Kasım 2008 - Sayı: 143 (6076 KB) - İzmir - TMMOB İnşaat ...

genç-İMO
GATS – HİZMET TİCARETİ GENEL ANLAŞMASI
Fırat ÜMMETOĞLU
Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, 4. Sınıf Öğrencisi
Türkiye’nin küreselleşme sürecini tarihsel olarak incelersek
GATS anlaşmasını daha iyi anlayabiliriz.
Türkiye 1970’li yıllardan itibaren küreselleşme sürecine
girmiştir. Öncelikle ülke ekonomisinin dünya çapına
açılması özendirilmiş ve bu sayede küresel sermaye
için zemin hazırlanmıştır.1970 ve 1980 yılları arasında
bu temelin atılmasını sağlayan önemli beş olay şu şekildedir.
1. “Tokyo Raund” Uluslararası Toplantılar Zinciri
2. 1979 IMF Stand-by Anlaşması
3. Dünya Bankası Program Kredisi Anlaşması
4. 24 OCAK 1980 İktisadi Kararları
5. 12 EYLÜL 1980 darbesi
Özellikle 12 Eylül darbesinden sonra Türkiye, ani bir
şekilde serbest piyasaya açılmış ve dünya piyasasıyla
rekabet etmek zorunda kalmıştır. Türkiye işte bu zor
döneminde başını, Dünya Bankasının yeşil omuzlarına
yaslamıştır.1980 -1984 arasında her yıl düzenli olarak
5 SAL (Yapısal Uyarlama Kredisi) kredisi (1,6 milyar dolar)
almıştır. Devamında ise SECAL ( Sektörel Uyarlama
Kredisi ) kredileri gelmiştir. Adından da anlaşılacağı
gibi SAL kredileri ile temelleri atılan ihracata dönük
ekonominin, SECAL ( Sektörel Uyarlama Kredisi) kredileriyle
bütün sektörlere uyarlanması sağlanmıştır.
Tarım SECAL, mali SECAL, enerji SECAL gibi. Bu sayede
sektörlerin rekabete açılması teşvik edilmiş ve özelleştirmeler
başlamıştır. Çünkü özelleştirmeler kadar, sektörleri
rekabete açan başka bir sistem yoktur. Tabi ki
bu sistem her zaman güçlü firmaların işine yaramıştır.
Rekabet ortamında zayıf olanın yenilmesi doğanın kanunudur.
1990 lı yılların başında ise Dünya Bankasının yerini IMF-
Dünya Ticaret Örgütü almıştır ve Türkiye artık güvendiği
dağlara sadece başını değil, gövdesini yaslamaya
başlamıştır. Fakat enteresandır, IMF ve Dünya Ticaret
Örgütünün bu durumdan hiçbir şikâyeti olmamıştır.
İşte bu gelişmeler arasında Dünya Ticaret Örgütünün
yönetimini üstlendiği GATS anlaşması 25.02.1995 yılında
TBMM’den geçmiştir. Üzerinden 13 sene geçmesine
rağmen şu an bile, hala bu anlaşma bilinmemektedir.
GATS anlaşmasının Türkiye’deki ilgili ayağı Hazine Müsteşarlığı/Bankacılık
ve Kambiyo Genel Müdürlüğüdür.
Bu bölümde GATS çalışmalarıyla ilgilenen 4 kişi vardır
ve Bankacılık ve Kambiyo Genel Müdürünün açıklamasına
göre; GATS, Türk iş dünyasının konusudur. Bu yüzden
anlaşmanın halkla ya da kamuyla tartışılmasına
gerek duyulmamıştır.
GATS - 25.02.1995
GATS 29 maddelik bir anlaşmadır. Anlaşma kapsamını
“devlet tarafından görülen hizmetleri kapsamaz” olarak
belirlemiş. O zaman buradan anlaşılan, devlet ve
kamu otoritesinin yürüttüğü hizmetler GATS’ ın kapsamına
girmez.Fakat bu konuda ek bir açıklama daha
vardır.”Eğer kamuca yapılan hizmette ticari amaç güdülüyorsa,
bu hizmette rakipler varsa” devletin yaptığı
bu işler, GATS kapsamına girecektir. Bu sayede GATS
kamu alanını kendi belirleyerek, kamuya rahatça müdahale
edebilecektir. Kamu hizmetlerinin büyük bir
kısmının küreselleşmesi demek, mecburen özelleştirme
demektir. Bu durum, özellikle sağlık ve eğitim gibi
kamu hizmetlerinde önemli tehlikeler yaratmaktadır.
GATS’ a göre her hizmet dört şekilde ticarete konu edilebilir;
1. Sınır Ötesi Ticaret (e-ticaret): Mesela
Türkiye’den bir mühendis Amerika’daki bir barajın
tasarımını bilgisayar başından yapabilecek ve internet
üzerinden bu projesini karşı tarafa satabilecek.
Anlaşma soruyor. E-ticarette devlet olarak bir sınır
koydun mu? Yurtdışındaki şirketler eğitim hizmetlerini
e-ticaret olarak verebilir mi, veremez mi?
Üçüncü bir soruda kendi şirketlerine uyguladığın
kuralları, devlet olarak yurtdışından gelen şirketlere
de uygulayacak mısın? Türkiye’de Koç ve Sabancı
şirketleri e-ticaret yapabilmektedir. Bu uygulamayı
yapabilmek için gelişmiş bir veri tabanı ve teknoloji
gerekmektedir.
2. Yurtdışında Tüketim: Mesela Türk vatandaşı
Amerika’ya gidip eğitim hizmeti almak istiyor. Sen
devlet olarak buna herhangi bir sınır getiriyor musun?
Ya da Türk vatandaşın yurtdışından turizm hizmeti
alıp, İspanya’da tatil yapmak istiyor. Sen devlet
olarak buna bir sınır getiriyor musun?
3. Ticari Varlık Bulundurma: Bu kısım önemlidir.
Yurtdışında herhangi bir kamu alanında(sağlık, eğitim
vb…) çalışan bir şirket, Türkiye’ye gelip şirket
kurabilir mi ya da herhangi bir Türk şirketle ortak
olup şirket açabilir mi? Eğer bir sınır koymak istiyorsa
onu belirtecek. Mesela yurtdışından gelip burada
şirket kurmak istiyorsan asgari olarak elli bin dolar
yabancı sermaye getireceksin gibi. Fakat GATS anlaşması
bu sınırların ticareti kısıtladığı kanısındadır.
İşte bu durum Türk şirketlerini, büyük yabancı şirketlerle
rekabet etmek zorunda bırakacak. Böylece
zayıf olan Türk şirketleri ya yabancı şirketlere satılacak
ya da onlarla ortak olmak zorunda kalacaktır.
4. Gerçek Kişilerin Varlığı: Bu ticaret şekli ise,
Ticari Varlık Bulundurmanın devamıdır. Yabancı ya-
48
Kasım 2008 - 143