25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı - Kültür ve Turizm Bakanlığı

(R·) ve perhidroksil radikalleri (HOO ·) oluştururlar. Bu radikaller ise organik
maddeyi parçalayan zincir reaksiyonları için birer başlatıcıdırlar (Arantes ve
başk., 2006).
Bakır iyonlarının serbest radikal üretimini demirden daha fazla
katalizlediği iddia edilmektedir (Pihlar et al., 1999). Düşük asidik ortamda,
bakır iyonları anhidroglikoz zincirindeki oksidasyonu katalize ederken
düşük bazik ortamda ise bakır iyonları glikozidik bağın kırılmasında etkin
rol oynarlar (Bicchiere, 1996). Özellikle, bazik ortamlarda (pH≥8) bakır
iyonları peroksit bozulmalarında daha etkin katalizörlerdir (Budnar et al.,
2004). Osmanlı zamanına ait bir kaynak olan Gülzar-ı Savab isimli mürekkep
ve ahar yapım usullerini anlatan kitapta; jengar ya da bakır pasın bakır asetat
(verdigris) denilen metin cetvellemede kullanıldığı söylenmektedir.
Eserin ilk 11 sayfasındaki yırtık alanlar selobant ile onarılmıştır (Resim:
3-4). Ancak bilindiği gibi selobant da kâğıt eserler için çok zararlıdır.
Selobantlarda kullanılan tutkalların yapısında bulunan asetat grupları
bozunma reaksiyonları sonucu asetik aside dönüşmektedir. Asetik asit zayıf
bir asit olduğundan kâğıt üzerindeki tahribatı belirli bir süreç sonunda ortaya
çıkmaktadır. Ancak bu aşamadan sonra tahribatın telafisi imkânsız hâle
gelmektedir.
Selobant onarımlarının dışında eserin ilk 42 sayfasında tamamlama
amacıyla yapılmış kâğıt onarımlar bulunmaktadır. Eserin dikişi ve şirazesi
çok sağlamdır.
Eserin belgeleme işlemi sırasında çeşitli sayfaların çeşitli noktalarında düz
yüzey pH elektrotu kullanılarak gerçekleştirilen pH testlerine göre eserin pH
değeri 4.7 ile 5.6 arasındadır.
Eserin ilk kısımlarındaki rengi daha sarı olan sayfaların pH’ı 4.7 iken eserin
sonlarında ortalarında bulunan daha beyaz bazı sayfaların pH’ı 5.6 civarında,
yani tehlikeli değerin üzerindedir.
45