25.02.2013 Views

n}l·s ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/-f /-fgLlt

n}l·s ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/-f /-fgLlt

n}l·s ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/-f /-fgLlt

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

:yfgLo zf;g <strong>tyf</strong> ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd,<br />

n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f /-<strong>fgLlt</strong><br />

g]kfn ;/sf/<br />

:yfgLo ljsf; dGqfno<br />

c;f/ @)^^


ljifo;"rL<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

cWofo 1 M kl/ro .................................................................................................................... 1<br />

1.1 ljifo k|j]z ........................................................................................................... 1<br />

1.2 p@]Zo .................................................................................................................. 1<br />

1.3 n}<strong>l·s</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f ;f]+rsf] ;}$flGts cfwf/ .................................. 2<br />

1.4 jl~rt ;d"xsf] kl/efiff ....................................................................................... 3<br />

1.5 tof/L k|lqmof ...................................................................................................... 4<br />

1.6 ck]lIft pkof]ustf{x? ......................................................................................... 4<br />

cWofo 2 M n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong>, ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f, :yfgLo zf;g <strong>tyf</strong> ;fd'bflos<br />

ljsf;sf] ljBdfg l:ylt .......................................................................................... 5<br />

2.1 gLlt <strong>tyf</strong> sfg'gL cfwf/ ...................................................................................... 5<br />

2.1.1 /fli^«o dfu{bz{g .......................................................................................................... 5<br />

2.1.2 :yfgLo :jfoQ zf;g P]g <strong>tyf</strong> lgo<strong>dfj</strong>nL .................................................................... 6<br />

2.1.3 yk cg'bfg lgb]{lzsf, 2065 ....................................................................................... 7<br />

2.1.4 uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlw, 2065 .................................................................... 8<br />

2.1.5 ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iff sfof{Gjog lgb]{lzsf, 2065 ................................................................ 8<br />

2.1.6 Go"gtd zt{ <strong>tyf</strong> sfo{;Dkfbg dfkg, 2065 .................................................................. 8<br />

2.1.7 n}<strong>l·s</strong> pQ/bfoL ah]^ lgb]{lzsf, 2064 ....................................................................... 9<br />

2.1.8 cGt/f{li^«o k|lta$tf / bft[–;d'bfo;“usf] ;fe]mbf/L ..................................................... 9<br />

2.2 n};;f; ;DaGwL ;+:yfut _f“rf ............................................................................ 10<br />

2.2.1 s]Gb|Lo tx ................................................................................................................ 10<br />

2.2.2 lhNnf tx ................................................................................................................. 11<br />

2.2.3 uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsf tx ......................................................................................... 11<br />

2.2.4 ah]^ th'{df ............................................................................................................... 11<br />

2.2.5 cg'udg .................................................................................................................... 12<br />

2.3 ljBdfg oyfy{tf ................................................................................................ 12<br />

2.3.1 ;fj{hlgs lg-f{o <strong>tyf</strong> :yfgLo zf;gdf k|efj kfg{ dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf] Ifdtf .... 12<br />

2.3.2 ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng ................................................................................................... 14<br />

2.3.3 cfwf/e"t ;]jfx?df dlxnf, ul/a Pjd\ jl~rt ;d"xsf] kx'“r ........................................ 15<br />

2.3.4 ;d'bfo <strong>tyf</strong> :yfgLo lgsfox?sf] Ifdtf ..................................................................... 16<br />

cWofo 3 M n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f /-<strong>fgLlt</strong> ............................................... 20<br />

3.1 sfo{qmdsf] ljifo If]q 1 ..................................................................................... 20<br />

3.1.1 pknlAw 1 ................................................................................................................. 20<br />

3.1.2 pknlAw 2 ................................................................................................................ 33<br />

3.2 sfo{qmdsf] ljifo If]q 2 ...................................................................................... 36<br />

3.2.1 pknlAw 3 ................................................................................................................ 36<br />

3.2.2 pknlAw 4 ............................................................................................................... 40<br />

3.2.3 pknlAw 5 ................................................................................................................ 43<br />

3.3 sfo{qmdsf] ljifo If]q 3 ................................................................................... 44<br />

3.3.1 pknlAw 6 ............................................................................................................... 44


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

3.3.2 pknlAw 7................................................................................................................ 46<br />

cWofo 4 M n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f /-<strong>fgLlt</strong>sf] sfof{Gjog <strong>tyf</strong> cg'udg ..... 47<br />

4.1 n};;f; /-<strong>fgLlt</strong>sf] sfof{Gjog........................................................................... 47<br />

4.1.1 n};;f; d"nk|jfxLs/-fsf nflu ;+:yfut ;+oGq ......................................................... 47<br />

4.1.2 ;fe]mbf/L Pjd\ ;dGj ................................................................................................. 49<br />

4.2 n};;f;sf] cg'udg <strong>tyf</strong> k|ltj]bg ........................................................................ 51<br />

4.2.1 n};;f; zfvf, :yfgLo ljsf; dGqfno ..................................................................... 52<br />

4.2.2 n};;f; sfof{Gjog ;ldlt÷;<strong>fdflhs</strong> ;ldlt, lhlj; .................................................. 53<br />

4.2.3 ;'kl/j]If-f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldlt (uflj; tx) ............................................................... 54<br />

4.2.4 j*f gful/s d~r (j*f tx) ...................................................................................... 54<br />

4.2.5 ljleGg lgsfox?sf] e"ldsf ...................................................................................... 54


;+If]lkt zAbfjnL<br />

Pof]; PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt<br />

uflj; ufpF ljsf; ;ldlt<br />

n};;f; n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f<br />

lhlj; lhNnf ljsf; ;ldlt<br />

:yfzf;flj :yfgLo zf;g <strong>tyf</strong> ;fd'bflos ljsf;<br />

ufgfd ufpF gful/s d~r<br />

jgfd j8f gful/s d~r<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

CEDAW Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women<br />

CRC Child Rights Convention<br />

ILO International Labour Organization<br />

PMAS Poverty Monitoring and Analysis System<br />

PMIS Poverty Monitoring Information System


cWofo 1 M kl/ro<br />

1.1 ljifo k|j]z<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

:yfgLo zf;g <strong>tyf</strong> ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] d"n nIo ;'zf;g, ;<strong>dfj</strong>]zL <strong>tyf</strong><br />

;xeflutfTds ;fd'bflos ljsf;sf] dfWodaf6 ul/aL lgjf/0fdf of]ubfg k'¥ofpg' xf] .<br />

o;af6 :yfgLo zf;g k|lqmofdf dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt, d'l:nd, dw]zLnufot<br />

k5fl8 k/]sf jf kfl/Psf ju{x¿sf] ;xeflutf ;'lglZrt x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 .<br />

of] sfo{qmd ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]zL, n}lËs <strong>tyf</strong> afnaflnsf d}qL sfo{qmdsf] ¿kdf th'{df<br />

ul/Psf] 5 . ;dtfd"ns ljsf;sf nflu ljsf;s} k|lqmof Pj+ sfo{qmddf n}lËs <strong>tyf</strong><br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>f d'2fx¿nfO{ ;Daf]wg ul/g'kb{5 eGg] dfGotf o;df /flvPsf] 5 .<br />

@)^@÷^# ;fnsf] bf];|f] hgcfGbf]ngsf] ;kmntfkl5 hf/L ePsf] g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg,<br />

@)^# df /fHosf] bfloTj, lgb] {zs l;4fGt <strong>tyf</strong> gLltcGtu{t …dlxnf, blnt, cflbjf;L<br />

hghflt, dw]zL, pTkLl8t, pk]lIft / cNk;ª\Vos ;d'bfo, lk5l8Psf If]qnufotsf<br />

;d:ofx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ /fHosf] === ;<strong>dfj</strong>]zL, nf]stflGqs / cu|ufdL k'gM;+/rgf ug] {Ú<br />

k|fjwfg 5 . ;fy} /fHo ;+/rgfsf ;a} cª\ux¿df dw]zL, blnt, cflbjf;L hghflt, dlxnf,<br />

dhb"/, ls;fg ckfËtf ePsf JolQm, lk5l8Psf ju{ / If]q ;a}nfO{ ;dfg'kflts ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>f<br />

cfwf/df ;xefuL u/fpg] Joj:yf ul/Psf] 5 .<br />

cGtl/d ;+ljwfg, lqjifL{o cGtl/d of]hgf -@)^$–^&_, g]kfn ;/sf/sf] gLlt, sfo{qmd <strong>tyf</strong><br />

ah]6 jStJo;d]tdf n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf d'2fx¿nfO{ ;Daf]wg ug] {<br />

/fli6«o k|fyldstf k|ltljlDat ePsf] 5 .<br />

1.2 p@]Zo<br />

:yfgLo zf;g <strong>tyf</strong> ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] th'{df<br />

Pjd\ sfof{Gjog, k'g/fjnf]sgsf<br />

;a} kIfx¿df n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fnfO{ PsLs[t ug] { p2]Zo /fvL of]<br />

/0<strong>fgLlt</strong> tof/ ul/Psf] xf] .<br />

o;sf vf;–vf; p2]Zox¿ o;k|sf/ 5g\ M<br />

• ;+:yfut Pjd\ sfo{qmdut ¿kdf ;<strong>dfj</strong>]z ug] { u/L n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]zL<br />

pQ/bfoL cjwf/0ffnfO{ o; sfo{qmdaf6 ;'lglZrt ¿kdf nfu" ug] {Ù<br />

• dlxnf, ul/a <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf dflg;x¿sf] cfjZostf / rfxgfk|lt cem a9L<br />

;+j]bgzLn x'g ;/f]sf/jfnfx¿nfO{ d2t k'¥ofpg] /<br />

c;f/ @)^^ 1


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

• ;/f]sf/jfnfx¿nfO{ jflif{s÷cfjlws of]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

ubf{, sfof{Gjog<br />

Joj:yf ubf{ / cg'udg ubf{ n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifodf ;+j]bgzLn<br />

x'g clek| ]l/t ug] { .<br />

of] /0<strong>fgLlt</strong>sf] sfof{Gjogn] n}lËs ;dtf / ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fnfO{ :yfzf;flj sfo{qmddf<br />

lbuf] ¿kdf d"nk|jfxLs/0f ug{ d2t ug] {5 . of] /0<strong>fgLlt</strong> sfof{Gjog ePkl5 l;sfOsf cfwf/df<br />

lgoldt ;dLIff u/L ;'wf/ ub} { nlug]5 .<br />

1.3 n}<strong>l·s</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f ;f]+rsf] ;}$flGts cfwf/<br />

g]kfnsf] ;Gbe{df ;<strong>fdflhs</strong> jl~rtLs/0fn] ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; qmd;Fu} jiff} Fb]lv hfthflt,<br />

hghflt, lnË, ckfËtf <strong>tyf</strong> wd{sf cfwf/df lje]b ul/Psf sf/0f k5fl8 k/]sf jf kfl/Psf<br />

;d"xx¿sf] cj:yfnfO{ lrq0f ub{5 . sfg'gL ;]jf Joj:yf jf :jf:Yo ;]jf k|0ffnL h:tf<br />

;fj{hlgs cf}krfl/s ;+:yfdf Pjd\ ;d'bfo <strong>tyf</strong> 3/–kl/jf/ h:tf ;<strong>fdflhs</strong> cgf}krfl/s<br />

;+:yfx¿df jl~rtLs/0f :ki6 ¿kdf ljBdfg /x]sf] b]lvG5 .<br />

;dfhsf] ;DklQ, Ifdtf <strong>tyf</strong> cfjfhdf JolQm Pjd\ ;d"xsf] Gofof]lrt kx'Fraf6<br />

;dfhn]<br />

cËLsf/ ug] { klxrfgsf] clej[l4 x'G5 .<br />

;<strong>fdflhs</strong> jl~rtLs/0f eg]sf] ljkGgtfsf] cj:yf xf] eg] ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f eg]sf] cfly{s,<br />

;<strong>fdflhs</strong> / ;f+:s[lts ultljlwx¿df k"0f{ ¿kn] ;xefuL x'g cfjZos ;|f]tx¿ / cj;/x¿<br />

pknAw ePsf] cj:yf xf] . n}lËstfsf] cy{ dlxnf / k'?if aLrsf] ;<strong>fdflhs</strong> ;DaGw x'G5,<br />

h;n] pgLx¿sf] e"ldsf, cj;/ / cl:tTjsf] af/]df atfpFb5 .<br />

d"ntM dlxnfnfO{ k'?ifsf] ;xfossf] ¿kdf dfGg] ;dfhdf k"j{lgld{t dlxnf / k'?if aLrsf]<br />

zlQm ;DaGw ;+/rgfn] e"ldsf, lhDd]jf/L, cj;/ <strong>tyf</strong> lg0f{o ug] { clwsf/ lgwf{/0f ub{5 . oL<br />

n}lËs ;DaGwx¿ g]kfnsf ;a} ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xx¿df lje]bsf leGg–leGg kl/df0fdf ljBdfg<br />

/x]sf 5g\ .<br />

;a} dlxnfx¿n] lje]b ef]lu/x]sf 5g\ t/ jl~rt ;d'bfosf dlxnfx¿n] c´ w]/} k|sf/sf<br />

lje]b ef]lu/x]sf 5g\ . lje]bo'Qm n}lËs ;DaGwdf kl/jt{g u/]/ dfq dlxnf clwsf/ k|fKt ug{<br />

;lsG5 .<br />

;+:yfut cj/f]wx¿sf] cGt ug'{<br />

/ ljsf;sf cj;/x¿ dfly leGg–leGg JolQm Pjd\<br />

;d"xx¿sf] kx'Fr<br />

clej[l4sf nflu ;'ljwfx¿sf] lj:tf/ ug'{<br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f xf] .<br />

o;af6 gLlt, lgod, ;<strong>fdflhs</strong> k|rng / jl~rt ;d"xk|lt dflg;sf] wf/0ffsf ;fy} Jojxf/df<br />

kl/jt{g x'G5 . ctM jl~rt dlxnf / k'?ifsf] hLjgdf lbuf] kl/jt{g Nofpg] xf] eg] n}lËs<br />

Pjd\ ;<strong>fdflhs</strong> jl~rtLs/0fsf b'j} ;jfnx¿nfO{ ;Fu;Fu} ;+jf]wg ug'{kb{5<br />

.<br />

o; /0<strong>fgLlt</strong>df …n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fÚ sf] cy{ dlxnf / k'?if Pjd\ g]kfndf<br />

/x]sf ljleGg ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xx¿ aLrsf] zlQm ;DaGw xf] .<br />

c;f/ @)^^ 2


1.4 jl~rt ;d"xsf] kl/efiff<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

k|frLg ;<strong>fdflhs</strong> <strong>tyf</strong> /fhgLlts dfGotf Pjd\ k|rngsf sf/0f g]kfndf n}lËs, cfly{s,<br />

hfthflt, hghflt / ef}uf]lns ;<strong>dfgtf</strong> x'g g;sL jl~rtLs/0f ljBdfg /x]sf] 5 . g]kfnsf]<br />

cGtl/d ;+ljwfg, lqjifL{o cGtl/d of]hgf / cfly{s jif{ @)^%÷^^ sf] g]kfn ;/sf/sf] gLlt,<br />

sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 cg';f/ jl~rtLs/0fdf k/]sf] cg'e"t u/]sf / /fi6« lgdf{0fsf] d"nk|jfxdf<br />

g;d]l6Psf hgtfdf dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt, dw]zL, d'l:nd, ckfËtf ePsf<br />

JolQmx¿ / ef}uf]lns ¿kn] b'u{d If]qdf a;f]jf; ug] {x¿ kb{5g\ .<br />

tb\cg';f/ g} o; /0<strong>fgLlt</strong>df ;a} hfthflt, hghflt, If]q <strong>tyf</strong> lnËsf ul/ax¿nfO{ cfly{s<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf] dflgPsf] 5 . ;<strong>fdflhs</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿df dlxnf, blnt,<br />

cflbjf;L hghflt, dw]zL, d'l:nd, ckfËtf ePsf JolQmx¿ <strong>tyf</strong> ef}uf]lns ¿kn] b'u{d If]qdf<br />

a;]sf hgtfnfO{ lnOPsf] 5 .<br />

s= dlxnf M ljBdfg n}lËs ;DaGw / lkt[;QfTds ;dfhsf sf/0f dlxnfx¿n] ;<strong>fdflhs</strong><br />

jl~rtLs/0fsf] ¿kdf c;dfg zlQm ;DaGwx¿ cg'e"t ub{5g\ . n}lËs cj/f]wx¿sf<br />

sf/0f ;a} dlxnfx¿ jl~rtLs/0fdf k/]sf 5g\ t/ cfk}m jl~rtLs/0fdf k/]sf jf<br />

kfl/Psf ;d'bfosf dlxnfx¿n] hfthflt, hghflt / :yfg ljz]ifsf yk ;d:ofx¿<br />

ef]Ub5g\ . g]kfnsf] s'n hg;ª\Vofdf dlxnfx¿n] %! k|ltzt lx:;f cf]u6]sf 5g\ .<br />

v= blnt ;d'bfo M blnt ;d'bfo hfthflt Pjd\ 5'jf5'tdf cfwfl/t k|rng / wfld{s,<br />

;<strong>fdflhs</strong> <strong>tyf</strong> ;f+:s[lts lje]bx¿af6 kLl8t 5g\ . g]kfnsf] s'n hg;ª\Vofdf blnt<br />

;d'bfo !# k|ltzt 5g\ . blnt ;d'bfodWo] kfFr y/L kxf8df / @@ y/L t/fO{df<br />

a;f]af; ub{5g\, h;nfO{ kxf8L blnt / dw]zL blnt egL 5'6\ofOPsf] 5 .<br />

u= cflbjf;L hghflt M cfˆgf] 5'§} dft[ efiff, k/Dk/fut ;<strong>fdflhs</strong> ;+/rgf / k|rng,<br />

cnUu} ;fF:s[lts klxrfg / lnlvt jf clnlvt Oltxf; ePsf JolQm Pjd\ ;d'bfox¿<br />

cflbjf;L hghfltdf kb{5g\ . g]kfnsf] s'n hg;ª\Vofdf g]jf/ %=% k|ltzt / kxf8<br />

Pjd\ t/fO{sf #!=* k|ltzt u/L s'n #&=# k|ltzt hghflt 5g\ . hDdf %( j6f<br />

hghflt ;d'bfodWo] !* y/L lxdfnL If]qdf, @$ y/L kxf8L If]qdf, ;ft y/L leqL<br />

dw]z If]qdf / !) y/L t/fO{ If]qdf a;f]af; ub{5g\ .<br />

3= dw]zL M d}lynL, ef]hk'/L, cjwL, pb'{,<br />

lxGbL cflb efiffx¿ k|of]u ug] { dw]z d"nsf<br />

dw]zLx¿ o; ;d"x leq kb{5g\ . logLx¿ dWo] hg;ª\Vofsf] b'O{ k|ltzt dw]zL a|fXd0f<br />

Pjd\ If]qL / !# k|ltzt dw]zL cGo hflt Pjd\ blnt ;d'bfo 5g\ .<br />

ª= d'l:nd M d'l:ndx¿nfO{ wfld{s ;d"xdf /flvG5 . g]kfnsf] s'n hg;ª\Vofdf d'l:ndx¿<br />

$=# k|ltzt 5g\ .<br />

r= lk58f ju{ M g]kfnsf] ;Gbe{df lk58fju{;DaGwL :ki6 kl/efiff eO{ g;s]sf] / tof/<br />

ul/Psf tYofª\s Pjd\ o;;DjGwL cg';Gwfgaf6 cfPsf lgisif{sf] ckof{Kttfdf<br />

lk58fju{sf] :ki6 klxrfg e};s]sf] 5}g . <strong>tyf</strong>kL o; ;Gbe{df g]kfn lk58fju{<br />

dxf;ª\3n] cfly{s, z}lIfs <strong>tyf</strong> /fhgLlts?kdf k5fl8 k/]sf <strong>tyf</strong> blnt /<br />

hghfltx¿df gkg] { hfltx¿nfO{ lk58f ju{df /fv]sf] / logLx¿sf] @( hftx?,<br />

hg;ª\Vof !* k|ltzt /x]sf] kfOG5 .<br />

c;f/ @)^^ 3


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

5= pd]/ M ;f]x| jif{ d'lgsf afnaflnsfx¿ / ^) jif{ dflysf Ho]i7 gful/sn] ;]jf,<br />

;'ljwfsf] kx'Frdf<br />

ljleGg afwf, c8\rgsf sf/0f w]/} k|sf/sf hf]lvd Pjd\ vt/fx¿<br />

ef]lu/x]sf 5g\ .<br />

h= ckf·tf ePsf JolQm M nfdf] ;dosf] zf/Ll/s, dfgl;s, af}l4s jf ;+j]bgfTds<br />

b'a{ntfsf sf/0f pTkGg x'g] ljljw cj/f]wn] ;dfhdf c? dflg;x¿ ;/x k"0f{ /<br />

k|efjsf/L ¿kdf ;xefuL x'g g;Sg]nfO{ ckfËtf ePsf JolQmx¿ elgG5 .<br />

• k"0f{ czQm ckf·tf ePsf JolQm M zf/Ll/s jf dfgl;s sf/0f c?sf] ;xf/f lnP/ klg<br />

b}lgs sfo{ ;Dkfbg ug{ g;Sg] cj:yfsf k"0f{ czQm, ckfËtf ePsf JolQmx¿ .<br />

• cf+lzs czQm ckf·tf ePsf JolQm M lg/Gt/ c?sf] ;xof]u lnP/ dfq b}lgs sfo{<br />

;Dkfbg ug{, cfjfudg ug{ ;Sg] cf+lzs czQm, ckfËtf ePsf JolQmx¿ .<br />

em= ljs6 Pjd\ b'u{d If]qdf a;f]af; ug] { JolQm M b'u{d If]qsf clt ef}uf]lns ljs6tf ePsf<br />

7fpFdf a;f]af; ug] { dflg;x¿nfO{ cfjfudg, ;~rf/ / ;]jf, ;'ljwf lngdf sl7gfO<br />

5 . lqjifL{o cGtl/d of]hgfdf s0ff{nL If]qnfO{ ef}uf]lns ¿kn] ljs6 If]qdf /flvPsf]<br />

5 . s'g} klg lhNnf leqsf uflj;x¿ b'u{d / ef}uf]lns sl7gfOsf sf/0fn] o;<br />

kl/efiff leq kg{ ;Sb5g\ . ef}uf]lns ¿kn] jl~rt If]q leq n}lËs, hfthflt /<br />

hghfltsf sf/0fn] jl~rltdf kg] {n] w]/} k|sf/sf lje]bx¿ ef]u]sf x'G5g\ .<br />

ljleGg ;d"xx¿sf leGg–leGg cfjZostfnfO{ 7DofO{ o; /0<strong>fgLlt</strong>df d"ntM jl~rtLs/0fsf<br />

rf/ kIfx¿nfO{ lnOPsf] 5 . tL -s_ n}<strong>l·s</strong> ljifo, -v_ hfthflt, hghflt, wfld{s ljifo, -u_<br />

ul/aL ;DaGwL ljifo / -3_ ef}uf]lns If]qsf ljifo x'g\ . oL ;d"xx¿aLr ljBdfg<br />

jl~rtLs/0fsf ;jfnx¿ leGg–leGg x'G5g\ eGg] dfGotf o;df /flvPsf] 5 .<br />

1.5 tof/L k|lqmof<br />

s]Gb|Lo, If]qLo, lhNnf / ufpF ljsf; ;ldlt:t/df ljleGg ;/f]sf/jfnfx¿ -h:t}– :yfgLo<br />

lgsfox¿, ljifout sfof{nox¿, k|ltlglwd"ns ;ª\u7gx¿, dGqfnox¿, /fli6«o÷cGt/f{li6«o<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿, bft[–lgsfox¿, ljleGg ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xsf dlxnf <strong>tyf</strong> k'?ifx¿_ ;Fu<br />

;xeflutfd"ns 5nkmn / cGt/lqmofaf6 of] /0<strong>fgLlt</strong> tof/ ul/Psf] xf] .<br />

1.6 ck]lIft pkof]ustf{x?<br />

o; /0<strong>fgLlt</strong>sf k|d'v pkof]ustf{x¿ :yfgLo ljsf; dGqfno / cGtu{tsf ljefu <strong>tyf</strong><br />

PsfOx¿, :yfgLo lgsfo -lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf, uflj;_ / :yfzf;flj<br />

sfo{qmd;Fu ;+a4 ;d'bfo:t/sf ;+:yfx¿, ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfnsx¿ Pjd\ ;<strong>fdflhs</strong><br />

kl/rfngsf nflu ;]jf–k|bfosx¿ x'g]5g\ . ;fy} :yfzf;flj sfo{qmd;Fu k/f]If ¿kdf<br />

;DalGwt g]kfn ;/sf/sf ljleGg lgsfo, /fli6«o jf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;Ë7g / ljsf;<br />

;fem]bf/x¿nfO{ klg of] /0<strong>fgLlt</strong> TolQs} pkof]uL x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 .<br />

c;f/ @)^^ 4


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

cWofo 2 M n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong>, ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f, :yfgLo<br />

zf;g <strong>tyf</strong> ;fd'bflos ljsf;sf] ljBdfg l:ylt<br />

2.1 gLlt <strong>tyf</strong> sfg'gL cfwf/<br />

2.1.1 /fli^«o dfu{bz{g<br />

n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf nflu /fli6«o dfu{bz{g cGtl/d ;+ljwfg, lqjifL{o<br />

cGtl/d of]hgf, ;+ljwfg ;efdf /x]sf] ljljwtf / g]kfn ;/sf/sf] jflif{s gLlt, sfo{qmd <strong>tyf</strong><br />

jh]6 jStJodf pNn]v ePsf ;sf/fTds Joj:yfx¿df k|ltljlDat 5 . ljz]iftM dlxnfsf]<br />

df}lns clwsf/sf] k|Tofe"lt, cflbjf;L hghfltsf] ;fF:s[lts clwsf/x¿sf] ;+/If0f,<br />

5'jf5'tnfO{ sfg'gL ck/fwsf] 3f]if0ff, afnaflnsfsf] clwsf/sf] dfGotf <strong>tyf</strong> d'l:nd Pjd\<br />

dw]zL ;d'bfosf clwsf/sf] ;'lglZrttf pNn]vgLo 5g\ .<br />

lqjifL{o cGtl/d of]hgfdf n}lËs d"nk|jfxLs/0f <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f /0<strong>fgLlt</strong>sf d'Vo a'Fbf<br />

lgDgfg';f/ 5g\ M<br />

• ljsf;sf ;a} If]qdf n}lËs d"nk|jfxLs/0f u/L dlxnfsf] lqmofzLn ;xeflutf<br />

;'lglZrt ul/g]5 .<br />

• :yfgLo txb]lv /fli6«o txsf] gLlt lgdf{0f <strong>tyf</strong> lg0f{o k|lqmofdf dlxnfsf] k|ltlglwTj<br />

sDtLdf ## k|ltzt ;'lglZrt ug{ gLltut, sfg'gL ;'wf/ Pj+ ;sf/fTds sfo{x¿<br />

ul/g]5 .<br />

• blnt, cflbaf;L hghflt, dw]zL, Psn dlxnf, d'l:nd, ckfËtf ePsf, k5fl8<br />

kfl/Psf ;d'bfo <strong>tyf</strong> ul/aLsf] df/df k/]sf dlxnfsf] ;<strong>fdflhs</strong>, cfly{s <strong>tyf</strong><br />

/fhgLlts ;zQmLs/0f u/L ;a} If]qdf pgLx¿sf] lqmofzLn ;xeflutf ;'lglZrt<br />

ul/g]5<br />

• blntx¿sf] pTyfgdf afws /x]sf ;+/rgfut <strong>tyf</strong> gLltut cj/f]wx¿ x6fpg /fHosf<br />

;+/rgfx¿ <strong>tyf</strong> gLlt, lgodx¿ ;'wf/ <strong>tyf</strong> th'{df<br />

ul/g]5 .<br />

• blnt leqsf klg :fLdfGts[t blnt ;d"xsf nflu cfjZostfdf cfwfl/t ljz]if<br />

nlIot sfo{qmdx¿ dfkm{t ul/aLhGo ;d:ofx¿ ;Djf]wg ub} { nlug]5 .<br />

c;f/ @)^^ 5


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

• cflbaf;L hghfltx¿sf] lxt <strong>tyf</strong> pTyfgdf afwfsf] ?kdf /x]sf ;+/rgfut <strong>tyf</strong><br />

gLltut cj/f]wx¿ x6fpg /fHosf ;+/rgfx¿ / P]g, lgod <strong>tyf</strong> gLltx¿ ;'wf/ ug] {<br />

jf cfjZostf cg';f/ gofF lgdf{0f ul/g]5<br />

• lg0f{o k|lqmof <strong>tyf</strong> ;+/rgfdf d'l:nd ;d'bfosf] ;dfg'kflts k|ltlglwTj ;'lglZrt<br />

ug] {.<br />

• /fHosf ;a} ;+/rgfx¿df dw];L ;d'bfosf] ;dfg'kflts ;xeflutfsf nflu<br />

;+/rgfut <strong>tyf</strong> gLltut cj/f]w x6fpg /fHosf ;+/rgfx¿ Tfyf gLlt lgodx¿ ;'wf/<br />

<strong>tyf</strong> gofF lgdf{0f ul/g]5 .<br />

• ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] cfly{s, ;<strong>fdflhs</strong> / /fhgLlts ;zQmLs/0f ul/g]5 .<br />

2.1.2 :yfgLo :jfoQ zf;g P]g 2055 <strong>tyf</strong> lgo<strong>dfj</strong>nL 2056<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, :yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nL, uflj; cg'bfg ;~rfng<br />

sfo{ljlw, ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iff lgb] {lzsf, Go"gtd zt{ / sfo{;Dkfbg dfkg cflbn] ubf{ :yfgLo<br />

:jfoQ zf;g / ;fd'bflos ljsf;sf nflu gLltut <strong>tyf</strong> sfg'gL jftfj/0f ag]sf] 5 .<br />

:yfgLo lgsfox¿sf] e"ldsf<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g P]gn] lhlj;, gu/kflnsf <strong>tyf</strong> uflj;n] :yfgLo hgtfsf] ;lqmo<br />

;+nUgtf Pjd\ ;xeflutfaf6 d"ntM ul/ax¿sf vf;–vf; cfjZostfnfO{ Wofg lbO{ cf–<br />

cfˆgf] lgsfosf] cfjlws Pjd\ jflif{s of]hgf agfpg' kg] { Joj:yf u/]sf] 5 .<br />

P]gn] uflj; <strong>tyf</strong> j8f txdf @) k|ltzt dlxnfx¿sf] k|ltlglwTj clgjfo{ u/fPsf] 5 . P]gn]<br />

:yfgLo lgsfonfO{ ;an t'NofPsf] 5 / :yfgLo ljsf;sf lqmofsnfkx¿k|lt cem pQ/bfoL<br />

agfPsf] 5 . ljleGg If]qut sfo{x¿ -vf; u/L lzIff, :jf:Yo <strong>tyf</strong> s[lif_ k|lt lhlj;, uflj;<br />

<strong>tyf</strong> gu/kflnsfsf] lhDd]jf/L a9]sf] 5 .<br />

;'zf;g <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g P]gsf l;4fGt Pjd\ gLltx¿n] hjfkmb]lxtf, kf/blz{tf, k|hftflGqs<br />

k|lqmof <strong>tyf</strong> gful/s ;dfhsf] ;antf h:tf ;'zf;gsf cfwf/e"t kIfdf hf]8 lbPsf 5g\ .<br />

n}lËs, hfthflt <strong>tyf</strong> hghflt ;DaGwL c;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> cK7\of/fsf ;jfnnfO{ eg] P]gdf yk<br />

;Daf]wg ug'{kg]<br />

{ cfjZostf 5 . jl~rt ;d"xn] ef]Ug' k/]sf ljz]if cj/f]wx¿sf] klxrfg <strong>tyf</strong><br />

;Daf]wgfTds Joj:yfx¿ klg kof{Kt 5}gg\ . kmn:j¿k P]g nfu" eP kZrft\ klg Hofb}<br />

;Lldt dlxnf / jl~rt ;d"xsf k|ltlglwx¿ :yfgLo lgsfosf] sfo{sf/L kbdf r'lgg ;s]sf<br />

5g\ .<br />

;fd'bflos ;+:yfx¿ <strong>tyf</strong> ;d'bfo;“usf] cGt/lqmof<br />

c;f/ @)^^ 6


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nLn] of]hgf th'{dfsf]<br />

k|lqmofdf ;fd'bflos ;+:yfx¿, pkef]Qmf<br />

;d"xx¿, u}/;/sf/L ;Ë7gx¿ Pjd\ uflj;sf] j8f txsf ;j{;fwf/0f gful/sx¿;Fu lj:t[t<br />

5nkmn ug'{kg]<br />

{ Joj:yf u/]sf] 5 . ul/a <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf dflg;sf] ;xeflutf<br />

ljljw sf/0fx¿n] ubf{ ck]lIft dfqfdf x'g ;s]sf] eg] 5}g . gu/kflnsf txdf dlxnf <strong>tyf</strong><br />

jl~rt ;d"xnfO{ cfjlws Pjd\ jflif{s of]hgfaf6 cfjZos cfof]hgfx¿sf] 5gf}6 ug'{kg]<br />

{<br />

Joj:yf 5 . j8f txsf] of]hgf th'{dfdf<br />

dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf JolQmx¿sf]<br />

;xeflutf ;'lglZrt ul/Psf] 5}g . n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf]<br />

b[li6sf]0faf6 cfof]hgf 5gf}6sf nflu lgwf{/0f ul/Psf cfwf/x¿ klg ;'wf/ ug{ cfjZos 5 .<br />

n};;f;sf nflu lgb] {zg<br />

lhNnf ljsf; ;ldlt :t/df :yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nLn] lhlj;sf] sfd, st{Jo,<br />

e"ldsf / lhDd]jf/Ldf ul/a <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf JolQmx¿sf] ;<strong>fdflhs</strong> <strong>tyf</strong> cfly{s<br />

pTyfgsf nflu s'g} leGg k|fjwfg /fVg cfjZos b]lvG5 . . <strong>tyf</strong>lk dlxnf <strong>tyf</strong> k5fl8 k/]sf<br />

;d"xsf] cfjZostfnfO{ ;Daf]wg ug{ lhlj;n] u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos ;+:yf <strong>tyf</strong><br />

gful/s ;dfhsf k|ltlglwx¿ / lj1x¿ /x]sf] pk;ldltx¿ u7g ug{ ;Sg] Joj:yf 5 .<br />

lgo<strong>dfj</strong>nLn] ljsf;sf sfo{x¿df ul/a <strong>tyf</strong> k5fl8 k/]sfx¿sf] ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf nflu k|fjwfg<br />

/fv]sf] 5 . o;n] dlxnf <strong>tyf</strong> k5fl8 k/]sf ;d"xx¿sf nflu cfof]hgf <strong>tyf</strong> sfo{qmdx¿sf]<br />

5gf}6df k|fyldstf lbG5 . ljifout ;ldltdf, ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldltdf / pkef]Qmf<br />

;ldltsf] u7gdf k|ltlglwTjsf] ;'lglZrttf ug{ cfjZos 5 . . n};;f;sf] b[li6sf]0faf6<br />

cfjlws jf jflif{s of]hgfx¿sf] ;dLIff Pjd\ cfof]hgfx¿sf] k|efj d"NofÍgdf ljZn]if0f ug] {<br />

k|fjwfg /fVg'kg] { b]lvPsf] 5 . of]hgf k|lqmofnfO{ ;xeflutfTds u/fOPsf] 5 t/ o;nfO{<br />

n};;f; cg'¿k ;<strong>dfj</strong>]zL u/fpg ;lsPsf] 5}g .<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g P]g <strong>tyf</strong> lgo<strong>dfj</strong>nLsf k|fjwfgaf6 :yfgLo :jfoQ zf;gdf hgtfsf]<br />

;xeflutfsf nflu ;sf/fTds jftfj/0f l;h{gf ePsf] 5 . <strong>tyf</strong>lk dlxnf, ul/a Pjd\ k5fl8<br />

k/]sf ;d'bfosf] ;xeflutf ls6fg gul/Psfn] sfof{Gjogdf ljleGg cGt/x¿ b]lvPsf 5g\ .<br />

P]g <strong>tyf</strong> lgo<strong>dfj</strong>nLdf plNnlvt of]hgf th'{df<br />

k|lqmof nfdf] ePsf] / k|efjsf/L ¿kn]<br />

cjnDag ug{ cfjZos 5 .<br />

2.1.3 yk cg'bfg lgb]{lzsf, 2065<br />

@)^% ;fndf NofOPsf] yk cg'bfg lgb] {lzsfdf dlxnf <strong>tyf</strong> lk5l8Psf ;d"xsf] k|ToIf<br />

kmfObfsf nflu lhlj;sf] s'n jflif{s ljlgof]hgsf] #) k|ltzt /sd tL ju{sf nflu nlIot<br />

cfof]hgfx¿df 5'6\ofpg'kg] { Joj:yf ul/Psf] 5 . sDtLdf s'n jflif{s ljlgof]hgsf] !%<br />

k|ltzt dlxnf <strong>tyf</strong> afnaflnsfnfO{ k|ToIf nfe k'Ug] cfof]hgfx¿df vr{ ug'{kg]<br />

{ / !%<br />

k|ltzt lk5l8Psf ;d'bfosf] k|ToIf nfesf nflu vr{ ug'{<br />

kg] { egL lgwf{/0f ul/Psf] 5 .<br />

lgb] {lzsfn] ;8s lgdf{0f, ahf/ ljsf; h:tf cfof]hgfx¿nfO{ n};;f; ;+j]bgzLn agfpg'<br />

kg] { lbzflgb] {z u/]sf] 5 . To:t}, cfof]hgfx¿nfO{ ckfËtf d}qL agfpg' kg] { / dlxnfx¿sf]<br />

cfjthfjtsf cj/f]wx¿sf] klxrfg <strong>tyf</strong> pgLx¿sf j}olQms cfjZostfx¿sf] ;+jf]wg ug'{<br />

c;f/ @)^^ 7


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

kg] { k|fjwfg klg pNn]vgLo 5g\ . o;/L yk cg'bfg lgb] {lzsfdf n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong><br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f ljifonfO{ ;d]6\g] k|of; ul/Psf] 5 .<br />

2.1.4 uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlw, 2065<br />

uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlwn] dlxnf, blnt <strong>tyf</strong> hghfltsf ;ª\u7gx¿, u}/;/sf/L<br />

;+:yfx¿, ljBfno Joj:yfkg ;ldltx¿, ;<strong>fdflhs</strong> ;+:yfx¿, /fhgLlts bnx¿ <strong>tyf</strong> :yfgLo<br />

sfof{nox¿sf k|ltlglwnfO{ uflj; :t/sf] PsLs[t of]hgf ;ldltdf ;<strong>dfj</strong>]z u/fpg' kg] {<br />

Joj:yf u/]sf] 5 . o; ;ldltdf dlxnfx¿sf] Go"gtd ## k|ltzt k|ltlglwTjsf] Joj:yf<br />

ul/Psf] 5 . cGo k|fjwfgx¿ klg pNn]vgLo 5g\ .<br />

k'FhLut<br />

ah]6sf] Go"gtd !% k|ltzt c+z ∗ dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt, ckfËtf ePsf<br />

JolQm, dw]zL, d'l:nd, lk5l8Psf hfthflt ;d"x, Ho]i7 gful/s, afnaflnsf / o'jfk|lt<br />

nlIot sfo{qmdx¿sf nflu tf]lsPsf] 5 .<br />

2.1.5 ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iff sfof{Gjog lgb]{lzsf, 2065<br />

;dfhsf clt lk5l8Psf kfFr ;d"xsf nflu ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iffsf] Joj:yf ul/Psf] 5 . ∗∗<br />

tf]s]sf] /sd ljt/0f ug{sf nflu :yfgLo a}ª\sx¿, x'nfs art a}ª\s <strong>tyf</strong> a}ª\lsª sf/f]jf/<br />

ug{ :jLs[lt k|fKt ;xsf/L ;+:yf ;d]tnfO{ lhDd]jf/L lbPsf] x'Fbf<br />

;j{;fwf/0fsf] kx'Fr<br />

;xh<br />

t'NofOPsf] 5 . ;ldltx¿df k|ltlglwTj ;<strong>dfj</strong>]zL u/fOPsf] 5 . czQm dflg;x¿sf nflu<br />

jif{sf] tLg k6s :yfgLo txsf cu'jfx¿sf] pkl:yltdf 3/b}nf]d} /sd lbg] Joj:yf ul/Psf]<br />

5 .<br />

2.1.6 Go"gtd zt{ <strong>tyf</strong> sfo{;Dkfbg dfkg, 2065<br />

:yfgLo ljsf; dGqfnoaf6 lhlj;x¿nfO{ sfg'gsf] kfngf / ljQLo cg'zf;g sfod ug{ Ps<br />

k|0ffnL ljsf; ul/Psf] 5, h;cGtu{t lgwf{l/t ;"rsx¿sf] cfwf/df pgLx¿n] k|fKt ug] { cÍ<br />

x]l/G5 . To;/L k|fKt cÍsf cfwf/df cg'bfg /fzLdf yk ug] {, s6f}tL ug] { jf ;dfg :t/df<br />

/fVg] eGg] lgwf{/0f ul/G5 .<br />

Go"gtd zt{df :yfgLo :jfoQ zf;g P]gsf k|fjwfgx¿sf] sfof{Gjogdf ;'lglZrttf sfod<br />

u/fpg'sf ;fy} lhlj;x¿n] cjnDag ug] { zf;sLo Jojxf/df ;'wf/ ug] { nIo /flvPsf] 5 .<br />

Go"gtd zt{df ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf] b[li6sf]0faf6 x]g'{<br />

cfjZos 5 .<br />

∗<br />

olb uflj; cfkm} + ]n] afn d}qL / dlxnflj?4sf] lx+;f/lxt uflj; 3f]if0ff u5{ eg] of] @%Ü ;Dd j[l4 ug{ ;lsG5 .<br />

∗∗<br />

-s_ ;fwf/0ftof &) jif{ / ;f]eGbf dflysf gful/snfO{ / s0ff{nL c~rn / blntsf] xsdf ^) jif{sf gful/snfO{ Ho]i7 gful/ssf]<br />

¿kdf kl/eflift ul/Psf] 5 .<br />

-v_ g]kfn ;/sf/af6 5'6\ofOPsf !) hfltsf pk;d"xcGtu{t kg] { ;a} gful/sx¿nfO{ klxrfgsf nflu sfuhkq, kmf]6f] cflbsf nflu<br />

cfjZos vr{sf] Joj:yf ul/Psf] 5 .<br />

-u_ Psn dlxnf -ljwjf, cljjflxt, kf/kfr's] kfPsf_ hf] ^) jif{eGbf a9L pd]/sf 5g\ .<br />

-3_ ckfËtf ePsf JolQmdf k"0f{ czQm ckfËtf -h;n] b}lgs sfdsfh s;}sf] ;xof]u ljgf ug{ ;Sb}g_ ePsf] JolQmnfO{ dfl;s ?=<br />

!))).– k|bfg ul/Psf] 5 . cf+lzs czQm ckfËtf ePsf] JolQmnfO{ lghsf] pd]/ !^ jif{ jf ;f]eGbf dfly 5 eg] dfl;s ¿= #)).–<br />

k|bfg ul/Psf] 5 .<br />

c;f/ @)^^ 8


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

sfo{;Dkfbg dfkgn] zf;g k|0ffnLsf] ;'wf/df hf]8 lbPsf] 5 / o;sf nflu ljleGg ;"rsx¿<br />

;<strong>dfj</strong>]z ul/Psf 5g\ . oL ;"rsx¿ n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifodf ;+j]bgzLn<br />

5g\ .<br />

jflif{s of]hgfsf] tof/Ldf <strong>tyf</strong> ljifout ;ldltx¿sf] a}7sdf dlxnf, afnaflnsf, gful/s<br />

;dfh, u}/;/sf/L ;+:yf <strong>tyf</strong> ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] ;xeflutf x'g'kg] { Joj:yf 5 .<br />

cfGtl/s /fh:jaf6 pknAw ;|f]tnfO{ dlxnf, afnaflnsf, Ho]i7 gful/s, ckfËtf ePsf<br />

JolQm, ljkGg, blnt, cflbjf;L hghflt <strong>tyf</strong> cGo lk5l8Psf ju{x¿sf nflu of]hgf th'{df<br />

ug] { a]nfdf afF8kmfF8 ug'{kg]<br />

{ k|fjwfg /flvPsf] 5 . ;fy} cfof]hgf k"/f ePsf] rf/ dlxgfsf]<br />

cjlwleq ;fj{hlgs ;'g'jfO, ;<strong>fdflhs</strong> k/LIf0f h:tf kf/blz{tfsf ljlwx¿ cjnDag ug'{kg]<br />

{<br />

zt{ klg pNn]vgLo 5g\ . sfo{;Dkfbg dfkgdf n}lËs ;dtf <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf]<br />

b[li6n] yk ;'wf/ / ;dfof]hgsf] cfjZostf 5 .<br />

2.1.7 n}<strong>l·s</strong> pQ/bfoL ah]^ lgb]{lzsf, 2064<br />

:yfgLo ljsf; dGqfnoaf6 hf/L ul/Psf] n}lËs pQ/bfoL ah]6 lgb] {lzsfn] :yfgLo lgsfosf]<br />

of]hgf <strong>tyf</strong> sfo{qmd th'{df,<br />

sfo{qmdsf] sfof{Gjog, ;+:yfut Joj:yf / sd{rf/Lx¿sf] bIftf<br />

cflb n}lËs k/LIf0fsf ljifox¿sf] ;DaGwdf lbzflgb] {z ub{5 .<br />

of] lgb] {lzsf d"ntM n}lËs ljifodf s]lGb|t /x]sf] x'Fbf<br />

o;df jl~rtLs/0fsf] ;du| kIfnfO{<br />

;d]6\g ;lsPsf] 5}g . g]kfnsf ;a} ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xx¿aLr ljBdfg /x]sf] lje]bsf] n}lËs<br />

cGt/;DalGwt kIfx¿nfO{ 7DofP/ n};;f;k|lt pQ/bfoL ah]6 s;/L tof/ ug] { eGg] lj:t[t<br />

ljZn]if0f ug{ cfjZos 5 .<br />

2.1.8 cGt/f{li^«o k|lta$tf / bft[–;d'bfo;“usf] ;fe]mbf/L<br />

g]kfnn] dfgj clwsf/ ;DaGwL !^ j6f cGt/f{li6«o dxf;lGwx¿nfO{ cg'df]bg ul/;s]sf] 5 .<br />

n}lËs ;<strong>dfgtf</strong>sf cGt/f{li6«o dxf;lGw <strong>tyf</strong> l;4fGtx¿ (CEDAW, Beijing Platform of Action,<br />

UNSCR 1325), afn clwsf/ (CRC), cflbjf;L hghfltsf] clwsf/ (ILO 169), hftLo<br />

lje]bsf] cGTo (CERD) h:tf ljifox¿ / ;x;|fAbL ljsf; nIocGtu{t lgwf{/0f ePsf lzIff,<br />

:jf:Yo, vfg]kfgL <strong>tyf</strong> ;/;kmfO, ef]s / ul/aL cflb nIox¿ k|lt /fli6«o k|lta4tf JoQm<br />

ul/Psf] 5 . g]kfnsf bft[–lgsfox¿n] klg n}lËs d"nk|jfxLs/0f <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fdf k|lta4tf hfx]/ ub} { cfPsf 5g\ . tb\cg'¿k g]kfn ;/sf/nfO{ n}lËs ;<strong>dfgtf</strong><br />

<strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f;Fu ;DalGwt cfof]hgfx¿df bft[–;xof]u k|fKt e}/x]sf] 5 .<br />

To;} u/L Joj:yflksf ;+;bsf ;ft j6f ;ldltx¿ dWo] ljsf; ;ldlt / dlxnf, afnaflnsf<br />

<strong>tyf</strong> ;dfh sNof0f ;ldltsf] sfo{If]q k|ToIf ¿kdf n}lËs / ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf<br />

;jfnx¿;Fu ;DalGwt /x]sf] 5 .<br />

c;f/ @)^^ 9


2.2 n};;f; ;DaGwL ;+:yfut _f“rf<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

s]Gb|Lo <strong>tyf</strong> lhNnf txdf n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifox¿nfO{ ;Daf]wg ug{ ljleGg<br />

;+:yfut k|lqmof / ;+/rgfx¿ :yfkgf ul/Psf 5g\ .<br />

2.2.1 s]Gb|Lo tx<br />

;+;bLo ;ldlt M ;+ljwfg;efsf !) j6f ljifout ;ldltx¿dWo] b'O{ j6f ;ldltx¿ -df}lns<br />

clwsf/ <strong>tyf</strong> lgb] {zs l;4fGt ;ldlt / cNk;ª\Vos <strong>tyf</strong> ;LdfGtLs[t ;d'bfosf] xs, clwsf/<br />

;+/If0f ;ldlt_ sf sfo{If]q n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f;Fu ;DalGwt 5g\ .<br />

/fli6«o of]hgf cfof]u M n}lËs d"nk|jfxLs/0fsf] ljifo /fli6«o of]hgf cfof]udf ;<strong>fdflhs</strong><br />

ljsf; dxfzfvfaf6 x]l/G5 . ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f ;DaGwL sfo{ cfof]usf] s[lif <strong>tyf</strong> u|fdL0f<br />

k"jf{wf/ dxfzfvfcGtu{t kb{5 .<br />

dlxnf, afnaflnsf <strong>tyf</strong> ;dfh sNof0f dGqfno M afnaflnsf, Ho]i7 gful/s, ckfËtf ePsf<br />

JolQmx¿nfO{ nlIot ul/Psf sfo{qmdx¿ dlxnf, afnaflnsf <strong>tyf</strong> ;dfh sNof0f dGqfnon]<br />

sfof{Gjog ul//x]sf] 5 . o; dGqfnon] dlxnf ljsf; ljefu dfk{mt krxQ/} lhNnfdf dlxnf<br />

ljsf; sfof{nox¿af6 dlxnf ljsf; sfo{qmdx¿sf] ;~rfng ul//x]sf] 5 . o; dGqfnonfO{<br />

n}lËs ;jfnx¿df sfo{ ug] { lhDd]jf/L k|fKt 5 .<br />

:yfgLo ljsf; dGqfnoM :yfgLo ljsf; dGqfnodf blnt <strong>tyf</strong> cflbjf;L hghflt ;dGjo<br />

;ldltx¿df ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f ;DaGwL lhDd]jf/L /x]sf] 5 . n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> / ;<strong>fdflhs</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf sfo{nfO{ ;+:yfut u/L sfo{qmdsf] k|efjsfl/tfsf nflu gLltut ;'wf/ Pjd\<br />

;dGjosf] sfo{ ug{ :yfgLo ljsf; dGqfnodf Nf};;f; zfvf :yfkgf ul/Psf] 5 .<br />

/fli6«o dlxnf cfof]u, /fli6«o blnt cfof]u <strong>tyf</strong> cflbjf;L hghfltx¿sf] ljsf;sf nflu<br />

/fli6«o k|lti7fgx¿sf] :yfkgfn] dlxnf, blnt <strong>tyf</strong> hghfltx¿sf] clwsf/sf] ;+/If0f ub} {<br />

b]zsf] zf;g k|0ffnLdf pgLx¿sf] ;xeflutf a9fpgdf ;xfotf k'u]sf] 5 .<br />

/fli6«o of]hgf cfof]u / ;a} dGqfnodf n}lËs ljifo ;DaGwL sfo{ ug{sf nflu n}lËs ;Dks{–<br />

JolQmx¿ /x]sf 5g\ . dGqfno leq} kof{Kt lhDd]jf/L <strong>tyf</strong> ;+:yfut cGt/;DaGwsf] cefj /<br />

n}lËs ljifo;DaGwL sfo{x¿sf nflu cfjZos sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf] sdL h:tf ljljw<br />

;d:ofsf sf/0f n}lËs ;Dks{–laGb'sf] e"ldsf w]/} k|efjsf/L aGg eg] ;s]sf] 5}g . To;}<br />

qmddf g]kfn ;/sf/af6 xfn} dfq lk5l8Psf] ;d'bfo pTyfg ljsf; ;ldlt -u7g_ cfb]z,<br />

@)^% hf/L ePsf] 5 . lk58f ju{sf] clwsf/sf] ;+/If0fsf ;fy} clwstd lxt k|jw{g ug{ o;<br />

;ldltn] dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng] ck]Iff ul/Psf] 5 . lk58f ju{sf] a;f]af; ePsf lhNnfdf<br />

pgLx¿nfO{ g} nlIot u/L sfo{qmd ;~rfng ug{ ah]6sf] Joj:yf ul/Psf] 5 .<br />

c;f/ @)^^ 10


2.2.2 lhNnf tx<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

dlxnf ljsf; sfof{no M lhNnf txdf n}lËs d"nk|jfxLs/0f <strong>tyf</strong> afn clwsf/ ;DaGwL sfo{<br />

ug{ dlxnf, afnaflnsf <strong>tyf</strong> ;dfh sNof0f dGqfnosf] dlxnf ljsf; ljefu cGtu{t k|To]s<br />

lhNnfdf dlxnf ljsf; sfof{no 5 . lhNnfsf] n}lËs ;Dks{ lgsfosf] ¿kdf dlxnf ljsf;<br />

sfof{nonfO{ n}lËs tYofÍx¿ tof/ ug] { / ljifout sfo{qmdx¿sf] n}lËs k/LIf0f ;d]t u/L<br />

d"nk|jfxLs/0fdf ;xhLs/0f ug] { lhDd]jf/L lbOPsf] 5 .<br />

k|To]s lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{nodf Ps ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; PsfO v8f ul/g' k5{ /<br />

;<strong>fdflhs</strong> ljsf; clws[tnfO{ n}lËs ;Dks{–JolQm tf]Sg' kg] {5 .<br />

ljleGg /fhgLlts bnsf] k|ltlglwTj x'g] u/L ul7t lhNnf:t/Lo cflbjf;L hghflt ;dGjo<br />

;ldlt <strong>tyf</strong> blnt ju{ pTyfg ;dGjo ;ldlt h:tf ;ldltn] o; ljifodf kx/]bf/L ul//x]sf<br />

5g\ . lhlj;sf ;efkltsf] cWoIftfdf ljifout sfof{nosf k|ltlglw nufot /x]sf] n}lËs<br />

d"nk|jfxLs/0f ;dGjo ;ldltn] lhNnfdf n}lËs ljifo;Fu ;DalGwt sfo{sf] ;dGjo /<br />

cg'udg ub{5 . oL ;ldltx¿n] ljleGg a}7sx¿ ug] { u/]sf 5g\ . jl~rtLs/0fsf ljifox¿<br />

;Daf]wg ug{ <strong>tyf</strong> tt\;DaGwdf ;dGjo ug{ jf of]hgf th'{df<br />

ug{ eg] oL ;ldltx¿<br />

ck]Iffs[t k|efjsf/L x'g ;s]sf 5}gg\ .<br />

2.2.3 uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsf tx<br />

uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsf txdf n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> / ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifonfO{ ljz]if<br />

lhDd]jf/Lsf ;fy x]g] { s'g} ;+:yfut Joj:yf 5}g .<br />

;d'bfo :t/df ljBdfg ;d"xx¿, dlxnf ;xsf/L÷;~hfn÷dxf;ª\3, clwsf/d'vL ;+:yfx¿,<br />

blnt u}/;/sf/L ;+:yfx¿, cflbjf;L hghflt ;ª\u7g / bafa ;d"xx¿n] ljut s]xL jif{b]lv<br />

;d'bfonfO{ kl/rfng u/L clwsf/sf] bfaL ub} { cfPsf 5g\ .<br />

o; lsl;dsf] ;+:yfut Joj:yf ePsf lgsfox¿n] klg Go"g ;|f]t / sdhf]/ ;+:yfut<br />

Ifdtfsf] cj:yf e]mNg' k/]sf] 5 . kmn:j¿k oL lgsfox¿ n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ;jfnnfO{ ;Daf]wg ug] { sfo{df k|efjsf/L aGg ;s]sf 5}gg\ . ljleGg cfof]u<br />

/ dlxnf, blnt <strong>tyf</strong> hghfltnfO{ k|ltlglwTj ug] { ;+:yfx¿aLr n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifodf ;+o'Qm k|of;x¿ cufl8 a9fpg Go"gtd kxnx¿ dfq ePsf 5g\ .<br />

2.2.4 ah]^ th'{df<br />

k|To]s cfly{s jif{sf nflu /fli6«o of]hgf cfof]un] sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

dfu{bz{g /<br />

;LdfÍ hf/L ub{5, h;sf cfwf/df ljifout dGqfnox¿ / ltgLx¿sf lhNnf sfof{nox¿n]<br />

cfˆgf] sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 k|:tfj ub{5g\ . cy{ dGqfno;Fu ;dGjo u/]/ /fli6«o of]hgf<br />

cfof]un] dGqfno ljz]if / If]q ljz]if ah]6 tof/ ub{5 .<br />

;+:yfut ¿kdf n}lËs pQ/bfoL ah]6 th'{df<br />

ug] { sfo{ dGqfno / lhNnfx¿df cem} ;'? geP<br />

klg s]xL k|of;x¿ eg] ePsf 5g\ . n}lËs ;Í]t lbP/ sfo{qmd÷cfof]hgfsf] juL{s/0f ug] {<br />

c;f/ @)^^ 11


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

k|0ffnLsf] ;'?jft /fli6«o of]hgf cfof]un] ul/;s]sf] 5 . cy{ dGqfnosf] ah]6 dxfzfvf<br />

cGtu{t :yfgLo ljsf; dGqfno, dlxnf, afnaflnsf <strong>tyf</strong> ;dfh sNof0f dGqfno, /fli6«o<br />

of]hgf cfof]unufotsf] k|ltlglwTj /x]sf] n}lËs pQ/bfoL ah]6 ;ldlt u7g ePsf] 5 .<br />

ah]6 k/LIf0fsf tLgj6f vr{sf zLif{sx¿ -k|ToIftM dlxnfnfO{ ;xof]u k'¥ofpg], ck|ToIf<br />

¿kn] dlxnfnfO{ ;xof]u k'¥ofpg] / t6:y_ n] dlxnf afx]s hfthflt / If]qLo kIfnfO{<br />

;d]6]sf] 5}g . s[lif, lzIff, :jf:Yo, :yfgLo ljsf; / dlxnf, afnaflnsf <strong>tyf</strong> ;dfh sNof0f<br />

dGqfnosf] n}lËs k/LIf0f eO;s]sf] 5 eg] s]xL lhNnfx¿n] klg ;f] k/LIf0f u/]sf 5g\ .<br />

n}lËs k/LIf0f / ;<strong>fdflhs</strong> k/LIf0f cnu–cnu ug] { ul/Psf] 5 .<br />

2.2.5 cg'udg<br />

/fli6«o cfjlws of]hgfsf] cg'udgsf nflu /fli6«o of]hgf cfof]un] ljsf; u/]sf] ul/aL<br />

cg'udg <strong>tyf</strong> ljZn]if0f k|0ffnL (PMAS) / ul/aL cg'udg ;"rgf k|0ffnL (PMIS) n] lglZrt<br />

;"rgf pknAw u/fP klg n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 yk kl/dfh{g ug{ cfjZos b]lvPsf] 5 .<br />

/fli6«o of]hgf cfof]un] ljsf; u/]sf] cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍg kmf/fdsf cfwf/df :yfgLo<br />

ljsf; dGqfno nufot ;a} dGqfnon] k|ltj]bg tof/ ub{5g\ . /fli6«o of]hgf cfof]usf]<br />

ul/aL cg'udg dxfzfvfsf] d'Vo lhDd]jf/L g} oxL ljifodf kb{5 . If]qut ;"rgf Joj:yfkg<br />

k|0ffnL df}h'b eP klg To;af6 lzIff / :jf:Yo If]q afx]s cGo If]qsf v08Ls[t ;"rgfx¿<br />

pknAw x'g ;s]sf 5}gg\ .<br />

2.3 ljBdfg oyfy{tf<br />

g]kfndf ljut b'O{ bzsb]lv qmlds¿kdf gLltut kl/jt{g / pNn]Vo ;'wf/x¿ ePsf 5g\ .<br />

<strong>tyf</strong>lk ljleGg ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xsf dflg;sf] ljsf; ;"rsx¿df / /fhgLlts <strong>tyf</strong> k|zf;lgs<br />

zlQmsf] kx'Frdf<br />

Jofks cGt/ /x]sf] kfOG5 . dlxnf, blnt, hghflt, dw]zL <strong>tyf</strong> d'l:nd<br />

;d'bfo cfly{s cj:yf, :jf:Yo, lzIff, /f]huf/Lsf ;"rsx¿ / /fhgLlts ;xeflutfdf k5fl8<br />

k/]sf 5g\ . hfthflt, hghflt <strong>tyf</strong> ef}uf]lns :yfgx¿ ;a}df g]kfnsf] dfgj ljsf;<br />

;"rsfª\ssf] cfwf/af6 dlxnf <strong>tyf</strong> aflnsfx¿sf] cj:yf k'?if <strong>tyf</strong> afnsx¿sf] t'ngfdf<br />

Go"g /x]sf] 5 .<br />

o; v08df dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf] ;]jf kx'Frdf<br />

/x]sf] ljBdfg l:ylt / gful/ssf]<br />

x}l;otn] ;fj{hlgs lg0f{ox¿df k|efj kfg{ ;Sg] pgLx¿sf] Ifdtfsf] lrq0f ul/Psf] 5 . ;fy}<br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf k|lqmofx¿, nlIot sfo{qmdsf ;jfnx¿ / :yfgLo lgsfox¿sf]<br />

Ifdtfsf] ljZn]if0f ul/Psf] 5 .<br />

2.3.1 ;fj{hlgs lg-f{o <strong>tyf</strong> :yfgLo zf;gdf k|efj kfg{ dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf] Ifdtf<br />

;d"xdf cfwfl/t ljsf;<br />

c;f/ @)^^ 12


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;d"xnfO{ :yfgLo :t/df hg;fwf/0fsf] cfjfhnfO{ ;ª\ul7t ug] {, pgLx¿nfO{ ;zQm t'Nofpg]<br />

/ pgLx¿sf] k|ltlglwTj ;'lglZrt ug] { Ps dfWodsf] ¿kdf lnOPsf] 5 . o;n] art <strong>tyf</strong><br />

C0f sfo{x¿eGbf dfly p7L dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLdf k/]sf ;d"xnfO{ ljleGg ultljlw dfkm{t<br />

lg/Gt/ ¿kdf ;+nUg u/fO{ ;zQm t'NofpFb5 .<br />

;d'bfon] sfo{sf/L lgsfox¿, uflj;, lhlj; Pjd\ gu/kflnsf;Fu cfˆgf sfo{qmdx¿<br />

;~rfngsf nflu ;|f]t h'6fpg ;Demf}tf ug{ ;Sg] Ifdtf ljsl;t ul/;s]sf pbfx/0f 5g\ .<br />

pRr ;zQmLs/0fsf] cj:yf xfl;n ul/;s]sf / ;~hfn, ;xsf/L Pjd\ dxf;ª\3sf ¿kdf<br />

ljsl;t eO;s]sf ;d"xx¿n] :yfgLo lgsfoaf6 ;xof]usf] bfaL ug{ ;an eO;s]sf 5g\ .<br />

oL ;d"xx¿sf] ;kmntf kof{Kt tYofÍ Pjd\ ;"rgfsf] pknAwtf / kx'Fr,<br />

;/sf/L sfo{<br />

k|lqmofsf] hfgsf/L, :yfgLo lgsfo <strong>tyf</strong> ;/sf/L sfof{nox¿;Fu k/fdz{ ug] { k|lqmof cflbdf<br />

lge{/ /x]sf] b]lvG5 t/ oL ;kmntfx¿ Jojl:yt / ;+:yfut x'g ;s]sf 5}gg\ .<br />

:yfgLo txdf hgtfdf lg0f{o ug] { clwsf/sf] ;'lglZrttf / :yfgLo lgsfonfO{ hgtfk|lt<br />

pQ/bfoL agfpg] k|lqmofx¿ k"/} :yflkt eO;s]sf] cj:yf eg] cem} 5}g . To;} u/L<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿ nufot ;d'bfo :t/sf ;j{;fwf/0fsf lg0f{ox¿nfO{ k|efj kfg{<br />

/ ;fj{hlgs ;|f]tsf] pkof]udf of]ubfg lbg ;Sg] cj:yf klg Go"g g} b]lvG5 .<br />

of]hgf th'{df<br />

k|lqmofdf ;xeflutf<br />

of]hgf k|lqmof ck]Iffs[t ;xeflutfTds aGg ;s]sf] / sfo{d"ns x'g ;s]sf] 5}g . of] k|lqmof<br />

k"/f ug{ a9L ;do -sl/a rf/ dlxgf_ nfUg] u/]sf] 5 . uflj; <strong>tyf</strong> Onfsf :t/Lo of]hgf<br />

th'{df<br />

uf]i7Ldf dlxnf, blnt Pjd\ hghflt ;d"xsf] kof{Kt ;xeflutf x'g cfjZos 5 .<br />

;<strong>dfj</strong>]zL x'g g;Sg'sf sf/0fx¿<br />

;fj{hlgs ;/f]sf/sf ;DaGwdf ul/g] lg0f{o k|lqmof ;<strong>dfj</strong>]zL x'g g;Sg'sf] k5fl8 w]/}<br />

sf/0fx¿ 5g\ . a:tL txsf ;d'bfosf] Jofks k|ltlglwTj gx''Fbf<br />

jl~rt ;d"xsf] cfjZostf<br />

Pjd\ k|fyldstfx¿ of]hgf <strong>tyf</strong> sfo{qmdx¿df ;<strong>dfj</strong>]z x'g sl7g ePsf] kfOPsf] 5 . ;fy}<br />

ul/aL <strong>tyf</strong> Hofnf dhb"/L ug'{kg]<br />

{ afWotfsf] sf/0f of]hgf th'{dfsf]<br />

nfdf] k|lqmofdf<br />

;j{;fwf/0f ;xefuL x'gaf6 jl~rt x'G5g\ .<br />

To:t}, ut jif{ ;Íng ul/Psf sfo{qmd <strong>tyf</strong> cfof]hgfsf] dfu k"/f gePsf] cj:yfn] ubf{<br />

;j{;fwf/0f hgtf of]hgf th'{df<br />

uf]i7Ldf ;xefuL x'g / cfˆgf dfu k'gM k]z ug{ lg?T;flxt<br />

x'G5g\ . of]hgfsf nflu pknAw x'g ;Sg] ;|f]tsf] kof{Kt cfª\sng gu/L k6s–k6s sfo{qmd<br />

Pjd\ cfof]hgfx¿sf] dfu dfq ;Íng ug] { kl/kf6Ln] of]hgfsf] th'{dfdf<br />

cK7\of/fx¿ Nofpg<br />

;St5g\ .<br />

clwsf+z uflj;sf hgtfdf of]hgf Pjd\ zf;g k|lqmof af/]sf] 1fgdf sdL 5 eg] b'u{d<br />

If]qsf hgtfdf of] sdL emg\ a9L 5 . dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xx?nfO{ pknAw ;|f]t Pjd\<br />

;/sf/sf] sfo{k|0ffnL af/] hfgsf/L u/fpg cfjZos 5 . ufpF jf lhNnf kl/ifb\df ;xefuL<br />

eO{ cfˆgf k|fyldstfx¿ /fVg] df}sf kfpFbf pQm ;dodf pgLx¿sf egfOx¿ ;'lgG5g\ t/<br />

c;f/ @)^^ 13


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

lg0f{o ug] { a]nfdf pgLx¿sf dfunfO{ ;xh} k~5\ofOG5g\ eGg] s]xL lhlj;÷uflj;x?df<br />

u'gf;f] klg 5 .<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g P]gdf klxNofOPsf of]hgfsf !$ r/0fdf pkef]Qmf ;d"x Pjd\ ;~hfn,<br />

;xsf/L, ;fd'bflos ;+:yf, cWoIf–Joj:yfks e]nf h:tf ;d"x Pjd\ ;+:yfx¿sf] ;+nUgtfnfO{<br />

:ki6 ¿kdf pNn]v ug{ cfjZos 5 . gful/s ;dfhsf] Go"g ;+nUgtfn] ;d'bfo txsf dlxnf<br />

/ k'?ifx¿n] uflj; jf lhlj;sf] of]hgf th'{df<br />

<strong>tyf</strong> sfof{Gjogdf k|efj kfg] { df}sf gkfpg<br />

;St5g\ . ;fy} clwsf+z pkef]Qmf ;d"x, ;fd'bflos ;+:yf Pjd\ ;xsf/Lx¿sf ljBdfg<br />

;+/rgfn] jl~rt ;d"xsf] cfjZostfnfO{ /fd|f];Fu ;Daf]wg ug{ ;s]sf 5}gg\ . jl~rt<br />

;d"xsf] ;ª\ul7t cfjfhnfO{ ;<strong>dfj</strong>]z ug] { / lg0f{o k|lqmofdf k|efj kfg] { cfwf/ ;Lldt /x]sf]<br />

5 .<br />

2.3.2 ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng<br />

g]kfndf ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf] dfWodaf6 ul/g] ;fd'bflos ljsf;nfO{ Ps ;kmn k|of]usf<br />

¿kdf lnOPsf] 5 . ;fwf/0ftof lglZrt ljsf;fTds p2]Zo k|flKtsf nflu sfo{qmd Pjd\<br />

cfof]hgfsf] sfof{Gjog ug{ ;]jf–k|bfos ;+:yfx¿n] ;d'bfo kl/rfngsf nflu ;d"xx¿sf]<br />

u7g ug] { u/]sf 5g\ . ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf] jt{dfg cjwf/0ff d"ntM ljsf;sf nflu<br />

cfjZos ;fdu|Lx¿sf] cfk"lt{ -pbfx/0fsf nflu cfod"ns ultljlwx¿, art <strong>tyf</strong> C0f_ df<br />

s]lGb|t 5g\ eg] s'g} lgsfox¿ ;zQmLs/0fdf s]lGb|t 5g\ . ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngdf ;d"x leq<br />

gk/]sf 3/–kl/jf/sf] ;]jfdf kx'Fr<br />

x'g' k5{ eGg] ;'lglZrttf ul/Psf] eg] k|foM kfOFb}g .<br />

s]xL jif{otf To:tf lgsfosf] sfo{sf/L ;ldltx¿df blnt Pjd\ hghflt h:tf jl~rt<br />

;d"xaf6 dlxnf <strong>tyf</strong> ;j{;fwf/0fx¿ ;<strong>dfj</strong>]z ug] { k|of; eO/x]sf] 5 . pbfx/0fsf nflu<br />

ljs]lGb|t :yfgLo zf;g ;xof]u sfo{qmdsf] ul/ad'vL gLlt / dlxnf ;d"xsf] u7g Pjd\<br />

;'b[9Ls/0fdf hf]8nfO{ lng ;lsG5 . ;fy} tL ;d"xx¿sf nflu ;dtf Pjd\ ;sf/fTds<br />

lje]bsf k|fjwfgx¿ nfu" ug{ n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f pQ/bfoL lg0f{ox¿ Nofpg] k|of;x¿<br />

ul/Psf 5g\ . pbfx/0fsf nflu ;fd'bflos jg sfo{of]hgfdf ul/a <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xx¿sf<br />

nflu ;dtfd"ns k|fjwfg /flvPsf] 5 .<br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf] cjwf/0ff, p2]Zo / k|lqmof ;jfn, ljifo If]q / cfof]hgfsf] dfu{lgb] {z<br />

cg';f/ km/s kb{5 . kl/efiff, ;]jf–k|bfosnfO{ pknAw x'g] ;|f]t / ;do cg';f/ ;<strong>fdflhs</strong><br />

kl/rfngsf] ;dofjlw km/s kb{5 . ;d'bfodf ;~rflnt sfo{qmdx¿ ;lsP/ cfof]hgfx¿<br />

aflxl/P kl5 cfof]hgfsf] ;xof]udf ag]sf ;a} ;d"xx¿ lg/Gt/ lqmofzLn /x]sf] eg] b]lvb}g .<br />

ul/a <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf ;b:ox¿sf nflu ;d"xdf cfa4 eP/ kfpg ;Sg] k|ToIf kmfObf g}<br />

d'Vo ;/f]sf/sf] ljifo ePsf] b]lvG5 . bf];|f] txsf] ;d"x÷;+:yf eg] ;fj{hlgs j:t' <strong>tyf</strong><br />

;]jfdf kx'Fr<br />

j[l4, clwsf/sf] ;'lglZrttf cyjf pQm If]qdf sfd ug] { s'/fdf s]lGb|t ePsf]<br />

kfOG5 .<br />

clwsf+z sfo{qmdsf cf–cfˆgf ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfns cyjf ;xhstf{x¿ 5g\ . pgLx¿n] ;d"x<br />

u7g, art <strong>tyf</strong> C0f h:tf cfˆgf sfo{qmdsf] p2]Zo cg';f/ k|fljlws ;xof]u ub{5g\ .<br />

c;f/ @)^^ 14


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfnsx¿sf] k|d'v bfloTj jrt <strong>tyf</strong> C0f kl/rfng ;DaGwL sfo{sf]<br />

Joj:yfkgdf ;xof]u ug'{<br />

/ a:tL txdf ;~rfng ul/g] ljleGg ljsf; lqmofsnfkx¿sf]<br />

;dGjo ug'{<br />

/x]sf] 5 . ;d'bfosf ul/a / jl~rt ;d"x nufot ;a}nfO{ uflj; <strong>tyf</strong> lhlj;sf<br />

tYofÍ Pjd\ ;"rgfx¿ ;xh 9Ën] pknAw u/fP/ uflj; jf lhlj;sf sfo{qmd Pjd\ ah]6<br />

th'{df<br />

;DaGwL dxTjk"0f{ lg0f{ox¿df pgLx¿sf] k|efj kfg{ ;Ifd agfpg cfjZos 5 .<br />

2.3.3 cfwf/e"t ;]jfx?df dlxnf, ul/a Pjd\ jl~rt ;d"xsf] kx'“r<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% sf] bkmf @*, (^ / !*( n] cfly{s, ;<strong>fdflhs</strong> ;]jf /<br />

k"jf{wf/ lgdf{0fsf cfjZostfx¿ k"/f ug{ :yfgLo lgsfosf] lhDd]jf/L :ki6 ¿kdf pNn]v<br />

u/]sf] 5 . :yfgLo :t/sf ljifout sfo{x¿ klg :yfgLo lgsfo leq qmdzM lgIf]k0f x'Fb}<br />

cfPsf 5g\ . :yfgLo :jfoQ zf;g P]gn] uflj;, gu/kflnsf <strong>tyf</strong> lhlj;nfO{ :yfgLo :t/df<br />

ljleGg ljsf; sfo{x¿ ;~rfng ug] { clwsf/ k|bfg u/]sf] 5 . o:tf sfo{x¿df :jf:Yo s]Gb|,<br />

:jf:Yo rf}sL, pk:jf:Yo rf}sL <strong>tyf</strong> k|fylds :jf:Yo ;]jfsf] k|aGw ug] {, rkL{ lgdf{0f nufot<br />

hg:jf:Yo;Fu ;DalGwt lgdf{0f sfo{x¿ ug] {, hn;|f]tsf] ;+/If0f ug] {, e"ld s/ <strong>tyf</strong> e"–<br />

;Dkbfsf] Joj:yfkg ug] {, s[lif k|;f/ <strong>tyf</strong> kz' ljsf; ;]jfsf] lj:tf/ ug] {, hGd d[To' btf{,<br />

kl/jf/ lgof]hg, dft[ <strong>tyf</strong> lzz' :ofxf/ ;]jfsf] Joj:yf ug] { cflb k/]sf 5g\ .<br />

P]gsf] bkmf @* / (^ n] uflj; / gu/kflnsfnfO{ cfˆgf] cfGtl/s ;|f]tsf] c+z k|fylds<br />

:jf:Yo, lzIff h:tf ;<strong>fdflhs</strong> ;]jfsf If]qdf nufpg lgb] {z u/]sf] 5 . o;n] ;fd'bflos<br />

ljsf; k|of;x¿df d2t k'¥ofpg'sf ;fy} gful/s ;dfh, u}/;/sf/L ;+:yf <strong>tyf</strong> hghflt<br />

Pjd\ eflifs ;+:yf, ;ldlt <strong>tyf</strong> cfof]ux¿nfO{ ;an Pjd\ ;Ifd agfpg hf]8 lbPsf] 5 .<br />

uflj; <strong>tyf</strong> pk:jf:Yo rf}sL Pjd\ ljBfnox¿sf] ;~rfngsf nflu dlxnf, blnt <strong>tyf</strong><br />

hghflt nufot ;j{;fwf/0fsf] k|ltlglwTj x'g] u/L :jf:Yo <strong>tyf</strong> lzIffsf Joj:yfkg<br />

;ldltx¿ v8f ul/Psf 5g\ . :jf:Yo Joj:yfkg ;ldltdf jl~rt ;d"xsf] k|ltlglwTjnfO{<br />

clgjfo{ u/fOPsf] 5 . ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf xsdf eg] To:tf] k|fjwfg 5}g .<br />

jl~rt ;d"xsf nflu ;]jf, ;'ljwfx¿sf] ckof{Kt Joj:yfsf sf/0f lzIff, :Jff:Yo, /f]huf/L,<br />

vfg]kfgL <strong>tyf</strong> ;/;kmfO cflb ljsf; ;"rsx¿ sdhf]/ b]lvG5g\, h;n] oL ;d"xsf] kof{Kt<br />

dfqfdf ;]jf, ;'ljwf dfly kx' Fr sd ePsf] b]vfpF5 . o;f] x'g'df hgtfsf] cfjZostfsf<br />

t'ngfdf sfo{qmdx¿sf] cfsf/ clt ;fgf] x'g', ah]6 lgsf;f l9nf x'g', b/aGbL cg';f/<br />

sd{rf/L cfk"lt{ gx'g', ljBdfg sd{rf/Lsf] Ifdtf kof{Kt gx'g', s]xL sd{rf/Lx¿ ;'/Iffsf]<br />

sf/0fn] sfo{:yn jf sfo{:ynaf6 lhNnf ;b/d'sfddf klg hfg grfxg', ;]jf–k|bfos ;/sf/L<br />

<strong>tyf</strong> u}/;/sf/L ;+:yfx¿ aLr k|efjsf/L ;dGjo x'g g;Sg' cflb sf/0fx¿ /x]sf 5g\ .<br />

dlxnf :Jff:Yo :jod\ ;]ljsfx¿sf] ;lqmotfn] ubf{ dlxnf, afnafnlnsf / jl~rt ;d"xsf<br />

;b:ox¿sf] :jf:Yo ;]jfdf kx'Fr<br />

a9]sf] 5 – oBlk :jf:Yo ;]jfsf] :t/ / ;]jf k|jfx gk'u<br />

5 . aflnsf / dlxnf lj?4sf] lx+;fnfO{ x6fpg yf]/} dfq ;+:yfut k|of; ePsf 5g\ . of]hgf<br />

th'{df<br />

/ ah]6 afF8kmfF8df dlxnf <strong>tyf</strong> al~rt ;d'xx?sf] k|ltlglwTjsf] sdLn] ubf{ :yfgLo<br />

lgsfoaf6 ul/a <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xdf x'g] ;]jf k|jfxdf k|efljt ePsf] cj:yf klg 5 .<br />

c;f/ @)^^ 15


2.3.4 ;d'bfo <strong>tyf</strong> :yfgLo lgsfox?sf] Ifdtf<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;fd'bflos ljsf; <strong>tyf</strong> :yfgLo :jfoQ zf;gsf] kl/k| ]Ioaf6 n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifodf ;d'bfo Pjd\ :yfgLo lgsfosf] Ifdtf s]xL kIfaf6 ;an / s]xL<br />

kIfaf6 sdhf]/ /x]sf] b]lvG5 .<br />

-s_ cjwf/0ffTds 1fg<br />

;an kIf M ljsf; sfo{qmd <strong>tyf</strong> ljleGg ;ldlt <strong>tyf</strong> d~rx¿df dlxnf, blnt <strong>tyf</strong><br />

hghfltsf] k|ltlglwTj u/fpg'k5{ eGg] ljifodf ;a} ;/f]sf/jfnfx¿ ;xdt x'g'sf ;fy}<br />

cfjZos k|fjwfgx¿ /flvPsf] kfOG5 . lg0f{o k|lqmofdf ;d'bfosf ljBfdfg ;a} ;d"xsf]<br />

;xeflutf x'g'k5{ eGg] ljifodf ;d'bfosf dlxnf, k'?if Pjd\ ;Da4 sd{rf/Lsf] dfGotf<br />

ljsf; ePsf] 5 . ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf] ;jfnnfO{ klg ;a}n] :jLsf/ ul/Psf] cj:yf 5 .<br />

s]xL jif{otf n}lËs ljifonfO{ ljsf; k|of;sf] Ps cª\usf ¿kdf lnOPsf] 5 / n}lËs<br />

;jfnx¿nfO{ cem ;zQm ¿kdf ;Daf]wg ug'{kg]<br />

{ dfGotf :yflkt e}/x]sf] 5 .<br />

sdhf]/ kIf M n}lËs ljifodf ;Lldt 1fg dfq /x]sf] kfOG5 / of] dlxnf / k'?if aLrsf] zlQm<br />

;DaGweGbf klg dlxnfx¿;Fu ;DalGwt lqmofsnfkx¿ dfq xf] eGg] e|d klg /x]sf] b]lvG5 .<br />

;fy} k|foM ;a} ;d'bfosf dlxnfx¿ ljBdfg n}lËs ;DaGwaf6 ;dfg¿kn] k|efljt x'G5g\<br />

eGg] a'emfO 5 . s]xL ;d'bfo, hfthflt / :yfgsf dlxnfn] yk lje]bsf/L Jojwfgx¿ -<br />

hfltut / efiffut lje]bx¿_ ef]lu/x]sf 5g\ . To:t}, hghflt dlxnfx¿sf] ;fj{hlgs<br />

;+nUgtf a9L ePsf] x'Fbf<br />

o;nfO{ pgLx¿sf] ;antfsf] ¿kdf lnOPsf] 5 .<br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ;Gbe{df d'Votof of] blntx¿sf] k|ltlglwTj jf blnt, hghflt<br />

k|lt nlIft lqmofsnfk dfq xf] eGg] ;ª\s'lrt ;f]r 5 . o; lsld;sf] e|d jl~rtLs/0fdf<br />

k/]sf sf]–sf] x'g\ eGg] klxNofpg] qmddf klg kfOG5 . kl/0ffdtM jl~rt ;d"xsf] kl/k| ]Ioaf6<br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f gLlt, lgod, cfr/0f Pjd\ ;f]rsf] kl/jt{gdf lge{/ ub{5 eGg]<br />

a'emfOdf ;Lldttf /x]sf] 5 .<br />

-v_ sfo{ ;Dkfbgdf n}<strong>l·s</strong> d"nk|jfxLs/0f <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f ;DaGwL ;Lk Pj+<br />

;dGjo<br />

;an kIf M gLltut k|fjwfgx¿sf] Joj:yf gu/L n};;f;sf kIfx¿nfO{ ;Daf]wg ug{<br />

;lsFb}g . clwsf+z lgsfo Pjd\ sfo{qmdx¿n] dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xn] ef]u]sf ljz]if<br />

JojwfgnfO{ ;Daf]wg ug] { k|fjwfg, cfwf/ <strong>tyf</strong> dfu{bz{gx¿ tof/ u/]sf 5g\ . n};;f;nfO{<br />

d"nk|jfxLs/0f ug{sf nflu ;+:yfut Ifdtfdf clej[l4 ePsf] b]lvG5 .<br />

n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf] ljZn]if0f ug] { qmd lg/Gt/ j[l4 eO/x]sf] 5 /<br />

o;nfO{ ljleGg dGqfno <strong>tyf</strong> cGo lgsfox¿n] cg'z/0f ul//x]sf 5g\ .<br />

sdhf]/ kIf M gLltut Joj:yfx¿df d"ntM k|ltlglwTjsf] ljifodf hf]8 lbOPsf] 5 t/<br />

k|ltlglwTj afx]ssf ;jfntkm{ yk Wofg lbg'kg] { ;f]rdf sdL kfOG5 . kmn:j¿k n};;f;sf]<br />

c;f/ @)^^ 16


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;+:yfut d"nk|jfxLs/0f ck]Iffs[t ¿kdf k|efjsf/L x'g ;s]sf] 5}g . pbfx/0fsf nflu<br />

sfo{ljj/0f Pjd\ sfo{lgb] {z, egf{, a9'jf, ;?jf <strong>tyf</strong> Ifdtf j[l4 ;DaGwL k|fjwfgx¿ dfgj<br />

;+;fwg gLltx¿df :ki6 ¿kdf /flvPsf 5}gg\ . To:t}, lg0f{o ug] { k|lqmofdf ;d"x jf ;+:yf<br />

leq jl~rtLs/0fdf k/]sf ;j{;fwf/0fsf] ;xeflutf ;'lglZrt x'g ;s]sf] 5}g . n};;f;sf]<br />

b[li6sf]0faf6 x]bf{ :yfgLo ljsf; clwsf/L, of]hgf clws[t / gu/kflnsfsf sfo{sf/L<br />

clws[tx¿sf] sfo{ljj/0fdf of]hgf th'{df<br />

k|lqmofdf dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf] ;xeflutf<br />

;DjGwL ljifox?sf] ;'lglZrt u/fpg'sf ;fy} of]hgf th'{df<br />

<strong>tyf</strong> cg'udgsf nflu v08Ls[t<br />

tYofÍsf] ;Íng <strong>tyf</strong> k|of]u, ah]6 ljZn]if0f / n}lËs d"nk|jfxLs/0f ;d]t ;d]6\g' cfjZos<br />

b]lvPsf] 5 .<br />

;fdfGo k|zf;g dGqfnodf sd{rf/L egf{ / dfgj ;+;fwg gLltsf cGo kIfx¿ x]g] { lhDd]jf/L<br />

/x]sf] x'Fbf<br />

:yfgLo ljsf; dGqfnoaf6 dfq oL ;jfnx¿ ;Daf]lwt x'Fb}gg\<br />

. t}klg ;Dej<br />

eP;Dd :yfgLo lgsfox¿df tL ljifox¿ klxrfg ug] { Ifdtf x'g'kg] { / ljBdfg ;jfnx¿sf]<br />

;dfwfgsf nflu k|of; ug{ ;lsg] dfGotf /fVg'kg] { b]lvG5 .<br />

:yfgLo lgsfox¿sf] cg'udg kIf sdhf]/ 5 . /fli6«o of]hgf cfof]uaf6 lhlj;sf nflu<br />

cg'udg kmf/fd tof/ ul/Psf] 5 eg] :yfgLo ljsf; dGqfnoaf6 5'§} klg tof/ ul/Psf] 5 .<br />

s]xL lhlj;n] klg /fli6«o of]hgf cfof]u / dGqfnosf kmf/fd / lgb] {zg;Fu tfnd]n gldnfO{<br />

cfˆgf] 5'§} cg'udg lgb] {lzsf tof/ u/]sf 5g\ . ;fy} ljleGg ;/sf/L <strong>tyf</strong> u}/;/sf/L<br />

lgsfox¿n] ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng k|lqmofsf] ;~rfngsf nflu leGg–leGg lgb] {lzsf tof/ u/]sf<br />

5g\ . lhlj; / :yfgLo ljsf; dGqfnosf df}h'bf cg'udg lgb] {lzsfx¿ klg /fd|/L sfof{Gjogdf<br />

cfPsf 5}gg\ . :yfgLo ljsf; dGqfnoaf6 ;fj{hlgs k/LIf0f lgb] {lzsf th'{df<br />

ul/Psf] 5 –<br />

oBlk To; af/] lhNnf:t/df kof{Kt hfgsf/L e}g;s]sf] cj:yf 5 . dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf]<br />

k|ltlglwTj gx'Fbf<br />

;fj{hlgs k/LIf0f sfo{ cf}krfl/stf lgjf{x dfq ePsf] klg 5 .<br />

-u_ ;+:yfut Ifdtf <strong>tyf</strong> dfgj ;+;fwg<br />

;jn kIf M n};;f;sf nflu lhNnf:t/df ljleGg ;+:yfut ;+/rgfx¿ ljBdfg 5g\ .<br />

lhNnf:t/df blnt ;dGjo ;ldlt / cflbjf;L hghflt ;dGjo ;ldlt /x]sf 5g\, h;n] cfˆgf<br />

;/f]sf/jfnfx¿sf] kIfdf sfd ub{5g\ . lhlj;df Ps ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; PsfO :yfkgf ul/Psf]<br />

5 . o;df ;+nUg ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; clws[tnfO{ n};;f;sf] ljifo x]g] { lhDd]jf/L tf]lsPsf] 5 .<br />

lhNnfdf dlxnf ljsf; sfof{nonfO{ n}lËs ;Dks{ lgsfo tf]lsPsf] 5 . n}lËs d"nk|jfxLs/0f<br />

;dGjo ;ldltnfO{ n};;f;sf ;jfnx¿nfO{ x]g] { d~rsf ¿kdf lnOPsf] 5 . lhlj;<br />

;efkltsf] cWoIftfdf ul7t of] ;dGjo ;ldltdf dlxnf ljsf; clws[t ;b:o–;lrj /xg]<br />

u/L tf]lsPsf] 5 .<br />

pbfx/0fsf ¿kdf df]/ªsf] n}lËs d"nk|jfxLs/0f ;dGjo ;ldltsf] a}7s k|To]s b'O{ dlxgfdf<br />

a:g] u/]sf] 5 . o; ;ldltdf lhNnf :t/Lo ;/sf/L sfof{nox¿ nufot ckfËtf ePsf<br />

JolQm, dlxnf <strong>tyf</strong> blnt ;+:yfx¿sf] k|ltlglwTj /xg] u/]sf] 5 . o; ;ldltn] n}lËs ljifodf<br />

lhlj; / cGo lgsfox¿n] u/]sf sfdx¿sf] ;dLIff ug] { ub{5 . oL ;+:yfx¿ aLrsf]<br />

cGt/;DaGw a9]sf] / eO/x]sf sfddf ;dembf/L ag]sf] kfOG5 . dlxnf ljsf; clws[tsf]<br />

c;f/ @)^^ 17


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;dGjodf 3/]n' <strong>tyf</strong> s[lif sfof{nox¿sf aLr ;+o'Qm sfo{ ePsf] 5 . dlxnf <strong>tyf</strong> ljleGg<br />

;<strong>fdflhs</strong> ;d"xsf dlxnfx¿af/] lhNnfsf] of]hgf th'{df<br />

ug] { sfddf cfjZos tYofÍ Pjd\<br />

;"rgf pknAw u/fpg lhlj;n] dlxnf ljsf; clws[tnfO{ tf]s]sf] 5 .<br />

oL ;a} ljBdfg ;+:yfut ;+/rgfdf sd{rf/L, /fhgLlts bnsf k|ltlglw / cGo ;+:yfx¿sf]<br />

;xeflutf x'g] Joj:yf ul/Psf] 5 . w]/} jif{b]lv lhNnfsf ljleGg cfof]hgfx¿df ;<strong>fdflhs</strong><br />

kl/rfnsx¿ /xg] Joj:yf ul/Psf] 5 .<br />

uflj; txdf eg] n};;f;sf] lhDd]jf/L lng] s'g} ;ldlt jf sd{rf/Lsf] Joj:yf /x]sf] 5}g .<br />

sdhf]/ kIf M n};;f; x]g] { ;+/rgfx¿ ljBdfg eP tfklg logLx¿ k"0f{tM lqmofzLn Pjd\<br />

k|efjsf/L ug{ cfjZos 5 . n};;f; ;DaGwL cjwf/0ffsf] 1fg / ;Lkdf leGgtf /x]sf] 5 .<br />

cjnDag ul/Psf ljlw / k|lqmofx¿ n};;f; kIfLo x'g ;s]sf 5}gg\ . ah]6sf] sl7gfOsf<br />

sf/0f cg'udg <strong>tyf</strong> k|ltj]bg sfo{ lgoldt Pjd\ j:t'ut ¿kn] x'g ;s]sf] 5}g / kl/0ffdtM<br />

k|efjsf/L klg aGg ;s]sf] 5}g . cg'udgaf6 b]lvPsf ;d:of Pjd\ sdL, sdhf]/Lx¿df<br />

;|f]tsf] cefj, sd{rf/Lx¿nfO{ lbOPsf] lhDd]jf/Lsf] :ki6tfsf] cefj / pQ/bfoL agfpg]<br />

k4ltsf] cefj k|d'v 5g\ .<br />

lg0f{o / sfof{Gjog k|lqmofdf ljleGg ;d"xx¿sf ;j{;fwf/0f hgtfsf] k|ltlglwTj Pjd\<br />

;xeflutf x'g'kg] { cfjZostfnfO{ ;a} txaf6 dfGotf lbOPsf] 5 . o:tf] dfGotfsf] ljsf;df<br />

ljleGg ;d"xsf] ljrf/nfO{ lnP/ sfd u/]df pko'Qm x'G5 eGg] s'/fsf] :jLs[ltsf ;fy} jl~rt<br />

;d"xsf] bafasf] klg k|efj /x]sf] 5 .<br />

tL; lhlj; <strong>tyf</strong> @* uflj;af6 k|fKt @,&(* sd{rf/Lsf] ljj/0fnfO{ v08Ls[t u/]/ x]bf{<br />

a|fDx0f / If]qLsf] ;ª\Vof kxf8 / t/fO{ b'j} If]qdf pgLx¿sf] hg;ª\Vofsf] cg'kfteGbf w]/} g}<br />

/x]sf] b]lvG5 . blntx¿ -kxf8 / t/fO{ b'j} u/L_ @=@ k|ltzt <strong>tyf</strong> hghfltx¿ -kxf8 / t/fO{<br />

b'j} u/L_ !!=* k|ltzt /x]sf] b]lvG5 . dlxnfx¿ kfFr k|ltzt dfq /x]sf] kfOG5 .<br />

lhlj;x¿df gf} k|ltzt / uflj;x¿df Ps k|ltzt dfq dlxnf sd{rf/L b]lvg cfpF5 .<br />

dlxnf leq klg 5 k|ltzt kxf8L a|fDx0f If]qL / !* k|ltzt g]jf/ /x]sf 5g\ .<br />

2.3.4.1 ;d'bfo tx<br />

of]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf] th'{df<br />

/ cg'udg ;DaGwL ;/sf/n] cjnDag u/]sf] k|lqmof<br />

af/] jl~rt ;d"x nufotsf dlxnf <strong>tyf</strong> k'?ifnfO{ hfgsf/L sdL /x]sf] 5 . ljut s]xL<br />

jif{b]lv ;d"xdf ;+nUg /xL lqmofzLn /xg]x¿n] art <strong>tyf</strong> C0f af/] / ljifout k|fljlws<br />

;xof]usf] pkof]u af/] eg] hfgsf/L lng ;s]sf 5g\ . :yfgLo lgsfo;Fu ;Demf}tf Pjd\<br />

;xsfo{ ug{ ;Sg] agfpg ;d'bfosf] Ifdtf ljsf; ug{ cfjZos 5 .<br />

n}lËs, ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f Pjd\ jl~rtLs/0fsf cjwf/0ffx¿sf] af/]df ;j{;fwf/0fdf ce}m låljwf<br />

5 . ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f hfltut ¿kdf dfq x'G5 eGg] unt wf/0ff klg /x]sf] 5, h;n]<br />

ubf{ jl~rt ;d"xn] kfpg] ;'ljwfk|lt k|foM ;'ljwf ;DkGg ju{df pbf;Lgtf /xg] u/]sf]<br />

b]lvG5 . o;}sf sf/0f jl~rt ;d"xsf] kIfdf ;sf/fTds sfo{x¿ cfjZos 5g\ eGg]<br />

;DaGwdf jl~rtLs/0fdf k/]sf / gk/]sf hg;d'bfox¿aLr Psn ;f]r aGg ;s]sf] 5}g .<br />

c;f/ @)^^ 18


2.3.4.2 uflj; Pjd\ gu/kflnsf tx<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

:yfgLo :t/df lg/Gt/ lhDd]jf/Lsf] lj:tf/, leGg–leGg ljifo If]q cg'¿ksf sfo{x¿df j[l4<br />

/ ;a} u/L @$ dGqfno;Fu k|ToIf jf k/f]If ¿kn] sfo{ ug'{kg]<br />

{ ePsf] x'Fbf<br />

uflj; ;lrjx¿sf]<br />

sfo{af]em cToflws 5 . kl/jlt{t kl/j]zdf gofF–gofF cjwf/0ff / ljifox¿df sfd ug'{kg]<br />

{ oL<br />

;lrjx¿df ljifout k|fljlws 1fgsf] sdL 5 . obfsbf hgk|ltlglwsf] cefjdf yk<br />

pQ/bfloTj axg ug'{kg]<br />

{ cj:yf klg /xg] u/]sf] 5 .<br />

sfo{af]emsf] t'ngfdf uflj;df ;lrj / k|fljlws ;xfossf] b/jGbL gk'u e};s]sf] 5 .<br />

sltko uflj;n] 5'§f5'§} jf ;+o'Qm ¿kdf k|fljlws / n]vf ;xfos egf{ u/L ;d:of ;dfwfg<br />

ug] { u/]sf 5g\ . uflj;sf] ;"rgf k|0ffnL sdhf]/ 5 .<br />

sltko uflj;df s'g–s'g ;+:yfx¿ sfo{/t 5g\ eGg] cflwsfl/s hfgsf/L ;d]t /x]sf] 5}g .<br />

3/–kl/jf/ txsf] v08Ls[t tYofÍ ;d]t pknAw 5}g . o:tf ;d:ofsf sf/0f klg uflj;n]<br />

;+of]hgsf/L, g]t[TjbfoL e"ldsf lgjf{x ug{ g;s]sf] cj:yf 5 .<br />

uflj; :t/df :jf:Yo / x'nfs ;]jf afx]s cGo ;]jf–k|bfos ;/sf/L sfof{nox¿sf] lgsfo<br />

gePsf] x'Fbf<br />

jl~rt ;d"x nufotsf gful/ssf] ;]jf kx'Fr<br />

;'ud x'g ;s]sf] 5}g .<br />

pko'{Qm<br />

;d:ofx¿af6 s]xL gu/kflnsf d'Qm eP klg w]/}h;f] gu/kflnsfdf tL ;d:ofx¿<br />

df}h'b} 5g\ .<br />

2.3.4.3 lhlj; tx<br />

lhNnf :t/sf ljleGg ;ldltx¿ cf–cfˆgf ljifodf dfq s]lGb|t 5g\ . n};;f;sf ljifodf<br />

pNn]Vo k|ult ;'lglZrt ug{sf nflu ;dGjofTds ¿kn] sfd ug{ ] k4lt ljsf; x'g' kb{5 .<br />

lhlj;sf] ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; PsfOnfO{ n};;f; ;DaGwL lhDd]jf/L lbOP klg cGo sfo{x¿sf]<br />

af]emn] ubf{ n};;f;sf] sfd k|efjsf/L ¿kn] ug{ g;s]sf] cj:yf 5 . ;fy} n};;f;sf<br />

;jfndf / jl~rtLs/0fdf k/]sf ;j{;fwf/0f hgtfsf] ;Gbe{df cfjZos tYofÍ Pjd\ ;"rgf<br />

;Íng ug] { kl/kf6L al;;s]sf] 5}g . lhNnf :t/sf ljleGg ;ldltx¿df gful/s ;dfhsf]<br />

k|ltlglwTj klg Go"g g} 5 .<br />

c;f/ @)^^ 19


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

cWofo 3 M n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f /-<strong>fgLlt</strong><br />

n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf] d"nk|jfxLs/0f PsfÍL ¿kdf x'g ;St}g .<br />

o;sf nflu ljs]lGb|t zf;g k|0ffnL, s'zn ;]jf k|jfx / ;+:yfut ;+oGqsf] cfjZostf kb{5 .<br />

ljs]Gb|Ls/0f, ;xeflutfTds ljsf; / ;<strong>fdflhs</strong> jx;s} k|lqmofaf6 n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong><br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ ;lsG5 . o; /0<strong>fgLlt</strong>df :yfgLo zf;g<br />

<strong>tyf</strong> ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] ;du| ;+/rgf / sfo{qmdn] ;'wf/ ug{ rfx]sf] If]q leq kg] {<br />

sfo{k|0ffnLnfO{ c? a9L n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f d}qL agfpg cfjZos<br />

sfo{;"rL lgwf{/0f ul/Psf] 5 .<br />

3.1 sfo{qmdsf] ljifo If]q 1<br />

k|ltkmn txsf] p2]Zo M :yfgLo ;/sf/df ;DalGwt gful/s <strong>tyf</strong> ;d'bfox¿ ;lqmo ¿kn] ;+nUg<br />

ePsf / pQ/bfoL aGg ;s]sf x'g]5g\ .<br />

3.1.1 pknlAw 1<br />

;d'bfo <strong>tyf</strong> ;fd'bflos ;+:yfx¿ :yfgLo zf;g k|lqmofdf ;lqmo ¿kn] ;xefuL ePsf x'g]5g\ .<br />

:yfgLo zf;g k|lqmofdf ;a} ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xsf gful/sx¿sf] clwsflws ;xeflutf<br />

;'lglZrt ug{ b]xfoadf]lhdsf ;+:yfut ;+oGq, k|ltlglwTj k|0ffnL / sfo{If]qut zt{ lgwf{/0f<br />

ul/g]5g\ M<br />

-s_ uflj; tx<br />

uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlw, @)^% df PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt -Pof];_ df<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿, ;fd'bflos ;+:yfx¿ <strong>tyf</strong> dlxnf, blnt Pjd\ cflbjf;L hghflt<br />

;ª\u7gx¿af6 k|ltlglwTj x'g'kg] { / dlxnfx¿sf] ## k|ltzt k|ltlglwTj ;'lglZrt ug'{kg]<br />

{<br />

Joj:yf 5 . ;fy} of]hgf th'{df<br />

<strong>tyf</strong> sfof{Gjogdf jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xnufot<br />

;/f]sf/jfnf ;a}sf] cem km/flsnf] ;xeflutf /xg] u/L j8f / uflj; b'a} :t/df gful/s<br />

d~rsf] Joj:yf ul/g]5 .<br />

PsfO ;+:yfut ;+oGq k|ltlglwTj<br />

c;f/ @)^^ 20


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

uflj; ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldlt :yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nL, @)%^<br />

adf]lhd u7g ul/g] o; ;ldltdf ;a}<br />

/fhgLlts bn, u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos<br />

;+:yf, dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt,<br />

;]jfu|fxL, :yfgLo kqsf/ / u}//fhgLlts<br />

:yfgLo ;<strong>fdflhs</strong> sfo{stf{x¿ h:tf gful/s<br />

;dfhsf k|d'v ;/f]sf/jfnfx¿sf] k|ltlglwTj<br />

/xg] Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

uflj; PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt<br />

-Pof];_<br />

• dlxnf <strong>tyf</strong> cGo jl~rt ;d"xsf<br />

dflg;x¿n] Pof];df cfˆgf k|ltlglwx¿<br />

cfkm} 5fGg] Joj:yf ul/g]5 .<br />

• uflj;sf ;a} dlxnf ;ª\u7gx¿sf]<br />

tkm{af6 5gf}6 u/L Pof];df k|ltlglwTj ug] {<br />

k|lqmof lgwf{/0f ul/g]5 .<br />

• u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos ;+:yf, blnt<br />

<strong>tyf</strong> cflbjf;L hghflt ;ª\u7gx¿n]<br />

Pof];df cfˆgf] k|ltlglw k7fpgsf nflu<br />

klg 5gf}6 ljlw to ul/g]5 .<br />

• jl~rtLs/0fdf k/]sf] cg'ej u/]sf d'l:nd<br />

<strong>tyf</strong> dw]zLnufotsf cGo ;d'bfosf<br />

dflg; uflj;df a;f]jf; ul//x]sf 5g\ eg]<br />

Pof];df To:tf ;d'bfosf] klg k|ltlglwTj<br />

x'g] <strong>tyf</strong> To;/L k|ltlglw k7fFpbf ;DalGwt<br />

{<br />

ufpF gful/s d~r -ufgfd_<br />

;d'bfosf JolQmx¿sf] e]nfaf6 5gf}6 ug{<br />

;xhLs/0f ug] Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

• ufpF gful/s d~rdf k|To]s j8f gful/s<br />

d~rsf ;fy} uflj;:t/df ;Ël7t<br />

;d'bfodf cfwfl/t ;a}y/L ;+:yf,<br />

clwsf/sdL{ nufPt ;/f]sf/jfnfx¿<br />

dWo]af6 ;fwf/0ftof #) b]lv $% hgf;Dd<br />

k|ltlglw /xg] Joj:yf ul/g]5 .<br />

• ufpF gful/s d~rdf sDtLdf ## k|ltzt<br />

dlxnf k|ltlglwTj ;'lglZrt ul/g]5 .<br />

• ufpF gful/s d~rsf] cWoIftf uflj;<br />

cWoIf jf cWoIfsf] sfd ug{ tf]lsPsf]<br />

JolQmn] ug] {5 .<br />

j8f j8f gful/s d~r -jgfd_ • j8f gful/s d~rdf j8fleqsf ;a}<br />

c;f/ @)^^ 21


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf ljleGg ;d"x,<br />

;d'bfodf cfwfl/t ;a}y/L ;+:yf,<br />

clwsf/sdL{ nufPt ;/f]sf/jfnfx¿<br />

dWo]af6 ;fwf/0ftof #) b]lv $% hgf;Dd<br />

k|ltlglw /xg] Joj:yf ul/g]5 .<br />

• j8f gful/s d~rdf sDtLdf ## k|ltzt<br />

dlxnf k|ltlglwTj ;'lglZrt ul/g]5 .<br />

• j8f gful/s d~rsf] cWoIftf j8f cWoIf<br />

jf j8f cWoIfsf] sfd ug{ tf]lsPsf]<br />

JolQmn] ug] {5 .<br />

• s'g} ;d"xdf gk/L 5'6 ePsf dflg;x¿sf<br />

nflu Ps 5'§} ;d"x v8f u/L j8f gful/s<br />

d~rdf k|ltlglwTj u/fpg] Joj:yf<br />

ldnfOg]5 .<br />

j8f gful/s d~r, ufpF gful/s d~r / PsLs[t of]hgf th'<br />

{df ;ldltsf] sfo{If]q lgDgfg';f/<br />

x'g]5 M<br />

c;f/ @)^^ 22


PsfO sfo{If]q<br />

j8f<br />

gful/s<br />

d~r<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

� sfo{qmdx¿sf] th'{df<br />

<strong>tyf</strong> k|fyldstfdf ul/a / jl~rtLs/0fdf k/]sf<br />

JolQmx¿ nufot ;a} dlxnf Pjd\ k'?ifsf] cfjfhsf] ;'lglZrttf u/fpg] .<br />

� ufpF gful/s d~r <strong>tyf</strong> ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldltnfO{ cg'udgsf<br />

nflu cfˆgf] ufpFdf dlxnf Pjd\ jl~rtLs/0fdf k/]sf JolQmx¿sf] l:ylt<br />

–h:t}– n}lËstfdf cfwfl/t lx+;f / lje]bo'Qm k|rngx¿_ af/] ;"rgf k|bfg<br />

ug] { .<br />

� sfo{qmdx¿sf] sfof{Gjog cg'udg ug] { / j8fdf ;~rfng eO/x]sf<br />

ljleGg cfof]hgfx¿sf] ;dGjodf ;xhsf/L e"ldsf lgjf{x ug] { .<br />

� n};;f; ;+j]bgzLn dfkb08 Pjd\ k|lqmofdf cfwfl/t pko'Qm<br />

k|fyldsLs/0fsf] ljlwnfO{ pkof]udf Nofpg] .<br />

� ufpF gful/s d~rsf nflu k|ltlglwx¿ k7fpg] .<br />

c;f/ @)^^ 23


ufpF<br />

gful/s<br />

d~r<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

� j8faf6 5gf}6 ePsf of]hgfx¿ dfly d~rsf ;b:o <strong>tyf</strong> gful/s;Fu<br />

v'Nnf 5nkmn ug] { .<br />

� ;xeflutfTds of]hgf th'{df<br />

k|lqmofaf6 cfPsf] k|fyldstf ;lxtsf]<br />

of]hgf k|:tfj PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltdf k]z ug] { .<br />

� ufpF kl/ifb\df k|:tfljt of]hgf÷sfo{qmdx¿ PsLs[t ;ldltn] k]z u/]<br />

cg'¿k eP, gePsf] ;'lglZrt ug] { .<br />

� ;~rflnt of]hgf÷sfo{qmdsf] cg'udgdf ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

� j8f gful/s d~r;Fu ;dGjo u/L :yfgLo lgsfox¿df gful/sx¿sf]<br />

cfjfh ;'g'jfO x'g] Joj:yf ldnfpg] .<br />

� ljleGg ;/sf/L lgsfo <strong>tyf</strong> u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf sfo{qmd <strong>tyf</strong><br />

cfof]hgfx¿df n};;f; ;DaGwL k|fjwfgx¿ /fVg clwjfrg (Advocacy)<br />

ug] { .<br />

� sfo{qmdx¿df bf]xf]/f]kgf cfPdf jf hg;/f]sf/ aflemPdf ljleGg<br />

lgsfox¿aLr dWo:ytf u/fpg] .<br />

� clt cfjZos If]q / dflg;x¿sf nflu ljifout lgsfox¿af6 ;]jfsf]<br />

k|fjwfg ug{ ;xhLs/0f ug] { .<br />

� ;~rfngdf /x]sf ljsf; ultljlw Pjd\ kl/rfng ;DaGwL sfo{qmdx¿sf]<br />

uflj; txsf] ljj/0f tof/ ug{ uflj;nfO{ ;xof]u ug] { .<br />

� cfly{s ¿kn] ul/a / ;<strong>fdflhs</strong> ¿kn] lje]b ul/Psf dflg;x¿sf] klxrfg<br />

ug{ ;d'bfosf] ;xeflutfdf ;DkGgtf :t/Ls/0f, ‘Proxy means-testing’<br />

h:tf ljlwx¿sf] cjnDagdf ;'lglZrttf Nofpg] .<br />

� uflj;sf] sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 th'{dfsf<br />

;fy} If]qut ;]jfx¿sf] Joj:yfsf<br />

nflu pko'Qm tYofÍ Pjd\ ;"rgfx¿ h'6fpg j8f gful/s d~rx¿;Fu<br />

;dGjo ug] { .<br />

� ;fd'bflos ;xhstf{ / ;<strong>fdflhs</strong>÷gful/s kl/rfnssf] sfo{;Dkfbg<br />

;dLIff ug{ ;fj{hlgs ;'g'jfO sfo{qmdsf] cfof]hgf ug] { .<br />

c;f/ @)^^ 24


PsLs[t<br />

of]hgf<br />

th'{df<br />

;ldlt<br />

;'kl/j]If0f<br />

<strong>tyf</strong><br />

cg'udg<br />

;ldlt<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

� ;<strong>dfj</strong>]zL of]hgf th'{df<br />

k|lqmof / k|fyldstfqmd lgwf{/0f ul/Psf<br />

of]hgfx¿ ufpF kl/ifb\df k|:t't ul/Psf] ;'lglZrt ug] { .<br />

� n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 ;sf/fTds lje]bsf] dfGotf /fvL of]hgfx¿sf]<br />

th'{df<br />

ug] { .<br />

� ;xeflutfd"ns tj/af6 k|fKt x'g cfPsf of]hgfx¿nfO{ k|fyldsLs/0f<br />

u/L ;"rLs[t ug] { .<br />

� k|fKt x'g cfPsf of]hgfx¿nfO{ If]qut ?kdf 5'§ofO{ ;d"xLs[t ug] { .<br />

� ufpF ljsf; ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf k|fyldstfsf cfwf/df k|fKt<br />

of]hgfx¿nfO{ ah]6 ;Ldf leq /xL k|fyldsLs/0f u/L ufpF ljsf;<br />

;ldltdf l;kmfl/; ug] { .<br />

� cg'ejaf6 cflh{t 1fgsf] k|a4{g ug] { .<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nL, @)%^ sf] lgod ^( sf] pklgod -@_, -<br />

#_, -$_ cg';f/ x'g]5 .<br />

� n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 ;sf/fTds lje]bsf] dfGotf /fvL of]hgfx¿sf]<br />

sfof{Gjogdf ;dGjo ug'{sf<br />

;fy} cg'udg ug] { .<br />

jgfd, ufgfd <strong>tyf</strong> Pof];sf a}7sx¿ rf}dfl;s ¿kdf a:g]5g\ / a}7ssf lg0f{ox¿<br />

clen]vdf /fvL uflj;df k]z ul/g]5g\ .<br />

cg'udgdf ;d'bfosf] ;xeflutf<br />

� :yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nL, @)%^ adf]lhd cfof]hgfsf] ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg<br />

;ldlt dfkm{t ufpF ljsf; of]hgfsf] cg'udg / ;'kl/j]If0f ul/g]5 . ;fy} o; ;ldltdf<br />

gful/s ;dfhsf k|d'v ;/f]sf/jfnfx¿sf] ;j{kIfLo k|ltlglwTj /xg] Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

� pkef]Qmf ;ldlt dfkm{t\ ;~rfng x'g] ef}lts k"jf{wf/sf cfof]hgfx¿sf nflu pkef]Qmf<br />

;ldltsf] Ifdtf ljsf; Pjd\ Joj:yfkg sfo{sf nflu s"n nfutsf] a9Ldf # k|ltzt<br />

/sd 5'6\ofpg ;lsg] k|fjwfg uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlw, @)^% df /x]sf] 5 .<br />

To; afx]s @ k|ltzt /sd cg'udg ;ldltsf] Joj:yfksLo vr{sf nflu ;DalGwt<br />

cfof]hgfaf6 5'6\ofpg ;lsg] Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

� uflj;sf] vr{ / sfo{ k|ultsf] cg'udg sfo{df ufpF gful/s d~rsf ;b:ox¿sf]<br />

k|ltlglwTj u/fO{ ;fj{hlgs k/LIf0f, ;fj{hlgs ;'g'jfO, …l;l6hg :sf]/ sf8{Ú /<br />

cg'udgsf cGo ljlwx¿ k|of]udf NofOg]5g\ . uflj; txdf ;Dk"0f{ ;d'bfosf dlxnf <strong>tyf</strong><br />

k'?ifx¿sf] ;xeflutfdf jif{sf] b'O{ k6s ;fj{hlgs ;'g'jfO x'g] Joj:yf ul/g]5 .<br />

� j8f gful/s d~raf6 ;fj{hlgs ;'g'jfOsf] dfWodaf6 ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfnsx¿sf]<br />

sfo{;Dkfbg d"NofÍg ug] { Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

c;f/ @)^^ 25


-v_ gu/kflnsf tx<br />

6f]n ljsf; ;+:yf<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

k|To]s j8fdf 6f]n–6f]nsf ;a} 3/–kl/jf/x¿nfO{ ;d]6\g] u/L 6f]n txsf] ;fd'bflos ;+:yf<br />

u7g ul/g]5 . 6f]n ljsf; ;+:yf ljBdfg ePsf] 6f]ndf ;f]nfO{ g} ;'b[9 ub} { nlug]5 /<br />

gePsf] 6f]ndf gofF u7g ul/g]5 . 6f]n ljsf; ;+:yfx¿sf] sfo{If]q uflj; cGtu{t j8f<br />

gful/s d~rx¿sf] h:t} x'g]5 .<br />

PsfO ;+:yfut ;+oGq k|ltlglwTj<br />

gu/kf<br />

lnsf<br />

gu/kf<br />

lnsf<br />

;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldlt :yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nL, @)%^<br />

adf]lhd u7g ul/g] o; ;ldltdf ;a}<br />

/fhgLlts bn, u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos<br />

;+:yf, dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt,<br />

;]jfu|fxL, :yfgLo kqsf/ / u}//fhgLlts<br />

:yfgLo ;<strong>fdflhs</strong> sfo{stf{x¿ h:tf gful/s<br />

;dfhsf k|d'v ;/f]sf/jfnfx¿sf] k|ltlglwTj<br />

/xg] Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt<br />

-Pof];_<br />

• dlxnf <strong>tyf</strong> cGo jl~rt ;d"xsf<br />

dflg;x¿n] Pof];df cfˆgf k|ltlglwx¿<br />

cfkm} 5fGg] Joj:yf ul/g]5 .<br />

• gu/kflnsfsf ;a} dlxnf ;ª\u7gx¿sf]<br />

tkm{af6 5gf}6 u/L Pof];df k|ltlglwTj ug] {<br />

k|lqmof lgwf{/0f ul/g]5 .<br />

• u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos ;+:yf, blnt<br />

<strong>tyf</strong> cflbjf;L hghflt ;ª\u7gx¿n]<br />

Pof];df cfˆgf] k|ltlglw k7fpgsf nflu<br />

klg 5gf}6 ljlw to ul/g]5 .<br />

• jl~rtLs/0fdf k/]sf] cg'ej u/]sf d'l:nd<br />

<strong>tyf</strong> dw]zLnufotsf cGo ;d'bfosf<br />

dflg; gu/kflnsfdf a;f]jf; ul//x]sf<br />

5g\ eg] Pof];df To:tf ;d'bfosf] klg<br />

k|ltlglwTj x'g] <strong>tyf</strong> To;/L k|ltlglw<br />

k7fFpbf ;DalGwt ;d'bfosf JolQmx¿sf]<br />

e]nfaf6 5gf}6 ug{ ;xhLs/0f ug] {<br />

Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

gu/ gful/s d~r -ggfd_ • gu/ gful/s d~rdf k|To]s j8f gful/s<br />

d~rsf ;fy} gu/kflnsf:t/df ;Ël7t<br />

c;f/ @)^^ 26


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

PsfO ;+:yfut ;+oGq k|ltlglwTj<br />

gu/kf<br />

lnsf<br />

;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldlt :yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nL, @)%^<br />

adf]lhd u7g ul/g] o; ;ldltdf ;a}<br />

/fhgLlts bn, u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos<br />

;+:yf, dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt,<br />

;]jfu|fxL, :yfgLo kqsf/ / u}//fhgLlts<br />

:yfgLo ;<strong>fdflhs</strong> sfo{stf{x¿ h:tf gful/s<br />

;dfhsf k|d'v ;/f]sf/jfnfx¿sf] k|ltlglwTj<br />

/xg] Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

;d'bfodf cfwfl/t ;a}y/L ;+:yf,<br />

clwsf/sdL{ nufPt ;/f]sf/jfnfx¿<br />

dWo]af6 ;fwf/0ftof #) b]lv $% hgf;Dd<br />

k|ltlglw /xg] Joj:yf ul/g]5 .<br />

• gu/ gful/s d~rdf sDtLdf ## k|ltzt<br />

dlxnf k|ltlglwTj ;'lglZrt ul/g]5 .<br />

• gu/ gful/s d~rsf] cWoIftf<br />

gu/kflnsfsf cWoIf jf cWoIfsf] sfd<br />

ug{ tf]lsPsf] JolQmn] ug] {5 .<br />

j8f j8f gful/s d~r -jgfd_ • j8f gful/s d~rdf j8fleqsf ;a}<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf ljleGg ;d"x,<br />

;d'bfodf cfwfl/t ;a}y/L ;+:yf,<br />

clwsf/sdL{ nufPt ;/f]sf/jfnfx¿<br />

dWo]af6 ;fwf/0ftof #) b]lv $% hgf;Dd<br />

k|ltlglw /xg] Joj:yf ul/g]5 .<br />

• j8f gful/s d~rdf sDtLdf ## k|ltzt<br />

dlxnf k|ltlglwTj ;'lglZrt ul/g]5 .<br />

• j8f gful/s d~rsf] cWoIftf j8f cWoIf<br />

jf j8f cWoIfsf] sfd ug{ tf]lsPsf]<br />

JolQmn] ug] {5 .<br />

• s'g} ;d"xdf gk/L 5'6 ePsf dflg;x¿sf<br />

nflu Ps 5'§} ;d"x v8f u/L j8f gful/s<br />

d~rdf k|ltlglwTj u/fpg] Joj:yf<br />

ldnfOg]5 .<br />

j8f gful/s d~r, gu/ gful/s d~r / PsLs[t of]hgf th'<br />

{df ;ldltsf] sfo{If]q lgDgfg';f/<br />

x'g]5 M<br />

c;f/ @)^^ 27


PsfO sfo{If]q<br />

j8f<br />

gful/s<br />

d~r<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

� sfo{qmdx¿sf] th'{df<br />

<strong>tyf</strong> k|fyldstfdf ul/a / jl~rtLs/0fdf k/]sf<br />

JolQmx¿ nufot ;a} dlxnf Pjd\ k'?ifsf] cfjfhsf] ;'lglZrttf u/fpg] .<br />

� gu/ gful/s d~r <strong>tyf</strong> ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldltnfO{ cg'udgsf<br />

nflu cfˆgf] gu/df dlxnf Pjd\ jl~rtLs/0fdf k/]sf JolQmx¿sf] l:ylt<br />

–h:t}– n}lËstfdf cfwfl/t lx+;f / lje]bo'Qm k|rngx¿_ af/] ;"rgf k|bfg<br />

ug] { .<br />

� sfo{qmdx¿sf] sfof{Gjog cg'udg ug] { / j8fdf ;~rfng eO/x]sf<br />

ljleGg cfof]hgfx¿sf] ;dGjodf ;xhsf/L e"ldsf lgjf{x ug] { .<br />

� n};;f; ;+j]bgzLn dfkb08 Pjd\ k|lqmofdf cfwfl/t pko'Qm<br />

k|fyldsLs/0fsf] ljlwnfO{ pkof]udf Nofpg] .<br />

� gu/ gful/s d~rsf nflu k|ltlglwx¿ k7fpg] .<br />

c;f/ @)^^ 28


gu/<br />

gful/s<br />

d~r<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

� j8faf6 5gf}6 ePsf of]hgfx¿ dfly d~rsf ;b:o <strong>tyf</strong> gful/s;Fu<br />

v'Nnf 5nkmn ug] { .<br />

� ;xeflutfTds of]hgf th'{df<br />

k|lqmofaf6 cfPsf] k|fyldstf ;lxtsf]<br />

of]hgf k|:tfj PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltdf k]z ug] { .<br />

� gu/ kl/ifb\df k|:tfljt of]hgf÷sfo{qmdx¿ PsLs[t ;ldltn] k]z u/]<br />

cg'¿k eP, gePsf] ;'lglZrt ug] { .<br />

� ;~rflnt of]hgf÷sfo{qmdsf] cg'udgdf ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

� j8f gful/s d~r;Fu ;dGjo u/L :yfgLo lgsfox¿df gful/sx¿sf]<br />

cfjfh ;'g'jfO x'g] Joj:yf ldnfpg] .<br />

� ljleGg ;/sf/L lgsfo <strong>tyf</strong> u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf sfo{qmd <strong>tyf</strong><br />

cfof]hgfx¿df n};;f; ;DaGwL k|fjwfgx¿ /fVg clwjfrg (Advocacy)<br />

ug] { .<br />

� sfo{qmdx¿df bf]xf]/f]kgf cfPdf jf hg;/f]sf/ aflemPdf ljleGg<br />

lgsfox¿aLr dWo:ytf u/fpg] .<br />

� clt cfjZos If]q / dflg;x¿sf nflu ljifout lgsfox¿af6 ;]jfsf]<br />

k|fjwfg ug{ ;xhLs/0f ug] { .<br />

� ;~rfngdf /x]sf ljsf; ultljlw Pjd\ kl/rfng ;DaGwL sfo{qmdx¿sf]<br />

gu/kflnsftxsf] ljj/0f tof/ ug{ ;xof]u ug] { .<br />

� cfly{s ¿kn] ul/a / ;<strong>fdflhs</strong> ¿kn] lje]b ul/Psf dflg;x¿sf] klxrfg<br />

ug{ ;d'bfosf] ;xeflutfdf ;DkGgtf :t/Ls/0f, ‘Proxy means-testing’<br />

h:tf ljlwx¿sf] cjnDagdf ;'lglZrttf Nofpg] .<br />

� gu/kflnsfsf] sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 th'{dfsf<br />

;fy} If]qut ;]jfx¿sf]<br />

Joj:yfsf nflu pko'Qm tYofÍ Pjd\ ;"rgfx¿ h'6fpg j8f gful/s<br />

d~rx¿;Fu ;dGjo ug] { .<br />

� ;fd'bflos ;xhstf{ / ;<strong>fdflhs</strong>÷gful/s kl/rfnssf] sfo{;Dkfbg<br />

;dLIff ug{ ;fj{hlgs ;'g'jfO sfo{qmdsf] cfof]hgf ug] { .<br />

c;f/ @)^^ 29


PsLs[t<br />

of]hgf<br />

th'{df<br />

;ldlt<br />

;'kl/j]If0f<br />

<strong>tyf</strong><br />

cg'udg<br />

;ldlt<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

gu/kflnsf :t/df klg PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt u7g ug] { Joj:yf<br />

ldnfOg]5 . o; ;ldltdf j8f gful/s d~r / ljleGg ;~hfnaf6 k7fOPsf<br />

;b:ox¿sf] k|ltlglwTj x'g]5 . o;sf lhDd]jf/Lx¿ lgDgfg';f/ x'g]5g\ M<br />

• gu/kflnsfsf ul/a, dlxnf Pjd\ jl~rt ;d"xsf] ;/f]sf/sf sfo{sf nflu<br />

ah]6 5'6\ofpg k|:tfj ug] { .<br />

• Hofb} lk5l8Psf] 6f]n <strong>tyf</strong> dflg;x¿sf] cfjZostfnfO{ k|fyldstf lbO{<br />

of]hgf / ah]6 th'{df<br />

ug{ ;xof]u ug] { .<br />

• n};;f;sf] kIfaf6 of]hgfx? ;<strong>dfj</strong>]z eP gePsf] osLg ug] { .<br />

� j8f gful/s d~r;Fu ;dGjo u/L :yfgLo lgsfox¿df gful/sx¿sf]<br />

cfjfh ;'g'jfO x'g] Joj:yf ldnfpg] .<br />

� ;<strong>dfj</strong>]zL of]hgf th'{df<br />

k|lqmof / k|fyldstfqmd lgwf{/0f ul/Psf<br />

of]hgfx¿ gu/ kl/ifb\df k|:t't ul/Psf] ;'lglZrt ug] { .<br />

� n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 ;sf/fTds lje]bsf] dfGotf /fvL of]hgfx¿sf]<br />

th'{df<br />

ug] { .<br />

� ;xeflutfd"ns tj/af6 k|fKt x'g cfPsf of]hgfx¿nfO{ k|fyldsLs/0f<br />

u/L ;"rLs[t ug] { .<br />

� k|fKt x'g cfPsf of]hgfx¿nfO{ If]qut ?kdf 5'§ofO{ ;d"xLs[t ug] { .<br />

� gu/kflnsfn] lgwf{/0f u/]sf k|fyldstfsf cfwf/df k|fKt of]hgfx¿nfO{<br />

ah]6 ;Ldf leq /xL k|fyldsLs/0f u/L gu/kflnsfdf l;kmfl/; ug] { .<br />

:yfgLo :jfoQ zf;g lgo<strong>dfj</strong>nL, @)%^ adf]lhd u7g ul/g] o; ;ldltdf<br />

dlxnf, al~rt ;d'x, kqsf/ / /fhgLlts bnsf kbflwsf/L nufPtsf k|d'v<br />

;/f]sf/jfnx¿sf] k|ltlglwTj /xg] Joj:yf ul/g]5 . o; ;ldltsf] sfo{If]q<br />

lgod !#( sf] pklgod -@_, -#_ / -$_ adf]lhd x'g]5 .<br />

� n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 ;sf/fTds lje]bsf] dfGotf /fvL of]hgfx¿sf]<br />

sfof{Gjogdf ;dGjo ug'{sf<br />

;fy} cg'udg ug] { .<br />

jgfd, ggfd <strong>tyf</strong> Pof];sf a}7sx¿ rf}dfl;s ¿kdf a:g]5g\ / a}7ssf lg0f{ox¿ clen]vdf<br />

/fvL gu/kflnsfdf k]z ul/g]5g\ .<br />

-u_ lhlj; tx<br />

n};;f; sfof{Gjog ;ldlt<br />

c;f/ @)^^ 30


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

lhlj;sf] ;<strong>fdflhs</strong> ;ldlt cGtu{t /xg] u/L n};;f; sfof{Gjog ;ldlt u7g ul/g]5 . o;<br />

;ldltsf] cWoIfdf :yfgLo ljsf; clwsf/L / pkfWoIfdf dlxnf ljsf; clws[t /xg] Joj:yf<br />

ul/g]5 . o; ;ldltsf] ;lrjfno lhlj;sf] ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; PsfO x'g] / ;b:o–;lrjdf<br />

;<strong>fdflhs</strong> ljsf; clws[t /xg] Joj:yf ul/g]5 . o; ;ldltsf] u7gdf lgDgfg';f/sf<br />

k|ltlglwx¿ x'g]5g\ M<br />

• lhNnf :t/Lo blnt <strong>tyf</strong> cflbjf;L hghflt ;dGjo ;ldltx¿ k|To]saf6 Ps–Ps hgf /<br />

n}lËs d"nk|jfxLs/0f ;dGjo ;ldltaf6 Ps hgf .<br />

• d'l:nd, dw]zL <strong>tyf</strong> ckfËtf ePsf JolQmx¿ h:tf jl~rtLs/0fdf k/]sf cGo<br />

;d"xx¿af6 Ps–Ps hgf .<br />

• lhNnfdf btf{ ePsf / dlxnf <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]zL÷;zQmLs/0fdf sfo{ ul//x]sf u}/;/sf/L<br />

;+:yfx¿ dWo]af6 Ps hgf .<br />

• afn Snax¿dWo]af6 Ps hgf .<br />

• ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng x]g]<br />

{ lhlj;sf] PsfO÷zfvfsf] Ps hgf .<br />

• lhlj;sf] of]hgf, cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍg zfvfsf] Ps hgf /<br />

• ljleGg sfof{nosf n}lËs ;Dks{ JolQmx¿ .<br />

c;f/ @)^^ 31


n};;f; sfof{Gjog ;ldltsf] sfo{If]q lgDgfg';f/ x'g]5 M<br />

PsfO sfo{If]q<br />

n};;f;<br />

sfof{Gjog<br />

;ldlt<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

� cfjlws <strong>tyf</strong> jflif{s of]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6df n};;f;sf<br />

ljifox¿nfO{ ;<strong>dfj</strong>]z ug{ ;xof]u ug] { .<br />

� lhNnfdf k|f/De ePsf ljsf; k|of;x¿ / dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLdf k/]sf<br />

;d"xx¿sf] tYofª\s pknAw u/fpg] .<br />

� of]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

Pjd\ cg'udg sfo{sf nflu v08Ls[t<br />

9fFrf tof/ ug] { .<br />

� n};;f;sf] d"nk|jfxLs/0fsf nflu pkof]uL ljlw Pjd\ k|lqmofx¿sf]<br />

klxrfg ug{ ljsf; ;f´]bf/x¿nfO{ ;xof]u ug] { .<br />

� lhNnf ;"rgf s]Gb|;Fu ;dGjo u/L tYofª\s ;ª\sng Pjd\ ljZn]if0f ug] { .<br />

� :yfgLo lgsfosf] lgoldt ¿kdf n} +lËs ah]6 k/LIf0f ug{ ;xhLs/0f ug] {<br />

.<br />

� lhNnfsf] jflif{s of]hgf, sfo{qmd sfof{Gjog, ah]6 afF8kmfF6 <strong>tyf</strong> vr{sf]<br />

n]vfhf]vf n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 x'g] u/L sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf] ;dLIff<br />

ug] { .<br />

� n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 lhlj;sf] of]hgf <strong>tyf</strong> sfo{qmdsf] sfof{Gjog<br />

Pjd\ cg'udgsf nflu lgoldt ¿kdf k|fljlws ;'emfj lbg] .<br />

� blnt, hghflt <strong>tyf</strong> dlxnfx¿ h:tf jl~rt ;d"xsf] ;/f]sf/sf ljifonfO{<br />

;Daf]wg ug] { lhNnf txsf ljleGg sfo{qmdx¿ aLr ;xsfo{ u/fpg] k|of;<br />

ug] { .<br />

� blnt, cflbjf;L hghflt, dw]zL, d'l:ndsf ;ldltx¿ / n}lËs<br />

d"nk|jfxLs/0f ;dGjo ;ldltaLr ;dGjo ug{ ;xof]u ug] { .<br />

blnt, cflbjf;L hghflt, dw]zL, d'l:nd / n}lËs d"nk|jfxLs/0f ;dGjo ;ldltn] ljleGg<br />

36gf / ;jfnx¿sf cfwf/df clwjfrg ug] {5g\ / va/bf/Lsf] e"ldsfnfO{ lg/Gt/<br />

a9fpg]5g\ . lhNnf l:yt sfof{nox¿af6 nlIot ;d"xx¿sf nflu ;~rfng ug] { sfo{qmd<br />

<strong>tyf</strong> ah]6sf] k|efjsfl/tfsf nflu oL ;ldltn] ;dGjosf ;fy} k|ultsf] cg'udg ug] {5g\ .<br />

of]hgf th'{df<br />

ug] { p2]Zosf nflu uflj; jf gu/kflnsfx¿sf blnt, cflbjf;L hghflt <strong>tyf</strong><br />

dlxnfx¿sf] oyfy{ l:ylt klxrfg ug{ oL ;dGjo ;ldltx¿n] ;fd'bflos ;ª\u7gx¿,<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿, dlxnf ;d"xx¿ / PsLs[t of]hgf ;ldltx¿;Fu ;Dks{ :yflkt ug] {5g\ .<br />

o:tf ;dGjo ;ldltx¿sf] a}7s ;DalGwt lgb] {lzsf jf u7g cfb]zdf pNn]v ePadf]lhd<br />

a:g]5 .<br />

c;f/ @)^^ 32


3.1.2 pknlAw 2<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

gful/sx¿, ;d'bfox¿ <strong>tyf</strong> l;dfGtLs[tx¿sf] clwsf/ ;'b[9 ug{ pgLx¿sf] Ifdtf clej[l4<br />

ePsf] x'g]5 / :yfgLo ;/sf/ hjfkmb]xL ag]sf] x'g]5 .<br />

:yfgLo ;/sf/df ;+nUg ePsf dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf dflg;x¿sf] Ifdtf<br />

clej[l4 ug] { sfo{x¿ ul/g]5g\ .<br />

s= jl~rtLs/0fdf k/]sf JolQmx¿sf ;fy} ;j{;fwf/0f gful/sx¿ <strong>tyf</strong> dlxnfx¿sf] 1fg<br />

clej[l4 ul/g]5 .<br />

/fhgLlts bnx¿, ;d'bfosf dlxnf–k'?ifx¿, o'jf <strong>tyf</strong> afnaflnsf;Fusf] lg/Gt/sf]<br />

cled'vLs/0f Pjd\ cGt/lqmofaf6 ;fj{hlgs j:t'x¿sf] kx'Frdf<br />

c;/ ug] { vf; u/L<br />

lje]bsf/L k|rngx¿ h:tf n};;f;sf ;jfnx¿df ;dembf/L ljsf; ul/g]5 .<br />

;fd'bflos /]l8of], ;fd'bflos ;+:yfx¿, u}/;/sf/L ;+:yfx¿, afn Snax¿, dlxnf ;d"xx¿ /<br />

o'jf Snax¿ h:tf ljleGg dfWodx¿af6 leGg–leGg ;<strong>fdflhs</strong> klxrfg ePsf dlxnf <strong>tyf</strong><br />

k'?if ;d'bfox¿nfO{ :yfgLo lgsfox¿ -lhlj;, uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsf_ df pknAw sf]if<br />

Pjd\ ;|f]tsf ;fy} ltgsf] :jLs[t sfo{qmd / ah]6sf ;DaGwdf hfgsf/L u/fOg]5 .<br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf] dfWodaf6 lgDg sfo{x¿ ul/g]5g\ M<br />

• :yfgLo lgsfosf] of]hgf th'{df<br />

k|lqmof, ;do ;Ldf, dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf<br />

k/]sfx¿sf nflu ljBdfg k|fjwfgx¿ / :yfgLo lgsfox¿sf] lhDd]jf/Lsf ;DaGwdf<br />

;d'bfonfO{ ;'–;"lrt u/fpg r]tgfd"ns <strong>tyf</strong> cled'vLs/0f sfo{qmdx¿ ;3g Pjd\<br />

lg/Gt/ ;~rfng ug] { .<br />

• k|lzIf0f ljlw, ;"rgf, lzIff <strong>tyf</strong> ;~rf/ ;fdu|Lx¿, efiff Pjd\ ;do tflnsf dlxnf <strong>tyf</strong><br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf dflg;x¿sf nflu pko'Qm x'g] cfwf/df lgwf{/0f ug] { .<br />

• klxnf cjnDag ul/Psf ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf k|of;x¿df ;<strong>dfj</strong>]z gePsf ljkGg Pjd\<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf dflg;x¿sf] klxrfg u/L pgLx¿sf] 5'§} ;d"x v8f ug{ jf cGo<br />

;d"xx¿;Fu ;+nUg u/fpg nufpg] .<br />

• gofF u7g ePsf / ljBdfg ;d"xx¿nfO{ lgDgfg';f/ ;xof]u lbg] M<br />

– dxTjk"0f{ ;/sf/L sfo{ k|0ffnL ;DaGwL ;"rgf <strong>tyf</strong> hfgsf/Ldf pgLx¿sf]<br />

kx'Fr<br />

a9fpg] .<br />

– uflj; jf gu/kflnsfx¿df :yfkgf ePsf j8f gful/s d~rx¿df<br />

k|ltlglw k7fpg pgLx¿nfO{ ;xof]u ug] { .<br />

– cfˆgf cfGtl/s k|fyldstfx¿sf ;DaGwdf 5nkmn / lg0f{o ug{ Pjd\<br />

cGo ;d"xx¿;Fu tL k|fyldstfx¿ af/] ;Demf}tf ug{ ;d"xsf ;b:ox¿sf]<br />

1fg a9fpg] .<br />

– ;d"x leq kf/bzL{ Pjd\ ;<strong>dfj</strong>]zL zf;gsf nflu dfGo ljlw / k|lqmofx¿<br />

cjnDag ug{ k|f]T;flxt ug] { .<br />

c;f/ @)^^ 33


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;fd"lxs k|ltlglwTj gePsf / vf; u/L jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d'bfox¿;Fu ;3g ¿kn]<br />

sfo{ ug] { Joj:yf ldnfOg]5 . o; sfo{af6 zf;g k|lqmofsf af/]df / ;fy} :yfgLo<br />

lgsfox¿n] ef}lts k"jf{wf/, If]qut ;]jfx¿, ;fj{hlgs j:t'sf] kx'Frdf<br />

cj?4 ug] { lje]bsf/L<br />

k|rng cflb / pgLx¿sf] cfjZostf Pjd\ cfsf+Iffsf af/]df ;dembf/L a9\g]5 .<br />

v= sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

/ cg'udgdf dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d'xx¿sf]<br />

cfjfhsf] ;'lglZrtfsf nflu ;lqmo gful/ssf ¿kdf pgLx¿sf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 .<br />

dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿sf] Ifdtf ljsf; /0<strong>fgLlt</strong> Pjd\ sfo{of]hgf tof/<br />

u/L nfu" ul/g]5 .<br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf] dfWodaf6 dlxnf <strong>tyf</strong> k'?ifx¿sf] Ifdtf clej[l4 ug{ lgDgfg';f/sf<br />

Joj:yf ldnfOg]5g\ M<br />

• :yfgLo lgsfox¿sf] pknAw ;|f]t / hgtfsf] k|fyldstfsf] cfwf/df cfˆgf ;d"xx¿sf]<br />

cfjZostf <strong>tyf</strong> dfu ;Íng ug{ j8f txsf gful/s d~rx¿sf ;b:ox¿nfO{ ;lqmo<br />

u/fpg] .<br />

• ljleGg ;<strong>dfj</strong>]zL ljlwx¿ k|of]udf NofO{ :yfgLo ;|f]tsf] clwstd pkof]u ug{ a:tL <strong>tyf</strong><br />

j8fsf cfjZostfx¿sf] klxrfg / k|fyldsLs/0f ug] { .<br />

• dlxnf, blnt, hghflt <strong>tyf</strong> cGo jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿sf nflu nlIot ljz]if<br />

sfo{qmdx¿df !% k|ltzt ah]6 5'6\ofpg] ;DaGwdf ;dembf/L a9fpg ;xof]u ug'{sf<br />

;fy} afFsL *% k|ltzt ah]6af6 klg pQm ;d"xx¿sf] cfjZostf Pjd\ rfxgfnfO{ kof{Kt<br />

dfqfdf Vofn u/L sfo{qmd agfpg' kb{5 eGg] dfGotf ;d'bfosf ;a} gful/sx¿df<br />

ljsf; ug] { .<br />

• cfjZostfx¿sf] k|fyldsLs/0f <strong>tyf</strong> of]hgf th'{df<br />

k|lqmofnfO{ ;+jf]wgfTds agfpg<br />

lgDgfg';f/sf sfo{k|0ffnL <strong>tyf</strong> k|lqmofx¿ lgwf{/0f ug] { M<br />

;d"xx¿sf k|fyldstfx¿sf] klxrfg<br />

– pknAw ;|f]t <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf gLltut k|fjwfgx¿sf af/]df hfgsf/L<br />

u/fpg] .<br />

– dlxnf <strong>tyf</strong> cGo jl~rtLdf k/]sf ;d"xx¿sf] cfly{s–;<strong>fdflhs</strong> cj:yfdf<br />

;'wf/ Nofpg] sfo{qmdx¿ klxrfg u/L k|fyldstf lgwf{/0f ug{ j:tL÷;d"x<br />

:t/df x'g] 5nkmndf ;xhLs/0f ug] { .<br />

– cf–cfˆgf] j8fsf] 5'§f5'§} sfo{qmdx¿sf] t]l/h tof/ ug{ ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xsf<br />

dlxnf <strong>tyf</strong> k'?ifx¿nfO{ ;xhLs/0f ug] { .<br />

– a:tLsf blnt, hghflt / jl~rtLs/0fdf k/]sf cGo ;d"xsf hgtfnfO{<br />

cfˆgf] k|fyldstf klxrfg ug{ ;xof]u ug] { .<br />

– dlxnf, k'?if, blnt, hghflt <strong>tyf</strong> cGo jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xsf]<br />

cfk;L 5nkmnaf6 ;femf ;jfnx¿sf] klxrfg ug{ / ;"rL tof/ ug{<br />

;xof]u ug] { .<br />

– dlxnf <strong>tyf</strong> k'?ifx¿nfO{ 5'§f5'§} k|yd ltgj6f sfo{qmdx¿ klxrfg ug{<br />

nufpg] .<br />

c;f/ @)^^ 34


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

j8f gful/s d~r :t/sf k|fyldstfx¿sf] klxrfg<br />

– cGt/lqmof Pjd\ k|fyldstf lgwf{/0fsf nflu uflj; txdf j8f gful/s<br />

d~rnfO{ / gu/kflnsf txdf 6f]n ljsf; ;+:yfnfO{ lgwf{/0f ul/Psf<br />

k|fyldstfx¿ k]z ug{ k|To]s ;d"xsf k|ltlglwx¿nfO{ ;xof]u ug] { .<br />

– j8f txsf sfo{qmdx¿sf] k|fyldstf to ug{sf nflu cÍ <strong>tyf</strong> qmd<br />

lgwf{/0f ljlw k|of]u ug] { .<br />

– cfˆgf k|fyldstfx¿sf] klxrfg Pjd\ k|j4{g ug{ dlxnf <strong>tyf</strong> cGo<br />

jl~rtLdf k/]sf ;d"xx¿sf k|ltlglwx¿sf] of]hgf Joj:yfkg ug] { ;LknfO{<br />

;jn kfg] { t/ ;d"xsf] ;Í'lrt :jfy{af6 p7L j8f / uflj;sf] ;dli6ut<br />

ljsf;tkm{ sfo{ ug{ clek| ]l/t ug] { .<br />

– ;d"xx¿sf] a}7sdf ;xefuL x'g g;Sg] jf ;do h'6fpg g;Sg]x¿;Fu<br />

cGt/lqmof sfo{qmd /fVg] .<br />

of]hgf th'{df<br />

k|lqmof / cg'udgdf k|efj<br />

– n};;f;sf af/]df PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltsf ;b:ox¿nfO{<br />

cled'vLs/0f tflnd lbg] .<br />

– n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifox¿nfO{ vf; u/L of]hgf<br />

th'{dfsf]<br />

r/0fdf ;dGjo ug{ PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltsf ;b:ox¿<br />

nufot dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf dflg;x¿sf k|ltlglwx¿ /x]sf]<br />

Ps sfo{bn u7g ug] { .<br />

– ;fj{hlgs ;'g'jfO, ;fj{hlgs k/LIf0f, …l;6Lhg :sf]/ sf8{Ú, :yfgLo<br />

lgsfox¿nfO{ pQ/bfoL agfpg vr{sf] n]vfhf]vf h:tf ;<strong>fdflhs</strong><br />

pQ/bfoL k|lqmofx¿ cjnDag ug{ j8f gful/s d~r <strong>tyf</strong> cg'udg<br />

6f]nLx¿sf] 1fg / ;Lkdf clej[l4 ug] { .<br />

u= ;~hfn, dxf;ª\3 <strong>tyf</strong> k|ltlglwTjd"ns ;ª\u7gx¿sf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 .<br />

• ljleGg ;~hfnx¿, ;xsf/L ;+:yfx¿, cWoIf–Joj:yfks e]nfx¿ Pjd\ dxf;ª\3x¿ /<br />

;d"xx¿sf] Ifdt ljsf;df hf]8 lbO{G5 . o;af6 oL ;d"xx¿sf k|ltlglwx¿n] PsLs[t<br />

of]hgf th'{df<br />

;ldltdf, uflj;, gu/kflnsf <strong>tyf</strong> lhlj; kl/ifb\x¿df k|fyldstf ;lxtsf]<br />

k|:tfj k|:t't u/L ;xdltdf Nofpg ;Sg]5g\ .<br />

• uflj; txsf PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltdf / :yfgLo lgsfosf cGo d~rx¿df<br />

;d'bfo leqaf6} cfˆgf k|ltlglwx¿sf] rog u/L k7fpgsf nflu ;fd'bflos ;+:yfx¿n]<br />

k|ltlglw rog k|0ffnL ljsf; ug] { Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

• k|ltlglwd"ns ;+:yfx¿n] uflj;, gu/kflnsf jf lhlj;sf kl/ifb\x¿df 5nkmn x'g]<br />

sfo{qmdx¿ ;d'bfo÷j8f txdf 5gf}6 eP/ cfP, gcfPsf] ;'lglZrt u/fpg] kl/kf6L<br />

a;flng]5 .<br />

• ljifout If]qsf ;]jfdf ;dGjo ug{sf nflu k|ltlglwd"ns ;+:yfx¿;Fu pgLx¿sf vf;<br />

;d"xx¿sf] ;<strong>fdflhs</strong> cfly{s l:ylt ;DaGwL tYofÍ pknAw x'g] Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

• cfof]hgfx¿ 5gf}6 ug{sf nflu cfwf/ dfkb08x¿ klxrfg ug{ pgLx¿sf] Ifdtf clej[l4<br />

ul/g]5 .<br />

c;f/ @)^^ 35


3.2 sfo{qmdsf] ljifo If]q 2<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

k|ltkmn txsf] p2]Zo M :yfgLo ;/sf/x¿sf] ;|f]tx¿ <strong>tyf</strong> cfwf/e"t ;]jfx¿sf] k|jfx ;<strong>dfj</strong>]zL<br />

<strong>tyf</strong> ;dtfd"ns ¿kdf Joj:yf ug] { Ifdtf clej[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

3.2.1 pknlAw 3<br />

:yfgLo ;/sf/x¿sf] Gofof]lrt Pjd\ pko'Qm ¿kdf ljQLo ;|f]tx¿df kx'“r<br />

j[l4 x'g]5 .<br />

uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlw, @)^% sf] ljBdfg Joj:yf cg'¿k nlIot sfo{qmdx¿sf<br />

nflu 5'6\ofOg] !% k|ltzt k" FhLut ah]6 !) ;d"xx¿ -dlxnf, blnt, cflbjf;L hghflt,<br />

ckfËtf ePsf JolQmx¿, dw]zL, d'l:nd, lk5l8Psf hflt ;d"xx¿, Ho]i7 gful/s,<br />

afnaflnsf / o'jfx¿_ sf nflu tf]lsPsf] 5 . dlxnf Pjd\ jl~rt ;d"xsf nflu clxn]sf] !%<br />

k|ltztsf] uflj; ljsf; cg'bfgsf] /fzL @% k|ltzt;Dd j[l4 ul/g]5 . ;f]sf] ] afF8kmfF8<br />

Joj:yf lgDgfg';f/ x'g]5 M<br />

• 5'6\ofOPsf] @% k|ltzt dWo] !) k|ltzt dlxnfx¿;Fu ;DalGwt lglZrt sfo{qmdx¿sf<br />

nflu / afFsL !% k|ltzt jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿sf nflu (uflj;df ePsf jl~rt<br />

;d"xnfO{ cfwf/ u/]/) 5'6\ofOg]5 .<br />

• ufpF jf gu/ kl/ifb\df of]hgfsf] k|:tfj k]z ug'{<br />

cufl8 of]hgfsf] ;Defljt nfut,<br />

nlIot ;d"x / sfof{Gjog k|lqmof cWoog u/L ;f]sf] ljj/0f ;d]t k]z ug'{kg]<br />

{ k|fjwfg<br />

/flvg]5 .<br />

• bfdf;fxLsf cfwf/df j8f–j8fnfO{ ah]6 ljt/0f gu/L ;d'bfosf] cfjZostf /<br />

k|fyldstf cg';f/ cg'bfg ljlgof]hg ul/g]5 .<br />

• a:tL x'Fb}<br />

j8faf6 dfu eO{ cfPsf of]hgf÷sfo{qmdsf] k|:tfjnfO{ dfq n]vfhf]vf u/L ufpF<br />

<strong>tyf</strong> gu/ kl/ifb\af6 kfl/t ug] { kl/kf6L a;flng]5 .<br />

Go"gtd zt{x¿ kfngf ug{ lhlj;nfO{ kl//x]sf] sl7gfOnfO{ larf/ u/]/ n};;f; ;DaGwL<br />

Go"gtd zt{x¿ dWo] Pp6f dfq clgjfo{ u/L 5nkmn <strong>tyf</strong> b:tfj]hsf] n]vfhf]vfsf cfwf/df<br />

qmdzM yk Go"gtd zt{x¿ cjnDag ug] { Joj:yf ldnfOg]5 . :yfgLo lgsfon] k'FhLut<br />

cg'bfgsf nflu kfngf ug'{kg]<br />

{ Go"gtd zt{x¿ <strong>tyf</strong> sfo{;Dkfbg dfkgdf lgDglnlvt a'Fbf<br />

yk<br />

ul/g]5 M<br />

-!_ lhlj;sf] Go"gtd zt{sf ;"rsx¿<br />

of]hgf <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

� k'FhLut<br />

ah]6af6 sDtLdf @% k|ltzt dlxnf <strong>tyf</strong> cGo<br />

jl~rt ;d"xsf of]hgf÷sfo{qmdsf nflu 5'6\ofpg] <strong>tyf</strong><br />

To;/L 5'6\ofOPsf] @% k|ltztdWo] !) k|ltzt dlxnf;Fu<br />

;DalGwt lglZrt sfo{qmdsf nflu / afFsL !% k|ltzt<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿sf nflu pkof]u x'g] Joj:yf<br />

ldnfpg cfjZos b]lvG5 .<br />

c;f/ @)^^ 36


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

-@_ sfo{;Dkfbg dfkg -lhlj;sf] sfo{;Dkfbgsf If]q, ;"rs / k'i6\ofO“sf cfwf/x¿_<br />

sfo{;Dkfbg dfkgsf ;"rsx¿nfO{ n};;f; ;+j]bgzLn agfOg]5 . To;sf nflu klxnf] jif{df<br />

b]xfosf Joj:yf k/LIf0fsf] ¿kdf nfu" u/L ;f]sf] l;sfOsf cfwf/df cfufdL jif{x¿df<br />

;dfof]hg ul/g]5 M<br />

-s_ of]hgf th'{df<br />

<strong>tyf</strong><br />

sfo{qmd<br />

Joj:yfkg Ifdtf<br />

lhlj;n] uflj;÷gu/kflnsfnfO{ n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf<br />

;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ ah]6 ;Ldf, /0<strong>fgLlt</strong>;Fu} ul/aL<br />

Go"gLs/0f ;DaGwL] gLlt k7fpg' kb{5 .<br />

� sfo{qmd 5gf}6sf cfwf/ ;<strong>dfj</strong>]zL -dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt<br />

;d"xsf JolQmx¿nfO{ k|ToIf kmfObf lbg]_ / ul/ad'vL x'g'<br />

kb{5 .<br />

� ljifout ;ldltx¿df dlxnf, blnt, hghflt <strong>tyf</strong> cGo<br />

jl~rt ;d"xsf] k|ltlglwTj x'g' kb{5 .<br />

� lhlj;n] nlIot sfo{qmd th'{df<br />

ug'{kb{5<br />

/ lhNnfsf] jflif{s<br />

of]hgfdf n};;f; ;+j]bgzLn p2]Zox¿, ultljlwx¿ <strong>tyf</strong><br />

ah]6 Joj:yf ePsf] x'g' kb{5 .<br />

� lhlj;sf] of]hgf th'{df<br />

k|lqmof afn d}qLk"0f{ x'g' kb{5 .<br />

� pk–;ldltx¿df dlxnf -;a} ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xx¿_ blnt,<br />

hghflt <strong>tyf</strong> cGo jl~rt ;d"xx¿ Pjd\ gful/s ;dfhsf]<br />

k|ltlglwTj x'g' kb{5 / pk;ldltx¿sf] sfo{ljj/0fdf n}lËs<br />

<strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ;jfnx¿nfO{ cg'udg ug] {<br />

lhDd]jf/L k|i6;Fu pNn]v ul/Psf] x'g'kb{5 .<br />

� jflif{s k|ult k|ltj]bgn] sfo{qmd sfof{Gjogdf b]lvPsf<br />

pknlAwx¿ <strong>tyf</strong> sdhf]/Lx¿nfO{ pNn]v ubf{ tYofÍ Pjd\<br />

;"rgfx¿nfO{ n}lËs, hftLo, hghftLo, :yfgut Pjd\<br />

ul/aLsf] cfwf/df v08Ls[t¿kdf k|:t't ug{ ] kl/kf6L qmdzM<br />

a;flng]5 .<br />

-v_ ah]6 Joj:yfkg � Go"gtd !% k|ltzt ah]6 dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf<br />

dflg;x¿nfO{ nlIot u/L vr{ ul/g]5 .<br />

� lhlj;sf sfo{qmdx¿sf] n}lËs ah]6 k/LIf0f clgjfo{<br />

u/fOg]5 / jl~rtLs/0fdf k/]sf cGo slDtdf tLg j6f<br />

;d"xx¿sf] ah]6 k/LIf0f sfo{ cufl8 a9fOg]5 .<br />

� ;+ej ePsf 7fpFx¿df n}lËs / ;<strong>fdflhs</strong> k/LIf0f ;Fu} ug]<br />

{<br />

Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

� cfGtl/s /fh:j Go"g ePsf] / jl~rt ;d"xsf nflu<br />

sfo{qmdx¿ k|:tfj gul/Psf] cj:yfdf j}slNks pkfox¿<br />

cjnDag ul/g]5g\ .<br />

c;f/ @)^^ 37


-u_ ;~rf/ <strong>tyf</strong><br />

kf/blz{tf<br />

-3_ cg'udg <strong>tyf</strong><br />

d"Nof°g<br />

-ª_ ;ª\u7gfTds<br />

9f“rf, ;]jf k|jfx<br />

<strong>tyf</strong> pko'Qm<br />

Joj:yfkg<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

� dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sfx¿n] j'‰g] u/L oL<br />

;d"xx¿sf] k|ltlglwTj ug] { ;+:yf Pjd\ ;~hfnx¿sf]<br />

dfWodaf6 sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf] ;fj{hlgs hfgsf/L ;|f]tsf]<br />

pknAwtf cg';f/ leGg–leGg efiffx¿df u/fOg]5 . sfo{qmd<br />

ah]6, sfo{ k|lqmof, lgod pNn]v ul/Psf] ljj/0f ;/n<br />

efiffdf tof/ u/L ;a} gful/snfO{ pknAw u/fOg]5 .<br />

� lhNnf ;"rgf <strong>tyf</strong> clen]v s]Gb|df /x]sf] ;"rgf <strong>tyf</strong><br />

clen]vnfO{ ljifout ;"rgfsf] cfwf/df v08Ls[t ¿kdf<br />

/flvg]5 .<br />

� ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldltdf dlxnf <strong>tyf</strong><br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿sf] k|ltlglwTj lglZrt<br />

u/fOg]5 .<br />

� ;ldltsf] sfo{ljj/0fnfO{ ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f ;+j]bgzLn agfOg]5 .<br />

� dfl;s <strong>tyf</strong> jflfif{s k|ult ljj/0fdf dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt<br />

;d"xsf] v08Ls[t tYofÍ /flvg]5 .<br />

� k|efj d"NofÍgdf dlxnf Pj+ jl~rt ;d"xsf] ;zQmLs/0fsf]<br />

v08Ls[t tYofÍ ;<strong>dfj</strong>]z ul/g]5 .<br />

� pknlAwx¿sf] ;dLIff <strong>tyf</strong> ;jfn Pjd\ r'gf}ltx¿sf] klxrfg<br />

ubf{ n}lËs, hfthflt, ef}uf]lnstf, wfld{s b[li6sf]0faf6 klg<br />

ul/g]5 . ;dLIffaf6 cfPsf lgrf]8x¿sf af/]df lhNnf<br />

:t/Lo ;DalGwt ;+:yf Pjd\ ;~hfnx¿, uflj;x¿,<br />

gu/kflnsfx¿ <strong>tyf</strong> ;/sf/L lgsfox¿nfO{ hfgsf/L<br />

u/fOg]5 .<br />

� :yfgLo lgsfox¿sf lgjf{lrt kbflwsf/Lx¿ gePsf]<br />

cj:yfdf klg ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldltsf] u7g<br />

ul/g]5 .<br />

� n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f;Fu ;DalGwt k|d'v lhDd]jf/L / k"/f<br />

ug'{kg]<br />

{ sfo{x¿ klxrfg u/L ;f] s'/fnfO{ sd{rf/Lx¿sf] sfo{<br />

ljj/0fdf ;<strong>dfj</strong>]z ug] { Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

� lhlj;sf] Ifdtf ljsf; of]hgfdf n};;f; ;DaGwL<br />

ljifox¿nfO{ ;<strong>dfj</strong>]z ul/g]5 . sfo{ljj/0fsf cfwf/df<br />

sd{rf/Lx¿sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg ul/g]5 . ;fy} n}lËs<br />

<strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ug{<br />

sd{rf/Ln] b]vfPsf] tbf¿stfnfO{ dfkg ug] { cfwf/ ;<strong>dfj</strong>]z<br />

ul/g]5g\ .<br />

� sfo{:yndf x'g] of}ghGo lx+;fsf ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ug{<br />

u'gf;f] ;dfwfg k4ltsf] :yfkgf ul/g]5 .<br />

c;f/ @)^^ 38


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

r= n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fnfO{ k|ToIf¿kdf hf]8 lbg sfo{;Dkfbg<br />

dfkgsf] Ps yk If]q /flvg]5 .<br />

;|f]t / nfedf ;dfg � jl~rt ;d"x nufot ;a}sf afnaflnsfx¿df vf]k nfpg]<br />

kx'“r<br />

b/df ;'wf/, dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf] vfg]kfgL kx'Frdf<br />

;'wf/, jl~rt ;d"x nufot ;a} dlxnfx¿sf] k|hgg\<br />

:jf:Yodf ;'wf/, u7g x'g] ;a} ;ldltx¿ <strong>tyf</strong> pk–<br />

;ldltx¿df ## k|ltzt dlxnfx¿sf] k|ltlglwTj h:tf<br />

;"rsx¿ ;<strong>dfj</strong>]z ul/g]5g\ .<br />

-#_ gu/kflnsfsf] Go"gtd zt{ <strong>tyf</strong> sfo{;Dkfbg dfkg<br />

gu/kflnsfsf] Go"gtd zt{ <strong>tyf</strong> sfo{;Dkfbg dfkg tof/ ubf{ lgDg Joj:yf cjnDag<br />

ul/g]5g\ M<br />

s= Go"gtd zt{x¿ � ;ldltsf] u7g M ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldlt ;<strong>dfj</strong>]zL<br />

x'g]5 .<br />

� sd{rf/Lx¿sf] sfo{ljj/0f M sd{rf/Lx¿sf] sfo{ljj/0fn]<br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf] lhDd]jf/L ;d]6\g]5 .<br />

� ;ª\u7gfTds ljsf; of]hgf M ;ª\u7gfTds 9fFrfdf n};;f;<br />

zfvf tf]lsg] jf ;<strong>dfj</strong>]z ul/g]5 .<br />

� sd{rf/L egf{ M sd{rf/L egf{df dlxnf, blnt, cflbjf;L<br />

hghflt <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong>¿kn] jl~rt cGo ;d"xsf nflu<br />

;sf/fTds lje]bsf] gLlt cjnDag ul/g]5 .<br />

v= sfo{;Dkfb dfkg � ;xeflutfTds of]hgf th'{df<br />

k|0ffnL M of]hgf k|lqmofdf<br />

dlxnf <strong>tyf</strong> j~rtLs/0fdf k/]sf cGo ;d"xx¿sf] ;xeflutf<br />

;'lglZrt u/fOg]5 .<br />

� ;fj{hlgs ;'g'jfO M dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLs/0fdf k/]sf cGo<br />

;d"x¿ nufot ;a} ;/f]sf/ /fVg] JolStx¿sf] ;xeflutfdf<br />

;fj{hlgs ;'g'jfO ul/g]5 .<br />

� cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍg M cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍg kmf/fd,<br />

;"rgf ;Íng k/LIff–;"rL <strong>tyf</strong> k|ltj]bgx¿df dlxnf<br />

-n}lËs lx+;f ;d]t_ <strong>tyf</strong> cGo jl~rt ;d"xnfO{ k|efj kfg] {<br />

ljifox¿sf] v08Ls[t tYofÍ <strong>tyf</strong> ljZn]if0f clgjfo{¿kdf<br />

;<strong>dfj</strong>]z ug] { Joj:yf ldnfOg]5 .<br />

c;f/ @)^^ 39


3.2.2 pknlAw 4<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;a} txsf :yfgLo ;/sf/sf] ;]jf k|jfx k|0ffnLdf pko'Qm Ifdtf clej[l4 ul/g]5 .<br />

n};;f;sf nflu ;+:yfut <strong>tyf</strong> JolQmut b'a}y/L Ifdtf ljsf;sf If]q klxrfg ul/g]5 .<br />

-s_ n};;f; pQ/bfoL ;]jfsf nflu Ifdtf ljsf;<br />

;a} txx¿<br />

• :yfgLo lgsfox¿, ljifout sfof{nox¿, ljleGg ;ldltx¿ <strong>tyf</strong> cGo ;/sf/L<br />

lgsfox¿sf ;a} sd{rf/L Pjd\ ;b:ox¿nfO{ n};;f;sf] d"ncjwf/0ffaf/] k|lzlIft<br />

u/fOg]5 .<br />

• :yfgLo lgsfox¿sf ;fy} ljifout sfof{nox¿nfO{ of]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf]<br />

th'{dfdf<br />

/ cg'udg <strong>tyf</strong> k|ltj]bgdf n};;f;sf] d"nk|jfxLs/0f ug{sf nflu :yfgLo<br />

ljsf; clwsf/L, gu/ k|d'v, uflj; ;lrj, ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; clws[t, lhlj;sf] of]hgf<br />

<strong>tyf</strong> cg'udg clws[t, n}lËs ;Dks{ JolQmx¿, ;]jf k|jfxdf ;+nUg ;DalGwt lgsfosf<br />

sd{rf/Lx¿, blnt ;dGjo ;ldlt Pjd\ cflbjf;L hghflt ;dGjo ;ldltx¿ <strong>tyf</strong> n}lËs<br />

d"nk|jfxLs/0f ;dGjo ;ldltsf ;b:ox¿ h:tf kbflwsf/Lx¿sf] ;Lk ljsf; ul/g]5 .<br />

• :yfgLo lgsfox¿sf k|d'v Pjd\ /fhgLlts bnsf k|ltgLlwx¿nfO{ Nf};;f;sf]<br />

d"ncjwf/0ff / o; ;DjGwLsf] cg'lzIf0f k|bfg ul/g]5 .<br />

• cGtlqm{ofx¿af6 ;DalGwt kbflwsf/Lx¿sf] Jojxf/df kl/jt{g Pjd\ sfo{z}nLdf ;'wf/<br />

ul/g]5 .<br />

• sd{rf/Lx¿sf] Ifdtf clej[l4sf nflu lgDgfg';f/sf k|of;x¿ cufl8 a9fOg]5g\ M<br />

n};;f;af/] cjwf/0ffTds :ki6tf<br />

!= dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf] ljBdfg l:ylt, n}lËs ;DaGw, ;zQmLs/0f, ;<strong>fdflhs</strong><br />

jl~rtLs/0f <strong>tyf</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f, ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf cj/f]w cflb hfgsf/Lsf] cfwf/df<br />

;<strong>fdflhs</strong> k|lqmofsf] cjwf/0ffsf] ljsf; .<br />

n};;f; cfwfl/t ljZn]if0f Pjd\ sfo{ ug] { ;Lk<br />

@= gLlt ljZn]if0f, ;+:yfut ljZn]if0f, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf] ljZn]if0f h:tf<br />

n};;f;;DaGwL ;Lk / ljlwsf] pkof]udf clej[l4, n};;f; ;+j]bgzLn cg'udg<br />

Pjd\ k|ltj]bg tof/Lsf] 9fFrf Pjd\ k|lqmofx¿sf] ljsf; / uflj; ah]6 vr{sf]<br />

cg'udg ;+oGq Pj+ ;<strong>fdflhs</strong> hjfkmb]lxtf ;+oGq ;DaGwdf tflnd .<br />

;xeflutfTds u|fdL0f ljZn]if0f ljlwsf] k|of]u<br />

#= ;<strong>fdflhs</strong> ljZn]if0f, ljifos]lGb|t ;d"x 5nkmn, nlIot cGtjf{tf{, zlQm ljZn]if0f<br />

h:tf ;xeflutfTds ljZn]if0f ljlwx¿sf] pkof]uÙ 'REFLECT' sf l;4fGtx¿ Pj+<br />

k|lqmofx¿<br />

c;f/ @)^^ 40


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

sfo{cfr/0f kl/jt{g <strong>tyf</strong> ;Lk ljsf;<br />

$= sfo{z}nL M jl~rt ;d"xnfO{ lbOg] k|fyldstf sNof0fsf/L efjgfaf6 geO{<br />

pgLx¿sf] clwsf/ xf] eGg] ljZjf;df clej[l4Ù dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf]<br />

k|efjsf/L ;xeflutf <strong>tyf</strong> pgLx¿sf] ;]jf kx'Frdf<br />

;'wf/ Nofpg] ;DefJo<br />

;sf/fTds sfo{x¿ cjnDag ug{ pTk| ]/0ff .<br />

%= cfr/0f M jl~rtLs/0fdf k/]sf dlxnf <strong>tyf</strong> ;j{;fwf/0fx¿ k|ltsf] k"jf{u|x Pjd\<br />

oyfl:yltjfbL ;f]rsf] klxrfg / c;dfg JolQmut cfu|xdf lgoGq0f .<br />

^= cfk;L ;Lk / ;~rf/ M 5'jf5't <strong>tyf</strong> lje]bsf/L ;<strong>fdflhs</strong> ;jfnx¿df dlxnf <strong>tyf</strong><br />

jl~rt ;d"x;Fu ug] { s'/fsfgLsf] z}nL / ;Lksf] ljsf; .<br />

&= ;xhLs/0f ;Lk M sdhf]/ ;j{;fwf/0f dflg;x¿sf nflu :yfgLo lgsfosf<br />

sd{rf/Lx¿;Fu s'/fsfgL Pjd\ 5nkmn ug{ ;xh jftfj/0fsf] l;h{gf .<br />

;|f]t kl/rfng <strong>tyf</strong> ;dGjo<br />

*= n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 ;d:ofx¿sf] klxrfg u/L ljleGg ;|f]tx¿af6 ;|f]t<br />

kl/rfng <strong>tyf</strong> ljleGg ;fe]mbf/x¿;Fu ;dGjog .<br />

-v_ ;<strong>dfj</strong>]zL of]hgfsf nflu Ifdtf ljsf; <strong>tyf</strong> dlxnf Pjd\ jl~rt ;d"xsf] ;]jf<br />

;'ljwfx¿df kx'“r<br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf] sfo{ uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlw adf]lhd ;]jf–k|bfos<br />

;+:yfx¿sf] dfWodaf6 u/fOg]5 . ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng lgb] {lzsfn] ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf]<br />

k|lqmof / ;+oGq klxrfg ug] {5g\ . ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf] cg'udg gful/sx¿af6 u/fpg'kg] {<br />

k|fjwfg /flvg]5 .<br />

;]jfx¿df kx'Fr<br />

a9fpg] <strong>tyf</strong> :yfgLo zf;g ;~rfngdf k|efj kfg] { p2]Zon] ;d"xx¿nfO{<br />

;ª\ul7t ug{ Pjd\ Ifdtf clej[l4 ug{ k|To]s uflj;÷gu/kflnsfdf slDtdf Ps ;<strong>fdflhs</strong><br />

kl/rfns /xg] Joj:yf ul/g]5 . To;sf nflu lgDgfg';f/sf] Joj:yf ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng<br />

lgb] {lzsfdf ul/g]5g\ M<br />

• ;a} cfof]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> lgsfox¿n] cfˆgf sfo{qmd÷ultljlw ;DaGwL ljj/0f -vf;<br />

u/L nlIot ;d"x, ljifo If]q <strong>tyf</strong> j8f, uflj;÷gu/kflnsf ;DaGwL_ :yfgLo lgsfodf<br />

clgjfo{ ¿kdf k7fpg] 5g\ .<br />

• uflj;÷gu/kflnsf÷lhlj;n] ljkGgtf gS;fÍgsf ;"rgfsf] cfwf/df cfˆgf sfo{qmdx¿<br />

;~rfng ug{ ;DalGwt cfof]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> lgsfox¿nfO{ ;dGjo ug] {5g\ . ;d"x<br />

u7g <strong>tyf</strong> Ifdtf ljsf;sf nflu ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng;DaGwL lqmofsnfkx¿nfO{<br />

Jojl:yt¿kdf cl3 a9fpg k|of; ul/g]5 . jrt <strong>tyf</strong> C0f kl/rfng;DaGwL sfo{x¿<br />

;xsfl/tfsf] dfWodaf6 k|f]T;flxt ul/g]5 . pkef]Qmf ;d"xx¿ <strong>tyf</strong> j:tL txsf<br />

;d"xx¿n] k|fljlws If]qsf ljifox¿ <strong>tyf</strong> ;]jfx¿nfO{ hf]8 lbg]5g\ .<br />

• lhNnf÷ufpF kl/ifb\df ;xeflutfsf nflu jl~rt ;d"x nufot ;d'bfox¿sf] k|ltlglwTj<br />

ug] { ;d"xx¿nfO{ lhlj;, uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsfx¿af6 cf}krfl/s cfdGq0f k7fOg]5 .<br />

5nkmnx¿df cfˆgf] k|:tfj <strong>tyf</strong> ah]6;lxt ;xefuL x'g k|f]T;flxt ul/g]5 . ;fy} lhlj;,<br />

c;f/ @)^^ 41


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsfx¿n] of]hgf lgdf{0f ug{ jl~rt ;d"x / cGo ;~hfn Pjd\<br />

;xsf/L ;+:yfx¿nfO{ k|ltlglwTj ug{ cf}krfl/s cfdGq0f k7fpg]5g\ .<br />

• uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsfx¿n] ;a} ljifo If]q / ;d:ofx¿ ;d]6L PsLs[t cfjlws of]hgf<br />

th'{df<br />

ug] {5g\ . cfjlws of]hgfsf] cfwf/df PsLs[t jflif{s of]hgf th'{df<br />

ul/g]5 . oL<br />

of]hgfx¿ j8f gful/s d~rx¿dfk{mt j:tL txaf6 k|fKt ljj/0fx¿df cfwfl/t x'g]5g\ .<br />

rfn" jif{sf] of]hgf ut jif{sf] of]hgf ;dLIff <strong>tyf</strong> j:tL txsf] ;"rgfdf cfwfl/t x'g]5 .<br />

• k|fyldstf lgwf{/0fsf ljleGg ljlwx¿sf] pkof]usf nflu lhlj; <strong>tyf</strong> lhNnf l:yt<br />

sfof{nox¿sf] ;Lk clej[l4 ul/g]5 . uflj;, gu/kflnsf <strong>tyf</strong> Onfsf txdf x'g] of]hgf<br />

th'{df<br />

sfo{zfnf uf]i7Ldf pknAw ah]6sf] cfwf/df dfq cfof]hgfx¿ 5gf}6 ul/g]5g\ . oL<br />

cfof]hgfx¿dWo] Go"gtd Ps cfof]hgf ul/a <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf nflu / Ps<br />

dlxnfx¿sf nflu rog ul/g]5g\ . oL cfof]hgfx¿ uflj;, gu/kflnsf <strong>tyf</strong> Onfsf<br />

txsf] k|fyldstf <strong>tyf</strong> ah]6 ;Ldfdf cfwfl/t x'g]5g\ .<br />

• lhlj;, uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsfx¿n] cfˆgf] If]qleqsf ljsf; sfo{x¿sf] cg'udg ug] {5g\<br />

. uflj;, gu/kflnsf <strong>tyf</strong> lhlj; txdf sfof{Gjog ul/g] cfof]hgfx¿sf ;DaGwdf<br />

u}/;/sf/L ;+:yfx¿, ;fd'bflos ;+:yfx¿ <strong>tyf</strong> cGo lgsfox¿n] :yfgLo lgsfox¿nfO{<br />

hfgsf/L lbg'sf ;fy} ;dGjo ug] {5g\ . oL lgsfox¿n] lhNnfleq cf–cfˆgf ljsf;<br />

lqmofsnfkx¿ ;~rfng ug'{<br />

k"j{ lhlj;af6 :jLs[lt lng]5g\ .<br />

uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsf tx<br />

• uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsfx¿n] ;DkGgtf :t/Ls/0f / ‘Proxy means-testing’ b'j} ljlwsf]<br />

pkof]u u/L ;j{;fwf/0fsf] v08Ls[t tYofÍ ;Íngsf nflu j:tL txsf ;d"xx¿nfO{<br />

kl/rfng ug] {5g\ . uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsf txdf ;"rsx¿ lgwf{/0f ul/g]5g\ / tTkZrft<br />

;d'bfo txdf x'g] 5nkmnsf qmddf tL ;"rsx¿ ldnfg ul/g]5g\ . To:tf] ljkGgtf<br />

gS;fª\sgsf nflu ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng lgb] {lzsf / ljkGgtf 3/w'/L gS;fª\sg lgb] {lzsf<br />

cjnDag ul/g]5g\ .<br />

• uflj; cg'bfg ;~rfng sfo{ljlwn] rfn" vr{sf] @% k|ltzt c+z uflj; Ifdtf ljsf;sf<br />

nflu vr{ ug{;Sg] pNn]v u/]sf] 5 . o;sf] pkof]u lgDgfg';f/ ul/g]5 M<br />

– uflj;sf hgtfx¿ / vf; u/L jl~rt ;d"xsf] tYofÍ Joj:yf ug{<br />

;+:yfut Ifdtfsf] ljsf; ug] { .<br />

– uflj; txdf cfof]hgf <strong>tyf</strong> sfo{qmdx¿sf] cBfjlws tYofÍsf] clen]v<br />

/fVg] .<br />

– of]hgf <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

<strong>tyf</strong> cg'udgdf n};;f;sf] d"nk|jfxLs/0fsf<br />

nflu cfjZos kmf/dx¿ <strong>tyf</strong> ljlwx¿sf] ljsf; ug] { .<br />

• tYofÍ <strong>tyf</strong> ;"rgfx¿nfO{ ;lhn} k|fKt ug{ ;lsg] kmfOnx¿df e08f/0fsf ;fy}<br />

cBfjlws ul/g]5 .<br />

• ef}uf]lns cjl:ylt, efiff, lnË, hfthflt, hghfltdf cfwfl/t lje]bsf/L k|rngx¿ <strong>tyf</strong><br />

vf; ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xsf] ljz]if cfjZostfx¿ k"/f ug{ jfwf k'¥ofpg] ;<strong>fdflhs</strong> cfly{s<br />

;d:ofx¿ n]vfhf]vf ug{ uflj; <strong>tyf</strong> gu/kflnsfx¿sf] ;Lk÷Ifdtfsf] ljsf; ul/g]5 .<br />

c;f/ @)^^ 42


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

• ljutsf pkef]Qmf ;ldltx¿n] u/]sf] sfo{;Dkfbgsf] ;dLIff ug] { Ifdtfsf] clej[l4<br />

ul/g]5 . ;dLIffdf ;j{;fwf/0f <strong>tyf</strong> ;d"xx¿sf sfd u/fOdf ;dodf sfo{ k"/f ug] { Ifdtf<br />

/ ;d'bfosf hgtfsf] ;Gt'li6 eP, gePsf] x]l/g]5 .<br />

• k|fljlws ;xof]u rflxg] ljz]if sfo{x¿sf nflu uflj;x¿ ldnL lghL ;+:yfx¿af6<br />

;+o'Qm¿kdf k|fljlwsx¿ /flvg]5g\ .<br />

lhNnf tx<br />

• lhNnfleqsf hg;d'bfosf] ;<strong>fdflhs</strong>–cfly{s l:ylt af/] v08Ls[t tYofÍ <strong>tyf</strong> ;"rgf<br />

;Íng Pjd\ Joj:yf ug{ lhNnf l:yt ;"rgf s]Gb|sf] k| |fljlws Ifdtf lj:tf/ ul/g]5 .<br />

• lhlj;sf] ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; PsfO / ;<strong>fdflhs</strong> ljsf; clws[tsf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 /<br />

n};;f;;DaGwL of]hgf <strong>tyf</strong> k/LIf0fsf] lgoldt sfo{;Dkfbg ug{ ;|f]t pknAw u/fOg]5 .<br />

• blnt ;dGjo ;ldlt, cflbjf;L hghflt ;dGjo ;ldlt <strong>tyf</strong> n}lËs d"nk|jfxLs/0f<br />

;dGjo ;ldltx¿aLr ;dGjo ug] { lhlj;sf] Ifdtf lgoldt Pjd\ ;+o'Qm sfo{dfk{mt\ ;'b[9<br />

ul/g]5 .<br />

• sd{rf/Lx¿nfO{ ljBdfg of]hgf <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

/ cg'udg lgb] {lzsfx¿af/] tflnd<br />

lbOg]5 / n};;f; d"nk|jfxLs/0f ug{ pgLx¿sf] ;Lkdf clej[l4 ul/g]5 . vf; u/L<br />

;<strong>fdflhs</strong> ljsf; clws[t, dlxnf ljsf; clws[t <strong>tyf</strong> ljleGg sfof{nox¿sf n}lËs<br />

;Dks{ JolQmx¿sf] ;Lk clej[l4df hf]8 lbOg]5 .<br />

• lhlj;n] :yfkgf u/]sf] lhNnf ;"rgf <strong>tyf</strong> clen]v s]Gb|n] v08Ls[t tYofÍ tof/ ug] {5 .<br />

;fy} cGo ;+:yfx¿n] ;Íng u/]sf tYofÍx¿sf] u'0f:t/Lotf lglZrt u/L dfGotf k|bfg<br />

ug] {5 .<br />

3.2.3 pknlAw 5<br />

:yfgLo ;/sf/sf] ;]jf k|jfx ;+oGq <strong>tyf</strong> k|lqmofdf ;'wf/<br />

of]hgf k|lqmof M :yfgLo lgsfox¿, ljifout sfof{nox¿ <strong>tyf</strong> bft[ ;fe]mbf/x¿sf leGg–leGg<br />

of]hgf rqmx¿n] ubf{ ;]jf k|jfxnfO{ ;Gt'lnt <strong>tyf</strong> ;dGjofTds ¿kdf cufl8 a9fpg jfwf<br />

k/]sf] 5 . ctM uflj;, gu/kflnsf <strong>tyf</strong> lhlj;sf] PsLs[t of]hgfsf nflu k|of; ;'b[9 u/L<br />

lhNnfl:yt ljifout sfof{nox¿sf sfo{qmdx¿ <strong>tyf</strong> ah]6nfO{ :yfgLo lgsfox¿sf] of]hgfdf<br />

;dflxt ul/g]5 .<br />

;d'bfo / vf; u/L jl~rt ;d"xx¿sf] ;xeflutfnfO{ ;'lglZrt u/fpg j:tL txdf x'g]<br />

of]hgf th'{dfsf]<br />

;dofjlwnfO{ a9fOg]5 .<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf / b'u{d If]qdf j;f]jf; ug] { hg;d'bfox¿sf] cfjZostfnfO{ ;Daf]wg<br />

ug{ kof{Kt ;do / ;|f]t gh'6fO{ cfof]hgfx¿ k"/f ug{ xtf/ ug'{kg]<br />

{ x'Fbf<br />

cfof]hgfx¿sf]<br />

:jLs[lt <strong>tyf</strong> ah]6sf] lgsf;fdf x'g] l9nfOnfO{ sd ul/g]5 .<br />

c;f/ @)^^ 43


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

ah]6sf] jfF8kmfF8, nlIot ;d"x <strong>tyf</strong> lqmofsnfkx¿sf] lj:t[t ljj/0f nufot cfof]hgf<br />

k|:tfjsf] ;DefJotfsf] n]vfhf]vf ufpF jf gu/ kl/ifb\x¿sf] a}7s j:g' k"j{ g} ul/g]5 . j8f<br />

<strong>tyf</strong> j:tL txaf6 cfpg] k|:tfjx¿sf] ;dLIff dfq ufpF jf gu/ kl/ifb\df ul/g]5 .<br />

cfwf/e"t ;]jfx¿ ;DaGwL ;+oGq<br />

uflj;:t/Lo ufpF gful/s d~rn] lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL <strong>tyf</strong> ;/;kmfO, e"ld -s/ <strong>tyf</strong><br />

;Dklt_, /f]huf/L, s[lif k|;f/ <strong>tyf</strong> kz' ;]jf, vfB <strong>tyf</strong> ;'/Iff Pjd\ hGd, d[To' btf{ h:tf<br />

;]jfx¿ uflj; Pjd\ j:tL txdf k'¥ofpg] Joj:yfsf nflu ;/sf/L lgsfox¿;Fu ;xsfo{ /<br />

;dGjo ug] {5 .<br />

lgDgfg';f/sf ljifo If]qx¿df sDtLdf v08Ls[t tYofÍx¿sf] nut tof/ ul/g]5 M<br />

• dlxnfx¿sf] gfddf btf{ ePsf] hUufsf] nut,<br />

• hGd, d[To', ljjfx, kf/kfr's] h:tf 36gfx¿sf] btf{ <strong>tyf</strong> gful/stfsf] nut,<br />

• k|fylds ljBfnox¿sf] ;ª\Vof <strong>tyf</strong> :yfg, :jf:Yo ;]jf, ;'ljwf <strong>tyf</strong> s[lif k|;f/ ;]jfx¿sf]<br />

nut .<br />

a:tL txdf ;]jf, ;'ljwfx¿df dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"x nufot ;j{;fwf/0f gful/sx¿sf]<br />

kx'Fr<br />

af/] ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfnsn] ufpF gful/s d~r / j8f gful/s d~rx¿sf] ;xof]udf<br />

tYofÍ ;Íng ug] {5g\ . oL v08Ls[t tYofÍx¿ of]hgf <strong>tyf</strong> ah]6 th'{dfdf<br />

/ sfof{Gjogdf<br />

pkof]u ul/g]5g\ .<br />

lhNnf l:yt lgsfox¿n] k|bfg ug] { ;]jfx¿df b]lvPsf sdL k'/f ug{ :yfgLo lgsfox¿af6<br />

k|To]s jif{ s]xL sfo{x¿ cufl8 a9fOg]5 . pbfx/0fsf nflu dlxnfx¿sf nflu 3'lDt :jf:Yo<br />

6f]nL, ue{jtL dlxnfx¿sf nflu rf/ k6ssf] k|hgg\ hfFr ;'ljwf lj:tf/, n}lËs, hfthflt,<br />

hghflt, efiffdf cfwfl/t lje]bsf lj?4 k|rf/ cleofg h:tf sfo{x¿ ul/g]5g\ .<br />

;d'bfo txsf] n};;f; pQ/bfoL ;]jfx¿sf nflu lgb] {lzsf <strong>tyf</strong> ;~rfng k'l:tsf tof/<br />

ul/g]5 .<br />

3.3 sfo{qmdsf] ljifo If]q 3<br />

k|ltkmn txsf] p2]Zo M lgIf]k0f <strong>tyf</strong> :yfgLo :jfoQ zf;gsf nflu gLlt <strong>tyf</strong> /fli6«o ;+:yfut<br />

9f“rfsf] ;'b9Ls/0f ePsf] x'g]5 .<br />

3.3.1 pknlAw 6<br />

k|efjsf/L, ;<strong>dfj</strong>]zL, kf/bzL{ <strong>tyf</strong> pQ/bfoL :yfgLo zf;g k|0ffnLsf nflu ;an jftfj/0fsf]<br />

lgdf{0fåf/f ljs]Gb|Ls/0fsf] gLltut 9f“rfdf ;'wf/ ul/g]5 .<br />

:yfgLo zf;g;Fu ;DalGwt ljleGg gLltx¿sf] k'g/fjnf]sg <strong>tyf</strong> ljsf;df hf]8 lbOg]5 .<br />

gLltut ;'wf/sf sfo{x¿ n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 lgDgfg';f/ cufl8 a9fOg]5 M<br />

c;f/ @)^^ 44


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

-s_ ljs]Gb|Ls/0f, If]qut lgIf]k0f gLlt <strong>tyf</strong> :jfk (SWAP) ljlwx¿sf] n]vfhf]vf ubf{<br />

lgDglnlvt s'/f Vofn ul/g]5 M<br />

• dlxnf <strong>tyf</strong> cGo jl~rt ;d"xsf ljz]if cfjZostfx¿ -dlxnf lj?4sf] lx+;f<br />

;d]t_ nfO{ ;Daf]wg ug] { /<br />

• ;'ljwf ;DkGg / jl~rt ;d'bfoaLrsf] ljBdfg zlQm ;DaGw ¿kfGt/0f ug{<br />

of]ubfg k'¥ofpg] .<br />

-v_ ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iff gLltsf] k'g/fjnf]sg ubf{ lgDg ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ul/g]5 M<br />

• ckfËtf ePsf JolQmx¿sf nflu ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iff k|bfg ug{ lhNnfsf]<br />

hg;ª\Vofsf] cfwf/df tf]lsPsf] lglZrt ;ª\Vof cfjZostfeGbf clt Go"g<br />

ePsfn] ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iff sfo{ljlwdf ePsf] Joj:yfcg';f/ :yfgLo lgsfox¿sf]<br />

cfˆgf] ;|f]taf6 /sd yk u/L ;ª\Vof j[l4 ug{ cfjZos Joj:yf ;<strong>dfj</strong>]z ug] { .<br />

• k"0f{ jf cf+lzs ckfËtf ePsf JolQmx¿ ;a}nfO{ ;<strong>fdflhs</strong> ;'/Iffsf] bfo/fleq<br />

kfg] { .<br />

• cfGtl/s ;|f]t kof{Kt gePsf] cj:yfdf :yfzf;flj sfo{qmdsf] cg'bfg /sd<br />

lglZrt c+z;Dd k|of]u ug] { Joj:yf ug] { .<br />

• nf]kf]Gd'v hghfltsf nflu kl/rokq tof/ ug{ pknAw u/fOPsf] h:t} ;xof]u<br />

ckfËtf ePsf JolQmx¿sf nflu klg pknAw u/fpg] .<br />

• ;DaGw ljR5]b jf ljwjf ePsf Psn dlxnfsf] xsdf pd]/sf] xbaGbL g/fvL<br />

cfly{s cj:yf d"NofÍg u/]/ ;f]xL cg';f/ k|fyldstf lbO{ ;xof]u ug] { Joj:yf<br />

ldnfpg] .<br />

-u_ gLltsf] th'{df<br />

<strong>tyf</strong> ;+zf]wgn] ljs]Gb|Ls/0fnfO{ k|efj kfg] { u/L lgDgfg';f/ ;<strong>fdflhs</strong><br />

ljifox¿sf] ljZn]if0f ul/g]5 M<br />

• ul/aLsf] pRr rfk <strong>tyf</strong> o;n] ;<strong>fdflhs</strong> If]qsf] cfjZostfdf kfg] { k|efj,<br />

• :jf:Yo h:tf ;<strong>fdflhs</strong> ;]jfsf If]qx¿df k|lt JolQm Go"g ah]6,<br />

• ;]jf k|bfg ug] { sfo{df t'ngfTds ¿kn] lghL If]qsf] ;Lldt e"ldsf,<br />

• ;/sf/L sfof{nox¿sf] k|fljlws Ifdtf,<br />

• zx/L–u|fdL0f Pjd\ wgL–ul/aaLrsf] cGt/;DaGwdf c;<strong>dfgtf</strong>,<br />

• lhNnfdf b]lvg] hfthflt <strong>tyf</strong> hghfltsf] jgfj6df / ljleGg ;d'bfox¿sf] efiff,<br />

;f+:s[lts k|rngx¿ <strong>tyf</strong> ck]Iffx¿df cGt/,<br />

• :yfgLo x'g]vfg] <strong>tyf</strong> cu'jfx¿sf] bjfj,<br />

• ;fd'bflos ;d"xx¿sf] ljBdfg ;~hfn .<br />

ljs]Gb|Ls/0f;Fu ;DaGwL gLlt ;'wf/sf sfo{x¿ ubf{ pko'Qm kIfx¿nfO{ b[li6ut ul/g]5 .<br />

:yfgLo :JffoQ zf;g P]gsf] k|fjwfg cg'¿k lhNnfsf] cfjZostf cg';f/ lhlj;sf] ljifout<br />

zfvf vf]Ng] sfo{ cufl8 a9fOg]5 .<br />

dlxnf, afnaflnsf, Ho]i7 gful/sx¿ <strong>tyf</strong> ckfËtf ePsf JolQmx¿sf nflu ul/g] of]hgf,<br />

sfof{Gjog, cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍg sfo{x¿sf nflu :yfgLo lgsfox¿n] cfjZos ljQLo <strong>tyf</strong><br />

c;f/ @)^^ 45


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

dfgj ;+;fwgsf] kl/rfng ug] {5g\ . ;fy} cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍgdf cGt/f{li6«o k|lta4tf Pjd\<br />

;x;|fJbL ljsf; nIosf :yfgLo ;"rsx¿sf] pkof]u ug] {5g\ .<br />

:yfgLo :t/df ljleGg lgsfox¿n] sd{rf/Lx¿n] k|bfg ug] { ;]jfdf ;dGjo ug] { sfo{sf]<br />

lhDd]jf/L :yfgLo lgsfox¿n] lng]5g\ .<br />

:yfgLo lgsfoaf6 lnOg] sd{rf/L;DaGwL gLltx¿ n};;f; ;+j]bgzLn x'g]5g\ .<br />

sd{rf/Lx¿sf] egf{, a9'jf, ;?jf <strong>tyf</strong> Ifdtf clej[l4 ubf{ dlxnf Pjd\ jl~rt ;d"xsf ljz]if<br />

;jfnx¿nfO{ Vofn ul/g]5 .<br />

3.3.2 pknlAw 7<br />

:yfgLo ;/sf/x¿sf nflu pko'Qm ;xof]u k|bfg ug{ s]Gb|Lo ;/sf/ <strong>tyf</strong> /fli6«o txsf<br />

lgsfox¿sf] Ifdtf clej[l4 ePsf] x'g]5 .<br />

lhNnf ljsf; ;ldlt dxf;ª\3, gu/kflnsf ;ª\3 <strong>tyf</strong> uflj; dxf;ª\3 h:tf lgsfox¿nfO{<br />

pgLx¿sf] lgoldt sfo{;Dkfbg ug] { qmddf n};;f; d"nk|jfxLs/0fsf nflu k|fljlws ;xof]u<br />

pknAw u/fOg]5 . ;fy} xfn;Dd sfof{Gjogdf cfpg g;s]sf n};;f; ;+j]bgzLn gLltx¿sf]<br />

;dLIff u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . ;DalGwt ;+:yfx¿aLr ;+o'Qm of]hgf th'{df<br />

ug{<br />

k|f]T;fxg lbOg]5 .<br />

c;f/ @)^^ 46


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

cWofo 4 M n}<strong>l·s</strong> ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/-f /<strong>fgLlt</strong>sf]<br />

sfof{Gjog <strong>tyf</strong> cg'udg<br />

4.1 n};;f; /-<strong>fgLlt</strong>sf] sfof{Gjog<br />

4.1.1 n};;f; d"nk|jfxLs/-fsf nflu ;+:yfut ;+oGq<br />

:yfgLo ljsf; dGqfnodf n};;f; zfvfsf] :yfkgf ul/Psf] 5 . o;n] ubf{ n}lËs <strong>tyf</strong><br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ;jfnx¿sf] ;+jf]wg ug{ ;'ud ePsf] 5 . zfvfsf nflu<br />

sd{rf/Lsf] Joj:yf ug'{sf<br />

;fy} cfjZos ;|f]tsf] klg Joj:yf ePsf] 5 .<br />

s]Gb|b]lv lhNnf, gu/kflnsf, uflj; Pjd\ ;d'bfo :t/;Dd n};;f;sf] cjwf/0ffaf/]<br />

ck]Iffs[t :ki6tf cem} 5}g . oL ;jfnx¿nfO{ ;dGjofTds <strong>tyf</strong> k|efjsf/L¿kn] sfof{Gjog<br />

ug{sf nflu kof{Kt k|fyldstf lbg g;lsPsf] cj:yf klg 5 . ;fy} ljZn]if0f ug] { / ;f]<br />

cg'¿k sfo{ ug] { ;Lksf] sdL /x]sf] 5 . ctM of] /0<strong>fgLlt</strong>sf] sfof{Gjogsf nflu ;+:yfut<br />

tof/L ug{ / :yfzf;flj sfo{qmddf ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fnfO{ ;dflxt ug{ ' cfjZos /x]sf] 5 .<br />

:yfzf;flj sfo{qmdsf lqmofsnfkx¿ <strong>tyf</strong> k|ltkmn cg'¿ksf] ;+:yfut Joj:yf rflxg] x'+bf<br />

n};;f; /f0<strong>fgLlt</strong>sf nflu 5'§} ;+/rgf Pjd\ ;+oGq agfpg' cfjZos 5}g . :yfzf;flj<br />

sfo{qmdsf nflu lnOg] n};;f; /0<strong>fgLlt</strong>sf] sfof{Gjog ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng, :yfgLo<br />

lgsfox¿sf] ah]6 th'{df,<br />

hjfkmb]lxtfsf] ;+oGq :yfkgf, :yfgLo lgsfosf ;fy} s]Gb|Lo txsf<br />

;+:yfx¿sf] Ifdtf ljsf; Pjd\ gLltx¿sf] ;'wf/ h:tf lqmofsnfkx¿sf] nflu lgodlt<br />

sfo{k|0ffnLsf] ¿kdf ul/g]5 .<br />

o; sfo{qmdsf nflu cjnDag ul/g] ;+:yfut ;+/rgfaf6 of]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6sf]<br />

th'{df<br />

<strong>tyf</strong> cg'udg h:tf :yfgLo zf;g k|0ffnLsf k|lqmofx¿df hg;xeflutf ;'lglZrt<br />

ul/g]5 . ljz]iftM lgDgfg';f/sf sfo{x¿ ;d]l6g]5g\ M<br />

• :yfgLo ljsf; dGqfnodf n};;f; zfvfsf] ;'b[9Ls/0f,<br />

• lhlj;df blnt, cflbjf;L hghflt Pjd\ n}lËs d"nk|jfxLs/0f ;ldltx¿df <strong>tyf</strong> cGo<br />

s'g} ;dGjo ;ldltx¿df -pbfx/0fsf nflu d'l:nd jf cGo lk5l8Psf] ;d'bfo_ n};;f;<br />

sfof{Gjog ;ldltsf] :yfkgf,<br />

• uflj; jf gu/kflnsfdf ;<strong>dfj</strong>]zL PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltsf] u7g /<br />

• gful/s d~rx¿ -h:t}– ufpF gful/s d~r, ;a} a:tL :t/sf ;d"xx¿ / j8f gful/s<br />

d~rx¿_ df n};;f; d"nk|jfxLs/0f ;+oGqsf] Joj:yf<br />

c;f/ @)^^ 47


:yfgLo tx<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

:yfgLo txdf gful/s d~r, PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt, n};;f; sfof{Gjog<br />

;ldltnufotsf ;+:yfut ;+oGqaf6 /0<strong>fgLlt</strong>sf] sfof{Gjog k|lqmof k|efjsf/L x'g] ck]Iff<br />

ul/Psf] 5 . k|:tfljt Joj:yfsf] km/flsnf] cfwf/ tn lbOPsf] uflj; txsf] ;+:yfut<br />

;+oGqsf] /]vflrqaf6 klg k|s6 x'G5 .<br />

s]Gb|Lo tx<br />

s]Gb|df :yfgLo ljsf; dGqfnocGtu{tsf] n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f<br />

zfvfn] ;dGjo–laGb'sf] sfo{ ug] {5 . n};;f; zfvfsf sd{rf/Lx¿df oyfzSo dlxnf <strong>tyf</strong><br />

jl~rt ;d"xsf] k|ltlglwTj u/fOg]5 . n};;f; zfvfsf] p2]Zo lgDgfg';f/ /x]sf] 5 M<br />

• n};;f; d"nk|jfxLs/0fsf nflu :yfgLo ljsf; dGqfnosf ljleGg dxfzfvfx¿ <strong>tyf</strong><br />

zfvfx¿sf ;fy} :yfgLo lgsfox¿nfO{ k|fljlws ;xof]u lbg] .<br />

c;f/ @)^^ 48


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

• :yfgLo ljsf; dGqfnosf ljleGg dxfzfvfx¿ <strong>tyf</strong> zfvfx¿aLr / o;sf ;/sf/L Pjd\<br />

u}/;/sf/L ;fe]mbf/x¿;Fu n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf nflu ;dGjo<br />

sfod u/fpg] .<br />

• :yfgLo ljsf; dGqfno / g]kfn ;/sf/sf ;DalGwt gLltx¿nfO{ n};;f; ;+j]bgzLn<br />

agfpg ;"rgfx¿ k|bfg ug] { .<br />

•<br />

n};;f; zfvfn] lgDgfg';f/sf ljifox¿nfO{ ;d]6\g]5 M<br />

• :yfgLo ljsf; dGqfno <strong>tyf</strong> :yfgLo lgsfox¿n] cjnDag ug] { n};;f; ;xof]uL<br />

gLltx¿sf] ;'wf/ Pjd\ sfof{Gjogsf nflu ;xof]u lbg] .<br />

• :yfzf;flj sfo{qmdnfO{ ljz]if hf]8 lbO{ :yfgLo ljsf; dGqfnodf n}lËs ;<strong>dfgtf</strong> <strong>tyf</strong><br />

;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf] d"nk|jfxLs/0fsf nflu ;+:yfut k|0ffnL, ljlw Pjd\ k|lqmofx¿<br />

j;fNg ;xof]u ug] { .<br />

• :yfgLo ljsf; dGqfno, :yfgLo lgsfox¿, /fli6«o blnt cfof]u, cflbjf;L hghflt<br />

dxf;ª\3÷k|lti7fg Pjd\ pTkLl8t blnt pTyfg ;dGjo ;ldlt h:tf lgsfo <strong>tyf</strong><br />

;ldltx¿df n};;f;sf b[li6sf]0fn] sfo{qmd th'{df<br />

ug{ ;+:yfut Ifdtf ljsf; ug] { .<br />

• :yf:jf;lj sfo{qmdsf] of]hgf, sfo{qmd <strong>tyf</strong> ah]6 th'{df<br />

Pjd\ cg'udg <strong>tyf</strong> k|ltj]bgdf<br />

n};;f;sf] d"nk|jfxLs/0fsf nflu :yfgLo ljsf; dGqfnosf ljleGg dxfzfvfx¿ Pjd\<br />

zfvfx¿;Fu ;dGjo ug] { .<br />

• :yfgLo ljsf; dGqfno / vf;u/L :yfzff;flj sfo{qmdaf6 ul/g] n};;f; ;Da4<br />

sfo{x¿sf] k|efjsf/L ;Dkfbgsf nflu ;/sf/L Pjd\ u}/;/sf/L lgsfox¿;Fu ;fe]mbf/L<br />

k|jw{g ug] { .<br />

pko{ 'Qm sfo{x¿sf nflu cfjZos Ifdtf Pjd\ ;Lksf] ljsf;sf nflu Ifdtf ljsf; /0<strong>fgLlt</strong><br />

leq /x]/ Ps Ifdtf ljsf; of]hgf th'{df<br />

ul/g]5 .<br />

4.1.2 ;fe]mbf/L Pjd\ ;dGjo<br />

n};;f; /0<strong>fgLlt</strong>sf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu ljleGg ;/sf/L Pjd\ u}/;/sf/L lgsfox¿,<br />

bft[ ;fe]mbf/x¿, ;fd'bflos ;d"xx¿ <strong>tyf</strong> gful/sx¿aLr ;fe]mbf/L cfjZos x'G5 . o;<br />

sfo{sf nflu ljleGg lgsfox¿n] lgDgfg';f/ ;xof]u k'¥ofpg]5g\ M<br />

;fem]bf/L <strong>tyf</strong> ;xsfo{sf<br />

nflu ;+efJo ;+:yfx¿<br />

sfo{÷e"ldsf<br />

c;f/ @)^^ 49


;fem]bf/L <strong>tyf</strong> ;xsfo{sf<br />

nflu ;+efJo ;+:yfx¿<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

sfo{÷e"ldsf<br />

{<br />

/fli6«o of]hgf cfof]u � ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng<br />

;DaGwL g]kfn ;/sf/sf] gLlt th'{df<br />

ug] .<br />

dlxnf, afnaflnsf <strong>tyf</strong><br />

;dfhsNof0f dGqfno<br />

� n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 of]hgf th'{df<br />

/ cg'udg<br />

9fFrfx¿sf] k'g/fjnf]sg ug] { .<br />

� :yfzf;fljsf] cg'udg sfo{nfO{ lhNnf ul/aL cg'udg<br />

<strong>tyf</strong> ljZn]if0f k|0ffnL (DPMAS) / ul/aL cg'udg <strong>tyf</strong><br />

ljZn]if0f k|0ffnL (PMAS) ;Fu tfnd]n ug] { .<br />

� n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f;DaGwL<br />

lqmofsnfkx¿sf] d"nk|jfxLs/0fsf nflu s]Gb|Lo txdf<br />

Pjd\ lhNnf txdf k|fljlws ;xof]u k|bfg ug] { / ljleGg<br />

ljifout lgsfox¿aLr ;dGjo sfod ug] { .<br />

{<br />

;fdfGo k|zf;g dGqfno � ;sf/fTds lje]bsf nflu egf{ gLlt, sfo{ljj/0f <strong>tyf</strong><br />

lgb] {lzsfx¿sf] ;+zf]wg ug] .<br />

:jf:Yo <strong>tyf</strong> hg;ª\Vof<br />

dGqfno, lzIff dGqfno,<br />

s[lif <strong>tyf</strong> ;xsf/L dGqfno,<br />

ef}lts of]hgf <strong>tyf</strong> lgdf{0f<br />

dGqfno<br />

� ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf nflu ljifout ;dGjo ug] { /<br />

dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rtLdf k/]sf hg;fwf/0fnfO{ n}lËs<br />

;+j]bgzLn PsLs[t ;]jf, ;'ljwf pknAw u/fpg] .<br />

{<br />

ljifout lgsfox¿ � dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"x nufot ;a}sf nflu ;]jf<br />

;'ljwfdf kx'Fr<br />

k'¥ofpg sfof{Gjog txdf ljifout<br />

;dGjo sfod ug] .<br />

lhNnf:t/Lo ;dGjo<br />

;ldltx¿ -blnt,<br />

cflbjf;L hghflt,<br />

lk5l8Psf ju{ <strong>tyf</strong> d'l:nd<br />

cflb jl~rt ;d"xx¿sf]_<br />

dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf<br />

;Da4 ;+:yfx¿<br />

� vf;–vf; ;/f]sf/sf ;d"xx¿ / pgLx¿sf ;d:of <strong>tyf</strong><br />

cfjZostfx¿sf ;DaGwdf v08Ls[t tYofÍ Pjd\<br />

ljZn]if0f ul/Psf ;"rgf ;fdu|Lx¿ pknAw u/fpg],<br />

kof{Kt lqmofsnfkx¿ ;~rfng ug{ of]hgf <strong>tyf</strong> ah]6<br />

;'lglZrt ug] { / sfo{qmdx¿sf] cg'udg ug] { .<br />

� lje]bsf/L ;<strong>fdflhs</strong> k|rngsf] ljkIfdf /<br />

� ;|f]t <strong>tyf</strong> k|ltkmnx¿sf] ;dfg ljt/0fsf] kIfdf cfjfh<br />

p7fpg] .<br />

c;f/ @)^^ 50


;fem]bf/L <strong>tyf</strong> ;xsfo{sf<br />

nflu ;+efJo ;+:yfx¿<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

sfo{÷e"ldsf<br />

{<br />

u}/;/sf/L ;+:yf � dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf nflu ;zQmLs/0f <strong>tyf</strong><br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf lqmofsnfkx¿sf] th'{df,<br />

sfof{Gjog Pjd\ cg'udg ug{ ;xof]u ug] .<br />

� ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ;jfnx¿df cfjfh p7fpg] <strong>tyf</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0f ;DaGwdf ePsf sfo{ut l;sfOx¿sf]<br />

clen]v /fVg] .<br />

lghL If]q � dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xx¿sf] ;zQmLs/0fsf nflu<br />

cfly{s, k|fljlws / Jofj;flos ;xof]u k'¥ofpg] .<br />

{<br />

;d'bfo � sfo{qmdx¿sf] sfof{Gjogsf nflu ;fe]mbf/sf] ¿kdf<br />

sfd ug] .<br />

4.2 n};;f;sf] cg'udg <strong>tyf</strong> k|ltj]bg<br />

� cfˆgf] a:tL txsf kl/jf/x¿sf] v08Ls[t ;"rgfx¿sf]<br />

clen]v /fVg] .<br />

� k|ult Pjd\ r'gf}ltx¿sf] cfk}m cg'udg ug] { .<br />

� ;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf] ;'lglZrtsf nflu ;]jf–k|bfossf]<br />

Jojxf/, sfo{z}nL / lqmofsnfkx¿df lgu/fgLsf] e"ldsf<br />

lgjf{x ug] { .<br />

� dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf] ljsf;nfO{ ;Lldt ug] {<br />

ljBdfg lje]bsf/L k|rngx¿sf lj?4 cfjfh p7fpg'sf<br />

;fy} 5nkmn u/fpg ;xof]u ug] { .<br />

cg'udg d"ntM :yfzf;flj sfo{qmdsf] n};;f; ;+j]bgzLn ;"rsx¿ / ultljlwx¿ ePsf]<br />

;f]r tflnsfdf cfwfl/t x'g]5 .<br />

cg'dug <strong>tyf</strong> k|ltj]bgsf kmf/ddf lgDgfg';f/sf ljifox¿ ;d]l6g]5g\ M<br />

• ul/aL, lnË, hfthflt, hghflt <strong>tyf</strong> :yfgsf cfwf/df v08Ls[t tYofÍ Pjd\ ;"rgfx¿<br />

• n};;f; ;DalGwt cg'udg <strong>tyf</strong> k|ltj]bg sfo{ lgDg tLg ljifo If]qdf s]lGb|t x'g]5g\ M<br />

– ;Dklt <strong>tyf</strong> ;]jf, ;'ljwfx¿df kl/jt{g,<br />

– k|efj kfg] { cfjfh Pjd\ Ifdtfdf kl/jt{g /<br />

– cf}krfl/s Pjd\ cgf}krfl/s gLltx¿ <strong>tyf</strong> Jojxf/df kl/jt{g .<br />

oL sfo{x¿af6 dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xx¿sf] ;]jf, ;'ljwfdf kx'<br />

Fr, dlxnf lj?4 x'g]<br />

HofbtLsf ;fy} lje]bsf/L ;<strong>fdflhs</strong> k|rngdf sdL, hfthfltdf cfwfl/t lje]bdf sdL,<br />

c;f/ @)^^ 51


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

jl~rt ;d"xx¿sf] lg0f{o ug] { Ifdtfdf clej[l4, lk5l8Psf ju{sf nflu lbOg] ;xof]uk|lt<br />

;DkGg ju{sf] :jLsf/f]lQm h:tf k|of;x¿ cufl8 a9\g]5g\ .<br />

n};;f;sf] b[li6sf]0faf6 ah]6sf] cg'udg M dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xx¿sf ;Gbe{df s'n<br />

ljlgof]lht /sdsf] slt k|ltzt oL ;d"xsf nflu k|ToIf kmfObf k'Ug] u/L, slt k|ltzt<br />

cf+lzs¿kdf kmfObf k'Ug] u/L / slt k|ltzt t6:y /x]sf] 5 ;f]sf] n]vfhf]vf ul/g]5 .<br />

cg'udg 6f]nLdf ;'kl/j]If0f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldlt / n};;f; sfof{Gjog ;ldltsf ;b:ox¿sf]<br />

k|ltlglwTj u/fOg]5 . ;fy} dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xx¿sf] k|ltlglwTj ;d]t ;'lglZrt x'g]5 .<br />

;fd'bflos dlxnf Pjd\ k'?ifx¿;Fu k/fdz{ lng] kl/kf6LnfO{ cg'udgsf] Ps cleGg cª\u<br />

agfOg]5 . jl~rt ;d"xx¿, ;<strong>fdflhs</strong> kl/rfnsx¿, j8f gful/s d~r, k|ltlglwd"ns<br />

;+:yfx¿ <strong>tyf</strong> PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltsf ;b:ox¿;Fu k/fdz{ ul/g]5 .<br />

4.2.1 n};;f; zfvf, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

n};;f; zfvfn] of]hgf cg'¿k lgoldt ¿kdf k|ultsf] ;'kl/j]If0f / n]vfhf]vf ug] {5 .<br />

cg'udgn] kl/jt{gsf tLg If]qx¿nfO{ lgDgfg';f/ ;d]6\g]5 M<br />

-s_ ;j{;fwf/0f gful/sx¿ / vf;u/L dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf nflu ;Dklt <strong>tyf</strong><br />

;]jfx¿df kx'Fr<br />

.<br />

-v_ dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xnfO{ k|efj kfg{;Sg] cfjfh Pjd\ Ifdtf .<br />

-u_ n};;f; ;+j]bgzLn gLlt, ;f] +r / cfr/0f .<br />

kl/jt{gsf tLg If]qx¿<br />

;a} -ul/a Pj+<br />

al~rt ;d]t_ sf]<br />

hLljsf]kfh{g ug{<br />

;DklQ / ;]jfsf]<br />

kx'“rdf<br />

;'wf/<br />

;<strong>dfj</strong>]zL gLlt lgdf{0f ug{ /<br />

;f]rfOdf kl/jt{g Nofpg<br />

;xof]u<br />

;a} -ul/a Pj+<br />

al~rt ;d]t_<br />

sf] cfjfh /<br />

k|efj j[l4<br />

n};;f; zfvfn] v08Ls[t tYof+Í ;Íngsf nflu cg'udg <strong>tyf</strong> k|ltj]bgsf] 9fFrf ljsf;<br />

ug] {5 . /fli6«o of]hgf cfof]usf] cg'udg <strong>tyf</strong> ;"rgfsf] 9fFrfn] v08Ls[t tYofÍ ;Íng ug{<br />

c;f/ @)^^ 52


n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

g;Sg] x'+bf<br />

n};;f; zfvfn] ;Dej eP;Dd lhNnf txdf v08Ls[t tYofÍ klxrfg ug{<br />

lhNnfx¿nfO{ ;xof]u ug] {5 . o;n] ljleGg ljifosf] cWoog ug'{sf<br />

;fy} clen]vx¿ /fVg]5 /<br />

cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍgsf] lgb] {lzsf tof/ ug] {5 .<br />

n};;f; zfvfn] uflj; <strong>tyf</strong> lhlj;x¿af6 k|fKt hfgsf/L <strong>tyf</strong> k|ltj]bgx¿sf] ljZn]if0f ug] {5<br />

/ dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xx¿sf nflu kmfObf ;'lglZrt u/fpg cfjZostfg';f/<br />

/0<strong>fgLlt</strong>x¿sf] ;+zf]wg / kl/dfh{g ug]5 . o;n] k|efjsf/L cg'udgsf nflu ;|f]tsf] kl/rfng<br />

/ ;fe]mbf/L ljsf; ug] {5 .<br />

4.2.2 n};;f; sfof{Gjog ;ldlt÷;<strong>fdflhs</strong> ;ldlt, lhlj;<br />

n};;f; sfof{Gjog ;ldltn] uflj; Pjd\ PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldltsf k|ltj]bgx¿sf]<br />

ljZn]if0f ug] {5 . ;f]af6 k|fKt sfo{ cg'ejx¿nfO{ ljsf; sfo{df ;dfof]hg ug] {5 . ljZn]if0fn]<br />

d'ne"t ¿kdf lgDg tLg If]qnfO{ ;d]6\g]5 M -s_ ;Dklt / ;]jfx¿df kx'Fr,<br />

-v_ dlxnf <strong>tyf</strong><br />

jl~rt ;d"xsf] cfjfh <strong>tyf</strong> Ifdtfdf k|efj / -u_ cf}krfl/s Pjd\ cgf}krfl/s gLlt, cfr/0f<br />

/ ;f] +rdf kl/jt{g .<br />

o;n] sfo{qmdsf] nIo cg'¿k sfof{Gjog eP, gePsf] / ck]Iff cg'¿k k|ltkmn÷kl/0ffd<br />

cfpg ;s], g;s]sf] cg'udg ug] {5 . o;n] ;a} ;<strong>fdflhs</strong> ;d"xx¿sf dlxnfx¿ /<br />

jl~rtLs/0fdf k/]sf cGo ;d"x¿sf] l:ylt b]vfpg] v08Ls[t tYofÍsf] Joj:yf ug] {5 .<br />

n};;f; sfof{Gjog ;ldltn] uflj;x¿nfO{ n}lËs d"nk|jfxLs/0f Pjd\ ;<strong>fdflhs</strong><br />

;<strong>dfj</strong>]<strong>zLs</strong>/0fsf ljifox¿df ;w} F dfu{ lgb] {z u/fO{ /fVg]5 . cfjZostf cg';f/ o;n]<br />

;xof]usf nflu ljleGg cfwf/x¿ / sfof{Gjogsf nflu lgb] {lzsf tof/ ug] {5 .<br />

dlxnfx¿ <strong>tyf</strong> jl~rt ;d"xsf nflu x'g] ah]6 vr{, sfo{qmd <strong>tyf</strong> cfof]hgfx¿sf] k|ult Pjd\<br />

k|ltj]bg cflbsf] v08Ls[t ljj/0f tof/ u/fpg]5 . jflif{s k|ltj]bgdf ljZn]if0fnfO{<br />

lqmofsnfksf] kl/lwleq ;Lldt g/fvL dlxnf <strong>tyf</strong> jl~rt ;d'bfodf ePsf] ;du|<br />

pknlAwx¿nfO{ cfwf/ dflgg]5 .<br />

c;f/ @)^^ 53


4.2.3 ;'kl/j]If-f <strong>tyf</strong> cg'udg ;ldlt (uflj; ÷gu/kflnsf tx)<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

;''kl/j]If0f<br />

<strong>tyf</strong> cg'udg ;ldltaf6 gu/kflnsf / ufpF ljsf; of]hgfsf] cg'udg /<br />

;'kl/j]If0f ul/g]5 . ;ldltn] ;+o'Qm cg'udg sfo{df ;xof]u ug'{sf<br />

;fy} leGg–leGg<br />

dfux¿sf] ljjfbdf ;Demf}tf ug{ ;d'bfonfO{ d2t ug] {5 . o;n] cg'udgsf ljleGg<br />

ljlwx¿sf] pkof]u ug] {5 . :yfgLo ljsf; dGqfnocGtu{tsf] n};;f; zfvf / lhlj;sf]<br />

n};;f; sfof{Gjog ;ldltn] ljsf; ug] { cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍg sfo{;~rfng lgb] {lzsfdf<br />

lj:t[t ljj/0f pNn]v ul/g]5 . cg'udg <strong>tyf</strong> d"NofÍgdf dfly plNnlvt kl/jt{gsf tLg<br />

ljifo If]qx¿sf cfwf/df k|ltj]bg tof/ ul/g]5 / To;sf] k|ltlnlk lhlj;sf] n};;f;<br />

sfof{Gjog ;ldltdf k7fpg] u/L uflj;df k]z ug] { Joj:yf ldnfOg]5 . k|ltj]bgn] uflj;df<br />

ljBdfg lnË, hfthflt, hghflt <strong>tyf</strong> wd{sf cfwf/df x'g] lje]bx¿sf] cfjlws<br />

kl/jt{gx¿nfO{ ;<strong>dfj</strong>]z ug] {5 .<br />

4.2.4 j*f gful/s d~r (j*f tx)<br />

j8f gful/s d~rn] j8fsf ;a} hg;d'bfosf] v08Ls[t tYofÍ <strong>tyf</strong> ;"rgfx¿ /fVg] Joj:yf<br />

ug] {5 . o; ;ldltn] lhlj;sf] n};;f; sfof{Gjog ;ldlt;Fu ;xsfo{ u/L ;d'bfosf dlxnf <strong>tyf</strong><br />

k'?ifx¿ Pjd\ ljsf; sfo{qmdx¿sf] k|ultsf] v08Ls[t tYofÍ Pjd\ ;"rgf ;Íng ug{ gofF<br />

kmf/dx¿ tof/ ug] {5 . o;n] hfthflt, hghflt, lnË / wd{sf cfwf/df x'g] lje]bx¿ <strong>tyf</strong><br />

jl~rt ;d"xsf sfo{qmdx¿sf] kmfObfsf] kx'Frdf<br />

x'g] cj/f]wx¿sf] lg/Gt/ cg'udg ug] {5 .<br />

4.2.5 ljleGg lgsfox?sf] e"ldsf<br />

ljleGg lgsfox¿sf] e"ldsf <strong>tyf</strong> cg'udg Joj:yfsf] ;+lIfKt ljj/0f lgDgfg';f/ x'g]5 M<br />

;do<br />

tflnsf<br />

j8f gful/s d~r<br />

-j8f tx_<br />

ufp“ gful/s d~r,<br />

PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt -uflj;_<br />

n};;f; sfof{Gjog<br />

;ldlt÷;<strong>fdflhs</strong> ;ldlt<br />

-lhlj;_<br />

n};;f; zfvf<br />

-:yfgLo ljsf;<br />

dGqfno_<br />

/fli6«o of]hgf<br />

cfof]u<br />

s]Gb|Lo <strong>tyf</strong><br />

lhNnf :t/Lo<br />

ul/aL<br />

cg'udg <strong>tyf</strong><br />

n]vfhf]vf<br />

k|0ffnL<br />

(PMAS,<br />

DPMAS):<br />

9fFrf <strong>tyf</strong><br />

k|lqmofdf<br />

n};;f; kIf<br />

c;f/ @)^^ 54


;do<br />

tflnsf<br />

j8f gful/s d~r<br />

-j8f tx_<br />

rf}dfl;s ;d"xsf] ;xeflutfdf k|ultsf]<br />

cg'udg÷ ;]jfdf kx'Fr,<br />

lje]bsf/L pbfx/0fx¿,<br />

sfo{qmd sfof{Gjogsf]<br />

v08Ls[t tYofÍsf]<br />

Joj:yfkg, :jcg'udg k4lt<br />

rf}dfl;s kl/jt{gsf tLg If]qx¿ -;]jf,<br />

cfjfh <strong>tyf</strong> ult_ df hf]8 lbO{<br />

k|ultsf] ;dLIff<br />

cw{ jflif{s sfo{qmd sfof{Gjog <strong>tyf</strong><br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfngsf<br />

lqmofsnfkx¿sf] ;fj{hlgs<br />

;'g'jfO<br />

ufp“ gful/s d~r,<br />

PsLs[t of]hgf th'{df<br />

;ldlt -uflj;_<br />

lgoldt a}7s,<br />

;<strong>fdflhs</strong> kl/rfng /<br />

sfo{qmd sfof{Gjogsf]<br />

cg'udg<br />

;fj{hlgs ;'g'jfO,<br />

;fj{hlgs k/LIf0f<br />

jflif{s n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong> k/LIf0f n}lËs <strong>tyf</strong> ;<strong>fdflhs</strong><br />

k/LIf0f<br />

n};;f; sfof{Gjog /0<strong>fgLlt</strong>, :yfgLo ljsf; dGqfno<br />

n};;f; sfof{Gjog<br />

;ldlt÷;<strong>fdflhs</strong> ;ldlt<br />

-lhlj;_<br />

lgoldt ;'kl/j]If0f,<br />

of]hgfsf] cfwf/df k|ultsf]<br />

n]vfhf]vf, tLg kl/jt{g<br />

If]qsf cfwf/df cg'udg<br />

:ynut cg'udg,<br />

kl/jt{gsf If]qx¿sf]<br />

v08Ls[t tYofÍLo cfwf/df<br />

;dLIff<br />

;fj{hlgs ;'g'jfO <strong>tyf</strong><br />

k/LIf0fdf ;xeflutf,<br />

n};;f;;DaGwL rf}dfl;s<br />

k|ltj]bgsf] tof/L Pjd\<br />

n};;f; zfvf<br />

-:yfgLo ljsf;<br />

dGqfno_<br />

lgoldt<br />

;'kl/j]If0f,<br />

of]hgfsf]<br />

cfwf/df k|ultsf]<br />

n]vfhf]vf, tLg<br />

kl/jt{g If]qsf<br />

cfwf/df cg'udg<br />

uflj;sf<br />

k|ultx¿sf]<br />

ljZn]if0f,<br />

/0<strong>fgLlt</strong>s<br />

kl/jt{gsf nflu<br />

lg0f{ostf{x¿nfO{<br />

l:ylt lrq0f<br />

u/fpg k|ult<br />

<strong>tyf</strong> cg'ejx¿sf]<br />

;dfof]hg,<br />

kl/jt{gsf tLg<br />

sfo{If]qx¿sf]<br />

cfwf/df l:ylt<br />

lrq0f<br />

/fli6«o of]hgf<br />

cfof]u<br />

c;f/ @)^^ 55<br />

k|:t'lt<br />

;fj{hlgs ;'g'jfO <strong>tyf</strong><br />

k/LIf0fdf ;xeflutf,<br />

n};;f;;DaGwL rf}dfl;s<br />

k|ltj]bgsf] tof/L Pjd\<br />

k|:t'lt

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!