İncelemeleretkiyecek yatay yer sarsıntısı kuvveti aşağıdakibağıntı kullanılarak hesaplanacaktır.H=C.(G+n.P)Burada; H, yatay sarsıntı kuvvetini; G, zati ağırlığı;P, hareketli yükü; n, yapının kullanım amacına bağlıve 1~1/3 arasında değişen hareketli yük katsayısını; C,birinci derecedeki deprem bölgelerinde 0,04~0,02;ikinci derece deprem bölgelerinde 0,03~0,01 arasındadeğişen deprem katsayısını göstermektedir. Bölgeleregöre verilen deprem katsayısının seçimi, yapı türüne,zemin durumuna bağlı olarak mühendisin vedenetleme makamının takdirine bırakılmıştır.Yönetmeliğin III. Bölümünde, yapıların onarımı ileilgili kurallar bulunmaktadır. Yönetmeliğin sonunda,birinci ve ikinci dereceli yersarsıntısı bölgelerine dahilolan bucak ve ilçeleri gösterir liste bulunmaktadır. Bulisteye göre İzmir ve çevresinin hangi deprembölgesine girdiği Çizelge-2'de sunulmuştur.(2)5. YERSARSINTISI BÖLGELERİNDEYAPILACAK YAPILAR HAKKINDAKİYÖNETMELİK1953 yılında, 4623 sayılı kanuna dayandırılarak,T.C. İmar ve İskan Bakanlığı tarafından yeni biryönetmelik yayınlanmıştır. Yönetmelikte, zeminemniyet gerilmeleri, suya maruz killi topraklar için 0,7kg/cm2; kumlu-çakıllı topraklar için 1,5 kg/cm2;sıkışık çakıl, iri kum veya sert kil için 2,0 kg/cm2;küskülük veya sert kayalar için 5~15 kg/cm2 olmasıöngörülmüştür. Yönetmelikte, deprem tesirininbirbirine dik iki eksen doğrultusunda tesir ettiği, fakather iki doğrultuda aynı anda etkimediği kabuledilmekte olup, yatay deprem yükünün (2) bağıntısıile hesaplanması öngörülmektedir. C, depremkatsayısı birinci derecedeki deprem bölgelerinde,zemin türüne bağlı olarak 0,02~0,04 arasında; ikinciderece deprem bölgelerinde, zemin türüne bağlıolarak 0,01~0,03 arasında değişmektedir. n, hareketliyük katsayısı olup; sinema, tiyatro gibi halkın topluÇizelge-2 : 1949 yılında yayınlanan “Türkiye Yersarsıntısı Bölgeleri Yapı Yönetmeliği”ne göre İzmir ve yakınçevresinin durumu14 İMO İzmir Şubesi Bülteni - Mayıs <strong>2007</strong> - Sayı: <strong>134</strong>
İncelemelerolarak bulunabileceği binalarda 1,0; resmi yapılarda0,5; meskenlerde 1/3 alınması öngörülmüştür. Birönceki yönetmelikte olduğu gibi (C) ve (n)katsayılarının seçimi, hesabı gerçekleştiren mühendisve denetleyici makamın takdiri ile saptanmaktadır.Yönetmelikte ahşap ve kerpiç yapıların imalatına,depremden hasar görmüş yapıların onarımına ilişkinesaslara da yer verilmiştir.6. AFET BÖLGELERİNDE YAPILACAKYAPILAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK (1962)1949 ve 1953 yıllarından sonra, 1962 yılında,15.5.1959 gününde kabul edilen 7269 sayılı “UmumiHayata Müessir Afetler Dolayısıyla AlınacakTedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun”un 3.maddesine dayanılarak, T.C. İmar ve İskan BakanlığıMesken Genel Müdürlüğü tarafından “AfetBölgelerinde Yapılacak Yapılar HakkındakiYönetmelik” çıkartılmıştır. Yönetmelik, sadecedeprem bölgelerinde yapılacak yapıları kapsamayıp,yangın ve su baskınına maruz bölgelerde yapılacakyapılara ilişkin kuralları da içermektedir.Yönetmelikte, deprem bölgelerinde inşa edilecekyapıların, doğal zemin seviyesinin ya da tesviyeedilmiş zemin seviyesinden en az 30 cm. üstündekalacak biçimde olmasını zorunlu kılmaktadır. Buyönetmelikte, betonarme veya çelik karkas yapılardadeprem bakımından kat adedi ve yapı yüksekliğiaçısından herhangi bir sınırlama getirilmemiştir.Yönetmelikte; yığma, ahşap ve kerpiç yapılara ilişkinesaslara, afete maruz kalarak hasar görmüş yapılarınonarımına ait esaslara da yer verilmiştir.Yönetmelikte, farklı zamanlarda veya aynı zamandadeğişik taşıyıcı sistemlerle inşa edilmiş veya değişiközelliklere sahip zeminler üzerine inşa edilmişyapıların arasında en az 3 cm. dilatasyon derzibırakılması öngörülmüştür. Yapıya etkiyecek yataydeprem yükü, (2) numaralı bağıntı kullanılarakhesaplanacaktır. Bu bağıntıdaki C deprem katsayısı,diğer yönetmeliklerden farklı olarak; yapının taşıyıcısisteminin çelik ya da betonarme olmasına bağlı n1;birinci ve ikinci deprem bölgesine bağlı olarak n2; yapıyüksekliğine bağlı olarak C0katsayısı kullanılarakaşağıdaki bağıntı ile hesaplanmaktadır.C=C .n .n0 1 2(3) numaralı bağıntıda, C0 değerleri 0,06~0,10; n1değerleri 0,6~1,0; n2değerleri 0,6~1,0 arasındadeğişmektedir. Bu yönetmeliğe göre, (2) numaralıbağıntıda kullanılan (n) hareketli yük katsayısı;(3)sinema, tiyatro gibi halkın yoğun bulunabileceğiyapılarda 1,0; diğer yapılarda 0,5 olarak alınacaktır.Yönetmelikte, yatay yüklere göre hesap yapılır ikendeprem yüküne tam rüzgar yükünün yarısınıneklenmesi suretiyle elde edilecek değer ile sadece tamrüzgar yükünün etkimesi suretiyle bulunan değerinkıyaslanması ve en elverişsiz yükün alınmasıöngörülmektedir. Yönetmelikte, deprem hesabında,malzeme emniyet gerilmelerinin %50 arttırılacağıbelirtilmiştir.7. AFET BÖLGELERİNDE YAPILACAKYAPILAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK (1968)968 yılında, 7269 sayılı kanunun 3. maddesinedayanılarak, T.C. İmar ve İskan Bakanlığı Afet İşleriGenel Müdürlüğü tarafından “Afet BölgelerindeYapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik”yayınlanmıştır. Bu yönetmelikte, BakanlarKurulu'nun 5.4.1963 gün ve 6/1613 sayılı kararı ilekabul edilen “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası”kullanılmıştır. Bu haritaya göre ülkemiz, depremaçısından; birinci, ikinci, üçüncü derece ve tehlikesizbölgeler olmak üzere dört bölgeye ayrılmıştır.Yönetmelikte, su baskını ve yangın afetlerindenkorunmaya ilişkin kurallara da yer verilmiştir.Yönetmelikte, betonarme yapıların plandaolabildiğince kapalı dikdörtgen ya da kare biçimindeinşa edilmesi öngörülmüştür. İlk kez bu yönetmeliklebirlikte, yapı yüksekliğine bağlı olarak dinamik hesapyöntemleri zorunlu kılınmıştır. Yüksekliği 44 m.'yigeçen betonarme karkas yapıların deprem hesapları,dinamik hesap yöntemleri kullanılarak yapılacaktır.Yönetmelikte, temel altına en az 10 cm.kalınlığında ve 150 dozlu bir tesviye betonu atılmasızorunlu kılınmıştır. Temellerde kullanılacakbetonarme bağlantı kirişleri, birinci derece deprembölgelerinde kayadan farklı zeminler için; bir boyutu240 cm.'den az olmamak üzere 900 cm en kesitindeolacak ve en az 4Ф16 boyuna donatı içerecektir. Temelbağlantı kirişleri ikinci ve üçüncü derecede deprembölgelerinde ve birinci derece deprem bölgelerindekikayalık zeminler için bir boyutu 20 cm.'den az2olmamak üzere 700 cm en kesitinde olması vebağlantı kirişlerine en az 4Ф14 boyuna donatıyerleştirilmesi öngörülmektedir. Bağlantı kirişlerindeen az Ф6 mm. çapında etriye donatısı kullanılması veetriye aralıklarının bağlantı kirişlerinin büyükboyutunu geçmemesi gerekmektedir. Buyönetmelikle birlikte ilk kez betonarme kolon, kiriş,perde ve döşeme boyutlarına kısıtlamalar getirilmiş,kolonun en küçük kenarının 24 cm.'den ve katİMO İzmir Şubesi Bülteni - Mayıs <strong>2007</strong> - Sayı: <strong>134</strong>15