Domy z gliny (2) - Cohabitat

TANI SPOSÓB BUDOWANIA
- WSZĘDZIE TAM, GDZIE OBFICIE WYSTĘPUJE GLINA
Domy z gliny (2)
W „Muratorze" 4/94 omówiliśmy w ogólnym zarysie historię budownictwa
z gliny do czasów powojennych. Przedstawiamy Państwu najnowszą
generację polskich domów z gliny - tanich i energooszczędnych
- powstałych w ciągu kilku ostatnich lat.
Dom w Sierczy - ściana budynku wykonana w technologii szkieletu
żelbetowo-drewnianego wypełnianego bloczkami z lekkiej gliny
Po drugiej wojnie światowej w Polsce
zaczęto budować domy w technologii
szkieletu wypełnianego lekką gliną, czy­
li gliną z dodatkami poprawiającymi jej
izolacyjność cieplną. W latach pięćdzie­
siątych nastąpił odwrót od budownictwa
z gliny. Stało się to tak nagle, że nawet nie
badano, czy powstałe w tej technologii
budynki — do niedawna tak lansowane
- udały się, czy nie, czy sprawdziły się
przez lata ich normalnej eksploatacji. Na
szczęście nie zostały przerwane zaawanso­
wane prace naukowo-badawcze prowa­
dzone w Instytucie Techniki Budowlanej.
W 1962 roku wydany został komplet
norm branżowych odnoszących się do
budownictwa glinianego, aktualny do
dziś. W ten sposób Polska znalazła się
wśród niewielu krajów świata, w których
takie normy są. Z tamtych lat pozostały
także instrukcje Instytutu Techniki
Budowlanej i Instytutu Budownictwa
Mieszkaniowego omawiające zasady
budownictwa z gliny i tworzyw cemento-
wo-glinianych.
Nowa generacja
domów z gliny w Polsce
Obecnie zmieniły się radykalnie uwa­
runkowania dla rozwoju budownictwa z
gliny. Zwiększone wymagania dotyczące
ochrony cieplnej budynków powodują, że
ściany konstrukcyjne z tego materiału,
dodatkowo ocieplone, są bardzo grube i
ciężkie. Z tych powodów najwłaściwszym
obecnie sposobem budowania z gliny w
warunkach polskich jest budownictwo
szkieletowe wypełniane lekką gliną,
które doskonale sprawdza się we Francji
i Niemczech.
57

Dom w Karniowcach - tynkowanie ścian zewnętrznych
Narożnik budynku z lekkiej gliny podczas tynkowania.
Widoczne trzy fazy: ściana przed tynkowaniem,
narzut i tynk wygładzony
Dom z gliny w Karniowicach
Konstrukcja szkieletowa wykonana
z rur stalowych pochodzących z odzysku
Od wielu lat szczegółowe badania nad
budownictwem z gliny prowadzą w Polsce
autorzy - Danuta Kupiec-Hyła i
Maciej Hyła („Murator" 7/84, M. Hyła
Domy z gliny). W 1992 roku powstał
pierwszy - starannie przygotowany od
strony teoretycznej - projekt eksperymen­
talnego domu. Został zrealizowany w Kar-
niowicach koło Trzebini (prezentowali­
śmy go także w „Muratorze" 7/8 z 1992 r).
Jest to budynek parterowy, niepodpiwni-
czony, z mieszkalnym poddaszem - o kon­
strukcji szkieletowej, wypełnionej lekką
gliną, czyli wysuszoną masą słomoglinia-
ną. Część elewacji budynku pozostawiono
nie wykończoną, by była dowodem, z cze­
go zrobione zostały ściany.
W Sierczy kończy się budowa następ­
nego domu, zrealizowanego w tej techno­
logii. Zastosowano w nim drobno-
wymiarowy prefabrykowany szkielet
żelbetowo-drewniany.
Powyższe realizacje pozwoliły uzyskać
wiedzę praktyczną i doświadczenie, po­
trzebne przy wdrażaniu tego sposobu bu­
dowania. Zaowocowały one opracowa­
niem własnej technologii budownictwa
szkieletowego wypełnionego lekką gli­
ną, opartej na obowiązujących normach
i przepisach. Powstał cały system pro­
jektowy domów z gliny - w ramach sy­
stemu ujednolicone zostały elementy
konstrukcji i wypełnień, wersje archi-
tektoniczno-funkcjonalne, rozwiązania
detali, wyposażenia wnętrz, itp. Projekt
domu JURA 3 (na rysunku obok) jest
przykładem budynku, który można zre­
alizować także stosując konstrukcję i ma­
teriały tradycyjne.
Do projektów dołączana jest szczegó­
łowa instrukcja budowy szkieletu, a
także robót wykończeniowych — w
szczególności tynków zewnętrznych i
wewnętrznych. Zapewniony jest także
nadzór autorski i konsultacje dla po­
tencjalnych inwestorów i zainteresowa­
nych tematyką budowania z gliny niepa-
lonej. Zorganizowane zostają wymagane
przepisami badania gliny na potrzeby
budowy.
59

Specyficzne wymogi budownictwa
glinianego w stosunku do formy archi­
tektonicznej - duże okapy, niewielka
wysokość ścian, zdyscyplinowane roz­
mieszczanie otworów okiennych i
drzwiowych wynikające z konstrukcji
szkieletu powodują, że jest ona prosta,
ma czytelną strukturę, a jednocześnie
stanowi kontynuację tradycji regional­
nej architektury. Jest to sposób budo­
wania ekologiczny i energooszczędny,
pozwalający pozyskiwać i eksploatować
obiekty budowlane, a w przyszłości -
wyeksploatowane - rozbierać, nie ni­
szcząc środowiska.
Budownictwo z lekkiej gliny w swej
unowocześnionej wersji może konkurować
z innymi technologiami, stosowanymi w
lekkim, tanim budownictwie. Pozwala na
samodzielne przygotowanie podstawowej
ilości materiału budowlanego o współ­
czesnych parametrach technicznych w
prosty, tani, energooszczędny i ekologicz­
nie czysty sposób, z wykorzystaniem ma­
teriałów miejscowych - gliny oraz słomy
(lub innych domieszek - do granulatu
styropianowego włącznie).
Trwałość poprawnie zrealizowanego
i właściwie eksploatowanego budynku z
lekkiej gliny jest bardzo duża. Świadczą
o tym zabytkowe budynki wykonane w
Niemczech w ubiegłych stuleciach, któ­
re są nadal eksploatowane. Autorzy bada­
li także zachowane w znakomitym sta­
. wiatrotap nie XVII-wieczne elementy ścianek
2,0 m
działowych wykonanych z tego materiału
w jednej z zabytkowych kamienic Krakowa.
Glina doskonale konserwuje drewno
i słomę — pod warunkiem, że są dobrze
chronione przed wilgocią, co z powodzeniem
realizowano w czasach historycz­
2
2. hall 10,0 m 2
3.WC 1,6 m 2
4. gabinet 8,3 m 2
5. kuchnia 5,3 m 2
6. pokój dzienny 28,0 m 2
7. garaż 16,7 m 2
8. skład opału 3,6 m 2
60
nych, a co przy współczesnych techno­
logiach jest zadaniem odpowiednio
łatwiejszym.
Glina jako materiał
budowlany
Znajomość właściwości glin oraz
zgodnego z normą ich obrabiania jest
warunkiem poprawnego budownictwa
Projekt domu JURA 3
1. łazienka 4,7 m 2
2. suszarnia 3,2 m 2
3. hall 4,2 m 2
4. sypialnia 12,5 m 2
5. sypialnia 8,0 m !
6. sypialnia 8,0 m 2
7. garderoba 2,5 m 2
poddasze
parter
Ściany zaznaczone cienkimi liniami - konstrukcja szkieletowa wypełniona bloczkami z
lekkiej gliny. Ściana zaznaczona na czarno (kanały wentylacyjne i spalinowe) - wymurowana
z cegły lub wykonana z elementów prefabrykowanych
Bloczki z gliny lekkiej
Ściana szkieletowa wypełniona bloczkami
z gliny. Budownictwo to objęte jest nor­
mą branżową BN-62/6738-02 „Budow­
nictwo z gliny. Masy gliniane". Norma
określa zastosowanie mas glinianych w
budownictwie. Do produkcji bloków
lub płyt na ścianki działowe i wypełnia­
jące, płyt ocieplających oraz płyt stropo­
wych i dachowych stosuje się masę gli­
nianą lekką.
Glina nie jest spoiwem, lecz lepi­
szczem. Swą wytrzymałość mechaniczną
traci po namoknięciu. Ta jej właściwość,
odpowiednio wykorzystana w technice
budowlanej, pozwala łatwo przygotować
glinę na potrzeby budowy i zapewnić dłu­
gi okres eksploatacji budynku.
Norma ogranicza stosowanie mas gli­
nianych wyłącznie do elementów
nadziemnych budynków nie wyższych
niż 3 kondygnacje, o małym i średnim
zawilgoceniu (mieszkalnych, gospodar­
czych, inwentarskich itp.). Mas glinia­
nych nie należy stosować do elementów
budynków lub pomieszczeń narażo­
nych na silne zawilgocenie, jak łaźnie czy
pralnie. Norma określa także podział i
wymogi stawiane surowcom do mas gli­
nianych - do ich przygotowania mogą
być stosowane jedynie gliny średnio tłu­
ste, tłuste i bardzo tłuste. Wypełniacze
mas mogą być mineralne (piasek, żwir,
żużel) i organiczne (słomy, wysuszone ło­
dygi roślin, trociny i paździerze - dłu­
gość włókien słom i łodyg przeznaczo­
nych do masy glinianej lekkiej nie
powinna przekraczać 10-30 cm).
Przegrody budowlane wykonane z lek­
kiej gliny umożliwiają właściwą izolację
termiczną budynku z zastosowaniem
ścian jednowarstwowych (ściana grubo­
ści 45 cm - k = 0,42 W/(m 2 -K). Właści­
wości lekkiej gliny zapewniają dobrą izo­
lację akustyczną ścian i stropów.
Wykańczanie zewnętrzne przegród
z lekkiej gliny zarówno tynkami mo­
krymi, jak i suchymi nie nastręcza trud­
ności ani w wykonawstwie, ani w eks­
ploatacji (można w nie wbijać gwoździe,
kołki, itp.). Ściany te, dzięki swej poro­
watości, szybko wysychają w czasie pro­
dukcji i budowy. Podczas eksploatacji
budynku swobodnie oddychają, co wraz
z ich stosunkowo dużą bezwładnością
cieplną, sprzyjającą stabilizacji tempera­
tury, stanowi o doskonałym mikrokli­
macie wnętrz. Przegrody z lekkiej gliny
nie emitują żadnych szkodliwych sub­
stancji.
Budowę domu z gliny rozpoczyna
się od wykonania z materiałów tradycyj­
nych fundamentów i komina (przewo­
dy spalinowe i wentylacyjne). Niewielki
ciężar parterowego budynku szkieletowe­
go z mieszkalnym poddaszem sprawia, że
oszczędne jest również jego fundamento­
wanie. Oszczędność tę można jeszcze
zwiększyć, stosując punktowe posadowie­
nie takich budynków — z oparciem ścian
na ryglach lub posadowieniem na płycie
otoczonej wieńcem. Jeśli budynek jest czę­
ściowo podpiwniczony, ilość gliny z wyko­
pu wystarcza na potrzeby budowy. W bra­
ku podpiwniczenia gliny dostarcza wykop
pod fundament i szambo.
Następnym etapem budowy jest po­
stawienie szkieletu domu - sztywnej
konstrukcji ścian i stropów. Nakrywa
się go dachem, uzyskując wiatę, pod
którą wytwarza się i suszy elementy wy­
pełnienia szkieletu przy pełnym zabez­
pieczeniu przed niekorzystnymi wpły­
wami atmosferycznymi. Ten sposób
budowania pozwala wykonywać ele­
menty z lekkiej gliny samodzielnie, pod
swoim dachem, co znacznie zmniejsza
koszty budowy.
Budowanie z lekkiej gliny jest szczegól­
nie opłacalne, gdy glina występuje na bu­
dowie. Opłacalny jest także jej dowóz,
ale z niewielkiej odległości.
W jednym z następnych numerów
omówimy przygotowanie do produkcji
bloczków z lekkiej gliny i przedstawimy
szczegółowe rozwiązania konstrukcyjne
nowoczesnych domów z gliny.
Danuta Kupiec-Hyta
Maciej Hyła
61

TANIE I ENERGOOSZCZĘDNE SPOSOBY BUDOWANIA
Domy z gliny (3)
W „Muratorze" 4 i 6/94 przedstawiliśmy w ogólnym zarysie budownictwo z gliny w Europie i w Polsce
oraz technologię budowania z tego materiału, opracowaną po kilku latach badań przez autorów poniższego
artykułu. Przedstawiamy w nim Państwu szczegółowy przepis na tani dom o konstrukcji szkieletowej,
wypełnianej lekką gliną.
Budownictwo z lekkiej gliny to je­
den z najtańszych sposobów na sa­
modzielne wykonanie domu. Jest
czasochłonne, ale pozwala na przygotowa­
nie podstawowej ilości materiału budow­
lanego o współczesnych parametrach tech­
nicznych w prosty, energooszczędny i
ekologicznie czysty sposób. Jest jednak
opłacalne tylko wtedy, gdy glina o odpo­
wiedniej spoistości występuje w miejscu
budowy lub w najbliższej okolicy.
Konieczne jest przeprowadzenie kon­
trolnych badań mas glinianych w celu
uzyskania oficjalnego „Orzeczenia o jako­
ści gliny do celów budowlanych"^(orzecze­
nia takie wydają specjalistyczne laborato­
ria instytutów naukowo-badawczych
wyższych uczelni lub zakładów badań i
doświadczeń). Samemu można wykonać
wstępne, orientacyjne badanie spoistości
i skurczu gliny, by ustalić, czy jest ona
przydatna do budowy (patrz „Murator"
4/86).
Do przygotowania lekkiej gliny moż­
na użyć tylko gliny średnio tłustej, tłu­
stej lub bardzo tłustej. Przypominamy,
że określenie „lekka glina" odnosi się do
gliny z wypełniaczami nadającymi jej
odpowiednią termoizolacyjność. Glinę
zwykle pozyskuje się z wykopu pod piw­
nice lub fundamenty.
Budynek z lekkiej gliny kryty dachówką gliniano-cementową
43 44
W związku z licznymi pytaniami od
Czytelników dotyczącymi budownictwa
z gliny zamieszczamy wykaz norm oraz
bibliografię (w kolejności od najstarszych
do najnowszych wydawnictw).
Normy:
BN-62/6738-02 Budownictwo z gliny.
Masy gliniane.
BN-62/6738-01 Masy cementowo-gliniane
z wypełniaczami.
BN-62/9012-01 Cegły i bloki cementowo-gliniane
z wypełniaczami.
BN-62/6749-02 Pustaki cementowo-gliniane
dymowe, spalinowe, wentylacyjne.
Bibliografia:
- Budownictwo z gliny, Z. Racięcki,
PWT, Warszawa 1950
- Instrukcja o stosowaniu materiałów
miejscowych w budownictwie wiejskim,
PWRiL, Warszawa, 1953
- Budownictwo z gliny - wytyczne projektowania,
Instytut Budownictwa Mieszkaniowego,
Warszawa 1955
- Instrukcja wykonywania bloków z gliny
i wykonywania z nich ścian, Instytut
Organizacji i Mechanizacji Budownictwa
- Zarys budownictwa z gliny, St. Kaczyński,
Z. Racięcki, Budownictwo i Architektura,
Warszawa 1954
- Nowoczesne budownictwo z gliny,
M. Pawlikowski, PWRiL, Warszawa 1955
- Jak samemu zbudować domek z gliny,
Maria Grąbczewska, Instytut Budownictwa
Mieszkaniowego, Arkady, Warszawa
1962
- Materiały miejscowe i mała energetyka
w budownictwie wiejskim, Z. Kotarski,
PWRiL, Warszawa 1985
- instrukcja stosowania w budownictwie
zapraw i wyrobów cementowo-glinianych,
Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa
1985
- Leichtlehmbau alter Baustoff - neue
Technik, Franz Volhard, Verlag C. F. Muller,
Karlsruhe 1990
- Biologiczna architektura i przykład jej
wdrożenia w warunkach polskich, D. Kupiec-Hyta,
M. Hyla, J. Szwałko. Instytut
Urbanistyki i Planowania Przestrzennego
Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej
1991
- Poradnik budowy szkieletowych domów
z wypełnieniem lekką gliną, D. Kupiec-Hyła,
M. Hyta, Zarząd Zespołu Jurajskich
Parków Krajobrazowych, Kraków
1993
1
Konstrukcja żelbetowa (ze stupami żelbetowo-drewnianymi) przed wypełnieniem bloczkami z lekkiej
gliny
Rozpoczynamy budowę Szkielet drewniany można wykonywać
Tradycyjnymi metodami buduje się także z przepołowionych okrąglaków,
piwnice, fundamenty i komin z przewo- krawędziaków lub desek,
darni spalinowymi i wentylacyjnymi. Na- Narożniki budynku muszą być
stępnie stawia się szkielet ścian domu, usztywnione zastrzałami. Oczep należy
który może być wykonany jako: usztywnić na działanie sił poziomych.
• drewniany, Korzystne jest stosowanie niewyso-
• żelbetowo-drewniany, kich słupów szkieletu (osiowo ściska-
• żelbetowy. nych), o wysokości jednej kondygnacji, z
Szkielet ten można przystosować al- prefabrykowanych elementów żelbe-
bo do wypełnienia masą z lekkiej gliny towo-drewnianych, to znaczy z rdze-
układaną w deskowaniu, albo do wypeł- niem żelbetowym i nakładką drewnianą,
nienia bloczkami z tej masy. W pierw- Nakładka drewniana, przymocowana
szym wypadku szkielet musi być tak skon- do słupa podczas jego prefabrykacji uła-
struowany, by można było po jego twia późniejsze przybijanie poprzeczek,
elementach przesuwać deskowanie. W mocowanie ościeżnic i suchych tynków
drugim - szkielet jest po prostu chowa- jak do słupa drewnianego,
ny w ścianie (gdy chcemy wykańczać Narożniki takiego szkieletu najlepiej
wnętrza suchym tynkiem, już na tym eta- usztywniać tarczami betonowymi z docie-
pie muszą być mocowane listwy rusztu). pieniem ze styropianu. Słupy osadza się
Najtańszy szkielet ściany wykonuje w gniazdach otoczonych zbrojeniem -
się z okorowanych okrąglaków (stem- uformowanych w ścianach fundamento-
pli) średnicy 15 cm, rozstawionych co wych lub wieńcu stropu nad piwnicą.
1,0-1,5 m (rys. 1). W miejscach przewi- Po zakończeniu tego etapu budowy
dzianych na okna i drzwi słupy ustawia się przygotowuje się masę glinianą, którą
bezpośrednio przy otworach - ościeżni- następnie wypełnia się szkielet budynku,
ce mocuje się do słupów, a poziome ry- Można także wykonać z niej ściany dzia-
gle zamykają otwór od dołu i od góry. łowe, płyty stropowe, a nawet dachówkę.

Rys. 1. Ściana szkieletowa ze stupami z okrąglaków: a) w miejscu połączenia
ze stropem i więźbą dachową, ze szczegółem osadzenia okna,
b) nad cokołem
Rys. 2. Ściana szkieletowa ze stupami żelbetowo-drewnianymi: a) w miejscu
połączenia ze stropem i więźbą dachową, ze szczegółem osadzenia
okna, b) nad cokołem
45
46
Przygotowanie
lekkiej masy glinianej
Do przygotowania masy należy użyć
gliny w postaci zawiesiny, którą można
przygotować ręcznie lub mechanicznie.
Potrzebną ilość wody ustala się według
próbnego zarobu. Masę z wypełniaczem
przygotować należy zgodnie z normą BN-
62/6783-02 - „Budownictwo z gliny. Ma­
sy gliniane". W praktyce zrealizowanych
budów przygotowywanie zawiesiny glinia­
nej odbywało się za pomocą prostego
młyna kulowego lub betoniarki 150 1,
do której wrzucano na czas mieszania
dwa granitowe otoczaki średnicy 25 cm.
Mieszanie ręczne namoczonej gli­
ny. Glinę wrzuca się do skrzyni o wy­
miarach 2x3 m i zalewa wodą w ilości
nieco mniejszej niż objętość gliny. Mie­
szanie powinno trwać do otrzymania jed­
nolitej zawiesiny (bez grudek) o konsy­
stencji gęstej śmietany. Następnie glinę
zlewa się do pierwszej komory pojemni­
ka dwukomorowego przez otwór w ścia­
nie skrzyni zaopatrzony w siatkę o
oczkach 8-10 mm, a z niej — do drugiej
komory przez otwór z siatką o oczkach
3-4 mm (rys. 3).
Mieszanie mechaniczne (w betoniar­
ce lub mieszarce). Przed wrzuceniem
gliny tłustej do betoniarki zaleca się wstęp­
nie ją rozmoczyć, a glinę średnio tłustą -
w stanie suszonym - rozdrobnić na grud­
ki nie większe niż 4 cm.
Glinę miesza się z wodą w betoniarce
4 do 6 minut, po czym zlewa się miesza­
ninę korytem do osadnika przez sito sta­
lowe o oczkach 8 mm do osadnika dwu­
komorowego (jeśli glina jest bardzo tłusta,
wystarcza jednokomorowy).
Konsystencja zawiesiny glinianej po­
winna wynosić 15 cm wg stożka pomia­
rowego (patrz rysunek 4); na 1 m 3 za­
wiesiny glinianej o konsystencji „15"
potrzeba 640 kg gliny. W zawiesinie o
takiej konsystencji stożek o wadze 300 g
jest całkiem zanurzony, lecz nie tonie.
Rys. 3. Osadnik dwukomorowy na zawiesinę gl Rys. 4. Stożek pomiarowy do badania konsystencji
zawiesiny glinianej
Do zawiesiny glinianej dodaje się
wypełniacz. Są wypełniacze mineralne
(np. piasek gruboziarnisty, żwir) lub orga­
niczne (np. słoma rzepakowa, żytnia, jęcz­
mienna, pszenna, wysuszone łodygi roślin
- łęty grochu, fasoli, wrzosu — lub troci­
ny czy paździerze). Najczęściej stosowa­
nym wypełniaczem jest słoma zbóż. Na
48 godzin przed dodaniem do masy wy­
pełniacz silnie zwilża się wodą. Należy
zachować ustaloną dla danego rodzaju
gliny proporcję, a następnie całą masę
dokładnie wymieszać. Każde włókno po­
winno być dokładnie oblepione zawiesi­
ną glinianą. Przerobioną masę należy
pozostawić na 24 godziny w kopcach
przykrytych folią dla zabezpieczenia przed
wpływami atmosferycznymi. Tak przygo­
towana masa jest gotowa do formowa­
nia z niej elementów budynku.
Wypełnianie ścian
w deskowaniu przesuwnym
Deskowanie ustawia się poczynając
od narożnika budynku. Wypełnia się je
warstwą lekkiej gliny grubości około
20 cm, wyrównuje i ubija ubijakami. Co
około 15 cm ubitej warstwy układa się raz
od strony zewnętrznej, a raz wewnętrznej
(na przemian) „zbrojenie" z listew ma­
czanych w glinie. Powinno ono wypeł­
niać przestrzeń między dwoma słupami.
W miejscach, gdzie mają być okna i drzwi
ustawia się szablon zrobiony z desek, wsta­
wiając go między słupy i usztywniając
rozporami. Szablon należy opiąć folią.
Do dowiązania ścian działowych wyko­
nuje się wpusty, także za pomocą szablo­
nu z desek opiętego folią.
Po wykonaniu wszystkich ścian budyn­
ku, zależnie od przyjętego sposobu wy­
kończenia ich powierzchni, usuwa się lub
pozostawia listwy szablonowe, po których
przesuwane było deskowanie. Gdy pro­
jektuje się wykonać na ścianach tynki na
mokro, listwy te należy usunąć: pozosta­
łe po nich rowki zostaną wyrównane tyn­
kiem. Gdy projektuje się wykonanie su­
chych tynków, okładzin drewnianych,
czy też obmurowanie cegłą licową - listwy
pozostawia się po to, by później zamoco­
wać do nich wykonane wykończenie.

Rys. 5. Wyrób ręczny bloczków z lekkiej gliny: a) stół do formowania bloczków, b) forma drewniana, c) forma metalowa, d) sposób posługiwania się
ubijakiem przy formowaniu bloczków, a poniżej fotografia bloczków ściennych po uformowaniu
Wykonywanie elementów
prefabrykowanych
z lekkiej gliny
Bloczki. Najprostszym urządzeniem
do wykonywania bloczków jest stół o wy­
miarach 120x100 cm (rys. 5a), którego
płyta ma spadek ok. 12% (wysokość jed­
nej strony stołu — 85 cm, drugiej — 73
cm). Przed stołem, na wysokości ok.
55 cm nad ziemią, umieszcza się półkę do
ustawiania formy.
Forma do wyrobu bloczków — bez dna
— wykonana jest z desek 32 cm (rys. 5 b).
Podkładka z deski jest szersza od bloczka
i ma długość ok. 60 cm. Ubijak ma szero­
kość 15 cm, a długość—kilka centymetrów
mniejszą od długości bloczka (rys. 5d).
Na stół wyrzuca się z kopca kilkanaście
łopat masy. Na półce ustawia się namo­
czoną w wodzie formę i napełnia ją ma­
są z lekkiej gliny 7-8 cm ponad krawędź
górną, po czym ubija się ubijakiem, do­
kładając masy do równa z wierzchem for­
my. Uformowany bloczek wraz z pod­
stawką odnosi się do suszenia i zdejmuje
formę. Bloczki schną 15 do 20 dni.
47
48
Rys. 6. Płyty na ścianki działowe: a) zbrojona trzema listwami
b) zbrojona dwiema listwami
Płyty na ścianki działowe (rys. 6).
Zwykle wykonuje się płyty o wymiarach
100 x 25 cm i grubości 8 do 12 cm. Zbroi
się je trzema listewkami, ułożonymi w
dwóch płaszczyznach. Formę leżącą na
podkładzie wypełnia się masą lekkiej gli­
ny do wysokości 3-4 cm, a następnie wci­
ska się w nią dwie listwy umoczone w
rzadkiej glinie. Dokłada się masy tak, by
zostało jeszcze ok. 5 cm do jej wypełnie­
nia i wciska się trzecią listwę w połowie
szerokości formy, po czym uzupełnia się
masę, ubijając ją.
Płyty stropowe. Powinny mieć szero­
kość do 32 cm, grubość 8-14 cm, a dłu­
gość — dostosowaną do rozstawu belek
stropu, lecz nie więcej niż 1 m. Zbroi się
je listwami drewnianymi o wymiarach
2,5 x 3 cm.
Po ustawieniu formy na podkładce
wypełnia się ją masą nieco wyżej niż listwy
poprzeczne (rys. 7). Listwy zbrojące mo­
czone w rzadkiej glinie osadza się mocno
wciskając w masę, aż do oparcia się ich na
listwach poprzecznych formy. Następnie
dokłada się masy słomoglinianej i szczel­
nie ją ubija. Po 3 - 4 dniach płyty moż­
na zsunąć z podkładek na listwy ułożone
na płaskim podkładzie.
• Gęstość objętościowa masy glinianej lekkiej:
600-1200 kg/m 3
• Współczynnik przewodności cieplnej masy
glinianej lekkiej w stanie powietrznosuchym
0,23 - 0,47 W/(m-K)
• Wytrzymałość mas glinianych na ściskanie
w stanie powietrzno-suchym dla masy
glinianej lekkiej - nie mniej niż 6 kG/cm 2
Rys. 7. Płyty stropowe z lekkiej gliny: a) płyta stropowa, b) forma do wyrobu płyt stropowych,
c) sposób formowania płyt przy użyciu ubijaka
Rys. 8. Strop wypełniony płytami lekkiej gliny

Wypełnianie ścian
szkieletowych bloczkami
Wysuszone bloczki muruje się w szkie­
lecie na ciepłej zaprawie glinianej lub gli-
niano-cementowej z dodatkiem drobnej
sieczki i plew. Zaletą tego sposobu jest
nieznaczny skurcz i osiadanie wypełnienia,
duże uniezależnienie budowy od pór ro­
ku (można kończyć murowanie jesienią,
stosując nawet zaprawy odporne na mróz
— wapienną lub cementowo-wapienną).
Wymiary bloczków najlepiej dosto­
sować do modułu konstrukcyjnego szkie­
letu i grubości ściany.
Strop wypełniany
płytami z lekkiej gliny
Płyty układa się pomiędzy belkami
stropowymi; opierają się zbrojącymi je
listwami drewnianymi na listwach przy­
bitych do boków belek (rys. 8).
Górne płaszczyzny płyt spoinuje się
zaprawą glinianą z dodatkiem krótko po­
ciętej sieczki i plew. Od dołu strop wy­
kańcza się płytami suchego tynku moco­
wanymi do rusztu z listew przybitych do
belek. Masa stropu mieści się w grani­
cach 160-250 kg/m 2
.
Opracowany już został prefabryko­
wany drobnowymiarowy strop żelbe-
towo-drewniany wypełniany płytami z
lekkiej gliny. Jest przystosowany do pre-
fabrykacji poligonowej. Ma zbliżone pa­
rametry do stropów drewnianych, lecz
jest niepalny.
Osadzanie okien i drzwi
w budynkach szkieletowych
z lekkiej gliny
Słupki szkieletu są tak rozstawione, że
stolarka okienna i drzwiowa montowa­
na jest bezpośrednio do nich. W celu za­
bezpieczenia ściany słomoglinianej pod
podokienniki kładzie się warstwę izolacyj­
ną z papy lub folii technicznej, wywinię­
tą do góry na pionowe płaszczyzny oścież­
nicy na wysokość ok. 5 cm. Zewnętrzny
podokiennik powinien mieć spadek
ok. 15% i wystawać przed lico ściany 7 do
8 cm. Ościeżnice uszczelnia się zaprawą
z tłustej gliny z drobną sieczką i plewami
w stosunku objętościowym 1:2.
W budynku szkieletowym wypełnia­
nym lekką gliną zewnętrzne ściany pomie­
szczeń „mokrych" (łazienka) powinny
mieć tynki cementowo-gliniane 1:1,5:8
(1 cz. cementu, 1,5 cz. zawiesiny gli­
nianej, 8 części piasku), przygotowanej
zgodnie z normą BN-62/6738-01 Ma­
sy cementowe z wypełniaczami. Ścianki
instalacyjne i kominy wykonuje się z ce­
gły palonej lub cementowo-glinianej
(zgodnie z normami BN-62/6728-01
Masy cementowo-gliniane z wypełniacza­
mi oraz BN- 62/9012-01 Cegły i bloki
cementowo-gliniane z wypełniaczami).
Wykańczanie ścian
z lekkiej gliny
Ściany z lekkiej gliny tynkuje się po
ich całkowitym wyschnięciu i zakończe­
niu procesu skurczu i osiadania, gdy ich
wilgotność spadnie do poziomu ok. 5%.
Najpierw tynkuje się budynek od we­
wnątrz i suszy.
Badanie wilgotności ściany polega na
pobraniu próbki gliny o masie 0,5 kg ze
środka ściany północnej, wysuszeniu jej
i ponownym zważeniu. Jeśli jej masa
zmniejszy się o więcej niż 5%, oznacza
to, że ściana jest jeszcze zbyt wilgotna i
musi jeszcze dosychać.
Przyczepność tynku do powierzchni
lekkiej gliny jest bardzo dobra. Od we­
wnątrz ściany z lekkiej gliny można wy­
kańczać tynkiem na mokro albo płytami
suchego tynku. Decyzja w tym względzie
podjęta musi być odpowiednio wcześnie,
gdyż potrzebne dla mocowania suchego
tynku listwy muszą być związane z kon­
strukcją szkieletu.
Od zewnątrz ścianę z lekkiej gliny
można wykończyć tynkiem na mokro
lub okładziną, np. obmurować cegłą li­
cówką lub cegłą przeznaczoną do otynko­
wania, ewentualnie kamieniem itp.
Tynkowanie lekkiej gliny na mo­
kro nie wymaga żadnych dodatko­
wych przygotowań ściany, której chro­
powata powierzchnia po omieceniu i
skropieniu wodą doskonale trzyma tynk.
Pierwszą watstwę tynku stanowi obrzut-
ka grubości około 1 cm. Następnego
dnia nakłada się drugą warstwę tynku,
grubości ok. 2 cm. Obie warstwy tynku
wykonuje się z zaprawy o tym samym
składzie.
Wewnętrzne tynki cementowo-glinia­
ne, również dwuwarstwowe, wykonuje
się z zaprawy o proporcjach 1 : 2:14 (1 cz.
cementu, 2 cz. zawiesiny glinianej, 14 cz.
piasku). Od wewnątrz można również
stosować zaprawy wapienne (proporcja
1 : 3), a od zewnątrz — cementowo-wa-
pienne (proporcja 1:2: 10).
Dachówki
cementowo-gliniane
Dachówka cementowo-gliniana jest
szczelniejsza od dachówki cementowej.
Masę cementowo-glinianą przygotowu­
je się zgodnie z normą BN-62/6738-01
z cementu portlandzkiego 25 lub 35 oraz
zawiesiny glinianej 15 i piasku ostroziar-
nistego (proporcja 1 cz. cementu, 1 cz. za­
wiesiny glinianej i 3-3,5 cz. piasku). Da­
chówka osiąga wytrzymałość na zginanie
ok. 4,5 MPa.
Do barwienia używa się pigmentów i
dodaje je do cementu w proporcji 1 część
barwnika na 10 części cementu. Zewnę­
trzną powierzchnię dachówki barwi się,
posypując ją suchą mieszanką barwnika
i cementu przez sitko i zacierając po­
wierzchnię strychulcem.
Zawiesinę glinianą przygotowuje się
mieszając z wodą w betoniarce uprzednio
rozmoczoną glinę. Miesza się ją ok. 4-6
minut (można do betoniarki włożyć du­
że kamienie - otoczaki, które pomogą
rozrobić glinę), po czym zawiesinę wyle­
wa się do koryta przez siatkę o oczkach
8 mm, skąd spływa ona do osadnika dwu­
komorowego.
Zawiesinę glinianą miesza się z cemen­
tem w betoniarce ok. 3 minuty, po czym
dodaje się piasek oraz wodę i miesza dal­
sze 3 minuty. Początek wiązania masy
gliniano-cementowej następuje po ok. 2
godzinach - musi w tym czasie być ufor­
mowana na dachówczarce. Podczas wią­
zania i twardnienia (10 — 14 dni) da­
chówki powinny być chronione przed
słońcem i mrozem. Po jednej dobie na­
leży zacząć polewać je wodą. Dachówki
nadają się do krycia po 3 tygodniach.
Szczegółowa instrukcja budowy szkie­
letu, a także robót wykończeniowych do­
łączana jest do każdego projektu domu z
gliny (patrz „Murator" 6/94). Zapew­
niony jest także nadzór autorski i kon­
sultacje dla inwestorów zainteresowanych
tą technologią.
Tekst i zdjęcia: Danuta Kupiec-Hyła
Maciej Hyła
Rysunki: Marek Sternicki
49