biyoloji_9_derskitabi_meb_biyoloji_FfLow

Hücre, Organizma ve Metabolizma
Laboratuvarda değişik radikal gruplar eklenerek amino asit çeşitleri elde edilebilir. Amino asitler
birbirlerine amino ve karboksil gruplarıyla bağlanır.
Aşağıda görüldüğü gibi iki amino asidin birleşmesi sırasında bir molekül su çıkarak peptit bağı
kurulur. İki amino asidin bir peptit bağıyla birleşmesi sonucu dipeptit; üç amino asidin iki peptit bağıyla
birleşmesinden de tripeptit; çok sayıda amino asidin birleşmesiyle polipeptit oluşur. Bazı proteinler
birden fazla polipeptidin birleşmesiyle oluşmuş yapılardır.
Çok sayıda amino asit dehidrasyon sentezi sonucu birleşerek proteinleri oluştururken proteinler
hidrolizle yapı birimleri olan amino asitlere ayrışır.
Doğada proteinlerin yapısına katılan yirmi çeşit amino asit bulunur. Bu amino asitlerden sekiz tanesi
insan vücudunda sentezlenemez. Vücudumuzun işlevlerini yerine getirebilmesi için besinlerle dışarıdan
almamız gereken amino asitlere temel (esansiyel) amino asitler denir. Bitkiler bütün amino asitleri
kendileri sentezleyebilirken hayvanlar temel amino asitleri besinlerle dışarıdan hazır alır.
Hücrede sentezlenen protein her canlıda kendine özgüdür. Çünkü proteini oluşturan amino asitlerin
çeşidi, sayısı ve dizilişleri hücre DNA’sı tarafından her canlıda farklı şekilde belirlenir. Protein sentezi
sırasında amino asitlerin dizilişi genlerle kontrol edilir.
Isıtma, yüksek basınç ve tuz derişimi gibi etkenler proteinlerin yapısını bozar. Bu olaya denatürasyon
denir. Proteinlerin yapısının bozulduğunu yağda yumurta pişirdiğimizde gözlemleyebiliriz. Yapısı bozulan
protein artık biyolojik olarak aktif olmayan bir proteindir. Çünkü denatürasyona neden olan tepkimeler
geri dönüşlü değildir.
44
Proteinlerin organizmadaki görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz.
• Proteinler kıkırdak, kemik, kas vb. dokuların yapısına katılır.
• Proteinler hücre zarının yapısına katılarak madde geçişlerinde önemli rol oynar.
• Bitki ve hayvanlarda vücutta farklı metabolik olayların düzenlenmesinde görev alan bazı
hormonların yapısında proteinler bulunur.
• Proteinler vücudun bağışıklık sisteminde görev alır.
• Proteinler çeşitli tepkimelerin gerçekleşmesini sağlayan enzimlerin yapısına katılır.
• İnsan vücudunda yıpranan hücrelerin yerine yenilerinin yapılması proteinler sayesinde olur.
• Proteinler alyuvarlarda bulunan hemoglobinin bir kısmını, kan proteinlerinden olan albumin,
globulin ve fibrinojenin yapısını oluşturur.
• Proteinler hücre içi ve hücre dışı sıvı dengesinin korunmasında rol alır.
• Vücuda karbonhidrat ve yağların yeterli alınmadığı durumlarda proteinler enerji sağlamak için
kullanılır.
• Proteinler hücre içi ve hücre dışı sıvılarda oluşan pH değişikliklerini dengeler.
• Proteinler büyüme ve gelişme sırasında yeni hücrelerin yapımında, dokuların onarımında görev
alır.