imam mâturîdî'nin - Yeni Ümit

Ömer sözlerini henüz bitirmiştir ki, o sırada herkesin
duyacağı şekilde mezardan şöyle bir ses yükselir: ‘Yâ
Emire’l-Müminîn! Allah bana onun iki katını verdi.’
(Ali el-Müttakî, Kenzü’l-ummâl, II/218; İbn Asâkir, Târihu
Dımeşk, XLV/450) Genç adam, takvalı ve iffetli yaşantısından
dolayı Rabbinin katında mükâfatını fazlasıyla
almıştır. Hiç şüphesiz yaşanan bu hâdise, keyfiyeti meçhul,
sıra dışı, harikulâde bir hâdisedir ve Allah’ın rahmet
ve lütfunun ne kadar sonsuz olduğuna bir işarettir.
İffet Nedir, Afîf Kimdir?
İşte bu bahtiyar insan, harama ve şehevanî duygulara
karşı Rabbinin himayesi ve ona bahşettiği iffeti
sayesinde kurtuluşa ermiştir. İffet ve afiflik nasıl bir
hâldir ki, insanı böylesine yaman bir imtihanın eşiğinden
çekip almaktadır. Lisan âlimleri iffeti, ‘haramdan
uzak durmak, çirkin söz ve fiillerden sakınmak, hayâ
ve edep dairesinde kalmak, ahlâkî değerlere bağlı bulunmak’
şeklinde tarif ederler. Gündelik dilde ise yaygın
olarak, ‘namuslu, şerefli ve ahlâklı olma hâli’ diye
tanımlandığına şahit oluruz. İslâm ahlâkı yazarları ve
felsefecileri ise, ahlâk nazariyesinin bir bahsi olması
itibariyle iffeti, ‘insanın tabiî duygularından biri olan
‘kuvve-i şeheviye’sinin mutedil işleyişinden hâsıl olan
bir erdem’ diye tarif ederler.
Müfredât yazarı Râgıb el-İsfahânî de, iffetliliğin
iradeyle münasebetine temas ederek, âyet ve hadîslerde
geçen ‘isti’fâf ‏(اإلستعفاف)’‏ tabirini, “iffetli olmayı istemek,
bu maksatla mümaresede bulunarak, belli bir
disiplin uygulayarak ruhunda saklı bulunan bu fazileti
geliştirmeye çalışmak” şeklinde açıklamaktadır. Dolayısıyla
iffet, ‘beşerî şehvet duygusunun istikamet ve itidal
üzere bulunması, meşru dairedeki zevk ve lezzetlere
istekli olmakla birlikte gayr-i meşru arzu ve isteklere
karşı iradî olarak karşı durma hâlidir.’ Dolayısıyla iffet
erdemine, ancak şehevânî ve hayvanî zevkler karşısında
nefsin arzularına gem vurarak erişilebilmektedir.
(Râgıb el-İsfehânî, Müfredât, “İffet” mad)
Kur’ân âyetleri ve hadîs-i şeriflerde işaret edilen
mânâlar dikkate alındığında, iffet tabirinin iki farklı
boyutta ele alındığı görülür. Bunlardan birincisi, ‘temelluk
(dalkavukluk ) ve dilencilik yapmamak, başkalarının
elinde avucundakine karşı müstağni olmak’; diğeri
ise, ‘nefsin şehevânî isteklerine boyun eğmemek,
harama meyleden uzuvları, eli-ayağı, dili-dudağı, gözü
kulağı günahlardan korumaktır.’
İstiğnâ Eksenli İffet
Kur’ân-ı Kerîm’de, ihtiyaç sahibi oldukları hâlde
bu hâllerini başkalarından gizleyerek kimseye el-avuç
açmayan, yüzsuyu dökmeyen kimselerden iffet timsali
kimseler olarak bahsedilir ve bunlar hakkında,
“Halktan istemekten geri durmaları sebebiyle, onların
gerçek hâllerini bilmeyen kimse, onları zengin sanır.
Ey Resulüm, sen onları simalarından tanırsın. Onlar
yüzsuyu dökerek halktan bir şey istemezler.” (Bakara,
2/273; bk.Nisâ, 4/6) Bu âyetlerde iffetli olmak,
mal-mülk ve yeme içme konularında ölçülü, itidalli
ve kanaatkâr olmayı ifade etmektedir. İhtiyacı olduğu
hâlde dilenmeyen ve şerefini muhafaza edebilmek
için nefsinin arzularına boyun eğmeyen bu iffetli (afîf)
kimseler takdirle yâd edilmiştir.
Sadakaların kimlere verileceğinden bahseden bu
âyet, ‘Ashab-ı Suffa’ diye bilinen fakir Muhacirler
hakkında nazil olmuştur. Allah yolunun adanmış talebeleri
olan, Mescid-i Nebî’de yatıp kalkan, zamanlarının
büyük bir kısmını ibadetle, ilim tahsiliyle geçiren
bu kimselerin iaşeleri, Allah Resûlü (aleyhissalâtü
vesselâm) tarafından karşılanıyordu. Kendilerini ilim
ve irfana vakfeden, mala-mülke değer vermedikleri
için başka bir meslekte çalışmaya da vakit bulamayan
bu tali’li insanlar, bu hâllerine rağmen iffetlerinden
ötürü kimseye el-avuç açmıyor, dilencilik yapmıyorlardı.
(M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, II/227)
Abdullah İbn Abbas’ın naklettiğine göre, Allah Resûlü
(sallallâhu aleyhi ve sellem) bir gün Ashab-ı Suffa’nın
yanına gelip onların hâllerini gözden geçirmiş, fakirliklerini
ve çektikleri sıkıntıları görmüş ve gönüllerini
almak için de şöyle buyurmuştu: “Ey Suffa Ashabı!
Müjdeler olsun size! Her kim sizler gibi (istiğnâ insanı)
olur da, hâlinden şikâyetçi olmayıp rıza dairesinde
kalarak bana kavuşursa, o kimse kıyamet günü benim
refikim olur.”(Ali el-Muttakî, Kenzü’l-ummâl, VI/200).
İşte bu müstağni insanlardır ki, kimseden karşılıksız
bir şey kabul etmezler, izzet-i nefislerini korumayı
açlığa tercih ederler, yoksulluğa katlanıp asla isteme
zilletine düşmezler. Âyetin ifadesiyle, görenler bunları
zengin zannederler; fakat dikkat edilse hâllerinde fakirlik
emaresi fark edilir.
Ebû Saîd el-Hudrî’nin (radıyallâhu anh) naklettiğine
göre, Ensâr'dan bazı kimseler Resûlüllah'dan
(sallallâhu aleyhi ve sellem) (ihtiyaçlarını karşılayacak
kadar mal) istemişlerdi. Resûlüllah (sallallâhu aleyhi
ve sellem) isteyen herkese muhakkak verirdi ve öyle
de yaptı. Nihayet yanında infak edilecek hiçbir şey kalmayınca,
onlara şöyle buyurdu: “Yanımda bulunan ne
kadar mal varsa, onları sizden asla esirgemem. Şunu da
iyi bilin ki, kim (istemeyip) iffetli kalmayı dilerse, Al-
10