Metnin Tamamı - orsam

More documents

Recommendations

Info

İnceleme 1950’lerden sonraki dönemde, Türkiye ve Irak arasındaki su temelli gerginliklerin ardında Türkiye’nin başlattığı kalkınma projeleri, baraj inşa girişimlerinin etkisi gözlemlenmektedir. Bu gerginlikler, aynı zamanda, ekonomik, kültürel, sosyal ve politik ilişkileri de olumsuz etkilemiştir. Giriş Temel yaşam kaynağı olarak su, insanlığın varlığını sürdürmesi, çevre yaşamının devamlılığı, ekonomik gelişme ve yüksek hayat kalitesinin sağlanması gibi birçok açıdan kritik öneme sahip bir kaynaktır. Bu özelliğiyle su, aynı zamanda da ülkeler arası ilişkileri belirleyen temel etmenlerden bir tanesi olmuştur. Suyun devletlerarası ilişkileri etkileyecek boyutta bir öneme sahip olmasını etkileyen birbiriyle ilişkili birçok etken bulunmaktadır. Bunlardan ilki artan dünya nüfusudur. İkinci faktör ise, artan ve değişen insan ihtiyaçlarıdır. Üçüncü neden, uzun dönemli olarak ülkelerin ulaşabildikleri temiz ve tatlı su miktarının sınırlı olmasıdır. Dördüncü neden, artan insan aktiviteleri nedeniyle daha fazla tüketim maddelerinin üretilmesinin kullanılabilir yer üstü ve yer altı sularını kirletmesi gösterilebilir. Beşinci neden olarak, yeni gelişim projelerinin artan teknik karmaşıklığı, yatırım fonlarının yetersizliği ve artan proje maliyetleri gibi nedenlerle yeni su gelişim projelerinin sürekli olarak ertelenmesi gösterilebilir. Altıncı ve son etken olarak iklim değişimi ve küresel ısınmanın su sistemi üzerine negatif etkisi gösterilebilir. Bu bağlamda, su, genel olarak ilişkileri düzenlemede etkili bir faktör olduğu gibi Türkiye-Irak ilişkilerinde de önemli araçlardan bir tanesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çerçevede, Türkiye-Irak arasındaki ilişkilere bakıldığı zaman iki ülke arasında tarihsel, kültürel ve ekonomik bağların olduğu görülmektedir. 1 İki devlet arasındaki su temelli ilişkilere bakıldığı zaman ise 1950’li yılların sonlarına kadar nispeten sabit bir seyir izlediği görülmektedir. 2 20. yüzyılın ikinci yarısında Türkiye-Irak arasındaki ilişkiler değişmeye başlamıştır. 1950’lerden sonraki dönemde, iki ülke arasındaki su temelli gerginliklerin ardında Türkiye’nin başlattığı kalkınma projeleri, baraj inşa girişimlerinin etkisi gözlemlenmektedir. Bu gerginlikler, aynı zamanda, ekonomik, kültürel, sosyal ve politik ilişkileri de olumsuz etkilemiştir. Bu duruma rağmen, 1990lara kadar, Türkiye-Irak ilişkilerine bakıldığı zaman birçok sektörde oldukça geliştiği görülmektedir. 3 Körfez Savaşını takip eden dönemde ise özellikle Birleşmiş Milletler’in Irak üzerine koyduğu ambargo Türkiye-Irak ilişkilerini durma noktasına getirmiş ve bu durum da, Türkiye’nin özellikle ticaret, turizm, taşımacılık, iletişim ve bankacılık gibi birçok alanda zarara uğramasına yol açmıştır. Bu sektörler içerisinde de en büyük kayıp ticaret sektöründe yaşanmıştır. 1991-2003 arası 12 yıllık dönemde, Türkiye 17 milyar dolardan fazla bir ihracat kaybı yaşarken, kriz döneminde özellikle petrol fiyatlarının anormal artışı nedeniyle ithalat için 1 milyar dolar fazladan ödeme yapmak zorunda kalmıştır. 4 Bu dönemde Türkiye’nin üstlenmek zorunda kaldığı maliyet 30 milyar ile 100 milyar dolar arası olarak hesaplanmaktadır ve Türkiye, uluslararası camia tarafından bu kaybın telafisi için bir harekette bulunulmadığını belirtmiştir. 5 Bu durum, 2003 yılında Amerika’nın Irak’a ikinci müdahalesine kadar bu şekilde devam etmiştir. 2003 Savaşı genel olarak Türk ekonomisini olumsuz etkilemesine rağmen, Türkiye-Irak ilişkilerinin seviyesi 2003 sonrası periyotta artış göstermiştir. Ancak, hem yeniden başlayan ilişkiler hem de ticaret hacmi açısından bakıldığında Irak’la olan ilişkilerin 1991 öncesine erişemediğini rahatlıkla söylemek mümkündür. Bu bağlamda, bu çalışmada iki ülke arasındaki hem su temelli ilişkiler hem de genel sektörel ilişkiler üç dönem çerçevesinde incelenecektir. Bu Aralık 2011 - Cilt: 3 - Sayı: 36 61
İnceleme dönemler, 1991 öncesi, 1991-2003 arası ve 2003 sonrası dönem olarak nitelendirilebilir. 1991 Öncesi Türkiye-Irak İlişkileri Türkiye ile Irak arasında tarihi, kültürel, ekonomik ve siyasi bağlar her dönemde olmuştur. Genel olarak, iki ülke arasındaki ilişkilere bakıldığı zaman su sorunu temelli yaşanan gerginliklere rağmen 1991 Körfez Krizi’ne kadar birçok sektörde iyi ilişkiler geliştirildiği görülmektedir. Bu sektörlerden en önemlisi olarak dış ticaret gösterilebilir. 1991 öncesi iki ülke arasındaki ticaret hacmi yıllık 2 milyar dolarlık bir rakamı bulmaktadır. Hatta 1985-1990 yılları arasında Irak’ın, Türkiye’nin ihracatındaki payı %8.1 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Irak’a gerçekleştirdiği ihracat yaklaşık olarak yıllık 1 milyar dolardı. Irak’tan yapılan ithalat ise yaklaşık 1,5 milyar dolar seviyelerindeydi. Birinci Körfez Krizi’ne kadar, Türkiye’nin Irak’tan yaptığı ithalatın temel unsurlarını da petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktaydı. 6 Türkiye’nin Irak ile İhracatı ve İthalatı (Milyon $) Yıl İhracat İthalat Hacim İhracat/ İthalat Farkı 1985 961 1.137 2.098 -175 1986 533 769 1.322 -215 1987 945 1.154 2.099 -209 1988 986 1.437 2.423 -450 1989 445 1.650 2.095 -1.204 1990 215 1.047 1.261 -832 Kaynak: TUIK, DEIK Türkiye-Irak ilişkilerinin 1991 öncesi dönemine ait bu genel tablosunun yanı sıra, bu iki ülke arasındaki ilişkiler gerek ikili, gerek koloni güçleriyle imzalanan anlaşmalar, gerekse diplomatik yollarla cumhuriyet kurulduğu dönemden itibaren sürmektedir. Bu yapılan anlaşmalar ve kurulan ilişkilerde her zaman Fırat ve Dicle konusuna vurgu yapılmış ve anlaşma maddelerinde su yönetimi meselesi yer almıştır. Bu anlaşmalardan bir tanesi 23 Aralık 1920 tarihinde Irak ve Suriye’nin mandater devletleri olan Fransa ve Britanya arasında imzalanan Paris Anlaşması’dır. Bu anlaşmanın 3. maddesi Fırat ve Dicle Nehirlerinin sularını etkileyecek her türlü proje üzerine çalışma yapacak bir ortak komitenin oluşturulmasını öngörmektedir. 7 Fırat ve Dicle Nehir havzası ile ilgili düzenleme getiren dolayısıyla da Türkiye-Irak ilişkilerini etkileyecek bir diğer anlaşma da Lozan Barış Anlaşması’dır. Bu anlaşmanın 109. Maddesi de oldukça önemlidir ve Fırat ve Dicle ile ilgilidir. Adı geçen maddeye göre, su kullanımıyla alakalı kıyıdaşlar arasında her bir devletin kazanılmış haklarını ve çıkarlarını koruyacak bir anlaşma yapılacak ve anlaşmada bir aksama olduğu takdirde uzlaşma yoluyla çözülecektir. Türkiye-Irak ilişkilerini bu dönemde etkileyen diğer bir anlaşma ise 29 Mart 1946 tarihli Türkiye ve Irak arasındaki Dostluk ve Komşuluk İlişkileri Anlaşması’dır. Bu anlaşmanın 6. maddesi kapsamında 6 ek protokol yapılmıştır. Bu protokollerle, Fırat-Dicle Nehir sistemi ve kollarındaki iki ülkenin çıkarlarından bahseden bir çerçeve hazırlanmıştır. Ayrıca protokoller, Fırat-Dicle nehir havzasındaki sel kontrolü çalışmalarının acilen yapılması gerekliliği üzerinde dururken, Türkiye sınırları içerisindeki bulunacak depolama imkânlarının pozitif etkisinin altı çizilmiştir. 8 Görüldüğü üzere 1920-1960 yılları arası iki ülke ilişkileri daha çok taraflar arasındaki resmi düzenlemeler çerçevesinde ilerlemiştir. 9 1950’lerin sonlarında, Türkiye, özellikl e artan elektrik ihtiyacını karşılamak için baraj inşası ve kalkınma projeleri yapmaya başlamasıyla su konusu zaman zaman da bir gerginlik kaynağı olarak Türkiye-Irak ilişkilerinde önemli parametrelerden bir tanesi halini almıştır. 1965 yılında Keban Barajı’nın inşasına başlanılması diğer iki kıyıdaş ülke olan Irak ve Suriye’yi rahatsız etmiş ve bu barajın finansmanı, inşası ve su doldurulması aşamaları hem kıyıdaşlar boyutuyla hem uluslararası boyutuyla ayrı ayrı problemler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu dönemde Türkiye ile diğer kıyıdaşlar arasında hem Keban Barajı konusunu tartışmak hem de görüş alışverişi yapmak amaçlarıyla görüşmeler yapılmış ancak görüşmeler sonucunda bir anlaşmaya ulaşılamamış- 62 Aralık 2011 - Cilt: 3 - Sayı: 36
Page 1: Kapak Konusu Türkiye, su meselesin
Page 5 and 6: İnceleme da tepkiler göstermişle
Page 7 and 8: İnceleme Su temelli ilişkileri de
Page 9 and 10: İnceleme petrol alanları gelişti
Page 11 and 12: İnceleme Kuzey Irak’ın Erbil ke
Page 13: İnceleme 19 İdris Adil ve Talip A

Metnin Tamamı - orsam

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?