KADIKÖY LIFE / Mart & Nisan 2022

Hatıralar Bulvarı
Kadıköy Meydanı’nda “Üsküdar Kadıköy Halk Tramvayları” / ÜKHT, 1940’
(Kartpostal / R. Sertaç Kayserilioğlu Koleksiyonu)
Üsküdar Kadıköy Tramvay Hatlarını Gösteren “ÜKHT Pasosu,1938 -1939”
R.Sertaç Kayserilioğlu’nun Kadıköy Kızıltoprak 49 İlkokulu 1. Sınıfında
Kullandığı Kendi Pasosu,1955
cikiyordu. Bu yakada tramvay işletimi ile ilgili ilk çalışmalar ise
Üsküdar-Kadıköy çevresinde tramvay hattı ve tesisi kurulması
ve işletmesiyle ilgili olarak başlamıştı (Bakınız: KAYSERİLİOĞLU,
Dr. R.Sertaç;“Dersaadet’ten İstanbul’a Tramvay -2. Cilt”. Sayfa:
200, İETT Yayınları / İstanbul, 1999)
Konuya ilişkin tarihçe incelendiğinde, İstanbul’un Anadolu
Yakası’nda tramvay işletimi ile ilgili olarak ilk teklifin verilişinin,
1327/1911 tarihinde “Meclis-i Vükelâ” kararına bağlı olarak
Nafıa Nezareti (Bayındırlık Bakanlığı) tarafından 25 Haziran
1329/1913 tarihinde açılan ihale aracılığında ve İstanbul’da ilk
havagazı fabrikası kurma teklifi verenlerden biri olan Mösyö
Bezanson’un, merkezi Paris’te bulunan Omnium D’entreprises
Şirketi ile olduğu görülmekte…
Ancak devreye giren Evkaf Nezareti / Vakıflar İdaresi’nin girişimleri
sonucunda, Meclis- i Vükela (Osmanlı’da Padişahın Meclisi)
kararına dayalı 5 Mart 1331/1914 tarihli İrade-i Seniyye (Padişah
Emri) uyarınca, Üsküdar- Kadıköy çevresi ile Boğaziçi’nin Anadolu
Hisarı’ndan Beykoz ve Anadolu Feneri’ne kadar olan bölümünde
inşa edilip işletilecek birelektrikli tramvay hattına bağlı
olacak “Üsküdar-Alemdağ Tramvayı” inşası kararlaştırılmıştı.
4 Mayıs 1331/1914 tarihli karara uygun bir biçimde; tramvay
vagonlarının montesi ve hatların döşenmesi için gerekli olan
atölye ve şantiye binası, Evkaf-ı Hümâyun Nezâreti ile Şehremaneti’nin
müşterekliğinde olmak kaydı ile Selami Ali Efendi
Vakfı’ndan Acıbadem Dergâhı bahçesi ve çevresinde yapılıp
işletilecek, yapılacak masraflar ile elde edilecek gelirlerise yine
kendi aralarında pay edilecekti.
Üsküdar Meydanı’nda Tramvaylar, 1940’
(Kartpostal / R.Sertaç Kayserilioğlu koleksiyonu)
Ancak, 1914 yılı sonlarında 1.Dünya Savaşı’nın patlaması ve ardından
da Kurtuluş Savaşı nedeni ile bu girişimler duraksamış,
nihayet 1927 yılında Süreyya İlmen’in öncülüğünde başlayan
teşebbüsler neticesinde19 Şubat 1928 tarihinde “Üsküdar-Kısıklı-Alemdağ
Halk Tramvayları T.A.Ş.” kurulmuş ve 8 Haziran
1928 Cuma günü yapılan açılış merasimi ile de “Üsküdar-Bağlarbaşı-Kısıklı”
arasındaki tramvay seferleri tek hatlı olarak
işletime açılmıştı (Bakınız: SAHIRSALAN Necmettin; “Üsküdar
Kadıköy ve Havalisi Halk Tramvayları”.Sayfa: 48. İstanbul, 1932)
Ne var ki; hattın kısa mesafeli oluşu ve arzu edilen yolcu potansiyelini
bir türlü elde edemeyişi, şirketi sıkıntıya sokmuştu.
Nitekim; 2 Temmuz 1929 tarihinde Nafıa Vekaleti ile yapılan
yeni anlaşma uyarınca, İstanbul Belediyesi’nin en büyük hissesine
sahip olduğu “Üsküdar ve Havalisi Halk Tramvayları T.A.Ş.”
(ÜKHT) ismi ile yeni bir şirket daha kurulmuş ve 13 Ekim 1929
tarihinde de bu defa “Üsküdar-Haydarpaşa-Karacaahmet-Bağlarbaşı”
hattı devreye sokulmuştu.
30 Nisan1934 tarihinde inşası başlayan “Üsküdar-Kadıköy”tramvay
hattı 1 Eylül 1934 tarihli açılışı ile devreye girerken,
28 Ağustos 1934 tarihli açılışı ile“Kadıköy-Fenerbahçe” ve
“Kadıköy-Moda” hatları işletime girecek, 29Ekim 1934 tarihinden
itibaren de Kadıköy-Bostancı” (önce Suadiye) ve 2 Ekim
1935 tarihinde de “Kadıköy-Gazhane hatları hizmete girecekti.
Böylece,1929-1935 yılları itibariyle Üsküdar ve Kadıköy yöresi,
raylı toplu ulaşımı anlamında oldukça geniş bir tramvay ulaşım
hattına sahip olacak ve 1966 yılına değin tüm bu hatları ile
hizmetlerini sunacaktı.
ÜSKÜDAR VE KADIKÖY YAKASI TRAMVAYLARI ÖZELLİKLERİ
Üsküdar ve Kadıköy yörelerine bağlı hatlarda çalışan tramvaylar,
karşı yakaya nazaran daha değişik renk ve modellere sahipti. Sarı,
mor, mavi, kırmızı ve yeşil boyalı renklerle başlayan bu farklılık,
kapılarından koltuklarına kadar herşeyi ile devam ederdi. 1930’lu
yıllarda bu yörelerde çalışan tramvayların 1. Mevkileri mavi renkte
(bu mavi renk 1940’lı yıllarla birlikte sarı renge dönüşecektir),
2. Mevkileri ise yeşil renkteydi. Ancak bu yeşil renk, İstanbul tarafında
çalışan tramvayların sahip olduğu hâki yeşilden daha farklı
olup, adeta çimen yeşili tonundaydı (Bakınız: EROĞAN, Nedim:
“Tramvaylı Günler ve Eski Tangolar”. Sayfa: 14-15, İstanbul, 1994)
Bu yakaya özgü iki tip tramvaylar vardı. Birincisi, bugün örneğini
Taksim-Tünel arasındaki nostaljik tramvaylarda da gördüğümüz
şekilde “sahanlık” denilen vatmanın bulunduğu yere sahip
olan ve hem önden hem arkadan binilebilen tramvaylardı.
Mart & Nisan 2022 kadikoylife.com : 41