Tam Metin

ÖNSÖZ
İslam ülkelerinin sosyal ve ekonomik hayatında çok önemli bir rol
oynayan vakıflar, özellikle Osmanlı Devleti’nde toplumun bütün tabakalarını
kapsayacak şekilde kurumlaşarak yaygınlaşmaktadır. İslam’ın ilk
devirlerinden itibaren görülmekte olan vakıflar Türk tarihinin önemli
devirlerinden olan Selçuklular döneminde gelişmesini sürdürmüş, Osmanlı
döneminde de zirvesine ulaşmıştır. Osmanlı toplum hayatının
şekillenmesinde önemli roller üstlenen vakıflar doğumundan ölümüne kadar
insanların günlük hayatının hemen hemen her safhasında onlarla iç içe
olmuş ve hayatlarının bir parçası haline gelmiştir.
Osmanlı Devleti, sosyal hayata yönelik temel hizmetlerin yürütülmesini
vakıflara bırakmıştır. Vakıflar eğitim, sağlık ve din hizmetleri başta olmak
üzere toplumun ihtiyacı olan hemen her alanda faaliyet göstermiştir. Şehirler
için gerekli alt yapı yatırımlarının gerçekleştirilmesi, eğitim, bayındırlık ve
toplumun ihtiyaç duyduğu diğer hizmetlerin yürütülmesi hep vakıflar
tarafından üstlenilmiştir. Bu amaçla mektep, medrese ve kütüphane gibi
eğitim müesseseleri, cami, mescit ve namazgâh gibi dini müesseseler,
hastane, misafirhane, imarethane, zaviye ve kabristan gibi sosyal ve beledi
müesseseler, yol, su, köprü, han, hamam, kaldırım, çeşme ve sebil gibi pek
çok sosyal tesis yaptırılarak insanların hizmetine sunulmuştur.
Bu araştırmada Anadolu şehirlerinin tipik bir örneği olan Balıkesir
şehrinde XIX. Yüzyılda var olan vakıfların muhasebe kayıtları incelenerek
vakıfların fonksiyonları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu şekilde Osmanlı
şehirleri ve toplum yapısının daha yakından tespit ve tahlilinin mümkün
olacağı kanaatindeyiz. Yerel tarih araştırmaları doğrultusunda belirli tarihsel
zaman dilimine bağlı olarak Balıkesir’de kurulmuş vakıfların incelendiği bu
çalışma Osmanlı’nın son döneminde Balıkesir’deki vakıf kurumlarının sosyo
– ekonomik işlevlerinin ortaya konması ve Balıkesir şehrinin tarihine katkıda
bulunması bakımından önem teşkil etmektedir.
Son olarak araştırma konusunun belirlenmesinde ve çalışmanın her
safhasında fikirlerinden istifade ettiğim, çalışma süresince her türlü yardım,
ikaz ve teşviklerini gördüğüm değerli hocam Prof. Dr. Kenan Ziya TAŞ’A
şükranlarımı sunarım. Ayrıca araştırma sırasında her zaman tecrübelerinden
iii