Budynki z gliny - Zygmunt Racięcki - Cohabitat

Mgr inż. ZYGMUNT RACIĘCKI
BUDYNKI Z GLINY
wydanie II rozszerzone
WWW.COHABITAT.NET
WYDAWNICTWO
• A R K A D Y -
WARSZAWA 1962

.Opiniodawca I wy dania
prol. mgr inż. Andrzej Rzymkowski
Redaktor naukowy
mgr inż. Stanisław Seralin
W pracy opisano wykonywanie budynków z gliny
ubijanej w deskowaniu oraz z bloków glinianych.
Broszura przeznaczona jest dla budujących domy
mieszkalne i gospodarskie budynki na wsi oraz
domki jednorodzinne w miastach i miasteczkach,
rzemieślników budov/lanych i instruktorów budownictwa
wiejskiego.
WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE
Okładką projektował
Tadeusz Kobyłka
Redaktor techniczny
K. Kardaszewicz
Korektor techniczny
W. Witkowska
Wydanie II. Nakład 5080 egz. Ark. wyd. 3,6. Ark. druk. 4. Format A5. Papier druk. sat.
cl. V, 70 g z fabr. pap. Włocławek. Rękopis oddano do składania 7. IX. 1961. Podpisano
do druku 18. XII. 1961. Druk ukończono w styczniu 1962 r. Symbol 20559/Bw. Cena zł 6.—
Krakowskie Zakłady Graficzne Nr 8 —Kraków, ul. Kościuszki 3 — Zam. 280 — K-8
SPIS TREŚCI
I. Zalety budynków z gliny . 5
II. Glina jako materiał budowlany 10
1. Właściwości gliny 10
2. Badanie gliny i ustalanie składu mieszaniny 11
3. Wydobywanie gliny 14
III. Sposoby wykonania ścian z gliny 16
IV. Budowa z bloków glinianych 18
1. Przygotowanie terenu na produkcję bloków 18
2. Wyposażenie wytwórni bloków 20
3. Wykonanie bloków . . . . . • • • ' • • • 30
4. Wykonanie ścian z bloków 34
V. Wykonanie ścian ubijanych w deskowaniu 40
1. Okres wykonania ścian 40
2. Przygotowanie masy glinianej 40
3. Grubość ścian . . . . . . . . 42
4. Deskowanie ścian . . . . . . . . . . . . . . 42
5. Wykonanie ścian • . ., . 47
6. Kalkulacja robocizny . 5 3
VI. Tynkowanie ścian glinianych 54
VII. Nadproża gliniane 56
VIII. Płyty stropowe z gliny 57
IX. Uwagi ogólne 59
X. Zabezpieczenie przeciwpożarowe budynków wiejskich . . . . 61
Str.

I. ZALETY BUDYNKÓW Z GLINY
Brak zaufania do budownictwa z gliny jest wynikiem nie­
znajomości zalet tego materiału, a niekiedy niewłaściwego
wykonawstwa. Prawidłowo wykonane budynki z gliny mają
następujące zalety:
1) są trwałe prawie nieograniczenie, jeżeli tylko ściany są
odpowiednio zabezpieczone przed działaniem wody,
2) są ciepłe zimą i chłodne latem, jeżeli na stropach położona
jest ciepła polepa,
3) długo zatrzymują ciepło w ścianach tak, że zimą nie
potrzeba co dzień palić w piecach,
4) są suche, jeżeli wykonano przepisową wentylację i zabez­
pieczono ściany przed wilgocią z zewnątrz,
5) są zdrowe dla ludzi i zwierząt; wg źródeł niemieckich
w budynkach z gliny ludzie nie chorują na reumatyzm, przy
czym stwierdzono, że zwierzęta, szczególnie kury i świnie, naj­
lepiej chowają się w budynkach z drewna lub gliny,
6) są tanie, ponieważ do wykonania ścian użyty zostaje miej­
scowy surowiec bez dodatku materiałów przemysłowych, odpa-
dają koszty transportu oraz możliwy jest duży wkład robocizny
budującego się.
Dla przykładu przytoczę słowa gospodarza Franciszka Droż-
niaka ze wsi Goszcza pow. miechowskiego, właściciela budynku
mieszkalnego z bloków glinianych: „samiśmy z babą wykonali
bloki i samiśmy postawili dom".
Jeżeli kto nie wierzy w wartość gliny jako materiału bu­
dowlanego, niech wykona blok gliniany według podanych dalej
wskazówek, a po wyschnięciu niech spróbuje rozbić go młot­
kiem. Dla porównania niech uderzy młotkiem w cegłę paloną.
W niektórych okolicach kraju wiele jest starych wiejskich
budynków z gliny. Przeważnie jednak są to budynki żle wyko-
5

Rys. 1. Dom mieszkalny z gliny ubijanej w Dobrej koło Limanowej wykonany
w 1943 roku
Rvs. 2. Budynek szkolny w Kasince Małej (powiat Limanowa) wykonany
z gliny ubijanej w 1948 roku
nane i ubogo wyposażone, tak że nie robią zachęcającego wra­
żenia. Wiele jest jednak budynków w kraju i za granicą
wykonanych w dawnych i w ostatnich latach, które nie budzą
żadnych zastrzeżeń pod wzglądem trwałości i wartości użytkowej.
Wymienię tylko niektóre najbardziej charakterystyczne:
W Tarchominie pod Warszawą stoi pałac z końca XVIII wie­
ku, w którym obecnie mieści się muzeum kultur ludowych.
Parter wykonany jest z cegły, a piętro z gliny. Prawdopodobnie
dlatego parter wykonano z cegły, że budynek, do czasu wy­
konania wałów przeciwpowodziowych, często znajdował się
w obrębie zalewu wezbranej Wisły.
Na rysunku 1 pokazany jest budynek rolnika Władysława
Lacha w Dobrej koło Limanowej (przy szosie Rabka — Nowy
Sącz), wybudowany w 1943 roku (zdjęcie z 1956 roku). Budynek
jest piętrowy z mieszkaniem na poddaszu. Ściany i szczyty do
samej góry (l1m wysokości) ubite są z gliny. Stropy drewniane.
W 1948 roku wykonano z gliny ubijanej budynek szkolny
Rys. 3. Budynek mieszkalny z bloków glinianych ze stropami DMS wzniesiony
w Skawinie w roku 1954/1955
7

Rys. 4. Budynek mieszkalny z gliny na terenie szpitala dla nerwowo, chorych
w Pruszkowie
w Kasince Małej pow. Limanowa (rys. 2), według projektu
prof. A. Rzymkowskiego.
Na rysunku 3 pokazany jest budynek w stanie surowym
wykonany w 1954/1955 roku na osiedlu mieszkaniowym huty
aluminium W Skawinie koło Krakowa. Ściany wymurowane
są z bloków glinianych (częściowo w czasie mrozu). Stropy są
żelbetowe typu DMS. Od 1955 roku budynek jest zamieszkały.
Na terenie szpitala dla nerwowo chorych w Pruszkowie pod
Warszawą (stacja kol. Malichy) w 1956 roku wybudowany został
z miejscowej gliny dom mieszkalny dwupiętrowy (rys. 4), o na­
stępujących cechach technicznych:
a) fundamenty w większej części cementowo-gliniane z gruzem
ceglanym,
8
b) ściany nośne (poprzeczne) wykonane częściowo z gliny
ubijanej w deskowaniu, a częściowo z bloków glinianych i ce-
mentowo-glinianych z paździerzami,
c) ściany zewnętrzne nienośne (podłużne) grub. 25 cm wyko­
nane z bloków cementowo-glinianych z paździerzami,
d) stropy na belkach żelbetowych typu DMS, z prostymi stop­
kami (belki podobne są do obecnie stosowanych belek T-27, lecz
o wysokości tylko 20 cm), wypełnione płytami glinianymi zbro­
jonymi żerdziami, a częściowo pustakami DMS,
e) konstrukcja dachowa z belek żelbetowych, jak w stropie,
opartych na ścianach poprzecznych wyprowadzonych przez
poddasze,
f) pokrycie dachu z falistych płyt eternitowych ułożonych na
ruszcie z łat i desek między belkami żelbetowymi.
W Glichowie, pow. Myślenice, woj. krakowskie, wykonany
został w 1958 roku przez rolnika Jana Obidowicza budynek
mieszkalny połączony z inwentarskim, o ścianach ubijanych
z gliny (rys. 5). Według obliczeń Ośrodka Badawczo-Instrukta-
żowego Instytutu Techniki Budowlanej w Krakowie, właściciel
zaoszczędził na koszcie ścian 70% w porównaniu z kosztem ścian
z cegły, przy wkładzie własnej pracy w wysokości 30% ogólnej
robocizny.
Rys. 5. Budynek mieszkalny połączony z inwentarskim w Glichowie, pow.
Myślenice, właściciel Jan Obidowicz
9

Za granicą również nie brak budynków z gliny wykonanych
dawniej i obecnie. Na rysunku 6 pokazano część osiedla miesz­
kaniowego w Mucheln (NRD) wykonanego z gliny ubijanej
w deskowaniu.
Rys. 6. Osiedle mieszkaniowe w Miicheln (NRD) wybudowane z gliny ubijanej
II. GLINA JAKO MATERIAŁ BUDOWLANY
1. Właściwości gliny
Glina składa się z cząstek ilastych, pyłów, piasku, żwiru
oraz rozmaitych zanieczyszczeń, przeważnie związkami organicz­
nymi, tlenkiem żelaza i wapniem.
Cząstki ilaste są bardzo drobne, niewidoczne gołym okiem.
Nadają one glinie charakterystyczne jej cechy jak: plastyczność
w stanie mokrym, spoistość, skurcz przy wysychaniu i skamie­
niałość po wyschnięciu.
Pyły są materiałem wypełniającym, zmniejszającym spoistość
gliny, nie zawsze jednak wpływającym na zmniejszenie wytrzy­
małości na ściskanie, jak na przykład w lessach.
10
Piasek odgrywa podobną rolę jak w betonie. Cząstki ilaste
podobnie jak cement zlepiają ziarna piasku. Duży wpływ na
wytrzymałość gliny ma kształt ziarn piasku. Gliny zawierające
piasek ostry, o ziarnach kanciastych (gliny górskie w wojewódz­
twach południowych), mają większą wytrzymałość niż gliny
z piaskiem o ziarnach okrągłych (gliny nizinne w województwach
centralnych i północnych).
Żwir, szczególnie gruby, nie jest pożądany w glinie, gdyż
kamyki żwiru pod ciśnieniem działają jak kliny i mogą powo­
dować odłupanie się części wyrobów glinianych, na przykład
w blokach.
Zanieczyszczenie gliny związkami organicznymi i tlenkiem
żelaza nie jest szkodliwe, a nawet przegniłe związki organiczne
zwiększają spoistość gliny i jej wodoodporność.
Zanieczyszczenie marglem nie jest szkodliwe, jeżeli glina nie
jest wypalona. W surowej glinie margiel może być traktowany
jako żwir. Natomiast nadmiar pyłów wapiennych zawartych
w glinie powoduje zmniejszenie spoistości gliny. Ujemny wpływ
pyłów wapiennych zmniejsza się, gdy do gliny dodamy ostrego
piasku.
Zależnie od zawartości cząstek ilastych rozróżniamy gliny
chude, tłuste i iły. Gliny zbyt chude nie nadają się do celów
budowlanych, ponieważ są za słabe. Gliny zbyt tłuste silnie
kurczą się przy wysychaniu powodując pękanie wyrobów lub
ubitej ściany. Iły nie są stosowane do wykonywania ścian
ze względu na trudność przeróbki, natomiast nadają się do
wyrobów cementowo-glinianych.
Odrębne cechy ma less. Składa się on przeważnie z pyłów
i piasku. Łatwo miesza się z dodatkami (sieczka, plewy) i łatwo
ubija. Ze względu na małą spoistość, ale dużą wytrzymałość
na ściskanie nadaje się tylko do wykonania ścian ubijanych
w deskowaniu.
2. Badanie gliny i ustalanie składu mieszaniny
Jedną z ważniejszych cech technicznych gliny mających
wpływ na jakość budynku jest skurcz gliny przy wysychaniu.
Wielkość skurczu waha się od 1% do 12°/o (1 mm do 12 mm na
10 cm). Ze względów technicznych skurcz gliny powinien być
11

w granicach 1,5 do 2% dla ścian ubijanych, a 3 do 4% dla
bloków.
Skurcz gliny możemy zbadać w następujący sposób.
Bryłę wilgotnej gliny, o naturalnej ziemnej wilgotności, bez
korzeni i innych obcych domieszek ugniatamy w ręku, formu­
jemy kulę, następnie między dwiema deseczkami spłaszczamy ją
na placek grubości 1,5 do 2 cm
i długości około 25 cm, po czym
kładziemy placek na kawałku szy­
by posmarowanej oliwą. Placek
powinien być gładki, niespęka-
ny. Na placku rysujemy płytko
rysę, na której poprzecznymi
kreskami oznaczamy długość do­
kładnie 200 min, czyli 20 cm
(rys. 7).
Szybę z plackiem kładziemy w miejscu zacienionym. Po
wyschnięciu placka mierzymy długość rysy. Zmniejszenie się
długości w milimetrach podzielone przez dwa stanowi procent
skurczu. Na przykład: po wyschnięciu długość rysy wyniosła
183 mm, a więc skurczyła się o 200—188 = 12 mm. Skurcz wynosi
12 :2 = 6%. Pomiar należy powtórzyć po kilku dniach, aby
przekonać się, czy placek już więcej nie kurczy się.
W celu zmniejszenia skurczu gliny należy dodać taką ilość
materiałów schudzających, aby skurcz w przypadku użycia gliny
do ścian ubijanych wyniósł 1,5 do 2°/o, a w przypadku bloków
2 do 3%.
Jako materiały schudzające stosuje się: piasek, żużel, sieczkę,
plewy, paździerze lub trociny. Glina z dodatkiem piasku daje
materiał takiej wartości cieplnej jak cegła palona, natomiast
z dodatkiem żużla lub materiałów roślinnych — daje materiał
„, cieplejszy".
Piasek powinien być grubszy i ostroziarnisty. Piasek drobny
słabo schudza, należałoby wziąć go więcej, a to spowodowałoby
zmniejszenie wytrzymałości gliny.
Żużel powinien być przesiany przez siatkę (rafę) o oczkach
4 mm. To co przejdzie przez siatkę, należy odrzucić a użyć
pozostałość rozkruszając ją tak, aby ziarna nie były większe niż
12
Rys, 7. Próba skurczu gliny
10 mm. Przed użyciem należy żużel obficie polać szlamem gli­
nianym i przemieszać.
Sieczka może być z jakichkolwiek wysuszonych roślin takich,
które w stanie suchym roztarte w dłoni nie ścierają się w proch.
Może to być dowolna słoma, łęty grochu lub fasoli, pokrzywa,
wrzos itp. W każdym razie powinno się używać materiał naj­
mniej użyteczny w gospodarstwie, na przykład słomę rzepakową.
Dodatek sieczki do gliny nie tylko zwiększa wartość cieplną
materiału, ale zwiększa także odporność na działanie wody.
Co najmniej na dobę przed użyciem sieczka powinna być zmo­
czona, aby zmiękła.
Do wyrobu bloków długość kawałków słomy w sieczce po­
winna mieć około 5 cm, do ścian ubijanych — około 10 cm.
Paździerze i trociny nie powinny być przegniłe. Trociny przed
użyciem powinny być przesiane, w celu oddzielenia wiórów,
kawałków drewna i kory.
Można do gliny dodawać jednocześnie różne składniki, na
przykład: częściowo piasek i częściowo sieczkę. Dla glin chu­
dych bardziej nadaje się sieczka lub plewy, dla średniotłu-
stych — żużel łub sieczka z niewielkim dodatkiem piasku, dla
tłustych — żużel lub sieczka z większym dodatkiem piasku.
Ilość dodatków do gliny zależna jest od tłustości oraz zasto­
sowania gliny i podana jest w opisie wykonania bloków, ścian
ubijanych, płyt i nadproży.
Poza nadmiernym skurczem szkodliwy jest, chociaż w mniej­
szym stopniu, nadmiar pyłu wapiennego, powodujący zmniej­
szenie spoistości gliny. Próbę można przeprowadzić polewając
suchy kawałek gliny kwasem solnym lub esencją octową. Jeżeli
na polanym kwasem miejscu pojawią się pęcherzyki gazu
(burzy się), to jest dowód nadmiaru wapna. Taką glinę należy
koniecznie przemrozić, po uprzednim dodaniu ostrego piasku.
Dla parterowych budynków wiejskich podane wyżej badania
są wystarczające, przy czym każdy może je sam przeprowadzić.
Należy zbadać glinę z wierzchniej części pokładu i z dolnej,
na głębokości przewidzianego kopania.
Dla piętrowych budynków lub dużych parterowych oraz przy
masowej produkcji wyrobów glinianych należy glinę przesłać
do zbadania do jednego z Ośrodków Badawczo-Instruktażowych
13

Instytutu Techniki Budowlanej, adresy których podano na końcu
książki. Należy przesłać dla budynku parterowego 2 próbki po
4 litry (po 8 kg) każda, jedna z wierzchniej, druga ze spodniej
warstwy pokładu; dla budynku piętrowego lub potrzeb wy­
twórni — 3 próbki po 15 do 20 kg każda, z wierzchniej, spodniej
i środkowej warstwy pokładu. Za głębokość pokładu uważa się
głębokość projektowanego wydobycia.
Na każde 200 m 2 powierzchni wydobycia trzeba pobrać
1 komplet próbek. Próbki powinny być oznaczone i tak opako­
wane, aby nie pomieszały się.
Razem z próbkami należy przesłać adres budowy oraz podać:
przeznaczenie budynku (dom mieszkalny, budynek inwentarski,
. dom ludowy, szkoła itp.), ilość pięter, rodzaj dodatków możliwych
do uzyskania na miejscu. Ośrodek bezpłatnie nadeśle orzeczenie
określające: spoistość gliny, skurcz, wytrzymałość na ściskanie,
proporcję koniecznych dodatków i przydatność gliny do wyko­
nania ścian lub wyrobów.
3. Wydobywanie gliny
Przy wydobywaniu gliny należy zwrócić uwagę, aby nie
zepsuć terenu licznymi dołami. Dla budynku podpiwniczonego
wystarczy niekiedy glina z wykopów fundamentowych i piw­
nicznych. Dla budynków jednak niepodpiwniczonych lub budyn­
ków stawianych nie na pokładzie gliny albo dla wytwórni bloków
glinianych, należy kopać glinę poza placem budowy.
Przy niewielkim zapotrzebowaniu gliny wskazane jest kopanie
płytkie i wyrównanie terenu. Odrzuca się na bok warstwę ziemi,
wydobywa glinę pasami na głębokość 1 do 3 łopat zarzucając
każdy pas ziemią z pasa sąsiedniego. W ten sposób cały teren
nieco obniży się nie tracąc wartości użytkowej.
Przy większym zapotrzebowaniu gliny lepiej kopać ją w usta­
lonych planowo miejscach w celu utworzenia stawów rybnych
lub zbiorników wody do celów przeciwpożarowych. W tym
ostatnim przypadku należy zwrócić się o pomoc i poradę do
Powiatowej Komendy Straży Pożarnych i Powiatowego Inspek­
tora PZU.
14
Kopanie gliny może odbywać się ręcznie wąskimi łopatami,
tak zwanymi sztychówkami, z pomocą kilofa przy kopaniu glin
tłustych albo szuflą konną pokazaną na rys. 8.
Szufla jest to czerpak ze stalowej blachy, zaopatrzony
w rączki do kierowania i w ruchomy uchwyt do zaprzęgu konia.
W czasie ruchu, przy uniesieniu rączek w górę szufla wcho­
dzi w glinę i napełnia się nią. Nacisk rączek w dół unosi przednią
krawędź napełnionej szufli w górę, po czym ciągniona szufla
ślizgając się przewozi ładunek. Wyładunek szufli odbywa się
przez uniesienie rączek do gó­
ry, co powoduje oparcie się
krawędzi szufli o ziemię i wy­
wrócenie się jej dnem do góry.
Na pokładzie tłustej gliny
szufla może ślizgać się nie zgar­
niając gliny. W tym przypad­
ku należy uprzednio teren zo­
rać pługiem odpowiednim dla
ciężkich gleb, a następnie rozdrobnić skiby broną talerzową.
V/ ciągu 8 godzin można wydobyć i przewieźć szuflą konną
następujące ilości gliny, zależnie od spoistości gruntu i odle­
głości transportu:
Odległość w metr. 20 30 40 50 60 80
wydajność w m 3 41-60; 36-49; 31-40; 27-35; 24-29; 22-25
Przy kopaniu ręcznym 1 robotnik w ciągu 8 godzin wykopie
3 do 5 m 3 gliny, licząc w stanie wzrychlonym, zależnie od spo­
istości gruntu.
Przewóz taczkami wzrychlonej gliny, zależnie od odległości,
wyniesie w ciągu 8 godzin:
odległość w metrach 20 50 80
przewieziona ilość m 3 23-26; 14-17; 10-12
Ze względu na podniesienie jakości materiału i ułatwienie
mieszania gliny należy starać się wykopać glinę na jesieni, zło­
żyć ją w hałdy o szerokości podstawy wynoszącej 1,5 metra
i o wysokości około 1,5 metra, a następnie pozostawić przez
zimę dla przemarznięcia.
Niegnijące dodatki schudzające, jak piasek lub żużel, wska­
zane jest przy składaniu gliny w hałdy dodawać w ustalonej
proporcji.

Zamiast zimowania można gliną poddać letniemu wietrzeniu,
chociaż trochę z gorszym skutkiem. W tym celu należy glinę
złożyć w hałdy, jak opisano wyżej i pozostawić na przeciąg
2 do 3 miesięcy.
III. SPOSOBY WYKONANIA ŚCIAN Z GLINY
Obecnie stosowane są tylko takie sposoby wykonania ścian
z gliny, jakie nie wymagają wzmacniających konstrukcji z drew­
na, cegły lub betonu. Ściany mogą być albo murowane z uprzed­
nio przygotowanych i wysuszonych bloków, albo ubijane w de­
skowaniu przenośnym.
Sposób wykonania ścian z bloków, w porównaniu ze sposobem
ubijania ścian, ma następujące zalety:
1) bloki mogą być zawczasu przygotowane, nawet w roku
poprzedzającym budowę,
2) wykonanie ścian z gotowych bloków wymaga bardzo
krótkiego czasu, co mniej uzależnia budowę od zmian pogody
i pozwala na wykonanie budynku w czasie najbardziej dogod­
nym dla budującego,
3) wypróbowanie pojedynczego bloku przed rozpoczęciem
budowy daje pojęcie o wartości ścian, które będą wykonane
z tych bloków,
4) bardzo małe osiadanie ścian wymurowanych z wysuszo­
nych bloków pozwala na łączenie tych ścian z częściami budynku
wykonanymi z innych materiałów, jak cegła lub beton, na
stosowanie podciągów, oraz pozwala na stosowanie wszelkiego
rodzaju stropów i nadproży,
5) murowanie ścian na zaprawie glinianej może być prowa­
dzone od wiosny do jesieni, a na zaprawie cementowo-glinia-
nej — nawet w okresie lekkich mrozów,
6) szybkie wysychanie ścian umożliwia wykonanie obustron­
nej wyprawy w krótkim czasie po wykonaniu i prędkie oddanie
budynku do użytku,
7) możliwość transportowania gotowych bloków pozwała na
wykorzystanie pokładów gliny oddalonych od miejsca budowy,
8) technika wykonania ścian z gotowych bloków jest prosta
i znana szerokim masom,
16
9) wyrób bloków może być prowadzony zarówno prymitywnym
chałupniczym sposobem, jak i masowo w zmechanizowanej
wytwórni,
10) w przypadku rozbiórki budynku materiał ścian (bloki)
może być ponownie użyty do budowy.
Wadą tego systemu jest konieczność dokładnej przeróbki gliny
i w ogólnej sumie (razem z wykonaniem bloków) nieco większe
zapotrzebowanie robocizny niż przy sposobie ubijania ścian.
Zaletą systemu ubijania ścian w deskowaniu jest większa
oszczędność robocizny oraz ograniczenie prac tylko do wymie­
szania gliny i ubicia ścian. Wady natomiast tego systemu są
następujące:
1) budynek nie powinien mieć załamań ścian, gdyż to bardzo
utrudnia ustawianie deskowań,
2) ubijanie ścian wymaga dużej staranności i daje pewność
dobrego wykonania tylko wtedy, gdy jest wykonywane przez
zainteresowanego budującego się lub pod jego kontrolą,
3) ograniczony okres budowy tylko od kwietnia do sierpnia,
ze względu na proces wysychania ścian,
4) powolne wysychanie ścian opóźnia otynkowanie ich i od­
danie budynku do użytku,
5) duże osiadanie ścian ogranicza możliwości konstrukcyjne
budynku,
6) ściany działowe i szczyty muszą być wykonywane w inny
sposób, na przykład z bloków glinianych,
7) system ten wymaga zatrudnienia w stosunkowo krótkim
czasie większej liczby robotników niewykwalifikowanych.
Na podstawie wyszczególnionych cech możemy określić,
który sposób i w jakich warunkach należy zastosować.
Budowę z bloków można stosować we wszystkich przypad­
kach, jeżeli tylko wykonanie bloków nie nastręcza trudności.
Ubijanie ścian stosujemy wtedy, gdy:
1) na placu budowy jest glina odpowiedniej jakości,
2) zapewniona jest odpowiednia liczba robotników niewy­
kwalifikowanych do wykonania ścian,
3) zapewnione jest wykonanie ścian przed końcem sierpnia,
4) budowa nie obejmuje jednocześnie większej liczby budynków,
17

5) budynek jest prostej formy (prostokąt) i nie wymaga sto­
sowania podciągów,
6) ze względu na pośpiech nie można czekać aż wykonane
zostaną bloki i wyschną. W tym ostatnim przypadku, do pewnej
wysokości wszystkie ściany mogą być ubite, a wyżej mogą być
wymurowane z bloków wykonanych w czasie ubijania ścian.
IV. BUDOWA Z BLOKÓW GLINIANYCH
1. Przygotowanie terenu na produkcję bloków
Do wykonania pojedynczego, parterowego budynku podpiw­
niczonego, stawianego na płytko zalegającej warstwie odpo­
wiedniej gliny, wystarczy ilość gliny z wykopów. Wtedy wska­
zane byłoby wykonanie bloków na placu budowy. W przypadku
budowy nie mającej gliny na miejscu lub mającej ją w niedo­
statecznej ilości należy wybrać teren produkcji poza placem
budowy. Uzasadnione to jest tym, że łatwiej przewozić suche
bloki niż wilgotną glinę, a bloki bardzo dobrze wytrzymują
transport. Przy budowie większej liczby budynków zaleca się
zorganizowanie zespołu i produkowanie bloków na oddzielnym
terenie odpowiadającym następującym warunkom:
1) teren produkcji powinien być na równym placu (bez
większego spadku) sąsiadującym bezpośrednio z kopalnią gliny,
2) teren kopalni powinien być tak rozległy, aby starczyło
gliny przy wydobyciu jej na głębokość 1,5 do 2 metrów; głębsze
wydobywanie wymagałoby zastosowania mechanicznych urzą­
dzeń; orientacyjnie można przyjąć, że na każde 10 m 2 powierzchni
budynków potrzeba 8 m 3 gliny w gruncie,
3) dla produkcji dziennej około 1000 bloków, przyjmując
wyrób ręczny przy użyciu 1 mieszadła konnego, potrzebny byłby
plac około 2000 m 2 ,
4) powinna być zapewniona odpowiednia ilość wody. licząc
na każdy m 3
masy glinianej około 200 litrów wody; na 1000 blo­
ków wypadnie około 1500 lub 2000 litrów wody, zależnie od
wielkości bloków; jakość wody jest obojętna; jeżeli glina zostanie
wykopana na jesieni, to pewien zapas wody mógłby w wykopie
nagromadzić się z deszczów i topniejącego śniegu,
18
5) powinien być zapewniony odpowiedni dojazd dla dowozu
materiałów dodatkowych (piasek, żużel, słoma itp.) oraz wywozu
gotowych wyrobów,
6) plac przeznaczony do układania świeżych bloków powinien
być wyrównany, ubity, posypany piaskiem i poprzecinany row­
kami dla spłynięcia wody deszczowej.
Wytwórnię bloków na­
leży tak rozplanować, aby
najbardziej skrócić odle­
głości między poszczegól­
nymi etapami produkcji.
Na rysunku 9 poka­
zano rozplanowanie wy­
twórni przy dziennej pro­
dukcji 800 do 1000 bloków
glinianych oraz produkcji
dachówek cementowo-gli-
nianych na 1 do 2 da-
chówczarkach, tj. 350 do
700 dachówek dziennie.
Z lewej strony placu,
przy drodze objazdowej,
przewidziany jest zsyp do­
wożonego piasku 2 i skła­
danie dostarczanych ma­
teriałów roślinnych 3, któ­
re pocięte na sieczkę gro­
madzone są w sąsiedztwie
zmagazynowanego piasku
4. Zamiast sieczki i piasku
może być w tym miejscu
zmagazynowany żużel.
W pobliżu kopalni i zgro­
Rys. 9. Rozplanowanie wytwórni wyrobów
glinianych
I — doły do gliny, 2 — piasek: do bloków, 3 — słoma
(lub żużel), 4 — sieczka (lub żużel), 5 — mieszadło
kieratowe, 6 — szopa do wyrobów bloków, 7 — plac
produkcji i suszenia bloków, fi — skrzynia do rozra­
biania gliny, 9 — dół na zawiesinę glinianą, 10 —
skrzynia do mieszania zaprawy cementowo-glinianej,
II — piasek do dachówek, 12 — skład cementu, 13 —
produkcja dachówek cementowo-glinianych, 14—skła­
dowanie wyrobów
madzonych materiałów schudzających glinę usytuowane jest
mieszadło 5 z dołami do nawilżonej masy gliniastej 1. Z mie­
szadła glina podawana jest na plac formowania bloków 7 lub
w czasie nieodpowiedniej pogody — do otwartej szopy 6. Pod­
suszone na placu bloki układane są w kozłach w pobliżu dróg 14.
19

Z prawej strony placu,, w sąsiedztwie kopalni gliny, znajdują
się urządzenia do przygotowania zawiesiny glinianej 8 i 9 i za­
prawy cementowoglinianej 10 oraz zmagazynowany piasek 11
do wyrobu dachówek. W sąsiedztwie tych urządzeń część szopy
zamknięta jest ścianami i przeznaczona na skład cementu 12 oraz
pomieszczenie na wyrób dachówek i gąsiorów 13.
2. Wyposażenie wytwórni bloków
Szopa. Bloki mogą być formowane na placu „pod gołym
niebem", ponieważ przelotny, letni deszcz nie wyrządza szkody
gotowym blokom, jednak latem, w południe, bloki mogą pękać
wskutek silnego działania słońca. Żeby nie przerywać pracy
w czasie długotrwałego deszczu oraz w celu zabezpieczenie przed
słońcem (na 1 dzień) świeżych bloków wykonanych w godzinach
południowych upalnego dnia należy przygotować jakiekolwiek
miejsce pod dachem. Przy małej produkcji wystarczy klepisko
stodoły łub szopa na wóz i sprzęt rolniczy. Dla większej pro­
dukcji zespołowej należy wykonać szopę.
Szopa pokazana na rys. 10 wykonana jest z okrąglaków śred­
nicy około 14 cm wkopanych w ziemię w trzech rzędach co 4 m.
Część szopy na długości 4 m jest wykonana z bloków glinianych
na zaprawie glinianej, przy czym ściany zewnętrzne są grubości
1 bloku (33 cm), wewnętrzna zaś — grubości V* bloku (16 cm).
Pozostała część szopy jest otwarta. Dach o małym spadku nad
częścią zamkniętą pokryty jest papą na deskach okorkowych,
w pozostałej części — samymi deskami przybitymi prostopadle
do kalenicy dachu. Część zamknięta zawiera pomieszczenie na
wyrób dachówek i gąsiorów cementowoglinianych oraz maga­
zyn cementu i narzędzi. W magazynie podłoga wykonana jest
z desek na legarach, w pozostałej części szopy z ubitej ziemi
wzniesiona 20 cm ponad teren.
Sprzęt. Do małej produkcji łącznie z kopaniem gliny
potrzebne są 2 łopaty, tak zwane sztychówki, 2 motyki, nosze
pokazane na rysunku 11 oraz maty do przykrywania zmagazyno­
wanych bloków.
Rys. 11. Nosze do gliny i bloków
Do zespołowej produkcji potrzebne są: szufla konna (rys. 8),
7 łopat, 1 kilof, 2 konewki, formy, 6 daszków do przykrywania
bloków, mieszadło do gliny i 5 taczek (3 — do wożenia gliny,
dodatków i masy glinianej oraz 2 — do wożenia bloków).
Mieszalnik konny do gliny może być fabrycznej produkcji lub
wykonany samodzielnie w następujący sposób (rys. 12).
Z desek grubości 38 mm zbita jest ośmiokątna beczka szero­
kości 80 do 90 cm i wysokości 1,20 do 1,50 m. Beczka wzmocniona
jest u góry, pośrodku i u dołu jarzmami z belek 10X10 cm, oraz
w rogach trójkątnymi słupami. Nad dnem beczki wycięty jest
otwór o wymiarze 24X24 cm, którym wychodzi przerobiona
glina. Pośrodku beczki osadzony jest pionowy słup stalowy J )
o przekroju kwadratowym grubości 70 mm lub okrągły średnicy
80 mm. Zaokrąglony dolny koniec słupa osadzony jest w łożysku
stalowym, umieszczonym w poprzecznej belce pod dnem beczki.
Ponad beczką słup przymocowany jest stalowymi uchwytami do
]
Obecnie żelazo nazywamy stalą o mniejszej zawartości węgla, a więc
bardziej miękką.
20 •21

górnego jarzma beczki. Na górnym końcu słupa przymocowane
jest korytko stalowe (ceownik), w którym obsadzony jest dyszel
do zaprzęgu konia. Dyszel nie powinien być krótszy niż 5 m
mierząc od słupa mieszadła, gdyż przy krótszym dyszlu praca
koni jest cięższa.
Rys. 12. Mieszalnik konny do gliny
Wewnątrz beczki przymocowane są do słupa łopatki (8 sztuk)
równomiernie rozmieszczone w 4 kierunkach. Łopatki wykonane
są z płaskowników 15X60 mm i zaopatrzone od spodu w zęby
z kątowników 130X50 mm, które rozdrabniają glinę. Powierzch­
nia łopatek jest lekko nachylona w taki sposób, aby przy obrocie
według wskazówki zegara łopatki spychały glinę w dół. Nad
otworem wylotowym jest założony na słupie metalowy wiatrak
o pochylonych skrzydłach, ułatwiający wypychanie gliny.
22
Mieszalnik do jednej trzeciej lub do połowy wysokości zako­
pany jest w ziemi i wzmocniony 5 palami wbitymi w ziemię.
Od strony wylotu mieszalnika wykopany jest dół do głębokości
dna mieszalnika. Robotnik stojący w dole odrzuca łopatą prze­
robioną glinę do taczek.
Słup stalowy może być zastąpiony słupem drewnianym, ale
wtedy średnicę beczki należy nieco zwiększyć.
Mieszalnik fabryczny tym różni się od opisanego, że beczkę
tworzy szkielet ze stalowych ceowników 40X50 mm, w który
wprawione są deski ścian i dna.
Rys. 13. Mieszalnik z dołami do nawilżania gliny
Wydajność dwukonnego mieszalnika wynosi 8 do 10 m 3 gliny
na 8 godzin. Przy glinach chudych lub dobrze przemrożonych
można wylot mieszalnika, którym wychodzi przerobiona glina,
otworzyć na obie przeciwległe strony. Wtedy wydajność mie­
szalnika wzrośnie do 12-4-14 m 3 na 8 godzin. Trzeba jednak uwa­
żać, aby w przerobionej glinie nie było grudek, w przeciwnym
razie należy jeden wylot zamknąć.
Opisany mieszalnik łatwo jest przerobić na napęd mecha­
niczny. Wydajność wtedy wzrośnie do 20 m 3 na 8 godzin.
Do sformowania 1000 sztuk bloków potrzeba przygotować
około 10 m 3
masy glinianej.
. Wokoło mieszalnika,, w promieniu 4 metrów od jego osi, zaleca
się wykonać doły głębokości 1 metra z dnem i bokami wyłożo­
nymi deskami grubości 25 mm lub deskami okorkowymi (rys. 13
23

i 14). Trzy doły służą do nawilżania gliny z dodatkami, czwarty
zaś dół — do odbioru przerobionej masy.
W tym przypadku położenie mieszalnika należy wzmocnić
zastrzałami prowadzącymi do jego górnej krawędzi, wzdłuż ścia­
nek przedzielających doły (rys. 13).
Zamiast opisanego mieszalnika może być użyty mieszalnik do
przeróbki torfu, tak zwana torfownica.
Taczki. Do prze­
wozu gliny, dodat­
ków sypkich i masy
glinianej stosuje się
taczki skrzyniowe
(rys. 15), do przewo­
zu zaś bloków — ta­
czki płaskie (rys. 16).
Przy wykonaniu
taczek należy zwró­
cić uwagę, aby przy
uniesieniu rączek ciężar ładunku przenosił się na koło, dzięki
czemu mniejsze będzie obciążenie rąk robotnika. Osiągamy to
24
Rys. 14. Widok mieszalnika z dołami
Rys. 15. Taczka skrzyniowa
umieszczając koło bliżej ku ładunkowi taczek. Pas koła powinien
być szeroki, aby koło nie wrzynało się w grunt lub nie rozłu­
pywało desek toru. W przypadku trudności nabycia odpowied­
niego koła stalowego może być ono wykonane z dwóch desek
zbitych ze sobą poprzecznie do kierunku włókien i odpowiednio
okutych płaskownikiem lub grubą blachą.
Podstawka od spodu taczki powinna być umieszczona tak, aby
w przypadku gdy kółko zjedzie z deski, można było łatwo, przez
naciśnięcie rączek, unieść go w górę i postawić ponownie na
desce.
Znacznie ułatwia obsługę
taczek użycie pasa, który ro­
botnik zakłada na ramiona i
uchwyty taczek. Wtedy cały
ciężar spoczywa na ramionach
robotnika, ręce zaś jego tylko
kierują taczką.
Bardzo praktyczne są wy­
wrotne wózki dwukołowe, po­
kazane na rysunku 17, w któ­
rych cały ciężar ładunku spo­
czywa tylko na kołach. Wyma­
gają one jednak toru utworzcnego z dwóch linii desek ułożo­
nych na ziemi, a nie jednej linii jak dla taczek. Wydajność
przewozu wózkami dwukołowymi jest dwukrotnie większa niż
taczkami.
Rys. 17. Wózek dwukołowy
25

Tor między poszczególnymi miejscami produkcji powinien
być ułożony z desek grubości 36 mm. Do tego celu mogą być
użyte deski okorkowe, wymagają one jednak starannego ułożenia
na ziemi, aby dokładnie do niej przylegały.
Formy. Wymiary suchego bloku przyjęto: długość 33 cm
i szerokość 16 cm, aby przy ułożeniu w ścianie na grubość
H/z bloku (33+16) otrzymać grubość ściany 50 cm (ze spoiną
1 cm). Wysokość bloku przyjęto 14 cm odpowiadającą 2 wars­
twom cegły ze spoiną 1 cm lub 21,5 cm — odpowiadającą 3 wars­
twom cegły ze spoinami. W pierwszym przypadku objętość
1 bloku odpowiada objętości 3,8 cegieł, a w drugim przypadku —
5,8 cegieł w murze.
Ponieważ przy wysychaniu blok kurczy się, więc formy
wykonujemy o wymiarach o 4% większych, niż żądany wymiar
bloku. Wobec tego wewnętrzne wymiary formy wyniosą: dłu­
gość 343 mm, szerokość 166 mm i wysokość 146 lub 224 mm.
Formy stosowane są jedno-, cztero- lub 22-komorowe.
Forma jednokomorowa (rys. 18) wykonana jest z desek 32 mm.
Rys. 18. Forma jednokomorowa ao wyroou DIOKOW gumanycu
W jednym rogu, z wierzchu i od spodu, wpuszczone są narożniki
okienne w celu utrzymania prostego kąta, w drugim rogu stykają
się po przekątnej i połączone są dwoma zawiasami (górą i do­
łem). Przednia ścianka formy jest dłuższa, z wyciętymi na obu
końcach uchwytami dla ułatwienia odnoszenia formy z blokiem
na plac. Krótsze boki przechodzą czopami na wylot przedniej
ścianki i zamocowane są wtyczkami w wystających na zewnątrz
czopach.
Forma 4-komorowa, (rys. 19) ma ścianki zewnętrzne z desek
32 mm, wewnętrzne zaś z desek grub. 25 mm. Ścianki zewnętrzne
wzmocnione są w dwu przeciwległych rogach narożnikami okien­
nymi w celu zachowania prostych kątów, w trzecim rogu połą­
czone są po przekątnej i zaopatrzone w 2 zawiasy (górą i dołem),
w czwartym zaś rogu mają zawór wykonany z płaskownika
Rys. 19. Forma czterokomorowa do wyrobu bloków glinianych
(bednarki) 5X30 mm. Jedna część zaworu przyśrubowana jest
3 wkrętkami na stałe do dłuższego boku formy, druga część —
jest obrotowa na 1 wkrętce. Zacięcie obu części powinno być
dostatecznie głębokie (do połowy szerokości płaskownika), aby
zawór nie otwierał się w czasie wykonania bloku. Wystające
części zaworu powinny być dostatecznie długie, aby można je
było objąć dłonią.
Ścianki wewnętrzne przenikają się wzajemnie wskutek wcię­
cia do połowy wysokości oraz wpuszczone są w ścianki ze­
wnętrzne na gładki wpust, na głębokość 6 mm. W końcach obu
ścianek wewnętrznych (od czoła) powinny być otwory do zaczer
pienia hakami przy wyjmowaniu ścianek wewnętrznych po ubiciu
bloków.
Zarówno forma jedno- jak i czterokomorowa powinny być
zaopatrzone w strychulce o przekroju owalnym spłaszczonym,
do zgarniania nadmiaru gliny po ubiciu bloku.
Przy masowej produkcji zaleca się stosowanie form 22 komo­
rowych pokazanych na rysunku 20 i 21.
26 27

Forma wykonana jest z desek grubości 50 mm i składa się
:z następujących części: 2 boków zewnętrznych wys. 28 i dług.
270 cm, i boku środkowego wys. 28 cm i dług. 188 cm, 2 boków
zewnętrznych poprzecznych wys. 31 cm i dług. 76 cm, 2 ściąga­
czy grub. 5 cm, wys. 15 cm i dług. 124 cm z 4 klinami, 11 desek
podkładów grub. 32 mm, szer. około 17 cm i dług. 120 cm oraz
20 blach przegródek wewnętrznych grub. 3 mm wys. 146 mm
i dług. 360 mm. Boki
poprzeczne są nieco
wyższe od pozosta­
łych i obejmują de­
ski podkładu, aby
nie rozsunęły się.
Na końcach ścianki
środkowej przybite
są uchwyty z bed­
narki, umożliwiające
wyjęcie tej ścianki
po ubiciu bloków.
Blachy przegródko­
we wpuszczone są
w bruzdy boków for­
my na głębokość 1 cm. Na podłużnych ścianach formy, 73 mm
powyżej górnej krawędzi blach przegródkowych, namalowany
jest czerwoną farbą olejną pasek oznaczający wysokość zasypu
masy glinianej. Do desek podkładu przybite są w 4 miejscach
klocki i założone kliny, zabezpieczające boki formy przed wy­
gięciem.
Na rysunku 21 pokazano składanie formy do jednorazowego
wykonania 22 bloków.
W miejscu założenia ściągaczy należy przybić blachy zabez­
pieczające przed pęknięciem desek, końce zaś ściągaczy należy
obić płaskownikiem wpuszczając go w drewno.
Opisane wyżej formy powinny być wewnątrz gładko ostru-
gane oraz nasycone ropą. Zaleca się okucie bednarką gór­
nej krawędzi form w celu zabezpieczenia przed uderzeniami
ubijaka.
Rys. 21. Składanie iormy do jednorazowego wyrobu
22 bloków
29

Oprócz form o podanych wymiarach komór należy przygo­
tować chociaż po jednej formie na 3/4 długości bloku (26 cm)
•
Rodzaj glinu
Bardzo chuda
Chuda
Średnio chuda
Średnio tłusta
Tłusta
Bardzo tłusta
Skurcz
w procentach
3
4
5
6
7
8
i na 1/2 długości bloku
(17 cm).
Stosunek dodatkom do gliny
piasek lub żużel sieczka
1:6 do 1 : 5*)
1:5 do 1 : 4
1 : 4 do 1 : 3
1 : 2,5 do 1 : 1,5
i : i
Daszki ochronne. Do
przykrywania zmagazyno­
wanych „pod gołym nie­
bem" bloków należy przy­
gotować maty słomiane
lub daszki (rys. 22).
Daszki w kształcie płyt
wykonane są z desek 19
mm lub z okorków zbi­
tych dwiema poprzeczny­
mi łatami. Zależnie od
wielkości produkcji należałoby przygotować kilka lub kilka­
naście płyt.
3. Wykonanie bloków
Bloki mogą być wykonywane w czasie od połowy kwietnia
do końca września najdalej, ze wzglądu na czas schniącia.
Ustalanie proporcji składników. Przed rozpoczęciem produkcji
należy ustalić proporcją składników masy glinianej. Orientacyj­
nie można przyjąć następujące ilości dodatków zależnie od zba­
danego skurczu gliny (tabl. 1).
Tablica 1
Stosunek składników masy glinianej w zależności od skurczu gliny
') Na pierwszym miejscu ilość dodatków, na drugim — gliny.
30
Rys. 22. Płyta do przykrywania bloków
1 : 15 (plewy)
l : 15 do i : 10
l : 10 do i : 9
i : 9 do i : 8
l : 7 do 1 : 5
i : 5 do i : 4
Posługując się danymi z tej tablicy należy wykonać kilka
próbnych bloków o różnych proporcjach składników, najbliż­
szych danemu rodzajowi gliny. Na każdym bloku należy wyryć
numer i zapisać proporcję składników każdego bloku. W czasie
wysychania bloków na otwartej przestrzeni, na słońcu (w godzi­
nach południowych przykryć) należy je obserwować i zanotować,
na których blokach pokazywały się rysy. Po zupełnym wyschnię­
ciu bloków każdy z nich należy rzucić z wysokości 2 m na twardą,
ubitą ziemię. Przyjmujemy proporcję składników odpowiadającą
blokowi, który:
1) nie pękał w czasie wysychania, chociażby po wyschnięciu
nie było śladu pęknięć,
2) nie rozłupał się przy upadku z wysokości 2 m,
3) przy zachowaniu warunków podanych w punktach 1) i 2)
zawiera najmniejszą ilość piasku, a największą żużla lub sieczki.
W przypadkach nie odpowiadających podanym wyżej warun­
kom, należy zwiększyć lub zmniejszyć ilość dodatków.
Wykonanie opisanej próby jest wymagane również, gdy
proporcje składników podane są w orzeczeniu laboratorium.
Przygotowanie masy. Do ręcznego przygotowania masy za­
leca się szczególnie użycie gliny przemrożonej, ze względu na
ułatwienie mieszania.
Glinę z dodatkami miesza się w następujący sposób:
Na ubitej wyrównanej ziemi nasypuje się warstwę odmierzo­
nej gliny na grubość 10 cm i posypuje równomiernie odpowiednią
(odmierzoną) ilością dodatków, po czym całą masę polewa się
wodą z konewki przez sitko. W taki sam sposób układa się
następne warstwy, do wysokości około 80 cm. Ułożoną pryzmę
przerabia się motykami dwu- lub trzykrotnie, zależnie od tłu-
stości gliny, starannie rozbijając wszystkie grudki.
Po przerobieniu masy kopcuje się ją, przykrywa słomą i pozo­
stawia co najmniej na 1 dobę, aby równomiernie zwilgotniała.
Do przeróbki mechanicznej pryzmujemy glinę z dodatkami
w ten sam sposób lub układamy w dołach przy mieszadle. Dołów
powinno być 2 lub 3; z jednego dołu masa podawana jest do
mieszalnika, w pozostałych jest układana i wilgotnieje. Przy
podawaniu do mieszadła masę z dołu należy wybierać pionowo.
31

Do przeróbki mechanicznej masa nie może być zbyt mało
wilgotna, gdyż za duży opór byłby przy mieszaniu i konie męczy­
łyby się prędko. W razie konieczności większego nawilgocenia
masy nie powinno się wlewać wody do mieszalnika, tylko dolać
ją do masy dołowanej. Po rozpoczęciu mieszania należy otwo­
rzyć obydwa otwory, a gdyby okazało się, że w masie są grudki
nieprzerobionej gliny, wtedy jeden wylot należy zamknąć.
Pierwsza partia gliny wrzucona do mieszadła powinna byc
powtórnie przerobiona.
Nad dołem, do którego wychodzi masa z mieszadła, powinien
być pomost, na który robotnik wprowadza taczkę. Robotnik od­
bierający masę z mieszadła rzuca ją łopatą do podstawionej
taczki.
Jeżeli przerobiona masa jest za wilgotna do formowania blo­
ków (bloki deformują się przy wyjęciu ich z formy lub pękają
przy wysychaniu), to należy ją skopcować i przykryć do czasu,
aż utraci część wilgoci. Gęstość masy powinna być taka, aby
potrzeba było pewnego wysiłku do ugniecenia z niej kuli.
Formowanie bloków. W formach pojedynczych bloki wyko­
nuje się na stole. Robotnik wprowadza po pomoście taczki z gliną
na stół, na który ją wyrzuca. Strycharz posypuje wewnątrz
formę drobnym piaskiem, stawia formę na stole, obu rękami bie­
rze bryłę gliny, wrzuca ją do formy i ubija drewnianym młotem.
Przy wykonywaniu bloków o wysokości 14 cm nie napełniamy
od razu formy gliną, lecz dwiema warstwami ją ubijamy (naj­
pierw napełniamy do połowy i ubijamy) a przy blokach o wyso­
kości 21,5 cm — rzema warstwami. Po napełnieniu formy zgarnia
się nadmiar gliny i wyrównuje jej powierzchnię strychulcem
umoczonym w wodzie.
Po wykonaniu tych czynności pomocnik odnosi formę z blo­
kiem na plac, wyjmuje zatyczki, otwiera formę i pozostawia blok
na placu. W czasie odnoszenia bloku na plac strycharz wykonuje
następny blok w drugiej formie.
Jeden robotnik z pomocnikiem wykonuje w ciągu 8 godzin
około 200 bloków.
W formach czterokomorowych bloki wykonuje się na placu.
Robotnik ustawia na ziemi zewnętrzne ścianki formy posypane
drobnym piaskiem, zamyka zawór, wstawia ścianki wewnętrzne
32
również posypane piaskiem, po czym do każdej z komór z siłą
wrzuca bryłę gliny wziętą z taczek i ubija ubijakiem lub udeptuje
nogami. Narzut gliny wraz z ubiciem wykonuje się dwiema lub
trzema warstwami, zależnie od wysokości bloku. Po wyrówna­
niu bloku mokrym strychulcem odpina się zawór, odchyla i od­
suwa zewnętrzne ścianki formy, za pomocą haków wyjmuje
ścianki wewnętrzne i wyrównuje kielnią krawędzie 4 bloków.
Jeden robotnik może wykonać w 8 godzin ponad 200 bloków.
Zarówno w formach pojedynczych, jak i poczwórnych może
się zdarzyć, że w czasie ubijania forma uniesie się nieco do góry.
Wtedy po wyrównaniu bloku należy formę odwrócić i wyrównać
strychulcem spód bloku.
Przy użyciu formy 22-komorowej układa się na wyrównanym
placu najpierw deski podkładu, następnie ustawia się zewnętrzne
boki formy, zakłada ściągacze i kliny oraz kliny z boków formy,
po czym wstawia się ściankę wewnętrzną i blachy przegrodowe.
Po posypaniu formy wewnątrz drobnym piaskiem wrzuca się
masę glinianą jednorazowo do całej formy i wyrównuje poziom
zasypu zgodnie z czerwoną linią na deskowaniu formy (patrz opis
formy). Masę glinianą ubija się lub udeptuje tak długo, aż pokażą
się krawędzie blach. Bloków nie strychuje się, tylko wyrównuje
ubijakiem.
Po rozebraniu formy i wyjęciu ścianki środkowej, bloki po
dwa odnosi się na desce podkładu na plac .suszenia. Przed powtór­
nym napełnieniem formy gliną należy zaostrzonym prętem
oczyścić w deskach bruzdy, w które wsuwane są blachy.
W opisanej formie wykonuje się bloki tylko wysokości 14 cm.
Dwóch robotników może wykonać w ciągu 8 godzin ponad
500 bloków.
Oprócz bloków normalnych o wymiarach 33X16X14 lub
21,5 cm należy wykonać połówki (długości około 16 cm), w ilości
2% oraz trzyćwierciówki (długości około 25 cm) w ilości 7°/o
ogólnej ilości wyprodukowanych bloków. Bloki tego rodzaju są
konieczne do prawidłowego wiązania w narożnikach, w połącze­
niach murów i w filarach między otworami w ścianach. Przecina­
nie normalnych bloków na połówki lub trzyćwierciówki jest
bardzo pracochłonne.
33

Suszenie bloków trwa 3 do 4 tygodni, zależnie od pogody
(rys. 23).
Po upływie 2 lub 3 dni licząc od czasu wykonania ustawia się
bloki na stojąco, a po upływie dalszych 3 do 4 dni układa się je
Rys. 23. Widok bloków złożonych na placu
w kozły na wysokość 7
od 8 warstw. W kozłach
(rys. 24) bloki układane
są w odległości 2 do 3 cm
(grubość dłoni) jeden od
drugiego, w celu umożli­
wienia dalszego wysycha­
nia. Bloki przykrywa się
albo matami słomianymi
obciążając je kamieniami,
albo przenośnymi daszka­
mi z desek.
Miejsce ustawienia kozłów należy okopać płytkim rowem,
w celu zabezpieczenia dolnych bloków przed podmoknięciem.
4. Wykonanie ścian z bloków
Ściany można murować tylko z bloków zupełnie wyschnię­
tych. Blok wyschnięty poznajemy po tym, że po rozcięciu będzie
miał w rdzeniu taką samą barwę jak na powierzchni. Rdzeń
34
ciemniejszy niż powierzchnia bloku wykazuje, że blok jeszcze
nie wysechł i nie można używać go do murowania ścian.
Murowanie ścian na zaprawie glinianej może być prowa­
dzone od połowy kwietnia do połowy września, na zaprawie zaś
cementowo-glinianej prawie bez ograniczeń, z wyjątkiem okre­
sów o temperaturze poniżej 5° mrozu. W ostatnim przypadku
nawet silniejszy mróz na drugi dzień po wymurowaniu ściany
nie spowoduje szkody.
Zaprawa gliniana powinna być wykonana z takiej samej
masy glinianej jak bloki, jedynie przy użyciu drobnej sieczki
lub drobnego żużla. Zaprawa cementowo-gliniana składa się
z 1 części cementu, 2 części zawiesiny glinianej i 8 części piasku
z dodaniem drobnej sieczki w ilości 1 U masy. Zamiast 3 części
piasku można dać 4 części piasku i 4 części drobnego odsianego
żużla.
Mur na zaprawie cementowo-glinianej jest znacznie mocniej­
szy niż na zaprawie glinianej.
Grubości murów z bloków, z uwzględnieniem spoin grubości
1 cm przyjęto następujące (rys. 25): ściany zewnętrzne, ściany
wewnętrzne obciążone przy rozpiętości stropów ponad 4 m oraz
szczyty poddaszy mieszkalnych do wysokości izb poddasznych —
\ l h bloku (50 cm); ściany wewnętrzne obciążone przy rozpię­
tości stropów do 4 m, ściany działowe oddzielające sień od izb
mieszkalnych oraz szczyty poddaszy niemieszkalnych — 1 blok
(33 cm); ścianki działowe — V» bloku (16 cm).
Filary między otworami w murze (oknami i drzwiami) po-
35

winny być szerokości co najmniej 67 cm (2 bloki) przy murowaniu
na zaprawie cementowo-glinianej i co najmniej 84 cm (2V2 bloku)
przy murowaniu na zaprawie glinianej. Węższe filarki należy
wymurować z bloków cementowo-glinianych lub z cegły palonej.
Zasady murowania ścian z bloków glinianych są takie same
jak murowania z cegły. Jeżeli budynek będzie w tym samym
roku otynkowany z zewnątrz, lepiej murować na puste spoiny
(niewypełnione do lica muru),
gdyż wtedy będzie większa przy­
czepność tynku. W przeciwnym
razie należy murować na pełne
spoiny.
Cokół fundamentu ścian ze­
wnętrznych powinien być w za­
sadzie tej samej grubości co ścia­
ny (50 cm) i wystawać ponad
powierzchnię ziemi co najmniej
50 cm. Gdyby cokół był grubszy,
uskok powinien być od wewnętrz­
nej strony ściany, na zewnątrz
zaś fundament powinien licować
ze ścianą bez tynku.
Wokoło budynku, przy ścia­
nach fundamentowych, wykonuje
się pas z ubitej gliny o wysoko­
ści 20 cm, szer. około 80 cm, ze
spadkiem od ścian i z utwardze­
niem powierzchni kamieniami lub
gruzem. Stanowi to zabezpiecze­
nie przed przenikaniem wody opa­
dowej pod fundamenty i przed odpryskami wody na ściany.
Na cokole fundamentowym
powinna być starannie wykonana
podwójna izolacja z papy, z posmołowaniem muru i papy. Izolacja
powinna być poniżej podłogi parteru lub stropu piwnicznego.
36
Przy murowaniu ściany z bloków (rys. 26) należy posługiwać
się szerokim młotem drewnianym zamiast zwykłego stalowego
młotka murarskiego.
Ściany gliniane powinny być obciążone osiowo. Jeżeli więc
na grubszej dolnej ścianie staje cieńsza górna, należy ją ustawić
na środku' ściany dolnej. Ściany szczytowe poddasza albo sta­
wiamy na środku ściany dolnej przykrywając uskok dachówką
na zaprawie cementowo-glinianej i wpuszczając dachówkę pod
tynk ściany szczytowej, albo ze względu na niewielkie obciąże­
nie, stawiamy w licu ściany dolnej.
Kominy powinny być murowane z cegły cementowo-glinianej
lub palonej jednocześnie ze ścianami i powinny być ze ścianami
związane (co 2 lub 3 warstwy cegieł), zależnie od wysokości
bloków.
Cienkie ścianki działowe z płyt lub cegły powinny być
wpuszczone w bruzdy wykute w ścianach z bloków w czasie
murowania.
Ościeżnice (futryny) drzwiowe i okienne obsadza się po wy­
konaniu budynku w stanie surowym albo przybijając je do koł­
ków obsadzonych w murze (2 dla okien i 3 dla drzwi z każdej
strony), albo przybijając długimi gwoździami do muru.
Zaraz po wykonaniu otworu okiennego należy mur pod-
okienny przykryć papą wystającą na obie strony po 5 cm poza
lico muru i zawiniętą na boki na wysokość 10 cm (pod tynk).
Zabezpieczy to mur podokienny przed rozmywaniem przez
deszcz, do czasu obsadzenia okien i wykonania podokienników.
Zewnętrzne podokienniki powinny być wpuszczone pod fu­
trynę i powinny wystawać 7 cm poza lico muru bez tynku.
Mogą być one wykonane z gotowych płyt cementowo-glinianych
albo z dachówki zakładowej (felcówki), albo z dachówki kar-
piówki podwójnie, albo z blachy, bez wpuszczania w boczne
ściany otworu. Pod podokiennik należy położyć na murze war­
stwę zaprawy cementowo-glinianej 1:2:8.
Nadproża mogą być stosowane wszelkich konstrukcji, z wyjąt­
kiem żelbetowych wykonanych w deskowaniu na murze. Mogą
więc być z belek drewnianych, z belek żelbetowych o przekroju
w kształcie litery ,,L", ceglane typu Kleina oraz gliniane. Te ostat­
nie stosuje się tylko w budynkach parterowych, nad otworami
o szerokości do 1,20 m.
37

Poszczególne belki nadproża powinny być ze sobą związane
(drutem, klamrami ciesielskimi), aby tworzyły jedną całość.
Długość oparcia nadproża powinna wynosić nie mniej niz
25 cm i nie więcej niż 30 cm. Nad otworami szerokości ponad
1,50 m należy na murach, na których opieramy nadproże, położyć
2 lub 3 warstwy cegieł na zaprawie cementowej, w celu przenie­
sienia nacisku nadproża na większą powierzchnię muru.
Stropy mogą być stosowane dowolnej konstrukcji, zarówno
drewniane, jak i żelbetowe z gotowych elementów.
W małych budynkach parte­
rowych, w których rozpiętość
stropów nie przekracza 4,5 m oraz
ściany nośne są związane ścia­
nami poprzecznymi w odległoś­
ciach nie większych niż 6 m, bel­
ki stropowe mogą być ułożone na
pojedynczej warstwie cegieł na
zaprawie cementowo - glinianej.
Długość oparcia belek w murze
powinna wynosić 25 cm i co dru­
ga belka powinna być zakotwio­
na w murze.
W budynkach o większej rozpiętości stropów lub o większym
rozstawie wiążących ścian poprzecznych oraz w budynkach pię­
trowych, belki stropowe powinny opierać się na murłatach lub
na ławach żelbetowych. Murłaty i ławy powinny leżeć na środku
ścian zewnętrznych podłużnych i szczytowych i na wewnętrz­
nych ścianach obciążonych belkami stropowymi, tworząc wie­
niec wiążący górą wszystkie ściany.
Przy stropie drewnianym belki opierają się na drewnianych
murłatach 10X12 cm i są w nie wpuszczone, wiążąc przeciwległe
murłaty.
W przypadku stropów żelbetowych (najlepiej na belkach typu
T-27) belki opierają się na ławach żelbetowych o szerokości 18 cm
i wysokości równej wysokości bloku. Co druga belka jest w ławie
zakotwiona (rys. 27). Ława może być częścią nadproża nad otwo­
rami okiennymi.
38
Rys. 27. Oparcie belki żelbetowej
na murze z bloków
glinianych
Ławę wykonuje się w następujący sposób: na murze układa
się jedną warstwę cegieł na płask na zaprawie cementowo-glinia­
nej i na tej warstwie, z obu stron ściany, muruje się bloki na
grubość 16 cm. W otrzymanym korytku układa się zbrojenie
murłaty składające się z 4 prętów średnicy 8 mm i strzemion
z drutu 4 mm co 50 cm. Po ułożeniu belek zabetonowuje się mur-
łatę do górnej powierzchni warstwy bloków.
Na ostatniej, najwyższej warstwie ściany należy położyć poje­
dynczy pas papy wystający po 5 cm na boki, jako zabezpieczenie
ściany w przypadku przesiąkania pokrycia dachowego. Wysta­
jące brzegi papy obcina się po pokryciu dachu.
Szczyty należy zakotwić do więźby dachowej — przy dachach
stolcowych do górnej płatwi, przy dachach zaś bezstolcowych do
trzeciej pary krokwi.
Przy dobrze zorganizowonej robocie, przy użyciu mieszalnika
konnego i form czterokomorowych brygada składająca się z 12
robotników i posiadająca 1 do 2 koni może wyprodukować
w 8 godzin do 800 bloków zachowując następujący podział
funkcji:
wożenie gliny i piasku 1 robotnik
dołowanie, cięcie sieczki i noszenie
wody 2 robotników
ładowanie do mieszalnika 1 robotnik
obsługa koni przy mieszalniku 1 robotnik
odbiór gliny z mieszalnika 1 robotnik
wożenie gliny do formowania 1 robotnik
formowanie bloków 4 robotników
przewracanie, wożenie i układanie
bloków 1 robotnik
Razem 12 robotników
W tablicy 2 podano ilości materiałów i robocizny potrzebne
do wykonania ścian z gotowych bloków na zaprawie glinianej
wraz z wykonaniem nadproży i przygotowaniem zaprawy.
39

• Tablica 2
Ilość materiałów i robocizny potrzebna do wykonania 1 m- ściany budynku
z gliny
Materiał i robocizna
Jednostka
Grubość ściany
Vt bloku
(16 cm)
Grubość ściany
1 blok
(33 cm)
Grubość ściany
miary
:
l 1 Jednostka
/'. bloku
(50 cm)
miary
wysokość blokom u) cm
14 21,5 14 21,5 14 21,5
Blokom szt. 20 13,5 40 .27 60 40
Zapraujy m 3
0,015 0,01 0,04 0,03 0,065 0,05
Murarza godz 0,5 0,4 0,8 0,6 1,0 0,8
Pomocnika godz 1,4 1,1 2,3 2,0 3,0 2,7
V. WYKONANIE ŚCIAN UBIJANYCH W DESKOWANIU
1. Okres wykonania ścian
Ściany mogą być ubijane tylko w okresie od maja, po ustale­
niu się ciepłej wiosennej pogody, do końca sierpnia. W warun­
kach wiejskich, ze względu na konieczność zatrudnienia większej
liczby robotników niewykwalifikowanych najodpowiedniejszym
czasem wykonania ścian byłby okres między sianokosami a żni­
wami. Ubijanie ścian po 1 września może spowodować poważne
komplikacje, jak:
1) odchylenie się od pionu ścian przed obciążeniem stropami
wskutek niskiej jednostronnej operacji słonecznej,
2) zahamowanie procesu wysychania ścian,
3) dalsze nawilgacanie ścian częstymi i długotrwałymi desz­
czami jesiennymi, co doprowadza często do większych uszkodzeń
ścian nie przykrytych dachem,
4) skruszenie niewyschniętych murów przez mróz.
2. Przygotowanie masy glinianej
Orientacyjną ilość dodatków do gliny, w zależności od jej
skurczu, podaje tablica 3.
Niezależnie od próby gliny lub od orzeczenia laboratorium
zaleca się ubicie na ziemi próbnego muru długości około 2 m
i zbadanie, czy nie pęka w czasie wysychania. Gdyby pokazały
się na murze pęknięcia, należy zwiększyć ilość dodatków schudzających.
Mieszanie masy może być dokonane ręcznie lub mechanicznie. Przy mieszaniu ręcznym, na twardym wyrów
Rodzaj gliny
Bardzo chuda
Chuda
Średnio chuda
Średnio tłusta
Tłusta
Bardzo tłusta
Tablica 3
Ilość dodatków do gliny w zależności od jej skurczu
Skurczli- Stosunek ilości dodatkom do ilości
UJOŚĆ
m pro­
gliny (mierzonych objętościomol
centach piasku lub żużla sieczki
3 bez dodatkom
4 1 :7 do 1 :6
5 1 : 6 do 1 :5
6 1 : 5 do 1 : 3,5
7 1 : 3' do 1 : 2
8 i : 2 do i : i
1 : 20 (plemy)
i : 15
i : 15 do i : 12
l : 10 do l: 8
i: 7 do l : 5
l: 5 do l : 4
wysokości około 80 cm. Na każdą warstwę odmierzonej gliny
nasypuje się równomiernie odmierzoną ilość dodatków, zgodnie
z ustaloną proporcją. Jeżeli glina została wzięta wprost z wy­
kopu (o naturalnej ziemnej wilgotności), nie potrzeba dodawać
wody,- jeżeli zaś glina wcześniej została wykopana i przeschła,
to każdą warstwę należy polać wodą z konewki przez sitko. Zależ­
nie od tłustości gliny masę przerabia się motykami dwu- lub trzy­
krotnie, rozbijając większe bryłki gliny.
W ciągu 1 godziny 2 robotników może przemieszać 1 m 3 masy.
Do mieszania mechanicznego stosuje się spulchniarki gleby,
tak zwane glebofrezarki o napędzie mechanicznym, które znaj­
dują się w niektórych przedsiębiorstwach budowlanych. W tym
przypadku glinę rozsypuje się na wyrównaym i ubitym placu
warstwą grub. 15 cm i posypuje odpowiednią ilością dodatków,
a następnie po tej warstwie prowadzi się głebofrezarkę, która
rozdrabnia glinę i miesza ją z dodatkami. Przemieszaną masę kop-
cuje się i pozostawia na przeciąg jednej doby.
W ciągu 1 godziny 2 robotników może przemieszać 3 m :!
40 41
masy.

Przemieszana masa może być zmagazynowana w kopcu pod
przykryciem na okres do 2 miesięcy.
Dla właściwego ubicia ścian bardzo duże znaczenie ma odpo­
wiednia wilgotność masy. W celu zbadania wilgotności część
masy próbnie ubijamy na twardym podłożu. Glina zbyt wilgotni!
wypełznie spod ubijaka, glina zbyt sucha będzie wykruszała się
spod niego, glina zaś o właściwej wilgotności utworzy po ubiciu
twardą warstwę.
3. Grubości ścian
Grubości ścian zewnętrznych oraz wewnętrznych obciążo­
nych przy rozpiętości stropów ponad 4 metry lub w budynkach
piętrowych przyjmuje się 50 cm; dla ściany wewnętrznej obcią­
żonej, w budynku parterowym, przy rozpiętości stropów do 4 m
przyjmuje się grubość 33 cm. Cieńszych ścian nie można wyko­
nywać sposobem ubijania.
Ścianki działowe wykonuje się innym sposobem (np. z bloków
lub z innego materiału, np. z cegły, płyt, połówek pustaków itp.)
Ściany szczytowe poddasza należy wymurować z bloków, po­
nieważ bardzo trudno jest ustawiać deskowanie i ubijać trójkąt
szczytowy. Grubości i sposób zakotwienia szczytów podano
w opisie ścian z bloków.
4. Deskowanie ścian
Ściany ubijamy w przenośnym rozbieranym deskowaniu skła­
dającym się z oddzielnych płyt połączonych ściągaczami. Każda
płyta wysokości 65 cm zbita jest z 3 desek grubości 32 mm,
wzmocnionych poprzecznie przybitymi kawałkami desek, mniej
więcej co 60 cm.
Deski od strony wewnętrznej deskowania powinny być gła­
dzone w celu uniknięcia przylepiania się do nich gliny. Trwałość
deskowania znacznie wzrośnie, jeśli krawędzie górne będą obite
płaskownikiem. Najbardziej niszczy się górna krawędź płyt
wskutek przypadkowych uderzeń ubijaka.
42
Rysunek 28 przedstawia komplet płyt do złożenia deskowania
narożnika i połączenia ściany zewnętrznej z wewnętrzną grubości
50 cm.
Jeżeli ściana wewnętrzna będzie miała grubość 33 cm, to
w płycie (nr 3) środkowy wymiar będzie wynosił 53 cm zamiast
70 cm, ogólna zaś długość płyty — 3,33 m zamiast 3.50 m.
Rys. 28. Komplet płyt do deskowania
W zależności od długości ścian budynku, może zajść potrzeba
dodania krótkich płyt deskowania, lub płyty pokazane na rys. 28
wypadnie skrócić lub podłużyć.
W tym przypadku możemy zmniejszyć lub zwiększyć odstępy
między poprzeczkami, z wyjątkiem odstępów w narożniku (68
i 82 cm) oraz w ściance nr 3 (70 lub 53 cm).
W celu połączenia dwóch płyt w formę, w każdej poprzeczce,,
w odległości 15 cm od dolnej krawędzi płyty, przebijamy otwory,
przez które przeprowadzamy ściągacze utrzymujące płyty w od­
powiedniej od siebie odległości, równej grubości ściany.
Odstęp dolnego ściągacza (15 cm) od dolnej krawędzi płyty
43

służy do przytrzymywania krawędzi fundamentu lub ubitej
ściany w czasie ubijania następnej warstwy.
44
Ściągacze mogą być wykonane ze stali lub drewna.
Ściągacze stalowe (rys. 29) wykonane są ze stali okrągłej
średnicy 10 mm, w jednym końcu są zagięte w formie rączki,
w drugim zaś nagwintowane do zakręcania nakrętki (śruby).
Pod rączką i nakrętką zakłada się podkładki stalowe zabezpiecza­
Rys. 29. Ściągacz do deskowania
jące przed wciskaniem się
rączki lub nakrętki w deski.
Nakrętki mogą być gładkie
do zakręcania korbą albo ze
skrzydełkami do zakręcania
bezpośrednio ręką.
Ściągacze drewniane (rys.
29) wykonane są z łat drew­
nianych 38X63 cm podob­
nych jak do krycia dachów
dachówką. Do jednego koń­
ca łaty przybite są kawałki
drewna, tworząc łeb unie­
możliwiający wysunięcie się
łaty z otworu w płycie.
W drugim końcu, w odle­
głości od łba, odpowiadają­
cej grubości ubijanej ściany iącznie z grubością aeset i po­
przeczek, wycięty jest otwór do założenia klina wykonanego
z twardego drewna.
Wskazane jest okucie obu końców ściągacza płaskownikiem
w celu zabezpieczenia przed oderwaniem się łba lub rozszczepie­
niem przez klin końca ściągacza. Ściągacze powinny być gładko
ostrugane; pożądane jest, aby były z lekkim zbiegiem w kierunku
klina dla ułatwienia wyciągania. Okucie przy klinie powinno być
wpuszczone w drewno, aby nie przeszkadzało przy wyjmowaniu
ściągacza.
Otwory w płytach powinny być nieco większe od przekroju
ściągacza, aby przy pęcznieniu drewna pod wpływem wilgotnej
gliny nie nastąpił zacisk w otworze, co utrudniłoby wyjęcie ścią­
gacza przy rozbiórce deskowania.
Sciągacze drewniane praktyczniejsze są od stalowych, gdyż
nie wyginają się w razie uderzenia ubijakiem, pozostałe zaś po
nich otwory w murze ułatwiają wysychanie ściany w głębi muru.
W górnej części deskowania nie zakładamy opisanych wyżej
ściągaczy, gdyż przeszkadzałyby one przy ubijaniu. W celu gór­
nego związania płyt zakładamy w poprzek deskowania na kra­
wędzi płyt klocki drewniane grubości 8 do 10 cm z wycięciami
rozstawionymi odpowiednio do grubości ściany (rys. 29). Górne
ściągacze zakładane są między poprzeczkami płyt w celu umożli­
wienia przesuwania ich w czasie ubijania.
Ponieważ w narożnikach budynku i w połączeniach ścian
konstrukcyjnych między sobą mur powinien być wykonany
jednolicie, należy odpowiednio ustawić deskowanie. Rysunek 29
przedstawia ustawienie płyt w narożniku budynku i w połączeniu
ściany zewnętrznej z wewnętrzną. Płyty oznaczone numerami
w kółkach na rys. 30 odpowiadają płytom oznaczonym tymi
samymi numerami na rys. 28.
Rys. 30. Połączenie płyt deskowania
Związanie płyt w narożniku wykonane jest za pomocą łat
przybitych do tych płyt oraz uchwytów drewnianych. Łata przy­
bita do płyty nr 2 utrzymuje płytę nr 1, uchwyty zaś obejmujące
45

łatę przybitą do płyty nr 1 oraz koniec płyty nr 2 utrzymują
płytę nr 2.
Uchwyty stalowe są niepraktyczne, gdyż pod wpływem sil­
nego parcia gliny w czasie ubijania wyrywają się z desek lub
w nie wrzynają.
Wszystkie części drewniane deskowania, a szczególnie płyty
ori strony muru i ściągacze drewniane, powinny być nasycone
ropą w celu zabezpieczenia
przed pęcznieniem, zsycha-
niem się i zwichrowaceniem
wskutek ciągłego nasiąkania
wilgocią i wysychania.
Ubijanie ścian wykonu­
jemy albo drewnianymi ubi-
jakami (rys. 31) lub elek­
trycznymi, które mają nie­
które przedsiębiorstwa bu­
dowlane.
Ubijaki drewniane, o cię­
żarze 10 do 12 kG, wykona­
ne są z kawałka twardego drewna z obsadzonym w nim drąż­
kiem do uchwytu (rys. 30). Przybicie dwóch drążków do boków
klocka drewnianego nie jest wskazane, gdyż taki ubijak bardziej
męczy ręce.
Przy ubijaniu nie należy uderzać ubijakiem, tylko rzucać nim
w dół zwalniając jednocześnie lekko uchwyt rąk. W przeciwnym
razie ubijak przy uderzeniu szarpie za ręce powodując szybkie
zmęczenie mięśni.
Do ubijania gliny przy ściankach formy i w kątach używa
się ubijaków wąskich, o ciężarze 4 do 5 kG (rys. 31).
W celu zabezpieczenia przed przylepianiem się gliny do ubi-
jaka oraz zwiększenia jego trwałości wskazane jest obicie spodu
ubijaka blachą, z zawinięciem jej na boki.
Pożądane jest zaopatrzenie się w 2 komplety form, aby jedno­
cześnie mogły pracować dwa zespoły robotników z dwóch prze­
ciwległych węgłów budynku. Do każdego kompletu form należy
przygotować 3 duże ubijaki i 2 wąskie.
46
Rys. 31. Drewniane ubijaki do gliny
5. Wykonanie ścian
Pod ścianami ubijanymi z gliny fundament powinien być
dokładnie tej samej grubości co ściany, ze względu na uniknięcie
wyskoku cokołu zatrzymującego śnieg i wodę deszczową oraz
ze względu na ustawienie deskowania obejmującego dolny mur.
Dla zabezpieczenia ścian glinianych przed zawilgoceniem fun­
dament powinien być wzniesiony co najmniej 50 cm ponad teren
i mieć izolację z papy ułożonej podwójnie na lepiku.
W budynku mieszkalnym izolacja powinna być poniżej po­
dłogi parteru lub stropu piwnicznego. W budynkach inwentar­
skich, niezależnie od podanej wysokości nad terenem, izolacja
powinna być co najmniej 20 cm nad podłogą, na której leży
nawóz, i co najmniej 15 cm nad podłogą korytarza paszowego.
W budynku podpiwniczonym, w celu umożliwienia posta­
wienia deskowania, należy na fundamencie powyżej stropu piw­
nicznego ułożyć 2 warstwy cegieł na płask lub warstwę bloków
glinianych.
W celu uniknięcia konieczności częstego pionowania desko­
wania zaleca się ustawianie deskowania pod sznur przeciągnięty
pomiędzy słupami prowadzącymi, wkopanymi poza węgłami
budynku (rys. 32). W tym przypadku wskazane jest wykonanie
wykopów i fundamentów także pod sznur między wspomnianymi
słupami.
Rys. 32. Ustawienie słupów prowadzących
47

Ustawianie deskowania zaczyna się od węgła budynku. Dwaj
robotnicy przytrzymują przeciwległe płyty i wsuwają dolne ścią­
gacze, na których opiera się deskowanie na murze, po czym
zakładają na krawędzie deskowania górne ściągacze. Po usta­
wieniu deskowania na obu ścianach narożnika zakłada się kliny
i uchwyty (klamry) narożne. Zależnie od ilości posiadanych płyt
deskowania ustawia się pozostałe płyty, łącznie z płytami połą­
czenia ściany zewnętrznej z wewnętrzną.
Przed wrzuceniem masy glinianej do deskowania należy
dokładnie sprawdzić, czy sznur przeciągnięty między słupami
prowadzącymi zgadza się z wewnętrzną krawędzią zewnętrznej
płyty deskowania lub sprawdzić pionowe ustawienie deskowania
przy pomocy poziomnicy.
Jednym z najważniejszych czynników decydujących o war­
tości ściany jest właściwe jej ubicie (rys. 33).
Przy ręcznym ubijaniu ścian grubość warstwy gliny nasy­
panej do deskowania powinna wynosić: dla chudej gliny 12 cm,
a dla tłustej 10 cm. Jako sprawdzian grubości warstwy mogą
służyć cegły ustawione na rąb (12 cm) lub kiecki drewniane.
W czasie ubijania wyjmuje się te cegły lub klocki.
Przy ubijaniu mechanicznymi ubijakami grubość nasypanej
warstwy może wynosić 16 do 20 cm zależnie od tłustości gliny.
Po ubiciu grubość warstwy powinna zmniejszyć się o 1/3, to
znaczy, że przy ubijaniu ręcznym powinna mieć grubość 7 do
8 cm (6 do 7 warstw na wysokość deskowania).
Przy dobrym ubiciu i odpowiedniej wilgotności masy ubijak
powinien ,,twardo oddawać", jak przy uderzeniu w pień drzewa,
mur zaś w stanie świeżym nie powinien ustępować pod naciskiem
pięści.
Ubijanie powinno być szczególnie staranne przy ściankach
deskowania, w węgłach oraz przy otworach okiennych i drzwio­
wych, gdyż w przeciwnym razie w tych miejscach mur będzie
kruszył się i kawałki gliny będą odpadały. W tych miejscach
należy glinę dodatkowo ubijać wąskim ubijakiem.
W celu ułatwienia wysychania ścian wewnątrz muru na każ­
dym drewnianym ściągaczu ustawia się pionowo pośrodku ściany
okrągłe gładkie kołki grubości około 6 cm i długości około
80 cm. Kołki powinny zwężać się ku dołowi i mieć u góry uchwyt
48
dla ułatwienia ich wyciągania (rys. 34). Po wyjęciu dolnych ścią­
gaczy deskowania i po wyciągnięciu kołków powstają w murze
poprzeczne i pionowe kanały, którymi krąży powietrze wysusza­
jąc mur. Ponieważ w czasie ubijania kanały zatykają się gliną,
Rys. 33. Widok murów z gliny:
a) mur dobrze ubity z gliny odpowiednio schudzonej i przerobionej, b) mur
źle ubity z gliny tłustej i źle przerobionej
trzeba zaraz po wyjęciu ściągaczy i kołków przetknąć je paty­
kiem w celu połączenia poziomych i pionowych kanałów.
Po wyschnięciu ścian kanały poprzeczne wypełnia się czę­
ściowo gliną, kanały zaś pionowe pozostają nie wypełnione.
49

50
Przy ubijaniu ścian należy stale zwracać uwagę na pionowe
ustawienie deskowania. Gdyby nastąpiło wyboczenie ściany, to
świeżą jeszcze ścianę można naprostować w następujący sposób:
belkę ustawioną pochyło (zastrzał) pod kątem około 30° w sto­
sunku do poziomu opiera się jeu-
nym końcem o ziemię, drugim
o poprzeczkę deskowania i zabija
się klin między belkę a desko­
wanie; żeby belka nie obsunęła
się, wbija się kołek przy oparciu
jej o ziemię. Nacisk belki na de­
skowanie wyprostowuje ścianę
do pic nu.
W celu zwiększenia przyczep­
ności tynku na każdej drugiej
warstwie ubitej gliny kładzie się
kielnią przy deskowaniu zaprawę
cementowo-wapienną 1 : 2 : 10 lub
cementowo-glinianą 1 : 2 : 8. Z za­
Rys. 34. Wykonanie ściany z gliny prawy formuje się listwę o prze­
ubijanej w deskowaniu.
kroju trapezowym, o dolnym poziomym
boku długości około 6 cm i pionowym około
-
4 cm
(rys. 34).
Jeżeli ściana jest ubijana nie na całej długości od węgła do
węgła, a odcinkami, to mur należy zakończyć schodkowo i zwil­
żyć zakończenie przed połą­
czeniem z dalszym odcin­
kiem ściany.
Połączenie ścian kon­
strukcyjnych należy wyko­
nać jednolicie, ubijając jed­
nocześnie obie łączone ścia­
ny. W miejscu połączenia
zaleca się ułożenie (rys. 35),
w odstępach około 50 cm
Rys. 35. Uzbrojenie połączeń murów
żerdziami
w kierunku pionowym, okorowanych żerdzi o średnicy 3 do 4
cm, uprzednio umoczonych w szlamie glinianym.
W murze podokiennym również zaleca się położyć takie same
3 żerdzie, o 30 cm poniżej podokiennika, sięgające 20 cm poza
linię bocznych ścian otworu.
W celu wykonania otworu drzwiowego lub okiennego wsta­
wia się między płyty deskowania dwie płyty poprzeczne rozsta­
wione na odległość równą szerokości otworu. Między tymi pły­
tami poprzecznymi zakłada się drążki lub deski rozpierające
(rys. 36).
Ubijanie ścian musi
być wykonane jednocze­
śnie z obu stron otworu,
w przeciwnym bowiem ra­
zie nastąpi przesunięcie
deskowania otworu. Po
ubiciu ściany na wyso­
kość deskowania i po
zdjęciu płyt deskowanie
otworu przenosi się w in­
ne miejsce.
W celu umożliwienia
późniejszego umocowania
ościeżnic (futryn), w cza­
sie ubijania ścian obsadza
się klocki w bocznych
ścianach otworu w odległości 12 cm od zewnętrznego lica ściany
(rys. 36).
Dla otworu okiennego zakłada się po 2 klocki, a dla otworu
drzwiowego po 3 klocki z każdej strony.
Rys. 36. Wykonanie otworu dzwiowego lub
okiennego
Z chwilą wykonania otworu okiennego należy powierzchnię
poziomą muru podokiennego przykryć papą, wystającą po 5 cm
poza lico muru i zawiniętą na 10 cm na boczne ściany otworu.
Po obiciu muru do górnej krawędzi otworu przykrywa się
otwór beleczkami drewnianymi lub żelbetowymi w kształcie litery
L albo glinianymi, zbrojonymi żerdziami (rys. 37). Liczba beleczek
zależy od grubości muru. Długość oparcia belek na murze
powinna być taka sama jak przy ścianach wykonanych z bloków.
Poszczególne beleczki powinny być ze sobą związane klam­
rami ciesielskimi lub drutem, aby tworzyły jednolitą płytę,
51

w przeciwnym bowiem razie, w przypadku podmycia przez
deszcz w czasie budowy, zewnętrzne beleczki mogą wypaść,
ponowne zaś umocowanie ich jest bardzo trudne.
Filary między otworami drzwio­
wymi i okiennymi nie powinny być
węższe niż 80 cm. Cienkie filarki
międzyokienne mogą być wymuro­
wane z cegły, ale dopiero po zu­
pełnym wyschnięciu ścian.
Kominy należy murować z cegły
cementowo-glinianej lub palonej.
Kominów nie wolno wiązać ze ścia­
ną glinianą (ubijaną), lecz należy
wymurować je na gładki styk ze
ścianą, aby nie hamowały osiadania
ścian glinianych przy wysychaniu.
Ścianki działowe wykonuje się
z bloków glinianych albo innych
materiałów i wpuszcza się je w ścia­
ny k:nstrukcyjne (ubijane) w gład­
ką bruzdę głębokości 12 cm i sze­
rokości odpowiadającej grubości
ścianki działowej. Bruzdę należy
wykonać w trakcie ubijania' ścian.
W tym celu wstawia się do desko­
wania słupek o takich wymiarach
jak bruzda.
Ościeżnice okienne zakłada się
po zupełnym wyschnięciu ścian i
przybija się je gwoździami do koł­
ków w murze. Podokienniki wykonuje się tak, jak podano
w opisie wykonania ścian z bloków.
Przy wykonywaniu ścian z gliny ubijanej należy zawsze
pamiętać, że osiadają one znacznie przy wysychaniu.
Z wyjątkiem więc komina żadna z części ścian konstrukcyj­
nych nie powinna być wykonana z innego materiału.
Podobnie jak przy ścianach z bloków górne zakończenie ścian
powinno być przykryte papą dla zabezpieczenia przed zaciekami.
52
ściany ubitej z gliny
Rys. 37. Przekrój pionowy
Po wykonaniu ścian należy natychmiast położyć belkowanie
stropów i przykryć budynek dachem.
Na ścianach ubijanych' z gliny mogą być układane stropy
tylko drewniane lub żelbetowe z gotowych belek (typu DMS lub
T-27), nie wymagające stemplowania.
Belki stropowe z reguły powinny opierać się na murłatach lub
ławach żelbetowych w sposób podany dla ścian z bloków gli­
nianych.
Na ścianach ubijanych z gliny mogą być układane stropy
tylko drewniane lub żelbetowe z gotowych belek (typu DMS),
nie wymagające stemplowania. Sposób ułożenia stropów jest
podobny do opisanego dla ścian z bloków glinianych, przy czym
belki żelbetowe nie są wpuszczone w żelbetową murłatę, lecz
opierają się na niej i są na niej zakotwione. Ułożenie więc
belek na żelbetowej murłacie może nastąpić po stwardnieniu
betonu murłatu.
6. Kalkulacja robocizny
Do wykonania 1 m 3 ściany łącznie z kopaniem gliny, cięciem
sieczki, mieszaniem, transportem gliny na placu budowy i do
deskowania, ustawianiem deskowania do pionu i poziomu i roz­
biórką jego, założeniem izolacji i ubijaniem ścian, założeniem
nadproży i murłat oraz ochroną ścian przed deszczem, potrzeba
pracy:
robotnika wykwalifikowanego 2 godziny
robotnika niewykwalifikowanego 12 do 14 godzin
Praca robotników niewykwalifikowanych w poszczególnych
etapach robót orientacyjnie przedstawia się następująco w odnie­
sieniu do 1 m 3 ubitej ściany:
kopanie gliny 1,7 godz.
cięcie sieczki, mieszanie gliny 1,5 „,
transport masy na placu budowy 1,5
ustawienie deskowania i ubijanie ścian 7,0
różne inne roboty 1,3
Do wykonania kompletu deskowania (rys, 27) wraz ze ściąga­
czami potrzeba:
desek 32 mm 0,5 m :!
53

VI. TYNKOWANIE ŚCIAN GLINIANYCH
Ściany z bloków glinianych na zaprawie glinianej można tyn­
kować po upływie 4 do 6 tygodni od chwili wykonania ścian,
na zaprawie zaś cementowo-glinianej po upływie 3 do 4 tygodni
zależnie od pogody.
Ściany ubijane można tynkować po stwierdzeniu, że ściana
wyschła całkowicie. W celu zbadania, czy mur jest suchy, należy
pobrać próbkę ze środka muru, odważyć dokładnie 50 dkg, wy­
suszyć na płycie kuchennej i ponownie zważyć. Różnica nie
powinno być większa niż 2 dkg.
Jeżeli ściany ubijane zostały wykonane do 1 sierpnia, to
przeważnie w październiku można je tynkować.
W celu zwiększenia przyczepności tynku na ścianach z blo­
ków zaleca się murowanie na puste spoiny (spoina nie wypeł­
niona na głębokość 1 cm od lica ściany) lub z wypuszczeniem
zaprawy na zewnątrz, jeżeli bloki murowane były na zaprawie
cementowo-glinianej. Można to wykonać, jeżeli ściany z zewnątrz
budynku zostaną otynkowane w tym samym roku, w którym
zostały wykonane. W przeciwnym razie na zewnątrz budynku
należy gładko zatrzeć spoiny, aby nie zatrzymywała się woda
deszczowa lub śnieg.
Zwiększenie przyczepności tynku na ścianach ubijanych osią­
gamy przez wykonanie listew z zaprawy, co opisano w rozdziale
o wykonaniu ścian lub przez wbicie w świeżą ścianę (zaraz po
zdjęciu deskowania) podłużnych kamyków lub gruzu z dachówek,
co około 10 cm (szerokość dłoni). Kamyki lub gruz powinny
tkwić w murze na głębokość 4 do 5 cm i wystawać z lica ściany
54
łat 38X63 mm (18 ściągaczy) 0,05 m s
żerdzi grub. 8 cm (13 ściągaczy) 15 m
gwoździ 90 mm 1,5 kg
,, 125 mm 1 kg
płaskownik 3X30 mm do okucia płyt 12 kg
,, 1X20 mm do okucia ściągaczy 1,3 kg
ropy 4 kg
cieśli 60 godz.
(20 m)
1 do 1,5 cm, aby tynk je zakrył. Drugi sposób można stosować
na zewnątrz budynku tylko wtedy, gdy ściana będzie otynkowana
przed zimą.
Przed tynkowaniem należy powierzchnię ściany glinianej
zdrapać żelaznymi grabiami (dla usunięcia źle ubitych lub zwie­
trzałych kawałków muru) oraz starannie obmieść z pyłu miotłą.
Zaleca się przed tynkowaniem zrąbać młotkiem murarskim kra­
wędzie bloków nad poziomymi spoinami lub mur nad listwą
z zaprawy w ścianach ubijanych.
Nie należy jednocześnie tynkować ścian wewnątrz i zewnątrz
budynku, a tylko po zupełnym wyschnięciu tynków z jednej
strony.
W pomieszczeniach gospodarczych, można ściany tynkować
zaprawą glinianą. Najpierw wykonuje się obrzutkę z rzadszej
zaprawy z dodaniem drobnej sieczki lub plew,, a przed stwardnie­
niem obrzutki tynkuje się bardziej gęstą zaprawą. Po wyschnięciu
tynku skrapia się go mlekiem wapiennym i zaciera na gładko,
powtarzając ten zabieg dwukrotnie w odstępach jednodniowych.
Każdy inny tynk poza glinianym wymaga uprzedniej obrzutki
z zaprawy cementowo-glinianej o składzie: 1 część cementu,
2 części zawiesiny glinianej i 7 części piasku, z dodaniem 3 części
sieczki lub plew. Tego rodzaju obrzutka ma dobrą przyczepność
do ściany glinianej. Jeżeli obrzutka będzie bez sieczki, to lepiej
wykonać ją jako natrysk twardą miotłą. Miotłę macza się w za­
prawie i uderzając ją o kij trzymany w drugiej ręce pryska się
zaprawę na ścianę.
Jako zaprawy do tynkowania stosuje się następujące:
wapienna — 1 część starego dołowanego wapna i 3 części
ostrego piasku,
cementowo-wapienna — 1 część cementu, 2 części wapna
dołowanego i 10 części piasku,
cementowo-gliniana do tynków zewnętrznych — 1 część ce­
mentu, 2 części zawiesiny glinianej i 8 części piasku,
cementowo-gliniana do tynków wewnętrznych — 1 część
cementu, 2 części zawiesiny glinianej i 14 części piasku,
Łączna grubość tynku i obrzutki nie powinna przekraczać
2 cm wewnątrz budynku i 2,5 cm na zewnątrz.
Jeśli budynek nie będzie z zewnątrz otynkowany w pierwszym
55

oku wykonania, należy zabezpieczyć ściany przed szkodliwym
działaniem deszczów przez ich pomalowanie wapnem dołowanym,
rozpuszczonym w chudym mleku, lub zaczynem cementowo-gli-
nianym (zawiesina gliniana z cementem). Wystarczy zabezpie­
czyć tylko ściany północną i zachodnią.
VII. NADPROŻA GLINIANE
Nadproża gliniane stosuje się do ścian z gliny w budynkach
parterowych nad otworami szerokości do 1,20 m.
Wymiary belki wynoszą: szerokość 16 cm, wysokość 21,5 cm
i długość o 50 do 60 cm większa niż szerokość otworu w świetle.
Forma do wyrobu nadproży (rys. 38) składa się z następują-
cych części: podkładki z deski grubości 32 mm, szerokości 25 cm
i długości 220 cm, 2 desek bocznych grubości 38 mm, szerokości
21.5 cm i długości 220 cm oraz 2 desek poprzecznych grubości
38 mm, szerokości 21,5 cm i długości — jedna 16 cm, a druga
17.6 cm.
Deski boczne ustawia się na podkładce, a między nie wstawia
się deski poprzeczne; jedna z nich (nieruchoma) jest wpuszczona
w deski boczne na głębokość 8 mm, a druga (ruchoma) jest prze­
suwana zależnie od potrzebnej długości nadproża i zamocowana
4 wtyczkami żelaznymi. Wtyczki wstawione są w otwory wy­
wiercone w deskach bocznych i desce poprzecznej. Deski boczne
są ściągnięte albo ściągaczami z łat 4X5 cm z klinami, albo ścią-
5fi
Rys. 38. Forma do wyrobu nadproży glinianych
gaczami ze stali średnicy 6 mm, zagiętymi na jednym końcu, a na
drugim zaopatrzonymi w nakrętkę. Forma powinna być wewnątrz
gładko ostrugana i nasycona ropą.
Masę do wyrobu nadproży przygotowuje się z materiału
włóknistego (słoma, siano, łodygi roślin pnących, wrzos itp.)
pociętego na długość 30 do 40 cm, zmieszanego z gliną w sto­
sunku: 1 część sieczki na 2 części gliny przy glinie średniotłustej
lub 1 części sieczki na 1 część gliny — przy glinie bardzo tłustej.
Przerobioną masę pozostawia się w kopcu na przeciąg 1 doby.
Formę ustawia się na podkładce, polewa wodą, posypuje
piaskiem, po czym wrzuca się do niej taką ilość przygotowanej
masy, aby po ubiciu miała grubość 2 do 3 cm. W tę warstwę
ubitej masy wciska się 2 żerdzie grubości 3 do 4 cm, w odległości
4 cm od ścian formy. Żerdzie powinny być okorowane i przed
ułożeniem w formie zanurzone w rozrobionej glinie. Po ułoże­
niu żerdzi formę wypełnia się masą glinianą i ubija. Następnie
wyjmuje się z formy ściągacze i haki, formę rozbiera,, a wykonaną
belkę nadproża pozostawia na podkładce. Na belce z wierzchu
trzeba wyryć znak, aby nie pomylić się przy ułożeniu belki na
murze (żerdzie muszą znajdować się na dole). Po 3 dniach można
belkę zdjąć z podkładki i umieścić pod dachem dla dalszego
schnięcia.
VIII. PŁYTY STROPOWE Z GLINY
Płyty służą do wypełniania przestrzeni między belkami stro­
powymi drewnianymi lub żelbetowymi typu T-27. Przyjęto gru­
bość płyty 11 do 12 cm, szerokość 33 cm (3 płyty na 1 metr)
1 długość odpowiadającą rozstawieniu belek, nie więcej jednak
niż 1 m.
Forma do wyrobu płyt (rys. 39) składa się z podkładki szero­
kości 40 cm i długości 130 cm zbitej z 2 desek grubości 32 mm,
2 desek bocznych grubości 38 mm, szerokości 11 do 12 cm i dłu­
gości 128 cm oraz 2 desek poprzecznych grubości 38 mm, sze­
rokości 11 do 12 cm i długości 33 cm w deski boczne na całą
grubość desek. Deski poprzeczne są umocowane w deskach
podłużnych za pomocą zatyczek wetkniętych w otwory krawędzi
57

deski podłużnej i w czopy desek poprzecznych. Zatyczki mogą
być wetknięte w wypuszczone czopy desek poprzecznych. Jeżeli
deska poprzeczna zostanie dalej przesunięta (na dłuższą płytę),
to otwory w deskach bocznych trzeba zatkać dopasowanymi
klockami i umocować je wtyczkami. Wewnątrz formy do dolnych
•części desek poprzecznych przybite są łaty szerokości 38 mm
i wysokości 63 mm dla stropów drewnianych oraz szerokości
38 mm i wysokości 50 mm dla stropów żelbetowych T-27.
Rys. 39. Forma do wyrobu glinianych
płyt stropowych
58
Forma powinna być we­
wnątrz ostrugana i nasyco­
na ropą.
Masę do wyrobu płyt
przygotowuje się z materia­
łu włóknistego (słoma, siano,
łodygi roślin pnących, wrzos
itp.) pociętego na sieczkę
długości 30 do 40 cm i z tłu­
stej gliny rozrobionej do
gęstości śmietany. Na 1 m :!
masy daje się od 5U do bU kg sieczki i U,D nr gęsiej zawieśmy
glinianej. Do skrzyni z zawiesiną wrzuca się sieczkę, przerabia
masę widłami i udeptuje, aby każdy kawałek włókna został do­
brze oblepiony gliną. Przerobioną masę pozostawia się w kopcu
na przeciąg jednej doby.
Po złożeniu formy, polaniu jej wodą i posypaniu piaskiem
wrzuca się do niej masę glinianą i ubija nieco ponad wysokość
listew na ściankach poprzecznych. Następnie wciska się okoro­
wane żerdzie grubości 2 do 3 cm, uprzednio zanurzone w rozro­
bionej glinie, w odległości 8 cm od podłużnych ścian formy tak,
aby oparły się na listwach. Z kolei formę uzupełnia się masą,
ubija ją i wyrównuje. Po wykonaniu płyty formę rozbiera się,
a płytę pozostawia na podkładce na przeciąg 2 do 3 dni.
Po zdjęciu płyt z podkładek ustawia się je dłuższym bokiem
na ziemi, opierając jedną płytę o drugą. Płyty trzeba chronić
przed deszczem i podmakaniem.
Mocniejsze i bardziej odporne na wilgoć są płyty wykonane
przy użyciu zarobu cementowo-glinianego. W tym przypadku
należy na każde 3 części gęstej zawiesiny glinianej brać 1 część
cementu i bardzo dokładnie wymieszać. Zaczyn cementowo-gliniany
i przygotowana masa powinny być użyte w przeciągu najdalej
1 godziny.
Płyty mogą być układane bezpośrednio na belkach (w budyn­
kach gospodarczych) albo między belkami na łatach przybitych
do boków belek drewnianych (rys. 40) lub na występach stopy
Rys. 40. Sposoby układania płyt na belkach stropowych drewnianych i żelbetowych:
a) płyty na belkach drewnianych, bez wrębu, b) płyty między belkami drewnianymi,
c) płyty między belkami T-27, d) płyta
belki żelbetowej. Płyta powinna opierać się końcami żerdzi znajdujących
się wewnątrz płyty. W stropach na belkach drewnianych
płyty wystają 1 cm poniżej spodu belek, w celu uzyskania
jednego poziomu z otrzcinowaniem belki, w stropach zaś na
belkach żelbetowych T-27 spód płyty znajduje się w poziomie
spodu belki.
IX. UWAGI OGÓLNE
W celu uniknięcia ryzyka pozostawienia ścian nie przykry­
tych dachem nie powinno zaczynać się wykonywania ścian
59

z gliny, bez posiadania materiału na belkowanie stropu i na
więźbę dachową z pokryciem.
Budynki o ścianach z gliny należy tak projektować, żeby
ściany były usztywnione ścianami poprzecznymi konstrukcyj­
nymi lub działowymi grubości co najmniej 12 cm, w odległościach
nie większych niż 10 m. Odcinek ściany poprzecznej długości 1 m
może być uważany za usztywnienie.
W celu zmniejszenia kosztu budowy pod ścianami glinianymi
mogą być wykonane płytkie fundamenty, posadowione na głębo­
kości 50 cm poniżej terenu, na gruntach suchych, przepuszczal­
nych lub na podsypie ubitego piasku grub. 60 do 80 cm na grun­
tach zwięzłych, lecz nie podmokłych.
W czasie wykonywania ścian przed zbliżającym się desz­
czem lub po skończonej robocie w okresie niepewnej pogody
należy przykrywać ściany zawczasu przygotowanymi matami
lub daszkami. Krótkotrwały letni deszcz nie dokona większej
szkody, lecz rozmoczy wierzchnią warstwę ścian i wstrzyma ro­
boty do czasu ich wyschnięcia.
Schody w budynkach z bloków glinianych, drewniane lub żel­
betowe mogą być wykonywane tak samo jak w budynkach
z cegły, natomiast w budynkach ubijanych z gliny biegi schodów
można wykonywać po zupełnym wyschnięciu ścian.
W celu uniknięcia spływu wody deszczowej z dachu po ścia­
nach, niezależnie od rynien, należy wykonać okapy dachu lub
płyty gzymsowe szerokości co najmniej 40 cm. Przy dachach
dwuspadowych należy w szczytach wysunąć pokrycie dachowe
na 20 cm poza lico ściany.
Rynny należy stosować wiszące na okapie lub płycie gzym­
sowej, a nie leżące. Rury spustowe powinny być odsunięte od
ściany otynkowanej na odległość 4 cm, wyloty zaś rynien po­
winny znajdować się przy ziemi.
Przy balkonach, tarasach i schodach zewnętrznych należy
wykonać do wysokości 50 cm tynki cementowo-gliniane
1 : 1,5 : 8 (cement : zawiesina gliniana : piasek), w celu zabezpie­
czenia przed deszczem i topniejącym śniegiem.
Do zawieszenia wrót należy wymurować z cegły filary, które
przy ścianach z bloków muruje się jednocześnie zę ścianą, przy
ścianach zaś ubijanych muruje się po wyschnięciu ścian, wiążąc
60
je ze strzępiami (sztrabami) wykonanymi w czasie ubijania ścian.
Można również stosować takie systemy zamocowania wrót, które
nie wymagają zawieszenia na bocznych ścianach otworu.
Ponieważ bardzo trudno jest wykuwać bruzdy lub wnęki
w suchej ścianie glinianej, należy wykonać je w czasie murowa­
nia lub ubijania ścian.
W pomieszczeniach dla świń, ze względu na niebezpieczeń­
stwo rycia ściany przez świnie, należy do wysokości 1 m wyłożyć
ściany deskami lub omurować cegłą na rąb.
Dla zabezpieczenia przed szczurami należy wewnątrz budynku
do wysokości 20 cm nad podłogą wykonać cementowe tynki 1 : 3
na obrzutce cementowo-glinianej.
Teren wokoło budynku należy tak wyrównać, aby wody
deszczowe odpływały od fundamentów i aby w żadnym miejscu
teren nie znajdował się wyżej niż 40 cm poniżej ściany glinianej.
W celu zapewnienia suchości pomieszczeń należy zwrócić
uwagę na prawidłowe wykonanie wentylacji zarówno w budynku
mieszkalnym, szczególnie w kuchni i ewentualnie w łazience
(wywietrznik w kominie i lufcik w oknie), jak i w budynku
inwentarskim (wywietrzniki).
Przed zamieszkaniem budynku należy go dobrze wysuszyć
paląc w piecach przy często otwieranych oknach.
W czasie użytkowania budynku należy nie dopuszczać do
nadmiernej ilości pary w pomieszczeniach (pranie, suszenie bie­
lizny, gotowanie karmy dla zwierząt) i przewietrzać pomiesz­
czenie otwierając okno. Jeżeli ta zasada nie będzie zachowana,
to w każdym budynku będzie wilgoć, niezależnie od materiału,
z którego został wykonany.
W okresie zimy należy odgarniać nawiany śnieg, aby nie
zalegał wyżej niż izolacja na fundamencie.
X. ZABEZPIECZENIE PRZECIWPOŻAROWE BUDYNKÓW
zasad:
WIEJSKICH
A. Zabezpieczenie przed powstaniem pożaru
1. Kominy powinny być wykonane według następujących
— grubości ścianek V? cegły (12 cm), a jeżeli na poddaszu
61

zgromadzony jest materiał łatwopalny (słoma, siano) —
to 1 cegły (25 cm);
— na całej wysokości ściany komina otynkowane;
— drewniane części budynku (belki, krokwie) oddalone od
wewnętrznej powierzchni kanałów kominowych co naj­
mniej o 30 cm;
— w najniższej części komina wykonany otwór do wybiera­
nia sadzy (wycier) zaopatrzony w szczelne drzwiczki,
— jeżeli kanał dymowy prowadzony jest pochyło, to nachyle­
nie jego nie może być mniejsze niż 60° licząc od poziomu;
— wylot kanału dymowego 60 cm ponad kalenicę dachu
krytego nieogniotrwale, przy pokryciu zaś ogniotrwa­
łym — 30 cm ponad pokrycie i 1 m od pokrycia w kierunku
poziomym.
2. Piece murowane przy ścianach drewnianych powinny być
od nich odsunięte o 15 cm, jeżeli ścianki są otynkowane
i o 30 cm — jeżeli są nie otynkowane.
Przed paleniskami pieców na drewnianej podłodze powinna
być przybita blacha o wymiarze 40X50 cm.
3. Kanały dymowe powinny być czyszczone co 2 miesiące.
4. Na stropach drewnianych, na poddaszu powinna być ubita
polepa grubości 7 cm wykonana z gliny z sieczką,
5. Na budynkach powinny być założone piorunochrony. Infor­
macje i pomoc techniczna w sprawach wykonania piorunochro­
nów udzielane są przez inspektorów powiatowych Państwowego
Zakładu Ubezpieczeń oraz przez powiatowych komendantów
straży pożarnych.
6. Przewody instalacji elektrycznej prowadzonej po drzewie
powinny być umieszczone w rurkach.
Przepalone bezpieczniki nie powinny być reperowane lecz
wymienione na nowe.
B. Zabezpieczenie przed pożarem od innego płonącego budynku
1. Dachy powinny być kryte materiałem niepalnym.
2. Ściany szczytowe poddasza powinny być murowane lub
wykonane z niepalnych płyt (suprema lub prasowane płyty sło­
miane).
52
3. Nie oszklone otwory w ścianach szczytowych lub pokryciu
dachowym powinny być osłonięte gęstą siatką drucianą.
4. Odległości budynków od granic sąsiadów i od innych budynków
powinny odpowiadać wymaganiom prawa budowlanego.
Informacji udzieli architekt powiatowy.
5. Przy granicy sąsiada, od strony najczęściej panujących
wiatrów oraz w miarę możności pomiędzy budynkami powinny
być posadzone drzewa.
6. Co najmniej co 500 m powinny być wykonane we wsi
zbiorniki wody dla celów pożarowych (otwarte lub podziemne)
o pojemności co najmniej 60 m 3 .
W zakresie stosowania materiałów miejscowych i zastępczych udzielają,
porad Wydziały Architektury i Budownictwa Prezydiów Powiatowych Rad
Narodowych oraz Ośrodki Eadawcze Instruktażowe Instytutu Techniki Budowlanej
w następujących miejscowościach:
Białystok — ul. Dobra 1 — na woj. białostockie,
Gdańsk — Wrzeszcz, Al. Grunwaldzka 238 — na woj. gdańskie, koszalińskie,
olsztyńskie i szczecińskie,
Kielce — ul. Międzyszkolna 1 — na woj. kieleckie,
Kraków — ul. Moniuszki 42 — na woj. katowickie i krakowskie,
Łódź — ul. Ogrodowa 25 — na woj. łódzkie,
Poznań — Al. Marcinkowskiego 1 — na woj. bydgoskie i poznańskie,
Rzeszów — ul. Dąbrowskiego 77/25 — na woj. rzeszowskie,
Warszawa — ul. Wawelska 2 — na woj. lubelskie i warszawskie,
Wrocław — ul. Oławska 84/87 — na woj. opolskie, wrocławskie i zielonogórskie.
Czytelnicy, którzy chcieliby rozszerzyć zakres podanych tu
wiadomości lub zaznajomić się z innymi pracami z dziedziny
budownictwa, zalecamy przeczytanie następujących książek:
Choliński S.: Budynki z tworzyw cementowo-glinianych. Wyd. „Arkady";
Warszawa 1958.
Chrzanowski S,: Budynki z płyt słomianych i trzcinowych. Wyd. „Arkady",
Warszawa 1958.
Konrad Z., Racięcki Z. i Skórski A.: Poradnik budownictwa wiejskiego.
PWRiL, Warszawa 1957.