Panel - Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği
Panel - Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği
Panel - Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
BA⁄IfiÇI HAKLARI<br />
<strong>Kan</strong> ba¤›fl›, yaln›z t›p bilimi <strong>ve</strong> bu kapsamda etik ile de¤il, ayn› zamanda hukuk <strong>ve</strong> sosyoloji ile de yak›ndan ba¤lant›l›d›r.<br />
Bu durum kan ba¤›fl›n›n olanakl› oldu¤u zamandan beri bilinmekle birlikte, sosyolojik yönü de içine alan ilk<br />
ba¤›flç› s›n›fland›rma çal›flmas› ‹ngiliz sosyo-ekonomist olan Prof. Richard Titmuss taraf›ndan 1970 y›l›nda “Hediye ‹liflkisi:<br />
‹nsan <strong>Kan</strong>›ndan Sosyal Politikaya (The Gift Relationship: From Human Blood to Social Policy)” adl› kitapta ele al›nm›flt›r.<br />
Sosyal politikalar konusunda altruistik bir bak›fl aç›s›na sahip olan Titmuss, bu kitapta kan ba¤›flç›s›n› sosyolojik<br />
olarak 8 ana tipe ay›rarak incelemifltir (1).<br />
Tip A (paral› ba¤›flç›) kan›n› piyasa durumuna göre belirledi¤i bir bedel karfl›l›¤›nda satan kifliyi tan›mlar<br />
Tip B (profesyonel ba¤›flç›) para <strong>ve</strong>ya izin gibi ödülü almak için düzenli aral›klarla kan›n› satan kifliyi tan›mlar<br />
Tip C (paral› <strong>ve</strong>ya yönlendirilmifl ba¤›flç›) <strong>Kan</strong>›n› satan ancak para olmasa da kan›n› <strong>ve</strong>rebilecek kifliyi tan›mlar.<br />
Tip D (sorumluluk bedeli ba¤›flç›s›) kendisine kullan›lan kan için kendisinden belli bir para al›nan bu kiflinin bu paray›<br />
ödememek <strong>ve</strong>ya geri almak için kendisinin kan <strong>ve</strong>rmesini <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>recek birini bulmas› durumunda kan <strong>ve</strong>recek kifliyi<br />
tan›mlar<br />
Tip E (aile kredi ba¤›flç›s›) ileride kendisi <strong>ve</strong>ya ailesine kan gerekti¤inde kan bulabilmek için önceden belli aral›klarla<br />
(y›lda en az 1 kez) kan ba¤›fllayan kifliyi tan›mlar.<br />
Tip F (zorunlu ba¤›flç›) bulundu¤u sosyal konum gere¤i kendisinden kan ba¤›fllamas› istenildi¤inde ret edebilme<br />
flans› olmayan kifliyi tan›mlar.<br />
Tip G (ödüllendirilmifl ba¤›flç›) kan ba¤›fl› karfl›l›¤›nda para d›fl›nda <strong>ve</strong>rilen ödülü alabilmek için kan ba¤›fl›nda bulunan<br />
kifliyi tan›mlar.<br />
Tip H (gönüllü toplumsal kan ba¤›flç›s›) Teflvik edici ödül, para <strong>ve</strong> bask› olmaks›z›n tamamen kendi özgür iradesi<br />
ile kan ba¤›fllayan kifliyi tan›mlar (1,2).<br />
<strong>Kan</strong> ba¤›flç›s› tiplerinin terminolojik aç›dan tan›mlanmas› konusunda 1970’lerden günümüze kadar yap›lm›fl s›n›rl›<br />
say›da çal›flma bulunmaktad›r. Bunlardan biri Dünya Sa¤l›k Örgütü’nce (DSÖ) yap›lm›fl olanlard›r <strong>ve</strong> ba¤›flç›s›n› “karfl›l›k”<br />
kavram›n› esas alarak 3 ana bafll›k alt›nda ele almaktad›r (2).<br />
1. Ticari kan ba¤›flç›s›<br />
2. Takas kan ba¤›flç›s›<br />
3. Gönüllü kan ba¤›flç›s›<br />
Ba¤›flç› haklar›; kan ba¤›flç›s› tiplerinin özellikle ticari <strong>ve</strong> takas kan ba¤›flç›s› tipleri d›fl›nda gönüllü kan ba¤›flç›lar›<br />
söz konusu oldu¤unda, farkl› yaklafl›mlar› gündeme getirmektedir. Gönüllü kan ba¤›flç›lar›n›n riskli davran›fllar konusunda<br />
<strong>ve</strong>rdikleri bilgilerin gü<strong>ve</strong>nilirli¤inin daha fazla oldu¤unu belirten görüfller bulunmaktad›r (3).<br />
Al›c›lar›n haklar›n›n öne ç›kt›¤› <strong>ve</strong> ba¤›flç›lar için sorumluluk ifadesinin kullan›ld›¤› yaklafl›mlar(4) ile t›bbi uygulamac›lar›n<br />
daha s›k tart›flt›¤› bir de¤erlendirme olarak karfl›lafl›lmakta ise de, genel olarak ba¤›flç› haklar› evrensel t›p uygulamalar›<br />
<strong>ve</strong> etik ilkelerinin yan› s›ra ulusal hukuk sistemleri ile uluslararas› hukuk normlar›n›n bir arada de¤erlendirilmesini<br />
gerektiren <strong>ve</strong> dolay›s›yla çok yönlü ele al›nmas› gereken bir kavramd›r (4, 5). Türkiye’de sa¤l›k mevzuat› çerçe<strong>ve</strong>sinde<br />
yap›lm›fl olan düzenlemeler ile ortaya konmufl olan kurallar, temel olarak al›c›n›n haklar›n›n korunmas›na<br />
yönelik düzenlemeleri kapsarken, etik tart›flmalar›n önemli bir k›sm›nda ba¤›flç› sorumlulu¤unun öne ç›kt›¤› görülmektedir.<br />
De¤iflik gruplar›n ba¤›flç›lar için tan›mlanm›fl kurallar› ayr›mc›l›k olarak görmesi <strong>ve</strong> son y›llarda gittikçe artan bu<br />
tart›flmalar›n sonucu olarak ba¤›flç›lara yönelik formlarda de¤ifliklik yap›lmas› da bu haklar›n tart›fl›lmas›nda önemli kilometre<br />
tafllar›ndan birisidir. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nde yer alan insanl›k onuru <strong>ve</strong> insan olarak de¤erli olma,<br />
yaflama <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nlik hakk›, afla¤›lay›c› muameleye maruz kalmama, özel yaflam›n gizlili¤i <strong>ve</strong> mahremiyet, herhangi bir<br />
ayr›mc›l›¤a maruz kalmama gibi uluslararas› haklar›n ba¤›flç›lar için geçerlili¤i bir yana, Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün bu<br />
- 37 -<br />
Prof. Dr. fiebnem Korur Fincanc›
Change language