z badań nad rzymskim prawem spadkowym: konstrukcja ...

More documents

Recommendations

Info

146 FRANCISZEK LONGCHAMPS DE BÉRIER Na skutek regulacji trebeliańskiej restitutio hereditatis nie była traktowana jako spełnienie przez spadkobiercę zobowiązania, lecz jako rzeczywiste przekazanie sukcesji. Stąd fideikomisariusz znajdował się już nie loco emptoris, lecz loco heredis i był następcą spadkodawcy pod tytułem ogólnym. Do sukcesji uniwersalnej po testatorze dochodziło za pośrednictwem dziedzica, któremu mimo wydania pozostawał sam tytuł heres. Można więc uznać, że reforma trebeliańska stworzyła wreszcie podstawy prawne do spełnienia woli spadkodawcy, który ustanowionym przez siebie dziedzicom powierzał, aby wydali spadek osobie, jaką wybrał na swojego następcę mortis causa co do całości praw. W senatus consultum Trebellianum nie próbowano natomiast przełamać akcesoryjności fideicommissum hereditatis. Zajęto się tym po niecałych dwudziestu latach w uchwale pegazjańskiej, która wprowadziła procedurę umożliwiającą zmuszenie dziedzica do przyjęcia spadku. Jeśli tylko zwrócił się o to zainteresowany fideikomisariusz uniwersalny, magistratus wydawał odpowiednie iussum, zgodnie z którym spadkobierca musiał dokonać aditio et restitutio hereditatis, ale był za to zwolniony z wszelkiej odpowiedzialności wynikającej ze spadku. Spadała ona na fideikomisariusza, który wystąpił o spadek powierniczy, gdyż powództwa przenosiły się na niego zgodnie z uchwałą trebeliańską. Projektodawcy uchwały pragnęli przede wszystkim stworzyć zachętę do dobrowolnego przyjmowania spadków, dlatego wprowadzili regulacje służące zapewnieniu dziedzicowi kwarty hereditas. Jeśli dla niego przewidział ją spadkodawca, to znaczy nałożył fideikomis uniwersalny nie przekraczający trzech czwartych, <strong>nad</strong>al stosowano senatus consultum Trebellianum. Dziedzic ponosił wówczas odpowiedzialność za długi w zależności od tego, jaka część przy nim pozostawała. Jeśli testator sam nie zabezpieczył spadkobiercy kwarty, uchwała pegazjańska przyznawała mu prawo do jej zatrzymania, ale powracał wtedy problem rozdzielenia między niego a fideikomisariusza długów i wierzytelności spadkowych. Gdy dziedzic nie korzystał ze swego prawa, lecz wierny woli spadkodawcy przekazywał przeszło trzy czwarte spadku, zawierano stypulacje ad exemplum emptae et venditae hereditatis. W tym senatus consultum Pegasianum cofało regulację fideikomisu uniwersalnego do czasów sprzed reformy trebeliańskiej, kiedy fideikomisariusz znajdował się loco emptoris. Jeszcze gorzej było jednak, gdy spadkobierca zatrzymywał kwartę. Uchwała pegazjańska postanawiała, że należało wówczas zawrzeć stipulationes partis et pro parte — jak przy legacie ułamkowym. W konsekwencji fideikomisariusza stawiano w sytuacji zapisobiercy prawa cywilnego. Nie był on więc ani zobowiązany, ani uprawniony do udziału w procesach spadkowych. Dziedzic nie miał wobec niego regresu o nie wypłacone zapisy, przez co należało rozważać „konkurencję” fideicommissum hereditatis z pozostałymi zapisami. Toteż usytuowanie fideikomisariusza loco legatarii składało praktycznie całą odpowiedzialność na barki spadkobiercy, który znów ponosił ryzyko niewypłacalności fideikomisariusza. Pegazjańska uchwała senatu faktycznie ograniczała testatorowi swobodę dysponowania majątkiem mortis causa do trzech czwartych spadku. Przyznanie dziedzicowi kwarty z mocy prawa prowadziło do skutków sprzecznych z ostatnią
Z BADAŃ NAD RZYMSKIM PRAWEM SPADKOWYM 147 wolą zmarłego. Obietnica części spadku stanowiła wątpliwą czy nawet pozorną zachętę do aditio et restitutio hereditatis, gdyż oprócz oczywistej, zdać by się mogło korzyści, nakładała na spadkobiercę całą odpowiedzialność. Uchwała niepotrzebnie komplikowała dotychczasowe regulacje prawne dotyczące hereditas fideicommissaria. Trudno projektodawcom senatus consultum Pegasianum przypisywać złe intencje. Nie wystarczało bowiem, w tak złożonej materii prawnej, jaką stanowił fideikomis uniwersalny, przyznać po prostu prawo do kwarty. Należało bardzo szczegółowo opracować oraz jednoznacznie unormować wszystkie konsekwencje płynące z jego wprowadzenia, tworząc rzeczywiste prawo kwarty. Tak się nie stało, toteż uchwała pegazjańska stanowi kolejny w historii prawa przykład, jak słuszna skądinąd inicjatywa prawodawcza zamiast uporządkować i poprawić istniejące regulacje, wprowadziła zamieszanie i znacznie utrudniła posługiwanie się <strong>prawem</strong> tylko dlatego, że nie została dostatecznie przemyślana. Oktawian August udzielił ochrony fideikomisom uniwersalnym, to znaczy pozwolił fideikomisariuszom dochodzić spadków, które zostały już przyjęte przez dziedziców. Niewątpliwym osiągnięciem senatus consultum Pegasianum było stworzenie możliwości zmuszenia spadkobierców do przyjęcia spadku, przez co uniezależniano samo istnienie uniwersalnego zapisu powierniczego od dobrej woli dziedziców. Czy jednak całkowicie przełamano akcesoryjność fideicommissum hereditatis? Poważny problem mógł się np. pojawić, gdyby spadkobierca zmarł zanim doszło do aditio hereditatis. Wydaje się, że w I w. po Chrystusie nie znajdowano jeszcze w tej sytuacji rozwiązania.
Page 1 and 2: Franciszek Longchamps de Bérier 1
Page 3 and 4: Z BADAŃ NAD RZYMSKIM PRAWEM SPADKO
Page 39: Z BADAŃ NAD RZYMSKIM PRAWEM SPADKO

z badań nad rzymskim prawem spadkowym: konstrukcja ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?