Bizbiriz dergisi 1.sayı

2. OSMANLI’DA BİLİMİN “ALAMETİ” Faruk KUL
Abdülhamid Han’ ın Japonya’ya 1889 yılında robot hediye ettiğini biliyor muydunuz?
İnsan biçimin de tasarlanan Alamet adındaki bu robotun ana özelliği sema edip yarım metre yürüyebilmesi. Alamet
ayrıca her saat başı yaptığı sema hareketi sırasında ezan okuyabiliyor.
Araştırmacı-Yazar Oktan Keleş’in arşivinde bulunan Alamet’ in orjinal fotoğrafları Yıldız Sarayı yangını sırasında
zarar görmüş. Ancak kalan fotoğraflar bile 120 yıl sonra bu ilginç olayı aydınlatmaya yetiyor.
Sultan 2. Abdülhamid Han döneminin Japon İmparatoru olan Meiji’ nin y eğeni Prens Komatsu, gemiyle İstanbul’a
gelir ve yanında getirdiği çeşitli hediyeleri Sultan’a hediye eder. Sarayda misafir edilen Komatsu’ dan sonra 1889
yılında İstanbul’a özel elçiler gönderen Japon İmparatoru, ülkesinin en büyük nişanı olan Büyük Krizantem dahil
pek çok hediyeyi 2. Abdülhamid Han’a takdim eder. Hediyelerle birlikte gelen mektupta İmparator, İslam dini, ilim,
teknolojik gelişmeler, Osmanlı’da vakıflar ve hayır kurumları yapısı gibi konularda bilgi ve materyal gönderilmesini
rica eder.
Alamet’in yapım süreci
Sultan, saat mekaniği konusunda devrin üstadı olan
Musa Dede’den daha önce hiç yapılmamış teknolojik bir saat
yapmasını ister. Saat ustası Musa Dede aklına gelen ilginç fikirle
alametin yapım aşamasına başlar. Bu saat semazen şeklinde
olsun. Her saat başı sema edip Gong sesi çıkartsın diyen Musa
Dede’nin fikrini Sultan inceler. Projeyi inceleyen Sultan, Musa
Dede’den Gong yerine Alamet’ in ezan okumasını istemiş,
robotun yapımından kısa bir süre önce icat edilen gramofon
sayesinde ses kaydı yapılabildiğini, dolayısıyla Alamet’ in ezan
okuyabileceğini belirtmiştir.
Alamet Neden Duyulmadı?
Ertuğrul Firkateyni ile birlikte Japonya’ya gönderilen
Alamet, ‘’Osmanlı Nişanları, hediyelerle birlikte İmparator’a
takdim edilmiştir’’ şeklinde kayıtlara düşüldüyse de
zamanla Osmanlı arşivleri arasına terk edilmiş ve bir daha
hatırlanmamıştır. Ertuğrul Firkateyni 450 mürettebatı
ile dönüş yolunda batmıştır. Bu üzücü olay Alamet’in
adının duyulmasını bugüne kadar imkânsız kılmıştır
Ayrıca Alamet’ in fotoğraflarının büyük bir kısmı Yıldız Sarayı
yangını sırasında hasar görmüştür.
Alamet’ in çağının çok çok üstünde olan özelliklerini şöyle
sıralayabiliriz:
• Semazen biçiminde
• Normal bir insan boyuna yakın
• Saatli bir robot
• Her saat başı sema ediyor
• Sema sırasında kollarını açıyor
• Gümüş levhalardan yapılmış etekleri sema esnasında açılıyor
• Sema ederken ezan okuyor
• Tüm bu hareketler sırasında yarım metre ilerliyor ve eğilerek geri dönüyor
Hareket kabiliyeti Yüksek bir Robot
Alamet’in yapabildiği hareketlerden olan ayakta durma, dengede kalma, yürüme ve eğilme zamanımız
teknolojisiyle bile ancak mümkündür. Alamet 1889 yılında bu hareketleri kolaylıkla gerçekleştirebiliyordu.
Robotun tamamı gümüş ve altın kaplamadan yapılmıştı. Robotun arka kısmında kurma ya mevcuttu ve yedi
günde bir kuruluyordu.
42 • Bizbiriz Dergisi