imam mâturîdî'nin - Yeni Ümit

her erkeğe dört kadınla evlenmeyi emrediyormuş gibi bir
anlayışın olmasıdır. Hâlbuki birden fazla kadınla evlenmek,
dinî bir mecburiyet yani bir farz veya vacip değil; bir
ibâha ve müsaadeden ibarettir. (Muhammed Ali es-Sabûnî,
Tefsiru âyâti’l-ahkâm, Dersaadet, İstanbul, c. 1, s. 397-398)
Buna göre her erkek kendi şartlarını ve durumunu gözden
geçirerek ikinci evliliği yapmaya kendisi karar vereceği
gibi, her kadın da, evli bir erkekle evlenip evlenmeme
hususunda seçim hakkına sahiptir. Dolayısıyla eğer ikinci
evliliğin gerçekleşmesiyle her iki taraf için de ortaya çıkması
muhtemel bazı zararlar söz konusu olacaksa, bunu
en iyi şekilde tespit edecek ve evlilik yapıp yapmamaya
karar verecek tarafların kendileridir.
Diğer taraftan ister tek evlilik olsun ister çok evlilik,
kişilerin durumuna göre evliliğin hükmü değişebilir.
İslâm fıkıhçıları şahsın özel durumunu nazar-ı itibara alarak
nikâhın hükmünün değişeceğini söylemişlerdir. Buna
göre; mehir ve nafakaya sahip olan bir kimsenin zinadan
korunması ancak nikâhlanmak suretiyle olursa evlenmesi
farz, nikâhlanmadığında zinaya düşme tehlikesi bir endişe
olarak bahis mevzuu ise evlenmesi vacip olur. Bazı fukaha
evlenmenin kişiye vacip veya farz olması için, karısına
zulmedeceği korkusunun bulunmaması gibi bir şart daha
ilave etmişler; böyle bir korku bulunması hâlinde o kişinin
evlenmesinin mekruh olacağını söylemişlerdir. Aynı
şekilde zina korkusu bulunsa bile mehir ve nafakaya sahip
olmayan kimsenin evlenmesi de, mekruh görülmüştür.
(Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) de:
“Ey gençler topluluğu! Sizden evliliğin külfetlerini yerine
getirmeye gücü yeten evlensin.” (Buhârî, Savm 10) buyurarak
bu hususa dikkat çekmiştir.) Gerekçe olarak da mehir
ve nafakanın kul hakkı olduğu, zinadan kaçınmanın
ise Allah hakkı olduğu, bu iki hak karşılaştığında kul hakkının
tercih edileceği gösterilmiştir. Ancak böyle bir kimsenin
başkalarından borç alma imkânı varsa bunu yapması
da mendup ve hattâ duruma göre vacip olur. Zira iffetli
ve namuslu kalmak niyetiyle evlenmek isteyen bir kimsenin
fakirlikten korkmaması gerektiği âyetle sabittir. (İbn
Abidin, Haşiyetü reddi’l-muhtâr, Dar-u Kahraman, İstanbul,
1984, 3/6) İtidal hâlinde olan yani harama düşme tehlikesi
bulunmayan, malî ve bedenî bir engeli de olmayan
bir kimsenin evlenmesi ise sünnet-i müekkededir. Bunun
yanında bir kişinin evlendiği takdirde evlilik hukukuna riayet
etmeyip, karısına zulmedeceği kesin olarak bilinirse
bu kişinin evlenmesi haram, eğer bu bir ihtimal dâhilinde
ise evlenmesi mekruhtur. (İbn Abidin, Haşiyetü reddi’lmuhtâr,
Dar-u Kahraman, İstanbul, 1984, 3/7)
Evet, buradan anlaşılmaktadır ki, İslâm’a göre herkes
gelişigüzel evlenemeyeceği gibi, gelişigüzel ikinci ve
üçüncü evliliği yapması da mümkün değildir. Şahısların
özel durumlarına göre evliliğin hükmü nasıl değişiyorsa,
aynı şekilde birden fazla kadınla evlenmelerinin de hükmü
değişecektir. Bazıları için duruma göre bu bir mecburiyet,
bazıları için ise mekruh veya haram hükmünü alabilir.
Buna göre, ikinci evliliği yapacak erkeğin malî gücünün
kadınların mehir ve nafakalarını karşılamaya yetecek miktarda
olması ve bu kişinin âyet-i kerimede ifade edilen
adalet şartına uyması yani eşlerine zulmetme korkusunun
bulunmaması gerekir.
Kur’ân’ın Evliliğe Bakışı
Kur’ân-ı Kerîm’de evliliğin hikmet ve faydalarına işaret
eden, kadın ve erkeğin birbirlerine karşı haklarından
söz eden, eşlerin birbiriyle iyi geçinmelerini tavsiye eden
vb. aile müessesesiyle ilgili bir hayli âyet-i kerime bulunmaktadır.
Ancak biz burada sadece konumuzla ilgili birkaç
hususa işaret edeceğiz.
Cenâb-ı Hak Nisâ Sûresi’nde: وَعَ‏ اشِ‏ رُوهُ‏ نَّ‏ بِالْمَ‏ عْ‏ رُوفِ‏ “Onlarla
maruf çerçevesinde (akla, tab-ı selime ve dine uygun
bir şekilde) geçinin” (Nisâ Suesi, 4/19) buyurarak, aile
huzuruna ve iyi geçime dikkat çekiyor. Başka bir âyet-i
وَمِنْ‏ آيَاتِهِ‏ أَنْ‏ خَ‏ لَقَ‏ لَكُ‏ مْ‏ مِنْ‏ أَنْفُسِ‏ كُ‏ مْ‏ أَزْ‏ وَاجً‏ ا لِتَسْ‏ كُ‏ نُوا إِلَيْهَ‏ ا ise: kerimede
- d “O’nun varlığının ve kudretinin وَجَ‏ عَلَ‏ بَيْنَكُ‏ مْ‏ مَوَدَّةً‏ وَرَحْ‏ مَ‏ ةً‏
lillerinden biri de: Kendilerine ısınmanız için, size içinizden
eşler yaratması, birbirinize karşı sevgi ve şefkat var
etmesidir” (Rum Suresi, 30/21) buyurmak suretiyle aile
içinde bulunması gereken en önemli iki esas olarak “rah-
هُ‏ وَ‏ de: met” ve “meveddet”e işaret ediyor. A’râf Sûresi’nde
“O’dur الَّذِي خَ‏ لَقَكُ‏ مْ‏ مِنْ‏ نَفْسٍ‏ وَاحِ‏ دَةٍ‏ وَجَ‏ عَلَ‏ مِنْهَا زَوْ‏ جَ‏ هَا لِيَسْ‏ كُ‏ نَ‏ إِلَيْهَا
ki si zi bir tek can dan ya rat tı ve bun dan da, gönlü ken disi
ne ısın sın/huzur bulsun di ye eşi ni in şâ et ti” (A’râf Suresi,
7/189) beyanında bulunarak evlilikten beklenen bir diğer
maksat olarak eşler arasındaki samimiyet, sıcaklık, huzur
ve sükûnete dikkat çekiliyor.
Buradan anlıyoruz ki, evlilikten maksat, eşlerin huzur
bulacağı, karşılıklı, saygı, sevgi, muhabbet ve hürmetin
olduğu, eşlerin birbirine karşı hüsn-ü muaşeretle muamelede
bulunduğu, kısaca mü’min için bir nevi cennet bahçesi
kabul edilebilecek bir yuva vücuda getirmektir. Aynı
zamanda Cenâb-ı Hak: وَأَخَ‏ ذْ‏ نَ‏ مِنْكُ‏ مْ‏ مِيثَاقًا غَ‏ لِيظً‏ ا “Hem onlar
siz kocalarından hukuklarını gözetme konusunda sağlamca
teminat da aldılar” (Nisâ Suresi, 4/21) buyurmak suretiyle,
evliliği, erkeğin hanımına verdiği önemli ve ciddi
bir teminat saymıştır. Elmalılı, buradaki misakın, Allah’ın
emri ve Peygamber’in sünneti üzere yapılan nikâh akdi ve
ahkâmı olduğunu, bunun gereği olarak da, erkeğin evlilik
devam ettiği sürece karısına karşı güzel bir surette sohbet
ve muaşeret etmeyi taahhüt ettiğini ifade etmiştir. (Elmalılı
Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, s. 1321)
Âyet-i kerimelerin tavsif ettiği evlilik modeli sadece
tek evlilikte değil, bundan sonraki yapılacak evliliklerde
de geçerli olmalıdır. Eşler arasında güzel geçimin, sevgi
26