Budynki z płyt słomianych i trzcinowych - Chrzanowski S. - Cohabitat

Arch SEWERYN CHRZANOWSKI 

BUDYNKI Z PŁYT 

SŁOMIANYCH 

I TRZCINOWYCH 

WYDAWNICTWO „ARKADY" 

WARSZAWA 1958

Opiniodawca 

inż. Józef Geniusz 

Redaktor naukowy 

mgr inż. Andrzej Machalski 

Książka podaje wszystkie wiadomości potrzebne do 

samodzielnego wykonywania płyt słomianych i trzcinowych 

oraz ich stosowania do budynku. W szczególności 

omawia ona: materiały do produkcji płyt konstrukcję 

ręcznych pras, wyrób płyt, zastosowanie płyt 

do ścian, stropów i krycia dachów, tynkowanie płyt 

i potrzebne do tego zaprawy. 

Praca przeznaczona jest dla budujących domy mieszkalne 

i budynki gospodarskie na wsi oraz domki 

jednorodzinne w miastach i miasteczkach, rzemieślników 

budowlanych, pracowników wytwórni płyt słomianych, 

instruktorów budownictwa wiejskiego. 

WZSEŁKIE PRAWA ZASTRZEŻONE 

Okładkę projektował 

Tadeusz Kobyłka 

Redaktor techniczny 

TADEUSZ KOPYT 

Korektor techniczny 

DANUTA PIETRZAK 

SPIS TREŚCI str. 

I. Wstęp 5 

II. Materiały używane do produkcji płyt 6 

III. Ręczne prasy „Kubaniec" oraz inż. Berbeka i ich wykonanie 9 

IV. Wyrób płyt . . 17 

V. Zastosowanie płyt w ścianach 25 

1. Ściany o szkielecie drewnianym . . . 2 5 

2. Ściany o szkielecie betonowym 30 

3. Ocieplanie ścian płytami słomianymi 39 

VI. Zastosowanie płyt w stropach 43 

VII. Zastosowanie płyt do krycia dachów 45 

VIII. Tynkowanie płyt i potrzebne do tego zaprawy . . . 51 

IX. Przykład budynku z płyt słomianych 58 

X. Ochrona przeciwpożarowa budynków z płyt słomianych . 59

I. WSTĘP 

Już w pierwszych latach uzyskania niepodległości Polski 

po I Wojnie Światowej powstała myśl użytkowania w budownictwie 

płyt ze słomy jako materiału pomocniczego. 

Początki takiego zastosowania słomy, jak się zdaje, zawdzięczamy 

pszczelarzom, którzy pierwsi ją użyli do budowy 

uli, które okazały się trwałe i ciepłe, bowiem sprasowana 

lub mo.cno skręcona słoma bardzo dobrze izoluje przed zimnem. 

Pszczele roje osadzone w ulach wykonanych ize słomy 

doskonale się czuły, odznaczały się większą produkcją miodu 

i bardzo dobrze zimowały (Ks. Brzóska, podręcznik dla pszczelarzy). 

Zalety słomy jako materiału bardzo „ciepłego" zwróciły na 

siebie uwagę świata technicznego i płyty ze słomy poczęły 

wchodzić na rynek budowlany jako materiał izolacyjny dla 

ocieplenia konstrukcji budowlanych pod nazwą solomitu. Płyty 

ze słomy były początkowo i przez cały czas okresu międzywojennego 

produkowane w kraju wyłącznie sposobem ręcznym 

na prasach systemu inż. Berbeka i innych. W krajach sąsiednich 

— Czechosłowacji i Niemczech — na kilka lat przed 

II Wojną Światową powstała produkcja płyt, przeważnie 

z trzciny sposobem mechanicznym, jednak użytkowanie ich 

ograniczało się jedynie do ocieplania konstrukcji budowlanych. 

Dopiero wyniszczenie lasów w Polsce przez okupanta niemieckiego 

pobudziło pewne koła techniczne z prof. Franciszkiem 

Piaścikiem na czele do poszukiwania materiałów zdolnych 

zastąpić drewno w budownictwie zwłaszcza wiejskim 

i od tego momentu rozpoczyna się (szersza produkcja i wpro- 

5

wadzenie płyt słomianych i trzcinowych do budownictwa jako 

materiału wypełniającego szkielety. 

Omawiane płyty są produkowane obecnie zarówno w zakładach 

produkcyjnych zmechanizowanych, jak i ręcznie i szeroko 

stosowane do budowy budynków mieszkalnych i gospodarskich 

oraz poddaszy budynków murowanych. 

Koszt wykonania płyt w największej mierze jest zależny 

od kosztów robocizny i waha się on w dość dużych granicach 

zależnie od kwalifikacji wykonawców. 

Przy robociźnie akordowej lub dniówkowej o dużej sprawności 

i pewnym doświadczaniu można śmiało przyjąć 5 m 2 

płyt na jednego robotnika w ciągu ośmiogodzinnego dnia pracy. 

W tym wypadku koszt 1 m 2 

płyty o grubości 5 cm kalkuluje 

się jak następuje: 

słoma 12 kg 

drut 0,9 kg 

robocizna 1,6 godz. 

II. MATERIAŁY UŻYWANE DO PRODUKCJI PŁYT 

Do wytwarzania płyt sposobem chałupniczym przez robotników 

niewykwalifikowanych, a zatem również przez samych 

gospodarzy budujących swe domy, służy słoma różnych zbóż 

podstawowych oraz trzcina. Do tego celu może być użyte 

nawet sitowie i chwasty, np. łęcina zeschłej dzikiej mimozy. 

Za przykład może służyć szopa na materiały budowlane 

z dwoma pomieszczeniami mieszkalnymi, wzniesiona podczas 

okupacji niemieckiej w Warszawie, przy ul. Krajowej Rady 

Narodowej (Twardej) 34, zbudowana całkowicie z pokryciem 

z płyt wykonanych z sitowia, chwastów i łęcin kartoflanych, 

która przetrwała Powstanie Warszawskie i około 1952 roku 

została rozebrana będąc jeszcze w zupełnie dobrym stanie. 

Wszystkie wskazane materiały, zwłaszcza słoma zbóż i trzcina, 

osłonięte tynkiem wapiennym, wapienno — cementowym czy cementowo-glinianym 

są nie mniej trwałe od drewna stosowa- 

nego w podobnych warunkach. Jeśli zaś chodzi o ich odporność 

ogniową, to mocno sprasowana słoma i trzcina ze względu 

na zawartość w nich około 3% krzemionki są znacznie odporniejsze 

na działanie ognia od drewna, a poddane działaniu 

płomieni nie palą się, a jedynie powierzchnia ich ulega zwęgleniu, 

przy czym proces ten natychmiast ustaje po zaprzestaniu 

działania ognia. 

Najprzydatniejsza do produkcji płyt poza trzciną jest prosta 

słoma żytnia lub pszenna z omłotu 

cepem lub szerokomłotną młocarnią 

na prostą słomę. Taką słomę 

należy po omłoceniu zboża oczyścić 

z chwastów i potarganych 

ździebeł, a następnie związać 

w snopy i przechowywać w stanie 

suchym. Może być także użyta 

prosta słoma jęczmienna lub 

owsiana, również oczyszczona 

z chwastów i związana w snopy. 

Te ostatnie rodzaje słomy ze 

względu na krótkie źdźbła i użytkowanie 

ich w gospodarstwach 

w postaci paszy, są rzadko uży 

wane do wyrobu płyt. 

Rys. 1. Zgarnianie i układanie 

słomy targanej do wyrobu płyt 

Może też być użyta z dobrym 

wynikiem słoma targana z wymienionych wyżej głównych 

zbóż, lecz należycie przygotowana. Taką słomę przed związaniem 

w snopy należy nie tylko oczyścić z chwastów, lecz 

także wyczesać grabkami o drewnianych zębach, zbijając 

wyprostowane, równolegle w ten sposób układana źdźbła 

su nogom w celu uzyskania snopków podobnych do snopów 

ze słomy prostej (rys. 1). 

Kłosy słomy zbóż młóconych capami dobrze jest przed użyciem 

poobcinać ze względu na ziarna, które wskutek nie zawsze 

dokładnego omłotu prymitywnymi narzędziami, jakimi 

są cepy, mogą pozostać w kłosach. Z jednej strony mogą być 

7

niach nie wyprawionych mogą wywołać porastanie powierzchni 

płyt. Przy -słomie targanej (spod młocarni) kłosów się nie obcina, 

licząc się ze znacznie dokładniejszym wypróżnieniem 

kłosów z ziaren przez maszynę. 

Wszystkie dodatnie cechy właściwe prostej słomie żytniej 

ma też trzcina należycie i w odpowiednim czasie zebrana 

i przygotowana. Trzcinę ścina się późną jesienią lub na początku 

zimy po pierwszych przymrozkach, gdy jest ona już 

w stanie martwym i nie zawiera soków i wilgoci, a nie jest 

jeszcze potargana i połamana przez wiatry i śniegi. Po ścięciu 

trzcinę sortuje się, układa i wiąże w snopki, które należy przechowywać 

pod dachem w celu dokładnego wysuszenia. - Przy 

sortowaniu trzemy należy odrzucić wszystkie łodygi grubsze 

od 10 mm w grubszym końcu, gdyż do prasowania płyt nadaje 

się tylko trzcina drobna, a im będzie drobniejsza, tym 

lepsza. Również należy odrzucić wszystkie źdźbła niedojrzałe 

i skruszone. Trzcina jest znacznie bardziej sprężysta od słomy 

i wobec tego płyty wykonane z trzciny są znacznie odporniejsze 

na zginanie niż słomiane. Wskutek tej dodatniej cechy są 

dobrym materiałem do wykonania powały oraz pokryć dachowych 

i w tych wypadkach mogą z dobrym skutkiem zastąpić 

deski. 

Sitowie ma mniej więcej te same cechy co słoma, lecz jest 

palne i płyty z niego wykonanie odznaczają się większą wiotkością, 

wobec czego nadają się prawie wyłącznie na elementy 

ścienne lub do izolacji cieplnej. 

Słoma, trzcina i sitowie, przeznaczone do produkcji płyt, 

powinny pochodzić z ostatnich zbiorów i inie mogą być zbutwiałe, 

zwietrzałe, zmierzwione, lecz zupełnie suche, gdyż dobre 

płyty mogą być wyprodukowane tylko z dobrych materiałów. 

O trwałości słomy i trzciny można sądzić na podstawie dotychczasowego 

użytkowania ich w dawnych, a dziś jeszcze 

istniejących budowlach. Jako najlepszy przykład trwałości 

słomy i trzciny służą pokrycia dachów, które będąc nie osłonięte 

tynkiem lub innym środkiem narażone na ciągłe zmiany 

8 

atmosferyczne, targane wiatrem, zmaczane deszczem i śniegiem 

i na przemian suszone na słońcu i wietrze, zdolne są 

przetrwać w stanie zdatnym do użytku przez 15 lat przeciętnie, 

a często są zmieniane dopiero po 25 latach. Z tego można wyciągnąć 

wniosek, że należycie sprasowane płyty pokryte warstwą 

tynku zachowują swą pełną zdolność i trwałość w konstrukcjach 

zewnętrznych przez co najmniej 50 lat, to jest 

tyle czasu co drewno. 

Należycie wykonane płyty z wymienionych surowców są 

w dostatecznej mierze sztywne, mocne, twarde, sprężyste i zaliczane 

są do materiałów ogniochronnych, gdyż nawet będąc 

polewane materiałem łatwopalnym po wypaleniu się nastroszonych 

na powierzchni płyty ździebeł tlą się jedynie do czasu 

wypalenia się materiału zapalającego, po czym proces tlenia 

samoczynnie ustaje. Są one też złym przewodnikiem dźwięków, 

wobec czego mogą być używane do izolacji akustycznej. 

Tynk wapienny, cementowo-glmiany, a nawet gliniany bardzo 

dobrze -utrzymuje się ma szorstkiej powierzchni płyty 

wskutek dużej przyczepności sprasowanej słomy lub trzciny. 

Aby sprasowane płyty utrzymały nadany im kształt, podczas 

prasowania wiąże się je drutem. Przy produkcji w prasach 

ręcznych używa się drutu 2 mm na wiązadła główne i klamerki. 

Jeśli zamiast klamerek stosujemy zszywanie płyt, wówczas 

do szycia używa się drutu .0,5 mm. Na główne wiązadła 

i klamerki używa się drutu ocynkowajnego, koniecznie miękkiego. 

Twardy i sprężysty drut do tego celu nie nadaje się. Drut 

cienki do zszywania powinien być wyżarzony („glijowany"). 

III. RĘCZNE PRASY „KUBANIEC" ORAZ INŻ. BERBEKA 

I ICH WYKONANIE 

Do prasowania płyt ze słomy, trzciny i innych włóknistych 

surowców istnieje kilka rodzajów pras o różnej konstrukcji, 

wielkości i wydajności w zależności od rodzaju produkcji. 

9

Produkcja fabryczna oparta jest na prasach mechanicznych, 

dość skomplikowanych, zaopatrzonych .w szereg bloków, kół 

zębatych itp. Zdolność produkcyjna tego rodzaju pras wynosi 

100 do 300 tysięcy metrów kwadratowych płyt rocznie. 

W Polsce istnieje obecnie kilka wytwórni produkujących płyty 

z trzciny, między innymi wytwórnia w Mikołajkach i w Nidzie 

w woj. olsztyńskim. 

W Polsce zagadnienie produkcji i stosowania płyt ze słomy 

i trzciny w budownictwie powstało bardzo niedawno i wy 

płynęło głównie z konieczności stosowania jak najdalej idących 

oszczędności w użyciu drewna. Jednak szybko wzrastające zapotrzebowanie 

na omawiane płyty dla potrzeb budownictwa 

wielkomiejskiego zmusiło przemysł do zorganizowania produkcji 

przemysłowej płyt, ale wyłącznie z trzciny. Z tego 

względu typ prasy ręcznej nie został ostatecznie opracowany, 

a kilka istniejących typów ulega stałym ulepszeniom i przeróbkom 

w poszukiwaniu najodpowiedniejszych wymiarów płyt 

i konstrukcji prasy. Zasadniczo najodpowiedniejsze są dwa 

rodzaje pras ręcznych: prasa typu ,,Kubaniec" oraz prasa typu 

inż. Berbeka. 

10 

Rys. 2. Prasa do płyt słomianych typu „Kubaniec" 

Prasa typu „Kubaniec". Prasa ta (rys. 2) jest konstrukcji 

radzieckiej i znalazła duże zastosowanie w ZSRR do produkcji 

płyt o grubości 10 do 12 cm i długości około 2,0 m. Składa się 

ona ze stalowej lub drewnianej podstawy, na której są 

umocowane dwie pionowe ramy o wysokości około 1,5 m 

1 długości około 3,0 m. Jedna z tych ram jest ruchoma i przesuwając 

ją bliżej lub dalej od ramy stałej nastawia się pożądaną 

grubość prasowanej płyty. Między ramami są ułożone 

2 beleczki służące do prasowania nakładanej słomy; są one 

połączone z dwoma równoległymi do długości ram dźwigniami. 

Prasą tą są wyrabiane płyty O' wymiarach 1,2 X 2,0 *m 

i dowolnej grubości w granicach do 12 cm. U nas ten typ pras 

pomimo bezspornych zalet prawie nie jest używany, być może 

ze względu na konieczność równoczesnego zatrudnienia 4 do 

5 osób. 

Prasa inż. Berbeka. Drugim typem prasy ręcznej jest prasa 

inż. Berbeka, która po II Wojnie Światowej znajduje dość szerokie 

zastosowanie. 

Pras systemu inż. Berbeka są dwie odmiany, które różnią 

się między sobą tylko długością ram i ilością dźwigni. Pierwsza 

z nich służy do wyrobu płyt o długości 1,0 m, szerokości do 

1,0 mi grubości 3 do 10 cm i zaopatrzona jest w jedną dźwignię 

układaną prostopadle do ram. Druga zaś odmiana tego 

systemu (por. rys. 3) zaopatrzona jest w 2 dźwignie prostopadłe 

i można na niej produkować płyty o tej samej grubości i szerokości 

przy długości 1,6 m. Każda z tych pras składa się, 

z następujących zasadniczych części składowych (rys. 3): podstawy, 

ramy stałej, ramy ruchomej, beleczki dociskającej, jednej 

lub dwóch dźwigni, łańcuchów stanowiących punkty zaczepienia 

dźwigni, -szczeblin. (listew) tworzących formę i deseczek 

o które opierają się dolne warstwy prasowanej słomy. 

Ostatnio zostały dokonane próby z bardzo dodatnim wynikiem 

zastąpienia łańcuchów, które często się urywają i opóźniają 

pracę, zębatymi słupkami. Są one umocowane do stałej 

ramy śrubami lub gwoździami i w znacznym stopniu uproszcząją 

i przyspieszają pracę (rys. 4). W 'ten sposób zastępujemy 

11

hamujące pracę łańcuchy, które nie zawsze można nabyć, 

i podłużną "beleczkę w podstawie, do której łańcuchy są umo 

Rys. 4. Słupek zębaty przymocowany do ramy stałej 

a) widok ogólny, b) słupek zębaty, c) koniec dźwigni 

cowywane. W czasie prasowania dźwignie opierają się okutymi 

blachą końcami o zęby słupków. 

Podstawa prasy składa się z dwóch desek podłużnych o gru- 

bości 30 mm, do których 

przybija się gwoździami 

dwie poprzeczne 

beleczki 10X10 cm; 

między nimi znajduje 

się beleczika podłużna 

z jednym lub dwoma 

hakami dla umocowania 

Rys. 5. Podstawa prasy inż. Berfoetka 

beleczka i haki są zbędne, jeśli zamiast łańcuchów stosujemy 

zębate beleczki. Na podstawie są wsparte dwie pionowe ramy 

(rys. 6), a mianowicie jedna stała przymocowana do podstawy 

śrubami i usztywniona zastrzałami, druga zaś jest ruchoma i łączy 

się ze stałą ramą śrubami (dwie śruby u dołu i dwie 

u góry) lub odpowiednio wykonanymi i dostosowanymi ha- 

Rys. 6. Część sprasowanej płyty zabezpieczona szpilkami po odjęciu 

dźwigni i dociskającej beleczki 

kami. Obie ramy są wykonane z krawędziaków 10X10 cm 

(poziome części ram) i 5X10 cm (pionowe części ram); 

zaopatrzone są w (szczebliny (listwy) z łat o przekroju 

5X6 cm lub 5X8 cm przybijane do ram co 14 cm. Do dolnych 

części ramy stałej pomiędzy jej szczeblinami przymocowane 

są deseczki przenikające w podobny sposób również przestrzenie 

między szczeblinami ramy ruchomej, służące do oparcia 

15

spodu płyty w czasie prasowania i przeciągania drutów pionowych. 

Do dociskania prasowanej słomy lub trzciny służy beleczka 

dociskająca (rys. 7), której grubość powinna być równa grubości 

płyty. Beleczkę tę wkłada się między ramę stałą a ruchomą 

na wierzch nakładanej słomy pomiędzy ramami. W beleczce 

dociskającej wycina się wyżłobienia, przez które przeciągane 

.są druty pionowe górą po sprasowaniu płyty. 

Do prasowania nałożonej słomy służą jedna lub dwie dźwignie 

najlepiej z twardego drewna; przechodzą one między 

szczeblinami obu ram prostopadle do nich i z wierzchu dociskającej 

beleczki. Dźwignie te dla wytworzenia większego nacisku 

powinny mieć długość około 2,0 m. Krótsze ramię dźwigni 

uwiązuje się mocnym łańcuchem przymocowanym hakami do 

podłużnej beleczki w podstawie, a dłuższe ramię obciąża się 

podczas prasowania ciężarem ludzi. Jeśli zamiast łańcuchów 

zastosowane są zębate pionowe słupki, to krótsze końce dźwigni 

obcięte, jak pokazano na rys. 4, i okute blachą opierane są 

o zęby słupków, które są również osłonięte blachą lub taśmą 

stalową. 

Do utrzymania słomy w stanie ściśniętym w prasie, gdy 

płyta nie jest jeszcze związana, służą szpilki z drutu o gru- 

16 

Rys. 7. Deska z rowkiem do przewlekania drutu 

(a) i beleczka dociskająca słomę w prasie (b) 

bpści 4 do 5 mm; szpilki te są zakładane w otwory wywiercone 

w tym celu w szczeblinach obu ram, jak pokazano na rys. 3 i 6. 

Sposób zazębienia słupka i jego okucia oraz przymocowania 

do stałej ramy pokazano na rys. 4. 

Śruby, którymi przymocowuje się stałą ramę do podstawy, 

a także śruby, którymi skręca się ze sobą stałą i ruchomą 

ramę, powinny mieć grubość około 16 mm. Nakrętki („naśrubki") 

powinny być motylkowe w celu uniknięcia ciągłego manipulowania 

kluczami. Wszystkie części prasy należy powlec 

karbolineum lub innym środkiem zabezpieczającym prasy przed 

gniciem, mając na uwadze, że często będą one przebywać pod 

gołym niebem i będąc niezabezpieczone ulegną szybkiemu 

zniszczeniu. Części metalowe z wyjątkiem gwintów śrub należy 

pokryć farbą olejną, gwinty zaś warstwą tłuszczu mineralnego 

lub w ostatecznym wypadku łoju topionego. 

IV. WYRÓB PŁYT 

Dla wykonania płyt w prasie jednodźwigniowej potrzebny 

jest zespół co najmniej dwóch osób, w dwudźwigniowej zaś — 

trzech. 

Po ustawieniu prasy i stwierdzeniu, że obie ramy (stała 

i ruchoma) są zmontowane zupełnie równolegle do siebie, co 

jest bardzo ważnym warunkiem do otrzymania płyt o jednakowej 

grubości, i że odległość między obu ramami równa jest 

grubości płyty, które zamierzamy produkować, pobiera się 

garście o średnicy około 10 cm słomy, trzciny lub sitowia 

i układa się je między ramy na przemian knowiem 1 ) i kłosami. 

Należy przy tym zapełniać przestrzeń między ramami, 

przyklepując słomę dla wyrównania i dociskając ku dołowi 

dłoniami oraz pilnie strzec, alby słoma wszędzie nałożona była 

równomiernie. 

*) Knowie — dolny koniec źdźbła słomy (przyp. red.). 

17

Po nałożeniu w ten sposób słomy lub trzciny do mniej więcej 

3/4 wysokości prasy zakłada się beleczkę dociskającą (por. 

rys. 7) tak, aby wycięte w niej rowki były zwrócone ku dołowi 

i wypadły pośrodku między szczeblinami. Na beleczkę 

dociskającą kładzie się dźwignię (lub dwie dźwignie) w kierunku 

poprzecznym do ram, przesuwając dźwignie między 

szczebliny. Krótsze ramię dźwigni uwiązuje się łańcuchami 

do podstawy ramy lub zaczepia o jedno z zazębień słupka zębatego. 

Dłuższe zaś ramię obciąża się przy jego końcu ciężarem 

jednej lub dwóch osób i w ten sposób ugniata się ułożoną 

w prasie słomę. 

Podczas prasowania płyty słoma czy trzcina ugniata się 

i następują takie chwile, gdy dłuższy koniec dźwigni opiera 

się o ziemię, a znajdujący się pod beleczką dociskającą materiał 

wcale jeszcze nie został należycie sprasowany. Wówczas 

ugniatanie należy przerwać i gdy jedna z osób obciąża koniec 

dźwigni, druga zakłada szpilki, przetykając je przez otwory 

znajdujące się w listwach ramy ruchomej (por. rys. 6) nad 

beleczką dociskającą, przesuwa je przez odpowiednie przeciwległe 

otwory w szczeblinach ramy stałej i w ten sposób zabezpiecza 

już częściowo ugnieciony materiał przed ponownym 

rozluźnieniem. Po dokonaniu tej czynności należy zwolnić 

dźwignię i zmniejszyć pętle łańcuchów o tyle, aby ponownie 

założone w nie dźwignie były przechylone ku łańcuchom, a ich 

dłuższe końce wznosiły się ku górze. Wówczas ponownie 

obciąża się dźwignię, z początku lekko. Równocześnie wyjmuje 

się szpilki i w dalszym ciągu ugniata się materiał 

w płytę tak długo, aż dźwignie pomimo normalnego ich obciążenia 

nie dają się więcej obniżyć, a przy nacisku silnie opierają 

się wysiłkom. Nie należy dźwigni nadmiernie naciskać, 

gdyż stawiany opór świadczy o dostatecznym już sprasowaniu 

materiału. Niepotrzebne obciążenia mogą wpłynąć na uszkodzenie 

dźwigni, a nawet beleczki dociskającej. 

Przy stosowaniu zębatych słupków zamiast łańcuchów przemieszczenie 

punktów zaczepienia dźwigni znacznie się upraszcza, 

gdyż nie ma potrzeby skracania pętli łańcuchów, a dźwig- 

18 

nia zaczepia się o niżej połażone zęby słupka. W prasach dwudźwigniowych 

przy stosowaniu słupków zębatych również 

staje się zbędne zabezpieczenie szpilkami ugniecionej części 

płyty od ponownego rozprężenia. Wystarczy gdy jedną dźwignię 

obciążymy w jej najniższym położeniu, a drugą zaczepimy 

o niżej położone zęby słupka zębatego, po czym z kolei należy 

obciążyć dźwignię już przełożoną we właściwe nowe położenie, 

zwolnić i szybko przełożyć w nowe położenie drugą dźwignię 

i od tej chwili w dalszym ciągu prowadzić ugniatanie, aż do 

ostatecznego sprasowania płyty. 

Jak widać już z tego opisu, przemieszczenie dźwigni przy 

zastosowaniu słupków zębatych zamiast łańcuchów zaoszczędza 

wiele czasu i znacznie upraszcza proces prasowania płyt. 

Wskazane jest, aby łańcuchy zastępować słupkami, a końce 

dźwigni odpowiednio przyciąć i okuć. 

Szpilki należy zakładać w następującej kolejności: najpierw 

w skrajnych szczeblinach, później w środkowych, a dopiero 

potem we wszystkich pozostałych. 

Na rys. 6 pokazany jest fragment prasy z sprasowaną częścią 

płyty po założeniu szpilek, usunięciu dźwigni i dociskającej 

beleczki. 

Po sprasowaniu pierwszej (spodniej) części płyty postępuje 

się tak, jak przy zmianie punktów zaczepienia, to jest zabezpiecza 

się ugniecioną część szpilkami, usuwa się dźwignię 

i dociskającą beleczkę i dokłada ponownie słomę do takiej 

wysokości, alby po ponownym ułożeniu na niej dociskającej 

beleczki dźwignie mogły swobodnie przejść między beleczką 

a górnym wiązaniem ram stałej i ruchomej. Po dołożeniu • 

słomy zakłada się ponownie beleczkę dociskającą, a na nią 

dźwignię, uwiązuje się je łańcuchami do podstawy lub opiera 

o niżej leżące zęby słupka zębatego i ponownie obciąża się 

końce dźwigni jak poprzednio, usuwając równocześnie szpilki. 

Po sprasowaniu drugiej warstwy trzciny lub słomy zakłada 

się ponownie szpilki, odejmując dźwignię i beleczkę, dokłada 

słomy i postępuje się w podobny sposób tak długo (3 do 4'

azy), aż płyta osiągnie pożądaną wysokość, która jest szerokością 

płyty. 

W dalszych rozważaniach przez wyraz „słoma" należy rozumieć 

zarówno źdźbła słomy zbóż, jak i trzciny, które przy 

produkcji są traktowane jednakowo. Do produkcji chałupniczej 

używa się przeważnie słomy zbóż, gdy jest ona w nadmiarze; 

trzcina kalkuluje się zbyt drogo, niemniej jednak do 

produkcji przemysłowej stosuje się przeważnie trzcinę. 

Normalna szerokość płyty wynosi 1,0 m, mniejsze zaś (węższe) 

płyty wykonywane są w wyjątkowych wypadkach, gdy 

tego wymagają wymiary szkieletu budynku. Z chwilą gdy 

osiągnie się metrową szerokość (wysokość) prasowanej płyty 

lub przekroczy się ją, należy założyć szpilki w górne otwory 

wykonane w szczeblinach na wysokości równej szerokości 

płyty, to jest jednego metra od podstawy. Czyni się to w celu 

utrzymania słomy w stanie sprasowanym. Następnie usuwa 

się dźwignię i beleczkę dociskającą, aby nie zawadzały przy 

wiązaniu, oraz usuwa się nadmiar sprasowanej słomy powyżej 

założonych szpilek i przystępuje do związywania płyty drutami. 

Drut o grubości około 2 mm należy już uprzednio pociąć 

Rys. 8. Gięcie drutu do wiązania płyt 

słomianych 

a) gięcie prawidłowe (na szablonie), 

b) gięcie wadliwe (bez szablonu) 

na kawałki odpowiedniej 

długości, to 

jest równej podwójnej 

szerokości płyty 

z naddatkiem około 

50 cm (w danym 

wypadku ok. 2,5 m) 

i wygiąć tak przygotowane 

kawałki w 

kształcie bardzo wąskiej 

litery „U" z podstawą 

5 cm na przy 

gotowanym wzorniku (rys. 8a). Takie wygięcie drutów przed 

ich założeniem ułatwia pracę i pozwoli uniknąć wadliwego łukowego 

ugięcia drutów na dolnych krawędziach płyty (rys. 8b). 

20 

Podczas przewlekania odgiętego drutu zagięcia przy podstawie 

nieco zniekształcą się, lecz po przewleczeniu go przez żłobki 

dolnych deseczek prasy pod sprasowaną płytą łatwo już nadamy 

im poprzedni kształt. Drut przecina się i przewleka 

obcęgami lub odpowiedniej wielkości płaskimi szczypcami. 

Z chwilą przewleczenia grubych (2 mm) drutów wiąże się 

nimi płytę w kierunkach pionowych w takiej samej kolejności, 

jak były zakładane szpilki, to jest najpierw druty skrajne przy 

krawędziach płyty, następnie środkowe i w końcu pozostałe. 

Rys. 9. Kolejność wiązania 

płyty drutami pionowymi 

Rys. 10. Szycie płyt słomianych 

sposobem skośnokrzyżowym 

Podczas wiązania druty należy jak najmocniej naciągać i po 

przegięciu jednego końca drutu przez górną krawędź płyty końce 

mocno ze sobą skręcić (rys. 9). 

Po skręceniu wszystkich pionowych wiązadeł szpilki można 

usunąć i przystąpić do zszywania płyty drutem cienkim (o grubości 

około 0,5 mm) sposobem skośno-krzyżowym (por. rys. 10) 

lub też przy użyciu jarzemek wykonanych z drutu 1 do 2 mm 

(por. rys. 11). Pierwszy sposób jest nieco uciążliwszy i wymaga 

więcej czasu, drugi zaś jest łatwiejszy i mniej pracochłonny, 

lecz wiązane jarzemkami płyty są nie tak sztywne, jak przy 

zszywaniu skośno-krzyżowym. Wolbec tego płyty, które są prze- 

21

znaczone do konstrukcji poziomych, a więc do stropów i pokryć 

dachowych, gdzie sprężystość i sztywność płyt ma specjalne 

znaczenie, należy zszywać (usztywniać) skośno — krzyżowo; natOr 

miast do konstrukcji ściennych mogą być używane płyty zszywane 

jarzemkami. 

Do zszywania skośno — krzyżowego używany jest drut wyżarzony, 

a do jarzemek zwykły dość miękki drut ocynkowany lub 

w ostatecznym wypadku zwykły drut żelazny. 

Do szycia płyt sposobem skośno — krzyżowym drut rozcina 

się na kawałki o długości około 3,0 m i szycie rozpoczyna się 

od dołu (rys. 10). Drut przewleka się do połowy długości pod 

płytą, wykorzystując rowek wycięty w skrajnej deseczce 

(rys. 6). Po wykonaniu szydłem (odpowiedniej długości i grubości) 

ukośnego otworu w płycie od dołu ku górze, tak aby 

koniec szydła wystawał po drugiej stronie płyty na 10 do 15 cm 

(im więcej wystaje, tym lepiej), przeciągamy drut po wyjęciu 

szydła przez wykonany nim otwór. Następnie przekłuwamy 

taki sam otwór z przeciwnej strony płyty i przeciągamy przez 

niego drugi koniec drutu w talki sposób, aby obie połowy drutu 

skrzyżowały się mniej więcej w połowie grubości płyty, a oba 

końce wyszły na jednej wysokości od spodu. 

Po wyciągnięciu obydwóch końców drutu i mocnym ich naciągnięciu 

przekłuwamy w dalszym ciągu w podany sposób 

2 dalsze ukośne otwory leżące naprzeciwko siebie od dołu ku 

górze, jak pokazano na rysunku 10, tak aby jednocześnie 

opleść tymi cienkimi drutami pionowe wiązadła z grubego 

drutu (2 mm). Następnie przeciągamy przez nowe otwory 

drut, którym zszywa się płytę. W ten sposób zszywa się płytę 

od dołu aż do górnej krawędzi wzdłuż każdego pionowego 

drutu grubego, jak na rys. 10. 

Szycie jarzemkami jest znacznie prostsze. W tym celu należy 

przygotować zawczasu większą ilość jarzemek. Cieńszy 

drut o grubości około 1 mm rozcina się na kawałki o długości 

około 30 cm; kawałki te należy zgiąć w połowie długości, jak 

szpilki do włosów (rys. 11). Po związaniu płyty grubymi 

(2 mm) drutami pionowymi, na około 10 cm od jej spodu, 

22 

przekłuwa się po obu stronach pionowych drutów po 2 otwory, 

przez które przewleka się na drugą stronę płyty obydwa końce 

jarzemka, tak aby grube druty wypadły między końcami 

(rys. 11). Następnie za pomocą obcęgów lub płaskich szczypców 

mocno dociąga się jarzemko i skręca się ze sobą oba końce 

ściągając go jednocześnie 

ku sobie, aby uzyskać 

jak najsilniejsze 

naciągnięcie drutów jarzemka 

(rys. 11). Następnie 

przewleka się 

jarzemka w ten sam 

sposób w odległości 

mniej więcej 20 cm jedno 

od drugiego, licząc 

od dolnej krawędzi płyty. 

Inny sposób wiązania 

jarzemkami polega na 

tym, że pionowe wiązadła 

zakłada się równocześnie 

z nakładaniem 

słomy do prasy. W tym 

wypadku pionowe wiążące 

druty zakładane 

są przed rozpoczęciem 

Rys. 11. Wiązanie płyt słomianych jarzemkami 

prasowania i ich górne końce przymocowuje się tymczasowo 

do górnych wiązań ram stałej i ruchomej za pomocą 

gwoździ i sznurków lub cienkiego 0,5 mm drutu. Po założeniu 

pewnej niewielkiej ilości słomy, z której można sprasować 

około 15 do 20 cm płyty, zakłada się jarzemka na wszystkie 

pionowe druty. Następnie nakłada się drugą warstwę słomy 

w ilości dostatecznej do sprasowania ponownych 15 do 20 cm 

płyty i znów zakłada się jarzemka. W ten sposób nakładła 

się kolejno słomę i jarzemka na całą wysokość płyty, po czym 

nałożoną słomę prasuje się w płytę razem z jarzemkami/ Po 

23

sprasowaniu części płyty odejmuje się dźwignię i bęleczkę 

dociskającą, dokłada słomę i nowe jarzemka itd., postępując 

tak samo, jak zostało opisane na początku rozdziału o prasowaniu 

płyt. Po sprasowaniu płyty ma całą zamierzoną wysokość 

(szerokość) i założeniu ostatniego rzędu szpilek skręca 

się końce pionowych drutów parami z sobą jak na rys. 10 

Później skręca się także wystające końce jarzemek, jak podano 

w poprzednim ustępie. 

Ten ostatni sposób niewątpliwie przyspiesza znacznie wykonanie 

płyty, lecz jarzemka założone nie zawsze w odpowiednich 

miejscach utrudniają przecinanie płyty wzdłuż i na 

ukos. 

Po ukończeniu szycia płyt jednym z podanych sposobów 

wyrównuje się ich boczne krawędzie przez obcięcie sterczącej 

poza ramy prasy słomy za pomocą ostrej kosy i wyjmuje gotową 

płytę z prasy. 

Dla wykonania 1 m 2 

płyty potrzeba około 15 kg słomy, 

0,8 kg drutu grubego 2 mm i 0,10 kg drutu cienkiego 0,5 mm 

oraz około 1,5 do 2 godzin pracy robotnika niewykwalifikowanego. 

Ponieważ cała powierzchnia płyt wykonywanych ze słomy, 

zwłaszcza targanej, jest nastroszona wystającymi i zwisającymi 

źdźbłami słomy, przeto dla usunięcia ich osmala się 

płyty nad ogniem w ten sposób, że wykonane płyty przesuwa 

się nad rozpalonym ogniskiem na bardzo krótki okres czasu 

nie przekraczający kilku sekund. Wskutek tego wszystkie sterczące 

źdźbła spłoną, a płyty uzyskają gładką powierzchnię, 

jakkolwiek nieco osmoloną. 

Krzemionka, którą zawiera słoma, nie stwarza dogodnych 

warunków dla gnieżdżenia się wszelkiego rodzaju robactwa. 

Dla pewniejszego jednak uodpornienia płyt przeciwko wszelkim 

owadom zabezpiecza się je przez zamaczanie w przeciągu 10 

do 15 minut w rozczynie 4 kg drzewnego popiołu i 1,6 kg szarej 

soli kuchennej w 8 litrach wody. Pragnąc równocześnie uodpornić 

płyty przeciwko gniciu dodaje się do przygotowanej 

cieczy 3/4 kg fluorku sodowego (sprzedaż w drogeriach i skle- 

24 

pach z artykułami chemicznymi). Po paru godzinach i kilkakrotnym 

wymieszaniu rozczynu można go użyć do impregnacji 

płyt. 

Dla zamaczania płyt należy zbić szczelną skrzynię o wymiarach 

nieco większych niż produkowane płyty (aby płyty zu-. 

pełnie swobodnie się zmieściły) i o wysokości 30 do 40 cm. 

Płyty wkłada się do skrzyni, zalewa przygotowanym rozczynem 

i po 10 do 15 minutach wyjmuje i poddaje suszeniu na wolnym 

powietrzu. Zamiast popiołu i soli można użyć roztworu 

3 kg siarczanu miedziowego lub siarczanu żelazowego (sinego 

kamienia) rozpuszczonego w 100 litrach wody. 

Jakkolwiek impregnacja płyt jest pożądana, to nie jest ona 

konieczna i w budynkach wykonanych z płyt słomianych lub 

trzcinowych nie poddanych impregnacji, które wykonane zo- ' 

stały przed około 8 do 10 laty, nie stwierdzono żadnych zmian 

lub gnieżdżenia się robactwa. 

V. ZASTOSOWANIE PŁYT W ŚCIANACH 

1. Ściany o szkielecie drewnianym 

Płyty ze słomy mogą być użyte do wypełnienia ścian budynków 

mieszkalnych i gospodarskich o konstrukcji szkieletowej 

(ryglowej i słupowej) oraz do ocieplenia ścian każdej 

konstrukcji i z każdego materiału. 

Dla zastosowania płyt w ścianach budynków mieszkalnych 

i gospodarskich, a więc wszelkiego rodzaju spichrzy, stodół, 

stajni, chlewów, obór, komórek itp. wykonujemy szkielet 

drewniany (rys. 12) tak, jakbyśmy to czynili z zamiarem obicia 

go deskami, które w tym wypadku zastępujemy płytami. 

Przy wypełnianiu szkieletu płytami jesteśmy skrępowani długością 

płyt, która zwykle nie przekracza 1,6 m, a najwyżej 

dwa metry, jeśli takiej długości prasę sobie wykonamy, co 

rzadko się zdarza. Ta okoliczność wymagałaby stosowania słupów 

w odległości 1,5 do 1,6 m jeden od drugiego. Ponieważ 

25

Stosowanie słupów nośnych o większym przekroju w tak 

małej odległości byłoby nieekonomiczne, trudność tę rozwiązuje 

się przez wprowadzenie pomiędzy słupy nośne — słupów 

pośrednich. Wskutek tego słupy nośne szkieletu takich 

budynków mogą być od siebie oddalone o 3,0 do 3,2 m, licząc 

Rys. 12. Konstrukcja szkieletu drewnianego 

— dla jednowarstwowego wypełnienia 

płytami 

od słupa do słupa, co zgadza się z zasadami obowiązującymi 

w budownictwie drewnianym i zwyczajami na wsi. Ponieważ 

odległość ta jest dwukrotnie większa od długości płyt, zmniejszamy 

ją wprowadzając pomiędzy słupy nośne, po jednym 

cieńszym słupie pośrednim (por. rys. 12). 

Słup pośredni dla jednowarstwowego wypełnienia może być 

wyciosany w żerdzi lub z cienkich krawędziaków o przekroju 

8X8 do 10X10 cm i wpuszczony na czop w podwalinę i oczep 

z 5 cm odstępem od lica słupów przy stosowaniu płyt o grubości 

5 cm lub odstępem 7 do 8 cm przy stosowaniu płyt 

o takiej samej grubości; taki sam odstąp należy zachować 

od lica podwaliny. Aby nie pogrubiać niepotrzebnie ścian 

i stworzyć równą ich płaszczyznę, płyty licuje się z licem słu- 

26 

Rys. 13. Fragment szkieletu 

drewnianego z przybitymi 

łatami dla dwuwarstwowego 

wypełnienia -płytami 

pów nośnych. Grubość słupów pośrednich w ścianach obijanych 

dwoma warstwami płyt najczęściej o grubości 5 cm powinna 

być taka sama, jak łat, do których płyty są przybijane, 

to jest 4 do 6 cm (rys. 13). Przybijane łaty stosuje się o wymiarach 

5X5 lub 6X6 cm, a nawet 3X6 cm i one to, wspólnie 

ze słupami pośrednimi tworzą jakby oddzielny szkielet, 

do którego przymocowuje się płyty. 

Sposób wypełniania ścian szkieletu drewnianego płytami 

ze słomy różni się od innych rodzajów wypełniania szkieletu, 

gdyż wobec małej wewnętrznej spoistości sprasowanej słomy 

należy zwrócić baczną uwagę na zabezpieczenie główek gwożdżą 

przed zbyt głębokim zagłębieniem ich w płytę. Poza tym 

ze względu na konieczność oszczędnego użycia materiału, wymiary 

oddzielnych pól szkieletu powinny być dostosowane 

do wymiarów płyt, które na prymitywnych prasach mogą być 

wyprodukowane. 

Wobec tego nie tylko odległość słupów nośnych i pośrednich 

między sobą, lecz również odległości między ryglami, 

a też odległości rygli od podwalin (przyciesi) powinny być 

takie, alby płyty (słomiane ustawione na podwalinie sięgały 

swą górną krawędzią do połowy szerokości rygli, bocznymi 

krawędziami zachodziły do połowy słupów pośrednich i mieściły 

się pomiędzy słupami nośnymi (rys. 14). 

Umieszczając płyty jedna nad drugą można uniknąć przymocowywania 

ich do rygli, a nawet może się okazać zbyteczne 

przybijanie łaty do podwaliny. Zamiast łaty na podwalinie 

można zastosować warstwę zaprawy cementowej lub cementowo-wapiennej 

o grubości około 2 cm, którą narzuca się na 

podwalinę i na narzuconej zaprawie osadza się krawędź płyty. 

Również umieszczając płyty jedna nad drugą, zamiast przybijania 

ich do rygli, łączy się je zaprawą cementowo-wapienną 

lulb wapienno-gipsową. W tym celu na górną krawędź ustawionej 

już płyty należy narzucić warstwę zaprawy o grubości 

I cm i na tej zaprawie umieścić następną płytę, dociskając 

ją ku dołowi tak, aby część zaprawy wycisnęła się ze spoiny. 

Ponieważ płyty ze słomy i trzciny mają dużą przyczepność 

2T

do zaprawy, wszystkie płyty ułożone w kierunku pionowym 

zwiążą się w jedną całość. 

Dla lepszego usztywnienia całej części ściany dodatkowo spina 

się górne płyty z dolnymi za pomocą drewnianych szpilek 

o grubości 1,5 do 2 cm i długości 20 om. Aby takie połączenie 

Rys. 14. Przymocowanie płyt słomianych 

do rygli i słupów pośrednich 

uzyskać, wbija się szpilki od góry ku dołowi w kierunku ukośnym, 

tak aby obie płyty zostały przeszyte wbijanymi szpilkami, 

jak pokazano na rys. 15. 

Szpilki należy wbijać parami w odległości 40 do 60 cm para 

od pary. Do połączenia płyt metrowej szerokości wystarczą 

dwie pary szpilek, do płyt zaś szerokości 1,6 m trzy pary, 

a do płyt dwumetrowych 4 pary szpilek na każde połączenie 

dwóch płyt ze sobą. Tego rodzaju łączenie płyt ściennych ze 

sobą stosuje się w takich wypadkach, gdy poziomych rygli 

nie ma (lub poziome spoiny płyt mijają się z ryglami), przymocowanie 

zaś bocznych krawędzi płyt jedynie gwoździami 

byłoby zbyt słabe i niewystarczające. Omawiane łączenie 

drewnianymi szpilkami może być stosowane do płyt nie cieńszych 

niż 5 cm. Płyty cieńsze od 5 cm należy łączyć z sobą 

28 

Rys. 15. Łączenie płyt 

słomianych szpilkami 

inaczej, związując cienkim drutem górną krawędź dolnej 

płyty z dolną krawędzią górnej. 

Cementową zaprawę do osadzenia płyt na podwalinie należy 

wykonać dość tłustą. Najlepiej zmieszać 1 część cementu 

luźno odmierzonego wiadrem z 3 wiadrami piasku. 

Do łączenia płyt z sobą można stosować zaprawę cementowo-wapienną 

i to dość chudą, a mianowicie na 1 część cementu 

daje się 2 części ciasta wapiennego i 10 części piasku; 

jedynie w wypadku prowadzenia robót późną jesienią, gdy 

chodzi o szybsze związanie się zaprawy można dać zaprawę 

nieco tłustszą, zasobniejszą w cement i wówczas na 1 część 

cementu daje się 1 część ciasta wapiennego i 6 części piasku. 

Jeżeli w danej miejscowości łatwiej o gips niż o cement lub 

taniej się on kalkuluje, można zamiast zaprawy cementowo- 

-wapiennej zastosować wapiemno-gipsową. Wtedy na 1 część 

wapna daje się 2 części gipsu i 5 części piasku. Posługują(c? 

się zaprawą wapienno-gipsową należy pamiętać, że najpierw 

należy rozrobić ciasto wapienne wodą, rozmieszać go z piaskiem, 

a gips dodać dopiero bezpośrednio przed samym użyciem 

zaprawy do łączenia płyt. Łączenie płyt jedną z opisanych 

zapraw również wpływa na uniknięcie, a w każdym razie 

na zmniejszenie pojawienia się drobnych pęknięć na tynku 

po otynkowaniu ścian w miejscach złączy (o czym będzie 

mowa w następnych rozdziałach). 

Płyty o grubości 5 cm należy przymocowywać do łat gwoździami 

(rys. 16) nie krótszymi niż 8 do 10 cm Pod główką 

pierwszego, na wpół wbitego gwoździa okręca się drut 1 mm. 

Następnie tym samym drutem (nie przecinając go) okręca się 

wszystkie następne gwoździe, kolejno przeciągając drut od 

jednego gwoździa do następnego i okręcając go pod ich główkami. 

Po okręceniu drutu wokół wszystkich gwoździ, główki 

ich dobija się do końca. W celu lepszego dociśnięcia drutu do 

płyty i uniknięcia szkodliwego zagłębiania się główek gwoździ 

w płytę zaleca się dawać pod każdą główkę gwoździa prostokątną 

lub okrągłą podkładkę z grubszej blachy (do 1,5 mm) 

o średnicy około 3 cm (rys. 17). W razie braku odpowiedniego 

29

drutu można zastosować same podkładki, lecz nieco większe — 

z blachy 1 1/2 do 2 mm, szerokości 2 do 3 cm i długości około 

5 cm (rys. 17). 

Rys. 16. Przymocowanie płyt słomianych 

do szkieletu drewnianego 

gwoździami i drutem 

Łączenie w jednej konstrukcja elementów o różnej odporności 

na ogień, jak palnego szkieletu drewnianego i ogniochronnego 

materiału wypełniającego, jakim są płyty słomiane, 

należy uważać za szkodliwe. Dlatego szkielet drewniany można 

stosować tylko przy braku materiałów ogniotrwałych i przy 

posiadaniu zapasu drewna w gospodarstwie. Należy jednak 

zawsze dążyć do wykonania budynków z płyt słomianych 

w szkielecie odpornym na działanie ognia. 

Szkielety o słupach murowanych z kamienia, a nawet z cegły 

nie są zalecane z powodu znacznych wymiarów, jakie takim 

słupom należy nadawać, co przede wszystkim odnosi się do 

30 

2. Ściany o szkielecie betonowym 

Rys. 17. Gwóźdź z podkładką 

stalową 

kamieni. Najodpowiedniejszym materiałem do wykonania słupów 

jest niewątpliwie beton lub żelbet. Na podstawie przeprowadzonych 

doświadczeń opracowano metody wykonania 

słupów w kilku odmianach, które mogą być stosowane w wiejskich 

warunkach przez 

robotników niewykwalifikowanych. 

Słupy z bloków betonowych 

buduje się z zawczasu 

wykonanych elementów, 

na przykład 

o wymiarach 35X35 cm 

i grubości 20 om. Nadają 

się one do budynków 

średniej wielkości (rys. 

18). Bloki na słupy pośrednie 

wyrabia się 

o odpowiednio mniejszych 

wymiarach (np. 

15X15 lub. 15X20 cm). 

Wszystkie bloki powinny 

mieć wyrobione wyżłobienia 

(wpusty) w 

bocznych swych ściankach, 

w które po wykonaniu 

słupów wpuszcza 

się łaty lub płyty, je 

żeli wypełnienie jest [ 

Jednowarstwowe (rys. 

18). 

Rys. 18. Szkielet słupowy betonowy dla 

wypełnienia ścian płytami słomianymi 

Skład betonu używanego do wykonania takich bloków zależny 

jest od wymiarów budowla i jej przeznaczenia, a więc 

1 od obciążenia słupów. Dla niewielkich zwłaszcza wąskich- 

(do 5 m szerokości) budynków może być stosowany beton 

0 zawartości 235 kg cementu na 1 m 3 

betonu, co odpowiada 

31

mieszaninie, do sporządzenia której daje się 1 część cementu, 

2,5 części piasku i 5 części żwiru. Natomiast dla budynków 

większych o szerokości ponad 5 m, mieszkalnych parterowych 

z użytkowym poddaszem itp., ilość cementu powinna ulec 

zwiększeniu do 280 kg cementu na 1 m 3 betonu, co odpowiada 

stosunkowi 1 część piasku i 4 części żwiru. 

Co do sposobu wykonania bloków, to nie różni się on w niczym 

od produkcji wszelkich innych elementów tego rodzaju 

i najlepiej jest zamówić takie bloki w najbliższej betoniarni, 

która wykona je fachowo. Koszt takiego bloku (35X35 cm) 

z robocizną, materiałem i zarobkiem przy obecnych cenach 

(1958 r.) nie powinien przekroczyć 7 zł. 

Słupy z bloków mogą być wykonane na wspólnej podmurówce 

(por. rys. 18) lub też jako oddzielne filary na własnych 

fundamentach z zastosowaniem poziomej izolacji przeciwwilgociowej 

w postaci zaprawy cementowo — glinianej o składzie: 

1 część cementu, 2 części gliny średnio tłustej dobrze wymię- 

-szanej z wodą o gęstości śmietany czy rzadkiego błota i 4 części 

piasku. Zaprawa o takim stosunku składników dobrze z sobą 

wymieszanych może służyć z bardzo dobrym skutkiem do 

wykonania całych słupów. W 1955 roku została ona użyta 

do budowy piętrowego dużego budynku z bloków glinianych 

o stropach DMS w Skawinie pod Krakowem i całkowicie 

zdała egzamin. Do wzniesienia słupów można też zastosować 

zaprawę wapienno-cementową o składzie 1 część cementu, 

2 części wapna, 10 części piasku. Bloki należy układać dokładnie 

do pionu i przestrzegać, aby wyżłobienia wypadły w jednej 

pionowej linii. 

Stupy w łupinach są również dogodne do wykonania. W warunkach 

budownictwa wiejskiego często mogą powstać trudności 

zarówno materiałowe w odniesieniu do stali zbrojeniowej 

(żelaza), jak i spowodowane brakiem fachowców żelbetników. 

W takiej sytuacji mogą być stosowane słupy betonowe ubijane 

na miejscu w zawczasu przygotowanych łupinach betonowych. 

Łupiny te muszą mieć obrys słupa z odpowiednimi wyżłobieniami, 

jak było omówione przy wykonaniu bloków, o ścian- 

32 

kach grubości 3 do 5 cm i wysokości łupin 20 cm. Łupiny 

można produkować w podobnie prymitywnych formach drewnianych, 

jak opisane wyżej bloki. 

Beton do wykonania łupin może być o składzie: 1 część 

cementu i 5 części piasku (lub też 1 część cementu, 2 części 

piasku i 4 części żwiru). Przygotowane łupiny, które po zabetonowaniu 

słupa będą razem z nim stanowiły część konstrukcji 

nośnej, zastępują jednocześnie deskowanie i umożliwiają wykonanie 

z ich pomocą betonowych słupów. Słupy wykonywane 

z wymienionych bloków czy łupin powinny mieć bruzdy 

o szerokości 6 cm i głębokości 3 do 4 cm, służące do umocowania 

w nich płyt bezpośrednio czy też za pomocą wpuszczanych 

w bruzdy łat drewnianych. 

Słupy z pustaków Alfa są trzecim rodzajem słupów betonowych. 

Muruje się je z pustaków żwirobetonowych Alfa, 

które dziś można zakupić w każdej większej betoniarni lub 

samemu wykonać na placu budowy. 

Właśnie z takich pustaków zostały wykonane słupy dla 

pewnej obory i stodoły w Marysinie koło Raszyna pod Warszawą 

Otwarte szczeliny w bocznych płaszczyznach pustaków 

zostały wykorzystane jako bruzdy, w które bezpośrednio zostały 

wpuszczone płyty o grubości 5 cm. Pomimo tego, że, 

Ściany są tak cienkie, obora jest zupełnie ciepła i — jak mówi 

właściciel— jest cieplejsza od drewnianej, którą poprzednio 

posiadał; Filary z pustaków (50X25X25 cm), układane na zaprawie 

cementowej 1 :3 zdały egzamin, przetrzymały do dziś 

nie jedną burzę i nie wykazują żadnych odkształceń czy rys. 

Ściany budynków gospodarskich, przeznaczonych do magazynowania 

zboża różnego rodzaju, składy, komórki itp., wypełnia 

się jedną warstwą płyt .o grubości 5 cm, Również budynki 

dla inwentarza żywego mogą być wznoszone o ścianach jednowarstwowych, 

lecz w takim wypadku lepiej jest stosować 

płyty o grubości 7 do 8 cm, przy czym należy pamiętać, że stosując 

płyty takiej grubości należy i bruzdy w słupach odpowiednio 

poszerzyć. 

Sposób osadzenia płyt w bruzdach jest tak prosty, że nie 

33

Wymaga specjalnych wyjaśnień (rys. 19). Słupy pośrednie należy 

cofnąć od lica słupów nośnych tak głęboko, aby płyty 

założone w bruzdy słupów nośnych tworzyły równą powierzchnię, 

bez załamań. Na rys. 19 przy stosowaniu płyt 5 cm 

cofnięcie od zewnętrznej 

krawędzi podmurówki 

i lica słupów nośnych 

wynosi 15 cm i tę 

odległość należy uważać 

za właściwą, zarówno 

dla płyt 5 cm, jak 

też i dla 8 cm. W betonowe 

słupy .pośrednie 

od ich strony zewnętrznej 

należy podczas betonowania 

wpuścić klocki 

drewniane o wymiarach 

5X10 cm do połowy 

grubości słupa, do 

których przybija się 

gwoździami jedną boczną 

krawędź płyty. 

Rys. 19. Szkielet słupowy betonowy z wypełnieniem 

ścian płytami słomianymi wpuszczonymi 

jednym końcem w bruzdy słupow 

nośnych 

mentowo-wapienną (a nawet wapienną) mniej więcej do połowy 

głębokości bruzdy, jak również na podmurówce. W miejscu, 

gdzie mają być osadzone płyty układa się paski papy 

o takiej szerokości, aby były szersze od przewidywanej 

grubości ścian o 5 do 8 cm. Na tej papie rozściela się 1 do 2centymetrową 

warstwę tej samej zaprawy. Następnie osadza 

się na rozścielonej zaprawie płytę i wciska się ją w bruzdę, 

34 

Kolejność osadzenia 

płyty jest następująca: 

najpierw do bruzdy i 

na podmurówkę narzuca 

się zaprawę cementowo 

- glinianą lub ce- 

po czym przybija się gwoździami płytę do klocków osadzanych 

w słupie pośrednim. Sąsiednie (płyty w kierunku poziomym, 

jak też i pionowym łączy się ze sobą jedną z opisanych po-* 

przednio zapraw. 

Jeżeli dolne płyty nie są w jednym licu z licem podmurówki, 

to po ukończeniu ścian należy na zewnętrzną (nie okrytą) 

powierzchnię podmurówki narzucić zaprawę cementowo-glinianą 

lufo cementową. Warstwie zaprawy za pomocą packi 

nadaje się spadek, aby odprowadzić ściekającą wodę deszczową 

i zabezpieczyć spód płyt przed przenikaniem wilgoci 

I gniciem. 

Pewną odmianę jednowarstwowego wypełnienia ścian w słupach 

z łupin lub bloków uzyskuje się przez osadzenie w bruzdach 

filarów listew drewnianych o grubości 4 do 5 cm i. szerokości 

6 do 7 cm. Do listew tych przybija się płyty bez wpuszczenia 

ich w bruzdy. Jakkolwiek sposób ten jest nieco droższy 

Od poprzedniego, to jednak zyskuje się na zwiększeniu rozpiętości 

przęseł o 10 cm i na łatwiejszej wymianie pojedynczych 

płyt w wypadku ich uszkodzenia. 

W budynkach mieszkalnych i dla inwentarza żywego należy 

Stosować ściany o dwóch warstwach płyt słomianych ze szczelin), 

powietrzną między nimi lub bez szczeliny. W ścianach 

bez szczeliny mamy 2 płyty, które szczelnie do siebie przylegają. 

Pod względem odporności na przenikanie zimna podwójna 

warstwa 5-centymetrowych płyt słomianych zastępuje 

ścianę murowaną z cegły o grubości dwóch cegieł. Jeśli więc 

chodzi o warunki cieplne, to szczelina między płytami nie jest 

konieczna, a najczęściej jest stosowana jedynie ze względów 

konstrukcyjnych. 

Wypełnienie dwuwarstwowe z szczeliną wykonuje się w ten 

sposób, że do listwy wpuszczonej bruzdy słupów przybija 

się płyty słomiane z jednej i drugiej strony (rys. 20), przez 

00 powstają między nimi szczeliny o szerokości równej grubości 

listwy (5 do 6 cm). Dla lepszego usztywnienia warstwy 

płyt mogą być lekko powiązane ze sobą drutem w 3 do 4 miejscach, 

a w celu zapobieżenia ugięciu się płyt do wewnątrz 

35

szczeliny można zastosować drewniane klocki rozpierające lub 

lepiej mocno skręcone powrósła ze słomy o grubości nieco 

większej niż szerokość szczeliny (por. rys. 20). Szczeliny między 

płytami nie wypełnia się żadnym materiałem. Natomiast 

w celu niedopuszczenia do krążenia powietrza w przestrzeni 

między płytami należy układać w miejscach 

poziomych styków płyt powrósła, 

o których była powyżej mowa. 

Inny sposób wypełniania przestrzeni 

między słupami murowanymi lub betonowymi 

polega na oszczędniejszym użyciu 

drewna służącego do umocowania płyt. 

Wpuszczane w bruzdy filarów łaty mają 

nieekonomiczny przekrój, są zbyt cennym 

materiałem drzewnym i nazbyt drogo 

kalkulują się w prymitywniej konstrukcji. 

Wobec tego można je zastąpić układanym 

poziomo między słupami materiałem odpadowym, 

a więc deskami-króciakami 

grubości do 30 mm lub grubszymi okorkami 

(opiłkami). 

Pierwszą deskę umieszcza się na podmurówce 

„na rąb" po zaizolowaniu pod 

Rys. 20. Rozparcie 

ściany z dwu płyt 

słomianych i podział 

szczeliny na komory 

powietrzne powrósłem 

słomianym 

nymi kawałkami drewna, odpowiedniej wielkości kamykami, 

lub zaprawą cementową. Następną deskę umieszcza się w takiej 

samej pozycji i w takiej odległości od pierwszej, aby; 

górna krawędź pierwszej od dołu płyty ustawionej na podmurówce 

sięgały do osi środkowej linii tej deski. Następnie 

przybija się płytę do obu desek w kierunkach poziomych 

w taki sam sposób, jak to już zostało omówione poprzednio 

36 

murówki 1 lub 2 warstwami papy. Długość 

deski powinna być dostateczna, aby 

jej końce weszły w bruzdy sąsiednich 

słupów. Deskę tę umocowuje się w tej 

pozycji, zaklinowując ją w bruzdach czym 

kolwiek, a więc na przykład odszczepior- 

przy opisie przymocowania płyt do pionowych łat. Tylko dłu 

gość gwoździ może być nieco mniejsza, jednak powinna być 

wystarczająca, aby gwoździe przeszły nie tylko przez płytę 

lecz i przez deskę na wylot. Trzecią deskę umieszcza się znów 

tak wysoko, aby odległość między osiami (środkami) desek 

równała się wysokości płyt itd., aż się osiągnie wysokość całe; 

ściany. 

Jeżeli ściana ma być dwuwarstwowa, to drugą warstwę płyt 

przybija się z drugiej strony tych samych desek. Szczelin powietrznych, 

powstałych między warstwami płyt niczym nie 

zapełnia się, ani też nie przegradza, gdyż poziome deski stanowią 

dostateczną przegrodę i same dzielą szczelinę na komory. 

Dla takiego sposobu wypełniania ścian należy bruzdy w słupach 

wykonać o połowę węższe, to jest około 3 cm. W tym 

Wypadku z korzyścią można zastosować słupy wykonane z pustaków 

Alfa, gdyż bruzdy utworzone przez szczeliny znajdujące 

się w ich bocznych płaszczyznach będą miały potrzebne 

wymiary. 

Słupy betonowe o stosunkowo niewielkich wymiarach przy 

takim wypełnianiu ścian pozostają niczym nie osłonięte, to jest 

nie ocieplone. Dlatego są one narażone w zimie na przemarzanie 

i może powstać obawa zbytniego ochładzania się ścian 

wewnątrz pomieszczeń, jak też zawilgocenia się samych słupów, 

a nawet przylegających do nich części ścian. Aby zabezpieczyć 

budynek mieszkalny przed przenikaniem zimna przez 

słupy, należy je ocieplić, co można wykonać dwojakim sposobem. 

Sposób pierwszy polega na tym, że natychmiast po wykonaniu 

każdego filara, dopóki zaprawa jest jeszcze świeża, przybija 

się od strony zewnętrznej pasy płyt o szerokości słupów, 

które po ukończeniu budynku tynkuje się równocześnie ze 

ścianami. Gwoździe powinny być długości 10 cm, aby połączenie 

płyty ze słupem było trwałe. Przybijać można do co 

drugiej spoiny, a na szerokość słupa dać po dwa gwoździe. 

Drugi sposób stosuje się, gdy wypełnienie ścian ma być wy- 

37

konane bez szczeliny między płytami. W takim wypadku przestrzeń 

pomiędzy bruzdą a zewnętrznym licem słupa nośnego 

nie powinna przekraczać grubości płyt. W bruzdy słupów 

nośnych wpasowuje się listwy (jak to uwidoczniono na rys. 20) 

i do nich przybija się jedną zewnętrzną warstwę płyt, która 

Rys. 21. Ocieplenie słu 

pów przy dwuwarstwo 

wym wypełnieniu ścian 

(miejsca przewiązania 

dwóch płyt ze sobą oznaczono 

krzyżykami) 

licuje się z licem słupów. Drugą warstwę 

płyt przymocowuje się drutem 

bezpośrednio do pierwszej w 8 lub 9 

miejscach (rys. 21) przeciągając go 

przez płyty w miejscach wiązania płyt 

drutami 'pionowymi i mocno skręcając 

końce. Zewnętrzna warstwa płyt powinna 

zachodzić do połowy grubości 

każdego słupa i w ten sposób okryć 

go i zabezpieczyć przed przemarzaniem. 

Długość produkowanych płyt prawdopodobnie 

nie starczy, aby jedna płytę 

można było sięgnąć od środka do 

środka sąsiednich słupów. Dlatego zewnętrzną 

warstwę dajemy z dwóch 

mniejszych płyt, jak pokazano na 

rys. 21. 

Należy zaznaczyć, że słupy pośrednie są pożądane tylko 

w- tych wypadkach, gdy wznoszone budynki nie mają stropów 

(stodoły, szopy, kuźnie itp.); wtedy oczep czy wieniec nie jest 

obciążony belkami i całą konstrukcją stropu. W przeciwnym 

razie odległości między słupami nośnymi nie powinny przekraczać 

1,6 m, a wszystkie słupy powinny być traktowane jako 

nośne i odpowiednio do tego wykonane, a ich wymiary (przekroje) 

nie mogą być mniejsze niż 35X35 cm przy niewielkich 

budynkach mieszkalnych typu wiejskiego. Przy większych 

budynkach mieszkalnych i gospodarskich niezbędne są obliczenia 

statyczne. * 

Przy takiej konstrukcji ścian zewnętrznych powierzchnia 

ścian od strony wewnętrznej zostanie podzielona filarami na 

,38 

pola o szerokości około 1,6 m. Może to okazać się niedogodne 

w użytkowaniu pomieszczeń, toteż nic nie stoi na przeszkodzie, 

aby równą płaszczyznę ścian odwrócić od wewnątrz. Wówczas 

filary wystąpią w charakterze pilastrów na zewnętrznej powierzchni 

ściany i powinny być otynkowane na równi ze ścianami. 

Łaty, do których przybijane są płyty przed otynkowaniem, 

należy obić trzciną, aby wyprawa nie odpadła. 

Poza tymi istnieją jeszcze inne rozwiązania wznoszenia ścian 

przy zastosowaniu słupów żelbetowych prefabrykowanych, zakopywanych 

do ziemi, lecz ponieważ są one bardziej skomplikowane 

i ich praktyczne zastosowanie wymaga dalszych badań, 

nie zostały one omówione w niniejszej broszurce. 

3. OCIEPLANIE ŚCIAN PŁYTAMI SŁOMIANYMI 

Ściany budynków mieszkalnych i dla inwentarza żywego, 

przez źle pojętą oszczędność, a ze szkodą materialną i z uszczerbkiem 

dla zdrowia mieszkańców, prawie zawsze wykonywane 

są na wsi zbyt cienkie. Bezpośrednio powoduje to 

przemarzanie ścian w czasie mrozów. W pomieszczeniach 

mieszkalnych odczuwa się wtedy chłód i tak zwane wianie 

od ścian pomimo silnego, a często zbyt mocnego napalenia 

W piecach. Przemarzanie powoduje zawilgocenie ścian z początku 

powierzchniowe, a następnie z biegiem miesięcy zimowych 

sięgające coraz bardziej w głąb ścian, co z kolei przyspiesza 

proces przemarzania i często jest powodem zagrzybiania 

— bardzo szkodliwego dla zdrowia użytkowników. 

Nadmiernie opalane piece pękają, drzwiczki paleniskowe wypadają 

i już po paru latach użytkowania piece trzeba przebudowywać. 

W celu zaoszczędzenia materiałów i uciążliwego a drogiego 

Ich transportu stosujemy ocieplenie ścian płytami słomianymi. 

Wówczas ściany budynków mieszkalnych i inwentarskich murowanych 

mogą być wykonywane z cegły o grubości nawet 

1 cegły (25 cm) zamiast dwóch cegieł (51 cm) lub też z kamieni 

o grubości tylko 35 do 40 cm zamiast niezbędnej grubości 

dochodzącej od 70 do 80 cm i wyżej zależnie od rodzaju 

39

kamienia. Również można budować ścianę w 1 pustak „ALFA" 

(25 cm) zamiast 1 1/2 pustaka (40 cm). Niedostateczna grubość 

ścian zostanie bowiem uzupełniona słomianymi płytami- 5 cm 

grubości przybijanymi od wewnątrz lub z zewnątrz budynku. 

Nawet ściany różnego: rodzaju baraków drewnianych, wykonanych 

tymczasowo z cienkich desek, mogą być skutecznie 

ocieplone płytami słomianymi. Pierwszymi barakami z desek 

19 mm ocieplonymi tymi płytami są baraki szkoły i internatu 

w Makowie Mazowieckim, z których korzystanie w zimie było 

zupełnie niemożliwe z powodu przewiewności i niskiej temperatury 

poniżej zera panującej wewnątrz pomieszczeń.: Po 

obiciu ścian i stropów jedną warstwą płyt słomianych o grubości 

5 cm w roku 1947 i wyprawieniu płyt zaprawą wapienną 

pomieszczenia stały się zupełnie ciepłe i przytulne. Od tego 

czasu setki typowych baraków służące jako tymczasowe pomieszczenia 

mieszkalne w całym kraju zostały ocieplone płytami 

słomianymi bądź trzcinowymi i nikt z użytkowników 

nie skarży się na przemarzanie ścian i chłód w należycie opalonych 

pomieszczeniach. 

Płyty do ścian drewnianych przybija się bezpośrednio do 

desek gwoździami o długości około 8 cm z podkładkami i owinięciem 

gwoździ drutem (por. rys. 16); na jedną płytkę wystarczy 

6 gwoździ. Obijanie ścian i stropów zawilgoconych 

starych budynków należy przeprowadzać w jesieni, aby przez 

lato budynki dobrze wyschły. Jeżeli chcemy ocieplić budynek 

zarażony grzybem, to przedtem należy usunąć wszystkie części 

budynku zarażone. Natomiast części zagrożone zagrzybieniem, 

to jest znajdujące się w pobliżu miejsc zagrzybianych należy 

oczyścić i zapuścić jednym ze środków grzybobójczych. Dopiero 

potem można przystąpić do robót ocieplających. 

We wznoszonych budynkach murowanych z cegły, pustaków 

lub kamieni płyty mogą być przybijane bezpośrednio do ścian, 

jeżeli zaprawa spoin nie uległa zupełnemu stwardnieniu 

i gwoździe łatwo wchodzą w spoiny. W tym wypadku gwoździe 

należy wybierać nieco dłuższe (do 10 om). Jeżeli nie mamy 

zamiaru ocieplać budynku zaraz po ukończeniu ścian, lepiej 

40 

jest wmurować w ściany klocki drewniane. Klocki te, o wielkości 

1/2 cegły lub okrągłe o długości około 15 cm wypiłowane 

są z grubszych okorowanych gałęzi (ok. 8 do 10 cm średnicy), 

abo żerdzi. Stosujemy zwykle po 4 klocki na 1 m kwadratowy 

w miejscach, w których mamy zamiar przymocować 

Ryg. 22. Przymocowanie płyt słomianych do ścian murowanych 

płyty do ścian. W przyszłości do tych klocków przybijamy 

ocieplające płyty gwoździami o długości około 10 cm. 

W budynkach murowanych starych, ocieplanych po kilku 

latach ich użytkowania, gdy gwoździ nie można wbijać 

W spoiny wskutek ich stwardnienia, należy bezpośrednio przy 

ścianach umocować listwy o przekroju poprzecznym 4X10 cm 

41

wykonane z desek. Długość listew powinna dokładnie odpowiadać 

wysokości ocieplanego pomieszczenia. Umocowuje się 

je w ten sposób, że ich górne i dolne końce opiera się na 

podłodze i w stropie i przybija się dodatkowo gwoździami 

do podłogi i stropu. Odległość od środka do środka listew powinna 

odpowiadać długości płyt. Do listew tych przybija się 

płyty gwoździami, stosując podkładki (pod główki) z bednarki 

(rys. 22) lub prowadząc drut 1 mm od gwoździa do gwoździa 

zakręcany pod główką (por. rys. 16). 

Ponieważ nie zawsze jest łatwo o deski na listwy, a przy 

tym materiał drzewny jako deficytowy jest bardzo drogi, 

więc można jeszcze wykorzystać bardzo dobrą przyczepność 

zapraw do płyt i dla ocieplenia ścian nalepić na nie płyty 

na zaprawie. W tym celu murowane ściany należy dokładnie 

oczyścić z tynków, jeżeli istniały i wykuć zaprawę z wszystkich 

spoin przynajmniej na głębokość 1 cm, a w murach 

zawilgoconych jak najgłębiej (w każdym razie nie mniej niż 

2 cm). Zawilgocone mury osuszyć przez okres letni otwierając 

wszystkie okna i drzwi w osuszanych pomieszczeniach, a jeżeli 

zajdzie potrzeba, to osuszyć przy pomocy żelaznych piecyków 

opalanych węglem lub koksem, ustawionych w pobliżu 

osuszanych ścian. Gdy ściany będą już zupełnie wysuszone, 

należy narzucić na nie tynk z zaprawy szybko wiążącej, 

a więc wapienno-gipsowej, cementowej lub cementowo-glinianej 

(o sporządzaniu tych zapraw będzie mowa w dalszych 

naszych rozważaniach) na grubość do 2 cm. Następnie trzeba 

wyrównać narzucony tynk tylko łatą bez zacierania jego packami. 

Płytę słomianą należy spryskać rzadką zaprawą cementową 

1:3, a nawet mlekiem cementowym i dopóki wyprawa 

jest jeszcze w świeżym stanie, przylepić płytę do ściany. Aby 

płyta zaraz po przylepieniu nie odpadła i dobrze połączyła się 

ze ścianą, powinno się ją podeprzeć przynajmnej jednym zastrzałem 

wykonanym z odpowiednio długiego kawałka żerdzi, 

grubszej gałęzi czy kawałka deski — co jest pod ręką. 

Zastrzał przytrzymuje płytę jednym końcem, pod który lepiej 

jest podłożyć niewielki kawałek deski. Drugi koniec wspiera 

42 

się o podłogę lub o przeciwległą ścianę. Po 2 do 3 dniach 

zastrzały można usunąć, a po 2 do 3 tygodniach ściany z płyt 

mogą już być tynkowane, gdyż będą stanowiły z murem nierozdzielną 

całość. 

Z tynkowaniem tych ścian nie należy się śpieszyć, gdyż płyty 

słomiane są nieprzewiewne i chociaż zaprawa stwardnieje 

w krótkim czasie, to jednak wilgoć nabyta przez mury jod 

zaprawy w tym czasie może jeszcze nie wyschnąć. 

VI. ZASTOSOWANIE PŁYT W STROPACH 

Zamierzając zastosować płyty słomiane do wykonania stropów 

należy rozstaw belek stropowych dostosować do szerokości 

produkowanych płyt, aby płyty wpuszczone między belki 

lub przybijane do nich nie ulegały przykrawaniu, co spowodowałoby 

straty materiału. Najprostszym rodzajem stropu z zastosowaniem 

płyt słomianych jest strop „nagi", na który składają 

się belki stropowe rozstawione co 0,8 do 1,0 m, licząc 

między osiami belek, oraz przybite do nich z wierzchu płyty 

słomiane o grubości 5 cm. Płyty i belki tynkuje się od spodu 

zaprawą wapienną z dodatkiem gipsu lub bez dodatku. Zamiast 

polepy, która przy stosowaniu płyt jest do ocieplenia 

niee potrzebna, daje się na płytach 2 cm warstwę tynku glinianego. 

Warstwa ta w razie płonięcia dachu zabezpiecza 

płyty od ognia, a jednocześnie razem z płytą i tynkiem od 

spodu tworzy dostatecznie grubą warstwę zabezpieczającą pomieszczenie 

przed przenikaniem zimna przez strop. 

W stropie tego rodzaju osiowa odległość belek równa 1 m 

jest o tyle dogodna, że wówczas mogą być stosowane płyty 

produkowane w prasach jednodźwigniowych o długości i szerokości 

1,0 m bez przycinania. Przy rozstawieniu belek co 

0,8 m można stosować płyty prasowane w prasach dwudźwigniowych 

o długości 1,6 m i przybijane w całości od razu do 

trzech belek. Przy każdym innym rozstawieniu belek płyty 

muszą być przykrawane, jednak w tym wypadku otrzymane 

bezwartościowe odpadki w znacznej mierze wpływają na 

43

wzrost kosztów wykonania stropu i jedyną na to radą jest prasowanie 

płyt o wymiarach dostosowanych do rozstawu belek 

stropowych. Strop nagi może być stosowany tylko jako nieużytkowy, 

to jest nie obciążony innym ciężarem poza wagą 

płyt i obustronnego ich otynkowania. 

Przy wykonywaniu stropu w budynkach gospodarskich dla 

poddaszy użytkowych, służących do przechowywania paszy 

itp., należy płyty wpuszczać między belki stropowe jako tzw. 

wsuwankę, zastępując płytami słomianymi deski ślepego pułapu 

(rys. 23). W tym celu do bocznych płaszczyzn belek przybija 

się łaty 4 do 5 cm tak, aby ich dolne płaszczyzny zlicowały 

się z odpowiednimi płaszczyznami belek (rys. 23). Na 

przybijanych łatach układa się płyty o grubości 5 cm, a następnie 

cały strop od spodu tynkuje się zaprawą wapienną. 

Alby tynk trzymał się belek i łat,.należy je przed tynkowaniem 

otrzcinować. Płyty po wierzchu tynkuje się zaprawą glinianą 

na grubość 2 cm, dla umożliwienia zaś przechowywania paszy 

po wierzchu belek przybija się żerdzie o grubości 5 do 8 cm 

między którymi pozostawia się szczeliny 3 do 5 cm. 

W budynkach mieszkalnych, jeśli zamierzamy wykonać stropy 

„pełne" z podsufitką (podsiębitką)* zamiast desek używa się 

na podsufitkę płyty. Płyty słomiane do tego celu wykonywane 

są o grubości 3 do 5 cm. Zastępują one w zupełności cienkie 

deski używane do podsufitek, przewyższając je wielokrotnie 

pod względem wartości cieplnych, jak też i przyczepności za- 

44 

Rys. 23. Strop wsuwany półużytkowy 

Rys. 24., Strop z wałków słomianych 

prawy. Toteż płyt słomianych dla tynków nie trzeba trzcino 

wać, jak to się czyni przy podsufiitce z desek, a przy obliczaniu 

kosztów należy potrącać koszt trzcinowania. 

Jeżeli jest mowa o stropach z użyciem słomy, to nie sposób 

jest pominąć stropu „wałkowego" (rys. 24). Zamiast ślepego 

pułapu i podsufitki z płyt można zalecić do wykonania jeszcze 

tańszy, a mający wiele bezspornych zalet strop z wałków 

(rys. 24), który zastępuje jednocześnie i ślepy pułap i podsufitkę. 

Do tego celu należy uprzednio przygotować większą 

ilość wałków słomianych (około 7 sztuk na 1 metr bieżący 

stropu) wykonanych z żerdzi (równych gałęzi z twardego 

drewna w ostatecznym wypadku sosnowych) o grubości 6 do 

8 cm, okręconych skręconymi powrósłami ze słomy o grubości 

4 do 5 cm. Ponieważ grubość powróseł mniej więcej równa 

się grubości łat, na których opierają się wałki między belkami, 

więc spód tych wałków licuje się ze spodem belek i po otynkowaniu 

belek i wałków od spodu wytworzy się równo płaszczyzna 

sufitu. 

Na stropie tego rodzaju nie ma potrzeby układania grubej 

polepy, gdyż wałki po okręceniu żerdek powrósłami i opaleniu 

ich nad ogniskiem w celu usunięcia zwisających luźnych 

słomek zanurza się na przeciąg 20 do 30 ińlinut w rzadkiej 

zaprawie glinianej. W ten sposób nadaje się powale cechy 

materiału ogniochronnego, a wałki jednocześnie chronią przed 

zimnem i hałasem. Wobec tych właściwości wałków zamiast 

polepy wystarczy cienka warstwa zaprawy glinianej, którą 

wyrównuje się górną powierzchnię stropu. 

VII. ZASTOSOWANIE PŁYT DO KRYCIA DACHÓW 

Nachylenie dachu dla płyt słomianych lub trzcinowych, 

otynkowanych zaprawą od zewnątrz na podstawie przeprowadzonych 

doświadczeń, zostało przyjęte na 40°, co odpowiada 

nachyleniu 1 :1,25 to jest na każdy metr wysokości dachu przypada 

nie więcej niż 1,25 m połowy szerokości (rozpiętości) 

liczonej między zewnętrznymi ścianami przekrywanego bu- 

45

dynku. Na przykład przy rozpiętości dachu 6 m połowa tej 

rozpiętości wynosi 6:2 = 3,0 m. Ponieważ na każdy metr wysokości 

powinno przypaść 1,25 m, przeto Wysokość dachu wyniesie 

3,0:1,25 = 2,4 m. Wysokość ta może być większa, 

lecz nigdy mniejsza; w przeciwnym bowiem razie możemy się 

narazić na przeciekanie pokrycia dachowego. 

Pokrycie dachu jedynie samymi płytami nie ochrania należycie 

budynku przed wodami opadowymi i należy je traktować 

jako podkład pod szczelniejszą powłokę z zaprawy cementowej 

lub lepiej gliniano-cementowej, o których będzie 

mowa w następnym rozdziale. Niewątpliwie ta ostatnia zaprawa 

wobec swej nieprzesiąkliwości i małej podatności na skurcze 

daje lepsze wyniki niż zaprawa cementowa ze zwykłego 

cementu portlandzkiego. 

Płyty słomiane o grubości 5 cm układane są dłuższą krawędzią 

równolegle do okapu i kalenicy, a źdźbłami prostopadle 

do okapu na łatach 38X60 mm, przybijanych do krokwi 

na płask w odległości około 50 cm jedna od drugiej. Przy 

pokrywaniu płytami o długości 1,6 mi zakładzie górnej płyty 

na dolną na 10 om, odległość środka od środka łaty wypadnie 

dokładnie 50 cm. Przy pokrywaniu płytami 1,0 m długości 

odległość ta zmniejszy się do 45 cm. 

W celu zaoszczędzenia wydatków na drogie łaty możemy 

zastąpić je podciosanymi żerdziami grubości 6 do 10 cm 

i wówczas żerdzie grubsze daje się pod dolną krawędź płyt, 

a najcieńsze pod górną, łaty zaś średniej grubości pod środek 

płyty (rys. 25). 

Przyjmując, że pokrycie zostanie wykonane z płyt o długości 

1,6 m, każdą z płyt opiera się na 4 łatach, z których 

co czwarta będzie służyła za oparcie górnej krawędzi dolnej 

płyty i dolnej krawędzi górnej płyty (por. rys. 25), założonej 

na dolną. Wskutek tego zakładu nachylenie płyt będzie nieco 

mniejsze od nachylania krokwi. W celu więc uzyskania 

prawidłowego nachylenia wszystkich płyt należy pod pierwszą 

płytę dać łatę okapową o wysokości 9 do 10 cm lub też pierwszą 

łatę o przekroju 38X60 mm przybić na rąb i dać pod nią 

46 

podkładką o grubości 3 cm i długości około 10 do 15 cm. Pod 

następną (drugą) łatę przybijaną, na płask należy dać podkładkę 

o grubości 3,5 cm lufo kawałek łaty 38X60 mm na 

płask. Następną trzecią łatę przybija się na rąb, bez podkładki, 

a czwartą na płask też 

bez podkładki. Piątą łatę 

przybija się tak jak 

drugą itd. na zmianę 

aż do samej kalenicy. 

Przed przystąpieniem 

do przybijania łat należy 

ustalić dokładną odległość 

między nimi, 

gdyż na ogół długość 

krokwi nie jest wielokrotnością 

długości płyt. 

Wskutek tego w ostatniej 

przykalenicowej 

warstwie może zabraknąć 

kilku centymetrów 

lub też okaże się nadmiar 

kilku, a nawet kil 

kunastu centymetrów. 

Ten brak lub nadmiar 

można uregulować przez 

Rys. 25. Łacenie i układ płyt słomianych 

na dachu 

zmniejszenie lub zwiększenie zakładów górnych warstw na 

dolne o 2 do 3 cm; nie wpłynie to ujemnie na całość pokrycia, 

a pozwoli uniknąć przycinania płyt i strat w cennym materiale. 

Po dokładnym ustaleniu odległości między łatami należy 

sporządzić wzornik (szablonik) z kawałka łaty, równy ustalonej 

odległości i przykładając go do dolnej przybitej już łaty 

układać i przybijać następną. 

Na tak przybitych łatach układa się płyty poczynając od 

dołu (to jest od okapu) poziomymi warstwami w ten sposób, 

aby włókna słomy czy trzciny w płytach leżały nie w poprzek 

47

połaci dachowej, lecz w kierunku jej spadku, czyli od kalenicy 

ku okapowi — podobnie jak się kryje strzechę słomianą. 

Pierwszą warstwę płyt należy nasunąć 5 do 6 cm poniżej 

końca krokwi, aby deski przybite do czoła krokwi wypadły 

pod płytą. Płyty w pionowych warstwach łączy się na styk 

(do czoła). Dla lepszego uszczelnienia pokrycia lepiej jest 

Rys. 26. Uszczelnienie styków pł$| słomianych 

paskami z papy 

pokryć ich podłużne 

krawędzie cienką warstwą 

lepiku lub zaprawy. 

Lepszym środkiem uszczelniającym 

są warkocze 

o grubości 2 do 

3 cm lekko skręcone 

z wyczesków konopnych, 

lub lnianych, a wreszcie 

targanej słomy zbóż. 

Po skręceniu zamacza 

się je w lepiku, zaprawie, a nawet w zawiesinie glinianej 

i wkłada się między styki płyt jako uszczelnienie. Zamiast 

tych środków zostały dokonane próby zakładania pomiędzy 

krawędzie płyt pasków papy załamanych w kształcie litery V 

(rys. 26). W tym celu rozcina się papę smołową (lepiej asfaltową) 

na paski o szerokości 12 do 15 cm i długości równej 

długości płyt (1,6 m). Następnie zgina się je, jak pokazano 

na rys. 26 i wkłada między płyty przed dociśnięciem jednej' 

płyty do sąsiedniej; odgięte zaś górne paski rozkłada się na 

sąsiednich płytach tak, aby przylegały do nich jak najszczelniej. 

Ponieważ wskutek ogrzewania promieniami słonecznymi 

oraz pod działaniem zmian atmosferycznych paski papy wichrują 

się i paczą, nie należy pozostawiać ich przez dłuższy czas 

bez osłony. Dlatego należy zaraz po ułożeniu części dachu 

(a najdalej następnego dnia) powierzchnię ułożonego dachu 

wraz z paskami otynkować jedną z opisanych zapraw. 

48 

Płyty przybija się tylko do dolnej i górnej łaty gwoździami 

0 długości 15 cm, tak aby gwoździe przeszły przez obie płyty 

założone jedna na drugą. Ze względu na wysoki koszt długich 

i stosunkowo grubych gwoździ (26 sztuk w 1 kg) oszczędniejsze 

rozwiązania umocowania płyt na dachu znajdziemy uwiązując 

płyty do łat ocynkowanym drutem 

2 mm, jak pokazano na rys. 27. 

Każdą następną górną warstwę płyt 

układa się podobnie, przy czym ich dolne 

krawędzie powinny być nasunięte na 

dolną warstwę około 8 do 10 cm i obie 

płyty przymocowuje się do łat gwoździami 

lub drutem. Kalenicę przykrywa się 

w teń sposób, że górne krawędzie przykalenicowych 

warstw powinny stykać się 

na grzbiecie kalenicy. W tym celu płyty 

ostatnich warstw, jeżeli zachodzi konieczność 

'zwężenia ich przez obcięcie, powinny 

być bardzo dokładnie przycięte i dopasowane, 

a po ułożeniu ich na dachu związane 

z sobą drutem. Dla osiągnięcia większej 

szczelności w tym połączeniu należy w styki 

przeciwległych płyt przed zaciśnięciem 

ułożyć osmołowane lub mocno prze- 

Rys. 27. Umocowanie 

do łaty dwóch warstw 

płyt słomianych założonych 

górna na dolną 

pojone gliną cienkie warkocze z paździerzy lub miękkiej 

słomy. 

Po ułożeniu płyt całą powierzchnię dachu należy otynkować 

zaprawą. Warstwa tynku powinna być jak najcieńsza, aby nie 

obciążała niepotrzebnie dachu. Tynk daje się grubości 1 do 

1 1/2 cm, to jest tyle tylko, aby wyrównał powierzchnię płyt. 

Do tynku przykleja się na lepiku papę smołową lub asfaltową 

w jednej lub dwu warstwach (podobnie jak to się czyni na podkładzie 

z desek lub betonowym). 

Ostatnio prowadzone są próby przyklejania papy do płyt 

przed ułożeniem ich na dachu na grubej warstwie lepiku, 

który zastępuje tynk. Papę nalepia się na całą płytę, przy 

49

czym na jednej bocznej krawędzi płyty i jednej dolnej nalepiona 

papa zwisa poza krawędzie płyty na 5 cm po to, aby 

po ułożeniu na dachu zwisające paski papy założyć na sąsiednią 

boczną płytę. W tym wypadku płyty na dachu układa 

się bez zakładania górnych warstw na dolne; wszystkie płyty 

w warstwach pionowych i poziomych przylegają do siebie, 

tworząc równą płaszczyznę dachu. Ponieważ ten sposób krycia 

znajduje się w trakcie doświadczeń, więc nie należy go traktować 

jako zalecenie, ia jedynie jako wzmiankę zasługującą 

na uwagę. 

Każdy z podanych sposobów odnosi się jedynie do dachów 

jedno- lub dwuspadkowych. Każdy inny kształt dachu zupełnie 

nie nadaje się do krycia go płytami ze słomy lub trzciny. 

Wypełnienie szczytów jednospadkowych i dwuspadkowych 

dachów powoduje pewną trudność ukośnego przycinania płyt 

i ich dopasowania do istniejącego spadku dachu. Aby uniknąć 

niedokładności oraz strat w materiale, należy przygotować 

szczegółowy rysunek całego szczytu i jego podziału na sekcje 

dostosowane do rozmiarów płyt. Poza tym należy wykonać 

trójkątny wzornik (szablon) z cienkich desek o nachyleniu 

równym nachyleniu dachu. Szablon ten przykłada się do płyty 

ułożonej na podłodze lub równym klepisku. Wzdłuż najdłuższej 

deski zakłada się jarzemka takie, jakich używamy do zszywania 

płyt z drutu 2 mm, przewlekając każde jarzemko przez 

płytę. Jarzemka zakłada się w dwóch równoległych liniach 

odległych od siebie 6 do 10 cm. Końce jarzemek wychodzące 

po przeciwnej stronie płyty skręca się mocno z sobą, obejmu-' 

jąc i łącząc każdą parę pionowych drutów znajdujących się 

po przeciwległych stronach płyty. Po skręceniu wszystkich 

jarzemek rozcina się kolejno pionowe druty wiążące płytę 

wzdłuż linii biegnącej między dwoma ukośnymi liniami świeżo 

założonych jarzemek z obu stron płyty (rys. 28). Przecięte 

końce drutów odgina się ku stronie zewnętrznej w kształcie 

haczyków. Haczyki te mają zadanie lepszego zespolenia pionowych 

drutów z jarzemkami i zapobieżenia ześlizgiwaniu 

się jarzemek z drutów wiążących. 

50 

Z chwilą wykonania haczyków na wszystkich drutach płytę 

rozcina się na dwie trójkątne części przeznaczone do wypełnienia 

szczytów wzdłuż nachylenia krokwi. 

Przybijanie płyt do szkieletu szczytu w niczym nie różni 

się od wypełniania ścian. Dla zachowania cech budownictwa 

regionalnego oraz w celu 

ochrony ścian szczytowych 

przed kroplami zacinającego 

deszczu oddziela się 

szczyty od ścian deską 

okapową. Deska ta może 

być wykonana z płyt trzcinowych 

lub słomianych o 

wyprawionej powierzchni. 

W celu umocowania okapu 

przybija się do skrajnej 

belki stropowej lub mur- 

Rys. 28. Sposób rozcinania płyt słomianych 

dla szczytów 

AB — miejsce rozcięcia płyt 

łata trójkątne klocki drewniane (jak to często się czyni dla 

pokrycia okapów deskami), na których układa się i przybija 

płyty- 

VIII. TYNKOWANIE PŁYT I POTRZEBNE DO TEGO 

ZAPRAWY 

Tynk (wyprawa) jest to ochronna powłoka z zapraw pokrywająca 

powierzchnie ścian, stropów itp. i nadająca im estetyczny 

wygląd oraz ułatwiająca utrzymanie czystości w pomieszczeniach. 

Aby tynk spełnił swoje zadanie, musi być wykonany 

umiejętnie i bardzo starannie, gdyż wszelkie uszkodzenia 

stają się łatwo widoczne. Przyczyn uszkodzeń jest bardzo 

wiele (na przykład: wady materiału używanego do zaprawy, 

zmiany temperatury, ugięcia i paczenie się płyt itp.). 

Zależnie od rodzaju użytkowania budynku płyty słomiane lub 

trzcinowe mogą być tynkowane zaprawą glinianą, wapienną, 

51

wapienno-gipsową lub zaprawą z gliny z dodaniem cementu. 

Grubość tynku na płytach nie powinna przekraczać 1,5 do 2 cm. 

Najprostszą formę tynków stanowią następujące tynki jednowarstwowe 

: 

1. Tynk surowy „rapówka". Wykonanie tego tynku polega 

na równomiernym obrzuceniu kielnią powierzchni jedną z niżej 

podanych zapraw. Tynk surowy stosuje się w budynkach 

gospodarskich, na strychach, na ścianach szczytowych i na 

innych elementach budynku nie wymagających gładkiej powierzchni. 

2. Tynk surowy z zagładzeniem od ręki kielnią. Powierzchnia 

takiego tynku jest bardziej szczelna niż narzuconego kielnią 

bez wygładzenia. 

3. Tynk surowy ściągany łatą lub packą. Zamiast wygładzenia 

kielnią nierówności ściąga się łatą tynkarską lub packą 

z miękkiego drewna. 

4. Tynk surowy pędzlowany. W celu uzyskania gładkiej powierzchni 

tynk surowy po ściągnięciu łatą lub packą dodatkowo 

pędzlu je się (zwilża się) rzadką zaprawą z równoczesnym 

zacieraniem drewnianą packą. 

Zaprawę glinianą do robót murowych i tynkowych sporządza 

się z gliny przez dodanie do niej piasku i zarobienie mieszaniny 

wodą w takiej ilości, aby w rezultacie powstało ciasto 

0 odpowiedniej gęstości (gęstego błota). Zaprawa tego rodzaju 

nie jest dostatecznie trwała ani mocna i nie jest też odporna 

na wilgoć. Nie należy też używać jej do tynkowania powierzchni 

zewnętrznych, wykonanych z płyt słomianych. Natomiast 

ze względu na szorstką powierzchnię płyt i na dużą przyczepność 

zaprawy glinianej do płyt można nią tynkować ściany 

wewnętrzne w budynkach gospodarskich drugorzędnych, jak 

szopy, kurniki, a nawet kuźnie i warsztaty. 

Do tynkowania ścian zewnętrznych i stropów z płyt słomianych 

może być natomiast użyta zaprawa gliniano-wapienna. 

Zaprawa ta po wyschnięciu i stwardnieniu zewnętrznie niczym 

się nie różni ed wapiennej. Chociaż nie jest ona tak trwała 

1 mocna jak wapienna, jednak ze względu na oszczędność ma- 

-56 

teriałów i niski koszt może zastąpić zaprawę wapienną. W skład 

tej zaprawy wchodzą następujące składniki: 1 wiadro wapna 

gaszonego dołowanego co najmniej przez 12 tygodni, 3 wiadra 

ostrego piasku drobnoziarnistego, 3 wiadra gliny tłustej, 

1 wiadro kro wieńca i 2 wiadra plew żytnich, jęczmiennych 

lub pszennych. Po dokładnym wymieszaniu wymienionych 

składników z sobą zarabia się je taką ilością wody, aby tnie 

występowała ona z masy, a zaprawa nabrała struktury średnio 

gęstego błota o jednolitym wyglądzie. 

Płyty tynkuje się zaprawą w ten sposób, że najpierw obrzuca 

się nią warstwę grubości 1 do 1 1/2 cm. Dopiero po paru dniach, 

gdy narzucona warstwa nieco przyschnie i stężeje, wygładza 

się ją drewnianymi packami, opryskując wygładzane powierzchnie 

tą samą zaprawą, lecz nieco rozcieńczoną wodą 

z dodaniem paru garści krowieńca lub krwi bydlęcej. 

W razie braku wapna można zastosować wyprawę o następującym 

składzie: 

1 wiadro gliny tłustej, 

1 wiadro piasku, 

1/2 kg mąki żytniej sparzonej, 

albo też: 

2 wiadra gliny, 

1/2 wiadra krwi bydlęcej, 

1 wiadro plew lub 1/2 wiadra sieczki ze słomy. 

Tymi zaprawami tynkuje się płyty podobnie, jak podano 

poprzednio, do grubości 2 cm. 

Zaprawy z gliny wymieszanej z piaskiem i niewielką ilością 

cementu stanowią odrębny ich rodzaj i jako materiał wiążący 

i służący do wykonania tynków zupełnie nowy wymagają 

szerszego omówienia. 

Glinę odpowiednio tłustą, lecz nie iłowatą, zarobioną wodą 

do gęstości śmietany, którą w tym stanie nazywamy zawiesiną 

glinianą, miesza się z cementem i piaskiem w różnych proporcjach, 

odpowiednio do przeznaczenia. Po stwardnieniu zaprawa 

ta stanowi zupełnie nowy materiał całkowicie różniący 

się od składników, z których został wykonany i odznaczający 

53

się cennymi właściwościami. Mianowicie przy odpowiednio dobranych 

składnikach i ich wzajemnym stosunku ilościowym 

nie ustępuje co do mocy i trwałości zaprawom wapiennym 

i wapienno-cementowym, a nawet je przewyższa. Jest ponadto 

prawie nieprzesiąkliwa, bardzo ekonomiczna i niewrażliwa na 

skurcze, wskutek czego podczas twardnienia można uniknąć 

pojawienia się rys (siatkowania powierzchni) i pęknięć. Proces 

wiązania i twardnienia przebiega tak szybko, że w wielu wypadkach 

już po kilku dniach zaprawa, a nawet wykonane 

z niej wyroby są zupełnie stwardniałe. » 

Największą uwagę należy poświęcić jakości gliny i wykonaniu 

z niej zawiesiny. Glina powinna być wolna od zanieczyszczeń 

organicznych, to jest trawy świeżej lub suchej, 

korzonków roślin, trzasek, 'wiórów itp. i innych szkodliwych 

domieszek, a zawartość piasku nie powinna przekraczać 20%. 

Jednym słowem glina powinna być takiej jakości, jaką używa 

się do wyrobu cegły. Przy większych budowlach, względnie 

zespołach stawianych budynków glinę należy zbadać laboratoryjnie. 

Glinę przed użyciem do budowy należy uprzednio poddać 

wymoczeniu. W tym celu wykopuje się dół o głębokości około 

1,0 m i wymiarach zależnych od potrzeb i zapełnia się go do 

połowy głębokości świeżo wykopaną gliną, którą zalewa się 

wodą. W tym stanie glina powinna pozostać przynajmniej 

jedną dobę. W moczonej glinie dobrze jest wykonać dziury 

zaostrzonymi drągami dla 'ułatwienia dostępu wody do gliny. 

Zawiesinę glinianą rozrabia się bądź to przy pomocy mechanicznych 

mieszadeł, bądź ręcznie w skrzyniach drewnianych. 

Najlepiej do tego celu nadają się betoniarki. Dobrze 

rozmoczona glina już po 2 do 3 minutach rozrabiania przez 

wolnospadową betoniarkę przeobraża się w zawiesinę o należytym 

rozdrobnieniu i wymieszaniu z wodą. 

Ręcznie sporządza się zawiesinę glinianą w skrzyni o wymiarach 

około 2,0X3,0 m i 40 do 50 cm głębokości. Glinę wymoczoną 

w dole nakłada się do skrzyni i zalewa wodą o objętości 

nieco mniejszej od objętości gliny, po czym zarabia się 

54 

glinę wodą i miesza w skrzyni za pomocą murarskiej gracy 

lub żelaznych grabi, aż do uzyskania rzadkiej masy o gęstości 

śmietany zwanej zawiesiną. Otwór spustowy skrzyni powinien 

być zaopatrzony w siatkę drucianą o oczkach 8 do 10 mm 

z zasuwą osłaniającą siatkę od wewnątrz i zamykającą otwór 

spustowy, jak w skrzyni służącej do gaszenia wapna. W odległości 

2,0 do 3,0 m od skrzyni wykopuje się jeden lub dwa doły 

1,5 m szerokości około 3,0 do 3,5 m długości i około 75

cjalnym stożkiem blaszanym, zwanym stożkiem pomiarowym 

Nowikowa. Na drobnych budowach wystarczy kontrola gęstości 

przez ważenie zawiesiny w naczyniu o znanej pojemności, 

Mając tak wykonaną zawiesinę można przystąpić do przygotowania 

zaprawy cementowo — glinianej. W tym celu do foli 

(skrzyni murarskiej) wlewa się zawiesinę, do której dosypuje 

się odpowiednią ilość cementu portlandzkiego „250". Oba te 

składniki bardzo dokładnie miesza się ze sobą dolewając w razie 

potrzeby tyle wody, aby jej już nie dodawać po dosypaniu 

piasku. Po stwierdzeniu, że mieszanina ma jednolity kolor 

bez plam i smug, dosypuje się stopniowo określoną ilość piasku 

mieszając wciąż zaprawę, aż do otrzymania masy o jednolitej 

strukturze. Należy nie zapominać, że przygotowana zaprawą 

powinna być zużyta w ciągu dwóch godzin, a w dnie upalne 

nawet w ciągu jednej godziny od dodania cementu do zawiesiny, 

gdyż po upływie tego czasu rozpoczyna się wiązanie zaprawy. 

Zależnie od przeznaczenia zaprawy i jakości gliny zmienia 

się ilość składników, to jest cementu, zawiesiny i piasku, których 

stosunek przy zachowaniu powyższej kolejności przedstawia 

się następująco: 

Do tynkowania ścian zewnętrznych od strony zewnętrznej 

na 1 część cementu bierze się 1 część zawiesiny i 6 części piasku 

(to jest 1:1:6) można też przyjąć skład zaprawy 1 :1,5 : 8 

albo 1:2:9 (zaprawa nr 1). 

Do tynkowania ścian wewnątrz stosuje się słabsze zaprawy, 

a mianowicie: 1:2:10 lub 1:2: 14 albo 1:3:16 (zaprawy nr 2). 

Do tynkowania pokrycia dachu z płyt słomianych należy 

stosować zaprawę mocniejszą: 1 : 0,5 : 2,5 albo 1 : 0,5 : 3, albo 

1:1:4 lub 1:2:5 (zaprawa nr 3), z których za najstosowniejsze 

należy uważać te dwie ostatnie (to jest 1 :1 :4 i 1 : 2 :5), 

gdyż przy zaprawach tłustych zachodzi obawa pojawienia się, 

bardzo szkodliwych, prawie niewidocznych rys na powierzchni 

dachu wskutek skurczów zaprawy o dużej zawartości cementu. 

Zaprawa gliniano-cementowa ma cenną właściwość bardzo 

szybkiego twardnienia i przy odpowiednich warunkach atmo- 

56 

sferycznych już po dwóch dniach można ją uważać za wystarczająco 

stwardniałą. Wykonane z niej tynki mogą być zacierane 

już po kilku godzinach. Aby zaprawa nie spływała 

po obrzuceniu nią płyt, powinna być dostatecznie gęsta. 

Do spajania płyt ze sobą, jak również płyt ze słupami, należy 

używać jedną z zapraw nr 1. 

Jakkolwiek płyty ze słomy i trzciny mają dostatecznie 

szorstką powierzchnię i przyczepność zaprawy do nich jest 

bardzo duża, to jednak zdarzają się wypadki pojawienia się 

drobnych rys na powierzchni tynków, przeważnie wzdłuż linii 

połączenia płyt z sobą, a nawet odpadania kawałków tynków 

zewnętrznych i to od strony południowej. 

Przyczyną pękania zwykle bywa wykonywanie tynków zewnętrznych 

w dni upalne lub w czasie silnych wiatrów. Otóż 

tynki zewnętrzne należy wykonywać w dnie pochmurne. Tynki 

gliniano — cementowe należy chronić od słońca i wiatru przynajmniej 

przez jedną dobę, tynki innych rodzajów przez kilka 

dni, aż należycie wyschną. Inną przyczyną pikania tynków 

i to na płytach trzcinowych jest niestaranne sortowanie trzciny, 

co ma miejsce zwłaszcza w zakładach masowej produkcji. 

Niedojrzałe źdźbła trzciny na powierzchni płyt z biegiem czasu 

wysychają, zmniejszają swą objętość i oddzielają się od tynku, 

powodując pojawienie się rys, wtedy nawet kawałki tynków 

mogą całkowicie odspoić się. 

Aby temu przeciwdziałać, należy trzcinę dokładnie sortować. 

Jeżeli korzysta się z płyt kupionych, to ich powierzchnię 

należy dokładnie przejrzeć i usunąć z powierzchni wszystkie 

niedojrzałe (najczęściej zielone) źdźbła przez ich wyłamanie^ 

Pojawienie się rys wzdłuż linii styków płyt z sobą, jeśli 

chodzi o tynki wewnętrzne, jest nieszkodliwe. Natomiast na 

zewnętrznej stronie ścian zewnętrznych należy pękaniu płyt 

przeciwdziałać przez łączenie płyt ze sobą (zarówno ściennych 

jak i dachowych) zaprawą gliniano-cementową, która jest 

mało podatna na skurcz i spaja płyty w jedną organiczną 

całość. 

Jeżeli zalecanego spajania płyt z sobą z jakich bądź powodów 

57

oznak „starzenia się" i jest w takim prawie stanie, w jakim 

był zaraz po ukończeniu. Szkielet drewniany tego budynku 

został obity płytami od strony zewnętrznej. Płyty otynkowano 

zaprawą wapienną, dach pokryto płytami, które otynkowano 

znacznie później. W tym czasie pomimo kilkakrotnych silnych 

deszczów dach przed tynkowaniem przeciekał w dwóch miejscach 

wskutek powichrowania się pasków papy założonej między 

płytami. Po otynkowaniu powierzchni bez nalepienia papy 

zacieki zniknęły. 

58 

nie stosuje się, to wszystkie styki płyt można zabezpieczyć 

siatką metalową, którą wiąże się do płyt za pomocą cienkiego 

wyżarzonego drutu. Takie zabezpieczenie jest jednak dość 

kłopotliwe i w warunkach wiejskich nie zawsze dostępne. 

IX. PRZYKŁAD BUDYNKU Z PŁYT SŁOMIANYCH 

Jednym z trafniejszych przykładów zastosowania płyt ze 

słomy może służyć budynek remizy dla maszyn i narzędzi 

rolniczych GOM, wzniesiony w Nadarzynie pod Warszawą 

v 1949 roku (rys. 29). Budynek ten do dziś nie nosi żadnych 

Rys. 29. Budynek wykonany z zastosowaniem 

płyt słomianych 

X. OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA BUDYNKÓW Z PŁYT 

SŁOMIANYCH 

Płyty wykonane ze słomy i trzciny osłonięte tynkiem są 

wystarczająco odporne na działanie ognia. Wytrzymują one 

temperaturę 700° C w ciągu 1/2 godziny. 

Dotychczas obowiązująca ustawa budowlana rozróżnia budynki 

ogniotrwałe i nieogniotrwałe. Płyty słomiane zostały 

zaliczone do materiałów palnych, tak jak wszelkie materiały 

drzewne. 

Budynki, których ściany zewnętrzne i nośne wewnętrzne są 

wykonane z płyt ze słomy i trzciny, nawet osłonięte tynkiem, 

są zaliczone w ustawie do nieogniotrwałych. Stropy z płyt są 

traktowane przez ustawę budowlaną jako palne; natomiast 

pokrycia dachowe z płyt słomianych osłoniętych papą albo 

tynkiem zalicza się do pokryć niepalnych. Należy jednak mieć 

na uwadze, że jedynie materiał ścian zewnętrznych i nośnych 

wewnętrznych oraz pokrycie dachu stanowi w myśl przepisów 

ustawy budowlanej o zaliczeniu budynku do ogniotrwałych 

lub nieogniotrwałych. Z tego wynika, że w budynku ogniotrwałym 

ściany wewnętrzne nienośne, stropy i dachy mogą 

być wykonane z płyt otynkowanych lub pokrytych papą. 

Przy stawianiu budynków nieogniotrwałych należy przestrzegać 

zachowania odległości od sąsiednich zabudowań i granic 

sąsiadów. A więc przy zabudowie wiejskiej odległość od 

granic sąsiadów powinna wynosić najmniej 6 m, a od wszelkich 

innych budynków na tej samej działce 12 m. 

Gdy zbyt szczupłe wymiary działki budowlanej uniemożliwiają 

wzniesienie nieogniotrwałego budynku w przepisowej 

odległości od budynków sąsiednich i zachodzi potrzeba przesunięcia 

go na samą granicę sąsiada lub zbudowania go w odległości 

mniejszej od 3 m od sąsiedniego budynku na tej samej 

działce, wolno to uczynić za zezwoleniem władz budowlanych 

pod warunkiem zabezpieczenia stawianego budynku murem 

przeciwpożarowym. Mur przeciwpożarowy powinien być wykonany 

z materiałów ogniotrwałych, a więc z cegły palonej 

59

0 grubości najmniej 25 cm, kamieni (z wyjątkiem wapieni) lub 

betonu, czy elementów betonowych prefabrykowanych. Do tego 

celu nie może być użyty beton wapienny (w którym materiałem 

wiążącym jest wapno), a także nie wolno używać cegły 

wapienno-piaskowej („silikatowej"). 

Dla ochrony osiedli przed przenoszeniem się ognia z sąsiednich 

działek 'zaleca się Jtażdą działkę budowlaną osłaniać drzewami 

przez zasadzenie na granicach działki drzew liściastych 

w odległości najwyżej 5 m jedno od drugiego. 

Dla lepszego zabezpieczenia płyt przed ogniem, który może 

zagrażać w czasie pożaru od sąsiednich budynków, i dla ochrony 

przed szkodliwymi wpływami atmosferycznymi należy je zawsze 

otynkować zaprawą chociażby glinianą. 

W nieogniotrwałych budynkach nie wolno przechowywać 

nafty i innych materiałów łatwopalnych. Jeżeli płyty nie są 

od strony wewnętrznej otynkowane, nie należy dłużej ponad 

1 dobę przechowywać w takich pomieszczeniach wapna palonego 

złożonego luzem. Również w takich budynkach nie mogą 

być umieszczane kuźnie i warsztaty lub wytwórnie o otwartych 

ogniskach. 

Co do wewnętrznych urządzeń, to przepisy przeciwpożarowe 

traktują konstrukcje z płyt na równi z konstrukcjami z drewna. 

A więc pieców ogrzewalnych, kuchennych i wszelkich palenisk 

nie wolno stawiać bezpośrednio przy ścianach z płyt, lecz 

powinny być one umieszczane w pewnej odległości od ścian, 

a mianowicie od ścian otynkowanych najmniej 15 cm, a od 

nieotynkowanych 25 cm. Również piece, kuchnie i kominy 

stawiane w otworach ścian z płyt powinny być oddzielone 

od krawędzi ścian murem' przynajmniej w 1/2 cegły. 

Wszelkiego rodzaju piecyki i kuchenki żelazne nie wykładane 

wewnątrz cegłą powinny być ustawiane w odległości 

nie mniejszej niż 25 cm od ścian z płyt słomianych otynkowanych 

i 50 cm od nieotynkowanych. Przed paleniskami pieców 

i kuchen podłoga drewniana powinna być osłonięta kawałkiem 

blachy 40X50 cm lub innym ogniotrwałym materiałem. 

Piece i kuchnie należy łączyć z kominami rurami ka- 

60 

mionkowymi, żeliwnymi lub z 2 mm blachy o wewnętrznej 

średnicy 15 cm. Rury łączące piece i kuchnie z przewodami 

kominowymi powinny być oddalone najmniej o 25 cm od 

otynkowanych palnych części budynku, a od nieotynkowanych 

o 50 cm. Przy przepuszczaniu rur przez ściany luib stropy z materiałów 

palnych pomiędzy ścianą a rurą powinna być założona 

izolacja z materiałów niepalnych. Grubość warstwy izolacyjnej 

powinna być co najmniej na 1 cegłę (25 cm). Kolana 

rur powinny być zaopatrzone w szczelnie zamykane drzwiczki 

wycierowe. Piece, kuchnie i inne paleniska oraz otwory wycierowe 

nie mogą być umieszczane pod schodami. 

Na strychach i poddaszach nie wolno łączyć pieców i kuchen 

z kominami za pomocą tak zwanych „świnek" lub „leżaków*'. 

Połączenia takie powinny być wykonywane ukośnie pod kątem 

najmniej 60° do poziomu. W budynkach mających dach pokryty 

materiałem niepalnym wysokość komina nie może być 

mniejsza niż 30 cm nad połacią dachową z tym warunkiem, 

aby odległość górnej krawędzi komina od połaci w kierunku 

poziomym wynosiła najmniej 1 m. Natomiast przy pokryciu 

palnym najmniejsza wysokość od kalenicy (nie od połaci dachowej) 

powinna wynosić 60 cm. Nawet przy pokryciu niepalnym 

należy kominy wznosić 15 do 20 cm powyżej kalenicy 

dla zapewnienia dobrego ciągu. 

Kominy na poddaszach i strychach powinny być na całej 

wysokości otynkowane, a przynajmniej obrzucone (orapowane) 

zaprawą i pobielone. 

Na strychach budynków mieszkalnych nie wolno przechowywać 

materiałów palnych, słomy, siana, mebli itp.

Czytelnicy, (którzy chcieliby pogłębić swoje wiadomości z zakresu 

budownictwa wiejskiego z płyt słomianych i trzcinowych, mogą przeczytać 

następujące prace: 

Meu-ś W., Witebski Z., Wiater W.: Poradnik murarza wiejskiego. BA, 

Warszawa 1956. 

Olczak S., Jędrejek W., Wiater W.: Poradnik cieśli wiejskiego. BA, 

Warszawa 1957. 

Sawaszyński J.: Ochrona przed pożarami w budownictwie. Szczecin, 

1949. 

Witebski Ż.: Miejscowe materiały budowlane. BA. Warszawa 1957.

Budynki z płyt słomianych i trzcinowych - Chrzanowski S. - Cohabitat

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?