Murator 86r. - "Budujemy z gliny" - Cohabitat

przed zapomnieniem uratowa p.sroczynski@ekowioska.pl – artyku pochodzi z Muratora r. 1986
Budujemy z gliny
Budownictwo z gliny nie wypalanej ma chyba tylu
przeciwników co zwolenników. Niechtni mówi, e
dom z gliny to lepianka lub „bieda-domek" i e nie
warto si wdawa w mudn prac z wyrobem np.
bloków glinianych, gdy od stuleci stosuje si inne,
lepsze materiay i opracowano tyle nowych technologii.
Z drugiej za strony jake zachcajce s sowa
architekta Z. Racickiego zamieszczone w ksice z
lat czterdziestych: „Stwierdzam z caym poczuciem
odpowiedzialnoci, e prawidowo wykonane budynki
z gliny ubijanej z dodatkiem somy i wrzosu s
trwae, ciepe i tanie. Zaznaczam jednak, e ten
sposób budowy zaleca si tylko tam, gdzie glina
znajduje si na miejscu, gdy dowóz gliny utrudni
prac, a koszt dowozu moe na tyle podroy
budow, e taniej wypadnie wykonanie jej z innego
materiau". Na caym wiecie budownictwo z gliny
jest znane i cenione, u nas niestety mao rozpowszechnione.
Cechy materiau
Bloki wykonuje si z gliny surowej,
wymieszanej z ci som,
ewentualnie z dodatkiem piasku,
gdy glina jest zbyt tusta.
Wytrzyma bloków zaley od
rodzaju uytej gliny, skadu i
jednorodnoci mieszanki, w tym
take jej wilgotnoci oraz od sposobu
ubijania w formie. Nie jest
jednak trudno uzyska bloki
nadajce si do murowania cian
nonych w budynku parterowym. Ze
wzgldu na nasikliwo i zwizan
z tym utrat wytrzymaci bloki z
gliny surowej nadaj si wycznie
do wykonywania
n a d z i e m n y c h czci
budynków. ciany zewntrzne
wymagaj tynkowania. Wilgotno
cian glinianych przy normalnej
wilgotnoci powietrza wynosi okoo
3,5-5%.
Budynki z gliny po wyschniciu s
wyjtkowo zdrowym pomieszczeniem
dla ludzi i zwierzt. Glina
jest te dobrym materiaem do
budowy magazynów na produkty
rolne. Dobrze wysuszone bloki (o
stoci 1500-1600 kg/m 3 )
wykonane z domieszk somy maj
izolacyjno ciepln zblion do cegie
wypalanych. Ale okazuje si, e
ciany z gliny lepiej akumuluj ciepo
i stanowi lepsz izolacj
przeciwdwikow ni ciany ceglane.
W Polsce w latach czterdziestych
bloki o wymiarach 16 cm (szeroko)
x 33 cm (dugo) x 20 cm
(wysoko) zalecano do murowania
cian nonych zewntrznych i wewntrznych
gruboci 50 cm (1 1 /2.
bloku), cian mniej obcionych
wewntrznych — gruboci 33 cm (1
blok) oraz cianek dziaowych
gruboci 16 cm ( 1 /2 bloku).
Budujc obecnie trzeba by jednak
uwzgldni wymagania normy
cieplnej i projektowa ciany zew-
trzne z warstw ocieplaj. Mona
wykonacian gruboci 1 1 /2 bloku z
warstw styropianu uon
mijankowo (rys. 1). ciana ocieplona
yt styropianow gruboci zaledwie
2 cm spenia ju wymagania normy:
wspóczynnik przenikania ciepa k =
0,73 W/(m2 K). Jeli warstwa
styropianu bdzie grubsza,
wspóczynniki k jeszcze
mniejsze:
ze styropianem gruboci :
3 cm — k= 0,62 W/(m2 K)
4 cm — k = 0,55W/(m2 K).
ciany z bloków gruboci 25 cm i
wikszej s ognioodporne.
W ciany gliniane mona atwo
wbija gwodzie.
Jaka glina
Glina do wyrobu bloków powinna by
mniej wicej taka, jak do wyrobu
cegie ceramicznych. Nie mona
ywa gliny zbyt chudej, która jest
le urabialna (mao plastyczna), a
wyroby z niej maj ma
wytrzyma. Glina tusta, atwo
urabialna wykazuje przy wysychaniu
duy skurcz powodujcy pkanie
elementów. Aby temu zapobiec, glin
ust schudza si — na przykad
piaskiem, najlepiej o ziarnach ostrych
i z przewag grubych. Jak z tego

przed zapomnieniem uratowa p.sroczynski@ekowioska.pl – artyku
pochodzi z Muratora r. 1986
wynika, najlepsza jest glina rednio - octow. Przy nadmiernej iloci
usta.
wapna tworz si pcherzyki. Do-
Ci som (sieczk) dodaje si mieszka wapna w glinie tustej, do
przede wszystkim w celu zwik- której i tak dodamy piasku, nie jest
szenia wciwoci ciepochronnych tak szkodliwa jak w glinie chudej.
wyrobu.
Gliny chude z nadmiern
zawartoci wapna w ogóle nie
nadaj si do budowy (rys. 5).
Opisane wyej próby maj charakter
przybliony i dlatego dobrze jest
przed uruchomieniem produkcji
wykona próbne bloki i prosi o ich
ocen dobrego specjalist.
opotów tych nie powinno by, gdy
jako gliny w okolicy jest znana.
Chocia i wtedy warto pamita, e
pokady gliny na rónej gbokoci
mog si róni wciwociami.
Zazwyczaj bloki wykonuje si z
gliny o wilgotnoci wikszej ni jej
wilgotno naturalna (glina w zu).
Bardziej wilgotn glin atwiej ubi
lekkim, maym ubijakiem, ugniata
lub udeptywa. Glin, która moe
by wtedy bardziej tusta, dobrze
jest wykopa jesieni, usypa z niej
way wysokie na 1 m i zostawi, aby
przez zim przemarza, ulega
naturalnemu rozdrobnieniu i
równomiernemu nawileniu. Gdy
jest to niemoliwe, glin trzeba
podda wietrzeniu — tj. rozrzuci j
na placu wystawiajc na dziaanie
deszczu i sca.
Badanie gliny
Jak odróni glin tust od chudej?
Najpierw formujemy z gliny waek
gruboci 2 cm i dugoci 7 cm.
potem zginamy go w piercie. Jeli
piercie ma gadk powierzchni,
glina jest tusta, gdy pknie na
obwodzie — glina jest rednio tusta,
a gdy piercienia nie da si
utworzy — to znaczy, e mamy do
czynienia z glin chud (rys. 2).
Aby oceni, czy glina jest tusta i czy
dodatek piasku jest konieczny,
mona te dokona innej próby. Z
gliny wykopanej ze za, które
mamy oceni — zwilonej wod i
dobrze wyrobionej — formuje si
waek dugoci 15 cm i ukada go na
deseczce z zaznaczonymi dwiema
kreskami odlegymi od siebie o 10
cm. Kreski te odwzorowuje si take
na waku gliny. Po wyschniciu
gliny, na przykad po trzech dniach,
mierzy si odleg midzy
kreskami na glinie i na deseczce.
Rónica midzy pomiarami jest
orientacyjn miar skurczu gliny.
Jeeli skurcz nie przekracza 7% (7
mm na 10 cm), mona piasku do
gliny nie dodawa. Gdy skurcz jest
wikszy, dodatek piasku jest
potrzebny (rys. 3).
W literaturze fachowej mona
jeszcze znale opis badania gliny na
rozpad w wodzie (rozmywalno
gliny). Próbk dobrze wysuszonej
gliny o wymiarach 2,5 x 4 x 22 cm
wiesza si tak, aby jej dolna cz
bya zanurzona w wodzie w
szklanym naczyniu na gboko 5
cm. Obserwujemy rozpad gliny:
glina trudno rozmywalna rozpada
si po upywie 1 godziny, przy czym
odpadaj jedynie pojedyncze patki;
glina atwo rozmywalna rozpada si
po 5 minutach caymi kawakami
(rys. 4). Gdy zdecydujemy si na
budowanie z gliny atwo
rozmywalnej, musimy szczególnie
dba o zabezpieczenie cian przed
opadami w czasie budowy i stara
si szybko zabezpieczy ciany
przed opadami jesiennymi.
Jeszcze jedno badanie: czy w glinie
nie ma nadmiernej iloci wapna,
które zmniejsza spoisto gliny.
Wysuszon glin naley pola
kwasem solnym, ewentualnie esen
Domieszki
Sieczka ze somy jest najczciej
stosowan domieszk do gliny.
Otrzymuje si j przez cicie somy
pszennej, ytniej lub rzepakowej na
kawaki dugoci 2-5 cm. Soma
powinna by wiea, bez ladów
zgnilizny. Dodatek sieczki polepsza
ciwoci cieplno-izolacyjne gliny,
chroni bloki przed pkaniem
podczas wysychania, polepsza ich
spoisto, zwaszcza podczas formowania
i suszenia. Ilo dodawanej
sieczki zaley od tustoci (a
wic i skurczu) gliny. Najlepiej
ustali to dowiadczalnie. Orientacyjne
proporcje skadników podajemy
w tabeli.
Sieczk mona zastpilem.
Przygotowanie mieszanki i formowanie
bloków Bloki z gliny
wykopanej jesieni
(przemarznitej) lub wietrzonej.
Przynajmniej na 24 godziny przed
formowaniem bloków glin wraz z
dodatkiem trzeba nawil w dole
lub w skrzyni, ukadajc poszczególne
skadniki warstwami, wedug
ustalonej proporcji. Przed uyciem
skadniki naley dokadnie wymi-

przed zapomnieniem uratowa p.sroczynski@ekowioska.pl – artyku pochodzi z Muratora r. 1986
sza motyk lub grac albo za pomoc
mieszada. Gotow mieszan-
przewozi si na plac, gdzie formowane
s bloki. Glin z taczek
wrzuca si silnie oburcz do formy,
ubija lekkim ubijakiem, kuakiem lub
ugniata nogami, nastpnie uzupenia,
nadmiar zbiera listw
(strychulcem) i powierzchni wyrównuje.
Bloki z gliny nie przerabianej. Gdy
glina w zu nie jest zbyt tusta (nie
wymaga dodatku piasku), a przy
tym zamierzamy formowa bloki
blisko za, mona spróbowa
gliny o wilgotnoci naturalnej,
to znaczy bez przerabiania. Z takiej
gliny wymieszanej jedynie z sieczk
formuje si bloki przez ubijanie.
Na po-
mocie ukada si opat 10-centymetrow
warstw gliny i rozgniata
odwrotn stron opaty ewentualne
grudki. Na t warstw sypie si
równomiernie odpowiedni ilo
dobrze zmoczonej sieczki. Mona
tak u kilka warstw jedna na
drugiej, a stos osignie 80 cm, a
potem dobrze wszystko wymiesza.
Nastpnie ukada si przygotowan
mieszanin do formy w ten sposób,
aby forma bya zapeniona do 3/4
wysokoci. Glin ubija si wstpnie
uczkiem drewnianym o
powierzchni ubijania 2 x 10 cm — w
rogach i przy cianach bocznych,
potem ubija si rodek bloku
ubijakiem elaznym. Nastpnie
odwrotnym kocem ubijaka robi si
w ubitej masie 6-8 dziur.
aby nastpna warstwa lepiej poczya
si z poprzedni. T nastpn
warstw trzeba ukada z nadmiarem i
ubija tak jak poprzednio, w razie
potrzeby uzupeniajc (rys. 6 i 7).
Forma
Bloki mona wykonywa w formach
podwójnych lub poczwórnych z
wewntrznymi ciankami ruchomymi,
a zewntrznymi odchylanymi.
Wewntrzne wymiary formy powinny
by nieco wiksze od wymiarów
suchego bloku, ze wzgldu na skurcz
gliny, na przykad forma na bloki o
wymiarach 16 x 33 x 20 cm powinna
mie wielko 17x34,5 x 21 cm (rys.
8). Formy s zwykle bez dna; ustawia
si je na podkadzie z desek lub
bezporednio na dobrze wyrównanym
i posypanym piaskiem placu. Przed
yciem formy naley zwil, a
wewntrzne cianki posypa piaskiem.
Po zagszczeniu i _ wyrównaniu
mieszanki formy rozbiera si, a bloki,
gdy s na podkadce, przenosi na
miejsce suszenia.
Suszenie bloków
Po upywie 2-4 dni, w zalenoci od
pogody, przewraca si bloki na bok, a
po dalszych 2-4 dniach formuje si
stosy zone z 7-8 warstw, z
zachowaniem dwucentymetrowych
odstpów midzy blokami. Bloki — i
one pojedynczo, i te w stosie
trzeba chroni przed opadami i
dziaaniem sca. Bloki nie mog by
te podmywane przez wod. Po 2-4
tygodniach leakowania w stosach
bloki mog by uyte do murowania
cian. Wskazane jest przechowywanie
bloków w stosach w przewiewnej
szopie (rys. 9).
Kilka wskazówek dla budu-
cego
Murowanie cian z bloków glinianych
jest bardzo podobne do murowania z
cegy palonej. Bloki ukada si na
zaprawie glinianej. Powierzchnie
bloków trzeba przedtem skropi wod.
Belek stropowych nie naley opiera
bezporednio na glinianych cianach,
lecz na poonej porodku ciany
drewnianej muracie.
Kominy powinny by wykonane z
cegy palonej.
Zabezpieczanie cian przed opadami.
Wzd wszystkich cian powinien by
wykonany okap szerokoci co
najmniej 70 cm oraz fundament
wyprowadzony nad ziemi na
wysoko 50 cm.

przed zapomnieniem uratowa p.sroczynski@ekowioska.pl – artyku pochodzi z Muratora r. 1986
Tynkowanie cian. Pewnych
trudnoci moe nastrczy tynkowanie
cian zapraw inn ni gliniana.
Zaprawy wapienna i
cementowo-wapienna le si
trzymaj gliny, poniewa nie cz
si z ni chemicznie. Z tego wzgldu
ciany trzeba odpowiednio przygotowa,
aby zapewni zaprawie przyczepno
mechaniczn. W tym celu
mona zawczasu wykona cz
bloków ze ci pod ktem 45° na
boko okoo 3 cm krawdzi
doln, ewentualnie podci bloki ju
w cianie, przed tynkowaniem.
Mona równoczenie cz zaprawy
glinianej na gboko okoo 5 cm
liczc od powierzchni zewntrznej,
zastpi zapraw z wapnem lub z
cementem. Przyczepno
mechaniczn zaprawy do ciany
mona uzyska wbijajc co 10 cm w
szachownic — w wiee jeszcze
spoiny midzy blokami — podne
kamyki albo koeczki drewniane tak,
aby byy w cianie zagbione na 5-7
cm, a wystaway z niej na 1 do 1,5
cm.
Jeli ma by wykonany tynk gliniany,
wskazane jest, aby powierzchnia
ciany miaa bruzdy poziome.
Do tynkowania powierzchni
wewntrz domu zaleca si stosowanie
zaprawy glinianej. Natomiast na
zewntrz lepiej u zaprawy
wapiennej, a tylko na cianach
zachodnich, naraonych na silniejsze
dziaanie opadów — zaprawy
cementowo-wapiennej lub cementowo-glinianej.
Glinian zapraw tynkarsk
przygotowuje si z rzadko rozrobionej
gliny, wymieszanej z plewami
lub sieczk ze somy ytniej i z
piaskiem. Piasku dodajemy tyle, aby
zaprawa dobrze schodzia z kielni.
Czasami dodaje si wapna,
zwaszcza gdy glina jest zbyt chuda.
Przed tynkowaniem celowe jest
sprawdzenie skadu zaprawy.
Dobrze jest otynkowa na prób
kawaek ciany. Gdy zaprawa jest
zbyt tusta, po jej wyschniciu
powstan rysy, jeeli za chuda —
atwo si z niej wykrusza piasek. W
zalenoci od potrzeby poprawiamy
skad dodajc gliny lub schudzajc
piaskiem. Na dobrze omiecion z
kurzu i lekko zwiloncian
Tabela. Orientacyjne proporcje
skadników mieszanki glinianej
w zalenoci od skurczu gliny
Liczba miar
(czci)
skurczu Glina Sieczka Piasek
4 14 1 _
6 10 1 -
7 9 1 —
8 8 1 1
9 7 1 2
10 6 1 3
12 4 1 5
narzucamy (a nie nacigamy)
pierwsz warstw — obrzutk z
rzadkiej zaprawy. Wykonujemy w
niej wgbienia — rysy na ukos z
góry na dó, np. obci miot. Po
przeschniciu obrzutki narzucamy
wierzchni warstw wyprawy, któr
troch wygadzamy i potem dwa
razy zacieramy wapnem. Dobrze
jest wapno rozrobi odchudzonym
mlekiem zamiast wod, co uczyni
wypraw bardziej odporn na
wilgo. Przygotowujc zapraw,
warto pamita o przesianiu
skadników, aby usun z nich
kamyki, grudki i wiksze a.
Wskazane jest te pozostawienie
wymieszanej zaprawy na kilka
godzin pod foli, aby dobrze si
zmacerowaa.
Tynkowanie zapraw cemento-wowapienn
rozpoczynamy take od
omiecenia i nawilenia poda, po
czym wykonujemy cienk obrzutk
o skadzie 1:2:9 (cement : wapno :
piasek) i narzucamy potem dwie
warstwy zaprawy tak, aby obrzutka
miaa grubo okoo 2 cm. Jeeli
wykonujemy tynk wapienny,
obrzutka moe by rzadsza, ale
jednoczenie bardziej tusta, narzut
za z zaprawy wapiennej 1: 3
(wapno : piasek).
Tynku nie naley za bardzo
zaciera, poniewa gadko zatarta
zaprawa atwiej wchania wilgo.
Tynk naley ochrania przed zbyt
szybkim wyschniciem. Wypraw
mona uszczelni przez kilkakrotne
pomalowanie powierzchni wapnem
rozrobionym chudym mlekiem:
pierwszy raz — na jeszcze wilgotnej
cianie.
Przy opracowaniu .materiau korzystano
z nastpujcych pozycji:
„Zarys budownictwa z gliny" —
Warszawa 1954 (St. Kaczyski, Z.
Radecki) i „Jak samemu budowa z
gliny" - ód 1946 (Z. Radecki).
Rysunki Marek Sternicki