Tam Metin

istisnai yeri nedeniyle bu konudaki literatür de bir hayli zengindir. Osmanlı
tarihi ile bir şekilde ilgili olan hemen her sosyal bilimcinin, hukuk ve iktisat
tarihçisinin, ilahiyatçının, şehir tarihi, sanat tarihi ve mimari tarih çalışan bilim
adamlarının vakıf konusunu inceleyen bir veya daha fazla çalışması
mevcuttur. Bu açıdan bütün bu çalışmaları kapsayan bir literatür oluşturmak
ve değerlendirmesini yapmak oldukça zordur 5 . Bu yüzden burada sadece
bizim de çalışma konumuzu oluşturan vakıf muhasebe kayıtlarını inceleyen
araştırmalar üzerinde duracağız.
Bu konuda zikredeceğimiz ilk çalışma Murat Çizakça’nın “Risk
Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları” (1993) isimli
çalışmasıdır. Çizakça Bursa’da kurulan para vakıfları konusunda yaptığı
incelemelerde sicillerde sıkça görülebilen vakıf muhasebe kayıtlarından
büyük ölçüde faydalanmıştır. Çizakça yaptığı bu incelemede para vakıflarının
sermaye birikiminden ziyade sermayenin dağıtılmasında etkin olan bir kurum
olduğu sonucuna varmıştır.
Bursa’daki vakıflarla ilgili yapılmış bir diğer çalışma da Cafer Çiftçi’nin
“Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri” (2004) isimli çalışmasıdır.
Eserin başlığına bakıldığında yazarın da ifade ettiği gibi çalışmanın Osmanlı
vakıf teşkilatı konusunda vakfiyelerden elde edilen bilgiler ışığında ortaya
çıktığı düşünülebilir. Ancak konu başlığının klasik bir ifade olmasına rağmen
çalışmanın kaynağını Bursa şer’iyye sicillerinde yer alan vakıf muhasebe
kayıtları oluşturmakta ve araştırmanın incelendiği alan ise ağırlıklı olarak
avârız vakıfları üzerinde yoğunlaşmaktadır. Cafer Çiftçi bu çalışmasında
Çizakça’dan farklı olarak XVI ve XVIII. yüzyıla ait vakıf muhasebe kayıtlarına
dayanarak istatistikler oluşturmaya ve konuyu farklı yönleriyle ele almaya
çalışmıştır. Bu iki çalışma arasında dikkat çeken bir diğer unsur da
Çizakça’nın Bursa şer’iyye sicillerinde yer alan vakıf muhasebe defterlerini
vakıf tahrir defterleri adıyla ifade etmesidir. Kanaatimize göre Çizakça’nın
ifadesi yanlış bir ifadedir. Çünkü vakıf tahrir defterlerinin amacı vakıf
5 Vakıf hukuku çalışmları için bkz. Tahsin Özcan, “Osmanlı Vakıf Hukuku
Çalışmaları” TALİD. C. 3 . S. 5: 513-552; Para vakıları ile ilgili bibliyografya için
bkz. Süleyman Kaa, “Para Vakıfları Üzerine”, TALİD. C. I. S. 1: 189-203;
Vakıflarla ilgili genel bibliyografya için bkz. Bahaeddin Yediyıldız, “Türkiye’de
Cumhuriyet Döneminde yapılan Vakıf Araştımaları Bibliyografyası”, Yeni Türkiye
Osmanlı Özel Sayısı. 2: 551-565.
14