Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği - İstanbul Erzurumlular ...

ERZURUM'DA ÂŞIK KAHVEHANESİ GELENEĞİ
Yard. Doç. Dr. Dilaver DÜZGÜN *
Giriş: Türk edebiyatı araştırmalarının büyük âlimi Fuat Köprülü'nün
ifadesiyle Oğuz cemiyeti arasında hususi bir zümre teşkil eden ozanlar,
ellerinde kopuzlar ile ilden ile, obadan obaya gezerler, düğünlerde, ziyafetlerde
bulunurlar, kopuzlarıyla eski Oğuz destanları, Dede Korkut hikâyeleri söylerler,
yeni hadiseler hakkında yeni yeni şiirler tanzim ederlerdi. Çevik dilli, yüksek
sesli, halk an'anelerini ve halk hikmetlerini taşıyan ozan, daha eski zamanlarda
Oğuzlar arasında adeta yarı kutsi bir içtimai unsurdu. Zaman içinde sosyal
gelişmelere paralel olarak ozanlar eski kutsiliklerini kaybetmekle beraber
hususi bir zümre şeklinde varlıklarını korudular ve XV. yüzyıldan sonra
Anadolu ve Azeri sahasında âşık adıyla anıldılar 1 .
Âşıklar, içinde bulundukları toplumun duygu ve düşüncelerini dile
getirdikleri, böylece insanların problemlerine tercüman oldukları için halk
arasında büyük rağbet görmüşlerdir. Aşk, kahramanlık ve sosyal sorunlar başta
olmak üzere her konuda topluma ince bir dikkatle yaklaşan, sonra bu
dikkatlerini şiir veya hikâye halinde ortaya koyan âşıklar bunları çeşitli
vesilelerle topluma arz etme imkânı yakalamaya çalışmışlardır. Bu fırsatın
doğduğu en uygun yerler de kahvehaneler olmuştur. Kahvehaneler, yakın
zamanlara kadar insanların serbest vakitlerini değerlendirdikleri bir mekân
olmaktan başka, müdavimlerini kültürel açıdan besleyen, duygu yönünü tatmin
eden, sözlü kültür geleneğinin geniş kitlelere ve gelecek nesillere aktarılmasını
sağlayan bir müessese konumundaydı. Bu kültür müesseselerinin ilk akla gelen
eğitimcileri de âşıklardı.
I. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ERZURUM'DA ÂŞIK KAHVEHANELERİ
Türk saz şiirinin tarihi merkezlerinden biri olan Erzurum, yüzyıllar
boyunca yetiştirdiği âşıkları ve bunların çevresinde oluşan âşıklık geleneği ile
dikkatimizi çeker. Kadı Darîr, Nefî, İbrahim Hakkı gibi söz ustalarını, ilim ve
irfan erbabını yetiştiren Erzurum, geniş halk kitlelerinin temsilcisi olan âşıkları
ortaya koymakta geç kalmamış; Emrah, Erbabî, Sümmanî gibi her biri kendi
dönemine damgasını vuran ustaları da kültür tarihimize mal etmiştir.
* Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi
1 M. Fuad Köprülü, Edebiyat Araştırmaları -I-, İstanbul, 1989, s. 139-140

Dilaver Düzgün
Âşıklar bir yandan köy oturma odalarında, düğünlerde, çeşitli dost
meclislerinde sanatlarını icra ederken, öbür yandan şehir merkezindeki belli
başlı kahveleri mekân tutmuşlar, buralarda kendilerini ilgi ile izleyen
insanlarla beraber olmuşlardır.
Erzurum'da âşık kahvesi geleneğinin geçmişiyle ilgili olarak kaynaklara
dayalı köklü bilgilere sahip değiliz. Ancak, bazı halk rivayetleri ve edebi eserler
bu konuda birtakım ipuçları verebilecek niteliktedir. Kerem ile Aslı hikâyesinin
çeşitli yazılı ve sözlü varyantlarına göre Kerem Erzurum'a geldiğinde
hastalanır. Sofusuyla birlikte dört ay boyunca bir kişinin evinde misafir olur.
Sonra bir kahvede saz çalıp şiir söylemeye, hikâye anlatmaya başlar, kahvenin
işleri çok iyi olur. Kahveci, Kerem'e ortaklık teklif eder. Kerem, kabul etmek
istemez. Israrlar karşısında kahveyi birlikte işletirler. Birkaç ay bu ortaklık
devam eder. Aslı'nın Erzurum'dan ayrılmasıyla Kerem de Erzurum'u terk eder.
Aşkale'ye vardığında yine bir kahveye gider ve saz çalıp şiir söyler 2 .
Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesinde ise Emrah, Selvi'yi aramak üzere
babasıyla birlikte Erzurum'a gelir. Kaşıkçılar Çarşısı'nda bir kahvede büyük bir
kalabalığa hitab ederek saz şiiri örnekleri verir. Selvi'nin Erzurum'a gelmediği
anlaşılınca buradan ayrılarak Halep'e giderler 3 .
Teşekkül tarihi itibariyle Kerem ile Aslı'dan daha eski olan Âşık
Garip-hikâyesinin Destan-ı Hikâyet-i Maksud adlı yazma rivayetine göre Âşık
Garip gurbete giderken Erzurum'a uğrar. Bir kahvede saz çalıp şiirler
söylemeye başlar. Bir süre bu işle uğraşır, yeterli para kazanamadığı için
Halep'e gitmek üzere buradan ayrılır. Ayrılmadan önce kahvecinin isteği
üzerine Erzurum için bir şiir söyler 4 .
Kerem ve Garip adlı âşıkların gerçekten yaşamış birer kişi oldukları
henüz kesinlik kazanmamışsa da, Kerem ile Aslı ve Ercişli Emrah ile Selvi Han
hikâyelerinin XVII. yüzyılın ilk yarısında, Âşık Garip hikâyesinin de XVI. yüzyıl
ortalarında teşekkül ettiği dikkate alınırsa Erzurum'da âşık kahvesi geleneğini
beş yüz yıl kadar geriye götürme imkânına sahip bulunuyoruz. Bu tarihi süreç
içinde kendini gündemde tutan âşık kahvesi geleneği, XIX. yüzyılda yeni bir
boyut kazanmıştır. Caferiye Mahallesindeki evini bir dergâh haline getirerek
Erzurum'un kültür ve sanat atmosferini yönlendiren şair ve musikişinas
Erbabî, aynı zamanda âşık kahvelerinin aranan ismi haline gelmiştir. 5 Onun,
Çardak Kahve'de Sümmanî ile yaptığı rivayet olunan karşılaşma çok ünlüdür.
2 Şükrü Murat Elçin, Kerem ile Aslı Hikâyesi, Ankara, 1949; Bülent Karabacak, Kerem ile Aslı
Hikâyesi, Erzurum, 1970, AÜFEF Lisans Tezi.
3 Muhan Bali, Ercişli Emrah ile Selvi Han Hikâyesi- Varyantların Tesbiti ve Halk
Hikâyeciliği Bakımından Önemi, Ankara, 1973, s. 156-158.
4 Fikret Türkmen, Âşık Garip Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara, 1974, s.
152-153.
5 Ziyaeddin Fahri [Fındıkoğlu], Erzurum Şâirleri, İstanbul, 1927, s. 81.

Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
Son yüzyıl içinde Sümmanî'den sonra Bardızlı Nihanî, Bayburtlu Hicranî,
Sümmanî'nin oğlu Şevki Çavuş, Gez Mahalleli Hafız Mikdat gibi âşık ve
hikâyecilerin, daha sonraları İshak Kemali ve Behçet Mahir'in Erzurum'da âşık
kahvesi geleneğini sürdüren önemli isimlerden birkaçı olduğunu belirtmek
gerekir. Bu ünlü kişilerin çalıp söyledikleri tarihi mekânlardan tesbit
edebildiklerimiz şunlar: Gürcükapı'da Çiftekapılı kahve, Hacılar Hanı, Hasır
Garajı'nın yanındaki kahve, Mahallebaşı'nda Acem Mirza'nın kahvesi,
Köprübaşı'ında Çardak Kahve, Erzincankapı'da Ali Bey'in kahvesi 6 .
Hem kendisinin âşıklığa başlaması ile ilgili hatıraları nakleden, hem de
Erzurum'da âşık kahvesi geleneğinin son yarım asırlık ayrıntılarına açıklık
kazandıran Âşık Mevlüt İhsanî, şu bilgileri veriyor:
"On dokuz/yirmi yaşlarında (1947-48 yılları) babamla birlikte Erzurum'a
geldik. Çiçek Palas Oteli'nde kaldık. Sabah olunca marangoz Aziz Usta'nın yanma
gittik ve bir saz yapmasını istedik. Bana "sen âşık mısın?" diye sordu. "Evet"
dedim. Tahtacılar Caddesi'nde Maviköşe kahvesine gittik. Bu kahveyi Aziz
Usta'nın kardeşi Mehmet Efendi işletiyordu. Burada on beş gün süreyle çaldım,
söyledim. İşlerim çok iyi gitti. Çok para kazandım. Erzurum'un meşhur kişileri
kahveye gelirlerdi. Bunlardan Bakıcıların Şeyh İbrahim Efendi, Hoca Battal
Efendi ve Müştak Hoca'yı hatırlıyorum. Kendileriyle yakinen görüştük.
Bu kahveden ayrıldım. Köye döndüm. Güz aylarında tekrar Erzurum'a
geldim. Bu kez Habip Baba Türbesi'nin yanındaki Maran Gazinosu'nda çalmaya
başladım. Burada çok âşıkları tanıdım. Ruhanî de o sıralarda geldi.
Aradan epeyce bir zaman geçti. Mahallebaşı'nda Pasinler Oteli'nin
kahvesinde, Hanifi Bey'in yanında bir süre çaldım. Pasinler Oteli'nden
ayrıldıktan sonra yine Mahallebaşı'nda Otçuların Ahmet Çavuş'un iki katlı
kahvesinde bir süre çalıp söyledik. Mehmet Gülhanî o yıllarda talebe idi. Gülhanî
ile karşılaştığımız gece benden Sefil Baykuş türküsünü istediler, söyledim. Bu
arada kahvede bir karışıklık oldu. Meğerse dinleyiciler arasında bulunan
Hasankaleli Deli Mehmet şok olmuş. Değneğini kaparak kahvedeki müşterileri
dışarıya çıkarmış.
Yine birkaç sene geçtikten sonra Erzincankapı'da Bingöl Kahvesi'nde
çalıp söyledik. O zaman kahvenin sahibi Zekeriya henüz talebe idi. Yıl olarak
hatırlamıyorum. Ama şu kadarını söyleyeyim, Nuri Çırağî on beş yaşında idi
(Nuri Çırağî, 1949 doğumlu). Bu kahveye üç beş sene devam ettik. Davut Sularî,
Yaşar Reyhanî, Mustafa Ruhanî ile beraber çalıp söyledik. Sonra Gölbaşı'nda
Müştak'ın kahvesinde programlar yaptık.
Bir de hayatımın çok dağdağalı kahvesi, Kompostu'nun kahvesinden
bahsetmeliyim. Gölbaşı'ndaki bu kahvede üç ay süreyle çalıp söyledim ve
kendimi Erzurum'a burada kabul ettirdim. Kompostu'nun kendisini
6 Dündar Özkıran, Erzurum'da Kış Geceleri Yapılan Eğlenceler, Erzurum 1979, AÜFEF Lisans
Tezi, s. 32

Dilaver Düzgün
tanıyamadım. Kahveyi Sırrı ile Fikri işletirlerdi. Çok kalabalık olurdu. Tortum,
Oltu, Narman, İspir ve Erzurum'un yakın köylerinden müşteriler gelirdi.
Bunu takip eden dönemde İshak Kemalî, Oltulu İbrahim yani Ümmanî,
Hasır Garajı'nda handa çalarlardı. Ben de o kahvede çaldım. Behçet Emi de
buraya gelirdi. İshak Kemali ile yakından görüşürdük.
Pelit Meydanı'nda Karadeniz Oteli'nin karşısındaki kahvede çok çaldık. O
zamanlar Ali Rahmanî, Gülhanî, Reyhanî, Ruhanî oraya gelirlerdi. Daha sonra
Gölbaşı'nda Kemal'in kahvesine geçtik. Bu kahveyi Nuri ile Reyhanî
tutmuşlardı" 7.
Mevlüt İhsanî'nin bahsettiği bu kahveyi Âşık Reyhanî ile Âşık Nuri Çırağî
1976 yılında işletmeye başlarlar. Bu beraberlik üç yıl kadar devam eder. Nuri
Çırağî 1979-80 yıllarında Sanayi Mahallesi'ndeki kendi kahvesini bu amaçla
kullanır. 1982 yılı başlarında rahmetli Âşık Ali Rahmani, Kongre Caddesi'ndeki
Kıbrıs Palas'ı, âşıklar kahvesi haline getirir. Ayrıca Yoncalık mahallesinde 1970
yılından yakın zamanlara kadar sürekli olmasa da çeşitli aralıklarla, özellikle
kış günlerinde ve ramazan aylarında âşıkların program yaptıkları Temelli
Kahvehanesi'ni de burada anmak gerekir. 1983 yılı Kasım ayında ise Nuri
Çırağî, Gez Çarşısı'ndaki kahveyi açar. Bundan sonrasını daha yakından takip
etme imkânı buluyoruz. Nuri Çırağî'nin büyük fedakârlıklarla yürüttüğü bu
kahve XX. yüz yılın son çeyreğinde gerek usta âşıkların sanatlarını icra etmesi
ve genç âşıkların yetişmesi, böylece geleneğin canlı tutulması, gerekse
Erzurum'daki âşıklık geleneğinin Türkiye'ye ve dünyaya tanıtılması
bakımından önemli bir hizmeti yerine getirmiştir. Bu kahvede Erzurum'dan ve
Erzurum dışından çok sayıda âşık saz çalıp şiir söylemiş, karşılaşma yapmıştır.
1990 yılında Nuri Çırağî'nin kahveyi kapatmasından sonra âşıklar, oldukça
dağınık bir görünüm sergilediler ve Erzincankapı'da, Pelit Meydanı'nda,
Kongre Caddesi'nde değişik kahvelerde program yaptılar. Bir yıl sonra Nuri
Çırağî, Kongre Caddesi'ndeki Kıbrıs Palas Oteli'nin altında bulunan ve bir süre
Ali Rahmani tarafından işletilen kahveyi açınca âşıklar tekrar bir araya gelme
imkânını buldular. Çırağî, 1993 yılı başında Erzurum'dan ayrılırken kahveyi
Âşık Cengiz Yaranî'ye devretti. 23 Ocak 1993 tarihinde işyerini devralan Cengiz
Yaranî, üç yılı aşkın bir süre işlettiği kahveyi 30 Nisan 1996 tarihinde kapatmak
zorunda kaldı. Bu tarihten beri âşıklar Kongre caddesinin ara
sokaklarının birinde bulunan bir kahvede program yapmaya devam ediyorlar.
Bu kahvenin ihtiyaca cevap verip veremeyeceğini zaman gösterecek. Bu arada
Âşık Erol Ergani de Yenişehir semtinde bir başka âşık kahvesi açtı. "Halk
Ozanları Kültür Çay Evi" adıyla 1994 Haziran'ında açılan bu kahvede sadece
cumartesi ve pazar günleri program yapılması düşünülüyordu. Ancak bu,
düzenli bir biçimde devam etmedi. Periyodik olmamak kaydıyla zaman zaman
programlarını sürdürüyor.
7 Âşık Mevlüt İhsanî, (D. Düzgün Tarafından Yapılan Özel Görüşme), Erzurum, 27 Ağustos 1991.

Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
Son yirmi yıl içinde âşık kahvesi işletmeciliği bakımından büyük
hizmetleri bulunan âşıklarımızdan Ali Rahmani'yi rahmetle, Nuri Çırağî, Yaşar
Reyhanî ve Cengiz Yaranî'yi, ayrıca geleneğin devamına katkıda bulunan
Kiyasettin Temelli'yi minnetle anıyor, şu anda Yenişehir semtinde âşıklar
kahvesini işletmekte olan Erol Ergani'ye bu güzel hizmet yolunda başarılar
diliyoruz.
II. ÂŞIK FASILLARI
Erzurum'da âşık kahvesi geleneğinin tarihi seyrini böylece özetledikten
sonra, mevcut âşık kahvelerinin işleyişini ve programların genel karakterini
inceleyelim.
Âşıklar kahvesi hem geleneğin icra edildiği, hem de yeni âşıkların
yetiştirildiği bir ocaktır. İnsanların bir araya geldikleri her müessesede olduğu
gibi burada da uyulması gereken belli başlı kurallar vardır. Tarih içinde âşık
kahvesinin geçirdiği merhaleler, ayrı ve geniş bir bilimsel araştırmanın
konusudur. Bu nedenle günümüzde varlığını sürdüren âşıklar kahvesinin
işleyişi hakkında bilgi vermekle yetineceğiz.
Gündüz saatlerinde diğer kahveler gibi işleyişini sürdüren kahvede âşık
programı akşam saatlerinde başlar ve dört-beş saat kadar devam eder. Bu süre,
dinleyicilerin ilgisi nisbetinde daha kısa veya uzun olabilir. Programlar, bazı
özel günlerin dışında her gün devam eder. Ramazan ayı boyunca ise teravih
namazından sonra başlar ve sahura kadar sürer.
a. Münferit Manzum Söyleyişler
Kahvede dinleyiciler hazır olunca âşıklardan biri sazını alarak kendisi için
ayrılan kürsüye yahut masalardan birinin üzerine konulan sandalyeye oturur
ve programına başlar. Saz eşliğinde söylenen şiirlerin belli bir sırası vardır.
Âşık Mevlüt İhsanî bu sırayı şöyle belirliyor:
"Önce bir divan söylenir. Arkasından bey usulü, güzelleme, yanık Kerem
eklenir. Araya bir destan konulur. Bundan sonra âşık, istediğini söyler. En
sonunda Köroğlu söylenir" 8.
Geleneğin giderek zayıfladığını gördüğümüz son yıllardaki izlenimlerimize
göre yukarıdaki sıraya bütünüyle uyulmasa da aşığın programa
divanla başlaması vazgeçilmez bir kuraldır. Saz şiiri geleneğinde "divan" veya
"divani" adlarıyla bilinen ve önceleri aruzun fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün
kalıbıyla yazılan bu şiir türü giderek aruzdan uzaklaşmış ve bu kalıba tekabül
eden hece vezni ile ortaya konulması yaygınlık kazanmıştır. Hece sayısı on
beştir. Bazen on dört veya on altılı örneklerine de rastlamak mümkündür.
Erzurum'daki âşıklar kahvesinde en çok okunan divanlar, Sümmanî ve Şenlik'e
8 Adı Geçen Görüşme.

Dilaver Düzgün
ait olanlarıdır. Genellikle üç-dört hane olarak söylenmektedir. Bu tür şiirlerde
Allah, peygamber sevgisi, dünyanın faniliği, iyilik ve doğruluğun önemi anlatılır.
Kendine has bir makamı vardır. Çıldırlı Âşık Şenlik'e ait olup Erzurum kahvelerinde
eri çok okunan bir divan örneği:
Ey felek senin elinden abad olan görmedim
Düşüp çengine bir daha geri gelen görmedim
Nice yüz bin Süleymanlar hükmetti kaftan kafa
Tahtında berkarar olup bina salan görmedim.
Arş-ı kalemde gökler gark oldu nura
Haktan İncil, Zebur, Tevrat erer onun sırrına
Kur'an'dan hisse alanlar daha iner derine
Dad-ı hak olan kullarda nâhak yalan görmedim.
Sefil Şenlik derde düşmüş aşk için hazardadır
Ol Hûda'mın bir nişanı en ibtida nurdadır
Canım kurban bu vatana edep erkân burdadır
Diyar-ı gurbet ellerde kadir bilen görmedim.
Divandan sonra sevgilinin methedildiği güzelleme örneklerine yer
verilir. Âşık Hüseyin Sümannioğlu'ndan bir güzelleme örneği:
Hoyrat ok atmasın gül yüzlü yare
Duvağa dokunur, tülü zedeler
Yanılıp esmesin deyin rüzgâra
Yanağa dokunur, alı zedeler.
Cananımın emsali var sanmayın
Uçan kuşa pay bile yok sanmayın
Su isterse her gözeden sunmayın
Damağa dokunur, dili zedeler.
Yare deyin odasından çıkmasın
Hain gözler kör olsun da bakmasın
Gerdanına yakut, zümrüt takmasın
Bukağa dokunur halı zedeler.
Kıskanırım güneş dahi görmesin
Sırma örüklerin yadlar örmesin
Istemezem, kemer bile sarmasın
Saç sağa dokunur, beli zedeler.
Sümmanoğlu'n yari goncadan nazik
Hasret rüzgârıyla sinesi ezik
Ne altın bilezik, ne hatem yüzük
Parmağa dokunur, eli zedeler.
Güzellemenin ardından bir destan okunması da yaygınlık kazanmıştır.
Bu destanlar içinde en çok rağbet görenleri farklı âşıklara ait peygamberler

Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
destanı ile çeşitli yaş destanlarıdır. Fuat Çerkezoğlu'dan dinlediğimiz bir yaş
destanı örneği:
İnsanoğlu yeryüzüne gelince
Bahçeye dikilmiş fidana benzer
Ayağını bir yaşına basınca
Bülbül feryad eden gülşene benzer.
İkisinde el ayağı dolaşır
Üç yaşında toprağınan güleşir
Dört yaşında boyu bosu uzaşır
Beş yaşında kaşı kemana benzer.
Altısında beyan eder işini
Yedisinde değiştirir dişini
Sekizinde cehde koyar başını
Dokuzunda taze bostana benzer.
On yaşında çiçek gibi açılır
On birinde kokulan saçılır
On ikide boyu bosu seçilir
On üçünde tezgin ceylana benzer.
On dördünde giyim giyme çağıdır
On beşinde göğsü cennet bağıdır
On altıda gören akim dağıdır
On yedide hükm-i sultana benzer.
On sekizde beyan eder halini
On dokuzda sevda büker belini
İyirmide eve koyar gelini
Zincirler eylemez arslana benzer.
Yirmi beşte bıyıkları burulur
Otuzunda sular gibi durulur
Kırk yaşında yavaş yavaş yorulur
Yükü ağırlanmış kervana benzer.
Kırk beşinde hayat orta çağlanır
Ellisinde eyvah der de ağlanır
Altmışında evlada bel bağlanır
Baykuş yuva yapmış virana benzer.
Yetmişinde sızı girer dizine
Sekseninde kimse bakmaz yüzüne
Doksanında duman çöker gözüne
Dağ başına çökmüş dumana benzer.
Bir de yüz yaşına ayak basınca
Bu faniden ümidini kesince
Geri dönüp izlerine bakınca
Sanki hiç gelmemiş yalana benzer.

Dilaver Düzgün
Bundan sonra dinleyicilerin istekleri yerine getirilir. Dinleyici istekleri
ya bir kâğıda yazılarak aşığa ulaştırılır yahut "filan türküyü istiyorum"
biçiminde yüksek sesle ifade edilir. Bazen de müşteri, kahvede çay dağıtan
garsona isteğini bildirir, o da aşığın kulağına sessizce söyler. İsteklerin yerine
getirilmesi sırasında uyulması gereken önemli kurallardan biri de aşığa bahşiş
verilmesidir. Bahşiş olarak verilen para, sazın uç kısmında bulunan ipliğin
arasına sıkıştırılır. Program sonuna kadar para orada asılı durur. Başka
bahşişler verilirken yine oraya eklenir. Çok sık olmamakla birlikte paranın,
aşığın eline verildiği veya cebine konulduğu durumlar da söz konusudur. Bu
bahşişler aşığın sevilerek izlendiği manasına gelir ve bu âşık açısından bir
teşvik unsuru halini alır. Aşığın motivasyonu açısından son derece yararlıdır.
Bu motivasyonu sağlamak üzere bazen de aşığa hitaben "çok yaşa", "sağol",
"varol" gibi sözler söylenir. Son on yıl içinde Erzurum kahvelerinde en çok
istenen saz şiiri örneklerine göz attığımızda toplumsal eleştiri türündeki
eserlerin öncelikli olarak yer aldığını görüyoruz. Bunlar arasından seçtiğimiz
şu iki toplumsal yergi şiirini buraya aktarmak istiyoruz:
Âşık Mustafa Ruhanî'den:
Rayından çıktı tren
Diren vatandaş diren
Kim bu treni süren
Evlen fren patladı
Yok mu makinisti gören?
Hop hop hoppala
Hoppala yavrum hoppala
Uçuruma gidersen
Kefenliği arkala.
Bugün hava çok sıcak
Çalışmak ne olacak
Olalım kucak kucak
Ağaç gölgesi serin
Oynayalım salıncak
İp ip ippala
İppala yavrum ippala
İp kırılır düşersen
Altın üstün ufala.
Öteden gel öteden
Beynimizi kıt eden
Gençliği berbat eden
Daha bize ne olur
Çalıyor TRT'den

Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
Pop pop poppala
Poppala yavrum poppala
Müzik ruhun gıdası
Bakma paraya, pula.
Böyle söylemiş doktor
İşler şok oğlu şoktur
Avanak baba çoktur
Eğer çocuk istersen
Anaya lüzum yoktur
Tüp tüp tüppala
Tüppala yavrum tüppala
Tüpten asalet olmaz
Hayat erer zevale.
Bizim Memiş çok kura
İşi gücü dubara
Utanmaz yüzü kara
Siz getirin o yesin
Alışmıştır oskora
Lop lop loppala
Loppala yavrum loppala
Hediyelik gelmezse
Hizmetliyi tepele.
Göğe merdiven daya
Yalan olsun sermaye
Be hey kafadan yaya
Sen de bu akıl ile
Olursun bir baltaya
Sap sap sappala
Sappala yavrum sappala
Ecdadın unutursan
Başan patlar bin bela.
Ruhanî sen hep boşa
Yoruldun koşa koşa
İşin düştü kalleşe
Günde on şişe yetmez
Emimgilin sernoşa
Küp küp küppala
Küppala yavrum küppala
İçer sarhoş olursan
Anan, baban sopala.

Âşık Yaşar Reyhanî'den:
Dilaver Düzgün
Almanya'ya geleli başka hal oldu
Ben burada şaşırirem galirem
Son doğan çocuklar hep sarı oldi
Onun da sebebi muzdur bilirem.
İlk gün geldiğimde Banof'da galdım
Sonra Kastavus'ta bir avrat buldum
Yirmi beş yıl orda boşa gocaldım
Şimdi çarem bitti namaz gılirem.
Canım çoh sıhılir ahşam olunca
Çamaşır yıhirem fırsat bulunca
Sosyal Amt'tan ucuz para almca
Bir hafta içinde hacı olirem.
Gayet çoh şımardı ah çocuhlar ah
Terbiye düzeni bozuldu eyvah
Çocuhlarnan hızlı gonuşmak yasah
Çünki Kindergelt'ten para alirem.
Derdim çoh ya galamni demirem
Dillerim dönmüyor, söyliyemirem
Ben Türk'em ya domuz eti yemirem
Fırsat bulir, sucuhlari yalırem.
Geçen hasta olduğumi bildiler
Sağ olsun dohtorlar eve geldiler
Böbreğimin ikisini aldiler
Ciğerim yoh, omuzumdan solirem.
Ben bu yerde yorulmadım, durmadım
Bütün emeğimi boşa vermedim
Kırk beş gündür avradımi görmedim
Ara sıra durahlarda bulirem.
Arada garışıh rüya görirem
Denizin üstüne duvar örirem
Nerde pavyon görsem orda durirem
Sağa sola bahir, hemen dalirem.
Bütün emeklerim getti havaya
Ellerimi açtım ulu Mevla'ya
İsa bizi çağırıyor havaya
Onun için uçanlarda ölirem.
Reyhanî düşündüm yıllar boyunca
Bu dert anlaşılmaz, bilinmeyince
Alman raus, ben yabancı diyince
İki pasaportli yurttaş olirem.

Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
Dinleyici istekleri arasında aşk, gurbet ve nasihat şiirlerinin çokluğu da
dikkat çekiyor. Özellikle İhsanı, Reyhanî ve Ruhanî'nin şiirlerinin okunduğuna
sıkça rastlanmaktadır. Ruhanî'nin haksızlıktan şikayet eden, toplumun aksak
yönlerini eleştiren bir nasihat örneği:
Hayat felce uğrar fenalık çıkar
Hakkı unutanlar tövbekâr olun
Haklıyı hor görmek dünyayı yıkar
Haksızı tutanlar tövbekâr olun.
Kılıç kılavlanır, balta zotlanır
Zalim kudurdukça mazlum dertlenir
Beyniz kanser olur, ağzız kurtlanır
Kuran'a çatanlar tövbekâr olun.
İstersen cahile söyle bin defa
Nasihat anlamaz içi boş kafa
Çalışmakla ulaşılır hedefe
Gölgede yatanlar tövbekâr olun.
Halden anlayanın yeri cennettir
Halden anlamayan insan namerttir
Devletin çarkını bozan rüşvettir
Anafor yutanlar tövbekâr olun.
İnsan odur sahip ola suçuna
Kamil odur her günahtan kaçına
Meşhur sözdür pişmiş aşın içine
Soğuk su katanlar tövbekâr olun.
İnsanları yıkan hırstır, tamahtır
Zalimin bağrı taş, kalbi siyahtır
Gıybet var ya işret kadar günahtır
Gaflete batanlar tövbekâr olun.
Gece yarısına karanlık derler
Okuyanlar bilir, çalışan terler
Ya satarlar, ya başını keserler
Vakitsiz ötenler tövbekâr olun.
Âşık Ruhanî'yim sözün doğrusu
Laf değil insanın iştir aynası
Lafınan yürümez peynir gemisi
Palavra atanlar tövbekâr olun
Dinleyicilerden bir kısmı, âşık tarafından kendileri için bir şiir
söylenmesini istemektedirler. Böyle durumlarda çoğu kez âşık, dinleyiciyi
önceden tanımaktadır. Onun kişiliğini, birtakım özelliklerini, o günlerde
yaşadığı sıkıntıları bilir ve onun hoşuna gidecek, haline tercüman olacak şiirler
söyler. Bu tür şiirlerin ortaya konulması için her zaman dinleyiciden talep
gelmesi beklenmez.

Dilaver Düzgün
Programını sürdüren âşık, kendisine yakın hissettiği birini dinleyiciler
arasında görünce kendiliğinden bir şiir söyler. Bu şiirler çoğu kez methedici
nitelikte olur. Adına şiir söylenen kişi de hemen bahşiş verme ihtiyacını
hisseder. Bir halk edebiyatı araştırmacısı olarak âşık programlarında sıkça
bulunduğumuz için bu tür şiirlere sıkça muhatap olmuş bulunuyoruz. Burada
Âşık Rahim Sağlam'ın kahvedeki dinleyiciler arasında gördüğü Osman adlı yaşlı
bir kişi için söylediği bir şiiri örnek olarak sunmak istiyoruz. Şiirde adı geçen
Osman Amca, yoksul, kendisine bakabilecek bir yakını olmayan, bu nedenle
Trabzon'daki huzur evinde kalan, âşıklık geleneğine ilgi duyduğu için
Erzurum'a geldiğinde mutlaka âşıklar kahvesine uğrayan, böylece âşıklarla
yakından tanışma imkânı bulan ihtiyar bir insandır. Çeşitli aralıklarla
kahvedeki dinleyicilerden Osman Amca'ya yardım amacıyla para toplandığına
tanık olmuş bulunuyoruz. Rahim Sağlam, 22 Ekim 1992 tarihinde program
yaparken bu kişi için hazırlıksız olarak şu şiiri söylemiştir:
Mekânı yok, yuvası yok
Bir gariban Osman Emi
Felek ile davası yok
Bir gariban Osman Emi.
Her yanını aldı sızı
Artık görmez oldu gözü
Ne oğlu var ne de kızı
Bir gariban Osman Emi.
Yüreğine dertler dolmuş
Sararmış gül benzi solmuş
Bakımevi mekân olmuş
Bir gariban Osman Emi.
Bir yudum su vereni yok.
Yarasını saram yok
Başucunda duranı yok
Bir gariban Osman Emi.
Kader vurmuş ona yara
Ciğerleri pare pare
Bugün gelmiş Erzurum'a
Bir gariban Osman Emi.
Dağlar gibi duman başı
Seksenini buldu yaşı
Sofrasında yoktur aşı
Bir gariban Osman Emi.
Rahim Sağlam eder havar
Gezip durdu diyar diyar
Baston elde bir ihtiyar
Bir gariban Osman Emi.

Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
O gün, adına şiir söylenen Osman Amca'nın bundan memnun kaldığını,
şiiri dinlerken çok duygulandığını, hatta göz yaşlarını tutamadığını
gözlemledik. Sadece kendisi değil, kahvede bulunan diğer dinleyiciler
hüzünlendiler.
Program arasında saz eşliğinde olmaksızın şiir söylendiği de vaki- dir.
Özellikle beş altı haneden daha uzun olan şiirlerin saz eşliğinde okunması fazla
zaman alacağından bu tür eserler şiir gibi okunur. Saz, bir çeşit fon müziği
olarak devreye girer. Fuat Çerkezoğlu'nun bayrak konulu şiiri, bunun bariz bir
örneğidir:
Kimi varlık sever, kimisi güzel
Ben de âşık oldum sana bayrağım
Kutsallık kazandın çok şeyden evvel
Gölgen düştüğü gün kana bayrağım.
Hürriyet doğuşun, istiklal yaşın
Rengin veren şehitler kan kardaşın
Bir sefer de olsa eğilmez başın
Yakışmışsın asumana bayrağım.
Vatan sana âşık, gül vatanına
Dalgalanmak yakışmaz mı şanına
Bir rumuz yazılı ak gerdanına
Gizli değil okuyana bayrağım.
Gül yüzlüm gül, gül açılsın gül yüzün
Yüzünü görende kalır mı hüzün
Ak hilal kaşındır, yıldızsa gözün
Nazar eyle dört bir yana bayrağım.
Yok olsun aşkınla coşmayan yürek
Kırılsın yüksekte tutmayan bilek
Arzumuz, semada olmalısın tek
Sen yetersin bu cihana bayrağım.
Şahit olmuş gökyüzünde yıldızlar
Uğrunda savaşmış gelinler, kızlar
Sana yad el değse vücudum sızlar
Ne kadar yakınsın cana bayrağım.
Leyla mısın Mecnun'un var çöllerde
Destan destan söylenirsin dillerde
Hasretin çeken çok gurbet ellerde
Anıyorlar yana yana bayrağım.
Gölgende kabristan kazan Mehmetçik,
Taşa vatan, bayrak yazan Mehmetçik
Hayranım ben; ölem sözen Mehmetçik
Sen layıksın bu vatana bayrağım.

Dilaver Düzgün
Ben Çerkezoğlu'yum severim seni
Ölünce istemem bezden kefeni
Sevdiğim sen gerdanına sar beni
Sensiz gitmem kabristana bayrağım.
b. Hikâye Anlatma Geleneği
Âşıklar sadece saz eşliğinde manzum eserlerini sunmakla yetinmezler.
Şiirlerin arasında dinleyicilerle sohbet ederler. İyiliği, doğruluğu tavsiye eden
nasihatlerde bulunurlar, fıkra anlatırlar, başlarından geçmiş herhangi bir olayı
dinleyicilere naklederler. Böylece âşıkla dinleyiciler arasında sağlam bir
diyalog kurulmuş olur. Âşıklar bazen de bir halk hikâyesi örneği verirler.
Erzurum kahvelerinde geleneğin eski şeklinde olduğu gibi bir hikâyenin
günlerce anlatılması olayına son dönemlerde rastlayamıyoruz. Bunda, aynı
dinleyicilerin her gün kahveye gelmemelerinin etkili olduğunu tahmin
ediyoruz. Hikâyelerin çoğunlukla bir günde bitirildiğini, bazen de devamının
ikinci, hatta üçüncü güne sarktığını görüyoruz. Erzurum'da hikâyeli
programlara en çok yer veren Âşık, Mevlüt İhsanî'dir. O, bazen Kerem ile Aslı,
Ercişli Emrah ile Selvi Han, Âşık Garip gibi kendi tasnifi olmayan hikâyeleri
anlatır, bazen de kendisinin tasnif ettiği Sinan Bey, Filiz Hanım ile Seyfet Çavuş,
Böyle Bağlar gibi hikâyeleri gündeme getirir. Bu geleneği sürdüren diğer iki
âşık da Nuri Çırağî ve İhsan Yavuzer'dir. Bu âşıklardan ikisinin de Mevlüt
İhsanî'nin çırakları olduğunu belirtirsek geleneğe bağlılığın tesadüfi olmadığı
anlaşılır. Bunlardan Nuri Çırağî, klasik halk hikâyelerinden parçalar aktarırken,
İhsan Yavuzer, daha çok son dönemlerde birtakım olayların arkasından
oluşturulmuş güncel hikâyelere yer vermektedir. Diğer âşıklar ise çoğunlukla
kendi başlarından geçmiş bir olayı ve ona bağlı olarak söylenen şiirleri
dinleyicilerine aktarırlar.
Âşıkların klasik halk hikâyelerinden parçalar sunmalarına bir örnek
vermek istiyoruz. 24 Haziran 1992 tarihinde programını sürdürmekte olan
Âşık Mevlüt İhsanî, dinleyiciler arasında bulunan Âşık Mustafa Ruhanî'nin
"menekşe aynası" şiirini istemesi üzerine Mevlüt İhsanî, şiiri ve onunla ilgili
hikâyenin bir kısmını şöyle takdim etmiştir:
"Emrah çıktı Erciş dağlarının üstüne. Dağın başına çıkmca baktı ki Erciş'in
üstünde bir duman var. Dedi ki ben şimdi dumana söylerim; eğer duman kalkar,
anlarım ki Selvi burdadır. Yok, duman kalkmazsa, Erciş'in üstünde duman kalırsa
anlarım ki Selvi gitmiş. Ey, bu âşık hayali ya, ister olsun, isterse olmasın. Ha, alır
bakalım Emrah dağların dumanma ne der. Ondan sonra bağa inecek, bağda ne
diyecek.

Şu karşıki karlı dağlar
Pare pare duman şimdi.
Sevişmesi bir hoş amma
Ayrılması yaman şimdi.
Erisin dağların karı
Bülbül çeker ah u zan
Kadir Mevlam gönder yari
Gönül ister heman şimdi.
Arar da yari bulurum
Yolunda kurban olurum
Bir gün görmesem ölürüm
Gör neyledi zaman şimdi.
Şimdi benim yarim çıkar
Çıkar da yollara bakar
Emrah'ı odlara yakar
Boyu Selvi revan şimdi.
Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
Baktı ki duman kalkmadı. Dedi ki Selvi burda yok. Bir de geldi Erciş Selvi
bağına ki ne gelsin, Selvi kaçırılmış. Nasıl kaçırılmış? Selvi'nin gergef işlediği,
eliyle işlediği bir vala, bir gergef gül ağacına dolanmış da kalmış. Anladı ki
götürürken Selvi'yi sürütmüşler, başından dolanmış. O zaman bakalım ki Emrah
burada ne dedi:
Endamı menemşe aynası nergiz
O susam hayallim hani görünmez
Nazik elli sim bilekli nazenim
O keklik misallim hani görünmez.
Huma kuşu gibi kanat kakışlım
Yüsküfün eğdirmiş Leyla bakışlım
Koynun içi misk ü anber kokuşlum
Gergefi yıldızlım hani görünmez.
Siyah zülfün çoktur, örmesi benden
Koynu cennet bağı, dermesi benden
Şah geldi apardı Selvi'yi benden
Emrah can alıcın hani görünmez.
Emrah saraya girdi ki ne girsin; camlar, efendim ne kadar ki deştiler, şu,
bu varsa ezilmiş, kırılmış. O zaman bakalım ne dedi:
Girdim ki bağına bülbüller susmuş
Selvi göçmüş, viran kalmış otağı
Camlar şikest olmuş, meyler dökülmüş
Sakiler meclisten kesmiş ayağı.

Dilaver Düzgün
Ayrıldım Selvi'den, hastayım hasta
Başım yastıktadır, kulağım seste
Dudular kan ağlar, bülbüller yasta
Nazlı canan terk edeli bu bağı.
Emrah yar hastası, hasreti canda
Gönül melul mahzun dideler kanda
Şah geldi apardı, sevdası bende
Mecnun gibi dolanayım bu dağı.
Gidin o yara diyin
Ağ günüm gara diyin
O yar beni sorarsa
Gelsin mezara diyin.
Âşık der yarım galdı
Gözü yaşlı yarim galdı
Ben feleğe neyledim
Muradım yarım galdı."
c. Âşık Karşılaşmaları
Bazen programını sürdürmekte olan âşık bir başka aşığı yanma çağırır. Bu
çağırma, şiir biçiminde olur. 12.02.1996 tarihinde Erol Ergani'nin kahvesinde
gerçekleştirilen âşık sohbetinde programını sürdüren Âşık Rahim Sağlam, şu
dizelerle diğer âşıkları karşılaşmaya davet ediyordu:
Bir Gülhanî, bir Yavuzer
Gelin âşıklar, âşıklar
Gâhi dertli, gâhi gamlı
Çalın âşıklar, âşıklar.
Duyuyorum zarınızı
Ben bilirim varınızı
Yavaş yavaş yerinizi
Alın âşıklar, âşıklar.
Rahim Sağlam, sazı doğru
Bahar ile yazı doğru
Özü ile sözü doğru
Olun âşıklar, âşıklar.
İlk âşığın buna benzer bir şiir ile diğer aşığı veya âşıkları karşılaşmaya
davet etmesinden sonra onlar da sazlarını alarak kürsüye çıkarlar. Hemen
karşılaşmaya başlanmaz. Yeni gelen âşık önce bir-iki türkü söyler. Buna "boğaz
ısıtma" denir. Âşığın boğazı ısındıktan sonra karşılaşmaya başlanır. Aynı anda
karşılaşma yapan âşıkların sayısı üç, dört olabilir. Hatta âşıklardan biri veya
ikisi ayakta, kahvenin ortasında dolaşarak, diğerleri de kürsüde oturarak
söyleyebilirler. Âşıklar kahvesinde gerçekleştirilen birkaç karşılaşma örneği:

RUHANİ-ÇIRAĞİ
Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
Ruhanî: Ariften cehalet, cahilden ilim
Kâmilden cehalet kokar mı, kokmaz
Ateşin sırrını öğrendin mi sen?
Yanmayınca duman çıkar mı, çıkmaz.
Çırağî: Hak olan yerde olmaz Cehennem
Allah kullarım yakar mı, yakmaz
Cahil kem göz ile bakar her yana
Kâmil kemlik ile bakar mı, bakmaz.
Ruhanî: Açların halini ne bilir toklar
Kâmiller sırrını kalbinde saklar
Kendi iffetini bilen koçaklar
Elin namusuna bakar mı, bakmaz.
Çırağî: Hafif otu alır gider rûzigâr
Bunu doğrularım, veririm haber
Atalardan bir söz vardır yadigâr
Ağır taş yerinden kalkar mı, kalkmaz.
Ruhanî: Hürriyetin sembolüdür bozkurtlar
Yiğitler harmanı bu bizim yurtlar
Bir atasözüdür merdoğlu mertler
Gücü yettiğini yıkar mı, yıkmaz.
Çırağî: Hamurunda kötü maya olursa
Niyetinde kötü gaye olursa
Aslı naylon, rengi boya olursa
Şu sevdiğin güller kokar mı, kokmaz.
Ruhanî: Ruhanî'yim sabrı cemil olanın
Okuyup ilm ile amil olanın
Kendisini bilip kâmil olanın
Ağzından fena söz çıkar mı, çıkmaz.
Çırağî: Çırağî, kötüler düşer illete
Rayet etmez mala, mülke, zillete
Kâmiller faydalı vatan, millete
Bir aksi çiviyi çakar mı, çakmaz.
ÇIRAĞİ-RUHANİ
Çırağî: Bu sevdanın yollarında yıllarca
Yorulmaz, usanmaz, yılmaz âşıklar
Allah'ın emridir, bu iş böyledir
Onunçün ağlamış, gülmez âşıklar.
Ruhanî: Elin yanan yüreğine su serper
Niye göz yaşını silmez âşıklar
Kelam nerden gelir, nereye gider
Bazı gafil olur, bilmez âşıklar.

Çırağî: Gönlünde bin ateş yakar da gider
Hayat kapısından bakar da gider
Dünyaya bir eser bırakır gider
Ebedi yaşarlar, ölmez âşıklar.
Dilaver Düzgün
Ruhanî: Âşıkların zati bağrı yanıktır
Hayatında birçok şeye tanıktır
Yüz yaşasa âşık yine âşıktır
Ne mebus, ne paşa olmaz âşıklar.
Çırağî: Aşk ile ah ile gönül döymüşler
Sonradan görürsün bunlar neymişler
Sevgiyi hoşlanır, çünkü sevmişler
Âşıkta kötülük olmaz âşıklar.
Ruhanî: Her âşık Mecnun'dur, sevdiği Leyla
Gezdiğim çöllerdir, durağım yayla
Bilmem Yaradan'm emri mi böyle
Niye arzusunu bulmaz âşıklar?
Çırağî: Hak deyip de hakikate gelmişse
Hakikati bu meydanda bulmuşsa
Üstadından gerçek öğüt almışsa
Elin eserini çalmaz âşıklar.
Ruhanî: Gerçek âşık olan dostun gülüdür
Sevdanın sümbülü, hoş bülbülüdür
Öz âşıklar muhabbetin gülüdür
Sun'i çiçek değil, solmaz âşıklar.
Çırağî: Yarının içinde yarın ararlar
Der Nuri Çırağı yerin ararlar
Muhabbeti gayet derin ararlar
Suyun yüzününe dalmaz âşıklar.
Ruhanî: Âşık Ruhanî'yim, umut yarma
Elbet aşkı olan yanar yârına
Yunus bile beyit demiş yârına
Elbet maşukasız olmaz âşıklar. (2 Kasım 1989)
RUHANÎ-ÇIRAĞÎ-İHSANÎ
Ruhanî: Bir sabah erkenden çıktım dışarı
Zaman dalgalanır rûzigâr ağlar
Böylelikle doldu ömür defteri
Hem kâr figan eder, hem zarar ağlar.
Çırağî Tabiatın' kanunu da değişti
Gelmiyor dağlara bir bahar ağlar
Oturmuş köşede bükülmüş kalmış
Şöyle nazar ettim ihtiyar ağlar.

Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
İhsanî Gezdim seyreyledim bütün her yanı
Bağban feryad eder, bağda bar ağlar
Her şeyin kendine vardır zamanı
İnsan figan eder, itibar ağlar.
Ruhanî: Süleyman'ım kuş dilinden anlarım
Anlarım da ben kendimi dinlerim
Çoktan beri hasta düştüm inlerim
Yâr el çekse yaram sızlar, yâr ağlar.
Çırağî: Amana da deli gönül amana
Dağlar gibi başım girdi dumana
İnsanlara acımamış zamane
Garipler öldü mü bir mezar ağlar.
İhsanî: Gayet çok güzeldir bahar çağları
Coş eyledir bütün gelen sağları
Görmez misin ilkbaharda dağları
Duman feryad eder, dağda kar ağlar.
Ruhanî: Ruhanî evvela kendini yoklar
Kendini yoklar da âlemi haklar
Arzusuna hasret kalan âşıklar
Bir ömür boyunca zari zar ağlar.
Çırağî: Gerçek tabib olsa yaramı eyler
Çırağî derdini herkese söyler
Lisan-ı hal ile Hakk'ı zikreyler
Şimşek nara vurur, bulutlar ağlar.
İhsanî: Mevlüt İhsanî'yim çektiğim aman
Mevla öldüğümde nasib et iman
Azizim, kardeşim öldüğüm zaman
Bir yavru, bir bacı, bir de yâr ağlar.
ÇIRAĞÎ-İHSANÎ-RUHANÎ
Çırağî: Bu aşkın dikenli yolundan geri
Döndü kalbim ısınmıyor sevdiğim
Bir zaman oturduk dağın başında
Dondu kalbim ısırtmıyor sevdiğim.
İhsanî: Küçük yaştan seni sevdim bakmadın
Döndü kalbim ısınmıyor sevdiğim
Ben bir ateş idim sen de rûzigar
Söndü kalbim ısınmıyor sevdiğim.
Ruhanî: Bir sevgi mendili yad eller bana
Sundu kalbim ısınmıyor sevdiğim
Terk etti ceylanı, döndü aslana
Bindi kalbim ısınmıyor sevdiğim.

Dilaver Düzgün
Çırağî: Senin aşkın etmiş beni serseri
Yıllarca dolandı ileri geri
Sandım ki karşımda sihirli peri
Sandı kalbim ısınmıyor sevdiğim.
İhsanî: Âşık oldum elin menekşesine
Bakın bu gönlümün bir neşesine
O ıssız dağların bir köşesine
Sindi kalbim ısınmıyor sevdiğim.
Ruhanî: Feryad ile geçer âşığın günü
Göklere dayanır feryadı, ünü
Gönlüm senden geçti, bir başkasını
Andı kalbim ısınmıyor sevdiğim.
Çırağî: Nuri Çırağî'nin bak bir yüzüne
Gidiyorsun ama kimin izine
Anladım aldandım iki gözüne
Kandı kalbim ısınmıyor sevdiğim.
İhsanî: Mevlüt İhsanî'nin bakın yasma
Kimse de gelmiyor daha sesine
Senden başkasının arabasına
Bindi kalbim ısınmıyor sevdiğim.
Ruhanî: Ruhanî kül oldun sen yana yana
İş böyle giderse sonumuz fena
Gönül senden geçti bir başkasına
Döndü kalbim ısınmıyor sevdiğim. (8 Kasım 1991)
d. Kapanış
Ferdî söyleyişler, hikâye anlatma ve karşılaşma bölümlerinden sonra âşık
fasıllarının son kısmında bir koçaklama söylenmesi yaygın hale gelmiştir.
Programın sonuna doğru genellikle karşılaşma için kürsüye çıkmış bulunan
birden fazla âşık bulunur ve koçaklamalar da bu âşıklar tarafından koro
halinde söylenir. Köroğlu'na veya bir başka aşığa ait koçaklama ile program
bitirilir. Özellikle Köroğlu'nun "mert dayanır, namert kaçar" dizesiyle başlayan
şiiri çok söylenir. Erzurum âşık kahvelerinde en çok söylenen koçaklama
türündeki şiirlerden biri de Bardızlı Nihanî'nin
Atın aslanlarım Allah aşkına
Şehit olanımız cennet köşküne
biçimindeki nakarat dizeleriyle sunulmuş olan şiiridir.
Kapanış bölümünde bazen koçaklama yerine yine koro eşliğinde
güzelleme veya destan söylenmesi de mümkündür. Mevlüt İhsanî'nin şu şiiri
kapanış kısmında sıkça karşılaşılan örneklerdendir:

Bir koyunla iki kuzu
Meler dağın yamacında
Ak çobanın esmer kızı
Güler dağın yamacında.
Severim yıllardan beri
Ondan aldım bu eseri
Ak gerdandan akan teri
Siler dağın yamacında.
Ya huridir, ya da melek
Yıllar boyu ettim dilek
On aşığa bir tek çilek
Böler dağın yamacında.
Aşk ile kurmuş dünyayı
Yıldıza bağlamış ayı
Ferhat ah ile kayayı
Deler dağın yamacında.
Mevlüt İhsan'ın halini
Kayaya vermiş dalını
Dertli çoban kavalını
Çalar dağın yamacında.
Erzurum'da Âşık Kahvehanesi Geleneği
[Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, (Haz. M. Özarslan-Ö. Çobanoğlu), Ankara,
Feryal Matbaacılık, 1998, s. 205-224]