MEХANİKA

10 -16 sm den kishi ekenligi belgili. Yadronın’ o’lshemleri og’an salıstırg’anda a’dewir u’lken –
shama menen 10 -12 – 10 -13 sm. O’z gezeginde yadrolar protonlar menen neytronlardan turadı.
Atomnın’ massasının’ derlik barlıg’ı yadroda toplang’an. Elektron bolsa proton yamasa
neytronnan derlik 2000 ese jen’il:
Da’l ma’nisleri:
m
p
≈ m
n
4
≈1,
67*
10
−28
g.
m = 9,10938188(72)*10 -25 g.
e
m = 1,67262158(13)*10 -24 g.
p
m = 1,67492716(13)*10 -24 g.
n
Bul an’latpalardan neytronnın’ massasının’ protonnın’ massasınan u’lken ekenligi ko’rinip
tur. Usıg’an baylanıslı neytron o’zinen o’zi protong’a, elektrong’a ha’m antineytrinog’a ıdıraydı
(bul haqqında to’mende ga’p etiledi).
Atomnın’ qurılısı.
Yadronın’ qurılısı.
Protonlar menen neytronlardın’ o’zleri nelerden turadı dep soraw beriw mu’mkin. Juwap
belgili. Olar kvarklerden turadı. Al elektron she? Elektron bolsa o’zinen basqa hesh na’rseden
turmaydı. Usınday ko’z-qaraslar boyınsha elektron haqıyqıy elementar bo’lekshe bolıp
esaplanadı.
Biz usı jerde ha’zirshe neden turadı dep soraw beriwdi toqtatamız. Sebebi usınday sorawlar
beriw arqalı adamzat biletug’ın sheklerge tez jetemiz ha’m bunnan keyin «bilmeymen,
bilmeymiz» dep juwap beriwge tuwra keledi. Sonlıqtan atomlarg’a qayta kelemiz.
Atom degenimiz boslıq bolıp tabıladı. Eger atom yadrosın almanın’ u’lkenligindey etip
u’lkeytsek, onda yadro menen og’an jaqın elektron arasındag’ı qashıqlıq 1 km dey boladı. Eger
yadro menen elektronlar zaryadlanbag’an bolg’anda atomlar bir biri arqalı biri birine hesh
qanday kesentsiz arqayın o’te alg’an bolar edi.