Cilt 2 / Sayı 4: Haziran 2011 (pdf) - GÜ SBE Elektronik Dergisi ...

İslamiyet’ten Önceki Türk Devlet Geleneklerine Göre Tahta Kürşat KOÇAK
Çıkma Töreni ve Yöntemleri
T’ang Tarihi, 2006: 94; Jên t’ang, 1968: 145) Göktürk tahtına 552 yılında Tawu (Büyük)
Yabgu’nun(Kurat, 1952: 12; Ögel, 1957: 121) oğlu Bumin (Duman veya Tuman) 552 yılında
oturmuştur. Bumin’den sonra 553 yılında bir yıl Kara Kağan taSsu-Chin) 572 yılına kadar
Göktürk tahtının sahibi olmuştur. Mukan oğlu Ta-lo- pien’i veliaht olarak tayin etmemiştir.
Yerine kardeşi Taparı (T’a-po) veliaht tayin etmiştir. Göktürk Kağan’ı Tapar (T’a-po) oğlu An-
lo’ya 581 yılında şöyle seslenmiştir. “Ben duydum ki akrabalarım da kağanlık babadan oğla
geçmedi. Ağabeyim kendi oğlunu sevmedi beni kağan seçti. Ben öldüğümde ise Ta-lo- pien’e
karşı çekilmen lazım.” Tapar Kağan’ın ölümünden sonra devlet adamları Ta-lo- pien’i tahta
geçirmek istediler. Göktürkler, Ta-lo- pien’i annesinin Türk olmadığı gerekçesi ile Kağanlığa
onu kabul etmedi ve taht için mücadele başladı. Yerine hanedan üyesi An-lo Kağan seçildi. An-
lo ise tamamen Göktürk soyundan gelmekte idi. (Lıu Mau Tsaı, 2006: 66; Taşağıl,1995: 34,
115) Ancak An-lo hâkimiyetini tesis edemedi. 581 yılında Işbara (She-tu) kuvvet kullanarak
tahtın yeni sahibi oldu. Bu durum bize şunu göstermektedir ki Türk halkı kağanlık seçiminde
söz sahibidir. Eski Türkler törenin uygulanmasını kesin olarak istemektedir.
Göktürklerde bir başka kuvvet ve mücadele yoluyla tahta çıkma hadisesinde Bilge
Kağanın kuvvet ve mücadele yöntemiyle tahta çıktığını görüyoruz. Kapgan Kağan 716 yılında
öldürülmesinden sonra tahta devlet ileri gelenleri tarafından oğlu Küçük kağan tahta çıkartıldı.
Külteğin, Küçük(İnel) Kağan ve çevresindekileri öldürüp yerine ağbeyi Sol Şadı Bilge Kağanı
tahta çıkartmıştır. (Eski T’ang Tarihi, 2006: 252; Jên t’ang, 1968: 171; Giraud, 1999: 83)
Bilge Kağan, Tanrı’nın kendisinin daha doğrusu ailesinin Tanrı tarafından hükümdar
seçildiğini Orhun yazıtlarında anlatmaktadır. “Tanrının bağışı olduğu için, kendimin (de)
talihim olduğu için (hakan olarak) olarak tahta oturdum.” (Tekin, 2006:47) Tanrı’nın verdiği
yetki ile tahta oturmak, tahtın meşruluğunun ilahi temelini de olduğunu ortaya koymaktadır.
Türklerde, köklü ve tanınmış bir hanedana mensup olmak iktidarın meşruluğunun kabul
edilmesini kolaylaştırmaktaydı.
ÇIKMA
VI) DEVLET İLERİ GELENLERİNİN SEÇİM VE TERCİHİ İLE TAHTA
Taht değişikliği Eski Türklerde belirli hükümlere bağlı değildir. Taht değişikliği çeşitli
yöntemlerle gerçekleşirdi. Bunlardan bir tanesi ise devlet ileri gelenlerinin ve beylerin seçimi ile
113