar acompañados por sinais externos, no
vestiario ou aspecto físico, coma podería ser a adopción
do uso do pantalón longo fronte ao curto ou o afeitado
no caso dos varóns, determinados peiteados, etc.
b) Familia:
En 1993 celebrouse o Ano Internacional da Familia. Co
gallo do mesmo, leváronse a cabo diversos traballos e estudos
que contribuíron a mellorar o coñecemento e sensibilización
sobre a diversidade da vivencia familiar, e as
súas principais problemáticas e necesidades.
Entre eses traballos, queremos facer mención á edición
dun “Atlas das Familias do Mundo” (Boyden, 1993), do
que entresacamos unha serie de datos e comentarios que
poden servirnos para ilustrar o tema:
Ao comezo da obra, o coordinador do Ano, Henryk J.
Sokalski, fai unha pequena pero valiosa declaración de intencións,
da que destacamos a seguinte frase: “Significa
que o Ano Internacional da Familia pretendería establecer
unha definición ou forma positiva ou ideal da familia? En
absoluto. A unidade que o Ano pretende atopar nas familias
está dentro da diversidade. O concepto de pluralismo
define as relacións humanas actuais. As sociedades do
mundo conforman o seu reflexo máis rico: as súas unidades
básicas son as familias” (Boyden, 1993:5).
Así mesmo, o por entón Director Xeral da UNESCO, Federico
Mayor Zaragoza, destaca no prefacio que “a vida da
familia é moi valiosa. É o ambiente natural para o crecemento
e benestar de todos os membros da familia, particularmente
dos nenos. O respecto mutuo, a igualdade
dos sexos, os sólidos lazos interxeneracionais e a garantía
do apoio emocional teñen que ser os seus principais trazos”
(Ibid. p. 7).
Entrando xa na consideración dalgúns aspectos inherentes
á diversidade da vida familiar no mundo, queremos
destacar, en primeiro lugar, a cuestión do xénero. Non
é un segredo de que un trazo definitorio da maioría das
sociedades do mundo, cando non da totalidade, é a diferenciación
do trato entre os homes e as mulleres, nun sentido
discriminatorio cara a estas. En moitos casos, utilízase
como argumento xustificador desta situación as supostas
necesidades das familias, atribuíndo ás mulleres a responsabilidade
preferente ou exclusiva de atender a cobertura
da crianza dos nenos e nenas, o coidado ás persoas maiores
e enfermas, ou os traballos domésticos. A pesares dos
28 | caderno de consulta
avances que se van producindo no mundo occidental a
este respecto, estamos moi lonxe do obxectivo de acadar
un trato igualitario ás persoas sen discriminacións de xénero.
Algúns datos ilustrativos deste feito podemos velos nas
seguintes citas:
“A carga do traballo familiar pode recaer con máis
forza sobre algúns dos membros. En África, por
exemplo, máis do 90% da comida é cultivada polas
mulleres e os nenos. O benestar individual sacrifícase
ás veces polo benestar do grupo en conxunto.
Os nenos poden ser “hipotecados”, traballando
como escravos para pagar débedas aos patróns.
Outros traballan como prostitutas para poder enviar
as ganancias aos pais” (Ibid. p. 33).
Tamén: “O pobo gimi de Papúa Nova Guinea organiza
o seu traballo e a súa vida familiar segundo o sexo. Os
homes e os nenos iniciados viven xuntos nas casas dos
homes. As mulleres viven coas súas sogras ou coas outras
esposas. Dentro de xardíns valados, as mulleres coidan
dos nenos, cultivan legumes, coidan o gando, mentres
os homes traballan en equipos limpando a selva e construíndo
barreiras dentro das cales confinan ás mulleres.
O traballo dos homes é estacional e esporádico, mentres
que o das mulleres é constante e repetitivo ao longo do
ano” (Ibid. p. 33).
Outro factor de diferenciación ten que ver coas formas de
convivencia: o número de persoas que comparten fogar,
as relacións de parentesco, etc, son múltiples. “Canadá,
co 1,7, ten a taxa máis baixa de persoas por fogar (Euromonitor).
O territorio do norte de Iemen, co 8,7, ten o
número máis alto de persoas por casa” (Ibid. p. 31).
Este factor condiciona tamén a distribución de papeis e a
atención á infancia e persoas maiores e enfermas. En moitas
ocasións, isto redunda nunha maior e mellor calidade
nas relacións, ou nunha alternativa e defensa diante da
insuficiente ou inexistente cobertura pública de servizos
de apoio. En moitas culturas, a contratación dos servizos
dun canguro, tan habituais na nosa contorna, sería inexplicable,
facéndose cargo a familia extensa, que convive
ou non, ou outras persoas da comunidade, ligadas por
relacións veciñais.
Atendendo ao elemento xeográfico, podemos atopar
multitude de situacións diversas. Aínda sendo conscientes
da dificultade de xeneralizar, e da simplificación na que
podemos caer, ofrecemos, a xeito de exemplo, unha pequena
caracterización dalgunhas características diferenciadoras
da familia africana:
“A familia é fundamental na sociedade africana.
Varía moito na forma e tamaño; as familias nucleares
existen, pero predominan as familias extensas.
Na sociedade tradicional africana, unha muller vive
xeralmente coa familia do seu marido despois do
matrimonio. A súa descendencia é responsabilidade
de todo o grupo familiar. A familia extensa