Cilt 2 / Sayı 4: Haziran 2011 (pdf) - GÜ SBE Elektronik Dergisi ...

Negatif Dışsallıkların İçselleştirilmesi Açısından Karbon Ticareti Hasan Sencer PEKER
İsa ALTINIŞIK
Pozitif dışsallıklara verilebilecek en önemli örnek eğitim hizmetleridir. Eğitim
hizmetlerinin dışsal faydalarını, prodüktivitede artış, siyasal istikrar, sosyal ve kültürel
kalkınma, sanayileşme çabası ve suç oranında düşme olarak özetleyebiliriz. Pozitif dışsallıkların
diğer örnekleri, kişisel hijyen ve sağlık hizmeti, bulaşıcı hastalıklara karşı yapılan aşılar ve
buluşlardır (Yüksel, 2006:22).
Negatif dışsallığa örnek verecek olursak, ilk aklımıza gelen çevre kirliliğidir. Ekonomik
faaliyet gerçekleştirerek kar amacı güden bir fabrika, aynı zamanda çevreyi de kirletecek ve bir
orada oturanlara kirli hava solumak gibi bir maliyet yükleyecektir ancak şirketin ürettiği
malların fiyatlarında, kirli hava soluma maliyeti olmayacaktır.
Bu dışsallıkların negatif etkilerinin önlenmesi için ekonomik yaklaşımlar mevcuttur. Bu
yaklaşımlardan bazıları serbest piyasa ekonomisi mekanizması içerisinde çözüm sunarken
bazıları ise kamu otoritesinin mali gücünü kullanarak çözüm getirmesini önermektedir.
Gündemde olan çözüm önerisi, genel olarak, doğaya salınan karbon miktarının (çevreyi
kirletme hakkı diyebiliriz) alınıp satılabilen ve fiyatı olan ticari bir mal haline getirilmesidir.
Uygulamanın şu anki şeklinde, her ülkenin nüfus ve sanayi durumu kriter olarak alınması ve
belirli bir miktar karbon salınımına (çevreyi kirletme hakkı) izin verilmesidir. Yani, belirli bir
miktar çevreyi kirletme hakkı verilecek, daha fazlası için ise, serbest piyasada belirlenen fiyatı
üzerinden bu malı satın almak zorunda olacak.
Tabii ki tek alternatif karbon satın almak değildir. Kotayı aşan karbon salınımı
miktarına göre, eşdeğer miktarda karbon salınımı yapılarak üretilecek olan enerji miktarını
karşılayan ancak karbon salınımı gerçekleştirmeyen yenilenebilir enerji yatırımı yapılabilir.
Buradaki toplumsal fayda, çevre kirliliği oluşturarak toplumsal maliyet oluşturmadan, enerji
arzı oluşturulmasıdır. Bir diğer seçenek ise, atmosferdeki karbonun emilmesini sağlayacak
ağaçlandırma projeleri ile kotayı aşan karbon salınımı kadar karbonun, bu ağaçlar tarafından
atmosferden alınarak bitkilerin bünyesinde hapsedilmesidir. Buradaki amaç, üretimden elde
edilen fayda ile negatif dışsallık dolayısıyla ortaya çıkan toplumsal maliyeti dengelemektir.
67