Dini-Konularda-Kendini-Kandırmanın-40-Yolu-Emre-Dorman

din ilerlemeye manidir
Batı’nın Osmanlı karşısındaki üstünlüğüne dayandığı kabul
edilmiştir. Zamanla bu yaklaşımın Batılılaşma anlayışını ifade
etmek üzere, muasır medeniyetlere ulaşma anlamında muasırlaşma
ve daha anlaşılır kılınmak üzere zamanla çağdaşlaşma
olarak kullanıldığı görülmektedir. 151
Doğal olarak bu arayışlardan İslâm dini ve toplumun din
anlayışı da ciddi manada nasibini almış ve bazı çevreler tarafından
bütün bozukluk İslam dinine fatura edilmişti. Osmanlı
İmparatorluğu’nun son döneminde doğup yetişen ve aynı zamanda
Cumhuriyet aydınları arasında da yer alan özellikle Ziya
Gökalp (1876-1924), Abdullah Cevdet (1869-1932), Celâl
Nuri İleri (1882-1936), Necmeddin Sadak (1890-1953), Hüseyin
Cahit Yalçın (1875-1957) ve Kılıçzade Hakkı (1872-1959)
gibi isimler İslam dini ile onun öğretilerine yönelik olarak Batı
tarzı bir eleştirel yaklaşımda bulunmuşlardır.
Söz konusu aydınların genelde geleneksel dinlerin tümüne,
özelde ise İslam dinine getirmiş oldukları pek çok eleştirel
yaklaşımdan hareketle, onların 18. ve 19. yüzyıl materyalizm
ve pozitivizm düşüncesinin etkisinde kaldıkları görülmektedir.
Bu noktada, Tanzimat hareketi ile birlikte neşredilmeye
başlayan çeşitli kitap, dergi, gazete ve ansiklopedik çalışmalar
ile özellikle Batılı yazarların çalışmalarından yapılan çeviri lerin
de dönemin aydınları üzerinde oldukça etkili olduğu bilinmek
tedir. Münif Mehmed Paşa’nın (1830-1910) öncülüğünde
gerçekleştirilen Mecmûa-i Fünûn adlı aylık ilim, fen ve kültür
eksenli dergi, Batı dünyasında gerçekleşti ği kabul edilen Aydınlanma
düşüncesinin tanıtılmasını sağlarken onun Muhâverât-ı
Hikemiyye (1859) isimli eseri, Voltaire ve Fontenelle gibi
yazarların felsefi diyaloglarından oluşturulmuştu. Mec mûa-i
Fünûn’un 18. yüzyıl Fransa’sında Aydınlanma düşüncesinin
ne şir vasıtası olarak görülen Grande Encyclopédie’nin üstlen-
151 M. Şükrü Hanioğlu, “Batılılaşma,” DİA, V, s. 148.
155