FoliAgra 2018

FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
3
FoliAGRA 2018
Veciñas/os, amigas/os:
A FoliAGRA chama de novo ás vosas portas para vos convidar
a desfrutala, vivila e compartila con cantos familiares, amigos e
amigas consideredes oportuno. Este, e non outro, é o espírito desta
celebración que encetamos hai agora cinco anos e pola que seguimos
traballando coa colaboración do Concello, duns poucos establecementos
comerciais do barrio e de moitas amigas e amigos que nos
prestan a súa axuda para o desenvolvemento de cada unha das actividades.
Dunha cousa estamos certos, se a maioría dos veciños e veciñas
nos tomáramos en serio o BARRIO e non pensáramos unicamente
en resolver o noso problema particular, poderíamos acadar
calquera obxectivo que nos propuxéramos e, de entre eles, organizar
unha FOLIAGRA que envexaran todos os barrios, o que suporía
unha publicidade moi importante no camiño de converter este noso
BARRIO nun referente comercial e de convivencia da cidade.
Desde esta Asociación Veciñal andamos a traballar nesa dirección
e as nosas portas sempre van estar abertas para todas e todos
os que queirades aportar o voso ombreiro nesa marabillosa tarefa.
Agardámosvos!
A Xunta Directiva.

4 FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
A recuperación da memoria histórica
aquí e agora
MANUEL MONGE
A recuperación da memoria histórica e
democrática na Coruña non é unha cuestión
de regresar ao pasado, senón que é un
tema de actualidade. Un pobo sen memoria
non ten futuro e, ademais, está condenado
a repetir os seus erros.
Temos aínda pendente a eliminación de
case corenta símbolos franquistas, despois
de 43 anos da morte de Franco e cando
se cumpriron dez anos da aprobación
da chamada Lei da Memoria Histórica: as
rúas de golpistas como Calvo Sotelo e Miguel
Primo de Rivera; alcaldes franquistas
como Sergio Peñamaría de LLano e José
Pérez–Ardá etc.
Ademais, hai algunhas reivindicacións
que están hoxe de actualidade, que teñen
moito que ver coa recuperación da memoria
histórica e que vou tratar de describir,
brevemente.
O pazo de Meirás non foi un “regaliño”
ao ditador Franco, senón un espolio continuado
Despois de máis de corenta anos da morte
do ditador, aínda quedan moitos restos do
franquismo, como o Pazo de Meirás. Estamos
ante a historia dun espolio continuado,
un auténtico roubo ao pobo. Para adquirir
este pazo aos herdeiros da Condesa
de Pardo Bazán formouse a chamada Junta
Provincial Pro Pazo del Caudillo, promovida
por significados empresarios como
Pedro Barrié de la Maza, personalidades
do franquismo como Alfonso Molina, banqueiros,
industriais e propietarios de medios
de comunicación, que utilizaron todo
tipo de ameazas e coaccións para conseguir
uns ingresos, disfrazados de doazóns.
Foron amplamente recompensados; Barrié,
que destacou desde un primeiro momento,
no seu apoio á sublevación fascista
do 18 de xullo de 1936, recibiu todo tipo de
facilidades para incrementar os seus negocios
e a distinción de Conde de Fenosa,
cumpríndose aquilo que declaraba Franco:
“Nuestra Cruzada es la única lucha en que
los ricos que fueron a la guerra salieron
más ricos”; Alfonso Molina sería designado
alcalde da Coruña.
Outro dos sistemas para recadar diñeiro
foron as achegas directas dos concellos
a través do 5% que ingresaban polo cobro
da contribución. Por outra banda, os
concellos recibiron unha carta da citada
Junta Provincial para proceder á recadación,
confeccionando listas das persoas
e as cantidades que entregaban. O roubo
continuou e a extensión inicial da finca do
pazo foi ampliada até 10 hectáreas a través
da expropiacións sen ningunha garantía
legal e utilizando todo tipo de coaccións
sobre as familias propietarias, que eran
levadas ante notario en vehículos militares
para asinar o cambio de propiedade.
Por outra parte, Franco expropiaba terras
a veciños da zona, que despois arrendaba
a campesiños de Meirás, e os gardas civís
cobraban en man a renda.

Pedro Barrié de la Maza “regala” a Carmen
Polo a Casa Cornide
A Casa Cornide –residencia de José Cornide,
investigador, humanista, historiador
e patriota galego, que morreu en 1803–
tamén forma parte dese espolio. Este pazo
urbano do século XVIII acollera a casa
consistorial e dependencias municipais
e foi mercado en 1957 polo Ministerio de
Educación, que o cedeu ao concello mediante
permuta por outros terreos.
Carmen Polo, esposa de Franco, quería
unha residencia no centro da Coruña para
non ter que desprazarse a Meirás cando
visitaba Galiza, así que organizaron todo
para apropiarse da Casa Cornide mediante
poxa pública, celebrada o 2 de agosto de
1962 ao mellor ofertante, e nunha actuación
amañada coa intervención do concello,
ministerio de Educación, Facenda
e significados franquistas e empresarios.
Adxudicada a Pedro Barrié de la Maza
por 305.000 pesetas (presentouse tamén
na poxa-farsa o falanxista José Luis Amor
Fernández, subxefe do “Movimiento Nacional”
na Coruña). Foi cedida a Carmen
Polo, como figura na escritura.
O Pleno do concello da Coruña de 8 de
xaneiro de 2018 aprobaba unha moción
do BNG, apoiada por Marea Atlántica e
PSOE e abstención do PP, esixindo a recuperación
da Casa Cornide para o patrimonio
da Coruña, instando a Xunta e Goberno
do Estado á eliminación dos dereitos
hereditarios a efectos tributarios.
A Solana e Hotel Finisterre como botín de
guerra dos vencedores
Despois da sublevación fascista de 1936,
os vencedores asasinaron máis de 600 persoas
na comarca da Coruña, entre elas as
primeiras autoridades civís e militares e
destacadas dirixentes sindicais e sociais, e
miles de persoas foron represaliadas. Ademais,
e como botín de guerra, ocuparon
espazos públicos para facer as súas casas
ou promover diversos negocios, co visto bo
e colaboración das autoridades fascistas,
que deron todo tipo de facilidades para
executar este roubo.
En 1944 o empresario Emilio Rey Romero
consegue autorización para ocupar unha
parcela de 1.482 metros cadrados onde estaba
a Aduana, terreo situado na avenida
da Mariña, entre o edificio de Correos e
o paseo do Recheo. Asociado con Pedro
Barrié de la Maza, do Banco Pastor, crean
a sociedade SAINGA. Neses terreos o arquitecto
Jacobo Rodríguez Losada redacta
en 1945 o proxecto para a construción dun
edificio que sería destinado a Hotel (Embajador)
e teatro (Colón), que se inaugura
o 15 de novembro de 1948.
Os promotores da Solana e do Hotel Finisterre
foron importantes empresarios
coa colaboración de significados fascistas,
como o nadador Armando Casteleiro
Varela (o seu irmán José era concelleiro).
Conseguiron en concesión terreos públicos
no Parrote para construír unha piscina
e sala de festas. As obras inícianse en 1941
e o complexo é inaugurado o 17 de xullo
de 1942, véspera da celebración o 18 de
xullo do “Glorioso Alzamiento Nacional”.
Despois construíron o hotel Finisterre en
1948 e a ampliación da Solana en 1970 cun
novo recheo. Ocuparon un total de 25.000
metros cadrados de terreos públicos, gañados
ao mar, como auténtico botín dos
golpistas. Así foi como a empresa Finisterre
S.A., na que participan SAINGA e
Armando Casteleiro, explotaría o Hotel
Embajador, a Solana e o Hotel Finisterre.
Oitenta anos despois, a Autoridade Portuaria
da Coruña, é dicir o PP, pretende ingresar
cartos para pagar a débeda da construción
do porto exterior, a través da poxa
do Hotel Finisterre, mentres a Comisión
Aberta en Defensa do Común e a Asociación
de Veciños da Cidade Vella reivindi-

can a súa devolución gratuíta ao concello
da Coruña para uso público, cando acabe a
concesión en 2017.
O ministerio de Defensa quere vender uns
terreos no Campo da Estrada que foron
sempre da cidade
Os terreos do Campo da Estrada que Defensa
pretende sacar a poxa pública –nos
que se construíron primeiro o sistema defensivo
das murallas, a Real Maestranza
(século XVIII), despois o cuartel de Atocha
(século XIX) e logo centos de vivendas
para militares (século XX)– eran e son
terreos comunais, é dicir, da cidade, ocupados
polas monarquías absolutistas para
instalacións militares defensivas e en usufruto
polo Ministerio da Guerra (hoxe de
Defensa). Forman parte do sistema defensivo
da Praza Forte da Coruña e en tanto
que terreos do común, son bens propios,
pertencentes á cidade dende a súa fundación.
Debemos recuperar eses terreos comunais,
organizar a defensa do común no século
XXI, continuando con aquel espírito liberal,
progresista e de compromiso coa cidadanía
do goberno municipal da Coruña,
que xa en 1840 solicitaba a devolución dos
terreos do Campo da Estrada porque “el
terreno de que se trata no puede pertenecer
a la nación, pues es de este pueblo”. E
a corporación municipal da Coruña aprobaba,
na sesión plenaria de 10 de novembro
de 1858: “Elevar a S.M. (raíña Isabel
II) una reverente exposición suplicándole
se digne conceder a este ayuntamiento la
propiedad que le pertenece del terreno que
ocupaba la fortificación demolida entre la
ciudad alta y la baja de la población”.
Manuel Monge é mestre e sociólogo. Foi
presidente da Comisión pola Recuperación
da Memoria Histórica da Coruña de 2007 a
2011.

FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
13
Un océano de silencios
BEATRIZ GÓMEZ AMIGO
Máis de oitenta anos levamos facendo
MEMORIA HISTÓRICA neste País.
No remate do s. XX e nos anos do XXI,
fillos e fillas, netas e netos retomaron
a Memoria da represión franquista. Qué
sabemos duns reis borbónicos senón o que
nos transmitiu o “réxime”?; da guerra do
Rif....?; dos Primo de Rivera, dunha ditadura
que afondou no xa problema político
de Catalunya…?; da loita sindical e de
partidos, e da República do 14 de abril…?
A diario non nos paramos a analizar ese
franquismo sociolóxico que todo o impregna;
o qué nos trasmitiu a ditadura asesina
de Franco, apoiada no “Movimiento”, da
man de falanxistas, alta burguesía financeiera,
ociosos nobres de título, monarquía
borbónica e carlista, Exército salvapatria,
e Igrexa, onde emerxeu a secta ultra do
Opus, que serviu de cerne para vivir nun
nacionalcatolicismo abafante. Un réxime
que non pasou por un tribunal de Dereitos
humanos.
E que ten todos os visos de poderse reproducir
hoxe. Paréceme case imposible que
fale con moita xente de miña xeración e
consideren que xa é preciso deixar as “batalliñas
do avó”....; que reabrimos feridas…
Feridas?, si, mais non abertas agora; permanecen
abertas, e perdurarán sempre, se
non se lles limpa a podremia que agochan.
Entón si será tempo de cicatrizar.
Non vou referirme aos datos sobre guerra
e represión franquista, que poden verse en
calquera libro, ou en calquera documento
de internet…, senón ao que a min me transmiten
as verbas MEMORIA HISTÓRICA.
Lembro ver e escoitar o medo nalgunha
persoa que sufriu o réxime do terror franquista,
por se nalgún intre se puidese repetir.
Os defensores do “Movimiento”, todos,
morreron o 20 de novembro do 1975? Ou
máis ben viraron a chaqueta e agardaron
novos tempos, propicios para saír do armario…?
Precisamos pois MEMORIA para facer
valer a dignidade que nunca lles faltou
ás vítimas. Para que non sofran e morran
dúas veces. Para que sexan un referente
da democracia que, como nos seus tempos,
está a pasar por moi maos momentos.
Esa democracia enferma que se disfraza de
“constitucionalista” e que permite que nosos
mortos continúen nas foxas sen nome.
Que as sentenzas sigan chamando rebeldes
a quen defenderon, con súa vida, seus bens,
seu corpo…, a República, contra quen si foron
os verdadeiros rebeldes contra o goberno
lexítimo. Vivimos nun estado da desmemoria.
Todos os días, na Moura, lembro o
lugar onde apareceu asasinado LUÍS HUI-
CI, ao borde da estrada, e hoxe “humanízase”
cun colector de vidro e papel. Son os
novos tempos…?. Non!; é o esquecemento!

14 FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
Alejandro Basilio Palacios, fotografado como porteiro do equipo Suevia
(foto cedida polo seu sobriño neto, Chema).
Alejandro Basilio Palacios, directivo do sindicato de panadeiros
da CNT da Coruña, foi “paseado” a noite do 18 de
xullo do 1937. No tempo da República era tamén adestrador
de fútbol de nenos. Formouse no C.E.S. Germinal en tempos
nos que os postulados anarquistas do s. XIX estaban en
auxe; entendíase o benestar corporal como unha parte básica
do estudo, da saúde mental das crianzas. As ensinanzas
da Escola Moderna, no primeiro terzo do s. XX, practicábanse
polos anarquistas, mais tamén polos galeguistas. En
1932 naceu Ultreia, da man das Mocedades Galeguistas. En
1935 formouse nesta cidade o Club del Mar de santo Amaro,
amais construíuse o edificio primitivo, coa achega privada
de varios bañistas; logo algúns dos seus fundadores foron
represaliados e mesmo “paseados”. Incluíanse nesa formación
moderna as excursións, os paseos (coa vida, non coa
morte!...), a subida a montes, a natación, e, por suposto, as
equipas de fútbol. Cando os mozos preparaban a ida en tren
a Betanzos e a subida aos Caneiros, en Galiza as actividades
deportivas freáronse xa a fin de semana do 18 de xullo, ficaron
truncadas pola represión fascista.

18 FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
As portas de Touro - O Pino
están
MARISOL MIRÁS MOURO
Vivimos no xeneroso país dos mil ríos,
ventos e marés, que coa tecnoloxía actual
poderiamos aproveitar dun xeito sostíbel,
o único xeito se queremos futuro, e
obtermos enerxía suficiente para o noso
desenvolvemento e, mesmo, para exportar.
Malia que en Galiza se produce moita
enerxía (logo de asolagar ou furar vales
para encoros hidroeléctricos ou centrais
térmicas, ou espiñar as serras con aeroxeradores),
pagamos máis por ela porque
producimos para a metrópole, que
nos cobra a enerxía devolta máis o custo
do transporte dese retorno. Sabemos que
as empresas que, por lóxica agardarían
ter un custo enerxético menor no lugar
de orixe da fonte enerxética, marchan ou
non procuran a nosa terra porque a luz
élles máis cara na Galiza ca en Madrid
(fiscalmente favorecida). Tamén sabemos
da pobreza enerxética de moitas persoas,
que non poden pagar as facturas da luz
ou da calefacción. A abundancia dos
recursos non cadra co escaso proveito
que ten para Galiza. O custo medioambiental,
patrimonial e humano non se
compensa sequera cun prezo menor. Os
abusivos e crecentes prezos non sacian a
voracidade capitalista nin abondan para
os sobre-custos das portas xiratorias (as
empresas favorecidas a golpe de BOE,
premian aos sucesivos responsables públicos
con retiros dourados en postos
altamente remunerados); este sistema
corrupto foi ben exercitado durante a
ditadura de Franco e hoxe loce ben engrenado.
Que administración obriga ás
empresas eléctricas a soterrar os cables
de alta tensión, respectar as mámoas
e castros ou expedir unha factura intelixible?
Terá que ver esta permisividade
ou complicidade, poñamos por caso, coa
vixencia do título do condado de FENO-
SA, outorgado por Franco en 1955 a Pedro
Barrié de La Maza en agradecemento
á súa colaboración co réxime franquista?
A letra pequena de contratos ou facturas
non refiren outro tipo de custos que non
debemos esquecer:
• O fusilamento de José Miñones, o
deputado republicano e propietario
da empresa Unión Eléctrica Coruñesa,
facilitou a Pedro Barrié, financiador
do golpe de estado, a creación de
FENOSA, un imperio que medrou en
perfecta simbiose cun réxime corrupto.
• O despoboamento das Encrobas, a
perda de camiños e regos, eiras e muíños,
prados e hortas, traballos e espazos
comunais, dos nomes de todos os
recantos, arrasados e furados até as
antípodas porque en 1974, mentres
veraneaba en Meirás, o ditador asinou
un decreto co que deu amparo
legal ao espolio do val das Encrobas
para que a empresa FENOSA dispu-

FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
19
xera de todo o aparello público para
desafiuzar a veciñanza do fértil val,
ocupar as súas casas, as súas terras,
privar ao pobo do seu medio de vida
(patrimonio e futuro económico,
cultural, social e ambiental).
Temos que ser nós quen, cando premamos
o interruptor da luz, lembremos “A
terra é nosa e non de FENOSA”, o berro
das labregas das Encrobas que, para
defender as súas terras, a súa vida, non
recuaban perante os mosquetóns dos tricornios.
* Cando o pobo pide o seu
con voz valente e baril
mándanlle, pra contentalo,
cabaleiros de servir.
As verbas de Manuel María na Cantiga
das Encrobas revélannos facianas que semellan
distintas e sempre son as mesmas:
a loita do pobo unido fronte á rapina capitalista.
* Raposos capitalistas
que non deixan un terrón,
sementan todo de lixo,
porcallada e polución.
Tanto ten no Parrote coma nas Encrobas,
é igual en Baldaio, Xove, Lourizán ca en
Corcoesto, Touro, O Pino…
* Queren encher a Galicia
de industrias contaminantes
e que o noso pobo siga
a producir emigrantes.
Polo futuro do noso pobo, defendamos o
noso patrimonio natural e cultural!
Con esta intención, a Asociación Veciñal
da Agra convídate o 5 de xuño no Centro
Ágora á proxección do documentario
Touro, O Pino: A ameaza do cobre, de
Xosé Bocixa Rei e a unha charla informativa
da Plataforma Veciñal Mina Touro-O
Pino NON e partillamos a convocatoria
da manifestación o 10 de xuño en
Santiago de Compostela.
*Anacos da Cantiga das Encrobas, de Manuel
María

FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
21
PROGRAMA FOLIAGRA 2018
Facemos comunidade
Día 9 de xuño, sábado:
1.-FOLIAGRA DAS TABERNAS, de 12:15 h. a 15:00 h.
En Adega ORDENES, Cafetería VECINO, Cafetería INTERNACIONAL, Adega
O CORTIZO, Cafetería DINQUEDin, Adega A GRADE, Adega CACABE-
LOS, Cafetería CORUÑA, Cafetería A TERRAZA, Cafetería DYLON´S, Mesón
A XANELA, Cafetería SERRAMO. Entre local e local os grupos farán
pasarrúas.
Participantes: Tombalobos, Parabéns, Cantareiros do Naval, Cantareir@s.
comTIGO, Birloque Gaiteiros, Xirandela, As Maghúas, Raíñas ao lado de…, Do
LaDo Do Sol.
2.-MÚSICA INFANTIL, de 17:00 h a 18:00 h.
Praza das Cunchiñas. Peter Punk, pallaso.
3.-PASARRÚAS, de 19:00 h a 22:00 h.
Todo o barrio. Escola Sementeira e Birloque Gaiteiros.
4.-FOLIADA ABERTA, de 19:00 h a 22:00 h, na Praza das Cunchiñas.
Tombalobos, Parabéns, Coro Sementeira, Xirandela, Birloque Gaiteiros, Esc.
Sementeira, Os Gaiteiriños, Cantareir@s.comTIGO, Grupo Do LaDo Do Sol,
Xebre, Coro de Santa Comba de Veigue. E calquera outro que se achegue e
queira agasallarnos coa súa música.
Día 10 de xuño, domingo.
1.-MÚSICA PARA AS FAMILIAS, de 17:00 h a 18:00 h, na Praza das
Cunchiñas.
Odaiko.
2.-FOLIADA FOLC, de 20:00 h a 23h, na Praza das Cunchiñas.
Grupo “Leirabuxo” e Grupo “De outra margem”.

Foron elas
MONTSE FAJARDO
“O das mulleres ten que quedar escrito
para a historia… Interésame que
quede o das mulleres porque o dos homes
escribiuse sempre” di a loitadora
antifranquista Trinidad Gallego no
documental Las sin sombrero. E así é.
O inxusto manto de silencio que fica
dende hai oito décadas sobre a xente
represaliada polo fascismo na Galiza é
especialmente abafante para elas.
Porque todas as mulleres foron vítimas,
mesmo as que apoiaban o bando vencedor.
Porque todas perderon os dereitos
de participación na vida pública que a
II República empezara a darlles, quedando
relegadas ao mero papel de nais
e esposas. E porque foron elas, as mulleres,
as que termaron da Galiza ferida
pola fame da posguerra e a represión
exercida sobre os homes.
Foron elas, as mulleres, as que quedaron
convivindo co represor, as que sacaron
adiante ás criaturas tras o asasinato
ou durante o agocho e o cárcere
deles. As sometidas a castigos sexistas
como a rapa do pelo, a inxestión
obrigada de aceite de rícino para que
fixesen as súas necesidades en público,
ou a tatuaxe da pel.
Brígida Muñiz, concelleira socialista
en Boiro, foi obrigada a pasear polas
rúas da vila despois de ser sometida
Juana Otero pediu que lle fixesen esta
foto tras ser rapada para que a historia
no esquecese o que lles fixeron
ao escarnio da tatuaxe e a rapa. Diante,
un home tocaba o tambor para que
ninguén perdese o espectáculo da súa
humillación.
O franquismo non só tomou represalias
contra as significadas política ou
sindicalmente, senón tamén contra as
compañeiras, nais, irmás ou fillas de
republicanos polo mero feito de selo.
En Pontevedra, Custodia Gama Casalderrey
foi retida durante corenta días e
obrigada a varrer as rúas coa cabeza ra-

24 FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
Foron elas, as mulleres, as empregadas
como botín de guerra, como reféns
para facer presión ante os fuxidos. Encarnación
Rodríguez era a nai do xornalista
de Ribadumia Ramón Barreiro,
moi crítico coa dereita e a igrexa durante
o tempo da II República. Como
non puideron atrapalo, collérona a ela
e botáronlle pola cabeza sulfato das
viñas, deixándoa sen pelo e cega para
sempre. Logo violárona todos os homes
que formaban a cuadrilla de falanxistas,
incluído o seu xenro e o cura da parroquia.
Para evitarlle máis danos, o fillo
entregouse, asasinárono e arroxárono
nunha foxa de Curro sen cadaleito sequera.
Nesa mesma foxa meteron o corpo sen
vida de Castor Cordal, un sindicalista
de Cambados que levaba meses fuxido.
Foron á súa casa e como non o atoparon,
colleron as súas irmás, Pastora e
Cándida, apenas unhas mozas, e obrigáronas
a bailar espidas e a tocar a pandeireta
no medio da praza. Completamente
núas.
Estrella Portela e Tino Gama, o seu
mozo fusilado
pada para intentar sen éxito que desvelase
o paradoiro dos seus irmáns agochados.
Como non dixo nada, colleron
á moza do pequeno, Estrella Portela, e
tamén a raparon e tatuaron provocando
que el se entregase e fose fusilado.
Custodia Gama

FESTAS DA AGRA DO ORZaN ´ 2018
25
fronte tatuada “para que
a historia lembre o que
nos fixeron”.
A mestra de Miño, María Vázquez,
asasinada en agosto do 36
Foron tantas as vexacións sexuais sufridas
polas mulleres de familias republicanas!
Era un pingar continuo que
levou a algunhas ata a tolemia. Como
a Coralia e Maruxa Fandiño, as dúas
Marías de Compostela, que baixo a súa
excentricidade agochaban continuas
aldraxes cometidas polos falanxistas
cando ían á súa casa na procura dos
seus irmáns.
A maioría calaron. Apenas existen datos
das vexacións sexistas. Non había
xuízos previos ás violacións, non hai
papeis con listaxes de rapas. Pero houbo
unha mestra vilagarciá, Juana Otero,
que deixou para a historia un documento
gráfico da vergoña do fascismo,
un monumento á memoria e á dignidade
da Galiza represaliada. Acababa de
saír do cuartel onde a raparan cando lle
pediu a un familiar que lle sacase unha
foto da súa cabeza sen cabelo, da súa
Porque foron elas as
que, entre as capas do
silencio imposto, gardaron
o verdadeiro relato
do que pasou para transmitilo
en voz baixa, de
xeración en xeración.
A historia da Galiza ten
unha débeda de memoria
con elas. Coas
mulleres vexadas, coas
que desafiaron o silencio, coas mestras
afastadas das aulas, coas asasinadas,
como Mercedes Romero Abella, como
María Vázquez, torturada nunha praia
de Bañobre polo delito de querer ás nenas
na escola e ás mulleres iguais en
dereitos cós homes.
Temos unha débeda co seu exemplo e
xa é hora de pagala.
Encarnación Rodríguez