'Insan Onurunun Islam ve Hiristiyan Geleneklerindeki Temel leri ...

ESRA GÖZELER 8c FELIX KÖRNER SJ.
Arg. Gör., ANKARA Ü. ILAHIYAT FAKÜLTESI
e-mail: egozeler@divinty.ankara.edu.tr
e-mail: felix.koerner@jesuiten.org
Kitap, Tez, Sempozyum Degerlendirmeleri
'Insan Onurunun Islam ve Hiristiyan Geleneklerindeki
Temel leri' (Bilimsel Taplantl)
Ankara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi, Eugen Biser Vakh
03-04 Ekim 2005, Ankara Üniversitesi llahiyat Fakültesi
03-04 Ekim 2005 tarihlerinde Ankara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi ve Eugen
Biser' Vakf1 iybirligiyle 'Insan Onurunun Islam ve HIristiyan Geleneklerindeki
Teme/leri' isimli bir bilimsel toplant1 düzenlendi. Bu uluslararas1 bilimsel
toplantlya Ankara Ü*niversitesi Ilahiyat Fakültesi'nden ve Almanya'dan
qeyitli üniversitelerden tebligci akademisyenler katlld1. Toplant1ya Almanya'dan
Prof. Dr. Peter Antes, Prof. Dr. Peter Graf, Prof. Dr. Richard Heinzmann,
Dr. Martin Thurner, Prof. Dr. Gunther Mfenz gibi bilim insanlar1 ve
Eugen Biser Vakf1 yetkilileri Dr. Heiner Küster Mcj, Marienne Köster ve Dr.
Hubertus Eckert katlld1.'
Toplantlnm aqllq konuymalarl Ankara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dekan1
Prof. Dr. Mualla Selquk ve Eugen Biser Vakfi Bagkani Dr. Heiner Köster
1 Prof. Dr. h.c. Eugen Biser, Münih Üniversitesi Hiristiyan Dünya Görüyü (Weltanschauung) ve
Din Felsefesi emekli profesörüdür. 1956'da teoloji, 1961'de felsefe doktorasmt eide etmiytir.
Yüzden fazla kitab> ve yaytnlan bulunmaktadtr. Kendisi adma kurulmuy olan bu vatuf, "H>ristiyan
Kaynakh Diyalog Irin" slogamyla, özellikle II. Vatikan Konsili*den ilham alarak, Katolik
kilisesi ile diger Htristiyan Mezhepler, diger dinier ve inanp>z insanlar irin bilimsel fikir alq
veriyi gerqekleytirmektedirler.
2 Toplann Türkce ve Almanca olmak üzere iki dilde gerqekleytL Tercümeler Hasan Karaca ve
Angelika Arman tarafindan yapildt. Bes oturum ~eklinde gerqeklesen toplantimn oturum raportörlüklerini
Dr. Müfit Selim Saruhan, Ar. Gör. Engin Erdem, Ar. Gör. Esra Gözeler, Dr. Zafer
IQz>kh, Dr. Ahmet Ünsal, Ar. Gör. Ihsan gapqoglu, Dr. Durmuy Ank, Ar. Gör. Zikri Yavuz, Ar.
Gör. Halise Kader Zengin ve Ar. Gör. Necmettin Pehlivan yapn.

AÜIFD XLVl (2005), sayi l l
tarafmdan gerqeldesti. Prof. Dr. Mualla Selquk, konu~masinda, Din Ögretiminin
birey bilincini, kiyilik geliyimini, insan onurunu, bir arada ya~amay>,
sosyal duyarhhgl, barg egitimini ve dinsel gelenegi kapsayan bir kavramsal
alana sahip oldugunu belirterek, Müslüman bilinqler irin bugün "Dinsel
Gelenek Ne Söylüyor?" ve "Dinsel Gelenege Ne Katabilirim?" sorularin>n
anlam kazand>g>ni ifade etmiytir. Bu baglamda teolojik agdan temellendirilmi~,
sosyolojik agdan cesaretlendirici ve egitsel aqidan etkin bir Din Ögretiminin
önemini vurgulamqtir. Prof. Selquk, Fakültemiz ile Alman Üniversiteleri
arasmdaki akademik iybirligimizin tarihi geqmisinin ve Ankara Universitesi
Ilahiyat Fakültesi'nin kaliteli ve donammh ögretim elemani kadrosunun
ilmi birikiminin ve üretimlerinin önemini vurgulayarak konuymas>na
son vermiytir.
Toplantimn ikinci aglq konuymas>m yapan Eugen Biser Vakfi Balkan
Yard>mcisi Dr. Heiner Köster, bir selamlama konuymasi yaparak kendisi, eyi
ve delegasyonlari adina Ilahiyat Fakültesi Dekan> Prof. Dr. Mualla Selcuk'a
te~ekkür etmiytir. Bu toplant> sayesinde Türk bilim insanlari ile diyalog kuracaklan
ve degerli tecrübeler edinecekleri irin mutlu olduklanni belirtmi~tir.
Dr. Küster, toplantmm haz>rlanmasinda emegi gegen yahislara tek tek
te~ekkür ederek delegasyonlannda yer alan bilim insanlanm,yay>nlarma ve
haien üzerinde qaligt>klari konulara deginerek tan>tmqt>r. Ardmdan Eugen
Biser Vakh hakkinda bilgi vermi~tir: Vakfm, öncelikle Islam'la diyalogu ve
monoteist dinier arasmdaki diyalogu destekledigini ifade etmiytir. Eugen
Biser Vakfmm Ocak 2006 yihnda, Ayag> Sakonya Eyaletinin iybirligi ile Berlin
de gerqekleytirecegi Sempozyumdan da söz etmi~tir. Bu Sempozyumun
Almanya da yayayan Müslümanlarm Din Dersleri ve Ögretmen yetiytirilmesi
hakkmda katla saglayacag>ni ileri sürmü~tür. Aynca Katolik Din Felsefecisi
ve Teolog Prof. Dr. Dr. Eugen Biser adma, Türk bilim insanlanni 2006
~lmda Münih'te yapilacak olan toplantiya davet ederek konuymasina son
vermiytir.
Ba~kanhgim Prof. Dr. Ibrahim gali~kan'in yaptigi ilk oturumun ilk tebligcisi
Münih Üniversitesi Protestan Ilahiyat Fakültesi Dekani ve Hiristiyan Kelami
Uzmam olan Prof. Dr. Gunther stenz "Kanonik Bir Kitap Olarak Kutsal
Kitap ve Hiristiyanhg>n Kutsal Yaz>si: Teolojik Amaqh Tarihsel Notlar" bayhgi
altinda olgusal bir girig sunarak özellikle bu konuyla ilgili kelami tarti~malara
degindi. H>ristiyanlar vahyi nasal düyündüler? Wenz'e göre "Ilham nosyonu,
yalnizca ve öncelikle Yazi'nun harfleri veya sözcüksel biqimi baglaminda
degil, aksine qogunlukla Kutsal Kitabm diva vurdugu insel cevheri ve yüceltici
(Ruh veren) manasi baglaminda anla~>lmaktaydi. Kutsal Yazi yasal bir
norm olarak degil, Kurtuluyun belgesi ve kaynag> olarak hürmete sayandi.

Kitap, Tez, Sempozyum Degerlendirmeleri
Onu inanc>n, iman>n ve dini ögretinin kanonik ölqütü yapan, kurtar>ct iqerigidir."
Kutsal Yazt anlayt~tntn nomistik (yasasal) yönde ~ekilcile~mesi ve
Kutsal Kitap'taki her sözcügü ey degerde sayip, onu cümlesi cümlesine ve
harfi harfine Ilahi ilhama dayandtran bir 'Kutsal Kitapqtl>gin' (Biblisizm,
Biblizismus) dogmas> ise, stenz'e göre tarihsel tartqmalarla aqklanabilir:
Ancak Resmi Kilisesinin Kutsal Yaz>'yt yorumlama konusunda tek yetkili
saytlmasi gerektigi yönündeki ay>n iddias>, yine benzer a~tnhkta gösterilmiq
bir tepkinin sonucuydu.
Birinci oturumun ikinci tebligi Prof. Dr. Halis Albayrak taraf>ndan sunuldu.
"Müslüman Zihinlerde Kur'an'>n Yeri ve Iylevi" isimli tebliginde Prof.
Albayrak, Kur'an'in indirildigi dönemde ve daha sonraki dönemlerde Kur­
'an'tn sahip oldugu yerini ve iylevini konu edinmiytir. Buna göre ilk muha­
taplan ile Kur'an arasmda Hz. Muhammed'in vefatma kadar 'canh bir iletigim'
söz konusuyken Peygamberden sonraki nesillerin ileti~imi sünnet ve
icma ile gerqekle~mi~tir. Prof. Albayrak, tebliginde, Kur'an'>n mahiyetine ve
iglevine bagh bir bake agstmn sonucu olarak ve günümüzde de hala örnekleri
görülen 18. yüzy>ldan ba~layarak 19. ve 20. yüzytla kadar devam eden
süreq iqerisinde Müslüman ayd>nlann kargt karytya kald>klar> durum sonucunda
iqinde bulunduklan psikoloji ile Kur'an'> modern dünyan>n taleplerine
göre yeniden yorumladiklann> ve qagday degerlerle uzla~t>ramadtklan
konularda zorlamah yorumlarda bulunduklanni ifade etmektedir. Bu baglam
iqerisinde ortaya gkan yorumlar Prof. Albayrak'a göre birer 'yöntemsizlik'
örnekleriydi ve bu yorumlar "Kur'an metninin söylemedigi seyleri ona
söyletmekten öteye geqememektedir." Ayrica bu yaklay>m tarztmn diger bir
sonucu da Kur'an'tn literal okunmas> meselesidir. Prof. Albayrak'a göre
Müslüman aydinlar Kur'an'>n mahiyetini, iylevini ve gelenegin kaynaklar sistematigi
iqerisindeki konumunu yeniden gözden gecirmek durumundadtrlar.
"Yeni Bir Kur'an Teorisi" olarak adlandtrdtgi bu qabayla Müslümanlar
kaybetmig olduklan, 'Kur'an ile iletiyime girme imkantnt' da saglayacakt>r.
Birinci oturumun ilk müzakerecisi, Prof. Dr. Salih Akdemir, müzakeresinde
vahiy sürecinin bir bütün halinde anlaytlmasi gerektigini ve Eski Ahid,
Yeni Ahid ve Kur'an-> Kerim'den oluyan vahiy sürecinin as>1 konusunun insan
oldugunu belirterek günümüzün en önemli sorununun insan onurunu
kurtarmak oldugunu söylemigtir. Prof. Akdemir, bunun da ancak insamn
kendi gizil güqlerinin bilincinde, toplumun ürünü olmadan ve kendini gerqekle~tirebilmekle
korunabilecegini ifade etmiytir. Oturumun ikinci müzakerecisi,
Prof. Dr. Ilhami Güler, müzakeresinde Kur'an'>n "ne oldugu" sorusunun
Kur'an'tn nasal yorumlanmas> gerektigini belirleyen ve yönlendiren
bir soru oldugunu ifade etmi~tir. Prof. Güler'e göre vahiy, "Allah'>n insan

346 AÜIFD XLVI (2005), say> ll
akhyla, diliyle ve aracihgiyla insana hitabid>r. Vahiy cümlelerinin kurucu
öznesi Allah'tir; ancak vahyin düsünsel, kültürel ve anlamsal muhtevasr
insanidir." Kur'an'm mahiyetine iliykin klasik Kur'an anlayqmdan farkli olarak
Prof. Güler, "ay metaforu" benzetmesi ile bir Kur'an algisi ortaya koymaktadir.
Buna göre t>p1a Ay'm sönmü~ oldugu ve i~igm> güneyten almasi
gibi Kur'an da inmiytir ve manasmi Allah vermiytir.
Baykanhgmi Prof. Dr. Nesimi Yazic>'mn yaptigi ikinci oturumun ilk tebligcisi
Münih U*niversitesi Katolik Ilahiyat Fakültesi "H>ristiyan Felsefesi"
bölümü emekli Profesörü Richard Heinzmann "Yahudi-Hiristiyan Kökenli
Insan Anla~yma Dair" ba~hkh tebliginde, Insan nedir? sorusuna verilen klasik
cevaplan incelemiytir. Heinzmann'a göre "Insan, kendini anlamak ve
kabul etmek istedigi gibi bir varhktir ki, bu da Tann konusundaki tutumunda
temellenir." Yunan felsefesi insanhgin tu*r olarak farkhhgmi gördü, ancak
Kutsal Kitap, insamn sadece bir türün örnegi degil, yegane ve özgün bir
varoluya sahip oldugunu vurgulamaktadir. Hiristiyan gelenek bunu "kiwi"
(persona) olarak adlandirdi. Insamn kips olarak anla~ilmasi, bireysel özelligin,
insanm onurunun ve özgürlügünün gerekqesidir.
Ikinci oturumun ikinci tebligcisi Prof. Dr. Mehmet Pagac> "Tefsir Hakkinda"
bayhkl> tebligine tefsir tan>mina ve Kur'an'in mahiyetine ili~kin
bir giri~ sunarak, Tefsir'in yöntemi geregi ilk kaynagmm rivayetler oldugunu
ve Kur'an'> dil ve tarih agsmdan ele aldrgmi belirtmiytir. Dola~siyla
Tefsir, dilbilimsel ve tarihsel bir qözümleme yöntemi izlemektedir. Prof.
Paqaci'ya göre tarih iqerisinde telif edilen Kur'an tefsirlerinin birbirinden
farkli olmamasmm iki temel sebebi vardir: Birincisi, temel kaynagm rivayetler
olmasidir; ikincisi ise ayetlerin indigi ortama gitme qabasidir. Bu
baglamda farkh cografyalarda ve farkli müfessirler tarafmdan yazilan tefsirler
müelliflerinin özelliklerini yansitmamaktadirlar. Tebliginde tefsir ile diger
disiplinler arasindaki iliykileri de ele alan Prof. Paqaci, Tefsirin bu disiplinlere
nazaran betimleyici ve nesnel sonuqlar veren bir disiplin oldugunu
ifade etmiytir. Tebliginin sonunda gagday Dönemde Kur'an ve Tefsir anla­
y>anni ele alan Prof. Paqaci, Kur'an ayetlerinin indikleri dönemdeki anlamlanm
ortaya koymayi amaqlayan klasik tefsir anlay ~inin, qagday dönemde
yerini 'Kur'an'i dogru anlamak' ilkesine dönüsmü~ oldugunu belirtmigtir.
Ikinci oturumun ilk müzakerecisi Doq. Dr. Sait Reiber, müzakeresini agirhkh
olarak Prof. Heinzmann'm tebligi üzerinde yapm>ytir. Doq. Dr. Sait Reiber'e
göre insanin irade ve sorumluluk sahibi bir varhk olmasi bakimindan
"kiwi" olarak anlayilmasi önemlidir ve bu konu ayrint>h bir ~ekilde ele almmahdir.
Insan özgürlügünün kendini bilme konusunda biliysel bir temele
sahip olmasmm da önemli oldugunu ve insanin sahip oldugu onurun ken­

Kitap, Tez, Sempozyum Degerlendirmeleri 34 7
disine "kiwi olmast" baktmtndan mi'? verilmiytir, ya da insan vahye muhatap
olarak kendi özgür iradesiyle mi? onurunu kazanmt~t>r sorusunun cevaplanmas>
gerektigini ifade etmistir. "Örnekten özneye" gegiyin Prof. Heinzmann'>n
tebliginde ifade ettiginin aksine felsefe tarihinde "qagday dönemde
ortaya qkan bir olgu" oldugunu ve bu dönü~ümün H>ristiyan bir
anlayqla özdegleytirilmemesi gerektigini belirtti. Oturumun ikinci müzakerecisi,
Prof. Dr. Ismail Hakki Ünal, müzakeresinde Prof. Heinzmann'>n tebliginde,
Yahudi-Htristiyan geleneginde özelliklerini stralad>y "mutlak ve aylan
gerqeklik" olan Tann anlayqinin Islam'daki "vacibu'l-vücud, vücud-u mutlak,
müteal, rabbu'l-alemin" olan Allah tammmt qagrqtird>gina dikkat qekmiytir.
Prof. Ü*nal, sosyal bir varhk olan insamn hem Htristiyanhgin hem de
Islam'in ortak paydas> oldugunu ve vahye dayah her üq dinin kutsal metinleri
incelendigi zaman insan onuruna verdikleri önemin görülecegini ifade
etmigtir.
Bagkanhgint Prof. Dr. Nahide Bozkurt'un yaptigt üqüncü oturumun ilk
tebligcisi Münih Üniversitesi Katolik Ilahiyat Fakültesinde "Htristiyan Felsefesi"
dersi veren Doq. Dr. Martin Thurner, "Insan Haklart, Insan Onuru ve
Hiristiyanhk" ba~hkh tebliginde insan akhntn, insan haklannt gerekqelendirmede
yetip yetmedigini sordu. Dr. Thurner bu soruya hay>r diye cevap
vererek, "Insan Haklartnm son ve kesin aqklamastmn a~k>n ve mutlak-olan
boyutunda yaptlmast gerektigi"ni ifade etmiytir. Insan haklan fikrine önceleri
karg> gkan Katolik Kilisesi, II. Vatikan Konsiliyle bu fikri kabul edip H>ristiyan
mesajt.nt da insan haklannm daha derin bir gerekqesi olarak sundu.
Dr. Thurner'e göre "Insan Yayayan Tann'nun suretidir ve H>ristiyanhk inanc>n>n
bu yayayan tanrtsi, mutlak sevgisi ile tüm insanlarin onurunu dokunulamaz
k>lan tannntn ta kendisidir." Dr. Thurner tebliginin sonunda Müslüman
düyünürlerine yunu önerdi: "H>ristiyanhktan ba~ka bir dinin de, Insan
Haklannt yalntzca di~ boyutuyla kabul etmekten öte, insel temellendirilme
boyutuna da yapict bir biqimde kattlmasi imkan> dogacakttr."
Prof. Dr. $aban Ali Düzgün üqüncü oturumun ikinci tebligini sunmuytur.
"Insan>n Yetkinligini Teolojik Olarak Temellendirmenin Imkan>" bayhkh oldukqa
kapsamh tebliginde Prof. Düzgün insan ve insantn yetkinligini konu
edinmi~tir. Prof. Düzgün'e göre Kur'an insanes iki seviyede ele almaktadtr.
Bunlar insamn maddi yapisma iyaret eden bie r, digeri ise ruhsal yönünü
karjtlayan insandir. Buna göre insanm beter yaptst tabiata bagh yönüdür;
insani taraft ise zaman dtytdir. Beter ise, insanhgint kazandtkqa sorumluluklartnt
yüklenmektedir. Bu baglamda Prof. Düzgün'ün ele ald>gi kavramlardan
biri Tann karyisinda insamn konumunu tesbit etmeye yarayan /t rat
kavram>d>r. F>trat, insantn kapasitesi ve smirhhkland>r. Bütün bunlar insa­

348 AÜIFD XLVI (2005), s ayi II
mn ontik yapismi oluyturmaktad>r. Insanm epistemik yapisim ise Prof. Düzgün,
Kur'an'daki hidayet kavrami ile aqklamaktad>r. Buna göre, hidayet bireyin
hem kendisini hem de toplumla olan iliykilerini belirleyen bir role
sahiptir. Tebliginin üqüncü k>smmda Prof. Düzgün, insan yetkinliginin teolojik
köklerini öncelikle Islam düyüncesindeki insan-> kamil, soyutluk sultanlan,
Hayy b. Yakzan ve Fadl b. Nat>k örnekleriyle, kimsenin olmad>gi bir
yerde insanm kendi tecrübesi ve akh ile felsefi ve teolojik hakikatleri bulabilecegini
ifade etmektedir. Prof. Düzgün'e göre, vahyin kesilmesi, vahyin
anlatimmm sebep-sonug iliskisi iqerisinde gerqekleymesi ve insanm yorum
enstrümanlarma sahip olmas> insani yetkinligi haz>rlayan unsurlardir. Kur­
'an'da yer alan kitap, hikmet, furkan, ilham, alemu'l-emr, alemu'l-halk, hida­
yet, akd kavramlan insanm yetkinligini saglayan temel kavramlardir.
Uqüncü oturumun ilk müzakerecisi, Prof. Dr. Sönmez Kutlu, müzakeresinde,
insan haldarimn ve insan onurunun, insanhk tarihinde tek bir din ve
kültürde islenmedigini ve Hiristiyanhkta olabildigi gibi, diger din ve kültürlerde
önemli izdügümleri ve karyrhklannm da oldugunun belirtilmesi gerektigini
ifade etmiytir. Prof. Kutlu, insan haklan bilincinin, Islam tarihi ve kültüründe
Hz. Muhammed'in baslattig> dini hareketin merkezinde bulundugunu
ve bugün insan haklan iqerisinde yer alan haklarm qogunlugunun
Kur'an'da ve Hz. Muhammed'in uygulamalarmda yer ald>g>m belirtmiytir.
Prof. Kutlu'ya göre, Islam, hak ve adaleti önemseyen ve bunlarm hayata
gegirilmesi üzerinde duran bir dindir. Insan haklan ihlalinin bütün insanhgm
bir sorunu oldugunu ve insan onuruna yak>~an yekilde, haksizhgm her
zaman karyis>nda olunmas> gerektigini belirterek müzakeresine son vermiytir.
Oturumun ikinci müzakerecisi, Doq. Dr. Ahmet Hikmet Eroglu, müzakeresinde
her din irin insan onurunun ve insan haklarmin dini agdan temellendirilmesi
gerektigini belirtmiytir. Doq. Dr. Eroglu'na göre Kur'an ve Sünnette,
insan onurunu temellendirecek birqok unsur bulunmaktadir. Ancak
teorik qerrevede bulunan bu unsurlarin Müslümanlarca hayata geririlmesi
gerekmektedir. Doq. Dr. Eroglu, son olarak, "insan onuruna" yapilacak katk>nm
tüm din ve kültür mensuplannin gabalarina bagh oldugunu ifade etmistir.
Ba~kanhgmi Prof. Dr. Mustafa Erdem'in yaptig> dördüncü oturumun ilk
tebligcisi Hannover Universitesinde Dinier Tarihi Profesörü Peter Antes, "Insan
Haklan ve Devlet Ahlak>" konulu konferans>nda insan haklannin niqin
II. Dünya Savayindan sonra vurgulandigim sormuytur. " j N]eopagan, >rkqr
ideolojisiyle, vatandaylan arasmda e~itlik kabul etmemiy ve sonuqta milyonlarca
Yahudi'nin katledilmesine yol aqmI.~ Nasyonalsosyalizme karst cephede
yer almaktan kaynaklanm>~t>r." Birleymiy Milletlerin Evrensel Insan

Kitap, Tez, Sempozyum Degerlendirmeleri
Haklan Bildirisi'ne dayanarak hareket etmek, günümüz dünyasmin kültürel
ve dinsel qe~itliliginin de hakkin1 verebilecek uygunlukta bir anlayist>r.
"Insanin onuru" nosyonu, böylelikle "karyrhkh kabulleni~ ve saygi ahlakimn"
"laiklik" emsali haline gelmis oldugunu savunan Prof. Antes, ~u sonu­
ca varm>ytir: "Insan haklan ve devlet ahlak>, birbirlerinden farkh degil, ayni
yeylerdir."
Dördüncü oturumun ikinci tebligi Prof. Dr. Recep Kibla tarafindan sunulmugtur.
"Klasik Islam Kelam Dü~üncesinde Ahlak Anlayqi" isimli tebliginde
Prof. Kiliq, Mu'tezile, Eg'arilik ve Maturidiligin iyi, kötü ve adalet degerlerinin
ontolojik statüleri baglam>nda ahlak anlap ylanm ve bunlann kaynagimn
ne oldugu konusunu ele almiytir. Prof. K>hq, Mutezile ve Maturidi'ye
göre degerlerin, insanlann icat ettikleri degil keqfettikleri nitelikler oldugunu
ancak Eg'ari'ye göre ise insanlann degerlerin bilgisini ilahi buyruklar
yoluyla eide edebilecegini ifade etmiytir. Bu durumun insan onurunun, Islam
Kelam dü~üncesine kaynaklik eden bir ilke oldugunu belirterek konusmasma
son vermi~tir.
Dördüncü oturumun ilk müzakerecisi, Doq. Dr. Mehmet Emin Ozaf~ar,
müzakeresinde Avrupa'nun ve H>ristiyanhg>n d>ymdaki insanhg>n da insan
haklan konusunda bir birikime sahip ve her ne kadar insan haklan mefhumu
Avrupa'ya ait olsa da insan haklanmn bir ide olarak insanhk tarihi kadar
eski oldugunu ifade etmistir. Islam'da Hz. Peygamber ile insan onurunun ve
insan haklanmn merkezi bir konumda yer ald>gmbh belirterek bati dü~üncesinin
bugün geldigi noktanm yalmzca bati ve H>ristiyanhga ait olmadigini,
insanhgm diger kültürlerinin ve özellikle Islam'>n yadsmamaz katkisi oldugunu
qeyitli örneklerle vurgulamqtir. Oturumun ikinci müzakerecisi Dr. Ali
Isra Güngör, müzakeresinde Prof. Antes'in tebligi baglammda, insan haklan
ve insan onuru hakkinda degerlendirmelerde bulunmuqtur. Prof. Antes'in
tebligi qerqevesinde, Dr. Güngör'e göre, insan haklannm devlet ahlaki haline
getirilmesinde insan onurunun dokunulmazhgini savunmanin insanlara
yagama hakki verebilecegini ancak insan haklan evrensel bildirisinde yer
alan hak ve hürriyetlerin teoride kalmayip uygulamaya geririlmesi gerektigini
ifade etmi~tir.
Bagkanhgm> Prof. Dr. Beyza Bilgin'in yaptig> beyinci oturumun ilk tebligcisi
Osnabrück Universitesinde Egitim Profesörü olan ve Müslüman Din
Dersleri Programm haz>rlayan Peter Graf, konusmasmr Martin Buber'den ahnt>layarak
"Insan "Sen"den "Ben" olur" slogam altmda, kültür arasmdaki egitimin
ilkelerini sunmustur. "Kendini Buluy Yeri Olarak Din Egitimi" bashkh tebliginde,
kültür, dil ve din farkhhklannm bir dezavantaj degil; genialer irin kabul
edilmesi gerekli olan zenginlik, ufuk geni~letici ve kigilik ~ekillendiren

350
AÜ l F D XLVI (2005), sayi I I
önemli bir faktör oldugunu savunmuytur. Ama bu noktada, Grafa göre, dinier
arasi diyalog hakhnda yeni bir teoloji, din egitimi irin gerekmektedir.
Beyinci ve son oturumun ikinci ve toplantmm son tebligi Prof. Dr. Cemal
Tosun taraf>ndan sunuldu. "Almanya'da Islam Din Dersleri Irin Bilimsel
Islami-Teolojik Temellerin Önemi" isimli tebliginde Prof. Tosun, Almanya'daki
Islam derslerinin ciddi bir Islami bilimsel-teolojik zemine ihtiyaci
oldugunu ve okuldaki Islam din derslerinin tüm Müslüman qocuklan kapsayacak
ve Islam-iii kültürlerarass nitelikte olmas> gerektigini dile getirdi.
Prof. Tosun'a göre, Islam, özü itibariyle, 'Islam din dersine' uyum ve diyalog
iqerisinde agk bir dindir. Prof. Tosun, Almanya'daki Müslümanlann
din ile ilgili sorunlarmm qözümlenmesinde bilimsel bilgi zeminine ihtiyaq
oldugunu ve bu bilgi zeminin ancak akademik igbirligi ile olugabilecegini
ifade etmi~tir. Islam din dersinin, Islam ii i mezhepler arasi ve dinier arasi
iliskilere kath ~ hedefleyen bir nitelikte olmas> gerektigini belirterek tebligine
son vermi~tir.
Beyinci oturumun ilk müzakerecisi Prof. Dr. Recai Dogan, müzakeresinin
ilk lasmmda Prof. Tosun'un tebliginde önermiy oldugu din dersi modelini
degerlendirmi~tir. Müzakeresinin ikinci lasmmda Prof. Grafm tebligini
ele alarak, birey kimliginin oluymasmda sadece sen-ben ili~kisinin degil,
birqok etkenin rol oynadigm> vurgulamiytir. Ayr>ca Prof. Dogan'a göre, okuldaki
din dersi modelinin geliytirilmesinde "amok kültürlülük ve kapsapc>hk"
fikirlerinin katkis> önemlidir. Toplant>n>n son oturumunun ikinci müzakerecisi
Doq. Dr. Ali Dere, müzakeresinin birinci kismmda Prof. Graf>n tebligini
ele alarak, din egitimini Martin Buber'in felsefesi üzerinden kurgulanmasm>n
her ne kadar anlamh ve faydah olarak görülse de bu yakla~>m>n
baz> dezavantajlar> olabilecegini ve Prof. Graf>n diyalog prensibi üzerinden
kurdugu din egitimin dini konu edinmeyen bir egitim modeli oldugunu
ifade etmiytir. Doq. Dr. Ali Dere'ye göre, bu felsefe üzerine kurulu bir
egitim ile "dinin degil, sadece diyalogun teolojisi yapilabilir." Müzakeresinin
ikinci k>smmda Alman okullarmda Islam Din Dersi konusunu ele alan
Dog. Dr. Ali Dere, Almanya'da bulunan Müslümanlann iqinde bulunduklan
durumun düzeltilmesinde "saghkh ilmi bilgiyi üretip aktaracaklan ilmi yaptlanmalara
ihtiyaq" oldugunu belirtmiytir.
Sonug olarak iki gün süren bu uluslararasi bilimsel toplantida, Islam ve
H>ristiyanhk dininin diyaloga verdikleri önem bir kez daha vurgulandi. Her
iki din agsmdan "insan onuru" bayhgi altmda birqok konu taraflann kendi
temel kaynaklanna dayah bir yekilde ve geni~ bir perspektif ile ele ahnarak
tartq>ld>. Toplantmm her iki taraf irin amok semereli ve müstefit gegtigi ifade
edilerek, bu kar~>hkh bilimsel paylaq>mm 2006 yihnda Münih'te gerqekleytirilecek
ikinci bir toplanttyla sürdürü*lecegi belirtildi.