öğretim tasarımı - Prof.Dr. Seval Fer

ÖĞRETĠM TASARIMI
Seval FER
Anı Yayıncılık, Kasım, 2008

SUNUġ
“Ben, manevî miras olarak hiçbir kat-i, hiçbir dogma, hiçbir donmuş ve kalıplaşmış
kural bırakmıyorum. Benim manevî mirasım, ilim ve akıldır.”
Mustafa Kemal Atatürk
Bir seçmeli ders aldınız. Dersi, adından yola çıkarak büyük bir hevesle aldınız. Uzun
süredir merak ettiğiniz konuları öğreneceğiniz için heyecanlısınız da! Dersin birinci, ikinci,
üçüncü haftası derken, günler geçiyor. Hevesiniz kalmamış… Neden mi? Ders, tahmininizin
aksine, ilginizi çekmiyor! Diğer bir deyişle, sizin ihtiyacınıza uygun değil. Oysa ne hayaller
kurmuştunuz… Bu örnek olaya benzer durumlarla karşılaşmamanın yolu öğretim tasarımı
disiplininin, dolayısıyla bu kitabın özünü oluşturuyor.
Ülkemizde genel olarak Devlet okullarının çoğunun fazla kabul görmediği ve velilerin,
iyi olarak kabul edilen bir Devlet okuluna çocuklarını yerleştiremediklerinde, aile bütçelerini
zorlamayı bile göze alarak, özel okullara göndermeyi tercih ettikleri hepimiz tarafından
bilinmektedir. Çünkü ailelerin eğitime olan ilgileri ve çocuklarının kaliteli eğitim almalarına
ilişkin çabaları gün geçtikçe daha da artmaktadır. İlköğretimde ve orta öğretimde, Milli
Eğitim Yasası gereği aynı öğretim programları uygulanmak zorunda olduğuna göre, bu
noktada şöyle bir soru gündeme gelmektedir: Benzer öğretim programı uygulanmak zorunda
olduğuna göre, bazı okullar neden daha çok tercih ediliyor? Bu sorunun yanıtı öğretim
tasarımı disiplininin içinde gizlidir? Çünkü aynı öğretim programı ile dahi farklı bir öğretim
tasarımı modeli uygulanarak daha etkili öğrenmeye ulaşmak mümkündür. Bu da ancak, etkili
öğrenmeye odaklanan öğretim tasarımları aracılığıyla sağlanabilir. Öyleyse büyük ölçekli
boyutta eğitim, okul, sınıf gibi, öğrenmeyi etkileyen tüm değişkenleri, küçük ölçekli boyutta
ise öğrenen öğrenmesini hedef alan öğretim tasarımını okuyucularla paylaşmak, belki de
eğitime ilişkin şikâyetlerimize çözüm arama yolunda seçenek sunabilir. Çünkü öğretim
tasarımı, her düzeydeki resmi ve özel okullardaki öğretimin, ayrıca kamu ve özel
işyerlerindeki hizmet içi eğitimin niteliğini artırma yönünde önemli bir işlev üstlenir. İşte bu
düşünceden hareketle bu kitapta, öğretim tasarımı sizlerle paylaşılmak istenmiştir.
Bu kitap temel olarak Eğitim Fakültelerinin „Bilgisayar Teknolojileri ve Öğretim‟
bölümü öğrencileri için ders kitabı niteliğinde düşünülmüştür. Kitap ayrıca, Eğitim
Fakültelerinin diğer bölümlerinde öğrenimini sürdüren lisans öğrencilerinin aldıkları seçmeli
ders kapsamında bir kaynak niteliği taşıyabilir. Bunun yanı sıra, öğretim tasarımının kuram
boyutuna hizmet etmeyi amaçlayan lisansüstü öğrencileri için de yardımcı kaynak niteliği
oluşturabilir. Bunlara ek olarak bu kitap, hem resmi ve özel okulların her eğitim düzeyinde
ii

öğretimi tasarlamak isteyen öğretmenlere hem hizmet-içi düzeyde yetiştirme tasarımı
hazırlamak isteyen eğitimcilere destek olabilir. Bu destek, öğrenenlerin daha etkili öğrenmeye
ulaşmalarına rehber olacak planlamalar ve uygulamalar yapma yönünde olabilir. Belirtilen bu
nedenlerle, bu kitap ile bu yönde düşünenlere hizmet etmek amaçlanmıştır.
Kitabın içeriğinin oluşmasında rehberlik eden önerileri ile katkı sağlayan Yıldız Teknik
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Münire Erden‟e teşekkürlerimi sunarım. Kitabı
baştan sona okuyarak anlaşılabilir bir dille yazılması yönünde katkılarda bulunan Yıldız
Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Feza Orhan‟a, Yrd.
Doç. Dr. Sertel Altınışık‟a ve Yrd. Doç. Dr. Bülent Alcı‟ya; aynı Fakülte‟nin Araştırma
Görevlisi H. Eylem Korkmaz‟a teşekkürlerimi sunarım. Yine aynı Fakülte‟nin öğretim üyesi
olan arkadaşım Yrd. Doç. Dr. Sevinç Peker‟e ve kardeşim Esra Fer‟e ise manevi desteği ile bu
kitabın yazılmasını kolaylaştırması nedeni ile teşekkürlerimi sunarım.
Tüm titizliğime rağmen, bu kitabın herhangi bir kısmında bulunabilecek hatalardan,
kitabın yazarı olarak sorumluluğu üstlenmekteyim. Bununla birlikte inanıyorum ki siz
okuyucularımın mektup, telefon ya da e-posta aracılığıyla fikirlerinizi ve önerilerinizi
paylaşmanızla oluşacak rehberliğiniz, kitaptaki hataları düzeltme yönünde cesaret verecektir.
Böylece kitabın, siz okuyucularımın beklentilerine daha uygun hale gelmesine sizin
katkılarınızın yön verecek diye düşünüyorum.
Kasım 2008, Ġstanbul
Doç. Dr. Seval FER
Yıldız Teknik Üniversitesi,
Eğitim Fakültesi
iii

ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
SUNUŞ…………………………………………………………………………………………. ii
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………………………….. iv
TABLO LİSTESİ …………………………………………………………………………… viii
ŞEKİL LİSTESİ …………………………………………………………………………….. viii
OKUMA PARÇASI LİSTESİ ……………………………...………………………………... ix
BĠRĠNCĠ ÜNĠTE
ÖĞRETĠM TASARIMINA GĠRĠġ……………………….………………………. 1
ĠKĠNCĠ ÜNĠTE
ÖĞRETĠM TASARIMININ ANLAM ve ÖNEMĠ
1. Öğrenme ve Öğretim Nedir? …………………………………………………...…………... 5
2. Öğretim Tasarımı Nedir? …………………………………………………...…….............. 11
3. Öğretim Tasarımı Kuramının Temel Öğeleri…………………………………………...… 15
4. Öğretim Tasarımının Temel Öğeleri …………………………………………………….. 18
5. Öğretim Tasarımının Önemi ve Öğretim Tasarımcısının Rolü ……………….…………. 20
6. Öğretim Tasarımın Güçlü ve Sınırlı Yönleri …………………………………………….. 22
ÜÇÜNCÜ ÜNĠTE
SĠSTEM YAKLAġIMI, ÖĞRETĠM SĠSTEMLERĠ TASARIMI ve GENERĠK
MODELLEME
1. Sistem Nedir? ……………………………………………………………………………... 26
2. Sistem Yaklaşımı …………………………………………………….………………….... 27
3. Öğretim Sistemleri Tasarımı ………………………………………….…………………... 32
3.1.Generik Modelleme ……………………………………………….……………………… 36
3.2. ADDIE Modeli ………………………………………………………..…………………. 39
DÖRDÜNCÜ ÜNĠTE
ÖĞRETĠM TASARIM MODELĠNĠN SEÇĠLMESĠ
1.Öğretim Tasarımı Modeli Nedir? .……………………………………………….................. 43
2. Öğretim Tasarımı Model Türleri ……………………………………………………........... 44
2.1. Gagne, Briggs ve Wager‟in Öğretim Tasarımı ………………………….………..……… 47
2.2. Dick, Carey ve Carey‟in Sistemli Öğretim Tasarımı Modeli …………………................. 63
2.3. Morrison, Ross ve Kemp‟in Etkili Öğretim Tasarımı Modeli …………………..……….. 79
3. Tasarım Modelinin Belirlenmesi …………………………………………………………. 102
4. Tasarım Grubunun Oluşturulması……………………………………………………….. 103
5. Çalışma Planının Hazırlanması…………………………………………………………… 104
BEġĠNCĠ ÜNĠTE
PROBLEM ANALĠZĠ ve ĠHTĠYAÇ DEĞERLENDĠRME
1. Öğretim ve Problem Analizi ............................................................................................ 110
2. İhtiyaç Değerlendirme …………………………………………..………………………. 111
3. İhtiyaç Değerlendirmenin Aşamaları………………………………...…………….......... 114
iv

3.1. Planlama ……………………………..………………………..…..…...................... 115
3.2. Bilgi Toplama ………………………………..…………….…….………................ 115
3.3. Toplanan Bilgileri Çözümleme ………………………..…………..………….. ….. 116
3.4. Sonuç ve Raporlama …………..……...…..…………………………….……….... 117
4. İhtiyaç ve Problem Analizi Teknikleri …….………………………………….……….... 118
5. Bilgi Toplama Araçları……………….. ……...……...…………………………………. 118
5.1. Anket (Soru Listesi) Geliştirme ………………………..……………...……………….. 120
5.2. Görüşme Yapma …………………………………………..……………………………. 120
5.3. Gözlem Yapma …………………………………………..……………………………... 122
ALTINCI ÜNĠTE
ÖĞRETĠM ORTAMI, ÖĞRENEN, ĠÇERĠK ve GÖREV ANALĠZĠ
1. Öğretim Ortamı Analizi …………………………...…………………………………… 126
1.1. Öğretim İhtiyacının Belirlenmesi ………………………...……………………………. 126
1.2. Öğretim Ortamının Tanımlanması …………………………………………………….. 127
2. Öğrenen Analizi........................................................................................................... 129
2.1. Öğrenen İhtiyaçları ………………………..…………………………………...…......... 130
2.2. Öğrenen Analizinin Aşamaları ……………...………………………………………..… 134
3. İçerik Analizi ………………………….……………………………….……..………… 137
3.1. İçeriğin Öğretim İçin Düzenlenmesi ..…………………………………………………... 139
4. Görev Analizi ................................................................................................................. 141
YEDĠNCĠ ÜNĠTE
ÖNCELĠKLERĠN ve KOġULLLARIN BELĠRLENMESĠ
1. Ön-Koşullarla İlgili Kavramlar ……..………………………………...………………... 147
1.1. Hazır Bulunuşluk ve Giriş Davranışları …………….…………………………..……... 147
1.2. Ön-Bilgiler (Geçmiş Yaşantılar)…..…………………………………………….………. 149
2. Ön-Koşulların Belirlenmesi ............................................................................................. 150
SEKĠZĠNCĠ ÜNĠTE
EĞĠTĠM ve ÖĞRETĠM HEDEFLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ
1. Genel Hedeflerin Belirlenmesi ………………………………………………………...... 156
2. Öğretim Hedefi Nedir? ……………………………………………….……………...….. 157
3. Hedef Alanları .............................................................................................................. 160
3.1. Bilişsel Hedefler ……………………………………………………………………....... 160
3.2. Devinsel Hedefler ……………...…...………….…………………………………..…... 165
3.3. Duyuşsal Hedefleri ……………………………………………………………….…….. 169
4. Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesi ………………………………...…………………… 173
DOKUZUNCU ÜNĠTE
ÖLÇME ve DEĞERLENDĠRME ÖLÇÜTLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ
1. Ölçme ve Değerlendirmenin Amacı ve Önemi …...…………….…………………........ 178
2. Ölçme ……...…………..……………………………………….………………..……... 179
2.1. Ölçmede Hata ………………...……………..…………………….………………..….. 180
2.2. Ölçme Aracının Nitelikleri ……...…………………………..…………………...…….. 181
3. Değerlendirme ……….………………………………………………………………..... 184
v

3.1. Ölçme ve Değerlendirmenin Karşılaştırılması .....……………………........................... 184
4. Hedeflere Ulaşma Düzeyinin Değerlendirilmesi …………...………………………….. 186
4.1. Bilişsel Hedeflerin Değerlendirilmesi ………...…..…………………………………… 187
4.2. Devinsel Hedeflerin Değerlendirilmesi ..…………..……….………………………….. 188
4.3. Duyuşsal Hedeflerin Değerlendirilmesi …………………….....………………………..189
5. Değerlendirme Ölçütlerinin Belirlenmesi ……………...……………………………........190
6. Otantik Değerlendirme ……….………………………………………………………….192
6.1. Otantik Değerlendirmeyi Kim Yapar?......................................................................... 194
6.2. Otantik Değerlendirmede Kullanılan Değerlendirme Araçları …………..……….……. 196
6.3. Otantik Değerlendirmede Kullanılan Puanlama Araçları …………...…….……………. 197
6.4. Otantik Değerlendirme Sürecinin Belirlenmesi ………………..………….……………. 199
ONUNUCU ÜNĠTE
ÖĞRETĠM STRATEJĠSĠNĠN ve YÖNTEMLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ
1. Öğretim Stratejisi Nedir?……………………….………………………………………... 204
1.1.Öğretim Stratejisinin Öğeleri ..………………………………………………………….. 206
2.Öğretim Yöntemleri ......................................................................................................... 208
2.1. Öğretim Yöntemi Türleri …………….…………………………………………………. .208
3. Öğretim Stratejisinin ve Yönteminin Seçilmesi ............................................................... 210
ONBĠRĠNCĠ ÜNĠTE
ÖĞRETĠM MATERYALĠNĠN SEÇĠLMESĠ ve GELĠġTĠRĠLMESĠ
1. Öğretim Materyalleri ………………………………………………………...………….. 217
2. Öğretim Materyallerinin Önemi ve Etkisi………...……………………………………... 218
3. Öğretim Materyallerinin Seçilmesi ve Geliştirilmesi ..…………………………………. 221
ONĠKĠNCĠ ÜNĠTE
TASARLANAN ÖĞRETĠM MODELĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ, UYGULANMASI ve
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
1. Öğretimin Geliştirilmesi …………………………………………………………………. 227
2. Öğretimin Uygulanması ………………………………………………………………….. 230
2.1. Uygulamaya Hazırlık …………………………………………………………………… 231
2.2. Geliştirilen Öğretimin Uygulanması……………………………………………………. 232
3. Öğretimin Değerlendirilmesi …………………………………………………………….. 235
3.1. Süreç Değerlendirme …………………………………………………………………… 238
3.2. Sonuç Değerlendirme ………………………………………………….……………….. 239
3.3. Uygulamanın Sürekliliğinin Sağlanması ………………………………..……………… 245
ONÜÇÜNCÜ ÜNĠTE
PROJE YÖNETĠMĠ, BĠLGĠ YAYILIMININ ve DAĞILIMININ ĠNCELENMESĠ
1. Proje Nedir ………………………………………………………………………………. 248
2. Proje Yönetimi …………………………………………………………………………... 249
3. Bilgi Yayılımı ve Dağılımı ……………………………………………………………… 255
KAYNAKÇA....................................................................................................................... 257
vi

TABLO LĠSTESĠ
Tablo
vii
Sayfa
1. Öğretim sistemleri tasarım aşamaları …………………………………………………... 34
2. Generik modellemeye karar vermek için sorulması gereken sorular …………………... 37
3. Generik modelleme aşamalarının işlemleri ve çıktıları ………………………………… 38
4. Bilgi işleme sürecini destekleyen bilişsel stratejiler ……………………………………. 49
5. Öğrenme çıktılarına göre performans hedeflerinin düzenlenmesi ……………………… 50
6. Öğrenme analizi için zorunlu ve destekleyici öğrenme görevleri ……………………… 52
7. Öğrenme süreçleri ile öğretim olaylarının ilişkisi ……………………………………… 53
8. Performans hedefi türüne göre öğrenme çıktıları ile öğrenme koşullarının
ilişkilendirilmesi …………………………………………………………………………… 55
9. Gagne, Briggs ve Wager‟ın öğretim tasarımı örneği …………………………………… 59
10. Öğretim hedefi analizi örneği …………………………………………………………. 66
11. Performans hedeflerinin öğelerine örnekler …………………………………………... 70
12. Süreç ve sonuç değerlendirmenin karşılaştırılması …………………………………… 75
13. Dick, Carey ve Carey‟in sistemli öğretim tasarımı modeli örneği ……………………. 77
14. Hedef analizinde performans-içerik matrisi ………………………………………….. 88
15. Ön-öğretim stratejileri …………………………………………………………………. 90
16. Süreç değerlendirmeyi planlama adımları …………………………………………….. 94
17. Süreç değerlendirmenin aşamaları ……………………………………………………. 95
18. Morrison, Ross ve Kemp‟in etkili öğretim tasarımı modeli örneği …………………… 98
19. İşlem-zaman çizelgesi örneği ………………………………………………………… 105
20. Tasarım modelinin seçilmesi, çalışma grubunun oluşturulması ve çalışma planının
yapılması ………………………………………………………………………………….. 107
21. İhtiyaç değerlendirme uygulama planının hazırlanması ……………………………... 123
22. Öğretim ortamı analizi örneği ………………………………………………………... 128
23. Öğretim ortamı analizinin uygulanması ……………………………………………... 129
24. Öğrenenlerin benzerlikleri ve farklılıkları …………………………………………... 131
25. Öğrenen analizinde incelenebilecek temel özellikler ………………………………... 132
26. Öğretim ortamı analizi örneği …………………………………………………..……. 135
27. Öğrenen analizinin uygulanması ………………………………….…………………. 137
28. İçerik analizinin uygulanması ……………………………………..…………………. 140
29. Görev analizinin uygulanması ……………………………………………..………… 143
30. Ön-koşulların belirlenmesi …………………………………………………..………. 152
31. Genel hedeflerin belirlenmesi ………………………………………………..……… 157
32. Bilişsel hedef aşamalarını yazarken yararlanılabilecek eylem örnekleri ……….……. 163
33. Bilişsel Hedef Örnekleri …………………………………………………………...… 165
34. Devinsel hedef aşamalarını yazarken yararlanılabilecek eylem örnekleri ………..….. 168
35. Devinsel Hedef Örnekleri ………………………………………………………….… 168
36. Duyuşsal hedef aşamalarını yazarken yararlanılabilecek eylem örnekleri …..………. 171
37. Duyuşsal Hedef Örnekleri …………………………………………………………… 172
38. Öğretim hedeflerinin belirlenmesi …………………………………………………… 175
39. Ölçmede hata türleri ………………………………………………………..………… 181
40. Ölçme ve değerlendirme kavramlarının karşılaştırılması ……………….…………… 185
41. Ölçme ve değerlendirme öğelerine örnek ……………………………………………..185
42. Hedeflere göre ölçme araçları ………………………………………...……………… 186
43. Ölçme aracındaki soruları/maddeleri değerlendirme ölçütleri ………...…………….. 191
44. Değerlendirmenin planlanması ve değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi ...………. 192

45. Öğrenci gelişim dosyasında bulunabilecek çalışmalar ………………………………. 197
46. Otantik değerlendirme sürecinin belirlenmesi ……………………………………….. 200
47. Hedeflere uygun yöntemler ……………………………………………..…………… 211
48. Yöntemleri etkili uygulamak için gereken grup büyüklüğü …………….…………… 213
49. Öğretim stratejisi ile yöntemlerinin belirlenmesi …………………….……………… 213
50. Öğretim yöntemlerine uygun öğretim materyalleri ………………...………………. 221
51. Materyallerin seçilmesi/geliştirilmesi ……………………………………………….. 224
52. Öğretimin geliştirilmesi ……………………………………...………………………. 229
53. Öğretimin uygulanması örneği ………………………………….…………………… 234
54. Öğretimin uygulanması …………………………………….………………………… 234
55. Süreç ve sonuç değerlendirmenin temel özelliklerinin karşılaştırılması ….…………. 240
56. Öğretimin değerlendirilmesi örneği ……………………………………..…………… 241
57. Öğretim tasarımını değerlendirme formu ………………………………….………… 244
58. Öğretimin değerlendirilmesi …………………………………………………………. 245
59. Proje yönetimin adımları………………………………………………………………254
viii

ġEKĠL LĠSTESĠ
ġekil
Sayfa
1. Kavramların şematik gösterimi …………………………………………………………. 13
2. Öğretim tasarımının diğer disiplinlerle ilişkisi ……………………………...………….. 13
3. Öğretim tasarımı kuramının öğeleri …………………………………………………….. 15
4. Öğretim tasarımının öğelerini oluşturmada sorular …………………...………………... 19
5. Öğretim tasarımının temel öğeleri ……………………………………...………………. 19
6. Sistem yaklaşımının öğeleri ……………………………………………..……………… 29
7. Seels ve Glasgow‟un yeni başlayanlar için ISD modeli …………………...…………… 39
8. ADDIE modeli ………………………………………………………...………………... 39
9. Gagne, Briggs ve Wagner Öğretim Tasarımı …………………………...……………… 48
10. Dick, Carey ve Carey‟in sistemli öğretim tasarım modeli ……...……………………... 65
11. Morrison, Ross ve Kemp‟in etkili öğretim tasarımı modeli ………...………………… 80
12. İhtiyaç değerlendirme ………………………………………………...……………… 111
13. İhtiyaç değerlendirme ……………………………………………..…………………. 112
14. İhtiyaç değerlendirmede sorulacak sorular ………………………..…………………. 112
15. İhtiyaç değerlendirmenin işlevleri …………………………………………………… 113
16. İhtiyaç değerlendirmenin aşamaları …………………………………………………. 114
17. Analiz teknikleri ……………………………………………………………………... 118
18. Maslow‟un ihtiyaç düzeyleri ………………………………………………………… 130
19. Öğrenen analizinin aşamaları ………………………………………………………... 134
20. Toplanan bilgilerin çözümlenmesine bir örnek ……………………………………… 135
21. Doğrusal ve döngüsel içerikle konular ya da temalar oluşturma ……………………. 139
22. Ülkemiz eğitim sisteminde hedeflerin ilişkisi ……………………………………….. 155
23. Bilişsel hedef aşamaları ……………………………………………………………… 161
24. Devinsel hedef sınıflaması …………………………………………………………... 166
25. Duyuşsal Hedeflerin Sınıflandırılması ………………………………………………. 170
26. Bilişsel hedeflerin üst ve alt düzey düşünme becerilerine göre sınıflaması ………… 174
27. Ölçme hatasının kaynakları ………………………………………………………….. 181
28. Değerlendirmenin öğeleri ……………………………………………………………. 184
29. Otantik Değerlendirmeyi Kim Yapar? ………………………………………………. 195
30. Öğretim stratejisinin yeri …………………………………………………………….. 205
31. Öğretim stratejisi …………………………………………………………………….. 205
32. Öğretim yöntemlerinin gruplaması ………………………………………………….. 209
33. Öğretim materyallerinin sınıflaması …………………………………………………. 217
34. Öğretim materyallerinin öğeleri ……………………………………………………… 218
35. Öğrenilenleri hatırlama oranları ……………………………………………………... 219
36. Dale‟in yaşam konisi ………………………………………………………………… 219
37. Materyal seçme ve geliştirme işlemleri ……………………………………………… 224
38. Öğretim uygulamasının adımları …………………………………………………...... 231
39. Değerlendirmenin temel soruları ……………………………………………………. 236
40. Değerlendirme türleri ve düzeltme ile ilişkisi ……………………………………….. 237
41. Öğretim tasarımı proje yönetiminde yanıtlanması gereken temel sorular …………… 250
42. Öğretim tasarımında proje yönetiminin adımları ……………………………………. 250
ix

OKUMA PARÇASI LĠSTESĠ
Okuma Parçası
Sayfa
1. Sevgi Öğretmen …………………………………………………...…………………….. 4
2. Öğrenmenin Maliyeti ……………………………………………………………………. 9
3. Rüzgar Estiğinde Uyuyabilir Misin? ……………………………………...…………… 20
4. Aynı Meslekten Üç Kişi, Üç Görüş …………………………………………….……… 31
5. Marangoz …………………………………………………………………………..…. 102
6. Adsız ……………………………………..…………………………………………… 103
7. Nietzsche‟den Mektup ………………………...……………………………………… 106
8. Walkman ……………………………………………………………………………… 113
9. Öpücük Kutusu …………………………………..…………………………………… 133
10. Risk Nedir? …………………………………………………………………………… 151
11. Bir Yaşantı …………………………………………….……………………………… 173
12. Konser ………………………………………………………………………………… 191
13. Şans …………………………………………………………………………………… 233
14. Bu Benim İşim Değil …………………………………………………………………. 252
x

BĠRĠNCĠ ÜNĠTE
ÖĞRETĠM TASARIMINA GĠRĠġ
“Doğru yol üzerinde olsanız dahi, aynı yolu sürdürürseniz,
doğru yoldan uzaklaşırsınız.”
Will Rogers
Ülkemizde öğretmen merkezli, geleneksel öğretimin yaygın olarak uygulandığı göze
çarpmaktadır. Geleneksel anlayış öğrencileri hazıra alıştırır, ezbere yöneltir, merak
duygusunu azaltır; sorgulamayan, dolayısıyla üretmeyen bireylerin yetişmesine neden olur.
Oysa günümüz koşulları bilgiye ulaşan ve kullanan, edindiği bilgiyi sorgulayan insanların
yetişmesini gerekli kılar. Bilmek yeterli değildir, uygulamak gerekir; istemek yeterli değildir,
eyleme geçmek gerekir. Çünkü bilgi eylem ile hayat bulur ve gelişir. Öğrenme, yaşayarak
daha kalıcı hale gelir; öğrenciler zihinlerini ve birikimlerini kullanırlar; öğrenme eyleminin
içinde olurlar ve öğrendikleri bilgileri uygulamaya yönelirler. Amaç kalıcı öğrenmeyi
gerçekleştirmek ise öğrenenleri öğrenme eyleminin içine çekmeliyiz. Bunun için de öğrenme
ortamlarını ilgi çekici ve rahat ortamlar hâline dönüştürerek, öğrenme sürecinde öğrenenin
etkin ve etkili katılımını sağlayan öğrenen odaklı öğretim tasarımlarını uygulayarak
geleneksel öğretim yaklaşımına bir seçenek oluşturmalıyız. Diğer bir deyişle bilgiyi
ezberleyen değil, bilgiyi üreten insanların yetişmesi için çaba harcamalıyız. Bunun için de
öncelikle doğru biçimde düşünmeyi öğrenen insanların yetişmesine rehber olmalıyız. Bu
çerçevede, öğretim tasarımının rolü önem kazanmaktadır.
Öğretim tasarımı disiplininin öğretmenler için önemli bir doğurgusu, öğrenme ve öğretim
kuramlarından yararlanarak zenginleştirilmiş öğretim ortamlarının oluşturulmasıdır. Böylece
öğretmenler hem öğrenenlerin öğrenmeden aldığı keyfi hem öğrenen başarısını arttırabilirler.
Öğrencilerini mutlu edecek öğretmenin, öğrenenler arasındaki farklılıkları gözeterek
derslerini çeşitlendiren ve zenginleştiren bir öğretmen olduğu söylenebilir. Öğretim
ortamlarının zenginleştirilmesi için de öğretmenler, öğretim tasarımı disiplininden
yararlanmalıdır. Diğer bir deyişle, öğrenenlerin ilgi ve yetenek alanlarını etkili birer araç
olarak kullanıp farklı öğrenme yollarından yararlanarak, etkili öğrenme yönünde kapılar
açmalıdır. Çünkü farklı öğrenme yollarının sunulduğu, zevkli ve heyecanlı öğrenme
deneyimlerinin oluştuğu ortamlar, öğrenenler için kuşkusuz en etkili ortamlardır.
Okuldaki geleneksel bakış açısını kırmak için öğretim etkinliklerinde yenilikçi
yaklaşımlara yönelmek gerekecektir. Çünkü eğitimde öncelik, tüm bireyleri etkili öğrenenler
haline dönüştürmek olmalıdır. Bu çerçevede, öğrenmeyi destekleyen öğretim etkinlikleri nasıl
1

olmalıdır, öğretim nasıl planlanmalıdır türünden sorulara yanıtların aranması gerekir. Bu
soruların yanıtları, öğretim tasarımı disiplininin içinde gizlidir.
Eğitimde temel amacımız, çocuk, genç ve yetişkinlere nitelikli bir eğitim hizmeti
sunmaktır. Bu görevi başarılı olarak yerine getirebilmemiz için öğretimi ayrıntılı olarak
planlamamız ve düzenlememiz gerekir. İşte, öğretim biliminin ortaya koyduğu ilkelerden yola
çıkarak, öğrenenlerin öğrenmelerine rehber olacak öğretim sürecinin etkili olarak işe
koşulmasını sağlayıcı yolların planlanması öğretim tasarımı olarak bilinir. Öğretim tasarımı,
program geliştirme taslağı ile ortaya çıkan ürüne dayalı olarak düzenlenir; öğretimin uygun
hedef, içerik, strateji, yöntem ve materyallerle düzenlenmesini içerir. Bu çerçevede öğretim
tasarımı, program geliştirme sürecinin, öğretimin düzenlenmesine ilişkin bir aşamasıdır.
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen ve 2005–2006 öğretim yılında ülke
genelinde uygulanmaya başlanan ilköğretim ve orta öğretim programlarında yapılandırmacı
anlayışın ilkelerinden yararlanılmıştır. Ancak bu programların etkili olabilmesi, hazırlanan
öğretim programlarının uygulama alanlarında hayat bulmasına bağlıdır. Unutulmamalıdır ki
şu ana kadar geliştirilmiş olan hiçbir öğretim programı, öğretmene rağmen başarıya
ulaşmamıştır. Diğer bir deyişle, öğretim programlarının başarısı, öğretmenlerin bu programı
sınıflarında uygulamalarındaki başarıya bağlıdır. Bu ise öğretmenin sınıfında, öğretim
tasarımı aracılığıyla etkili öğrenme ortamını oluşturmasıyla mümkündür. Aksi halde,
yapılandırmacı anlayışın ilkelerinden yararlanılarak hazırlanmış olan öğretim programları,
uygulama alanında geleneksel anlayışı yansıtacaktır.
Kitap 13 üniteden oluşmuştur. Birinci ünite olan bu kısımdan sonra yer alan ikinci
ünitede öğretim tasarımının anlam ve önemi açıklanmıştır. Bu çerçevede önce öğrenme ve
öğretim, sonra öğretim tasarımı terimleri ele alınmıştır. Ardından, öğretim tasarımının önemi
ve öğretim tasarımcısının ne yaptığı, ayrıca öğretim tasarımın güçlü ve sınırlı yönleri
açıklanmıştır. Üçüncü ünitede sistem yaklaşımı, öğretim sistemleri tasarımı ve generik
modelleme açıklanmıştır. Bu kapsamda önce sistem terimi, sonra sistem yaklaşımı ele
alınmış, daha sonra öğretim sistemleri tasarımı üzerinde durulmuştur. Ardından generik
modelleme ele alınarak, generik modellerden biri olan ADDIE modeli açıklanmıştır.
Dördüncü ünitede ise öğretim tasarım modelinin seçilmesi açıklanmıştır. Bu çerçevede önce
öğretim tasarımı modelinin ne olduğu açıklanmış, sonra öğretim tasarım modellerinden
örneklere yer verilmiştir. Bu modeller sırasıyla Gagne, Briggs ve Wager‟in öğretim tasarımı,
Dick, Carey ve Carey‟in sistemli öğretim tasarımı, Morrison, Ross ve Kemp‟in etkili öğretim
tasarımı modelleridir. Ardından tasarım modelinin belirlenmesi, tasarım grubunun
oluşturulması ve çalışma planının hazırlanması işlemleri açıklanmıştır.
2

Beşinci ünitede problem analizine ve ihtiyaç değerlendirmeye yer verilmiştir. Bu
kapsamda önce öğretim ve problem analizi ile ihtiyaç değerlendirmenin ne olduğu
açıklanmıştır. Ardından ihtiyaç değerlendirmenin aşamaları, analiz teknikleri ve bilgi toplama
araçları incelenmiştir. Altıncı ünitede öğretim ortamı, öğrenen, içerik ve görev analizi ele
alınmıştır. Bu çerçevede öğretim tasarımı modellerinde kullanılabilecek olan ihtiyaç analizi
tekniklerinden öğretim ortamı analizi, öğrenen analizi, içerik analizi ve görev analizi
incelenmiştir. Yedinci ünitede öncelik ve koşulların belirlenmesi açıklanmıştır. Bu kapsamda
önce ön-koşullarla ilgili kavramlar olan hazır bulunuşluk, giriş davranışları ve ön-bilgiler
açıklanmıştır. Ardından ön-koşulların belirlenmesi ele alınmıştır. Sekizinci ünitede ise eğitim
ve öğretim hedeflerinin belirlenmesi ele alınmıştır. Bu çerçevede önce genel hedef, sonra
öğretim hedefi açıklanmıştır. Ardından hedef alanları olan bilişsel, devinsel ve duyuşsal
hedefler ele alınmıştır. Daha sonra öğretim hedeflerinin belirlenmesi açıklanmıştır.
Dokuzuncu ünitede ölçme ve değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi incelenmiştir. Bu
kapsamda önce klasik biçimde yazılı ya da test yapma türleri uygulanan geleneksel, nesnel
anlayış temelli ölçme ve değerlendirme üzerinde durulmuştur. Ardından, öğrenme sürecini
değerlendirmeyi amaç edinen ve daha çok yapılandırmacı modellerde kullanılan otantik
değerlendirme üzerinde durulmuştur.
Onuncu ünitede öğretim stratejisinin ve yöntemlerinin belirlenmesi ele alınmıştır. Bu
çerçevede önce öğretim stratejisi terimi açıklanmış, ardından öğretim stratejisi türleri ele
alınmıştır. Sonra öğretim yöntemi terimi açıklanmış, ardından öğretim yöntemi türleri ele
alınmıştır. Daha sonra, öğretim ortamında kullanılabilecek stratejinin ve yöntemlerin
seçilmesi açıklanmıştır. Onbirinci ünitede öğretim materyalinin seçilmesi ve geliştirilmesi
incelenmiştir. Bu kapsamda önce öğretim materyalleri, öğretim materyallerinin önemi ve
etkisi açıklanmış, ardından öğretim materyallerinin seçilmesi ve geliştirilmesi ele alınmıştır.
Onikinci ünitede, tasarlanan öğretim modelinin öğretim ortamına aktarılması açıklanmıştır.
Bu çerçevede önce tasarlanan öğretimin geliştirilmesi ele alınmıştır. Sonra geliştirilen
öğretimin uygulanması açıklanmıştır. Ardından tasarımın değerlendirilmesi incelenmiştir.
Onüçüncü ve son ünitede ise proje yönetimi, bilgi yayılımı ve dağılımı incelenmiştir. Bu
kapsamda önce projenin ne demek olduğu, sonra proje yönetiminin ne olduğu ve nasıl
yapıldığı ele alınmıştır. Ardından proje ile elde edilen bilgilerin tasarımla ilgili kişilere
yayılması ve dağıtılması açıklanmıştır.
Bu üniteyi „Sevgi Öğretmen‟ isimli okuma parçası ile noktalayalım. Acaba, okuma
parçasında yer alan öyküyü nasıl değerlendirecek, öykünün ardından gelen seçeneklere
yanıtlarınız neler olacak? Bir de önerim var! Yanıtlarınızı bir kenara kaydedin ve bu kitabı
3

okuduktan sonra yanıtlarınızın aynı mı kalacağını yoksa değişime mi uğrayacağını kontrol
edin.
Okuma Parçası–1
Sevgi Öğretmen
Sevgi öğretmen, yeni mezun, çiçeği burnunda bir öğretmendi. Anadolu‟daki küçük bir
kasabada bulunan bir ilköğretim okulunda bilgisayar ve öğretim teknolojisi öğretmeni
olarak görev yapmak için atanmıştı. Öğrencilik yaşamında planlı ve düzenli yaşamı
kendisine ilke edinmiş olan Sevgi öğretmen, meslek yaşamında da bu alışkanlığını devam
ettiriyordu. Dersinin olduğu her günün öncesinde, dersini çok iyi planlıyor, sadece
planlamakla da yetinmeyip, “Öğrencilerimin etkili öğrenmelerine nasıl destek olabilirim”
diye düşünüyordu. Yine dersinin olduğu bir gündü… Sevgi öğretmen sınıfına girdi.
Dersini, planladığı biçimde işledi. Dersten çıktığında çok mutlu idi. Üzerinde, görevini iyi
yapan insanlarda rastlanan mutluluk ve huzur vardır. Aradan bir hafta geçti. Yine aynı
sınıfa derse girecekti. Dersine, önceki haftanın konularını öğrencilerine hatırlatarak
başlamak istedi. Bu kapsamda, sınıfa sorular da sordu. Heyhat! Sorularının çoğuna
öğrencilerinden yanıt gelmiyordu… Üzülerek anladı ki öğrencilerinin çoğu, büyük bir
mutlulukla bitirdiği geçen dersi hatırlamıyordu. Sevgi öğretmen dersini isteksizce bitirdi.
Bu kez dersten çıktığında omuzları düşmüş, zihni allak bullak olmuştu… Zihninde tek bir
soru çalkalanıp duruyordu. “Öğrencilerimin çoğu neden geçen haftaki konuyu
hatırlamıyor!”
Seçenek 1: Sevgi Öğretmen‟in sorusunu siz nasıl çözümlediniz?
Seçenek 2: Bu yarım kalmış öyküyü nasıl tamamlarsınız?
Seçenek 3: Sevgi öğretmenin öğrencilerinin çoğunun geçen hafta işlenen konuyu
hatırlamayışının nedeni nedir?
4