O Concurso de Tapas, entrante da Festa do ... - Terra Chá... Xa!

No lugar da Pesqueira, situado
ao norte da insua que no transcurso
dos milenios formou devagariño
o río Miño, atópase
esta casa da parroquia de Santiago
de Xustás.
Se cadra, non foi tan importante
coma a de Reximil, na
que moraron sucesivas xeracións
dos Freire de Andrade;
mais, detrás das centenarias
pedras que a conforman, agóchanse
retrincos da rica historia
xenealóxica dunha liñaxe
foránea que entroncou con outras
moi relevantes da contorna.
Constitúe, xa que logo,
unha páxina da ampla memoria
da fidalguía galega.
A primeira noticia da que dispón
quen isto escribe refírese
a Pedro Yáñez, dono do couto
da Pesqueira. Filla e herdeira
deste señor de vasalos foi
María Afonso de Rubiños,
que, na primeira metade do século
XVI, casou con Roi de
Auz o Vello. Este matrimonio
avinculou os seus bens e, xa
que logo, instituíu o morgado
da casa.
En 1687, Xoán Baños de Velasco,
cronista de armas do rei
Carlos II deixou constancia de
que “de tiempo inmemorial a
esta parte (permanece) la generosa
casa y solar Dauz en el
ilustre y antiguo Reino de Navarra”.
Unha póla da árbore
desta liñaxe “paso al Reino de
Galicia”.
Escuras son certamente as circunstancias
nas que Roi de
Auz chegou á Pesqueira, pero
fecunda e numerosa foi a súa
descendencia.
O primeiro
v i n c u l e i r o
desta casa foi
o seu fillo Roi
de Auz o
Novo, que
contraeu nupcias
con Catarina
Saavedra.
Deste connubio
naceu,
entre outros fillos,
Bernardo
de Auz e Montenegro,
que
ascendeu á
gloria dunha
coenxía da tod
o p o d e r o s a
daquela catedral
de Toledo.
Nos anos seguintes sucedéronse
na xefatura e morgado
da casa distintos varóns nados
na mesma: o capitán Xoán
Fernández de Auz Montenegro;
o tamén capitan Andrés
Fernández de Auz; Xoán de
Auz e Neira, colexial en Fonseca
e catedrático, que en 1664
contraeu matrimonio coa empoleirada
dama Ana de la Barrera
Castrillón e Ponce;
Fortalezas, Pazos e Casas Grandes
A casa grande da Pesqueira
Xosé Luis Novo Cazón
Ignacio de Auz Barrera e Montenegro,
que casou coa non
menos vaidosa señora María
Pardo de Lama e Valdés; e
Xoán Andrés de Auz Valdés e
Montenegro, esposo de María
Ana Otero Osorio e Saavedra
Fillo deste último matrimonio
foi Manuel de Auz Valdés e
Montenegro, quen, con licenza
do seu avó materno, Manuel
Ignacio de Otero Freire e Saavedra,
dono do couto de Val de
Calvos (Santa María de Ramil,
Castro de Rei) e da casa e morgado
de Outeiro, asinou o día
31 de xullo de 1786 a escritura
da dote do lugar da Paxariña,
achegada por Xosé Santomé e
Aguiar e María Xosefa Gayoso
e Parga, tíos de Antoa
Pardo Osorio e Santomé.
A agraciada,
filla de Xosé
Pardo Osorio,
señor do couto
de Samarugo,
e de María
F r a n c i s c a
Santomé e
Valcarce, da
casa das Pontellas
de San
Sebastián de
C a r b a l l i d o ,
sendo unha
nena de curta
idade quedou
orfa de nai.
Dende entón
deica o devanditodesposorio
viviu en
Mondoñedo
cos seus referidos
parentes maternos.
Para casar con Manuel de Auz,
como os seus proxenitores xa
morreran, concedéronlle a necesaria
licenza tres irmáns da
súa xa mencionada nai: Antón,
cóengo da catedral de Santiago;
Félix, antigo cura de
San Simón da Costa e Santiago
de Samarugo e naquel
intre cóengo en Mondoñedo; e
Xosé, escribán de número en
Lourenzá e tío co que convivía.
Fillo primoxénito de ambos foi
Antón de Auz Pardo Osorio,
que contraeu matrimonio con
Concepción Saco Pardo, da
casa de Vales de Teilán. A continuación,
até a abolición dos
morgados, tomaron o relevo
da xefatura da casa: Xosé de
Auz Saco; e Mercedes de Auz
Feijóo, que casou con Manuel
Neira Montenegro. Deste matrimonio
quedaron tres herdeiros,
que, desaparecida a
vinculación de bens, repartiron
o patrimonio da casa da Pesqueira.
Foron estes: Ramona,
Natalia e Rosario, en cuxa descendencia
permanece hoxe a
posesión deste histórico legado.
A fábrica actual da mesma é de
tempos recentes e non garda o
aspecto pacego que tivo antano.
Por mor desta circunstancia
óbviase a descrición
dela. Con todo e iso, campa
nos seus muros, aínda que un
tanto desfigurado, o brasón
que exhibiu ano tras ano a fachenda
dos sucesivos moradores
desta casa. As armas que
figuran nesta pedra, segundo
se pode apreciar no debuxo
que ilustra esta achega, son:
unha árbore cun lobo pasante,
na parte esquerda; e un castelo,
na dereita.