bipolar bozuklukta koruyucu sağaltım - Çukurova Üniversitesi

T.C. 

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 

TIP FAKÜLTESİ 

PSİKİYATRİ ANABİLİM 

DALI 

BİPOLAR BOZUKLUKTA KORUYUCU SAĞALTIM 

Dr. Meliha ZENGİN EROĞLU 

UZMANLIK TEZİ 

TEZ DANIŞMANI 

Prof. Dr. Nurgül ÖZPOYRAZ 

ADANA- 2010

TEŞEKKÜR 

Tezimin hazırlanmasında ve uzmanlık eğitimim süresince bana yardımcı olan; 

Prof. Dr. Nurgül ÖZPOYRAZ’a, uzmanlık eğitimime katkıda bulunan Prof. Dr. Bekir 

Aydın LEVENT’e, Prof. Dr. Mehmet ÜNAL’a, Prof. Dr. Yunus Emre EVLİCE’ye, 

Prof. Dr. Ayşe AVCI’ya, Doç. Dr. Şükrü UĞUZ’a, tezimin hazırlanma aşamasındaki ve 

istatiksel konulardaki yardımlarından dolayı Doç. Dr. Lut TAMAM’a, tüm çalışma 

arkadaşlarıma, desteğiyle hep yanımda olan aileme ve eşime teşekkür ederim. 

I

İÇİNDEKİLER 

TEŞEKKÜR 

Sayfa No 

I 

İÇİNDEKİLER II 

TABLO LİSTESİ IV 

ŞEKİL LİSTESİ V 

KISALTMA LİSTESİ VI 

ÖZET VII 

ABSTRACT VIII 

1. GİRİŞ 

2. GENEL BİLGİLER 

1 

2.1. Bipolar Bozukluk Tanımı 3 

2.2. Bipolar Bozukluğun Doğası ve Seyri 3 

2.2.1. Klinik Gidişle İlgili Kavramlar 6 

2.3. Koruyucu Sağaltımın Önemi 10 

2.3.1. Koruyucu Sağaltım Uygulama Ölçütleri 11 

2.4. Koruyucu Sağaltıma Yanıtın Değerlendirlmesi 14 

2.4.1. “İdeal Yanıt” Var mı? 14 

2.4.2. Sağaltıma Yanıtı Değerlendirmenin Önemi 15 

2.4.3. Sağaltıma Yanıtı Değerlendirmedeki Güçlükler 15 

2.5. Koruyucu Sağaltımda Duygudurum Dengeleyiciler 18 

2.5.1. Lityum 19 

2.5.1.1. Lityumun Koruyucu Sağaltımda Etkinliği 20 

2.5.2. Sodyum Valproat 24 

2.5.3. Karbamazepin 26 

2.5.3.1. Karbamazepinin Koruyucu Sağaltımda Etkinliği 27 

2.5.4. Lamotrijin 28 

2.6. Antipsikotikler 29 

2.6.1. Olanzapin 29 

2.6.2. Aripiprazol 30 

2.6.3. Ketiyapin 30 

2.6.4. Diğer Antipsikotikler 31 

3. GEREÇ ve YÖNTEM 32 

3.1. Verilerin Toplanması 32 

3.2. Veri Toplama Araçları 33 

3.2.1. Duygudurum Bozuklukları Hasta Kayıt Formu 33 

3.2.2. Young Mani Değerlendirme Ölçeği(YMD) 34 

3.2.3. Hamilton Depresyon Ölçeği(HAM-D) 35 

3.2.4. DSM-IV Eksen I Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik 

Görüşme Ölçeği(SCID-I) 

35 

3.2.5. DSM-IV Eksen I Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik 

Görüşme Ölçeği(SCID-II) 

35 

3.2.6. İşlevselliğin Genel Değerlendirme Ölçeği(IGD) 35 

3.2.7. Yaşamboyu İzlem Çizelgesi(YİÇ) 36 

3.2.8. Koruyucu Sağaltım Değerlendirme Ölçeği 36 

3.3. İstatiksel İşlemler 37 

4. BULGULAR 38 

5. TARTIŞMA 58 

II

6. SONUÇ 66 

7. KAYNAKLAR 68 

8. EKLER 79 

9. ÖZGEÇMİŞ 95 

III

TABLO LİSTESİ 

Sayfa No 

Tablo-1 : BPB tanılı hastaların sosyodemografik özellikleri 38 

Tablo-2 : BPB tanılı hastaların özgeçmiş özellikleri 39 

Tablo-3 : BPB tanılı hastaların aile özellikleri 40 

Tablo-4 : BPB tanılı hastaların genel klinik özellikleri 41 

Tablo-5 : BPB tanılı hastaların dönem ve gidiş özellikleri 42 

Tablo-6 : Koruyucu sağaltımda en uzun süre kullanılan ilaçların dağılımı 43 

Tablo-7 : Koruma dönemlerinde kullanılan ilaçların dağılımı 44 

Tablo-8 : Koruyucu sağaltımın klinik ve gidiş özellikleri üzerine etkisi 45 

Tablo-9 : Koruyucu sağaltımın GROF Ölçeği ile Değerlendirilmesi 46 

Tablo-10 : Koruyucu sağaltımda kullanılan ilaçların ayrı ayrı klinik ve gidiş özellikleri üzerine etkisi 47 

Tablo-11 : Yalnız Duygudurum dengeleyici kullanımıyla antipsikotik kombinasyonu arasındaki farklar 48 

Tablo-12 : Yalnız Lityum ve Lityum + Antipsikotik kullanan hastaların karşılaştırılması 49 

Tablo-13 : Yalnız Valproik Asit ve Valproik Asit+Antipsikotik kullanan hastaların değerlendirilmesi 50 

Tablo-14 : Yalnız Karbamazepin ve Karbamazepin+Antipsikotik kullanan hastaların karşılaştırılması 51 

Tablo-15 : Kombine duygudurum dengeleyici ve ek antipsikotik kullanan hastaların Değerlendirilmesi 52 

Tablo-16 : Duygudurumdengeleyici ilaçların monoterapi kullanımının gidiş üzerine etkisi 53 

Tablo-17 : Duygudurum dengeleyicilerin monoterapi kullanımının birbiriyle karşılaştırılması 54 

Tablo-18 : Klinik özelliklerin koruyucu sağaltım yanıtıyla ilişkisi 56 

Tablo-19 : Gidiş özelliklerinin koruyucu sağaltım yanıtına etkisi 57 

IV

ŞEKİL LİSTESİ 

Sayfa No 

Şekil-1 : BPB dönemleri 5 

Şekil-2 : Klinik gidiş sırasında ortaya çıkan dönemler 9 

Şekil-3 : Klinik gidiş sırasında yineleme ve depreşmenin ortaya çıkışı 9 

V

KISALTMALAR 

APA : Amerikan Psikiyatri Birliği 

BOS : Beyin Omurilik Sıvısı 

BPB : Bipolar Bozukluk 

BPB I : Bipolar I Bozukluk 

BPB II : Bipolar II Bozukluk 

BTA BPB : Başka Türlü Adlandırılamayan Bipolar Bozukluk 

DSM : Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı 

FDA : Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi 

GABA : Gama aminobutirik Asit 

HAM-D : Hamilton Depresyon Ölçeği 

ICD : Sağlık Problemlerinin Uluslararası İstatistiksel Sınıflaması 

IGD : İşlevselliğin Genel Değerlendirmesi 

NICE : İngiliz Ulusal Sağlık ve Klinik Uygulama Enstitüsü 

NIMH : Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü 

OKB : Obsesif Kompulsif Bozukluk 

SCID-I : DSM-IV Eksen I bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme Ölçeği 

SCID-II : DSM-IV Eksen II bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme Ölçeği 

UP : Unipolar Depresyon 

WHO : Dünya Sağlık Örgütü 

YİÇ : Yaşamboyu İzlem Çizelgesi 

YMD : Young Mani Değerlendirme Ölçeği 

VI

ÖZET 

Bipolar Bozuklukta Koruyucu Sağaltım 

Amaç: Bu çalışmada, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve 

Hastalıkları Anabilim Dalı Bipolar Bozukluk Biriminde düzenli olarak Bipolar 

Bozukluk tanısıyla izlenen hastaların koruyucu sağaltıma yanıtları ve sağaltıma yanıtın 

klinik değişkenlerle ilişkisi araştırılmıştır. 

Gereç ve Yöntem: Çalışmaya, 2009 yılında Bipolar Bozukluk Biriminde Bipolar 

Bozukluk tanısıyla izlenen rastgele yöntemle seçilmiş 100 hasta alınmıştır. Çalışma 

verileri tarafımızca geliştirilen “Duygudurum Bozuklukları Hasta Kayıt Formu”, SCID- 

I-II, Young Mani Değerlendirme Ölçeği, Hamilton Depresyon Değerlendirme Ölçeği, 

Koruyucu Sağaltıma Yanıt Ölçeği, İşlevselliğin Genel Değerlendirme Ölçeği 

kullanılarak toplanmıştır. Formlar hasta ve hasta yakınları ile görüşülerek ve poliklinik 

kayıtları incelenerek doldurulmuştur. 

Bulgular: Çalışmaya alınan hastaların 50’si kadın, 50’si erkek’ti. Çalışmamızda 

100 bipolar bozukluk hastasının toplam 156 koruma dönemi incelendi. Bu koruma 

dönemlerinin % 30,75’inde tek duygudurum dengeleyici ilaç, % 60,24’ünde ise 

duygudurum dengeleyiciye ek olarak antipsikotik kullanılıyordu. Duygudurum 

dengeleyici olarak en sık seçilen ilaç lityumdu (% 43,58). Koruyucu sağaltım 

sonrasında dönem sayısı, sıklığı, hastalıkla geçirilen sürelerde anlamlı bir azalma 

belirlenmiştir. Koruyucu sağaltıma yanıt Grof ölçeği ile değerlendirildiğinde % 43,8 

oranında tam yanıt saptanmıştır. Hastalıkla geçen süre uzadıkça ve yılda geçirilen 

dönem sayısı arttıkça ek olarak antipsikotik kullanma gereksinimi artmıştır. 

Sonuç: Bipolar Bozukluk yaşam boyu süren ve işlevselliği büyük oranda bozan 

bir hastalıktır. Bu nedenle koruyucu sağaltımın önemi yüksektir. Koruyucu sağaltım 

düzenli ve özenli bir şekilde sürdürüldüğünde hastalıkla geçen süre önemli oranda 

azalmaktadır. Ayrıca koruyucu sağaltımda hastaya ve hastalığa özgü ilacın belirlenmesi 

de önem taşımaktadır. 

Anahtar Sözcükler: Bipolar bozukluk, duygudurum dengeleyici, koruyucu 

sağaltım 

VII

SUMMARY 

Longterm Treatment In Bipolar Disorder 

Aim: The aim of this study was to determine the long treatment response and its 

relationship between clinical variables at follow-up bipolar disorder patient group in 

Bipolar Disorder Unit of the Department of Psychiatry, Faculty of Medicine, Çukurova 

University. 

Material and Methods: One hundred consecutive patients, from the 2009 

Bipolar Disorder Mood Unit, are included in this study. “Affective Disorders Patient 

Registry Form” developed by Bipolar Disorder Mood Unit, SCID-II, Young Mani 

Rating Scale, Hamilton Depression Rating Scale, Prophylactic Treatment Response 

Scale were used in this study to collect the data. These forms are completed through 

interviews with patients and their relatives, and evaluation of inpatient files. 

Results: In this study, 50 of subjects were female, 50 were male. 156 maintenance 

periods of 100 bipolar patients were examined in our study. In 60,24 % of longterm 

treatment periods mood stabilizers and antipsychotics were used together but only one 

type of mood stabilizer was used in 30,75 % of longterm treatment periods . Frequently 

lithium was prefered as a mood stabilizer (43,58 %) . By longterm treatment, a 

significant decrease was determined in total number of epizods, epizod frequency and 

time-ill periods. When the response to longterm treatment was evaluated by Grof scale 

we determined 97 % as partial response rate and 43,8 % as full response rate. The 

necessity of antipsychotics incrases when the time-ill periods are prolonged and the 

number of epizod/year gets higher. 

Conclusion: Bipolar disorder goes on all life along and disturbs functionality on a 

large scale. Because of that the consequence of longterm treatment is very important. If 

the longterm treatment is continued particularly and carefully, time-ill periods decrease 

prominently. Also selecting unique drugs to patients and illness is very significant. 

Keywords: Bipolar disorder, mood stabilizer, longterm treatment 

VIII

1. GİRİŞ 

Bipolar bozukluk (BPB) yineleyen mani, depresyon ve karma dönemlerle 

karakterize, ciddi sağaltım gerektiren ve yaşam boyu süren bir hastalıktır. Eskiden 

toplumun % 1’ni etkilediği düşünülen bu bozukluğun zamanla daha iyi tanınması, tanı 

ölçütlerinin genişletilmesi, alt gruplarının tanımlanması gibi nedenlerle yaygınlığının 

yaklaşık % 6,5’lara ulaştığı saptanmıştı. 1 Sık duygudurum dönemi yaşayan hastalar 

zamanla mesleki işevsellikte kayıplar ve aile ve sosyal ilişkilerinde sorunlarla karşı 

karşıya kalmaktadırlar. Uzun dönemde işlevsellikte kayıpların görüldüğü ve özellikle 

özkıyım riski nedeniyle ölüm riskinin yüksek olduğu bir durumdur. 2 

Karmaşık ve süregen seyirli bu bozukluğun sağaltımında öncelikli amaç, varolan 

belirtilerin kontrol altına alınması ya da baskılanmasıdır. Akut dönemin sağaltımı 

gerçekleştirildikten sonra uygun hasta grubunda koruyucu sağaltıma geçilmesi 

önerilmektedir. Koruyucu sağaltımın temel hedefleri; depreşme (relaps) ve 

yinelemelerin (rekürrens) önlenmesi, eşikaltı belirtilerin ortadan kaldırılması ve 

hastaların hastalık öncesi işlevsellik düzeylerine dönebilmelerinin sağlanmasıdır. Bu 

duygudurum dönemlerinin önlenmesi için yaklaşık 60 yıldır duygudurum dengeleyici 

olarak kullanılan lityum ve ardından kullanıma giren antikonvulsan ilaçlarla ilgili 

olumlu sonuçlar elde edilmiş olsa bile, günümüzde BPB halen neden olduğu sosyal ve 

maddi kayıplar nedeniyle önemini korumaktadır. Son yıllarda kullanıma giren atipik 

antipsikotiklerin koruyucu etkinliğiyle ilgili çalışmalar giderek artmaktadır. Ancak 

hastalığın değişken doğası sağaltımı güçleştirmekte, kullanılan ilaçların etkinliğini 

düşürmektedir. Her iki uca kaymayı engelleme güçlüğü klinisyenleri kombine ilaç 

kullanımına itmiştir. Ancak bu durum sağaltıma uyum güçlüklerini, yan etki artışını ve 

sağaltım maliyetinin artışı gibi sorunları da beraberinde getirmiştir. 

Sağaltımdaki önemli zorluklardan biri de sağaltım yanıtlarının değerlendirilmesi 

ve ölçülebilmesidir. Son yıllarda bu alandaki güçlükler fark edilmiş ve yapılan 

çalışmalarda sağaltıma yanıtı etkileyen pek çok değişken (dönem tipleri, sayısı, sıklığı, 

dönemler arası süre, dönemlerin süresi, hastanede yatış süresi, başlama yaşı gibi) 

araştırılmıştır. Ayrıca sağaltıma yanıtın iyi-kötü gibi soyut kavramlar yerine geçebilecek 

1

nesnel ölçütler oluşturma çabaları da giderek artmıştır. Bu alanda bazı araştırmacılar 

bazı ölçekler ya da kavramlar geliştirerek koruyucu sağaltımın etkinliğini somut ve 

nesnel olarak değerlendirmek için adımlar atmışlardır. 3 Koruyucu sağaltıma yanıtın 

değerlendirilmesi hastaların klinik özelliklerine en uygun ilaç ya da ilaç 

kombinasyonlarının belirlenmesine katkıda bulunacak, döngüselliğin önlenmesine 

dolayısıyla işlevselliğin düzelmesine yardımcı olacaktır. 

Bu çalışmada; Çukurova Üniveristesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 

Anabilim Dalı “Bipolar Bozukluk Birimi”nde BPB tanısıyla izlenen hastaların 

duygudurum dengeleyici sağaltıma verdikleri yanıtı belirleyebilmek ve sağaltıma 

yanıtın klinik değişkenlerle olan ilişkisini değerlendirmek amaçlanmıştır. 

2

2. GENEL BİLGİLER 

2.1. Bipolar Bozukluk (BPB) Tanımı 

Bipolar bozukluk ciddi, yineleyici dönemlerle seyreden ve sıklıkla süregenleşen 

bir hastalıktır. Sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulma, özkıyım riski, sık yineleme gibi 

nedenlerle kişi ve çevresindekilerin yaşamını olumsuz yönde etkiler ve yeti yitimine 

neden olur. 2 Hastalık, zaman zaman yükselmiş (mani, hipomani) ve çökkün (depresyon) 

duygudurum dalgalanmaları, dürtüsellik ve riskli davranışlar (madde kötüye kullanımı, 

aşırı para harcama, cinsel istekte artış ve yasal sorunlar) ile karakterizedir. BPB çok 

farklı klinik görünümlerle ortaya çıkabilir. Bu heterojenitenin sebebi patofizyolojik, 

genetik, biyolojik ve klinik bulguların geniş bir yelpazede yer almasıdır. En kolay ayırt 

edilen tipi BPB tip I (BPB I)’dir. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı ( 

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition; DSM IV) tanı 

ölçütlerine göre; BPB I arada normal duygudurum periyodlarının yaşandığı depresyon 

ve mani dönemlerinin yinelemeleriyle seyreden bir hastalıktır. 4 BPB tip II ise depresyon 

ve duygudurumda yükselmenin daha az yaşandığı hipomani dönemleriyle seyreder. 

DSM-IV’te BPB’un bir türü olarak hızlı döngülü BPB da yer alır. Hızlı döngülü BPB’ta 

hastalar bir yıl içerisinde dört ya da daha çok duygudurum dönemi yaşar. Duygudurum 

dalgalanmalarının daha ılımlı yaşandığı tabloya ise siklotimi adı verilmektedir. 

2.2. BPB’un Doğası ve Seyri 

BPB 20’li yaşlarda başlar, BPB I ve BPB II’nin başlangıç yaşları birbirine 

yakındır ancak BPB II’nin biraz daha geç başladığı bildirilmektedir. 5 İlk belirtiler 

hastaların % 20-30’unda 21 yaşından önce, % 10’unda 50 yaşından sonra ortaya 

çıkmaktadır. 6 Olguların yaklaşık üçte birinde erken başlangıç (18 yaştan önce) 

görülmektedir. 7 Yapılan pek çok çalışmada erken başlangıç yaşı kötü prognoz ile 

ilişkilendirilmiştir. 8, 9 Erken başlangıçlı BPB’ta psikotik belirtiler, eksen I ek tanıları, 

özkıyım girişimleri, hızlı döngülülük, sağaltıma başlama süresinde gecikme, işlevsel 

iyileşmenin tam olmaması ve kalıntı belirtilerin varlığı daha sık görülmektedir. 7, 8, 10 İlk 

belirtilerin 60 yaşından sonra gözlenmesi hastalığın nörolojik (travma, neoplazmlar, 

3

multiple skleroz, epilepsi), infeksiyoz, inflamatuar nedenler gibi diğer tıbbi durumlara 

bağlı ortaya çıkma olasılığını artırır. 

Yapılan çalışmalarda, mani için başlangıç yaşı erkeklerde ortalama 24,4, 

kadınlarda 24,8 bulunmuştur. 11 Kadınlarda ve erkeklerde BPB’un yaşamboyu yaygınlığı 

benzerlik gösterse de, cinsiyetin hastalığın fenomenolojisi ve seyri üzerinde etkili 

olduğu bildirilmiştir. 12-15 

İlk yakınmalarla psikiyatriste başvurdukları dönemde bu hastaların % 69’una tanı 

konamamaktadır. 11 Ek tanılı durumların fazla olması tanı koymayı güçleştiren en 

önemli etkenlerden biridir ve belirtilerin başlangıcından tanı konana kadar ortalama 

yaklaşık 10 yıllık bir süre geçmektedir. 16, 17 Hastalık büyük oranda (kadınların % 75’i 

erkeklerin % 67’sinde) depresyonla başlar. İlk tanısı majör depresif bozukluk (MDB) 

olan hastaların % 5-10 kadarı 6-10 yıl sonra manik bir dönem yaşarlar. Bu nedenle 

klinisyenler karşılaştıkları her depresif atağı bipolarite açısından dikkatle irdelemelidir. 

BPB yineleme riski yüksek bir bozukluktur. Hastaların % 40-50’si ilk manik 

dönemden sonraki 2 yıl içinde ikinci manik dönemi yaşar. Birçok hasta hem depresif 

hem manik dönem yaşarken, hastaların % 10-20’si sadece manik dönem yaşar. 5 Manik 

dönem; yükselmiş, öforik ya da taşkın duygudurum, benlik değerinde yükselme, motor 

eksitasyon ve riskli davranışlarla karakterizedir. Hastada patolojik bir şekilde kendini 

iyi hissetme, neşe, keyif, mutluluk ve coşku hali vardır. Kendine güvendeki artış bazen 

psikotik düzeydedir. Sanrı ve varsanılar duyguduruma uygun olabileceği gibi uygunsuz 

da olabilir. 18 Psikomotor aktivitede hızlanma nedeniyle hızlı konuşma, düşünce 

uçuşması, hareketlerde hızlanma, cinsel istekte artış ve uykusuzluk görülür. Bu 

dönemde dürtüsellik ve risk alma davranışı arttığından sıklıkla tabloya alkol ve madde 

kötüye kullanımı eşlik eder. 19 Sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulma ve genel 

20, 21 

popülasyona göre özkıyım nedeniyle ölüm oranı 3 kat daha yüksektir. 

Hipomani; kısa süren, hastanın yaşamında temel sarsıntılara yol açmayan, 

psikotik belirtilerin görülmediği, daha ılımlı ya da eşikaltı mani durumudur. Kadınlarda 

daha fazladır. Hastalar neşeli, canlı, yaratıcı, fazlasıyla iyimser, özgüvenli, dışadönük, 

konuşkan ve sosyaldirler. 22 BPB II’de en az bir ya da yineleyen hipomanik ve major 

depresif dönemler yaşanır. 

Karma dönem, en az bir hafta süren hem manik hem de depresif belirtilerin bir 

arada olduğu durumlardır. 18 Karma mani diğer tüm manik nöbetlerin % 16-37’sini 

4

oluşturmaktadır. 23 BPB I hastalarının % 40’ı hastalık seyri sırasında karma durum 

geliştirir. Kadınlarda daha sıktır. Karma dönemler sağaltımı en zor klinik tablolardan 

biridir ve özkıyım riskinde artış tipiktir. 24, 25 Karma mani tanısı konabilmesi için mani 

sırasında depresif belirti olması gereken depresif belirti sayısıyla ilgili farklı görüşler 

vardır. Akiskal ve arkadaşları’nın yaptığı (French National Multisite Collaborative 

Study On The Clinical Epidemiology Of Mania; EPIMAN) Fransız ulusal mani klinik 

epidemiyolojisi çok merkezli ortak çalışmasına göre; manik tablo ile birlikte en az iki 

depresif belirtinin bulunması karma mani tanısı için yeterlidir ve manik atağın yaygın 

bir formunu temsil etmektedir. Yine bu çalışmada erkeklerde hipertimik kişilik 

özellikleri daha yaygın olduğundan saf mani tablosunun daha sık görüldüğü, kadınlarda 

ise depresif yapı daha yaygın olduğundan karma mani tablosunun daha sık görüldüğü 

bildirilmiştir. 26 Karma dönemlerin süresi daha uzundur ve sağaltımı daha güçtür. 27, 28 Bu 

hastalarda psikotik belirtiler, alkol ve madde kötüye kullanımı sık olduğu 

bildirilmiştir. 29, 30 Yapılan bir çalışmada, yatarak sağaltım gören 108 BPB hastası 

kadınların % 24,5’nin ilk dönemlerinin karma, % 65,3’nün depresif ve % 8,2’sinin ilk 

dönemlerinin manik olduğu bulunmuştur. 31 İlk dönemi karma mani olan olgularda 

özkıyım girişimi ve süregen seyir daha sık görülmektedir. 32 Bipolar bozukluk sırasında 

ortaya çıkan dönemler Şekil 1’de gösterilmiştir. 

Şekil 1: BPB dönemleri, Stephen M. Stahl Essential Pharmacology (2000) 33 

5

BPB’un uzun dönemde seyri önlem alınmadığı takdirde son derece ciddi ve 

34, 35 

yıkıcıdır. Geçirilen her duygudurum dönemi yineleme riskini ve seyiri kötüleştirir. 

İlk dönemden sonra hastaların % 70-80’i ilk 5 yıl içinde en az bir yeni dönem geçirirler. 

Hastaneye yatırılan hastaların yarısı 5 yıl içinde yeniden hastaneye yatırılır. 36 Ortalama 

manik dönem sayısı dokuz olmasına karşın hastalar 2-30 manik dönem yaşayabilir. 

Hastaların yaklaşık % 40’ı 10’dan fazla dönem geçirir. BPB I hastalarının % 7’si tam 

iyileşir, % 45’i birden fazla dönem geçirir ve % 40’ı süregenleşir. 5 Bilinen bu depreşme 

ve yineleme oranları olmasına karşın yine de hastalığın seyriyle ilgili resmin tüm 

ayrıntıları ortaya konamamıştır. Hastalık belirtilerinin devam ettiği eşik altı durumlar ya 

da hastalığın çok şiddetli geçtiği dönemlerle ilgili net veriler halen mevcut değildir. 

Hastalığın seyrinin kötü olacağıyla ilgili bazı öngürüler ortaya atılmıştır. 

Hastalığın geç yaşta başlaması, erkek cinsiyet, ırk, kötü mesleki işlevsellik, düşük 

sosyoekonomik düzey, geçirilmiş dönem sayısının fazla olması, hastaneye yatış 

sayısının fazla olması, karma dönemler, manik dönemde varolan depresyon belirtileri, 

dönemler arası belirtiler, duygudurumla uygunsuz psikotik belirtiler ve eşlik eden 

madde kullanım bozuklukları varlığının, kötü gidişin klinik karakteristik özellikleri 

olduğu belirtilmiştir. 37 

BPB önemli ölçüde ölüm riski taşır, hastaların yaklaşık % 25’i yaşamları boyunca 

en az bir kez özkıyım girişiminde bulunur ve % 11’i bu nedenle ölür. 

2.2.1. Klinik Gidişle İlgili Kavramlar 

BPB dönemlerle seyreder ve sağaltımın seyri sırasında ortaya çıkan evreler farklı 

yazarlar tarafından farklı biçimde tanımlanmış olsa da üzerinde görüş birliğine varılan 

bazı tanımlar mevcuttur. Bunları şu şekilde tanımlayabiliriz: 

Dönem (Evre, epizod, atak): DSM ve Hastalıklar ve Sağlık Problemlerinin 

Uluslararası İstatistiksel Sınıflaması (International Statistical Classification of Diseases 

and Related Health Problems;ICD) gibi sınıflandırma sistemlerinde hastalığın tanı 

koyduracak klinik belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en kısa zaman süresi olarak 

tanımlanmaktadır. 

Tam düzelme (remisyon): Bir zaman dilimi içinde kişinin belirtilerinin ortadan 

kalkmış olduğuna karar verilebilecek ölçüde düzelmiş olmasıdır. Bozukluğun ölçütlerini 

karşılayacak belirtiler yoktur ancak hastalığın tam olarak iyileşip iyileşmediği 

6

ilinmiyordur. Sağaltım ile elde edilen bir durumu anlatır ancak sağaltım zorunlu koşul 

değildir, kendiliğinden de (spontan düzelme) oluşabilir 

Kısmi düzelme: Bir zaman diliminde kişinin belli bir düzelme içine girmiş 

olmasıdır. Bu düzelme sırasında kişi minimal belirtilerden daha fazla şiddette belirti 

göstermekle birlikte bozukluk ölçütlerini dolduracak denli hasta değildir. Sağaltımla ya 

da kendiliğinden oluşabilir. 

Döngü: Bir dönemin sonundan diğer dönemin başlangıcına kadar geçen süre 

olarak tanımlanır. 

Yanıt (response): Kısmi düzelmenin başladığı noktada ilaç ya da sağaltımdan 

sonuç alınmış olması demektir. Sağaltımın devamını gerektirir. Depresyon için 

Hamilton Depresyon Değerlendirme Ölçeği (HDÖ) gibi, standart bir psikiyatrik 

değerlendirme ölçeğiyle değerlendirilen, belirtilerde en az % 50 oranında bir azalmayı 

ifade eder. 

İyileşme (recovery): Hastalık belirtilerinin sağaltımla ya da kendiliğinden 

tamamen ortadan kalkması demektir. BPP ya da Unipolar Bozukluk (UP)’ta son 

dönemin iyileşmesinden başlayarak hiçbir belirtinin görülmediği en az 8 haftanın 

geçmesi ölçüt olarak alınmaktadır. Burada zamanın üst sınırı yoktur, iyilik hali bir ömür 

de sürebilir. İyileşme terimi hastalığın değil, o dönemin iyileştiğinin bir göstergesidir. 

Bu aşamadan sonra yapılacak olan sağaltım yeni bir dönemin gelmesini önlemek 

amacıyla yapılan koruyucu sağaltımdır. 

Sendromal iyileşme: Manik, karma ya da depresif bozukluk tanı ölçütlerinin 

tümünün tam olarak karşılanmadığı ardışık 8 haftalık süreçtir. 

Semptomatik iyileşme: Hastalık tanı ölçütlerinin karşılanmadığı ve belirti 

şiddetinde azalmanın olduğu süreçtir. 

sürecidir. 

İşlevsel iyileşme: Daha önceki iş ve psikososyal işlevselliğe ulaşılan iyileşme 

Depreşme (relapse): Tam ya da kısmi düzelme halindeki kişinin, henüz iyileşme 

dönemine girmeden yeniden bozukluk ölçütlerini karşılayacak kadar hastalık belirtisi 

göstermesidir. Belirtiler tam ya da kısmen bastırılmış olsa bile, henüz dönem sona 

ermeden hastalık belirtileri depreşmektedir. Görülen belirtiler içinde bulunulan evrenin 

belirtileridir, bazen bunlara tamamen yeni belirtiler eklenebilir ve bunlar da çoğunlukla 

daha şiddetli seyir gösterir. 

7

Yineleme (recurrence): İyileşme dönemindeki (en son dönemin üzerinden 

belirtisiz 8 hafta geçtikten sonra) kişinin yeni bir dönem içine girmesidir. Bu dönem 

eskisinin devamı değildir ve tamamen yeni bazı belirtilerle seyredebilir. 

Akut sağaltım: Akut evre sırasında başlanıp, düzelme döneminin başlangıcına 

kadar devam ettirilen sağaltımdır. 

Sürdürüm (continuation) sağaltımı: Düzelme başlangıcından iyileşmeye kadar 

süren sağaltımdır. Baskılanan belirtilerin tamamen kaybolmasına hizmet eder, 

iyileşmeyi sağlar. Depreşmeler genelde bu dönemde olur. Bu nedenle akut sağaltımın 

özellikleri korunmalıdır. 

İdame sağaltımı (maintenance): İyileşme ortaya çıktıktan sonra sağaltımın bir süre 

daha aynı dozda sürdürüldüğü dönemdir. Akut belirtiler ortadan kalktıktan sonraki ilk 

2-6 ayı kapsar. Bu dönemin sonuna doğru duygudurum dengeleyicilere devam 

edilirken, diğer ilaçlar kontrollü olarak azaltılıp kesilmeye çalışılır, depreşmeler ve hızlı 

döngülülük önlenmeye çalışılır. 

Koruyucu sağaltım: İyileşmeye ulaşıldıktan sonra yeni dönemlerin ortaya 

çıkmasını engellemek için sürdürülen sağaltımı tanımlar. Depresyonun ilaç sağaltımı 

basamakları sırasında ortaya çıkan dönemler Şekil 2’de, yinelemenin ve depreşmenin 

ortaya çıkışı Şekil 3’te gösterilmiştir. 

8

Şekil 2. Klinik gidiş sırasında ortaya çıkan dönemler 

Şekil 3. Klinik gidiş sırasında yineleme ve depreşmenin ortaya çıkışı 

9

2.3. Koruyucu Sağaltımın Önemi 

BPB yaşamboyu süren bir hastalıktır. Yaşamboyu sürdürülmesi gereken bu 

sağaltım sürecinde pek çok güçlüklerle karşılaşılmaktadır. İnsanlık tarihi kadar eski olan 

bu hastalığın tanımlanması sonrası sağaltım yöntemleri de zaman içerisinde değişiklik 

göstermiştir. BPB’un akut döneminin baskılanması sonrasında hastalığın kısa ya da 

uzun vadede seyrini en azından kötüleştirmeyen sağaltım yolları izlenmelidir. 

Dönemlerin yinelemesi, özkıyım riski, dönemlerin doğuracağı psikososyal ve işlevsel 

bozulmalar ve eşlik eden bozukluklar (alkol ve madde kullanım bozuklukları) nedeniyle 

koruyucu sağaltımın gerekliliği tartışılmaz bir durumdur. 38, 39 Hastalık yineleyici 

özellikte olduğu için geçirilen her dönem yeni bir dönem geçirme riskini artırır. 

Hastalığın neden olduğu yeti yitimi ve kayıplar her dönemle birlikte ağırlaşır. Bu durum 

özellikle koruyucu hekimlik açısından da hastaların yıkıcı dönemlerden korunmasını 

gündeme getirir. Koruyucu sağaltımın temel hedefi, yinelemenin ve özkıyım 

girişimlerinin önlenmesi, dönemler arası dönemde işlevselliğin artırılması, eşikaltı 

belirtilerin azaltılması, dönemler arası sürenin uzatılması ve duygudurum 

dalgalanmalarının önlenmesidir. 

BPB sağaltımında önemli bir basamak sayılan koruyucu sağaltımın önemi ancak 

1970 sonrası yapılan çalışmalarla anlaşılmıştır. 40, 41 Angst tarafından yapılan bir 

çalışmada; hastaneye yatırıldıktan sonra 18 yıl süreyle izlenen BPB hastalarının % 

95’inin hastalıklarının yinelediği ve ortalama 4 dönem geçirdikleri saptanmıştır. 42 

Hastalığın yol açtığı maddi kayıplar da son derece yüksektir. BPB hastalarının sağlık 

harcamaları, genel tıbbi hastalığa sahip hastaların, diabet hastalarının ve depresyon 

hastalarının harcamalarının iki katıdır. 43 1991 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde 

yapılan kesitsel bir çalışmada, BPB hastaları için toplam 45 milyon dolar harcandığı 

saptanmıştır. 44 12,8 yıllık bir doğal izlem çalışmasında, BPB I hastaların yaşamlarının 

% 47,3’ünde semptomatik olarak bulunmuşlardır. 45 Yaşamboyu kayıplar göz önüne 

alındığında; 25 yaşında hasta olan bir kadının yaşam beklentisinden 9, üretkenliğinden 

14 yıl kayıp saptanmış, sağaltımla bu süreler 6,5 ve 10 yıla gerilemiştir. 44 Dünya Sağlık 

Örgütü’nün (WHO) 2000 yılında yayınladığı bir raporda, 15-44 yaş arası genç erişkinler 

arasında işlevsellikte bozulma yaratan nedenler arasında 5. sırada BPB yer almaktadır. 46 

Bu nedenlerle BPB’ta koruyucu sağaltımın en önemli amacı depreşmelerin ve 

yinelemelerin önlenmesidir. 

10

2.3.1. Koruyucu Sağaltım Uygulama Ölçütleri 

Aslında hastaların büyük bir kısmı BPB tanısı almadan önce birkaç dönem 

geçirdikleri için koruyucu sağaltıma ihtiyaç duyarlar. Bu noktada klinisyenler koruyucu 

sağaltıma kimlerin alınacağı, hasta uyumu, koruyucu sağaltıma başlama zamanı, süresi, 

ilaç seçimi, ilaç yan etkileri gibi pek çok sorunla karşı karşıya kalır. Koruyucu sağaltıma 

kimlerin alınacağıyla ilgili kesin ölçütler ortaya konmamıştır ve konuyla ilgili pek çok 

farklı görüş söz konusudur. Bu görüşlerden bazıları aşağıda sıralanmıştır: 

1) Montgomery ve Cassano’ya göre; 

BPB I hastalar için: 

a) Ara dönemler göz önüne alınmaksızın 3 mani ya da depresyon döneminin bulunması 

b) 5 yıl içinde 2 mani ya da depresyon dönemi 

c) Ailede BPB I ya da ciddi hastalık öyküsünün olması ve 2 dönemin bulunması 

BPB II hastalar için: 

a) Ara dönemler göz önüne alınmaksızın 3 hipomanik ya da depresif dönemin 

bulunması 

b) 5 yıl içinde 2 hipomani ya da depresyon dönemi ölçütlerini karşılayan tüm hastalar 

için koruyucu sağaltım planlanmalıdır. 47 

2) Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü (National Instute of Mental Health; NIMH) 

uzlaşma konferansında ise aşağıdaki ölçütleri taşıyan hastalara koruyucu sağaltım 

önerilmiştir. 48 

Üç ya da daha fazla mani-depresyon-ötimi dönemlerinin birbirini izlediği bipolar 

hastalar, iki kez mani-depresyon-ötimi dönemi ve, 

a) Bir ya da daha fazla birinci derece akrabada bipolar bozukluk öyküsü olanlar 

b) Sürdürüm sağaltımının kesilmesinin ardından bir yıl içinde yinelemesi olanlar 

c) Aile öyküsünde yineleyen mani-depresyon-ötimisi olanlar 

d) Hastalığı 20 yaşından önce başlayanlar 

e) Son 3 yıl içinde ani başlayan, ağır ve yaşamı tehdit eden depresyon ve mani 

dönemleri olanlar. 

3) Dünya Sağlık Örgütü’ne (World Health Organisation (WHO) göre ikinci 

dönemden sonra sürdürüm sağaltımına geçilmelidir. 49 

4) Goodwin ve Jamison’a göre; 

11

a) ilk dönemi mani olanlara, 

b) erkeklere, 

c) ani başlangıçlı dönemi olanlara, 

d) otuz yaş üzerinde başlayanlara, 

e) şiddetli ve psikotik özellikli dönemleri olanlara, 

f) özkıyım riski olanlara, 

g) dış etkenlerden bağımsız dönem geçirenlere, 

h) aile desteği yetersizse, 

ı) ergenlikte başlamışsa, 

i) genetik yüklülük varsa hemen sürdürüm sağaltımı önerilmelidir. 13 

5) Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (American Psychiatric Association; APA) 

uygulama klavuzuna göre; ilk manik dönem sonrası bir duygudurum dengeleyici 

başlanmalıdır. 50 

6) Türk Psikiyatri Derneği’nin İki Uçlu Duygudurum Bozuklukları Sağaltım 

Klavuzu’nda; 

a) dönem şiddetinin ağır ya da psikotik olması 

b) dönem sırasında hastanın sergilemiş olduğu davranışların, yaşamsal ya da 

psikososyal alanlarda ağır sonuçlar yaratabilecek potansiyelde olması 

c) hastanın sosyal açıdan kritik bir yaşam döneminde bulunuyor olması (örn.okul ya da 

iş yaşamındaki koşulların, bir yineleme durumunda onarılamaz kayıplar riskini 

içermesi) 

d) ailede iki uçlu duyugudurum bozukluğu öyküsü bulunması 

e) ilk dönemden sonra yaşam kalitesi bozulmuş ya da hastalık öncesi döneme geri 

dönmemiş olması 

f) hastanın kendisinin korumayı talep ediyor olması gibi faktörlerin ilk dönemden sonra 

koruyucu sağaltım başlanmasında önemli etkenler olabileceği belirtilmiştir. 51 

7) İngiliz Psikofarmakoloji Birliği (British Association Psychopharmacology) 

Bipolar Bozukluk Sağaltım Klavuzu; ilk manik dönem sonrasında koruyucu sağaltım 

önerilmektedir. 52 

8) Kanada Duygudurum Bozuklukları ve Anksiyete Bozuklukları Sağaltım 

klavuzu ilk manik atak sonrası koruyucu sağaltım önermektedir. 53 

12

9) İngiliz Ulusal Sağlık ve Klinik Uygulama Enstitüsü (National Institute for 

Health and Clinical Excellence; NICE) 54 ’a göre; 

a) Ciddi sonuçlar doğuran bir manik dönem sonrası 

b) 2 ya da daha fazla dönem geçirmiş BPB I hastaları 

c) Sık dönem geçiren ya da özkıyım riski olan BPB II hastaları 

Koruyucu sağaltımın kimler için gerekli olduğu kadar kimler için gerekli olmadığı 

da tartışılan diğer bir konudur. Özellikle; tek dönem geçirenlere, hafif dönem 

geçirenlere, dönem araları uzun olanlara koruyucu sağaltım başlanmaması gerektiği 

düşünülmektedir. 55 

Tüm bu bilgiler ışığında, genel olarak, koruyucu sağaltım kararı verilirken; 

hastalığın süresi, geçirilmiş dönemlerin sayısı ve niteliği, döngü sıklığı, ani başlangıçlı 

olup olmadığı, mevsimselliği, eşlik eden bedensel hastalıklar ve bunlar için kullanılan 

ilaçlar, tıbbi kontrendikasyonlar, daha önce koruyucu sağaltım uygulanıp 

uygulanmadığı, koruyucu sağaltıma verdiği yanıtlar, yineleme özellikleri, ailede BPB 

öyküsü ve sağaltım yanıtları, hastanın ve ailenin işbirliği potansiyeli, hastanın yaşam 

koşulları saptanmalıdır. Koruyucu sağaltıma genellikle hasta ikinci duygudurum 

dönemini geçirdikten sonra başlanır. Çünkü hastalığın doğal seyri bireyler arasında 

farklılıklar gösterebilir. Bu yolla klinisyen iki dönem arasındaki sağlıklı kalınan süreyi 

doğal olarak gözler ve koruyucu ilacın başarısıyla ilgili fikir sahibi olur. Ancak hasta 

özellikleri göz önüne alınarak ilk dönemden sonra da koruyucu sağaltım önerilebilir. 

Koruyucu sağaltımda ilk basamak hastanın ve yakın çevresinin 

bilgilendirilmesidir. Bilgilendirmenin, dönemlerin öncü belirtilerinin tanınması ve 

dönemler şiddetlenmeden önlem alınmasını sağlayıcı katkısı vardır. Düzelme 

döneminde hastalığın doğası ve yüksek yenileme riskinin olduğu anlatıldığında hastanın 

koruyucu sağaltımı kabullenmesi daha kolay olacaktır. Koruyucu sağaltım sırasında 

karşılaşılan en büyük sorunlardan biri ilaç uyumudur. Colom ve arkadaşları, ilaç 

uyumsuzluğunun BPB hastaları arasında % 64’lere vardığını ve sağaltım sırasında en 

sık yineleme nedeni olduğunu bildirmiştir. 56 İlaç uyumsuzluğunun pek çok farklı nedeni 

olabilir. Bunlardan bazıları; kişinin süregen seyirli bir hastalığı olduğunu reddetmesi, 

duygularını kontrol eden bir ilacı kullanmak istememe ve ilaç yan etkileridir. 57 Ağır 

dönemler yaşayan, sık hastaneye yatan ve kişilik bozukluğu ek tanısı olmayan hastalar 

13

koruyucu sağaltıma daha sıcak bakarken, genç erişkinler, mani/hipomani dönemini daha 

iyi olarak algılayan ve yan etkilere hassas olan hastaların koruyucu sağaltım fikri 

konusunda daha direçlidir. İlaçla korumanın haricinde kişinin stres faktörlerini azaltma, 

düzenli bir yaşam tarzını benimseme, uyku düzenini sağlama, alkol ve madde 

kullanımından kaçınma gibi dönemleri engelleyici koruyucu önlemler alabileceği 

hastayla konuşulmalıdır. Koruyucu sağaltıma karar verirken dönem sayısı ve şiddeti 

yanında bir önceki dönemin doğurduğu sonuçlar gözden geçirilmeli ve hastanın 

koruyucu sağaltım için istekli olup olmadığı değerlendirilmelidir. 58 Sürdürüm 

sağaltımındaki ilaçla koruyucu sağaltıma başlanılmalı, koruyucu sağaltım olabildiğince 

yalınlaştırılmalıdır. Koruyucu sağaltım belirli bir süre için değil, hastanın çok kararlı 

kesim talep ya da gerekçesi olmadıkça, yaşam boyu uygulanacak gibi planlanmalıdır. 

Hastayı ne olursa olsun koruyucu sağaltıma zorlamak yerine, hastalıkla ilgili tüm riskler 

ortaya konmalı ve son karar hastaya bırakılmalıdır. 

2.4. Koruyucu Sağaltıma Yanıtın Değerlendirilmesi 

2.4.1. “İdeal Yanıt” Var mı ? 

Koruyucu sağaltımda her zaman hedeflenen ideal yanıttır. “İdeal yanıt” denince, 

duygudurum dengeleyici bir ilacın kullanımından sonra hiçbir dönem ya da belirtinin 

yaşanmaması beklenmekte, depreşme ve yinelemelerin önlenmesidir. Ancak şu an 

koruyucu sağaltımda kullanılan duygudurum dengeleyicilerin hiç biri bu koşulların 

hepsini karşılamamaktadır. “Altın standart” kabul edilen lityuma yanıtın azalması ve 

uzun dönemde yanetkiler nedeniyle ilaca uyum sorunlarının çıkması bu konuyu daha da 

tartışılır hale getirmiştir. 59 Lityuma yanıtın azalmasında, tanı sınırlarının değişmesi, 

bipolar spektrum kavramı, psikotik özellikler, karma tip, hızlı döngülülük, madde 

bağımlılığı, kişilik bozukluğu gibi ektanılar, kontrollu çalışmalarda lityumun birden 

kesilmesi gibi nedenlerin olduğu düşünülmektedir. 60 

BPB’un doğası, ve seyri kadar sağaltıma yanıtın değerlendirilmesi de karmaşık bir 

süreçtir. Major depresif bozukluk için tanımlanan tam düzelme (remisyon) kavramı gibi 

14

ir iyileşme kavramı BPB için henüz tam olarak tanımlanamamıştır. BPB’ta depresyon, 

mani ve hipomani dönemleri, irritablite ve anksiyöz belirtiler, işlevsellikte genel bir 

kayıp gözlenmektedir. İyileşmeden söz edebilmek için tüm bu klinik durumların 

düzelmesi gereklidir. Dolayısıyla iyileşmenin olup olmadığına ancak bu durumların 

sistematik bir ölçümle değerlendirilebilmesiyle karar verilebilir. 61 

2.4.2. Sağaltıma Yanıtı Değerlendirmenin Önemi 

Psikiyatrik ilaç sağaltımlarının etkinliğinin araştırılmasında ve kanıt 

oluşturulmasında randomize kontrollu çalışmalar giderek artmaktadır. Bu çalışmalarda, 

tanı konulabilmesi ve tanı konulan hastların klinik izlemlerinin değerlendirilmesinde 

sabit ve tutarlı yöntemler kullanılması gerekli olmuştur. Bu gereklilikle hastaların 

kendilerini ve hekimlerin hastayı değerlendirdiği ölçekler kullanıma girmiştir. 

Değerlendirme ölçekleri, klinik çalışmalar sırasında yaygın olarak kullanılmasına karşın 

pek çok klinisyen tanı ve hastalık gidiş değerlendirmesini hastadan aldığı öykü ve klinik 

gözlemleri çerçevesinde yapmaktadır. 61 

Hastaları değerlendirme ölçeklerini kullanmak, değerlendirmeye standardizasyon 

getiren bir yöntemdir. Belirtileri ölçmek, klinik yaklaşıma hassasiyet, uzun seyirli 

gidişi değerlendirme, kayıtları kolay anlama, hasta ve bakımverenlerle yeterli iletişimi 

sağlama olanağı sunmaktadır. Ölçek kullanımı verileri kesitsel ve boylamsal tam olarak 

elde edebilme, klinisyenin sistematik olmasını kolaylaştırma ve ihmalden kaynaklanan 

hataları engelleme, belleğe bağlılığı azaltma, yineleyen durumlarda hastayla hekimin 

ortak karar vermesini kolaylaştırma, hastayı bilgilendirmede kolaylık gibi yararları 

vardır. Ancak standart ölçüm yöntemleri kullanmanın da bazı sakıncaları söz 

konusudur. Hastaların kendilerini değerlendirdikleri ölçeklerde alınan puanlar özneldir, 

yanıltıcı olabilir. Ayrıca değerlendirme ölçekleri rutin kullanıldığında görüşmedeki 

uyumu bozabilir ve ek zaman gerektirir. 61 

2.4.3. Sağaltıma Yanıtı Değerlendirmedeki Güçlükler 

Koruyucu sağaltıma yanıtın belirlenmesinde kullanılan ilacın sadece yeni 

dönemleri önlemesi ve diğer döneme kaymayı engellemesi yetersizdir. Bazı belirtiler 

hasta iyileşme dönemindeyken bile subsendromal düzeyde sürer, kişinin sosyal 

yaşamını olumsuz yönde etkiler. Bu durum da hastanın sağaltıma verdiği yanıtın 

15

değerlendirilmesinde güçlükler yaratmaktadır. 61 Literatürde koruyucu sağaltımın 

etkinliği çok farklı yötemlerle (örneğin parelel grup çalışmaları, ayna imgelemli 

çalışmalar, doğal izlem çalışmaları ve kesitsel araştırmalar ile) incelenmiştir. En sık 

ayna imgelemli çalışma yöntemi kullanılmış, aynı hastaların koruyucu ilaç öncesi ve 

sonrası dönemleri çeşitli özellikleri açısından karşılaştırılmıştır. 62 Sağaltım yanıtını 

ölçen ve farklı yöntemler kullanan çalışmaların her birinin kendine has kısıtlılıkları 

mevcuttur. Doğal izlem çalışmalarının çoğu, özgül bir ilacı incelediği için diğer ilaçlarla 

ilgili bilgi sağlamamaktadır. İlaç uyumsuzluğunun etkisinin bilinmemesi ve 

çalışmalarda tanısal ölçütlerin, yapılandırılmış görüşmelerin kullanılmaması da 

yanıtların değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Çalışılan hasta gruplarının sadece 

hastanede yatan ya da sadece ayaktan takip edilen hastalar şeklinde daraltılması ya da 

sadece belirli tanılara sahip seçilmiş hasta gruplarıyla çalışılması, bu çalışmaların 

61, 62 

sonuçlarının genellenmesine engel olmaktadır. 

Koruyucu sağaltım amacıyla kullanılan bir ilacın etkinliğini kusursuz bir şekilde 

değerlendiren ölçekler mevcut değildir. Sağaltım başarısını değerlendirmede en büyük 

güçlük ilaç koruması olmadığı zaman hastalığın nasıl bir seyir göstereceğinin 

bilinmemesidir. Özellikle toplam dönem sayısı düşük olan, dönemler arası dönemi uzun 

olan, düzensiz dönemler yaşayan ve dönemleri psikososyal streslerle tetiklenen hasta 

gruplarında ilaçla müdahale edilmediğinde seyrin nasıl olacağı belirsizdir. Bu durumda 

koruyucu sağaltımın ne denli başarılı olduğu da tartışmaya açıktır. 1990’lı yıllarda 

yapılan çalışmalarda koruyucu sağaltımı değerlendirmede koruma öncesi ve sonrası 

dönemlere ait aşağıdaki bazı belirteçlerin karşılaştırılması yöntemi kullanılmıştır. Bu 

belirteçleri şu şekilde sıralayabiliriz; 

1. İlaç kullanımına rağmen yeni dönemlerin yaşanması 

2. Duyguduurm dengeleyici dışında ek ilaca gereksinim duyulması 

3.Belirli bir sürede yaşanan dönem sayısı 

4. Dönem şiddeti 

5. Dönem süresi 

6. Hastalıkla geçirilen süre oranları 

7. Belirti örüntüsünde değişiklik 

16

Bunlara ek olarak dönemler arasındaki iyilik sürelerinin ortalamaları, döngü 

uzunluğu, dönem sayısı, yaş ve dönem süresinin de koruyucu sağaltımın başarısını 

etkileyebileceği kanısına varılmıştır. 62 

Son yıllarda yapılan çalışmalarda ise daha farklı yanıt ölçütleri olup olmadığı 

sorusuna yanıt aranmıştır. Bowden ve arkadaşları lityum ve valproik asitin etkinliğiyle 

ilgili yaptıkları randomize, kontrollü çift kör bir çalışmada; koruma altındayken ilk 

döneme kadar geçen süreyi, koruyucu sağaltımda kalma süresini, erken ilaç kesme 

oranını ve depreşme nedeniyle ilaç kesme oranını sağaltıma yanıt ölçütü olarak 

kullanmıştır. 63 

BPB’un manik ve depresyon alevlenme dönemlerine klinik müdahale erken 

dönemde yapılır. Ancak koruyucu sağaltım dönemi için genellikle aynı özen 

gösterilmemektedir. Koruyucu sağaltımın ertelenmesi ise hastayı hastalığın yıkıcı 

yinelemelerine karşı savunmasız bırakır. Özkıyım girişimlerinin hastalığın başlangıç 

yıllarında ve koruyucu sağaltım öncesinde gerçekleşme olasılığı artmaktadır. Hastalık 

süresinin uzun olması, geçirilmiş dönem sayısının fazla olması, döngüselliği ve dönem 

sürelerinin uzamasını artırarak hastalık seyrini olumsuz etkiler. Sağaltımın gecikmesinin 

sonraki dönemde koruyucu sağaltımın etkisini sınırlayıp sınırlamadığı da yanıtlanması 

gereken diğer bir sorudur. Sağaltımsız kalınan sürenin uzun olması veya geçirilmiş 

dönem sayısının fazla olması lityuma yanıtın iyi olmayacağıyla ilgili bir kanı 

64, 65 

uyandırabilir. Ancak arada böyle bir ilişkinin olup olmadığı belirsizdir. 

Hastalığın ilk belirtilerinin başladığı dönemden duygudurum düzenleyici ilaçların 

kullanılmaya başlandığı döneme kadar geçen süreye “latans” denmektedir. Latans 

süresinin ve sağaltım öncesi dönem sayısının koruyucu sağaltıma yanıtı etkileyip 

etkilemediğiyle ilgili yapılan bir çalışmada; bu iki faktörün koruma altındayken ilk 

döneme kadar geçen süre, sağaltım sırasındaki yıllık dönem oranı ve yıllık hastalık 

yüzdesi ile ilişkili olup olmadığı araştırılmıştır. Sonuçta sağaltım latansının ve koruyucu 

sağaltım öncesindeki dönem sayısının hastalık morbiditesiyle ilişkisiz olduğu 

saptanmıştır. 66 Aynı araştırmacılar cinsiyetin koruyucu sağaltım üzerine etkisini 

sorguladıkları bir çalışmada koruyucu sağaltımı değerlendirme ölçütü olarak; yılda 

toplam dönem oranı, yılda mani oranı, yılda depresyon oranı, hastane yatış sayısını ve 

ilk döneme kadar geçen süreyi kullanmıştır. Yanıt ölçütü olarak daha çok hastaların 

hastalığın aktif olduğu dönemler baz alınmış, bir yıl boyunca hastane yatışı (% hastane 

17

yatışı), hastalık süresi (% hastalık süresi), mani süresi (% mani süresi) ve depresyon 

süresini (% depresyon süresi) yüzde olarak değerlendirilerek sağaltım yanıtları 

değerlendirilmeye çalışılmıştır. 67 

Günümüzde koruyucu sağaltıma yanıtı somut olarak ölçen ölçeklerden biri Grof 

ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. 3 Ölçek A ve B ölçütlerinden oluşmaktadır. 

Toplam puan, A ölçütünden alınan puanın B ölçütünden çıkarılmasıyla saptanmaktadır. 

A ölçütünde sağaltıma verilen yanıt düzeyi belirlenmektedir. B ölçütü koruyucu ilaç 

öncesi dönem sayısı, dönem sıklığı, koruma sağaltımının süresi, ilaç uyumu ve ek ilaç 

kullanımı gibi diğer faktörlerin iyileşmeye olan etkisini belirlemektedir. (Ek-3) 

2.5. Koruyucu Sağaltımda Duygudurum Dengeleyiciler 

Koruyucu sağaltım temelde duygudurum dengeleyiciler ile yapılmaktadır. 

”Duygudurum dengeleyici” kavramı ilk kez 1980’lerde gündeme gelmiş ve genel olarak 

kabul görmüştür. İlk tanımlaması; BPB’un en azından bir yönüne etki eden (mani, 

depresyon, döngü sıklığı, dönem sayısı, eşikaltı belirtiler) ve hastalığın diğer yönlerini 

daha kötü hale getirmeyen ilaçlar şeklindedir. 68 Aslında ideal bir duygudurum 

düzenleyici ilaç, hastalığın her iki ucuna kaymayı engelleyen, yan etkisi az, güven 

aralığı geniş, ilaç-ilaç etkileşimi olmayan, her yaş grubunda kullanılabilen, etkin ve 

ucuz olmalıdır. Ancak tüm bu beklenen özellikleri karşılayabilen bir “ideal ilaç” 

bulunamamıştır. Ancak tüm duygudurum dengeleyiciler içinde lityum istenen 

özelliklere en yakın ilaç olduğu için yaklaşık 60 yıldır “altın standart” olarak kabul 

edilmektedir. Günümüzde, duygudurum dengeleyici tanımı biraz daha esnetilerek, 

hastalığın en az bir dönemine karşı etkin olan ve diğer döneme kaymayı da 

engelleyebilen ilaçlar için kullanılmaktadır. 69 

Lityumun bir grup hastada beklenen etkiyi göstermemesi ve yan etkileri nedeniyle 

kullanılamaması yeni ilaçların duygudurum dengeleyici olup olamayacağı tartışmasını 

gündeme getirmiştir. Karbamazepin, valproat, lamotrijin, gabapentin, topiramat gibi 

antikonvulsanlar ve atipik antipsikotikler hızla klinisyenlerin kullanımına sunulmuştur. 

Yeni ilaçların kullanıma girmesinde özellikle manik atakların önlenmesi fikri etkili 

olmuştur. Mani, BPB’un seyri sırasında görülen en dramatik tablolardan biridir. Sıklıkla 

hastane yatışlarıyla sonuçlanan ve acil önlem alınması gereken bir durumdur. Ancak 

BPB’un depresyon dönemi görmezlikten gelinmemelidir. Hastalar mani/hipomani 

18

elirtilerini yaşadıkları sürenin üç katı süre depresif dönemde kalırlar. 45 Sonuçta 

hastalığın bu karmaşık seyri sağaltım yöntemlerini de karmaşık bir hale getirmiştir. 

2.5.1. Lityum 

Lityum, 1800’lü yılların başında İsveçli Arfvedson tarafından keşfedilmiş ve 

ardından bazı böbrek hastalıklarının sağaltımında kullanılmıştır. Psikiyatrik 

hastalıklarda özellikle depresyonun akut ve koruyucu tedavisinde etkin olduğu ilk kez 

1886 yılında fark edilmiş ancak bu alanda çalışma yapılmamıştır. Psikiyatri alanında ilk 

kullanımı 1950’larda başlamış olsa da gerçek anlamda kullanımı 1970’li yıllara kadar 

uzanır. 1949’da Cade deney hayvanlarında lityum üratın yüksek dozlarda letarji 

oluşturduğunu fark etmiş ve sonrasında lityum karbonatın etkin bir antimanik ajan 

olduğunu saptamıştır. 70 Lityum en yaygın olarak karbonat tuzu şeklinde kullanılır. Ağız 

yoluyla alındığında gastrointestinal sistemden tama yakın oranda emilir. 2-4 saatte 

plazmada en yüksek düzeye ulaşır. Serumda proteinlere bağlanmaz, aktif metaboliti 

yoktur. Yarılanma süresi 18-24 saattir, kararlı-durum düzeyine 4-6 günde ulaşılır. Vücut 

sıvılarında ve dokularda heterojen olarak dağılır. Beyinde özellikle hipofizer dokuda 

birikir. 

Büyük bölümü böbrekler yoluyla, çok azı da feçes, tükrük, sperm, anne sütü ve 

terle atılır. Böbrekten atılan lityumun büyük bir kısmi proksimal tübüllerden geri emilir. 

Alınan lityum ilk 12 saatte böbreklerden hızlı, sonraki 12 saatte yavaş olarak atılır. 

Yaklaşık % 90’ından fazlası 48 saatte atılmaktadır. Böbrek yetersizliği, yaşlılık ve 

lohusalıkta lityumun renal klerensi azalır, gebelikte artar. Tremor, bulantı, iştahsızlık, 

diyare, poliüri, polidipsi, nefrojenik diabetes insipidus, guatr, hipotiroidi ve kilo artışı en 

sık görülen yan etkilerdendir. 

Lityum hücre zarı, ikincil haberciler, nörotransmitter sistem ve hücre çekirdeği 

üzerinde çeşitli mekanizmalarla değişikliklere yol açar, ancak, depresif ve manik 

71, 72 

dönemler üzerindeki olumlu etkisinin düzeneği henüz tam olarak anlaşılamamıştır. 

Antimanik etkinliği antidepresan etkinliğinden daha fazladır. Antimanik etkinlik 

yaklaşık 1-3 haftada ortaya çıkar. Akut dönemde yüksek doz lityum (kan düzeyinin 

ortalama 1,5 olduğu) sağaltımı ile daha kısa sürede daha iyi yanıtlar alınabileceğini 

gösteren çalışmalar vardır. 71 Akut mani sağaltımında lityum monoterapisi uygulanan 

hastaların % 70-80’i iyi yanıt verirken karma atak, hızlı döngülü seyir, psikotik mani, 

19

madde kötüye kullanımı ile birliktelik ve serebral patolojilerin varlığında lityuma yanıt 

oranı düşer. 73 Yüksek doz ilaç kullanımıyla ortaya çıkan yan etkiler ve antimanik 

etkinliğin uzun sürede ortaya çıkması lityumun mani sağaltımında tek başına 

kullanımını engellemektedir. Bu dönemde lityum benzodiyazepinler ve antipsikotik 

ilaçlarla birlikte kullanılabilir, ancak, antipsikotik ilaçların tardiv diskinezi riski 

unutulmamalıdır. Lityumun antidepresan etkisi antimanik etkisinden daha geç (3-6 

hafta) ortaya çıkmaktadır. Antidepresan etkinliğinin gözlenmesi için yüksek dozlarda 

kullanımı önerilmektedir. 74 

2.5.1.1. Lityumun Koruyucu Sağaltımda Etkinliği 

Lityum, koruyucu sağaltım söz konusu olduğunda halen ilk akla gelen ilaçtır. 

Duygudurum dengeleyici olarak ilk piyasaya çıkan ilaç olması, çok uzun yıllardır 

kullanılıyor olması, hakkında pek çok çalışma yapılmış olması, yan etki profilinin az 

çok biliniyor olması nedeniyle sağaltım klavuzlarında koruyucu sağaltım için ilk 

basamak ilaç olarak önerilmektedir. 

Lityum BPB I olan hastalarda duygudurum dönemlerinin önlenmesinde en iyi 

şekilde çalışılmış ilaç olmayı sürdürmektedir. İlk kullanıma girdiği 1960’larda yapılan 

gözlemlerde lityumun dönemlerin yinelemesini önlemede çok etkin olduğu 

düşünülmüştür. 75 Lityumun koruyucu etkinliğini gösteren ilk sistematik çalışma Schou 

ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. En az 2 dönem geçirmiş 88 hastanın 6 yıl süren 

izlem çalışmasında, lityum kullanan hastaların yıllık ortalama dönem sayısının % 87 

oranında azaldığı gösterilmiştir. 76 70’li yıllarda yapılan çalışmalardan elde edilen veriler 

aynı güçte olmasa da lityumun koruyucu etkinliğinin devam ettiğini desteklemiştir. 77-81 

1960 ve 1970’lerde yapılan kontrollü çalışmalarda yanıt oranları % 70-80 arasında 

değişmektedir. Bu çalışmaların büyük bir çoğunluğunda ilaç kesme yöntemi 

kullanılmıştır. Hastalar sabit doz lityum kullanırken rastgele seçilenlerin ilaçları kesilip 

plaseboya geçilmiştir. Bu şekilde ilaç kesmenin mani ve depresyonun erken 

depreşmesine neden olduğu daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalarla da 

gösterilmiştir. 82 1960’lı ve 1970’li yıllarda yürütülmüş olan randomize, plasebo 

kontrollü çalışmalardan alınan birleşik veriler lityumun 6. ayda ve 1. yılda plaseboya 

kıyasla alevlenme riskini 4 kat azalttığını göstermiştir. 74 

20

1980’lere gelindiğinde lityumun koruyucu değeriyle ilgili iyimserlik azalmıştır. O 

dönemde genellikle küçük hasta gruplarıyla yapılmış çalışmalar mevcuttur. Bu 

çalışmalardan birinde, 22 BPB II hastası 6 aylık düzelme döneminde izlenmiştir. 

Hastalar lityum, imipramin, lityum+imipramin ve plasebo gruplarına rastgele 

ayrılmışlardı. Bu çalışmanın sonuçlarına göre; lityumun depreşmeyi relapsı önlediği ve 

imipraminin herhangi bir grup üzerine belirgin etkisinin olmadığı saptanmıştır. 83 

Kontrollü klinik çalışmalarda doğal izlem çalışmalarına göre daha düşük düzeyde 

koruyucu etkinlik saptanması, aralıksız lityum kullanımına rağmen bir grup hastada 

koruyucu etkinliğin zamanla azalması, tüm lityum kullanan olguların ancak 1/3’ünde 

tam koruma sağlanması lityuma olan inancı sarsmıştır. 84-86 Markar ve Mander, 2 yıllık 

takip çalışmaları sonucunda lityum alan ve almayan hastaların hastaneye yatış oranları 

arasında fark olmadığını bildirmiştir. 84 Büyük, açık doğal izlem çalışmalarından birinde 

bir yıllık gidişlerinin benzer olduğu, lityum kullanan hastalarda manik dönem riskinin 

% 40 olduğu, diğer çalışmada ise lityum kullananların ilk 32 haftada yeni bir dönem 

geçirme oranlarının düşük olduğu, sonraki (33-96. hafta) dönemde ise aralarında 

87, 88 

belirgin bir fark olmadığı gösterilmiştir. 

1990’lı yıllara gelindiğinde BPB kavramının sınırları genişletilmiş ve lityum çok 

yaygın kullanılan bir ajan haline gelmişti. Bu geniş hasta popülasyonu içinde doğal 

olarak azımsanmayacak oranda lityuma yanıtsız bir grup bulunmaktaydı. 

2000’li yıllarda lityumun etkinliğiyle ilgili yapılan randomize kontrollü çalışmalar 

yeniden gözden geçirilmiş, lityumun herhangi bir duygudurum bozukluğu dönemini ve 

manik dönemleri önlemede plasebodan üstün olduğu gösterilmiştir. 89 On plasebo 

kontrollü çalışmada kapsanan 514 hastanın verileri incelendiğinde, yineleme oranı 

plasebo kullanan hastalarda % 81 iken lityum kullanan hastalarda % 34 olarak 

saptanmıştır. 90 

Ardından lityumun hastalığın her iki dönemine karşı koruyucu etkisinin olup 

olmadığı araştırılmıştır. Literatürde erken dönemde yapılan plasebo kontrollü 

çalışmalar lityumun hem maniye hem de depresyona karşı koruyucu etkisinin olduğu 

yönündedir. 91-94 Son dönemde yapılan çalışmalarda, lityumun maniyi önlemede 

depresyonu önlemeye göre daha etkili olduğu şeklindedir. 63, 95-99 Meta-analiz 

sonuçlarına göre, lityumun maniye karşı seçici koruyucu sanılmasının sebebi ilaç kesme 

yönteminin sonuçları yanıltmasıdır. 100 

21

2004 yılında yapılan bir çalışmada koruyucu amaçlı kullanımda, lityum 

kullananlarda ortalama depreşme riski % 40 iken, plasebo için bu oran % 60 olarak 

saptanmıştır. Manik dönem göz önüne alındığında plasebo grubunda depreşme riski 

ortalama % 24, lityum kullanan grupta % 14’tür. Bu fark istatistiksel olarak anlamlıdır. 

Ancak depresif dönem açısından lityum kullananlarda depreşme riski % 25 iken plasebo 

kullananlarda % 32’dir ve fark istatiksel olarak anlamlı değildir. 101 

Lityumlu randomize kontrollü çift kör 2 çalışmada hastaların manik dönem 

sonrasında yeniden bir atak yaşayana kadar geçen süreleri değerlendirilmiştir. İlk 

çalışmada, 1 yıllık izlem süresinde lityumun plasebo ile karşılaştırıldığında yeniden 

manik dönem geçirilene kadar geçen süreyi % 55 uzattığı saptanmıştır. 63 İkinci 

çalışmada ise, manik dönem geçiren hastalar 18 ay boyunca izlenmiş, plasebo ile 

karşılaştırıldığında lityum yeni bir dönem ortaya çıkmasına kadar geçen süreyi belirgin 

olarak uzatmıştır. Maninin yineleme oranı plasebo kullananlarda % 41 iken lityum 

kullananlarda % 17 olarak bildirilmiştir. 102 Her iki çalışmada lityumun depresyona giriş 

süresini değiştirmediğini ve ilk çalışmada depresyonun eşikaltı belirtilerini 

kötüleştirdiği saptanmıştır. Bu iki çalışma modern yöntemlerin kullanıldığı ve indeks bir 

manik dönemden sonra izlenen hastaların oluşturduğu ilk çalışmalardır. Eşik altı 

belirtiler işlevsellik kaybıyla ve depreşmeyle yakından ilişkilidir. Lityumun koruyucu 

dönemde her iki döneme ait eşikaltı belirtilere karşı etkili bir ajan olduğunu gösteren 

çalışmalar vardır. Frye ve arkadaşları, BPB I hastalarıyla yapılan, çift kör, plasebo 

kontrollü, 18 aylık iki çalışmanın post hoc analizi sonucunda eşikaltı belirtilerin tüm 

görüşmelerin % 25’inde saptandığını, hem lityumun hem de lamotrijinin eşikaltı 

belirtileri önlemede ve yeni bir döneme kadar geçen süreyi uzatmada plasebodan üstün 

olduğunu göstermiştir. 103 

Lityumla ilgili değişik şekillerde tasarlanmış pek çok çalışma vardır. Bu çalışma 

türlerinin her birinin kendisine göre sınırlılıkları mevcuttur. Karma ve küçük gruplarla 

yapılan çalışmaları, 41, 104-106 küçük randomize olmayan plasebo ile yapılmış vaka- 

kontrol çalışmaları, 107, 108 küçük çapraz geçiş desenli çalışmaları 109 ve ilaç kesme 

çalışmaları 41, 78, 110-114 yorumlamak oldukça güçtür. Özellikle ilaç kesme çalışmalarını 

yorumlamak, çalışma süresinin kısa olması ve lityuma ara vermenin direnç gelişimiyle 

ilişkilendirilmesi gibi pek çok nedenden dolayı daha da güçtür. Ancak lityumun 

22

etkinliğiyle ilgili yapılan ilk çalışmaların çoğu lityum kesildiğinde hastalığın 

yinelediğini gösterme amacıyla bu şekilde planlanmıştır. 

Lityuma alternatif olan ilaçlarla ilgili fikir sahibi olmak için yine lityum yol 

gösterici olmuştur ve bu çalışmalarda biribirinden çok farklı sonuçlar elde edilmiştir. 

Plasebo kolu olmayan randomize çalışmalarda, lityum diğer ilaçlarla karşılaştırılmıştır. 

Bu çalışmaların birinde olanzapin manik ve karma dönemleri önlemede lityumdan 

üstün, depresif dönemleri önlemede lityuma eşit bulunmuştur. 115 Hızlı döngülü 

hastaların koruyucu sağaltımında valproat kadar etkin bulunmuştur. 116 Bipolar 

depresyonları engellemede antidepresanlara eklendiğinde valproik asitten daha az etkin 

olduğu da gösterilmiştir. 117 

Lityum korumasının uzun süreli etkinliği konusunda farklı görüşler mevcuttur. 

Bunlardan ikisi lityum sağaltımına zamanla direnç geliştiği ve lityum kesildikten sonra 

direnç geliştiğidir. Post ve arkadaşlarının olgu bildirimleri etkin lityum koruma 

sağaltımı kesildikten sonra ortaya çıkan dönemlerde lityumun etkili olmadığı 

şeklindedir. 118 Bu çalışmada lityuma ara veren hastaların % 15’inde direnç geliştiği 

bildirilmiştir. Ancak bunun aksine uzun süre lityum kullanımı sonucunda ilacın 

koruyucu etkinliğinde azalma olmadığını bildiren çalışmalar da mevcuttur. 119 Meta- 

analiz sonuçları lityum koruması sonlandırıldıktan sonra ilk 5 ayda hastaların % 

50’sinde, 2 yılın sonunda % 80’inde yineleme olduğunu göstermiştir. 120 Bu nedenle 

koruma amaçlı lityum sağaltımının ne kadar sürmesi gerektiğiyle ilgili de görüşbirliği 

yoktur. Bu süreç hastalığın gidiş özellikleri, zamanla ortaya çıkan yan etkiler ve diğer 

tıbbi sorunlar göz önünde bulundurularak karar verilmesi gereken bir süreçtir. 

Lityumun koruyucu etkisinin doz bağımlı olup olmadığı da ciddi tartışma 

konularından biridir. Gelenberg ve arkadaşları (1989) lityum korumasındaki hastaları 

lityum serum düzeylerinin standart kan düzeyi (0,8-1,0 mmol/L) ve düşük kan düzeyi 

(0,4-0,6 mmol/L) olarak hedeflendiği 2 gruba ayırmışlar. Düşük kan düzeyi grubunun 

yüksek kan düzeyi grubuna göre 2,6 kat daha fazla yineleme riskinin olduğunu 

saptamışlar. Lityumun koruyucu etkisinin çalışmaya girmeden önce 2 ya da daha az 

dönem yaşamış olan hastalarda daha belirgin olduğunu gözlemişlerdir. Aynı çalışmada 

saptanan diğer önemli bir ayrıntı da yüksek serum lityum düzeyinin yüksek yan etki ve 

düşük hasta uyumuyla ilişki olmasıdır. 121 

23

Lityumun etkinliğinin yetersiz olduğu ile ilgili tartışmalar kombinasyon 

sağaltımlarını gündeme getirmiştir. Ancak kombinasyon sağaltımlarının ve lityumun 

etkililik açısından karşılaştırıldığı çalışma sayısı son derece azdır. Solomon ve 

arkadaşları 12 hastada 1 yıl boyunca lityum monoterapisinin etkililiği ile lityum ve 

divalproeks kombinasyonunu karşılaştırmışlardır. 122 Küçük bir örneklemle yapılan bu 

çalışmada kombinasyon grubunda daha fazla yan etki bildirilmesine rağmen anlamlı 

derecede daha az sayıda alevlenme olduğu gözlenmiştir. 

Literatürde BPB türünün ve cinsiyetin lityum sağaltımına verilen yanıtla ilişkisini 

araştıran çalışmalar da yapılmıştır. BPB II’un kadınlarda daha çok görülmesi ve 

kadınların sağaltıma uyumunun daha fazla olması lityuma daha iyi yanıt verdiklerini 

kanısını uyandırmaktadır. Ancak yapılan araştırmalar BPB II hastaların lityum 

korumasına BPB I hastalara benzer ve bir miktar daha iyi yanıt verdiği ve bu durumun 

cinsiyetten bağımsız olduğu göstermiştir. 123 Viguera ve arkadaşları cinsiyetin lityum 

yanıtını nasıl etkilediği sorusuna yanıt aramış ve yeterli dozda kullanıldığında lityumun 

kadın ve erkeklerde koruyucu sağaltımda etkili bir ilaç olduğu sonucuna ulaşmıştır. 

BPB II belirtilerinin daha silik olması tanının daha çok atlanmasına ve kadınlarda 

koruyucu sağaltıma daha geç başlanmasına yol açmaktadır. 67 

Lityuma yanıtı olumsuz etkilediği düşünülen psikotik özelliklerin baskın olması, 

karma durumlar, hızlı döngülülük, depresyon-mani-ötimi döngüsüyle ilgili veriler net 

değildir. Lityum klasik seyirli, duygudurumla uygunsuz psikotik belirtilerin ve ek 

tanıların eşlik etmediği BPB hastalarında ilk tercihtir ve BPB sağaltımında “altın 

standard” olmaya devam etmektedir. 124 

2.5.2. Sodyum Valproat 

Valproat yağ asidi ve karboksilik asitten oluşan bir antiepileptiktir. Amid ve ester 

türevleri de asıl molekül gibi antiepileptik aktiviteye sahiptir. Primer amidine 

“valpromid” denir ve valproik asitten iki kat daha potenttir. Valproat preparat olarak 

sodyum tuzu ya da asit olarak bulunur. Divalproeks, valproik asitle ve sodyum 

valproatın belli oranda karışımından oluşmuştur. 

Valproat gastrointestinal sistemden hızla emilir. İki saat içinde plazmada en 

yüksek düzeye ulaşır. Divalproeks sodyum ise barsaktan daha yavaş emilir ve ancak 3-8 

saatte plazmada zirve seviyesine ulaşır. % 90 oranında proteinlere bağlanır. 14 günde 

24

kararlı-durum düzeye ulaşır. İlacın serbest kısmı kan-beyin bariyerini aşarak BOS’a 

(Beyin Omurilik Sıvısı) geçer. Yarı ömrü yaklaşık 10-16 saattir. Karaciğer mikrozomal 

enzim sisteminin oksidasyonuyla yıkılır ve atılır. Valproatın antiepileptik ve duygu 

durum düzenleyici etkilerinin düzeneği kesin olarak bilinmemektedir. Beyinde inhibitör 

bir nörotransmitter olan GABA(Gama aminobutirik Asit)’nın etkinliğini artırır. Limbik 

ateşlemeyi (kindling) önleyerek manik belirtileri ve epileptik nöbetleri engeller. Hayvan 

deneylerinde GABA düzeyinde azalmaya paralel olarak saldırganlık ve irritabilitenin 

arttığı gösterilmiştir. 125 Bulantı, kusma, hazımsızlık, diyare, ataksi, tremor, sedasyon, 

ensefalopati, letarji, saç dökülmesi, agranülositoz, hemoraji, ödem, asit ve polikistik 

over sendromu sıkça görülen yan etkilerindendir. 

Valproat, plasebo kontrollü randomize 2 çalışmada monoterapi olarak üstün 

etkililiğine dayanılarak akut bipolar maninin sağaltımı için Amerikan Gıda ve İlaç 

idaresi (FDA) onayını lityumdan sonra alan ikinci ilaçtır. 126, 127 Valproat BPB’ta manik 

dönem sıklığını azaltır. Etkili kan düzeyi sağlandıktan birkaç gün sonra antimanik etki 

ortaya çıkmaya başlar. 126 Özellikle hızlı döngülü BPB, karma mani, geç başlangıçlı 

mani ve organik hastalıkların eşlik ettiği manilerde ortalama % 60 oranında etkilidir. 128 

BPB depresif dönemlerdeki etkisi manik ataklardaki kadar yeterli değildir. 129 Ancak 

bipolar I depresyonda kullanıldığında depresyon ve anksiyete belirtilerini azalttığı ile 

130, 131 

ilgili randomize plasebo kontrollü çalışmalar mevcuttur. 

2.5.2.1. Valproatın koruyucu sağaltımda etkinliği 

Sağaltıma dirençlilik, ilaç yan etkileri, ilaç-ilaç etkileşimleri ve daha birçok 

nedenden dolayı lityumun kullanılamadığı durumların söz konusu olması, zamanla 

klinisyenleri lityum dışında bir seçeneğin olup olmadığını araştırmaya itmiştir. 

Lityumun koruyucu etkinliğiyle ilgili sorgulamaların da artmasından sonra, valproik 

asitin lityuma alternatif bir seçenek olup olamayacağı tartışılmıştır. Valproat 1966 

yılından beri bipolar bozukluk sağaltımında sınırlı olarak kullanılmaktadır. 

Koruyucu etkinlikle ilgili yapılan çalışmalarda çok farklı sonuçlar elde edilmiştir. 

Bu çalışmaların çoğunda lityumla karşılaştırılmıştır. Literatürde valproik asitle ilgili iki 

adet randomize, çift kör plasebo kontrollü çalışma mevcuttur. Bu çalışmalardan biri 

olumsuz sonuçlarıyla dikkat çekicidir. Bowden ve arkadaşlarının yaptığı 12 aylık 

takibin değerlendirildiği çift kör randomize plasebo kontrollü çalışmada, valproatın 

25

irincil koruyucu etkinliğinin (herhangi bir dönemi önleyici etkisinin) plasebodan ve 

lityumdan farksız olduğu bildirilmiştir. 63 Ayrıca valproatın, herhangi bir duygudurum 

dönemi ve depresyonun sağaltımında plasebodan üstün olduğu gösterilmiştir. Yine aynı 

çalışmada yan etkiler nedeniyle hastaların valproik asiti bırakma oranları (%22) 

lityumdan (%35) daha düşük olarak saptanmıştır. Ancak karma dönem geçiren hastalar 

hem valproik asiti hem de lityumu plaseboya göre daha fazla bırakmaktaydı. Özellikle 

bu çalışmaya dayandırılan valproat sürdürüm sağaltımı üzerine çalışmalarını 

değerlendiren Cochrane gözden geçirmesinde, “plasebo ve liyuma kıyasla valproatın 

BPB sürdürüm sağaltımında etkililiği ve kabul edilebilirliği herhangi bir güven 

derecesinde değildir” sonucuna varılmıştır. 132 

Bir randomize açık çalışmada hastalar 18 ay boyunca izlenmiş ve valpromid 

kullanan hastaların lityum kullanan hastalara göre % 20 oranında daha az dönem 

geçirdikleri gösterilmiş. 133 Calabrase ve arkadaşlarının yaptığı plasebo kolu olmayan 

randomize bir çalışmada valproatın koruyucu olarak etkinliğinin lityumla eşit olduğu 

gösterilmiştir. 116 Aynı ekip valproatın tek ya da lityumla kombine edildiğinde hızlı 

döngülü olgularda da etkin olduğunu bildirmiştir. 134 Lityum+Valproat kombinasyonu ile 

stabil olan hastalarda tek başına lityum ya da valproatın etkinliği birbirinden 

farksızdır. 135 

Bir çalışmada koruyucu sağaltım sırasında antipsikotik ilaçlara Valproat 

eklemenin klinik seyiri olumlu etkilediği bildirilmiştir (% 70’e karşılık % 46). 136 Başka 

bir çalışmada valproatın antidepresan ilaçlara eklendiğinde lityum veya plasebodan 

üstün olduğu gösterilmiştir. 117 

Yan etki profili diğerlerinden daha iyi olduğu için çocuk, ergen ve yaşlılarda 

rahatlıkla kullanılabileceği bildirilmektedir. 128 

Tüm bu bulgular valproik asitin koruyucu etkisinin lityumla karşılaştırılabilecek 

ölçüde iyi olduğunu göstermektedir. Bu nedenle sağaltım kılavuzlarında lityuma 

alternatif ilk seçenek olarak yer almaktadır. 

2.5.3. Karbamazepin 

İlk kez 1957 yılında sentezlenmiş, 1960’lı yıllarda temporal lob epilepsisinde 

1980’lerden sonra BPB’ta yaygın şekilde kullanılmaya başlanmıştır. İmipramine benzer 

bir moleküler yapıya sahiptir. Karbamazepin barsaklarından yavaş emilir, 2-8 saat 

26

içinde plazmada en yüksek düzeye çıkar. Sitokrom P450 sistemi tarafından 

metabolitlerine dönüşür ve antikonvülzan etkisi ortaya çıkar. % 70-80 oranında plazma 

proteinlerine bağlanır. İlacın serbest kısmı kan-beyin bariyerini aşarak BOS’a geçer. 

Yarı ömrü yaklaşık 18-54 saattir. Karaciğerde P450 sistemi ile metabolize olur. 10,11- 

epoksid metaboliti ana molekül kadar nörotoksiktir, glukoronidlere dönüştürülür ve 

idrarla atılır. Karbamazepin de konjugasyon ve hidroksilasyon ile inaktive olur. 

Çoğunluğu böbrekten idrar yolu ile, % 1’i safra ile atılır. Karbamazepinin başlıca yan 

etkileri; bulantı, kusma, mide rahatsızlıkları, kabızlık, ishal ve iştahsızlık baş dönmesi, 

ataksi, sedasyon, aplastik anemi, agranülositoz, hepatit, eksfoliyatif dermatit, eritema 

multiforme, Stevens-Johnson sendromu ve toksik epidermal nekrolizdir. 

Karbamazepinin etkinliği sağaltım başlandıktan 2-3 hafta sonra başlar ve % 50-70 

oranında etkindir. Lityuma yanıt vermeyen, hızlı döngülü, disforik manili hastalarda ve 

ailesinde duygu durum bozukluğu öyküsü olmayanlarda da kullanılır. Karbamazepinle 

yapılmış ilk çalışmalardan birinde karbamazepin kullanan bipolar bozukluk hastalarına 

plasebo verildiğinde yinelemelerin ortaya çıktığı, 600-1600 mg/gün dozunda uygulanıp 

kan düzeyi terapötik aralığa ulaştığında da klinik düzelme olduğu gözlenmiştir. 137 

2.5.3.a. Karbamazepinin Koruyucu Sağaltımda Etkinliği 

Karbamazepinle koruyucu sağaltımdaki etkinliği tam olarak anlaşılamamıştır. 138 

Karbamazepinin koruyucu sağaltımdaki etkinliğiyle ilgili yapılmış sadece bir adet 

randomize plasebo kontrollü çalışma vardır. Okuma ve arkadaşları, 139 22 hastayı 

inceledikleri çalışmada, karbamazepin alan hastaların % 60’ının, plasebo alanların % 

22,2’sinin sağaltıma iyi yanıt verdiğini saptamıştır. Yapılan randomize açık 

çalışmalarda ise klasik mani sağaltımda lityumun karbamazepinden hafifçe ancak 

belirgin olmayan bir derecede üstün olduğu gösterilmiştir. 140-142 Greil ve 

arkadaşlarının 143 yaptığı bir çalışmada lityuma yanıt vermeyen, duygudurumu hastalıkla 

uyumsuz, karma, eştanılı bazı hastaların ve BPB II tanılı hastaların karbamazepine 

oldukça iyi yanıtlar verdiği de gösterilmiştir. Karbamazepin lityumla karşılaştırıldığında 

bipolar spektrum bozukluklarının uzun dönem sağaltımında etkinliği lityumdan 

üstünken klasik BPB’un uzun dönem sağaltımında etkinliği lityumdan daha azdır. 

Çapraz çalışmalar da karbamazepinin koruyucu sağaltımda lityumdan daha az etkili 

olduğunu göstermiştir. 138, 144 Manik dönemde kalınan sürenin oranı karbamazepin 

27

kullananlarda % 25’ten % 19’a, lityum kullananlarda % 9’a düşmüştür. Depresif 

dönemde geçen sürenin oranı ise değişmemiştir (sağaltım öncesi: % 32, karbamazepin 

kullananlarda: % 26, lityum kullananlarda % 31). 138 

2.5.4. Lamotrijin 

1994 yılından beri antiepileptik olarak kullanılan bir feniltrazin türevidir. İlaç 

barsaklardan hızlı emilir, oral yolla alındıktan 2-4 saat sonra kanda en yüksek düzeye 

ulaşır. Plazma proteinlerine % 55 oranında bağlanır. Glukronik konjugasyon yolu ile 

metabolize olur. Böbrek ve karaciğer yetmezliğinde klerensi azalır. Yarı ömrü ortalama 

13 saattir, böbrek yoluyla atılır. Diğer ilaçların yarı ömrünü etkilemez. Valproik asitle 

kullanıldığında yarı ömrü uzar, karbamazepinle kullanıldığında yarı ömrü kısalır. Yan 

etkileri arasında baş dönmesi, bulantı, kusma, ataksi, somnolans, baş ağrısı, çift görme, 

bulanık görme, raş, Stevens-Johnson Sendromu ve toksik epidermal nekrolizis yer alır. 

Lamotrijin BPB hastalarının manik, depresif ve koruma dönemlerinde 

kullanılabilir. 145, 146 Hastalığın özellikle depresif dönemlerinin yineleme fazla olması ve 

lamotrijinin öncelikle depresif dönem profilaksisinde öne çıkması 2003 yılında BPB 

sağaltımında FDA onayı almasına yol açmıştır. 

Lamotrijinin, bipolar depresyonunu etkin bir şekilde önlediğini gösteren üç ana 

çalışma mevcuttur. Bu çalışmaların birinde manik dönem yaşayan veya son atağı mani 

olanlar diğerinde ise depresif dönem yaşayan veya son dönemi depresyon olan hastalar 

çalışmaya dahil edilmiştir. 95, 145 Her iki çalışmada lamotijin yeni bir depresif döneme 

kadar geçen süreyi uzatmıştır. İlk plasebo kontrollü çalışmada 50-400 mg/gün dozunda 

kullanılan lamotrijinin daha önce bir manik ya da hipomanik dönem yaşamış hastalarda 

yeni bir dönem gelişmesini önleme gücü lityuma eşit, plasebodan üstündür. Plasebo ile 

karşılaştırıldığında lamotrijin, depresif dönemin ortaya çıkış süresini uzatmada üstün; 

lityum ise manik, hipomanik ya da karma dönemin ortaya çıkış süresini uzatmada 

üstündür. 95 Yine Calabrase ve arkadaşlarının yaptığı çalışmalar, bipolar hastalarda 

lamotrijin kullanımının daha çok depresyondan, lityum kullanımının ise daha çok 

maniden koruduğunu göstermiştir. 96, 97 26 haftalık çift kör plasebo kontrollü bir 

çalışmada, hızlı döngülü BPB’ta lamotrijinin plaseboya göre etkinlik yönünden bir 

üstünlüğünün olmadığı ancak BPB II hastalarda BPB I’lere göre lamotrijin kullanım 

süresinin daha uzun olduğu gösterilmiştir. BPB II hastalar daha hafif manik belirtiler 

28

yaşamaktadırlar. Dolayısıyla daha çok depresif dönem geçiren BPB II hastaların daha 

uzun süre lamotrijin kullanımı, lamotrijinin depresyonu önleyici etkisini destekleyen bir 

gösterge olarak yorumlanmıştır. 147 Bu özelliği nedeniyle lamotrijin sıklıkla kaymaları 

tetiklemez, sıklaştırmaz ya da hastalığın seyrini bozmaz. 148, 149 Tüm bipolar kontrol 

çalışmalarında önemli bir yan etki olarak değerlendirilen manik kaymayı tetikleme 

oranı lamotrijin için % 5, lityum için % 3 ve plasebo için % 4 olarak bildirilmiştir. 150 

2.6. Antipsikotikler 

2.6.1. Olanzapin 

Thienobenzodiazepin türevidir. Oral alımdan 5-8 saat sonra kanda en yüksek 

düzeye ulaşır. Karaciğerden ilk geçişi sırasında % 40 oranında metabolize olur. % 93 

oranında plazma proteinlerine bağlanır. Karaciğerde CYP1A2 ve CYP2D6 enzimleri ile 

metabolize olur. 10 N-Glukoronid metaboliti kan-beyin bariyerini geçemez. Kararlı 

durum düzeyine 5-7 günde ulaşılır. 

Beyinde striatal bölgeden çok mezolimbik bölgeye etkilidir. Serotonin 

reseptörlerini (5HT-2A, 5HT-2C, 5HT-3, 5HT-6) güçlü oranda bloke eder. Daha düşük 

oranda dopamin 1 ve dopamin 2 reseptörlerinde blokaj yapar. Ayrıca adrenerjik alfa-1, 

histamin-1 ve muskarinik reseptörleri de bloke eder. Yarı ömrü erkekte 27-29 saat, 

kadında 39 saattir. Plazma kararlı konsantrasyonuna 5-7 günde ulaşılır. Intramüsküler 

formu ise hızla emilir, 15-45 dakika içinde kanda en yüksek düzeye ulaşır. 151 Böbrek ve 

karaciğer yetmezliği durumlarında klerensi değişmez. Sigara kullananlarda klerensi % 

40 artar. Yan etkileri; sedasyon, uykuya eğilim, kilo artışı, tip II diyabete eğilim, 

antikolinerjik yan etkiler, hipotansiyon ve hiperprolaktinemidir. 

Atipik antipsikotikler arasında bipolar bozukluktaki etkinliği en çok araştırılmış 

olan ilaçtır. Tohen ve arkadaşlarının’nın yaptığı bir çalışmada psikotik özellikleri olan 

ve olmayan manik hastalarda etkin olduğu gösterilmiştir. 5-20 mg/gün dozunda 

kullanıldığında, bu hastaların % 61’i tam düzelme göstermiştir. 152 

Koruyucu etkinliğiyle ilgili yapılmış randomize plasebo kontrollü bir çalışmada; 

48 hafta sonra olanzapin kullanan grupta depreşme oranı (% 46,7) plasebo grubundan 

(% 80,1) anlamlı derecede düşük bulunmuştur. Manik, karma ve depresif dönemleri 

önlemede de plasebodan üstün bulunmuştur. 153 

29

Olanzapinin diğer duygudurum dengeleyicilerle etkinliğinin karşılaştırıldığı 

çalışmalar da mevcuttur. Manik ve karma dönemlerin önlenmesinde lityumdan üstün, 

depresif epizodların sağaltımında lityuma eşit bulunmuştur. 154 Yapılan bir post-hoc 

analizde BPB’un erken dönemlerinden itibaren olanzapin kullanımının koruyucu 

sağaltım olarak lityum kullanımından daha yararlı olduğu gösterilmiştir. 155 

Valproik asitle karşılaştırıldığında manik dönemleri önlemede valproik asitle 

benzerlik gösterdiği saptanmıştır. 156 Lityuma ya da valproata olanzapin eklenmesi seyri 

olumlu etkiler 157, 158 ve özkıyım riskini azaltır. 159 Son dönemde yapılan bazı çalışmalar 

olanzapinin daha çok manik dönemlerin baskın olduğu hastalarda daha yararlı olduğu 

160, 161 

bildirmektedir. 

2.6.2. Aripiprazol 

Aripirazolün akut manide etkinliğiyle ilgili 6 randomize plasebo kontrollü çalışma 

vardır. Bunlardan ikisi 15-30 mg aripiprazolün manik ve karma dönemlerin 

162, 163 

sağaltımında plasebodan % 10-20 oranında daha üstündür. 

Meta-analitik çalışmalar da aripiprazolün akut manide etkin olduğunu 

desteklemiştir. 164 Keck ve arkadaşlarının yaptığı diğer çalışmalarda manik depreşmeleri 

önleyici etkisinin olduğu ancak depresif dönemlerin depreşmesini önlemede plasebodan 

165, 166 

farksız olduğu gösterilmiştir. 

2.6.3. Ketiyapin 

Ketiyapinin 800 mg/g’e kadar olan dozlarının akut mani sağaltımında plasebodan 

üstün olduğu gösterilmiştir. 21 gün sonunda ilaç yanıtları değerlendirildiğinde ketiyapin 

için % 53,3, plasebo için % 27,4 olarak saptanmıştır. Birincil etkinlik ölçütü olarak 

kullanılan YMRS (Young Mani Rating Scale) puanları incelendiğinde ise lityumun 

ketiyapinden üstün olduğu saptanmıştır. 167 

Literatürde ketiyapinin tek başına koruyucu etkinliğiyle ilgili henüz yayınlanmış 

plasebo kontrollü bir çalışma bulunmamaktadır. Ancak lityum ve valproik asite 

eklendiğinde olumlu etkisi olduğunu bildiren iki çalışma mevcuttur. Koruyucu sağaltım 

sırasında ketiyapinin bir duygudurum dengeleyiciye eklenmesinin, ilk dönem ne olursa 

olsun manik ve depresif dönem yinelemesini önlemede plasebodan üstün olduğu 

168, 169 

gösterilmiştir. 

30

2.6.4. Diğer Antipsikotikler 

Diğer antipsikotiklerin koruycu sağaltımda tek başına etkin olduğunu gösteren 

çalışma yoktur. Ancak duygudurum dengeleyicilerle kombine kullanımları ve bu alanda 

yapılmış bazı çalışmalar söz konusudur. 170 

31

3. GEREÇ ve YÖNTEM 

3.1. Verilerin Toplanması 

Bu çalışmanın örneklem grubu Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı 

ve Hastalıkları Anabilim Dalı Bipolar Bozukluk Birimi’nde 01.07.2009-31.12.2009 

tarihleri arasında ayaktan düzenli olarak izlenen hastalardan oluşturulmuştur. Çalışma 

grubu yaşları 18-65 arası olan, DSM-IV tanı ölçütlerine göre, BPB I ve, BPB II tanısı 

konmuş ve bu tanıyla en az 6 aydır izlenmekte olan, ardışık, 50’si kadın 50’si erkek 

toplam 100 hastadan oluşmuştur. Hastalara çalışmaya alınmadan önce araştırma, 

uygulanan testler ve elde edilecek sonuçların nasıl değerlendirileceği hakkında ayrıntılı 

bilgi verilerek, aydınlatılmış yazılı onamları alınmıştır. 

Çalışmaya Alınma ve Dışlama Ölçütleri 

Çalışmaya, en az 2 aydır klinik açıdan ötimik olan, en az 6 aydır tek ya da 

kombine duygudurum dengeleyici ilaç kullanan ve ölçülebilir ilaç kan ilaç düzeyleri 

terapötik düzeyde olan BPB olguları dahil edilmiştir. Hasta grubu seçilmemiş, sağaltıma 

dirençli olgular ve BPB dışında ek tanısı olan hastalar da çalışma grubuna dahil 

edilmiştir. Çalışma grubunun içinde duygudurum dengeleyicilerle birlikte ek ilaç 

(antipsikotik, anksiyolitik ve antidepresan) kullanan hastalar da yer almaktaydı. 

Hastaların kullandığı minimal ilaç dozları lityum için 600 mg/g, karbamazepin için 400 

mg/g, valproik asit için 500 mg/g ve lamotrijin için 100 mg/g’dü. Olanzapin için 5 mg/g 

ve ketiyapin için 300 mg/g’ün üzerindeki dozlar antipsikotik ilaç dozu kabul edildi. 

Aktif hastalık döneminde olan BPB hastaları, aktif psikozu olanlar, demans tanısı 

alanlar, mental retardasyonu olanlar, parkinson hastalığı, dejeneratif hastalıklar, 

multiple skleroz gibi nörolojik hastalığı olanlar, genel olarak SLE, kronik böbrek 

yetmezliği v.b. sistemik kronik hastalığı olanlar çalışma dışı bırakıldı. 2 hasta aktif 

hastalık döneminde olduğu için, 1 hasta mental retardasyonu olduğu için ve 1 hasta 

multiple sklerozu olduğu için çalışma dışı bırakılmışlardır. 

32

Koruyucu sağaltım süresi en az 6 ay olan ve ilaç kesimi ya da ilaç düzeninde 

değişiklik ile sonlanan her koruma dönemi ayrı bir dönem olarak değerlendirildi. 

Böylece çalışmaya alınan 100 hastanın toplam 156 koruma dönemi değerlendirildi. 

Görüşmenin Uygulanış Şekli 

Psikiyatrik görüşme öncesinde çalışmayla ilgili yazılı ve sözlü bilgilendirme 

yapılarak hastaların yazılı onamları alındı. DSM-IV Eksen II bozuklukları için 

Yapılandırılmış Klinik Görüşme Ölçeği (SCID-II) dışındaki tüm değerlendirme 

ölçekleri ( Duygudurum Bozukluğu Hasta Kayıt ve İzleme Formu, DSM-IV Eksen I 

bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme Ölçeği (SCID-I), Young Mani 

Değerlendirme Ölçeği(YMD), Hamilton Depresyon Ölçeği (HAM-D), İşlevselliğin 

Genel Değerlendirme ölçeği (IGD), Yaşamboyu İzlem Çizelgesi (YİÇ) ve Koruyucu 

Sağaltımı Değerlendirme Ölçeği) hastayla yapılan görüşme sırasında araştırmacı 

tarafından uygulandı. SCID-II hasta tarafından dolduruldu. Her hastayla yalnız bir 

görüşme yapıldı, yaklaşık 1,5 saatte ve tek oturumda tamamlandı. Çalışmaya katılan 

hastalar görüşme sırasında YMD ve HAM-D ölçekleri kullanılarak hastaların ötimik 

dönemde olup olmadıkları ve SCID-I kullanılarak ek tanı açısından değerlendirildi. 

BPB I ve BPB II tanısı DSM-IV tanı ölçütlerine göre konmuştur. 

3.2. Veri Toplama Araçları 

3.2.1. Duygudurum Bozuklukları Hasta Kayıt Formu 

Bu çalışmada Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları 

Anabilim Dalı Bipolar Bozukluk Birimi tarafından hazırlanan “Hasta Kayıt ve İzleme 

Formu” kullanılmıştır. Bu formun geliştirilmesindeki amaç birimimizce izlenen BPB 

tanılı olguların ortak, sistematik bir kayıt formu ile izlenerek bir veri tabanı oluşturmaktır. 

Formun ilk bölümü “Duygudurum Bozukluğu Hasta Kayıt Formu” , ikinci bölüm ise 

“İzlem Formu” dur. 

Çalışmada kullanılan BPB hasta kayıt formu 165 sorudan oluşmaktadır. İlk bölüm; 

hastaların adı-soyadı, yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, eğitim düzeyi, mesleği, çalışma 

durumu, sosyoekonomik düzeyi gibi sosyodemografik verileri, eşlik eden tıbbi ve 

psikiyatrik hastalıkları, psikoaktif madde kullanımı, doğum ve çocukluk öyküsünü elde 

etmeyi amaçlayan otuz dokuz sorudan oluşmaktadır. Sonraki yirmi dört soruda 

33

duygudurum bozukluğunun genel klinik özellikleri, sonraki on dokuz soruda ilk dönem 

özellikleri, sonraki otuz beş soruda koruyucu sağaltım başlanmadan önceki dönem klinik 

gidiş özellikleri, sonraki kırk sekiz soruda koruyucu sağaltım sonrası klinik gidiş 

özellikleri içeren verilerin belirlenmesi amaçlanmıştır. 

İzlem formunda sağaltımda kullanılan ilaçlar, ilaç kan düzeyleri, ilaç yan etkileri, 

incelenen laboratuar değerleri, ortaya çıkan yeni dönem özellikleri ve yaşam boyu izlem 

çizelgesi verileri yer almaktadır. 

Hastalık Gidişini ve Koruyucu Sağaltıma Yanıtı Değerlendirme Ölçütlerinin 

Tanımlanması 

Hazırlanan bu formda klinik gidişi değerlendirmede kullandığımız bazı ölçütler 

Baldessarini ve ark 171 ’nın BPB hastalarında sağaltım öncesi gidişle, koruyucu sağaltım 

yanıtları arasındaki ilişkiyi değerlendirdikleri çalışmalarında kullandıkları bazı 

ölçütlerden modifiye edilmiştir. 

1- % hastalık süresi: Bir yılın % kaçının hastalıkla geçtiğini gösterir. (Hafta olarak 

hesaplanmıştır.) Koruyucu sağaltım öncesi ve sonrası arasındaki fark sağaltıma yanıt 

ölçütü olarak değerlendirilmektedir. . 

2- Dönem sayısı/Yıl: 1 yılda geçirilen dönem oranını gösterir. Koruyucu sağaltım öncesi 

ve sonrası arasındaki fark sağaltıma yanıtı gösterir. Mani/yıl şeklinde yıllık mani, 

depresyon/yıl şeklinde yıllık depresyon oranı saptanabilir. 

3- Sağaltım ile iyilik süresi: Koruyucu sağaltıma başladıktan sonraki ilk döneme kadar 

geçen süreyi gösterir.(Ay olarak hesaplanmıştır.) 

4- Koruyucu sağaltım sırasında yeni dönemi olmayan hasta sayısı 

5- En uzun ilaç kullanım süresi: Koruyucu dönemler arasında koruyucu ilacın en uzun 

kullanıldığı süre 

Bu verilerin tamamı hastayla yapılan görüşme dışında klinik ve poliklinik 

dosyaları ayrıntılı incelenerek doldurulmuştur. 

3.2.2. Young Mani Değerlendirme Ölçeği (YMD) 

Bu ölçek, 11 maddeden oluşmakta ve her biri 5 aşamalı belirti şiddeti 

ölçmektedir. 172 Ölçekteki maddeler, BPB’un manik dönemindeki tanımlanmış çekirdek 

belirtileri (hafiften ağıra doğru derecelendirecek biçimde) kapsamaktadır. Ölçeğin 

34

doldurulması hastayla son 48 saatlik süre dilimi içindeki durumu esas alınarak yapılan 

görüşmeye ve görüşme sırasındaki gözlemlere dayanarak yapılır. İki bağımsız 

görüşmecinin toplam puanlar arasındaki doğrusal bağıntı katsayısı 0,93 ve her bir 

madde puanları arasındaki doğrusal bağıntı katsayılarının 0,66–0,92 arasında değiştiği 

bulunmuştur. Ölçeğin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışmasında iç tutarlık katsayısı 

%79 olarak bulunmuş, çalışmacıların ölçek maddeleri arasındaki fikir birliği % 63,3-% 

95,5, kappa değerleri 0,114-0,849 arasında bulunmuştur. 173 

3.2.3. Hamilton Depresyon Ölçeği (HAM-D) 

Hastada depresyonun düzeyini ve şiddetini ölçer. Görüşmeci tarafından uygulanır. 

17 maddeden oluşur. Hamilton tarafından 1960 yılında geliştirilmiştir. Türkçe geçerlilik 

ve güvenilirlik çalışması Akdemir ve arkadaşları tarafından 1996 yılında yapılmıştır. 174 

Ölçeğin Türkçe formunun güvenilirliği, iç tutarlılık çalışmasında Cronbach alfa değerleri 

0,75, Sperman Brown güvenilirlik katsayısı 0,76’dır. Değerlendiriciler arası güvenilirlik 

katsayısı 0,86 ile 0,98 değerleri arasındadır. 

3.2.4. DSM-IV Eksen I bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme Ölçeği(SCID- 

I) 

DSM-IV’e göre psikiyatrik tanıların konmasında yaygın olarak kullanılan 

yapılandırılmış klinik bir görüşme ölçeğidir. First ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş, 

Özkürkçügil ve arkadaşları tarafından Türkçe’ye uyarlanmış ve güvenilirlik çalışması 

yapılmıştır. 175 

3.2.5. DSM-IV Eksen II bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme Ölçeği(SCID- 

II) 

SCID-II, yarı yapılandırılmış klinisyen tarafından uygulanan bir testtir. İkinci 

eksende tanımlanan kişilik bozukluk tanıları için kullanılmaktadır. Türkçe versiyonu 

Sorias ve ark. tarafından geliştirilmiştir. 176 SCID II bireysel uygulamalı bir form olup, 

sorular hastaya yöneltilerek alınan yanıtlara ve görüşme esnasındaki klinik yargıya göre 

hastalar değerlendirilmektedir. 

3.2.6. İşlevselliğin Genel Değerlendirmesi Ölçeği(İGD) 

35

Tek bir ölçü kullanarak, genel çerçevesiyle kişilerin klinik gidişini izlemeye 

yardımcı bir ölçektir. İGD ölçeğiyle sadece psikolojik, toplumsal ve mesleki işlevsellik 

derecelendirilirken, fiziksel ya da çevresel kısıtlamalara bağlı işlevsellik bozulmaları 

değerlendirilememektedir. Ölçekle yapılan değerlendirme, o sıradaki veya geçmişteki 

bir dönem için klinisyen tarafından 1-100 arasında bir puan verilerek kişinin 

işlevselliğinin derecelendirilmesi ile yapılır. 177 

3.2.7. Yaşamboyu İzlem Çizelgesi (YİÇ) 

Post ve ark tarafından geliştirilmiştir .178 Bu çizelge üzerinde hastalığın başlangıç 

yaşı, yineleyen dönemlerin şiddeti ve tarihleri, kullanılan ilaçlar, yaşam olayları 

işaretlenebilmektedir. Koruyucu sağaltıma alınan hastaların izlenmesinde yaşam 

çizelgesinin kullanılması önemli kolaylıklar sağlar. Hasta ve hasta yakınlarının sağaltıma 

uyumunu artırıcı rolü vardır. 

3.2.8. Koruyucu Sağaltımı Değerlendirme Ölçeği 

Grof ve ark tarafından geliştirilmiş bir ölçektir. 3 Koruyucu sağaltımın hastalık seyri 

üzerindeki iyileştirici etkisini (A ölçütü) klinik faktörleri (B ölçütleri) de hesaba katarak 

değerlendiren bir ölçektir. A ölçütü koruyucu sağaltım sırasında geçirilen duygudurum 

dönem sıklığını 0 ile 10 puan üzerinden değerlendirmektedir. B ölçütü ise 5 maddeden 

oluşur ve her maddeye verilen yanıta 0,1 ya da 2 puan verilir. B1 ölçütü koruyucu 

sağaltım öncesi dönem sayısını, B2 ölçütü dönem sıklığını değerlendirir. Bu iki 

maddeden alınan puanların yüksek olması hastanın etkin sağaltım görmediği durumda 

morbidite riskinin de yüksek olacağını gösterir. B3 ölçütü koruyucu sağaltımın süresini 

ölçer. Böylelikle düzelmenin ilaçtan bağımsız hastalığın doğal seyrine bağlı olup 

olmadığı değerlendirilmiş olur. B4 ölçütü koruyucu ilaca uyumu değerlendirir. B5 ölçütü 

ise ek sağaltım kullanımını ve düzelmenin ek sağaltıma bağlı olup olmadığını 

değerlendirir. B ölçütünün toplam puanı her maddeden alınan puanları toplamıyla 

saptanır. 

Ölçeğin toplam puanı B ölçütünden alınan puanın A ölçütünden alınan puandan 

çıkarılmasıyla saptanır. Toplam puan maksimum 10, minimum 0 olabilir. A ölçütünün 

5’ten fazla olması sağaltıma % 50 yanıt verme olarak kabul edilirken toplam puanın 7 ve 

36

üstü olması tam yanıt kabul edilmektedir. Ölçeğin güvenilirliği son derece yüksektir, 

uygunluk oranı %90 ve kappa değeri 0,80’dir. 

3.3. İstatiksel İşlemler 

Tüm istatiksel değerlendirmeler SPSS for Windows 15,0 paket programı 

yardımıyla yapıldı. Kategorik değişkenlerin, sıklıklarının ve oranlarının 

karşılaştırılmasında Ki-kare, gerekli yerlerde Fisher Kesin Ki – kare testi uygulanmıştır. 

İki grubun sürekli değişkenlerinin ortalamalarının karşılaştırılmasında: t testi 

(gerektiğinde eşleştirilmiş t testi versiyonu) parametrik varsayımların sağlanmadığı 

durumlarda Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. İkiden fazla grubun ortalaması 

parametrik varsayımların sağlandığı durumlarda; tek yönlü ANOVA testi ile, 

karşılanmadığı durumlarda Kruskal Wallis testi ile yapılmıştır. İkiden fazla grup 

ortalaması karşılaştırmalarında istatistiksel anlamlılık saptanması durumunda posthoc 

Tukey B testi kullanılarak, anlamlılığın kaynağı saptanmıştır. Ayrıca sosyodemografik 

veriler ve kullanılan ilaçlarla ilgili tanımlayıcı istatikler de sunulmuştur. Çalışmada 

istatistiksel anlamlılık değeri olan alfa 0,05 olarak alınmıştır. Çoklu karşılaştırmalarda 

bonferrroni düzeltmesi uygulanmıştır. 

37

4. BULGULAR 

4.1. Sosyodemografik Özellikler 

Çalışmaya alınan toplam 100 hastanın 50’si ( % 50 ) kadın, 50’si ( % 50 ) erkekti. 

Hastaların yaşları 18-65 arasında, ortalama 35,5 ± 11,7’idi. Kadınların yaş ortalaması 

34,9 ± 11,1, erkeklerin ise 36,1±12,4 idi. Hastaların % 80’i lise ve yüksek öğrenim 

düzeyine sahipti. Hastaların büyük çoğunluğu (% 96) çalışıyordu ve % 97’sinin sağlık 

güvencesi vardı. Hastaların % 51’i evli ve % 91’i çekirdek aile içinde yaşıyordu. BPB 

tanılı hastaların sosyodemografik özellikleri Tablo 1’de gösterilmiştir. 

Tablo 1. BPB tanılı hastaların sosyodemografik özellikleri 

Toplam 

n=100 (%) 

Yaş (17-65) ort ± SD 35,5 ± 11,7 

Eğitim Yok 2 (2) 

Okuryazar 2 (2) 

İlköğretim 12 (12) 

Ortaöğretim 4 (4) 

Lise 48 (48) 

Yükseköğretim 32 (32) 

Eğitim yılı (1-15) 11,1 ± 3,4 

Medeni hal Evli 51 (51) 

Dul-Boşanmış-Ayrı 4 (4) 

Bekar 45 (45) 

Meslek İşsiz 6 (6) 

Ücretli (işçi, memur) 43 (43) 

Öğrenci 16 (16) 

Ev kadını 18 (18) 

Emekli 6 (6) 

Çiftçi 5 (5) 

Serbest 6 (6) 

Sosyoekonomik düzey Üst 3 (3) 

Orta-üst 50 (50) 

Orta-alt 35 (35) 

Alt 12 (12) 

Yaşadığı yer Kent 63 (63) 

İlçe 27 (27) 

Köy 10 (10) 

Yaşadığı aile Çekirdek 91 (91) 

Geniş 3 (3) 

Yalnız 6 (6) 

Sosyal destek Var 81 (81) 

Yok 4 (4) 

Yetersiz 15 (15) 

38

4.2. Hastaların Özgeçmiş ve Soygeçmiş Özelliklerinin Karşılaştırılması 

Hastaların % 37’sinde alkol-madde kullanım bozukluğu, % 21’inde yaygın 

anksiyete bozukluğu, % 19’unda bedensel hastalık, % 10’unda özgül fobi, % 9’unda 

obsesif kompulsif bozukluk ve % 8’inde panik bozukluk öyküsü vardı. 

Tablo 2. BPB tanılı hastaların özgeçmiş özellikleri 

Kadın Erkek Toplam χ² p 

n % n % n % 

Çocukluk dönemi psikiyatrik hastalık 

öyküsü 

4 (8) 7 (14) 12 (12) 0,9 0,3 

Psikiyatrik Ek Tanı Panik Bozukluk 5 (10) 3 (6) 8 (8) 0,5 0,5 

YAB 11 (22) 10 (20) 21 (21) 0,1 0,80 

OKB 6 (12) 3 (6) 9 (9) 2,0 0,36 

Sosyal fobi 0 (0) 1 (2) 1 (1) 1,0 0,32 

Özgül fobi 9 (18) 1 (2) 10 (10) 7,1 0,01 

Alkol-madde 

kötüye kullanımı 

ve bağımlılığı 

15 (30) 22 (44) 37 (37) 2,1 0,15 

Kişilik 

bozukluğu 

7 (14) 8 (16) 15 (15) 0,1 0,78 

Bedensel hastalık öyküsü 11 (22) 8 (16) 19 (19) 0,6 0,44 

Hastaların % 38’inin birinci derece yakınlarında, % 51’nin ikinci derece 

yakınlarında herhangi bir psikiyatrik hastalık öyküsü vardı. I. ve II. derece yakınlarda en 

sık görülen psikiyatrik hastalık duygudurum bozuklukları idi. I.derece yakınlarda en sık 

görülen duygudurum bozukluğu BPB iken, II. derece yakınlarda en sık görülen 

duygudurum bozukluğu unipolar depresyondu. Hastaların ailede hastalık öyküsü 

özellikleri Tablo 3’te gösterilmiştir. 

39

Tablo 3. BPB tanılı hastaların aile öyküsü 

Ailede psikiyatrik hastalık 

öyküsü 

Akrabalarda 

görülen 

psikiyatrik 

hastalıklar 

I.derece 

akrabalarda 

psikiyatrik 

hastalık 

öyküsü 

II.derece 

akrabalarda 

psikiyatrik 

hastalık 

öyküsü 

Kadın Erkek Toplam χ² p 

n % n % n % 

I.derece akraba 19 

(38) 

19 (38) 38 (38) 0.0 1,00 

II.derece 24 27 (54) 51 (51) 0,4 0,55 

akraba (48) 

Bipolar 10 10 (20) 20 (20) 0,0 1,00 

bozukluk (20) 

Unipolar boz 4 (8) 6 (12) 10 (10) 0,4 0,51 

Şizofreni 3 (6) 2 (4) 5 (10) 0,2 0,65 

Şizoaffektif 

bozukluk 

1 (2) 0 (0) 1 (2) 1,0 0,32 

Alkol-madde 

kötüye 

kullanımı ve 

bağımlılığı 

0 (0) 1 (2) 1 (2) 1,0 0,32 

OKB 2 (4) 3 (6) 5 (5) 0,2 0,65 

Panik bozukluk 1 (2) 2 (4) 3 (3) 0,3 0,56 

YAB 3 (6) 5 (10) 8 (8) 0,5 0,46 

Bipolar 

bozukluk 

7 (14) 6 (12) 13 (13) 0,1 0,77 

Unipolar boz 5 (10) 10 (20) 20 (20) 1,9 0,16 

Şizofreni 5 (10) 1 (2) 6 (6) 2,8 0,09 

Şizoaffektif 

boz 

4 (8) 1 (2) 5 (5) 1,8 0,17 

Alkol-madde 

kötüye 

kullanımı ve 

bağımlılığı 

0 (0) 2 (4) 2 (4) 2,0 0,15 

OKB 0 (0) 3 (6) 3 (3) 3,0 0,08 

Panik bozukluk 1 (2) 2 (4) 3 (3) 0,3 0,56 

YAB 5 (10) 1 (2) 6 (6) 2,8 0,09 

Yeme 

bozukluğu 

0 (0) 0 (0) 0 (0) 

Özkıyım 

girişimi 

2 (4) 7 (14) 9 (9) 3,1 0,08 

40

4.3. Hastaların Genel Klinik Özellikleri 

Hastalar en sık BPB I tanısıyla izlenmektedir (Kadınların % 78’i, erkeklerin 

%84’ü). Hem BPB I hem de BPB II sıklığı kadın ve erkeklerde birbirine yakındı. 

Ortalama hastalık süresi kadınlarda ve erkeklerde birbirine yakındır. Kadın ve erkekler 

arasında geçirilen hastalık dönemi açısından anlamlı bir farklılık saptanmadı. Hastaların 

genel klinik özellikleri Tablo 4’te gösterilmiştir. 

Tablo 4. Hastaların genel klinik özellikleri 

Kadın n(%) Erkek n(%) χ²/t p 

(ort SD) (ort SD) 

Hastalık süresi (yıl) 11,5±8,46 11,6±7,91 -0,031 0,976 

Tanı BPB I 39 (78) 42 (84) 0,585 0,414 

BPBII 11 (22) 8 (16) 

Hastalık başlangıç 

yaşı 

23,6±8,57 24,9±10,6 -0,651 0,516 

Koruyucu sağaltım 

başlama yaşı 

28,3±9,26 29,6±11,9 -0,591 0,556 

Latans süresi 4,64±5,41 4,91±6,72 -0,221 0,825 

Hastaların dönem ve gidiş özellikleri incelendiğinde hastalığın kadınlarda daha 

çok depresif dönem (% 40) ile erkeklerde ise manik dönem (% 52) ile başladığı 

gözlenmiştir. Hastalığın uzun dönemdeki seyrinde ise en sık şiddetli ve psikotik 

özellikli seyrettiği (% 55), dönemler arasında tam düzelme olduğu (% 58), dönemler 

arasında kadınların daha çok belirtisiz olduğu (% 50), erkeklerinse hafif hastalık 

belirtileri (% 60) taşıdığı saptanmıştır. Hastaların çoğunda dönem örüntüsü düzensizdi 

(% 58), hastalık mevsimsel özellik (% 69) ve psikotik özellik (% 56) göstermekteydi. 

Hastaların % 27’sinde manik kayma öyküsü vardı ve % 60’ı ek bir sağaltıma 

gereksinim duymaktaydı. Hastaların % 19’unda özkıyım girişimi vardı ve % 12’si bu 

girişimi depresif dönemde gerçekleştirmişti. Hastalık süreciyle ilgili dönem ve gidiş 

özellikler Tablo 5’te gösterilmiştir. 

41

Tablo 5. Hastaların dönem ve gidiş özellikleri 

Kadın n (%) Erkek n (%) χ²/t p 

(ort SD) (ort SD) 

İlk dönem tipi Mani 18 (36) 26 (52) 6,545 0,088 

Hipomani 4 (8) 8 (16) 

Karma 8 (16) 3 (6) 

Depresyon 20 (40) 13 (26) 

Geçirilen toplam Toplam dönem sayısı 5,6±3,73 5,3±4,19 0,403 0,688 

dönem sayısı Toplam Manik dönem sayısı 2,1±2,29 1,9±1,61 0,353 0,725 

Toplam Hipomanik dönem 

sayısı 

1,7±2,38 2,10±4,25 -0,551 0,583 

Toplam Karma dönem sayısı 0,2±0,57 0,2±0,65 0,325 0,546 

Toplam Depresyon dönemi 

sayısı 

1,5±1,69 1,0±1,26 1,810 0,073 

Hastane yatış 

sayısı 

1,64±2,26 1,44±1,57 0,515 0,608 

Uzunlamasına Dönemler arası tam düzelme 32 (64) 26 (52) 2,210 0,331 

gidiş 

Kısmi işlevsellik 16 (32) 23 (46) 

Dönemler arası işlevsellik kötü 2 (4) 1 (2) 

Dönemler arası Yok 25 (50) 17 (34) 4,024 0,134 

belirti 

Hafif 20 (40) 30 (60) 

Orta 5 (10) 3 (6) 

Dönem örüntüsü Belirsiz 3 (6) 3 (6) 6,483 0,039** 

Düzenli 12 (24) 24 (48) 

Düzensiz 35 (70) 23 (46) 

Mevsimsel özellik 38 (76) 31 (62) 2,291 0,130 

Hızlıdöngülülük 2 (4) 0 (0) 2,041 0,153 

Psikotik özellik 28 (56) 28 (56) 1,023 0,600 

Psikotik özelliğin DDla uygun 2 (4) 5 (10) 1,646 0,649 

türü 

DDla uygunsuz 13 (26) 13 (26) 

Herikisi 14 (28) 11 (22) 

Manik kayma 

öyküsü 

14 (28) 13 (26) 0,051 0,822 

Ek tedavi 

gereksinimi 

26 (52) 34 (68) 3,323 0,190 

Özkıyım girişimi 13 (26) 6 (12) 3,184 0,074 

Özkıyım 

Mani 2 (4) 0 (0) 4,138 0,247 

girişiminin olduğu Depresyon 8 (16) 4 (8) 

dönem 

Karma 3 (6) 2 (4) 

Hipomani 0 (0) 0 (0) 0 0 

Özkıyım biçimi İlaç 9 (18) 2 (4) 6,259 0,181 

Yüksekten atlama 3 (6) 2 (4) 

Diğer 1 (2) 2 (4) 

Hastalık Şiddeti Hafif 3 (6) 2 (4) 4,768 0,312 

Orta 11 (22) 5 (10) 

Şiddetli psikotik özellik yok 9 (18) 15 (30) 

Şiddetli psikotik özellikli 27 (54) 28 (56) 

* p

4.4. Koruyucu sağaltımda kullanılan ilaçların dağılımı ve kullanım süreleri 

Çalışmaya alınan 100 hastanın 17’si yalnızca lityum, 16’sı yalnızca valproik asit, 

4’ü yalnızca karbamazepin kullanıyordu. Hastaların % 37’si yalnızca bir duygudurum 

dengeleyici kullanmaktaydı. Kalan % 63 hasta ise duygudurum dengeleyicileri kombine 

olarak ya da antipsikotiklerle beraber kullanmaktaydı. En uzun ilaç uyumu (14,16 ± 

7,32) lityum + karbamazepin kombinasyonuyla sağlanmıştır. Ancak bu kombinasyonu 

sadece 3 hasta kullanmıştı. 22 yıldır aynı koruyucu ilacı kullanan ve çalışmadaki en 

uzun ilaç kullanım süresine sahip olan bir hasta da lityum+karbamazepin 

kombinasyonunu kullanmaktaydı. Azımsanmayacak oranda tercih edilen (n=23) ve 

uzun süre uyum sağlanan (6,84 ± 5,47) koruyucu sağaltım biçimlerinden biri lityum + 

antipsikotik kombinasyonuydu. Koruyucu sağaltım sırasında en uzun süre kullanılan 

ilaçların dağılımı Tablo 6’da gösterilmiştir. 

Tablo 6. Koruyucu sağaltımda en uzun süre kullanılan ilaçların dağılımı 

İlaç n (%) Süre(yıl) 

43 

ortalama±SD 

Lityum 17 (17) 0,5 - 1 5,85±5,14 

Valproik Asit 16 (16) 0,5 - 7 2,43±2,06 

Karbamazepin 4 (4) 2 - 19 12,5±7,10 

Lityum+Valproik asit 5 (5) 0,5 - 1 1,00±0,00 

Lityum+Karbamazepin 3 (3) 7,5 - 22 14,2±7,32 

Lityum+Antipsikotik 23 (23) 0,5 - 21 6,84±5,47 

Valproik asit+Antipsikotik 22 (22) 0,5 - 9 3,50±2,56 

Karbamazepin+Antipsikotik 5 (5) 2 - 8 4,50±2,23 

Lityum+Valproik asit+Antipsikotik 3 (3) 0,5 - 1 1,00±0,00 

Lityum+Karbamazepin+Antipsikotik 2 (2) 3,5 - 10 6,75±4,59 

4.5. Tüm koruma dönemlerinde kullanılan ilaçların dağılımı 

Çalışmaya alınan 100 hastanın toplam 156 koruma dönemi incelendiğinde ise bu 

dönemlerde tek başına ya da AP ile birlikte en yüksek oranda (% 43,58) kullanılan 

duygudurum dengeleyici ilaç lityum idi. En az tercih edilen ilaç ise karbamazepindi (% 

4,48). Yalnız lityum kullanılan koruma dönemi sayısı 22 (% 14,10), yalnızca tek 

duygudurum dengeleyici ilaç kullanılan koruma dönemi sayısı 48 (% 30,75) idi. 94 (%

60,24) koruma döneminde duygudurum dengeleyiciye ek olarak AP kullanmak 

gerekmişti. 11 koruma döneminde duygudurum dengeleyiciler kombine kullanılmış, 

12’sinde de ek olarak AP kullanılmıştı. 

Tablo 7. Koruma dönemlerinde kullanılan ilaçların dağılımı 

n (%) Toplam 

(n) (%) 

Lityum Yalnız Lityum 22 (14,10) 68 (43,58) 

Lityum + Antipsikotik 46 (29,48) 

Valproik Asit Yalnız Valproik Asit 19 (12,17) 44 (28,19) 

Valproik Asit +Antipsikotik 25 (16,02) 

Karbamazepin Karbamazepin 7 (4,48) 18 (11,53) 

Karbamazepin+Antipsikotik 11 (7,05) 

Kombine DDD Kombine DDD 11 (7,05) 23 (14,74) 

kullanımı 

Kombine 

DDD+Antipsikotik 

12 (7,69) 

*DDD:Duygudurum dengeleyici 

4.6. Koruyucu sağaltımın hastalığın klinik ve gidiş özellikleri üzerine etkisi 

Koruyucu ilaç sağaltımının hastalığın klinik ve gidişi üzerinde tüm koruyucu 

ilaçların (tek başına ya da kombine sağaltım) olumlu bir etkisi söz konusudur. Koruyucu 

sağaltım sonrasında toplam dönem sayısı, dönem sıklığı ve hastalıkla geçirilen süre gibi 

ölçütlerde istatistiksel olarak anlamlı bir düşme olduğu gözlenmiştir. Sadece karma 

dönem sayısında öncesi ve sonrası değerlendirildiğinde çok fazla anlamlı bir değişiklik 

olmamıştır, bu durum daha çok olgu sayısının çok az olmasıyla ilişkilidir. 

Ayrıca koruyucu sağaltım sonrasında 80 (% 51,3) koruma dönemi boyunca 

hastalar yeni bir duygudurum dönemi yaşamamıştır. Koruyucu sağaltım sonrası ilk 

döneme kadar geçen süre 13,32±30,7 (range=0-244) aydır. Koruyucu sağaltımın klinik 

ve gidiş özellikleri üzerine etkisi Tablo 8’de gösterilmiştir. 

44

Tablo 8. Koruyucu sağaltımın klinik ve gidiş özellikleri üzerine etkisi 

Toplam dönem 

sayısı 

Toplam manik 

dönem sayısı 

Toplam hipomanik 


Toplam depresif 


Toplam karma 


Toplam dönem 

sayısı/yıl 

Manik dönem 

sayısı/yıl 

Depresif dönem 

sayısı/yıl 

Karma dönem 

sayısı/yıl 

Hastalıkla geçen süre 

(%) 

Hastanede yatış 

sayısı 

Hastanede kalış 

süresi 

* p

yanıt oranlarının çok yüksek olması dikkat çekicidir. Koruyucu sağaltımın Grof ölçeği 

ile değerlendirilmesi Tablo 9’da gösterilmiştir. 

Tablo 9. Koruyucu sağaltımın GROF Ölçeği ile Değerlendirilmesi 

n % 

Toplam 

puan 

ortalaması 

(ort SD) 

46 

Toplam 

puanı 7 

ve 

üzerinde 

olduğu 

dönem 

sayısı 

n (%) 

A skoru 

ortalaması 

(ort SD) 

A skoru 

5’in 

üzerinde 

olduğu 

dönem 

sayısı 

n (%) 

Lityum 22 14,10 6,23±2,38 10(45.5) 8,18±1,65 22(100) 

Valproik Asit 19 12,17 6,05±2,04 9 (47.4) 8,16±1,34 19(100) 

Karbamazepin 7 4,48 5,43±2,93 2 (28.6) 7,43±1,81 6 (85.7) 

Toplam monoterapi DDD 48 30,76 6,04±2,30 21(43.8) 8,06±1,54 47(97.9) 

kullanımı 

Lityum+Antipsikotik 46 29,48 3,02±1,79 1(2.2) 6,65±1,21 44(95.7) 

Valproik asit+Antipsikotik 25 16,02 3,44±1,55 0 (0) 6,80±1,22 25(100) 

Karbamazepin+Antipsikotik 11 7,05 2,73±1,95 0 (0) 6,00±1,41 10(90.9) 

Kombine DDD 11 7,05 6,18±1,25 5 (5.45) 7,45±1,50 11(100) 

Kombine DDD+Antipsikotik 12 7,69 4,00±2,08 1 (8.3) 6,58±1,88 10(83.3) 

4.8. Koruyucu Sağaltımda Kullanılan İlaçların Ayrı Ayrı Klinik ve Gidiş 

Özellikleri Üzerine Etkisi 

Tüm koruyucu ilaç grupları toplam dönem sayısı, toplam dönem sayısı/yıl, toplam 

mani sayısı, manik dönem sayısı/yıl ve hastalıkla geçen süre ölçütlerinde anlamlı 

derecede düşme sağlamıştır. Karbamazepin sağaltımının depresif dönem sayısı ve yıla 

düşen depresyon sayısı üzerine, kombinasyon sağaltımının ise depresif dönem sayısına 

etkili olmadığı gözlenmiştir.

Tablo.10. Koruyucu sağaltımda kullanılan ilaçların ayrı ayrı klinik ve gidiş özellikleri üzerine etkisi 

Sadece Lityum ya da Lityum+Antipsikotik Valproik Asit ya da Valproik 

Karbamazepin ya da Karbamazepin Kombine DDD ya da Kombine DDD 

kullananlar 

Asit+Antipsikotik Kullananlar 

+Antipsikotik Kullananlar 

+Antipsikotik Kullananlar 

Öncesi 

(ort SD) Sonrası t 

(ort SD) 

P Öncesi Sonrası t p Öncesi Sonrası t p Öncesi Sonrası t p 

Toplam dönem sayısı 2,77±2,21 1,11±1,69 5,53

4.9.Yalnız Duygudurum dengeleyici kullanımıyla antipsikotik kombinasyonu arasındaki 

farklar 

Antipsikotik ilaç kullanımı dönem sayısı ile doğrudan ilişkili bulunmuştur, dönem 

sayısı arttıkça antipsikotik ilaç kullanımının arttığı gözlenmiştir. Toplam karma dönem 

sayısı, toplam dönem sayısı/yıl, dönem süresi, hastalıkla geçen süre (%) ve Grof 

puanındaki farklılık anlamlı bulunmuştur. Hastalık süresi uzadıkça ve yılda geçirilen 

dönem sayısı arttıkça hastaların ek antipsikotik gereksinimi artmıştır. 

Tablo 11. Yalnız Duygudurum dengeleyici kullanımıyla antipsikotik kombinasyonun karşılaştırılması 

DDD (+) 

(ort SD) 

N=59 (%) 

DDD +AP 

(ort SD) 

(N=97) 

(%) 

48 

t p 

Toplam dönem atak 

sayısı 

0,72±1,62 1,12± 1,37 1,62 0,105 

Toplam manik dönem 

sayısı 

0,17± 0,50 0,24± 0,54 0,786 0,433 



0,41± 1,29 0,54± 0,95 0,72 0,473 



0,14 ±0,39 0,28± 0,64 1,54 0,125 

Toplam karma dönem 

sayısı 

0,00 ±0,00 0,09±0,33 2,18 0,03** 

Toplam dönem 

sayısı/yıl 

0,15± 0,32 0,45±0,58 3,61

4.10.Yalnız Lityum ve Lityum + Antipsikotik kullanan hastaların karşılaştırılması 

Antipsikotik kullanımı toplam dönem sayısı/yıl, hastalıkla geçen süre (%) ve yeni 

dönem sayısında artışla paralellik göstermektedir. Antipsikotik gereksinimi olan hastaların 

Grof puanları da anlamlı derecede daha düşük bulunmuştur. 

Tablo 12. Yalnız Lityum ve Lityum + Antipsikotik kullanan hastaların karşılaştırılması 

Tek Li 

(ort SD) 

N=22 (%) 

Li+AP(Kombine 

kullanım) 

(ort SD) 

N=46 (%) 

49 

t p 

Toplam dönem sayısı 0,91±2,35 1,20±1,30 0,685 0,496 


sayısı 

0,27±0,63 0,27±0,57 0,012 0,990 



0,46±1,92 0,63±0,97 -0,503 0,617 



0,14±0,35 0,31±0,75 1,04 0,298 


sayısı 

0,00±0,00 0,02±0,14 0,674 0,502 

Toplam dönem 

sayısı/yıl 

0,08±0,16 0,49±0,58 3,29 0,002** 

Manik dönem 

sayısı/yıl 

0,28±1,06 0,36±0,52 0,452 0,653 


sayısı/yıl 

0,10±0,43 0,08±0,20 -0,337 0,737 

Karma dönem 

sayısı/yıl 

0,09±0,43 0,00±0,03 -1,415 0,162 

Hastalıkla geçen 

süre(%) 

1,14±2,07 6,25±9,81 2,40 0,019** 

Hastaneye yatış sayısı 0,27±0,88 0,27±0,54 -0,011 0,991 

Hastaneye yatış 

sayısı/yıl 

0,02±0,09 0,12±0,35 1,336 0,186 


sonrası ilk döneme 

kadar geçen süre 

12,1±22,3 18,7±37,7 0,757 0,452 

Dönemler arası süre 12,7±25,2 20,9±41,4 -0,849 0,399 

Yeni dönemi olmayan 

hasta sayısı 

14 (64) 17 (35) X=4,86 0,027** 

Özkıyım girişimi 

sayısı 

0 0,022±0,147 -0,689 0,493 

Grof puanı 6,23±2,39 3,04±1,76 -6,25 0,001* 

IGD puanı 

* p

4.11.Yalnız VA ve VA+Antipsikotik kullanan hastaların değerlendirilmesi 

Toplam dönem sayısı, toplam depresif dönem sayısı, toplam dönem sayısı/yıl ve hastalıkla 

geçen süre (%) arttıkça antipsikotik kullanımı da anlamlı derecede artmıştır. Antipsikotik 

ihtiyacı olan grupta Grof puanı anlamlı derecede düşüktür. 

Tablo 13. Yalnız VA ve VA+Antipsikotik kullanan hastaların karşılaştırılması 

Tek VA 

(ort SD) 

(N=19) (%) 

VA+AP(Kombine 

kullanım) 

(ort SD) 

(N=26) (%) 

50 

t p 

Toplam dönem sayısı 0,26±0,56 1,23±1,63 2,47 0,017** 


sayısı 

0,00±0,00 0,19±0,49 1,70 0,096 



0,26±0,56 0,65±1,13 1,38 0,173 



0,00±0,00 0,31±0,62 2,16 0,036** 


sayısı 

0,00±0,00 0,12±0,43 1,16 0,252 

Toplam dönem 

sayısı/yıl 

0,15±0,33 0,52±0,73 2,04 0,047** 

Manik dönem 

sayısı/yıl 

0,15±0,33 0,37±0,51 1,64 0,107 


sayısı/yıl 

0,00±0,00 0,12±0,28 1,82 0,075 

Karma dönem 

sayısı/yıl 

0,00±0,00 0,03±0,12 0,987 0,329 


süre(%) 

0,90±2,18 6,08±8,27 2,65 0,011** 

Hastaneye yatış sayısı 0,00±0,00 0,15±0,46 1,44 0,157 


sayısı/yıl 

0,00±0,00 0,04±0,11 1,33 0,190 




2,74±6,04 8,73±14,7 1,67 0,102 

Dönemler arası süre 2,68±6,00 8,28±9,58 -223 0,031 



15 (80) 12 (46) X=4,91 0,027** 


sayısı 

0 0,04±0,20 -0,869 0,031 

Grof puanı 6,05±2,04 3,31±1,67 -4,96

4.12. Yalnız Karbamazepin ve Karbamazepin+Antipsikotik kullanan hastaların 

değerlendirilmesi 

Karbamazepin+Antipsikotik kullanan grupta Groof puanı anlamlı derecede düşük 

bulunmuştur. 

Tablo 14. Yalnız Karbamazepin ve Karbamazepin+Antipsikotik kullanan hastaların karşılaştırılması 

Tek KBZ 

(ort SD) 

(N=7) (%) 

KBZ+AP(Kombine 

kullanım) 

(ort SD) 

(N=11) (%) 

51 

t p 

Toplam dönem sayısı 1,00±1,15 0,90±1,04 -0,173 0,865 

Toplam dönem atak 

sayısı 

0,29±0,48 0,18±0,40 -0,491 0,630 



0,14±0,37 0,27±0,64 -0,479 0,639 



0,57±0,78 0,18±0,40 -1,393 0,183 


sayısı 

0,00±0,00 0,36±0,50 1,886 0,078 

Toplam dönem 

sayısı/yıl 

0,19±0,41 0,36±0,37 0,951 0,356 

Manik dönem 

sayısı/yıl 

0,10±0,22 0,15±0,32 0,326 0,748 


sayısı/yıl 

0,10±0,22 0,09±0,17 -0,098 0,923 

Karma dönem 

sayısı/yıl 

0,00±0,00 0,11±0,20 1,411 0,177 


süre(%) 

2,63±5,56 5,91±6,44 1,107 0,285 



sayısı/yıl 

0,03±0,08 0,10±0,17 1,054 0,307 




10,9±24,4 16,5±18,8 0,557 0,585 

Dönemler arası süre 21,4±37,1 19,0±17,9 0,188 0,853 



3 (43) 5 (46) P=1(fisher) 


sayısı 

0,43±0,78 0 -0,479 0,853 

Grof puanı 5,43±2,94 2,72±1,95 -2,35 0,031** 

IGD puanı 

* p

4.13. Kombine duygudurum dengeleyici ve ek antipsikotik kullanan hastaların 

değerlendirilmesi 

Kombine duygudurum dengeleyici +Antipsikotik kullanan grupta Groof puanı anlamlı ölçüde 

düşük bulunmuştur. 

Tablo 15. Kombine duygudurum dengeleyici ve ek antipsikotik kullanan hastaların karşılaştırılması 

Kombine 

DDD 

(ort SD) 

N=11 (%) 

Kombine 

DDD+AP 

(ort SD) 

N=12 (%) 

52 

t p/f 

Toplam dönem sayısı 1,00±1,26 0,75±1,36 -0,456 0,653 


sayısı 

0,18±0,60 0,25±0,62 0,267 0,792 



0,72±1,00 0,25±0,62 -1,37 0,182 

Toplam depresif dönem 

sayısı 

0,09±0,30 0,17±0,39 0,518 0,610 


sayısı 

0,00±0,00 0,08±0,28 0,956 0,350 

Toplam dönem sayısı/yıl 0,26±0,45 0,16±0,24 -0,643 0,527 

Manik dönem sayısı/yıl 0,24±0,45 0,12±0,22 -0,821 0,421 

Depresif dönem sayısı/yıl 0,02±0,06 0,03±0,09 0,474 0,640 

Karma dönem sayısı/yıl 0,00±0,00 0,01±0,03 0,956 0,350 

Hastalıkla geçen süre(%) 3,21±6,82 1,75±3,25 -0,664 0,514 


Hastaneye yatış sayısı/yıl 0,05±0,15 0,05±0,14 -0,074 0,942 


sonrası ilk döneme kadar 

geçen süre 

28,2±68,9 5,67±9,98 -1,12 0,275 

Dönemler arası süre 16,4±35,5 3,50±5,19 1,25 0,224 



6 (55) 8 (67) f=0,68 

Özkıyım girişimi sayısı 0 0 0 0 

Grof puanı 6,18±1,25 4,00±2,09 -3,00 0,007** 

IGD puanı 

* p

Tablo16. Duygudurumdengeleyici ilaçların monoterapi kullanımının gidiş üzerine etkisi 

Lityum monoterapi(N=22) Valproik asit 

Karbamazepin monoterapi 

monoterapi(N=19) 

(N=7) 

Öncesi Sonrası t/p Öncesi Sonrası t/p Öncesi Sonrası t/p 

Toplam dönem sayısı 3,50±2,52 0,91±2,3 t=3,527 3,74±4 0,26±0, t=3,15 4,71±3 1,00± t=2,184 

4 p=0,00 ,90 56 p=0,0 ,95 1,15 p=0,072 

2** 

05** 

Toplam manik dönem 1,64±2,24 0,27±0,6 t=3,177 1,26±0, 0 t=6,83 1,57±2 0,29±0 t=1,486 

sayısı 

3 p=0,00 81 

4 ,07 ,49 p=0,188 

5** 

p=

4.15.Duygudurum dengeleyicilerin monoterapi kullanımının birbiriyle karşılaştırılması 

Duygudurum dengeleyicilerinin monoterapi kullanımında toplam depresif dönem sayısı 

dışında diğer ölçütlerde anlamlı bir fark saptanmamıştır. 

Tablo 17. Duygudurum dengeleyicilerin monoterapi kullanımının birbiriyle karşılaştırılması 

Sadece Lityum 

kullananlar(N=22) 

Sadece 

Karbamazepin 


54 

Sadece Valproik 

asit 


f/χ² p 

Toplam dönem 

sayısı 

0,91±2,35 1,00±1,15 0,26±0,56 3,609 0,165 

Toplam manik 


0,27±0,63 0,29±0,49 0,00±0,00 4,750 0,093 



0,46±1,92 0,14±0,38 0,26±0,56 1,035 0,596 



0,14±0,35 0,57±0,79 0,00±0,00 8,770 0,012** 

Toplam karma 


0,00±0,00 0,00±0,00 0,00±0,00 0,000 1,000 

Toplam dönem 

sayısı/yıl 

0,08±0,16 0,19±0,41 0,15±0,33 0,219 0,896 

Manik dönem 

sayısı/yıl 

0,28±1,06 0,10±0,22 0,15±0,33 0,078 0,962 


sayısı/yıl 

0,10±0,43 0,10±0,22 0,00±0,00 4,809 0,090 

Karma dönem 

sayısı/yıl 

0,09±0,43 0,00±0,00 0,00±0,00 1,182 0,554 


süre(%) 

1,14±2,08 2,63±5,56 0,90±2,18 2,374 0,305 


sayısı 

0,27±0,88 0,57±1,51 0 1,375 0,263 


sayısı/yıl 

0,018±0,08 0,029±0,07 0 0,660 0,522 




12,1±22,3 10,85±24,4 2,7±6,03 1,462 0,243 

Dönemler arası süre 12,7±25,3 21,4±37,1 2,70±6,00 2,121 0,132 

Yeni dönemi 

olmayan hasta 

sayısı 

14 (63,6) 15 (78,9) 3(42,9) 9,09 0,335 


sayısı 

0 0 0,42±0,78 6,65

4.16.Klinik özelliklerin koruyucu sağaltıma üzerine etkisi 

Dönem örüntüsü, mevsimsel özellik, hızlıdöngülülük, psikotik özellik, manik 

kayma ve hastalık şiddeti gibi klinik değişkenlerin koruyucu sağaltıma etkisi 

değerlendirildiğinde duygudurum dönemlerinde psikotik özellik gözlenmediğinde 

toplam Grof skorlarının ve A skorlarının anlamlı derecede yüksek olduğu saptanmıştır. 

Diğer klinik özelliklerin koruyucu sağaltıma önemli bir etkisi olmamıştır. 

55

Tablo 18.Klinik özelliklerin koruyucu sağaltımla ilişkisi 

* p

4.17. Gidiş özelliklerinin koruyucu sağaltıma etkisi 

Hastalık başlangıç yaşı, koruyucu sağaltım başlama yaşı, latans süresi ve geçirilen 

toplam dönem sayısının sağaltıma yanıt üzerine anlamlı bir etkisinin olmadığı gözlendi. 

Tablo.19.Gidiş özelliklerinin koruyucu sağaltıma etkisi 

Hastalık 

Başlangıç 

yaşı 

Koruyucu 

sağaltım 

başlama 

yaşı 

Latans 

Toplam Toplam t/p A skoru >5 A skoru 7 skor

5. TARTIŞMA 

BPB koruyucu sağaltımı üzerine yapılmış çok sayıda çalışma var olup halen 

aydınlatılmamış birçok soru bulunmaktadır. Hastalığın gidişinde en az kullanılan ilacın 

etkinliği kadar hastaya ait pek çok biyolojik ve psikososyal faktörün rol oynaması koruyucu 

sağaltıma yanıtı değerlendirmeyi oldukça zorlaştırmaktadır. Bunların başında hastalığın doğal 

seyri (dönem sıklığı, dönem şiddeti, mevsimsellik vb.), fiziksel (süregen hastalıklar, 

ameliyatlar vb.) ve psikojenik stres faktörleri, aile ve iş yaşamıyla ilgili zorlantılar, ilaç 

kullanımına uyum sorunları ve ilaç yan etkileri sayılabilir. 

Koruyucu sağaltım amacıyla kullanılan ilaç seçeneklerinin kısıtlı olması hem hastalar 

açısından hem de klinisyenler açısından sıkıntılı bir durumdur. Gün geçtikçe sayıları artan 

sağaltım kılavuzları yol gösterici olsa da hastalardaki bireysel farklılıklar sağaltımda zaman 

zaman ciddi güçlüklere yol açmaktadır. Bu nedenle hastalıkla ilgili en etkin ve doğru 

müdahalenin yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla 

sağaltım değerlendirmesinin somutlaştırılması gerekmektedir. 

Yıllar içersinde koruyucu sağaltıma yanıtı ölçme ve değerlendirme yöntemleri 

değişkenlik göstermiş, yanıta etki edebilecek ya da yanıtı ölçebilecek nesnel, geçerliliği ve 

güvenilirliği yüksek olan ölçekler geliştirilmeye çalışılmıştır. İlk yapılan çalışmalarda dönem 

süresi, dönem sayısı ve dönem şiddeti gibi ölçütler kullanılırken giderek dönem sayısı/yıl 

(toplam dönem sayısı/yıl, mani/yıl, depresyon/yıl), % hastalık süresi, ilk döneme kadar geçen 

süre ve koruma altındayken yeni dönem yaşamayan hasta sayısı gibi daha ayrıntılı ölçütler 

kullanılmaya başlanmıştır. 172 Grof ve ark hastayla ve hastalığın gidişiyle ilgili diğer 

değişkenleri de hesaba katan ancak sadece duygudurum dengeleyicilerin etkinliğini doğrudan 

değerlendiren bir ölçek geliştirmiştir. 3 

Çalışmamızda koruyucu sağaltımı oldukça güç olan bu hastalıkla ilgili bilgilerimizi 

artırmayı amaçladık. Bu nedenle var olan güncel ve nesnel ölçütler ışığında hastaların 

koruyucu sağaltım yanıtlarını araştırdık. Çalışmaya alınan hastalar sosyodemografik özellikler 

açısından değerlendirildiğinde; grubun daha çok genç-erişkin (yaş ortalaması 35,5±11,7), 

kentte yaşayan (% 63), sosyokültürel düzeyi görece yüksek (% 88), üçüncü basamak bir 

sağlık kuruluşuna kolay ulaşan ve düzenli poliklinik takiplerine uyumlu hastalardan oluştuğu 

gözlenmiştir (Tablo 1). Bu nedenle çalışma grubu toplumdaki tüm BPB hasta popülasyonunu 

58

yansıtmakta yetersiz kalmıştır. Litaratürde de BPB tanılı hastaların üst sosyo-ekonomik 

düzeyde olduğu yönünde bilgiler olmakla birlikte bu veriler kesin değildir. 18 

Hastaların tanısal özellikleri incelendiğinde; % 81’i BPB I, % 19’u BPB II tanılarıyla 

izlenmektedir. Literatürde cinsiyet farklılığının hastalığın gidişi üzerinde etkili olduğu, 

kadınların daha çok BPB II tanısı aldığı, daha yüksek oranda depresif dönem geçirdiği 

belirtilse de çalışmamızda BPB I ve BPB II görülme sıklığı, dönem tipi ve dönem sıklığı 

13, 67 

açısından kadın ve erkekler arasında belirgin bir farklılık bulunmamaktaydı. 

Örneklemimizde BPB I tanılı hastalar çoğunluktaydı (Kadınların % 78’i, erkeklerin % 84’ü ). 

Özellikle mani dönemlerinin şiddetli olması hastaların kliniğe başvurularını artıran ve 

dolayısıyla koruyucu sağaltıma erken başlamalarını da sağlayan olumlu bir faktördür (Tablo 

4). BPB II sıklığının düşük olması ise BPB II’nin klinisyenler tarafından daha az tanınması ya 

da hasta başvurularının daha az olmasına bağlı olabilir. Literatür bilgilerimizin aksine 

çalışmamızda hastalık başlangıç yaşı kadınlarda ortalama 23,6±8,4, erkeklerde ise ortalama 

24,5±9,7 idi. Viguera ve ark., BP I veya BP II tanılı 360 hastada yaptıkları çalışmada 

kadınların başlangıçta erkeklere göre 3,2 yaş daha büyük olduklarını bulmuşlardır. 67 Yine 

Baldessarini ve ark.’nın yaptığı bir başka çalışmada hastalık başlangıç yaşı kadınlarda 

ortalama 29,9±12,2, erkeklerde ise 27,2±11,6 bulunmuştur. 171 

Hastaların ortalama hastalık süresi kadınlarda ortalama 11,5±8,46 yıl, erkeklerde ise 

ortalama 11,6±7,91 yıldı. Geçirilen toplam dönem sayısı, hastane yatış sayısı ve uzunlamasına 

gidiş açısından da kadın ve erkekler arasında anlamlı bir farklılık yoktu. Hastalık 

belirtilerinin başlamasından koruyucu sağaltımın başlandığı döneme kadar geçen latans süresi 

kadınlarda ortalama 3,9±4,7 yıl, erkeklerde ortalama 4,3±6,2 yıldı (Tablo 4). Literatürde 

kadınların BPB tanısını geç aldıkları için koruyucu sağaltıma da daha geç başladıkları 

belirtilmiştir. Özellikle Baldessarini ve ark.’nın koruyucu sağaltımla ilgili yaptıkları 

çalışmalarda saptanan latans süreleri oldukça uzundur ve kadınların latans süreleri erkeklere 

göre daha uzundur (erkeklerde ortalama 6,98±8,03, kadınlarda 8,35±8,32 yıl, p=0,003). 171 

Çalışmamızda literatürün aksine kadınların latans süresinin daha kısa olması erkeklere benzer 

şekilde sıklıkla BPB I (kadınların % 78’i) tanısı almalarına bağlı olabilir. 

Hastaların aile öyküleri değerlendirildiğinde, en sık görülen psikiyatrik hastalık 

duygudurum bozukluklarıydı. I. derece yakınlarda en sık UP depresyon görülürken, II. derece 

yakınlarda en sık BPB’a rastlandı (Tablo 3). Ek tanı açısından hastalarda en sık alkol madde 

kullanım bozukluğu (% 37) saptanması dikkat çekiciydi. Alkol madde kullanımının BPB ile 

59

irlikteliğinden sıkça söz edilir. Madde kullanımı dönemlerin tetiklenmesine ve daha sık 

hastane yatışlarına neden olur. Hastalık dönemleri sırasında hastalık seyrini ve hastaların 

sosyal yaşantılarını son derece olumsuz etkilemektedir. Alkol madde kullanımını sırasıyla 

YAB (% 21) ve kişilik bozukluğu (% 15) tanıları izlemekteydi (Tablo 3). BPB I tanılı 

hastalarla yapılan bir çalışmada % 39 obsesif kompulsif bozukluk, % 26 özgül fobi, % 20 

sosyal fobi olmak üzere anksiyete bozukluğu ek tanısı % 61,4 olarak bildirilmiştir. 179 Bir 

başka çalışmada erişkin tip dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ektanısı % 15,9 olarak 

verilmiştir. 180 

Koruma dönemleri sırasında tercih edilen ilaçlar ve özellikleri incelendiğinde; en sık 

lityumun (% 43,58) tercih edildiği saptanmıştır. Bu durumun olası nedenleri çok uzun 

yıllardır koruyucu sağaltımda kullanılıyor olması, sağaltım klavuzlarında ilk seçenek olarak 

önerilmesi ve birimimizin eğilimidir. Birimimizde lityum kullanımı açısından bir engel yoksa 

koruyucu sağaltımda ilk tercih edilen ilaç lityumdur. Lityumu, valproik asit (% 28,19) ve 

kombine duygudurum dengeleyici kullanımı (% 14,74) izlemiştir. En az tercih edilen 

duygudurum dengeleyici ise karbamazepindir (% 11,53). Lityum tek başına ve bir 

antipsikotikle kombine edildiğinde hastalar tarafından oldukça uzun süreler kullanılmıştı 

(5,85±5,14 yıl ve 6,84±5,47 yıl). Ancak dikkat çeken bir diğer nokta ise duygudurum 

dengeleyicilere sıklıkla bir antipsikotiğin eşlik ettiği ilaç kombinasyon oranın da oldukça 

yüksek (% 62,2) olmasıydı. Bunun % 41’i atipik antipsikotiklerken, % 19,2’si tipik 

antipsikotiklerdi (Tablo 7). Koruyucu sağaltımda hastaların en uzun süre kullandıkları ilaçlar 

değerlendirildiğinde lityumun tek ya da kombine kullanımı önemlidir (Tablo 6). 

Çalışma sonuçları incelendiğinde koruyucu sağaltımın hastalığın kötü seyri üzerinde 

tartışmasız olumlu etkisi göze çarpmaktadır. Korumada kullanılan ilaç ya da ilaçların türüne 

bakılmaksızın karma dönem dışında hem toplam dönem sayıları hem de yıla düşen dönem 

sayılarında anlamlı bir düşme olduğu gözlenmiştir. Koruyucu sağaltım ile toplam dönem 

sayısı ortalama 3,16±2.86’dan 0,97±1,48’e düşmüştür (t=9,02, p

koruması ile % 18 oranında azalma olduğu bildirilmiştir. 89 Baldessarini ve ark ‘nın 

çalışmasında ortalama 4,2 yıl koruyucu sağaltım süresi sonrasında hastalıkla geçen süre % 

22’ye, yıllık dönem oranı 0,93’e düşmüştür. Hastaların sadece % 32’si koruyucu sağaltım 

sırasında atak geçirmemiştir, 171 

Çalışmamızda, toplam 80 koruma dönemi sırasında hastalar hiç duygudurum dönemi 

yaşamamıştır. Bu sonuç koruyucu sağaltımın özenli yapıldığı takdirde hastalığın gidişiyle 

ilgili iyi sonuçlar alınabildiğini göstermiştir. Buna karşılık dönem yineleme nedenleri 

incelendiğinde başlıca dönem yineleme nedenleri arasından; ilaç aksatma (% 17,3), stres 

etkeni (% 14,1), fiziksel hastalık (% 1,3), mevsimsellik (% 14,7), mevsimsellik+ilaç aksatma 

(% 5,8) yer almaktadır. Kendiliğinden dönem yineleme oranının bu derece yüksek olması 

halen hastalığın doğal seyrine karşı yapılan müdahalelerin yetersiz kaldığını göstermektedir. 

Grof ve ark.nın geliştirdikleri duygudurum dengeleyicilerine yanıt ölçeğine göre 

değerlendirdiğimizde, bizim hastalarımızda toplam Grof puanlarının oldukça düşük oldukları 

görülmektedir (toplam puan 4,28±2,38, A puanı ortalaması 7,1±1,58) . Grof skorlamasında 

duygudurum dengeleyiciler ek olarak antipsikotik kullanımının bulunması toplam skoru 

düşürmektedir. Bizim çalışmamızda toplam skor düşüklüğü ek antipsikotik kullanım 

sıklığının birimimizde yüksek olmasına, dolayısıyla toplam skorların düşmesine neden 

olmuştur. Ayrıca çalışmaya alınan olguların rastgele alınması, çalışma grubunda ek AP 

kullanan olguların daha yoğunlaşmasına neden olmuş olabilir. Birimimizin 3. Basamak bir 

poliklinik olması, daha çok periferde yanıt alınamayan olguların sevk edilmeleri de sağaltıma 

daha güç yanıt veren olguların çalışmaya katılmalarına neden olmuş olabilir. Ancak yine aynı 

skorlamada A skalası puanının 5’in üzerinde olması % 50 yanıt olarak kabul edilmektedir. 

Bizim grubumuzda bu oran % 97 bulunmuştur. Yalnızca duygudurum dengeleyici kullanılan 

dönemlerde (% 30,76) Grof toplam skorları 6,04±2,30, total skorun 7 ve üzerinde olduğu 

dönemlerde (% 43,8) A skoru ortalaması 8,06±1,54 idi. Duygudurum dengeleyicilere tek tek 

bakıldığında tam yanıt oranları lityum kullanılan dönemlerde % 45,5, valproik asit kullanılan 

dönemlerde % 47,4 ve karbamazepin kullanılan dönemlerde % 28,6 idi. Kısmi yanıt oranları 

ise lityumda % 100, valproik asitte % 100 ve karbamazepinde % 85,7 idi (Tablo 9). Garnham 

ve ark nın çalışmasında ise tam yanıt oranları lityumda % 30, valproik asitte % 13 ve 

karbamazepinde % 0 idi. Kısmi yanıt oranları ise lityumda % 58, valproik asitte % 42 ve 

karbamazepinde % 38 idi. 182 

61

Korumada ilaçların rolü incelendiğinde kullandıkları duygudurum dengeleyici ilaca 

göre hastalar 4 ana grupta değerlendirildi (Tablo 10). Tüm koruyucu sağaltım grupları toplam 

dönem sayısı, toplam manik dönem sayısı, toplam dönem sayısı/yıl, manik dönem sayısı/yıl 

ve hastalıkla geçen süre (%) ölçütlerinde anlamlı derecede azalmaya yol açmıştır. Ancak 

karbamazepin ve kombinasyon sağaltımlarının depresif dönemler üzerine etkisi daha 

düşüktür. Toplam depresif dönem sayısı ve depresyon dönemi/yıl ölçütleri göz önünde 

bulundurulduğunda karbamazepinle anlamlı bir azalma sağlanamamıştır (sırasıyla t=1,73, 

p=0,1 ve t=1,27, p=0,22). Kombinasyon sağaltımı ise toplam depresif dönem sayısı üzerine 

etkisizken (t=1,91, p=0,07) depresif dönem sayısı/yılı anlamlı ölçüde azaltmıştır (t=2,15, 

p=0,04). Ayrıca BPB depresyon dönemi sağaltımının diğer dönemlere görece daha zor 

olması, ayrıca depresyon dönemi korumasında endikasyon alan lamotrijinin kullanan hasta 

grubunun çalışmada yer almaması da bu sonuca yol açmış olabilir. Bunun dışında bu 

değerlendirmede ek antipsikotik kullanımının etkisi dışlanmamıştır. Bu nedenle yalnızca 

duygudurum dengeleyici (tek ya da kombine) ve duygudurum dengeleyici+antipsikotik 

kullanan hastaların koruyucu sağaltım yanıtları karşılaştırılmıştır (Tablo 11). Hastaların 

toplam dönem sayıları ve hastalıkla geçirdikleri süre arttıkça sağaltımlarına antipsikotik ilaç 

eklenmiştir. Yalnızca duygudurum dengeleyici ilaç kullanan grupta yeni dönemi olmayan 

hasta sayısı daha yüksektir (% 64). Yalnız duygudurum dengeleyici kullanımıyla duygudurum 

dengeleyici + olanzapin kullanımı arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. 89 

Yalnız duygudurum dengeleyici kullanımı ve antipsikotik ihtiyacı doğan durumlar tek 

tek karşılaştırıldığında; sadece lityum kullanan grubun toplam dönem sayısı/yıl ve hastalıkla 

geçen süre ölçütleri lityum+antipsikotik kullanan gruptan anlamlı ölçüde daha iyidir. Yalnızca 

lityum kullanan hastalarda yeni dönemi olmayan hasta oranı % 64’tür (Tablo 12). Valproik 

asit ve valproik asit+antipsikotik kullanımı karşılaştırıldığında toplam dönem sayısı, toplam 

depresif dönem sayısı, toplam dönem sayısı/yıl ve hastalıkla geçen süre (%) arttıkça 

antipsikotik kullanımı da anlamlı derecede artmıştır (Tablo 13). Karbamazepin ve 

karbamazepin+antipsikotik kullanımı karşılaştırıldığında ise sadece Grof puanlarında anlamlı 

farklılık saptanmıştır (p=0,031). Tek karbamazepin kullanımıyla antipsikotikle kombine 

etmenin arasında anlamlı bir farklılık saptanamamıştır (Tablo 14). Benzer şekilde kombine 

duygudurum dengeleyici kullanan olguların Grof puanları anlamlı derecede daha iyidir 

(p=0,007) (Tablo 15). 

62

Literatürde duygudurum dengeleyici ilaçların plasebo ve birbirleriyle karşılaştırıldığı 

çalışma sonuçları karmaşık, tutarsız ve birbiriyle çelişkilidir. Bizim çalışmamızda da lityum, 

valproik asit ve karbamazepin monoterapi alan hastaların koruma öncesi ve sonrası dönemleri 

karşılaştırılmıştır. Lityum kullanan olguların toplam dönem sayısı, toplam manik dönem 

sayısı, toplam depresif dönem sayısı, toplam dönem sayısı/yıl, manik dönem sayısı/yıl ve 

hastalıkla geçen süre (%) ölçütlerinde anlamlı düzeyde azalma olduğu gözlenmiştir. Ancak 

yıla düşen depresif dönem sayısında anlamlı bir azalma olmamıştır (t=1,756, p=0,094) (Tablo 

16). Literatürde de lityumun manik dönemleri önlemede etkin olduğu ancak depresif 

63, 95, 97 

dönemleri önleyemediği belirtilmiştir. 

Valproik asit monoterapisi alanlarda toplam dönem sayısı, toplam manik dönem 

sayısı, toplam depresif dönem sayısı, toplam dönem sayısı/yıl, manik dönem sayısı/yıl, 

depresif dönem sayısı/yıl ve hastalıkla geçen süre (%) koruyucu sağaltım öncesine göre 

anlamlı düzeyde düşmüştür (Tablo 16). Ancak literatürde daha önce yapılan araştırma 

sonuçları gözden geçirildiğinde hem lityumun hem de valproik asitin depresyonu önlemede 

plasebodan üstün olduğunu gösteren sonuçlar vardır. Plasebo ile karşılaştırıldığında lityum 

kullanan olgularda % 27 oranında, valproik asit kullananların % 60 oranında daha az depresif 

dönem geçirdikleri saptanmıştır. Çalışmamız sonuçlarına parelel olarak manik dönemleri 

önlemede de bu iki ilacın plasebodan üstün olduğu gösterilmiştir. Plasebo ile 

karşılaştırıldığında lityum kullanan olguların % 47 ve valproik asit kullanan olguların % 27 

oranında daha az manik dönem geçirdikleri bildirilmiştir. 89 

Karbamazepin monoterapisi alan olguların koruma öncesi ve sonrası klinik gidişleri 

karşılaştırıldığında toplam dönem sayısı/yıl ve manik dönem sayısı/yıl ölçütlerinde anlamlı 

derecede düşme olduğu ama diğer ölçütlerde değişme olmadığı gözlenmiştir (Tablo 16). 

Karbamazepinin koruyucu etkinliği önceden beri tartışılagelen bir konudur. Ancak literatürde 

karbamazepinle ilgili yapılmış plasebo kontrollü çalışma son derece azdır. Okuma ve ark.’nın 

22 olguyla yaptığı plasebo kontrollü çift kör bir çalışmada karbamazepinin 10 olgudan 

2’sinde, plasebonun ise 9 olgudan 2’sinde etkin olduğu aralarında anlamlı bir fark olmadığı 

saptanmıştır(risk oranı=2,70, %95 CI=0,72-10,14). 139 

Lityum, valproik asit ve karbamazepin monoterapileri birbiriyle karşılaştırıldığında 

toplam dönem sayısı açısından herhangi bir farklılık saptanmadı (χ²=3,609 p=0,165). Bu 

63

sonucun aksine literatürde lityum kullanan olguların valproik asit kullananlardan % 34 

oranında daha fazla duygugurum dönem, geçirdiği belirtilmiştir. 89 

Ancak ilaçlar arasında karşılaştırma yapıldığında depresif dönem sayılarında anlamlı 

bir farklılık vardı (p=0,012). Valproik asit kullanan olguların hiç birinde depresyon 

gözlenmemişti. Bu durum valproik asitin koruyucu etkisinden kaynaklanıyor gibi görünse de 

valproik asit kullanan olgu sayısının (n=19) azlığı önemli bir noktadır (Tablo17). Bowden ve 

ark’nın yaptığı bir çalışmada valproik asit kullanan olguların depresif semptomlarında 

lityumdan anlamlı olarak daha az kötüleşme olduğu ancak bu hastaların herhangi bir 

duygudurum dönemine kadar geçen sürenin plasebo grobundan farksız olduğunu 

saptanmıştır. 63 Bipolar depresyonu önlemede valproat ve lityumun antidepresanla 

kombinasyonun karşılaştırıldığı 52 haftalık bir çalışmada valproatın plasebodan üstün olduğu 

saptanmıştır. 112 Ancak Calabrase ve ark’nın yaptığı bir çalışmada ise 254 hızlıdöngülü 

olgunun 20 aylık koruyucu sağaltımında valproik asitin lityumdan farksız olduğu 

saptanmıştır. 116 Duygudurum dengeleyicilerinin etkinliklerini değerlendiren çalışmalarda hem 

depresyonu hem de maniyi eşit derecede önleyici etkisi net olarak gösterilen bir ilaç 

saptanmamıştır. 89 

Çalışmamızdan çıkan bir diğer sonuç ise manik dönemleri önlemede lityumla ilgili 

genel kanının aksine diğer duygudurum dengeleyicilerden üstün olmamasıydı. Duygudurum 

dengeleyiciler arasında koruma döneminde toplam mani sayısı ( χ²= 4,750, p=0,093) ve 

mani/yıl (χ²=0,078, p=0,962) açısından anlamlı bir farklılık tespit edilmedi. İlaçlar birbiriyle 

karşılaştırıldığında ise lityum kullanan olguların manik dönem geçirme oranlarının hafifçe 

yüksek olduğu saptanmıştır (% 3). 89 

Koruyucu sağaltıma yanıtın hastalığın başlangıç ve klinik özellikleriyle olan ilişkisi 

incelendiğinde; klinik özellikler arasında sadece dönemler sırasında psikotik özellik 

gözlenmediğinde koruyucu sağaltıma daha iyi yanıt alındığı ortaya çıktı (Tablo 18). 

Hastalığın başlangıç yaşı, koruyucu sağaltıma başlama yaşı, latans süresi, geçirilen toplam 

dönem sayısı, mevsimsellik, hızlıdöngülülük, epizod örüntüsü gibi diğer pek çok özelliğin 

koruyuca sağaltım yanıtı üzerine önemli bir etkisi olmadığı saptanması çalışmamızın en ilginç 

sonuçlarındandır (Tablo 19). 

Koruyucu sağaltımla ilgili daha önceki yıllarda yapılan çalışmalarda kullanılan gidiş 

ölçütleriyle daha çok gruplar arası sağaltım özellikleri birbirleriyle karşılaştırmıştır. 

1970’lerde lityumun plasebo ile karşılaştırma çalışmalarında lityumun etkinliğinin en güçlü 

64

40, 78, 80, 104, 

göstergesi koruyucu sağaltım sonrası ilk döneme kadar geçen süre kabul edilmiştir. 

110 Örneğin Fieve ve ark’nın yaptığı bir çalışmada lityum kullanan olguların 40,1 ay, plasebo 

kullananların 18,2 ay sağaltımda kaldıkları saptanmıştır. 104 Greil ve ark ilk döneme kadar 

geçen süre açısından lityum ve karbamazepini karşılaştırdıklarında aralarında herhangi bir 

fark saptamamışlardır. Ancak ek ilaç kullanımına kadar geçen süre de bir gidiş ölçütü olarak 

kabul edildiğinde lityumun karbamazepinden üstün olduğu saptanmıştır. 140,143 Yine çalışmaya 

alınan hastaların hastalık dereceleri de yanıt ölçütlerinin kullanımını güçleştirmektedir. Daha 

doğru sonuçlar elde etmek için hastalık özellikleri birbirine yakın olan hastaların incelenmesi 

gerekmektedir. Koruyucu sağaltıma yanıtı değerlendirmede basit, güvenilir, duyarlı, özgül ve 

kısa sürede uygulanabilen ölçüm yöntemlerine yönelik ihtiyaç sürmektedir. 

Bulgular değerlendirilirken çalışmanın kısıtlılıklarının da göz önünde bulundurulması 

gerekmektedir. Bu çalışmanın en önemli kısıtlılığı örneklem gurubunun az olmasıdır. Hem 

örneklem grubunun küçük olması hem de çalışmanın belli sosyokültürel düzeydeki toplum 

kesimine hizmet veren bir üniversite hastanesinde yapılmış olması elde edilen sonuçların BPB 

hastaların tümüne genelleştirilmesini olanaklı kılmamaktadır. Ayrıca çalışmaya alınan 

olguların rastgele seçilmesi belli ölçütleri karşılayan, benzer özellikteki olguların bir araya 

gelmesini engellemiştir. Çalışmayla ilgili diğer bir kısıtlılık da sağaltım yanıtlarını 

değerlendirme amacıyla kullanılan ölçütlerin daha önce az sayıda çalışmada kullanılmış 

ölçütler olmasıdır. Özellikle Grof ölçeğiyle ilgili daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç vardır. 

65

6. SONUÇ ve ÖNERİLER 

1- Son yıllarda BPB koruyucu sağaltımına yanıtla ilgili çok sayıda araştırma yapılmıştır. 

Koruyucu sağaltım yanıtının değerlendirilmesi tartışılmaya değerdir ve henüz kesin 

değerlendirme ölçütleri belirlenmemiştir. 

2- Çalışmaya 50 kadın, 50 erkek toplam 100 hasta alındı. Hastaların ortalama yaşı 

35,5±11,7’di. 

3- Kadınlarda hastalık süresi ortalama 11,5±8,46 yıl, ortalama atak sayısı 5,6±3,73’di. 

4- Erkeklerde hastalık süresi ortalama 11,6±7,91 yıl, ortalama atak sayısı 5,3±4,19’di. 

5- Kadınların % 78’i, erkeklerin % 84’ü BPB I tanısıyla izlenmektedir. 

6- Koruma dönemlerinde en sık kullanılan duygudurum dengeleyici ilaç lityumdu (% 44,9). 

7- Koruma dönemlerinde en az kullanılan duygudurum dengeleyici ilaç karbamazepindi (% 

11,5). 

8- Koruma dönemleri sırasında erkeklerin en sık kullanılan duygudurum dengeleyici ilaç 

lityum iken kadınlarda lityum ve valproik asit kullanım oranı hemen hemen eşittir. 

9- Koruma dönemlerinin % 62,2’sinde duygudurum dengeleyicilerine ek bir ilaç eklenmiştir. 

10- En sık kullanılan ek ilaç atipik antipsikotiklerdir (% 41). 

11- En uzun süre kullanılan duygudurum dengeleyici Lityum+Karbamazepin’di (ortalama 

14,2±7,32 yıl). 

12- En kısa süre kullanılan duygudurum dengeleyici Lityum+Valproik asit ve 

Lityum+Valproik asit+Antipsikotik kombinasyonlarıydı. 

13- Koruyucu sağaltım ile karma dönem sayısı/yıl ölçütü dışında toplam dönem sayıları ve 

yıla düşen dönem sayıları anlamlı derecede düşmüştür. 

14- Koruyucu sağaltım ile hastalıkla geçen süre (%) ölçütünde anlamlı düzeyde düşme 

saptanmıştır. 

15- Karbamazepin sağaltımı ile depresif atak sayısı ve yıla düşen depresyon sayısında anlamlı 

düzeyde düşme saptanamamıştır. 

16- Kombinasyon sağaltımı ile depresif atak sayısında düşme gözlenmemiştir. 

17- Hastalık süresi uzadıkça ve yılda geçirilen atak sayısı arttıkça hastaların ek antipsikotik 

gereksinimi artmıştır. 

66

18- Koruyucu sağaltıma yanıt kötüleştikçe Grof ölçek puanları da düşme eğilimi göstermiştir. 

Grof ölçeğini koruyucu sağaltım yanıtını değerlendirmede kullanılabilirliği ile ilgili daha 

geniş kapsamlı çalışmalara ihtiyaç vardır. 

19- Duygudurum dengeleyici ilaçların tamamının monoterapi kullanımı hastalıkla geçen süre 

(%) ölçütünde anlamlı derecede düşme sağlamıştır. 

20- Valproik asit monoterapi kullanımı sonrasında duygudurum dönem sayılarında düşme 

saptanmıştır ancak olgu sayısı düşüklüğü unutulmamalıdır. 

21- Dönemler sırasında psikotik özellik gösterilmediğinde Grof ölçeği toplam puanı ve A 

puanı ölçütlerinin anlamlı derecede yüksek olduğu saptanmıştır. 

22- BPB’ta koruyucu sağaltım yanıtları son zamanlarda üzerinde oldukça durulan bir 

konudur. Sağaltım yanıtını değerlendirmeyi amaçlayan çok sayıda çalışma yapılmıştır. Ancak 

gelecekte değerlendirme ölçütlerini belirleyecek çalışmaların yapılması gerekmektedir. 

67

KAYNAKLAR 

1. Angst J. The emerging epidemiology of hypomania and bipolar II disorder. J Affect Disord. 1998; 

50:143-151. 

2. Angst J, Sellaro R. Historical perspectives and natural history of bipolar disorder. Biol Psychiatry 

2000; 48: 445-457 

3. Grof P, Duffy A, Cavazzoni P, Grof E, GArnham J, MacDougall M, O’Donovan C, Alda M. Is 

response to prophylactic lithium a familial trait? J.Clin Psychiatry 2002; 63: 942-947 

4. Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı, Yeniden Gözden 

Geçirilmiş Dördüncü Baskı ( DSM-IV- TR ). Washington D.C, 2000’den çeviri editörü: Köroğlu E, 

Hekimler Yayın Birliği, Ankara. 2001. 

5. Sadock BJ, Sadock VA. Kaplan &Sadoc’s Comprehensive Textbook of Psychiatry. 8.baskı, 

Ankara:Güneş Kitabevi, 2007. 

6. Bellivier F, Golmard JL, Rietschel M, Schulze TG, MAlafosse A, Preisig M, McKeon P, Mynett- 

Johnson L, Henry C, Leboyer M. Age at onset in bipolar I affective disorder: further evidence for three 

subgroups. Am J Psychiatry 2003; 160: 999-1001 

7. Suominen K, Mantere O, Valtonen H, Arvilommi P, Leppamaki S, Paunio T, Isometsa E. Early 

age onset of bipolar disordder is associated with more severe clinical features but delayed treatment 

seeking. Bipolar Disord 2007; 9: 698-705 

8. Perlis RH, Miyahara S, Marangell LB, Wisniewski SR, Ostacher M, Delbello MP, Bowden CL, 

Sachs GS, Nierenberg AA. Long-term implications of early onset in bipolar disorder:data from the first 

1000 participants in the systematic treatment enhancement program for bipolar disorder (STEP-BD). Biol 

Psychiatry 2004; 55: 875-881 

9. Ernst CL, Goldberg JF. Clinical features related to age at onset in bipolar disorder. J Affect Disord 

2004; 82: 21-27 

10. Jairam R, Srinath S, Grimaji SC, Seshadri SP. A prospective 4-5 year follw up of juvenile onset 

bipolar disorder. Bipolar Disord 2004; 6: 386-384 

11. Oral T. İki uçlu bozukluk. İstanbul: WPA serisi, CSA Medikal Yayın Ajansı, 2002: 441-503. 

12. Liebenluft E. Women with bipolar illness: clinical and research issues. Am J Psychiatry 1996; 153: 

163-173 

13. Goodwin FK, Jamison KR. Manic-Depressive İllness. New York: Oxford University, 1990. 

14. Hendrick V, Altschuler LL, Gitlin MJ, Delrahim S, Hammen C. Gender and bipolar illness. J Clin 

Psychiatry 2000; 61: 393-396 

15. Viguera AC, Tondo L, Baldessarini RJ. Sex differences in response to lithium treatment. Am J 

Psychiatry 2000; 157: 1509-1511 

16. Luborsky L.Clinicians’ judgements menthal health. Arch Gen Psychiatry 1962; 7: 407-417. 

17. Begeley CE, Annegers JF, Swann AC. The lifetime cost of bipolar disorder in the United States: an 

estimate based on incidence and course of illness. Pharmacoeconomics 2001; 19: 483-495. 

18. Güleç C, Köroğlu E. Psikiyatri Temel Kitabı. 2. Baskı, Hekimler Yayın Birliği, Ankara: 

MedicoGraphics Matbaası, 2007 

68

19. Winokur G, Turvey C, Akiskal HS, Coryell W, Solomon D, Leon A, Mueller T, Endicott J, 

Maser J, Keller M.Alcholism and drug abuse in three groups-bipolar I, unipolars and their 

acquaintances. J Affect Disord 1998; 50: 81-89 

20. Schou M. The effect of prophylactic lithium treatment on mortality and suicidal behavior:a review 

for clinicians. J Affect Disord 1998; 50: 253-259. 

21. Simpson SG, Jamison KR. The risk of suicide in patients with bipolar disorders. J Clin Psychiatry 

1999; 60(suppl 2): 53-56 

22. Ceylan ME, Oral T. Duygudurum bozuklukları. Birinci baskı. İstanbul, 2001 

23. Mc Elroy SL, Keck PE, Pope HG. Clinical and Research implications of the diagnosis of dysforic 

or mixed mania or hypomania. American J Psychiatry 1992; 149: 1633-1644 

24. Soares, J.C. Recent advances in the treatment of bipolar mania, depression, mixed states, and rapid cycling. 

Int Clin Psychopharmacol 2000; 15: 183-196 

25. Oquendo M.A and et al. Suicidal behavior in bipolar mood disorder:clinical characteristics of 

attempters and nonattempters. J Affect Disord 2000; 59: 107-117 

26. Akiskal HS, Hantouche EG, Bourgeois ML, Azorin JM, Sechter D, Allilaire JF, Lancrenon S, 

Fraud JP, Chatenet-Duchene L. Gender, temperament and the clinical Picture in dysphoric mixed 

mania: findings from a French national study ( EPIMAN ). J Affect. Disord 1998; 50: 175- 186. 

27. Bebbington P, Ramana R. The epidemiology of bipolar disorder. Soc Psychiatry Epid 1995; 30: 

279-292 

28. Dilsaver SC, Swan AC, Shoaib AM, Bowers TC, Halle MT. Depresive mania associated with 

nonresponse to antimanic agents. Am J Psychiatry 1993; 150: 1548-1551 

29. Perugi G, Akiskal HS, Micheli C, Musatti L, Paiano A, Quilici C, Rossi L, Cassano GB. Clinical 

subtypes of bipolar mixed states: validating a broader European definition in 143 cases. J. Affect. Disord 

1997; 43: 169- 180. 

30. Goldberg JF, Gamo JL, Leon AC, Kocsis JH, Poetera L. Association of recurrent suicidal ideation 

with nonremission from acute mixed mania. Am. J. Psychiatry 1998; 155: 1753- 1755 

31. Dell’Osso L, Placidi GF, Nassi R, Freer P, Cassano GB, Akiskal HS. The manic- depressive mixed 

state: Familial, temperamental and psychopathologic characteristics in 108 female inpatients. Eur. Arch. 

Psychiatry Clin. Neurosci. 1991; 240: 234- 239. 

32. Perugi G, Micheli C, Akiskal HS, Madaro D, Socci C, Quilici S, Musatti L. Polarity of the first 

episode, clinical characteristics and course of manic depressive illness: a systematic retrospective 

investigationof 320 bipolar I patients. Compr Psychiatry 2000; 41: 13-18 

33. Stahl SM. Essential Psychopharmacology, neuroscientific basis and practical applications. 1.th Ed, 

Cambridge University Press: 2000 

34. Cusin C, Serretti A, Lattuada E, Mandelli L, Smeraldi E. Impact of clinical variables on illness 

time course in mood disorders. Psychiatry Res. 2000; 97:217-227. 

35. Kessing LV, Andersen PK, Mortensen PB, Bolwig TG. Recurrence in affective disorder I:case 

register study. Br J Psychiatry .1998; 172:23-28 

36. Gitlin MJ, Swendsen J, Heller TL, Hammen C. Relapse and impairment in bipolar disorder. Am J 

Psychiatry 1995; 152: 1635-1640 

69

37. Keck PE, McElroy S, Strakowski M, West SA, Sax KW, Hawkins JM, Bourre ML, Haggard P. 

12-Month outcome of patients with bipolar disorder following hospitalization for a manic or mixed 

episode. Am J Psychiatry 1998; 155: 646-652) 

38. Simpson SG, Jamison KR. The risk of suicide in patients with bipolar disorders. J Clin Psychiatry 

1999; 60( suppl 2):53-56 

39. Brady KT, Sone SC. The releationship between substance abuse and mood disoreder. J Clin 

Psychiatry 1995; 56(suppl 3): 19-24. 

40. Coppen A, Noguera R, Bailey J. Prophylactic lithium in affective disorders. Lancet 1972; ii: 275-79, 

41. Hullin RP, McDonald R, Allsopp MNE. Prophylactic lithium in recurrent disorders. Lancet 1972; 1: 

1044-46 

42. Angst J. Comorbidity of mood disorders:a longitudinal prospective study.Br J Psychiatry 1996; 30: 

31-71 

43. Simon G.E, Unutzer J. Health care utilization and costs among patients treated for bipolar disorder 

in an insured population. Psychiatr Serv 1999; 50: 1303-1308 

44. Wyatt RJ, Henter I. An economic evaluation of manic-depressive illness:1991.Soc Psychiatry 

Epidemiol 1995; 30: 213-19 

45. Judd L.L, Akiskal H.S, Schettler P.J, Endicott J, Maser J, Solomon D.A, Leon A.C, Rice J.A, 

Keller M.BThe long-term natural history of the weekly symptomatic status of bipolar I disorder. Arch 

Gen Psychiatry 2002; 59: 530-537 

46. Yatham LN, Grossman F, Augstyns I,Vieta E, Ravindran A. Mood stabilisers plus risperidone or 

placebo in the treatment of acute mania. International, double-blind, randomised controlled trial. Br J 

Psychiatry 2003; 182:141-147 

47. Montgomery SA, Cassano G. Management of bipolar disorder. Martin Dunitz Ltd. Londra, 1996 

48. Consensus Development Panel: NIMH/NIH Consesnsus Development Conference Statement Mood 

Disorders:pharmacologic prevention of recurrens.Am J Psychiatry 1985; 142: 469-76 

49. World Health Organisation Mental Health Colloborating Centers. Pharmacotherapy of 

depressive disorders:a consensus statement. J Affect Dis. 1989; 17: 197-198 

50. American Psychiatric Association:Practice Guideline for the Treatment of Patients with Bipolar 

Disoreder.Hirschifeld RMA, Chair, Work Group on Bipolar Disorder. Am J Psychiatry 1994; 

151:12(Suppl) 

51. Türkiye Psikiyatri Derneği. İki Uçlu Duygudurum Bozuklukları Sağaltım Klavuzu. I.baskı. İstanbul, 

2003 

52. Goodwin G.M. Evidence-Based Guidelines for Treating Bipolar Disorder: Recommendations from 

the British Association for Psychopharmacology, J Psychopharmacol 2003; 17;149 

53. Yatham LN, Kennedy SH, O’Donovan C, Parikh S, MacQueen G, Mclntyre R, Sharma V, 

Silverstone P, Alda M, Baruch P, Bealieu S, Daigrevit A, Mileu R, Young LT, Rasindron A, 

Schaffer A, Candly M, Gorman CP. Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments(CANMAT) 

guidelines for the Management of patients with bipolar disorder:consensus and controversies.Bipolar 

Disorders 2005; 7(Suppl.3):5-69 

54. The management of bipolar disorder in adults, children and adolescents in primary and secondary 

care. National Clinical Practice Guideline Number 38. National Collaborating Center for Mental Health 

commissioned by National Institute for Health and Clinical Excellence published by The British 

Psychological Society and Gaskell 

70

55. Goodnick PJ. Predictors of Treatment Response in Mood Disorders. Washington DC:American 

Psychiatric Press. 1996 

56. Colom F, Vieta E, Martinez-Aron A, Reinanes M, Berabarre A, Gasto C. Clinical factors 

associated with treatment noncompliance in euthymic bipolar patients. J Clin Psychiatry 2000; 61, 549– 

555 

57. Schumann C, Lenz G, Berghölfer A, Müller-Oerlinghausen B. Non-adherence with long-term 

prophylaxis: a 6-year naturalistic follow-up study of affectively ill patients. Psychiatry Res 1999; 89, 

247–257 

58. Prien RF, Potter WZ. NIMH workshop report on treatment of bipolar disorder. 

Psychopharmacology Bull 1990; 26:409–427 

59. Rybakowski JK, Chlopocka-Wozniak M, Suwalska A. The prophylactic effect of long-term 

lithium administration in bipolar patients entering treatment in the 1970s and 1980s. Bipolar Disord 

2001; 3;63–67 

60. Maj M, Pirozzi R, Magliano L, Bartoli L. Long Term Outcome Of Lithium Prophylaxis In Bipolar 

Disorder: A 5 Year Prospective Study Of 402 Patients At A Lithium Clinic. Am J Psychiatry 1998; 

155(1):30-35 

61. Nierenberg A.A, Ostacher M.J, Borrelli D.J, Iosifescu D.V, Perlis R.H, Desrosiers A, Armistead 

M.S, Calkins A.W, Sachs G.S. The Integration of Measurement and Management for the Treatment of 

Bipolar Disorder:A STEP-BD Model of Collaborative Care in Psychiatry. J Clin Psychiatry 2006; 

67(suppl 11) 

62. Vahip S. Koruyucu Sağaltımda Yanıtın Belirlenebilirliği Üzerine. 3P dergisi 2000; 8(Ek 2), 19-22 

63. Bowden CL, Calabrase JR, McElroy SL, Gyulai L, Waasef A, Petty F, Pope Jr. HG, Chou JC, 

Keck Jr.PE, Rhodes LJ, Swann AC, Hirschfeld RM, Wozniak PJ. A randomized, placebo-contolled 

12- month trial of divalproex and lithium in treatment of outpatients with bipolar I disorder.Divalproex 

Maintanence Study Group. Archieves of General Psychiatry 2000; 57, 481-489. 

64. Ghaemi SN, Boiman EE, Goodwin FK. Kindling and second messengers:an approach to the 

neurobiology of recurrence in bipolar disorder. Biol Psychiatry 1999; 45:137-144 

65. Solomon DA, Keitner GI, Miller IW, Shea MT, Keller MB. Course of illness and maintenance 

treatments for patient with bipolar disorder. J Clin Psychiatry 1995; 56:5-13 

66. Baldessarini RJ, Tondo L, Hennen J, Floris G. Latency and episodes before treatment: response to 

lithium maintenance in bipolar I and II disorders. Bipolar Disord 1999; 2:91-97 

67. Viguera AC, Baldessarini RJ, Tondo L. Response to lithium treatment in bipolar disorders: 

comparison of women and men. Bipolar Disord 2001; 3;245-252 

68. Sachs GS. Treatment-resistant bipolar depression. Psychiat Clin North Am 1996; 19:215 236 

69. Goodwin G.M. Evidence-Based Guidelines for Treating Bipolar Disorder: Recommendations from 

the British Association for Psychopharmacology, J Psychopharmacol 2003; 17;149 

70. Schou M. Lithium treatment at 52.Lithium treatment at 52. Journal of Affective Disorders 2001; 

67:21-32 

71. Jefferson JM, Greist JH. Lithium, In: Sadock B, Sadock V(Eds) Comprehensive Textbook of 

Pschiatry Lippincott William Wilkins. USA 2000; 2377-2390 

71

72. Hirshfield R, Clayton PJ. Practice Guidline for the treatment of patient with bipolar disorder. 

American Psychiatric Association Practice Guidelines for the treatment of Psychiatric Disorders. 

Compendium Washington DC, 2000 P, 497-563. 

73. Schou M. Fourty Years Of Lithium Treatment. Arch Gen Psychiatry 1997; 54:9-13 

74. Maj M, Pirozzi R, Magliano L, Bartoli L. Long Term Outcome Of Lithium Prophylaxis In Bipolar 

Disorder: A 5 Year Prospective Study Of 402 Patients At A Lithium Clinic. Am J Psychiatry, 1998; 

155(1):30-35 

75. Baastrup PC. The use of lithium in manic-depressive psychoses. Compreh Psychiatry 1964; 5:396- 

408 

76. Schou M, Baastrup PC. Lithium treatment of manic depressive disorder. Dosage and control. 

Journal of the American Medical Association 1967; 201: 696-698 

. 

77. Baastrup PC, Poulsen JC, Schou M, Thomsen K, Amdisen A. Prophylactic lithium: double blind 

discontinuation in manic-depressive and recurrent depressive disorders: Lancet 1970; 2:326-330 

78. Melia PI. Prophylactic lithium:a double blind trial in recurrent affective disorders. Br J Psychiatry 

1970; 116:621-624, 

79. Coppen A, Noguera R, Bailey J, Burns BH, Swani MS, Hare EH, Gardner R. Prophylactic 

lithium in affective disorders: controlled trial. Lancet 1971 ;2:275-279 

80. Prien RF, Caffey EM, Klett CJ. Prophylactic efficacy of lithium carbonate in manic depressive 

illness. Arch Gen Psychiatry 1973; 28:337-341 

81. Suppes T, Baldessarini RJ, Faedda GL, Tohen M. Risk of recurrence following discontinuation of 

lithium treatment in bipolar disorder. Arch Gen Psychiatry 1991; 48:1082-1088 

82. Keck PE Jr, Welge JA, Strakowski SM, Arnold LM, McElroy SL. Placebo effect in randomized 

controlled maintenance studies of patients with bipolar disorder. Biol Psychiatry 2000; 47:756-765 

83. Kane JM, Quitkin FM, Rifkin A, Ramos-Lorenzi JR, Nayak DD, Howard A. Lithium carbonate 

and imipramine in the prophylaxis of unipolar and bipolar II illness:a prospective, placebo controlled 

comparison.Archives of General Psychiatry 1982; 39:1065-1069 

84. Markar HR, Mander AJ. Efficacy of lithium prophylaxis in clinical practice. Br J Psychiatry 1989; 

155:993-1000 

85. Maj M, Pirozzi R, Magliano L. Late non-response to lithium prophylaxis in bipolar patients: 

prevalence and predictors. J Affect Disord 1996; 39:39-42 

86. Maj M, Pirozzi R, Magliano L, Bartoli L. Long-term outcome of lithium prophylaxis in bipolar 

disorder:a 5 year prospective study of 402 patientsat a lithium clinic. Am J Psychiatry 1998; 155:30-35. 

87. Harrow M, Goldberg JF, Grossman LS, Meltzer HY: Outcome in manic disorders:a naturalistic 

follow up study. Arch Gen Psychiatry 1990; 47:665-671l 

88. Coryell W, Winokur G,Solomon D, Shea T, Leon A, Keller M. Lithium and recurrence in a long 

term follow up bipolar affective disorder. Psychol Med 1997; 27:281-289 

89. Smith LA, Cornelius V, Warnock A, Bell A, Young AH. Effectiveness of mood stabilizers and 

antipsychotics in the maintenance phase of bipolar disorder:a systematic review of randomized controlled 

trials. Bipolar Disorder 2007; 9;394-412 

90. Sachs GS, Thase ME. Bipolar Disorder Therapeutics: Maintenance Treatment. Biol Psychiatry 2000; 

48:573-581 

72

91. Dunner DL, Fleiss JL, Fieve RR. The course of development of mania in patients with current 

depression. Am J Psychiatry, 1976; 133:905-908 

92. Glen AI, Johnson AL, Shepherd M. Continuation therapy with lithium and amitriptyline in unipolar 

depressive illness: a randomized, double blind controlled trial. Psychological Medicine 1984; 14, 37-50. 

93. Prien RF. NIMH report. Five center study clarifies use of lithium imipramine for reccurent affective 

disorders. Hospital and Community Psychiatry 1984; 35:1097-1098 

94. Prien RF, Kupfer DJ, Mansky PA, Small JG, Tuason VB, Voss CB, Johnson WE. Drug therapy 

in the prevention of reccurences in unipolar and bipolar affective disorders. Report of the NIMH 

Collaborative Study Group comparing lithium carbonate, imipramine and a lithium carbonate-imipramin 

combination. Archieves of General Psychiatry 1984; 41; 1096-1104 

95. Bowden CL, Calabrase JR, Sachs G, Yatham LN, Asghar SA, Hompland M, Montgomery P, 

Earl N, Smoot TM, DeVeaugh-Gess J. A placebo-controlled 18-month trial lamotrigine and lithium 

maintenance treatment in recently manic or hypomanic patients with bipolar I disorder. Archieves of 

General Psychiatry 2003; 60; 392-400. 

96. Calabrase JR, Bowden CL, Sachs G, Yatham LN, Behnke K, Mehtonen OP, Montgomery P, 

Ascher J, Paska W, Earl N, DeVeaugh-Gess J. A placebo-controlled 18-month trial lamotrigine and 

lithium maintenance treatment in recently depressed patients with bipolar I disorder. Journal of Clinical 

Psychiatry 2003; 64;1013-1024 

97. Calabrase JR, Goldberg JF, Ketter TA, Suppes T, Frye M, White R, DeVeaugh-Gess A, 

Thompson TR. Reccurence in bipolar I disorder: a post hoc analysis excluding relapses in two doubleblind 

maintenance studies. Biological Psychiatry 2006:59;1061-1064 

98. Goodwin GM, Bowden CL, Calabrase JR, Grunze H, Kasper S, White R, Grene P, Leadbetter 

R. A pooled analysis of 2 placebo-controlled 18-months trials lamotrigine and lithium maintenance in 

bipolar I disorder. Journal of Clinical Psychiatry 2004; 65,;432-441. 

99. Kane JM, Quitkin FM, Rifkin A, Ramos-Lorenzi JR, Nayak DD, Howard A. Lithium carbonate 

and imipramine in the prophylaxis of unipolar and bipolar II illness: a prospective, placebo-controlled 

comparison. Archieves of General Psychiatry 1982; 39;1065-1069 

100. Burgess S, Geddes J, Hawton K, Townsend E, Jamison K, Goodwin G. Lithium for maintenance 

treatment of mood disorders. Cochrane Database Systematic Reviews 2001, Issue 3, Art no.CD003013. 

101. Geddes JR, Burgess S, Hawton K, Jamison K, Goodwin GM. Long-term lithium therapy for 

bipolar disorder: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. American Journal 

of Psychiatry 2004; 161, 217-222. 

102. Calabrase JR, Bowden CL, DeVeaugh–Geiss J, Earl NL, Gyulai L, Sachs GS, Montogomery P: 

Lamotrigine demonstrates long-term mood stabilization in manic patients in 2001.Annual meeting new 

research program and abstracts. Washington DC. American Psychiatric Association, 2001 p110 

103. Frye MA, Yatham LN, Calabrase JR, Bowden CL, Ketter TA, Suppes T, Adams BE, 

Thompson TR. Incidence and time course of subsyndromal symptoms in patients with bipolar I 

disorder:an evaluation of 2 placebo-controlled maintenance trials. Journal of Clinical Psychiatry 2006; 

Nov;67(11):1721-8 

104. Fieve RR, Kumbaraci T, Dunner DL. Lithium prophylaxis of depression in bipolar I, bipolar II 

and Unipolar patients. American Journal of Psychiatry 1976; 133, 925-929 

105. Klein HE, Broucek B, Greil W. Lithium withdrawal triggers psychotic states. British Journal of 

Psychiatry 1981; 139, 255-256. 

73

106. Prien RF, Klett CJ, Caffey Jr. EM. Lithium carbonate and imipramine in prevention of affective 

episodes.A comparison in recurrent affective illness. Archieves of General Psychiatry 1973; 29;420-425 

107. Margo A, McMahon P. Lithium withdrawal triggers psychosis. British Journal of Psychiatry 1982; 

141;407-410. 

108. Persson G. Lithium prophylaxis in affective disorders. Acta Psychiatrica Scandinavica 1972; 48, 

462-479 

109. Mander AJ, Loudon JB. Rapid reccurence of mania following abrupt discontinuation of lithium. 

Lancet 1988; 2, 15-17 

110. Baastrup PC, Poulsen JC, Schou M, Thomsen K, Admisen A. Prophylactic lithium: double blind 

discontinuation in manic-depressive disorders. Lancet 1970; 2:326-330. 

111. Christodoulou GN, Lykouras EP. Abrupt lithium discontinuation in manic-depressive patients. 

Acta Psychiatrica Scandinavica 1982; 65;310-314. 

112. Cundall RL, Brooks PW, Murray LG. A controlled evaluation of lithium prophylaxis in affective 

disorders. Psychological Medicine 1972; 2, 308-311. 

113. Kafantaris V, Coletti DJ, Dicker R, Padula G, Pleak RR, Alvir JM. Lithium treatment of acute 

mani in adolescents: a placebo controlled discontinuation study. Journal of the American Academy of 

Child and Adolescent Psychiatry 2004; 43:984-993. 

114. Small JG, Small IF, Moore DF. Experimental withdrawal of lithium in recovered manic-depressive 

patients: a report of five cases. American Journal of Psychiatry 1971; 127:1555-1558. 

115. Tohen M, Greil W, Calabrase JR, Sachs GS, Yatham LN, Oerlinghausen BM, Koukopoulos A, 

Cassano GB, Grunze H, Licht RW, Dell’Osso L, Evans AR, Risjer R, Baker RW, Crone H, 

Dosenbach MR, Bowden CL. Olanzapine versus lithium in the maintenance treatment of bipolar 

disorder: a 12 month randomized double-blid controlled clinical trial. American Journal of Psychiatry 

2003; 162:1281-1290 

116. Calabrase JR, Shelton MD, Rapport DJ, Youngstorm EA, Jackson K, Bilali S, Ganocy SJ, 

Findling RL. A 20-month, double-blind, maintenance trial of lithium versus divalproex in rapid-cycling 

bipolar disorder. American Journal of Psychiatry 2005; 162: 2152-2161 

117. Gyulai L, Bowden CL, McElroy SL, Calabrase JR, Petty F, Swann ACi Chou JC, Wassef A, 

Risch CS, Hirschifeld RM, Nemeroff CB, Keck PE Jr, Ewans DL, Wozniak PJ. Maintanence 

efficacy of divalproex in the prevention of bipolar depression. Neuropsychopharmacology 2003; 28:1374- 

1382 

118. Post RM, Leverich GS, Althuler L, Mikalauskas K. Lithium-discontinuation-induced 

refractoriness. Am J Psychiatry 1992; 149:1727. 

119. Baldessarini RJ, Tondo L. Reduced Morbidity After Gradual Discontinuation Of Lithium 

Treatment For Bipolar II:A Replication Study. Am J Pschiatry 2000; 154:551-555 

120. Suppes T, Baldessarini R, Faedda G, Tohen M. Risk of reccurence following discontinuation of 

lithium treatment in bipolar disorder. Arch Gen Psychiatry 1991; 48:1082 

121. Gelenberg AJ, Kane JM, Keller MB, Lavori P, Rosenbaum JF, Cole K, Lavelle J. Comparison 

of standard and low serum levels of lithium for maintenance treatment of bipolar disorder. N Engl J Med 

1989; 321:1489-1493 

122. Solomon DA, Ryan CE, Keitner GI:A pilot study of lithium carbonate plus divalproex sodium fort 

he continuation and maintenance treatment of patients with bipolar disorder. J Clin Psychiatry 1997; 

58:95-99 

74

123. Tondo L, Baldessarini RJ, Hennen J, Floris G. Lithium maintenance treatment:depression and 

mania in bipolar I and II disorders. Am J Psychiatry 1998; 155:638-645. 

124. Tondo L, Baldessarini RJ, Floris G. Long-term clnical effectiveness of lithium maintenance 

treatment in types I and II bipolar disorders. British Journal of Psychiatry 2001; 178(suppl), s184-190. 

125. Shiloh R, Nutt D, Weizman A. Psikiyatrik Farmakoterapi Atlası. Çeviren Selçuk Kırlı, Revised 

Edition 2000, Yelkovan Yayıncılık, 2001 

126. Pope HG, McElroy SL, Keck PE, Hudson JI. Valproate In The Treatment Of Acute Mania:A 

Placebo Controlled Study. Arch Gen Psychiatry, 1991; 48:62-68 

. 

127. Bowden CL, Brugger AM, Swann AC, Calabrase JR, Janicak PG, Petty F, Dilsaver SC, Davis 

JM, Rush AJ, Small SG. Efficacy of divalproex versus lithium and placebo in the treatment of mania. 

JAMA 1994; 271:918-924 

128. Emrich and Wolf .Valproate treatment of mania. Prog Neuropsychoparmacol Biol Psychiatry, 

1992; 16:691-701. 

129. Calabrase JR, Woyshville ML, Kimmel SE, Rapport DJ. Predictors Of Valproate response in 

bipolar rapid cycling. J Clin Psychopharmacol, 1993; 13:280-283. 

130. Davies LL, Bartolucci A, Petty F.Divalproex in the treatment of bipolar depression:a placebo 

controlled study. Journal of Affective Disorders 2005; 85, 259-266. 

131. Ghaemi SN, Gilmer WS, Goldberg JF, Zablotsky B, Kemp DE, Kelley ME, Bauer AD, Fleck J, 

Filkowski MM, Stan VA, Dunn RT. Divalproex in the treatment of acute bipolar depression: a 

preliminary double-blind, randomized placebo controlled pilot study. Journal of Clinical Psychiatry 

2007; 68, 1840-1844. 

132. Macritchie KAN, Geddes JR, Scott J, Haslam DR, Goodwin GM. Valproic acid, valproate and 

divalproex in the maintenance treatment of bipolar disorder(Cochrane Review), in the Cochrane Library, 

Issue 4.Chichester, UK, Wiley, 2003 

133. Lambert PA, Venaud G. Comperative study of valpromide versus lithium as prophylactic treatment 

in affective disorders. Nervure 1992; 5:57-65 

134. Calabrase JR, Delucchi GA. Spectrum of efficacy of valproate in 55 patients with rapid-cycling 

bipolar disorder. Am J Psychiatry 1990; 147:431-43 

135. Findling RL, McNamara NK, Youngstrom EA, Stansbery R, Gracious BL, Reed MD, 

Calabrase JR. Double-blind 18-month trial of lithium versus divalproex maintenance treatment in 

pediatric bipolar disorder. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 2005; 

44:409-417. 

136. Muller-Oerlinghausen B, Retzow A, Henn FA, Giedke H, Walden J. Valproate as an adjunct to 

neuroleptic medication for the treatment of acute episodes of mania: a prospective, randomized doubleblind, 

placebo-controlled, multicenter study. European Valproate Mania Study Group. Journal of Clinical 

Psychopharmacology 2000; 20:195-203 

137. Ballenger JC, Post RM. Carbamazepine in manic depressive illness:a new treatment. American 

Journal of Psychiatry 1980; 137:782-790. 

138. Denicoff KD, Smith-Jackson EE, Disney ER, Ali SO, Leverich GS, Post RM: 

Comparativeprophylactic efficacy of lithium, carbamazepine, and the combination in bipolar disorder. J 

Clin Psychiatry 1997; 58:470–478 

75

139. Okuma T, Inanaga K, Otsuki S, Sarai K, Takahashi R, Hazama H, Mori A, Watanabe S. A 

preliminary double blind study on the efficacy of carbamazepine in prophylaxis of manic-depressive 

illness. Psychopharmacology(Berlin), 1981; 73, 95-96 

140. Greil W, Ludwig-Mayerhofer W, Erazo N, Schochlin C, Schmidt S, Engel RR, Czernik A, 

Giedke H, Muller-Oerlinghausen B, Osterheider M, Rudolf GA, Sauer H, Tegele J, Wetterling T. 

Lithium versus carbamazepine in the maintenance treatment of bipolar disorders-a randomised study. 

Journal of Affective Disorders 1997; 43;151-161 

141. Kleindienst N, Greil W. Differential efficacy of lithium and carbamazepine in the prophylaxis of 

bipolar disorder. Results of the MAP study. Neuropsychobiology 2000; 42(Suppl.1): 2-10. 

142. Hartong EG, Moleman P, Hoogduin CA, Broekman TG, Nolen WA. Prophylactic efficacy of 

lithium versus carbamazepine in treatment-naive bipolar patients. Journal of Clinical Psychiatry 2003; 

64:144-151. 

143. Greil W, Kleindienst N, Erazo N, Muller-Oerlinghausen B. Differential response to lithium and 

carbamazepine in the prophylaxis of bipolar disorder. Journal of Clinical Psychopharmacology 1998; 18, 

455-460. 

144. Stromgren LS. The combination of lithium and carbamazepine in treatment and prevention of 

manic-depressive disorder: a review and a case report. Compr Psychiatry 1990; 31:261–265 

145. Calabrase JR, Rapport DJ, Kimmel SE, Sheltar MD. Controlled trials in bipolar I depression. 

Eur Neuropsychopharmacology, 1999; 9 Suppl 4: 109-112. 

146. Berk M, Segal J, Janet L, Vorster M. Emerging options in the treatment of bipolar disorders. 

Drugs 2001; 61 Suppl 10:1407-1414 

147. Calabrase JR, Suppes T, Bowden CL, Sachs G, Swann AC, McElroy SL, Kusumakar V, 

Ascher JA, Earl NL, Grene PL, Monaghan ET. A double-blind, placebo-controlled, prophylaxis study 

of lamotrigine in rapid-cycling bipolar disorder. Lamictal 614 Study Group. Journal of Clinical 

Psychiatry 2000; 61;841-850 

148. Calabrase JR, Vieta E, Shelton MD. Latest maintenance data on lamotrigine in bipolar disorder. 

European Neuropsychopharmacology 2003; 13(Suppl.2), S57-66 

. 

149. Goodwin GM, Bowden CL, Calabrase JR, Grunze H, Kasper S, White R, Grene P, Leadbetter 

R. A pooled analysis of 2 placebo-controlled 18-months trials lamotrigine and lithium maintenance in 

bipolar I disorder. Journal of Clinical Psychiatry 2004; 65:432-441. 

150. Bowden CL, Asnis GM, Ginsberg LD, Behtley B, Leadbetter R, White R. Safety and tolerability 

of lamotrigine for bipolar disorder. Drug Saf 2004; 3:173-184 

151. McElroy SL, Keck PE. Clinical Pharmacodynamics And Pharmacokinetics Of Antimanic And 

Mood-Stabilizing Medications. J Clin Psychiatry 2002; 63 Suppl 4:3-11. 

152. Tohen M, Jacobs TG, Grundy SL, McElroy SL, Banov MC, Janicak PG, Sanger T, Risser R, 

Zhang F, Toma V, Francis J, Tollefson GD, Breier A. Efficacy of olanzapine in acute bipolar mania:a 

double-blind, placebo-controlled study. The Olanzapine HGGW Study Group. Archieves of General 

Psychiatry 2000; 57:841-849) 

153. Tohen M, Calabrase JR, Sachs GS, Banov MD, Dekte HC, Risser R, Baker RW, Chou JC, 

Bowden CL. Randomized, placebo-controlled trial of olanzapine as maintenance therapy in patients with 

bipolar I disorder responding to acute treatment with olanzapine. American Journal of Psychiatry 2006; 

163, 247-256) 

76

154. Tohen M, Greil W, Calabrase JR, Sachs GS, Yatham LN, Oerlinghausen BM, Koukopoulos A, 

Cassano GB, Grunze H, Licht RW, Dell’Osso L, Evans AR, Risser R, Baker RW, Crane H, 

Dossenbach MR, Bowden CL. Olanzapine versus lithium in the maintenance treatment of bipolar 

disorder:a 12 month randomized, double blind controlled clinical trial. American Journal of Psychiatry 

2005; 162:1281-1290 

155. Ketter TA, Houston JP, Adams DH, Risser RC, Meyers AL, Williamson DJ, Tohen 

MDifferential efficacy of olanzapine and lithium in preventing manic or mixed recurrence in patients 

with bipolar I disorder based on number of previous manic or mixed episodes. Journal of Clinical 

Psychiatry 2006; 67, 95-101. 

156. Tohen M, Ketter TA, Zarate CA, Suppes T, Frye M, Altshuler L, Zajecke J, Schuh LM, Risser 

RC, Brown E, Baker RW. Olanzapine versus divalproex sodium for the treatment of acute mania and 

maintenance of remission:a 47 week study. American Journal of Psychiatry 2003; 160, 1263-1271. 

157. Tohen M, Chengappa KN, Suppes T, Zarate CA, Calabrase JR, Bowden CL, Sachs GS, 

Kupfer DJ, Baker RW, Risser RC, Keeter EL, Feldman PD, Tollefson GD, Breiler A. Efficacy of 

olanzapine in combination with valproate or lithium in the treatment of mania in patients partially 

nonresponsive to valproate or lithium monotherapy. Archives of General Psychiatry 2002; 59, 62-69, 

158. Tohen M, Chengappa KN, Suppes T, Baker RW, Zarate CA, Bowden CL, Sachs GS, Kupfer 

DJ, Ghaemi SN, Feldman PD, Risser RC, Evans AR, Calabrase JR. Relaps prevention in bipolar I 

disorder:18 month comparison of olanzapine plus mood stabiliser v. mood stabiliser alone. British 

Journal of Psychiatry 2004; 184, 337-345 

159. Houston JP, Ahl J, Meyers AL, Kaiser CJ, Tohen M, Baldessarini RJ. Reduced suicidal ideation 

in bipolar I disorder mixed-episode patients in a placebo controlled trial of olanzapine combined with 

lithium or divalproex.Journal of Clinical Psychiatry 2006; 67, 1246-1252 

160. Colom F, Vieta E, Daban C, Pacchiarotti I, Sanchez-Moreno J. Clinical and therapeutic 

implications of predominant polarity in bipolar disorder. Journal of affective disorders 2006; 93, 13-17. 

161. Rosa AR, Andreazza AC, Kunz M, Gomes F, Santin A, Sanchez-Moreno, Reinares M, Colom 

F, Vieta E, Kapczinski F. Predominant polarity in bipolar disorder:Diagnostic implications.Journal of 

Affective Disorders 2008; 107, 45-51. 

162. Keck Jr. PE, Marcus R, Tourkodimitris S, Ali M, Liebeskind A, Saha A, Ingenito GA. placebocontrolled 

double-blind study of the efficacy and safety of aripiprazole in patients with acute bipolar 

mania. American Journal of Psychiatry 2003; 160, 1651-1658 

163. Keck Jr. PE, Sanchez R, torbeyns A, Marcus R, McQuade R, Forbes A. Aripiprazole 

monotherapy in the treatment of acute bipolar I mania:a randomized placebo and lithium controlled 

study(Study CN138-135)American Psychiatric Association 160th Annual Meeting, San Diego CA, USA, 

2007. 

164. Suppes T, Eudicone J, McQuade R, Pikalov 3rd A, Carlson B. Efficacy and safety of aripiprazole 

in subpopulations with acute manic or mixed episodes of bipolar I disorder. Journal of affective 

disorders. 2008; 107, 145-154 

165. Keck Jr. PE, Calabrase JR, McIntyre RS, McQuade RD, Carson WH, Eudicone JM, Carlson 

BX, Marcus RN, Sanchez R. Aripiprazole monotherapy for maintenance therapy in bipolar I disorder:a 

100-week, double-blind study versus placebo. Journal of Clinical Psychiatry 2007; 68, 1480-1491 

166. Keck Jr. PE, Calabrase JR, McQuade RD, Carson WH, Carlson BX, Rollin LM, Marcus RN, 

Sanchez R. A randomized double blind placebo controlled 26 week trial of aripiprazole in recently manic 

patients with bipolar I disorder. Journal of Clinical Psychiatry 2006; 67, 626-637.) 

77

167. Bowden CL, Grunze H, Mullen J, Brecher M, Paulsson B, Jones M, Vagero M, Svensson K. A 

randomized double blind placebo controlled efficacy and safety study of quetiapine or lithium as 

monotherapy for mania in bipolar disorder. Journal of Clinical Psychiatry 2005; 66, 111-121 

168. Suppes T, Liu S, Brecher M, Paulsson B, Lazarus A. Maintenance treatment in bipolar I disorder 

with quetiapine concomitant with lithium or divalproex:a placebo controlled randomized multicenter 

trial(trial 1447C00127) Bipolar Disorders 2008; 10 (Suppl.1):18-24 

169. Vieta E, Eggens I, Persson I, Paulson B, Brecher M. Efficacy and safety of quetiapine in 

combination with lithium or divalproex as maintenance treatment for patients with nipolar I disorder: 

results from an international, multicenter, randomized, double-blind, parellel-group trial.(Trial 

126)Presented at the 20th ECNP Congress Vienna, 2007 

170. Fountoulakis KN, Vieta E. Treatment of bipolar disorder:a systematic revie of available data and 

clinical perspectives. International Journal of Neuropsychopharmacology, 2008;11:999-1029 

171. Baldessarini RJ, Tondo L, Hennen J. Treatment-latency and previous episodes: relationships to 

pretreatment morbidity and response to maintenance treatment in bipolar I and II disorders. Bipolar 

Disorders 2003; 5;169-179 

172. Young RC, Biggs JT, Ziegler VE, Meyer DA. A rating scale for mania: reliability, validity and 

sensitivity. Br J Psychiatry 1978; 133: 429-35 

173. Karadağ F, Oral ET, Aran Yalçın F. Young Mani Derecelendirme Ölçeğinin Türkiye’de geçerlik 

ve güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 2002; 13: 107-114. 

174. Akdemir A, Örsel S, Dağ İ. Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği: bazı psikometrik ve ICD- 

10 depresyon tanısı ile karşılaştırılması.2.Bahar Sempozyumu, Poster Bildiri 1998 

175. Özkürkçügil A, Aydemir Ö, Yıldız M, Danacı A, Köroğlu E. DSM-IV Eksen I bozuklukları için 

yapılandırılmış klinik görüşmenin Türkçe’ye uyarlanması ve güvenilirlik çalışması. İlaç ve Tedavi 

Dergisi 1999; 12:233-236 

176. Sorias S, Saygılı R, Elbi H. DSM-III R Yapılandırılmış Klinik Görüşmesi Türkçe Versiyonu. Ege 

Üniversitesi Basımevi, İzmir 1990. 

177. Amerikan Psikiyatri Birliği (1994) Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, dördüncü 

baskı (DSM-IV) (Çev. ed.: E Köroğlu). Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1995. 

178. Post RM, Roy-Bryne PP, Uhde TW. Graphic Representation of the life course of illness in patients 

with affective disorder.Am J Psychiatry 1994;145:844-848 

179. Tamam L, Ozpoyraz N. Comorbidity of anxiety disorder among patients with bipolar I disorder in 

remission. Psychopathology, 2002; 35( 4 ): 203- 209. 

180. Tamam L, Tuglu C, Karatas G, Ozcan S. Adult attention-deficit hyperactivity disorder in patients 

with bipolar I disorder in remission: preliminary study. Psychiatry Clin Neurosc,. 2006; 60(4):480-5. 

181. Garnham J, Munro A, Slaney C, MacDougall M, Passmore M, Duffy A, O’Donovan C, Teehan 

A, Alda M. Prophylactic treatment response in bipolar disorder:Results of a naturalistic observation 

study. J Affect Disord 2007 Dec;104(1-3)185-90 

78

8.1 EK 1: Bigilendirme ve onam formu 

8.2 EK 2: Veri toplama formu 

8.3 EK 3: Groof Ölçeği 

8.4 EK 4: Klinik global izlem ölçeği 

8.EKLER 

79

ÇÜTF PSİKİYATRİ ABD 

BİPOLAR BOZUKLUK BİRİMİNDE AYAKTAN TAKİP EDİLEN 

HASTALARDA KORUYUCU TEDAVİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 

BİLGİLENDİRME VE ONAY FORMU 

Bipolar Bozukluk toplumda yaygın olarak görülen bir hastalık grubudur. 

Hastalığın akut dönem ve koruyucu tedavisinde duygudurum düzenleyiciler kullanılır. 

Bu ilaçların düzenli kullanılması hastalığın tekrarlama sıklığını azaltacaktır. 

Prof. Dr. Nurgül Özpoyraz ve Arş. Gör. Meliha Zengin tarafından yürütülmekte 

olan bu çalışma, Bipolar Bozukluk Biriminde ayaktan sağaltım gören hastalarda 

koruyucu tedaviyi değerlendirmeyi amaçlamaktadır. 

Araştırma sonuçları bilimsel amaçla kullanılacak, kişisel bilgileriniz gizli 

tutulacaktır. Bu çalışmaya katılmama ve katıldıktan sonra çekilme hakkınız 

bulunmaktadır. Ek bilgi talebiniz olursa sözlü olarak karşılanacaktır. 

Bu çalışmaya katılmayı kabul ediyorsanız lütfen aşağıdaki bölüme adınızı 

soyadınızı yazıp tarih ve imza atınız. 

YUKARIDAKİ BELİRTİLEN KOŞULLAR ÇERÇEVESİNDE KLİNİK GÖRÜŞME 

VE PSİKOLOJİK TESTLERİN UYGULANMASINI KABUL EDİYORUM. 

ADI SOYADI 

TARİH 

İMZA 

80

Ç.Ü. TIP FAKÜLTESİ 

PSİKİYATRİ ANABİLİM DALI 

BİPOLAR BOZUKLUK BİRİMİ 

HASTA KAYIT VE İZLEM FORMU 

1. ADI SOYADI:……………………………………………..HASTANE PROT 

NO:…………………… 

2. BİPOLAR DOSYA NO:…………………………………...POLİKLİNİK DOSYA 

NO………………. 

3. KLİNİK DOSYA NO…………………….. TARİH: 

ADRES:………………………………………………………………………………… 

…………………...……………………………………………………………………… 

………………………………………. 

MEMLEKETİ: 

TELEFON:……………………………………………………………………………… 

………………….. 

DR……………………………………………………BP 

TARİHİ…………………. 

PLK BAŞLANGIÇ 

GELİŞ BİÇİMİ: 

ile 4.adli vaka 

1.kendi isteğiyle 2.yakının isteğiyle/zorla 3.resmi yazı 

SOSYODEMOGRAFİK VERİLER 

4. CİNSİYET 1.kadın 2.erkek 

5. 

TARİHİ………………………………………………………………………. 

DOĞUM 

6. EĞİTİM 1.yok 2.okur-yazar 3.ilkokul 4.ortaokul 5.lise 

6.üniversite 

7. MESLEK 

81

1.işsiz 2.ücretli (işçi,memur) 3.öğrenci 4.ev kadını 5.emekli 6.çiftçi 

7.serbest 

8. ÇALIŞABİLİRLİK 1.çalışıyor/öğrenci/ev hanımı 2.çalışamıyor 

9. MEDENİ DURUM 

yaşıyor 

1.evli 2.bekar 3.dul/boşanmış/ayrı 

10. ÇOCUK SAYISI………………… 

11. SOSYOEKONOMİK DÜZEY 1.alt 2.orta-alt 3.orta-üst 4.üst 

12. SOSYAL GÜVENCE 1.var 2.yok 

13. YAŞADIĞI YER 1.kent 2. ilçe 3.köy 

14. YAŞADIĞI AİLE 1.çekirdek 2.geniş 3.yalnız 

15.SOSYALDESTEK 1.var 2.yok 3.yetersiz 

16. KARDEŞ SAYISI…………….. 

AİLE ÖYKÜSÜ 

17. AİLEDE HASTALIK ÖYKÜSÜ 1.VAR 2.YOK 

18. BİRİNCİ DERECE AKRABALARDA(kardeş-anne-baba) 

2.YOK 

1.VAR 

19. 1. bp 2.mdd-up 3.skz 4.skzaff 5.alkol-madde 

kötü kul 

6.alkol-madde bağ 7.okb 8.panik boz 9.yab 10. yeme boz 

11.özkıyım girişimi 12.özkıyımla ex 

13.diğer……………………………... 

20. İKİNCİ DERECE AKRABALARDA (teyze-amca-hala-dayı ve çocukları) 

2.YOK 

1.VAR 

21. 1. bp 2.mdd-up 3.skz 4.skzaff 5.alkol-madde 

kötü kul 6.alkol-madde bağ 7.okb 8.panik boz 9.yab 

10. yeme boz 

82

11.özkıyım girişimi 12.özkıyımla ex 

13.diğer……………………………... 

22.AİLEDE TIBBİ HASTALIK ÖYKÜSÜ 1.VAR 2.YOK 

23. 1.ht 2.dm 3.kvh 4.svh 5.yağ metabolizma 

boz 6.obezite 7.diğer………………………………. 

ÖZGEÇMİŞ 

24. TIBBİ HASTALIK ÖYKÜSÜ 1.VAR 2.YOK 

25. 1.ht 2.dm 3.kvh 4.obezite 5.tiroid 

6.epilepsi 7.kafa travması 8.febril konvulsiyon 9.diğer 

(sistemlerle ilişkili geçirilen hastalık ve tedavi öyküleri kısaca yazılacak) 

26. ADET SİKLUSLARI 

1. Düzenli 2.Düzensiz 3. Menapozda (yaşı:…….) 

27.DOĞUM KONTROL YÖNTEMİ 

1.Yok 2. Oral kontraseptif 3. Mekanik 4.Spiral 

28.ÇOCUKLUK ÖYKÜSÜ 1.VAR 2.YOK 

29. 1.enürezis 

5.diğer 

2.adhd 3.davranım boz 4.dürtü denetim boz 

KOMORBİDİTE 

30.SCID-I ANKSİYETE KOMORBİDİTESİ 

a.Şu anda 1.EN AZ BİR VAR 2.YOK 

b. Yaşamboyu 1.EN AZ BİR VAR 2.YOK 

83

31.a.Şu anda 1. panik 2.agorafobili panik 3.yab 4.sosyal fobi 

5.özgülfobi 

9.ayrışmamış 

6.okb 7.akut stres boz 8.ptsd 

b.Yaşamboyu 1. panik 2.agorafobili panik 3.yab 4.sosyal fobi 

5.özgülfobi 

9.ayrışmamış 

6.okb 7.akut stres boz 8.ptsd 

32.SCID-I ALKOL VE MADDE KULLANIM KOMORBİDİTESİ 

a.Şu anda 1.Var 2.Yok 

b.Yaşamboyu 1.Var 2.Yok 

33.Alkol kötüye kullanımı 



34.Alkol bağımlılığı 

a.şu anda 1.Var 2.Yok 


Kullandığı miktar: 

Kullanım süresi: 

35. Madde kötüye kullanımı 



36.Madde bağımlılığı 



Madde cinsi:………………. 

Kullandığı miktar: 

Kullanım süresi: 

37.SCID-II KİŞİLİK BOZ KOMORBİDİTESİ 1.EN AZ BİR VAR 2.YOK 

38. 1. paranoid 

6.narsisistik 

2.şizoid 3.şizotipal 4.antisosyal 5.border 

7.histrionik 8.obsesif 9.bağımlı 10.kaçıngan 11.depresif 

12.sadomazohistik 

84

39.SCID –I DİĞER KOMORBİDİTELER: 

1. somatoform boz 2.yeme boz 3.Dürtüdenetim boz 4.Diğer 

DUYGUDURUM BOZUKLUĞU GENEL KLİNİK ÖZELLİKLERİ 

Tarih:………………… 

40. Hastalık başlangıç yılı:……………….. 

41. Hastalık süresi (yıl):…………………… 

42. Geçirilen epizodların sayısı 

Toplam:…………..Mani:………..Depresyon…………Karma…………..Hipom 

ani………. 

43. TANI: 

1.BP I 2.BP II 3.UP 4.UP mani 5.diğer…………. 

44. Hastaneye yatış sayısı:............... 

45. Yatışlarda EKT uygulama sayısı (toplam kür)............... 

46. Uzunlamasına gidiş: 

1. Epizodlar arası tam düzelme 

3. Epizodlar arası işlevsellik kötü 

47. Epizodlar arası belirti 

2. Tam düzelme olmayan(kısmi işlevsellik) 

1.yok 2. hafif 3.orta 4.kronik gidiş 

48. Epizod örüntüsü (MDÖ, DÖM, MÖD vb) ................... 

49. Mevsimsel özellik: 1.var 2.yok 

50. Hızlıdöngülülük 1.var 2.yok 

51. Epizodlarda psikotik özellik (genelde) 1.var 2.yok 

52. Psikotik özellik: 1.Duygudurumla uygun 

3.herikisi 

2.duygudurumla uygunsuz 

53. Manik kayma öyküsü: 1.var 2.yok 

54. Manik kayma varsa kullanılan ilaç 

1.AD…………………2.Diğer………………. 

55. Hangi koruyucu tedaviden yarar görüyor 

85

1. li 2.vlp 3.kbz 4. lmt 5. Li+vlp 

6.Li+kbz 

7..Li+lmt 8.Diğer:………. 

56.Ek tedavi gereksinimi: 1.var 2.yok 

57. Ek tedavi gereksinimi 1.Tipik AP……………2.Atipik AP…………….. 

3.Diğer…………………. 

58.Ailede yararlanılan ilaç 

öyküsü:…………………………………………………………………… 

59.Özkıyım girişimi 1.var (sayısı………..) 2.yok 

60.Özkıyım girişimi kaçıncı epizodda............. 

61. Özkıyım girişiminin olduğu epizodun tipi:........... 

62.Özkıyım biçimi 

5.diğer……. 

63. Hastalık şiddeti: 

1.ilaç 2.ateşli silah 3.yüksekten atlama 4.ası 

1.hafif 

psikotik özellikli 

2.orta 3.şiddetli psikotik özellik yok 4.şiddetli 

İLK EPİZOD ÖZELLİKLERİ 

64. İlk epizod tipi: 

1.mani 2.karma 3.depresyon 4. hipomani 5.belirsiz 

65. Hastalık başlangıç yaşı:……………. 

66. Hastalık nedeniyle ilk tedavi alma yaşı:………….. 

67.Hastalık belirtileri ile BP tanısı alana kadar geçen süre(yıl):………. 

68. Koruyucu tedavi başlama yaşı:……………….. 

69. Koruyucu tedavi başlangıçtan kaç yıl sonra başlandı (latans 

süresi)(yıl)…………….. 

70. İlk hastaneye yatış yaşı:……………. 

71.İlk epizod şiddeti: 

1.hafif 


2.orta 3.şiddetli psikotik özellik yok 4.şiddetli 

72. Başlangıçta yaşam olayı 1.var 2.yok 

73. Başlangıçta yaşam olayı şiddeti: 1.hafif 2.orta 3.şiddetli 

74. Postpartum özellik 1. var 2.yok 

86

75. Katatonik özellik 1.var 2.yok 

76. Melankolik özellik 1.var 2.yok 

77. Atipik özellik 1.var 2.yok 

78. Psikotik özellik 1.var 2.yok 

79. Psikotik özellik: 1.Duygudurumla uygun 

3.herikisi 

80. İlk epizod süresi (hafta):……………… 

81. İlk epizod tedavi: 

2.duygudurumla uygunsuz 

1.ayaktan tedavi 

82. İlk epizod tedavi 

2.yatarak tedavi 3.kendiliğinden 

1. kendiliğinden 2. DDD ile 3.AP ile 4.AD ile 5.EKT 

6.Kombine (………….+……………+……………….) 7.düzelme yok 

KORUYUCU TEDAVİ ÖNCESİ DÖNEM 

83. Koruma öncesi dönem süresi (yıl)………… 

84. Geçirilen epizodların sayısı 


ani………. 

85.Hastaneye yatış sayısı:............... 

sayısı/yıl:………… 

86. Hastaneye yatış 

87. Hastanede kalış süresi (morbidite)(hafta)……………. 

88. Yatışlarada EKT uygulama sayısı (yatışa göre oran)............... 

89. Epizodlar arası süre (ay)……… 

90. Epizodlar arası belirti: 

91.Uzunlamasına gidiş: 

1.yok 2.hafif 3.orta 4.süreklilik 

1.Epizodlar arası tam düzelme 



92. Epizod sayısı/yıl……….. 

Depresyon/yıl………….. 

93. Mani/yıl…………… 94. 

95. Karma/yıl……. 96.Epizod süresi ort (hafta)…… 

süresi ort (hf)… 

98. Depresyon süresi ort(hf)……… 99.Karma süresi ort(hafta)……. 

97. Mani 

87

100. Yılın yüzde kaçı hasta (hafta üzerinden)(% time ill)………. 


1.hafif 2.orta 3.şiddetli psikotik özellik yok 4.şiddetli 



103. Mevsimsel özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

104. Hızlıdöngülülük 1.var 2.yok (oran:.......) 

105. Epizodlarda psikotik özellik (genelde) 

(oran:.......) 

1.var 2.yok 

106.Psikotik özellik: 1.Duygudurumla uygun 2.duygudurumla uygunsuz 

107.Katatonik özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

108. Melankolik özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

109. Atipik özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

110. Tedavi: 1.Tipik AP……………2.Atipik AP…………….. 

3.Diğer…………………. 



1.AD…………………2.Diğer………………. 

113. Özkıyım girişimi 1.var (sayısı………..) 2.yok 


115. Özkıyım biçimi 1.ilaç 


2.ateşli silah 3.yüksekten atlama 4.ası 

116. İşlevsellik düzeyi: İGD skoru:............. 

117. CGI-BP skoru…………………… 

88

KORUYUCU TEDAVİ SONRASI DÖNEM (Her bir koruma dönemi için) 

Tarih:…………… 

118. Koruyucu sağaltım:....................... 

başlandı...................... 

119. Hangi dönemde 

120. Kullanılan ilacın dozu.......................... 121.Kan düzeyi:.......................... 

122. Koruyucu tedavide toplam süre (yıl)…………. 

123. Sağaltıma uyum: 1.iyi 2.kötü (aralıklı ilaç kesimi) 

124. Korumada ilk epizoda kadar geçen süre (ay)………. 

125. Koruma düzgün değilken ilk epizoda kadar geçen süre (ay)………… 

126. Geçirilen epizodların sayısı (koruma düzgün iken) kan düzeyi..................... 


ani………. 

127. Geçirilen epizodların sayısı (koruma aksatılmış) 


ani………. 

128. Koruma ne kadar aksatıldı (hafta)……….. 

129. Yinelemede olası neden 

1. İlaç aksatma 

5.diğer… 

2. Postpartum 3. Bedensel hast 4. Stres etkeni 

130. Hastaneye yatış sayısı:............... 

131. Hastaneye yatış sayısı/yıl:………… 

132. Hastanede kalış süresi (morbidite)(hafta)……………. 

133. Yatışlarada EKT uygulama sayısı (yatışa göre oran)............... 

134. Epizodlar arası süre (ay)……… 

135. Epizodlar arası belirti: 1.yok 

136.Uzunlamasına gidiş: 

2.hafif 3.orta 4.süreklilik 

1.Epizodlar arası tam düzelme 


137. Epizod sayısı/yıl……….. 

138. Mani/yıl…………… 


89

139. Depresyon/yıl………….. 

140.Karma/yıl…… 

141. Epizod süresi ort (hafta)…… 

142. Mani süresi ort (hf)… 

143. Depresyon süresi ort(hf)……… 

144.Karma süresi ort(hafta) 

145. Yılın yüzde kaçı hasta (hafta üzerinden)(% time ill)………. 


1.hafif 2.orta 3.şiddetli psikotik özellik yok 4.şiddetli 



148. Mevsimsel özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

149. Hızlıdöngülülük 1.var 2.yok (oran:.......) 

150. Epizodlarda psikotik özellik (genelde) 

(oran:.......) 

1.var 2.yok 

151.Psikotik özellik: 

3.Herikisi 

1.Duygudurumla uygun 2.duygudurumla uygunsuz 

152.Katatonik özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

153. Melankolik özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

154. Atipik özellik: 1.var 2.yok (oran:.......) 

155.Ek tedavi gereksinimi: 1.var 2.yok 

156. Ek tedavi gereksinimi 1.Tipik AP……………2.Atipik AP…………….. 

3.Diğer…………………. 

157.Ailede korumada yararlanılan ilaç 

öyküsü:………………………………………………………… 



1.AD…………………2.Diğer………………. 

160. Özkıyım girişimi 1.var (sayısı………..) 2.yok 

90


162. Özkıyım biçimi 1.ilaç 2.ateşli silah 3.yüksekten atlama 4.ası 


163. İşlevsellik düzeyi: İGD skoru:............. 

164. CGI-BP skoru… 

a.Mani 

b.Depresyon: 

c.Bipolar Bozukluk 

165. Korumaya yanıt (ilk 1 yılda) 

1. iyi 2.orta(sıklık şiddet azaldı) 3.kötü(değişme yok) 

91

Grof Ölçeği 

A kriteri klinik iyileşme ile lityum sağaltımı arasındaki ilişkiyi değerlendirmek için 

kullanılır.B1-B5 kriterleri iyileşme ile sağaltım arasında nedensel bir ilişki olup 

olmadığını saptamada kullanılır. 

A:Aşağıda yer alan 10luk puanlama sistemine göre yanıt(uygun lityum sağaltımı 

sırasında hastalık aktivitesi) derecesini belirle: 

10.Tam yanıt; uygun lityum sağaltımı sırasında hiç rekurrens yok; iş ve ev hayatında 

tam düzelme, hiç rezidüel semptom yok 

9.Çok iyi yanıt; hiç rekurrens yok, ancak geçici anksiyete, uyku bozukluğu, disfori, 

irritabilite gibi minimal rezidüel semptomlar(bu semptomlar müdahale gerektirmez) 

8.Çok iyi yanıt; hastalık aktivitesi %90dan fazla azalmıştır 

7.İyi yanıt; hastalık aktivitesi %80-90 oranında azalmıştır 

6.İyi yanıt; hastalık aktivitesi %65-80 oranında azalmıştır 

5.Orta derecede yanıt; hastalık aktivitesinde %50den fazla(%50-%65) azalma 

4.Orta derecede iyileşme(%35-50), hastalık aktivitesinde üçte bir oranında azama 

3.Ilımlı iyileşme, hastalık aktivitesinde %20-35 oranında azalma 

2.Ilımlı iyileşme(%10-20) 

1.Hafif iyileşme(%0-10) 

0.Yanıt yok; koruyucu sağaltım sırasında atakların sıklığı, sürekliliği ve ciddiyeti 

değişmedi ya da arttı 

B:Yanıt güvenilirliğinin değerlendirilmesi-her bir maddeden 0,1 veya 2 puan çıkar 

B1:Lityum sağaltımından önceki atak sayısı 

0 4 veya fazla 

1 2 veya 3 

2 1 

B2:Lityumdan önceki atak sıklığı 

0 Ortalamanın üstünde, hızlı döngülü dahil 

1 Nadir, 3 yıl veya daha uzun spontan remisyon ortalama???? 

2 Sadece 1 atak; rekurrens risk saptanamaz 

B3:Lityum sağaltımı süresi 

92

0 2 yıl veya daha fazla 

1 1-2 yıl 

2 1 yıldan az 

B4: Stabil kalınan periyod süresince uyum 

0 Mükemmel; dökümante edilmiş, terapötik aralıkta yer alan serum lityum 

düzeyleri 

1 İyi; serum düzeylerinin %80den fazlasının terapötik aralıkta yer alıyor olması 

2 Kötü; 1 haftadan daha uzun süren lityum alınmayan dönemler; serum lityum 

düzeylerinin %80den fazlasının terapötik aralıkta yer almıyor olması 

B5: Stabil kalınan dönem boyunca ek ilaç kullanım 

uzamış 

0 Düzensiz alınan uyku ilaçları hariç(haftada 1 doz veya daha az); duygudurum 

bozukluğu için duygudurum düzenlecisi, antidepresanlar veya antipsikotikler 

kullanılmamış 

1 Önlem amacıyla düşük doz antidepresan veya antipsikotik kullanımı veya 

uyku ilacı kullanımı 

2 Ek duygudurum düzenleyici, antipsikotik veya antidepresan ilaç kullanımı 

C: Bir tür duygudurum bozukluğu araştırması 

93

Klinik Global İndeks (CGI) 

1. Normal, hasta değil 

2. Hastalık sınrında 

3. Hafif düzeyde hasta 

4. Orta düzeyde hasta 

5. Belirgin düzeyde hasta 

6. Ağır hasta 

7. Çok ağır hasta 

94

ÖZGEÇMİŞ 

Adı Soyadı :Meliha ZENGİN EROĞLU 

Doğum Tarihi ve Yeri :30.04.1980-Kadirli 

Medeni Durumu :Evli 

Adres :Alparslan Türkeş Bulvarı.No:333 kat:12/24 

Adana 

Telefon :0322 2472668 

Faks : 

E-mail :melihazengin@gmail.com 

Mezun Olduğu Tıp Fakültesi :Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi 

Mezuniyet Derecesi : 

Görev Yerleri :ÇÜTF Psikiyatri AD 

Dernek Üyelikleri :Türk Psikiyatri Derneği 

Alınan Burslar : 

Yabancı Dil :İngilizce 

Diğer Hususlar : 

95

bipolar bozuklukta koruyucu sağaltım - Çukurova Üniversitesi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?