alaturka müziğin yasaklanmasında atatürk

Atatürk’ün son onbir yıllık yaşamında uşaklığını yapan Cemal Granda’ın anlattığına göre,
Dolmabahçe sarayında bir gece Yunus Nadi’nin “Paşam, ne olur Alaturka
şarkılardan bizi mahrum bırakmasınlar. Zevkimize, duygularımıza el atıldığı
için çok üzülüyor ve inciniyoruz.” diye yakınmasına karşılık olarak, gelişmelerden
tamamiyle haberdar olduğunu bir kez daha ihsas eden Mustafa Kemal, aşağıdaki sözleri
söyler [Oransay 1984, s. 81-2]:
“Alaturka şarkılardan ben de hoşlanıyorum. Fakat unutmamak gerekir ki, devrim
yapan bu nesil, bazı fedakarlıklara katlanmasını bilmelidir. Ancak milli türkülere
yer verilmelidir.”
Sadi Yaver Ataman’ın aktardığı aynı hatırada, Yunus Nadi’nin “Alaturka şarkılar ve
türkülerden bizi mahrum etmesinler...” dediği, Atatürk’ün de “...ancak milli kültürümüze
kıymet verilmelidir.” şeklinde cevap verdiği geçiyor. Atatürk ve musıki ile ilgili hemen
hiçbir olayı tarihlendirmeyen ve alıntılarının çoğunu “keyfemayeşa elden geçirdiği”
izlenimini veren Ataman, bu aktarım üzerine, “Atatürk’ün bu sözü de, Türk musıkisinin
topyekün yasaklanması, radyolardan kaldırılması demek olmadığını açıkça
göstermektedir.” şeklinde – ileride bazılarının dört elle sarılacağı bir söylem haline gelecek
– zorlamalı bir değerlendirmede bulunmuştur.
Buna karşılık Atatürk, dil ve musıki alanındaki yeniliklerde, geri adım atmak şöyle dursun,
var güçle çalışmalara devam edileceğini, 1 Kasım 1935 tarihli Meclis açış konuşmasında
bildirir [TBMM 1958]:
“Aydın saylavlar! Kültür kınavımızı, yeni ve modern esaslara göre,
teşkilatlandırmaya durmadan devam ediyoruz. Türk tarih ve dil çalışmaları, büyük
inanla beklenilen ışıklı verimlerini şimdiden göstermektedir.
Ulusal musikimizi, modern teknik içinde yükseltme çalışmalarına, bu yıl daha çok
emek verilecektir.
Ulusal kültür için pek lüzumlu olduğu gibi, arsıulusal ilgiler bakımından da yüksek
değeri belli olan radiyo işine önem vermeniz çok yerinde olur.” (Devre V, cilt 6,
içtima 1, s. 3)
Nitekim, aynı yıl içinde, Ankara’da bir “Konservatuvar ve Temsil Akademisi” kurulması
için Paul Hindemith, Carl Ebert ve Ernst Praetorius yetkilendirilirler [Laszlo 1982 ve
Oransay 1984, s. 122-3].
“Radyo işine önem vermekten” ne kastedildiği ilk bakışta meçhul duruyor. Burada ima
edilen yürürlükteki Alaturka yasağı olabilir mi? Ama hayır. Daha sonraki gelişmelerden ve
Atatürk’ün konuşmalarında 24 [TBMM 1958] görüleceği üzere, radyoların tamamen devlet
eline geçmesine ve modernleştirilmesine vurgu yapılıyor.
5 Şubat 1936 tarihli Akşam gazetesinde yayımlanan bir haber, farklı bir evreye girildiğinin
işaretidir [Üstel 1999, s. 43]:
15