Budownictwo z gliny w Korei - Cohabitat

6 BUDOWNICTWO WIEJSKIE Nr 3
Mgr inż. arch. MARCIN PAWLIKOWSKI
Nie ma chyba potrzeby rozpisywać się o zniszczeniach
wojennych na dalekiej Korei. Wiemy o nich
wszyscy dokładnie z informacji radiowych, prasy
i filmu. Można dodać tylko, że kliedy samolot przelatując
nad rzeką Jalu mija granicę chińsko-koreańską
i znajduje się już nad terytorium Korei, gęsto usiane
okrągłe leje od bomb wzdłuż krętych i znikających
często w tunelach linii kolejowych, wzdłuż dróg,
w osiedlach i wśród uprawnych pól ryżowych przypominają
o przeszłej tam niedawno burzy wojennej.
Kraina koreańska należy do bogatych, zasobnych
w surowce zakątków ziemi, jednak obecnie eksploatacja
ich jest jeszcze bardzo mała z powodu następstw
minionej wojny.
Podróżując po tym kraju łatwo stwierdzić, że wiele
istniejących starych budynków to budowle z drewna.
Bardzo duży procent budynków jest wykonany
w ten sposób, że ryglowy szkielet drewniany jest Obijany
cienkimi listewkami, tworzącymi kratę o oczkach
7 — 10 cm w świetle. W otwory kraty wciskane są
uformowane w rękach kule z plastycznej gliny.
Po wyschnięciu ich ściana z obu stron jest tynkowana
i od środka przeważnie oklejona papierem. Grubość
takiej ściany wynosi około 15—20 cm. Naturalnie
z powodu katastrofalnego braku drewna na Korei
trzeba obecnie wyeliminować tego rodzaju budownictwo.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu kraj był pokryty dużymi
lasami. Obecnie lasy stanowią znikomy procent
powierzchni Korei i znajdują silę tylko w północnych
prowincjach. Korea cierpi też na brak węgla,
dlatego nie ma odpowiedniej ilości cegły, cementu
i innych materiałów budowlanych. Zresztą zapotrzebowanie
na materiały budowlane jest ogromne, ponieważ
cały kraj jest dziś terenem odbudowy i budowy.
Produkcja nie nadąża za potrzebami budownictwa.
W ogóle w kraju o słabo rozwiniętym przemyśle, zupełnie
zniszczonym — i to przy bardzo ambitnych
i na dużą skalę zakrojonych planach odbudowy i uprzemysłowienia
nie jest łatwo wytworzyć i dostarczyć na
place budów ogromne ilości stali, cegły, cementu,
wapna, drewna itd. Dlatego też udzielana na szeroką
skalę przez różne narody pomoc dla Korei nabiera
szczególnego znaczenia. Na pomoc tę składają się:
materiały budowlane, dokumentacja techniczna, maszyny
i urządzenia oraz delegowani specjaliści.
Mimo znacznej pomocy i wielkich wysiłków miejscowego
przemysłu materiałów budowlanych poszczególne
grupy techniczne szukają dróg wyjścia stosując
w miarę możliwości materiały pochodzenia miejscowego.
Budownictwo z gliny na Korei
W północno-wschodniej części Korei, nad morzem
japońskim, znajduje się niegdyś chyba stutysięczne
miasto Hamhin. Hamhin jest ważnym ośrodkiem
przemysłowym i centrum dla znajdujących się w pobliżu
innych przemysłowych ośrodków. Ponadto jest
to ośrodek kulturalny i siedziba kilku ważnych uczelni.
W czasie działań wojennych miasto to przestało
właściwie istnieć.
Pomoc przy odbudowie Hamhinu przypadła w udziale
fachowcom z Niemieckie] Republiki Demokratycznej.
Grupa ta opracowała szczegółowe plany urbanistyczne
oraz dokumentację techniczną dla typowych
budynków mieszkalnych. Duży procent projektów stanowią
budynki wielorodzinne o jednej i dwóch kondygnacjach.
Dostarczenie ogromnych litości materiałów
budowlanych stanowi bardzo poważny problem,
dlatego też dokładnie zbadano możliwości wprowadzenia
takich materiałów, które nie tylko umożliwią
uzyskanie odpowiedniej jakości budynków, ale również
okażą się najtańszymi. Wybór padł na glinę, ponieważ
na terenie miasta znajdują się bogate jej
złoża.
Początkowe opory różnych czynników, że... nie wypada
i nie należy stosować gliny jako materiału podstawowego
do odbudowy dużego miasta, zostały przełamane.
W tym miejscu chciałbym wspomnieć o dość istotnych
różnicach klimatycznych między środkową Europą
a Koreą, co mogło mieć wpływ ujemny na podjęcie
decyzji budowania z gliny.
Okres wrzesień — maj to w omawianym rejonie
Korei północnej w zasadzie miesiące suche, na ogół
pozbawione opadów atmosferycznych. Jedynie w ciągu
lutego — marca można zanotować kilka lub najwyżej
kilkanaście dni z opadami szybko topniejącego
śniegu. Natomiast od połowy lub końca czerwca
do początku lub polowy sierpnia trwa pora deszczowa.
Olbrzymie opady deszczowe tego okresu nie dadzą
się w żadnym wypadku porównać z naszymi środkowo
- europejskimi. Zarówno w porze deszczowej, jak
i kilka tygodni po jej minięciu, powietrze jest tam
tak silnie nasycone parą wodną, że mimo temperatury
dochodzącej do około 40° C wyprana tkanina
prawie nie wysycha. Taki stan rzeczy trwa wiele tygodni.
Ponadto w ciągu zimy temperatura w przybliżeniu
spada do około —20° C (w nocy), wykazując
dobowe wahania około 30°C.
Tak więc stosunkowo szybko zostały opracowane
projekty typowe dla jedno i dwukondygnacyjnych
budynków mieszkalnych według normatywów obowiązujących
na terenie KRLD. Jako zasadę przyjęto,
Nr 3 BUDOWNICTWO WIEJSKIE 7
ze ściany budynków będą wykonywane z gotowych
bloków, a nie z gliny ubijanej. Zadecydowały o tym
dwa ważne argumenty: brak drewna do wykonania
form oraz konieczność przedłużenia sezonu budowlanego
do 8—9 miesięcy w roku ze względu na ustalone
terminy zakończenia odbudowy, z czego wynika
konieczność niemal ciągłej produkcji bloków.
Ponadto zorganizowano na miejscu zakłady prefabrykacji
dostarczające belki stropowe, parapety, pustaki
i inne potrzebne elementy żelbetowe i betonowe.
Należy dodać, że na Korei od setek lat wykonuje
się w budynkach mieszkalnych tzw. ogrzewania podłogowe
polegające na tym., że rozpalone gazy „po
drodze" z paleniska kuchennego do komina, przechodząc
rozwidloną siecią kanałów, znajdujących się pod
podłogą pomieszczenia mieszkalnego, ogrzewają je.
Wreszcie prawie zupełnie ochłodzone wydostają się
na zewnątrz wolnostojącym, kominem, często wykonanym
z desek. W ten sposób energia cieplna jest
wykorzystana w około 78—80%-
Wspominam o tym dlatego, że przy odbudowie
Hamhinu ogrzewanie podłogowe również musiało być
wzięte pod uwagę i zastosowane w wielokondygnacyjnych
budynkach, co poważnie skomplikowało zarówno
opracowanie dokumentacji technicznej jak
i wykonawstwo: mieszkania tego rodzaju mają dwa
poziomy, przy czym kuchnia znajduje się około 40
cm niżej od pomieszczeń mieszkalnych.
Prefabrykowane żelbetowe belki stropowe muszą
mieć przekrój umożliwiający wykorzystanie ich jako
kanałów dymowych. Jeżeli spojrzymy na przedstawione
schematy przekrojów mieszkania, to okaże się, że
zarówno dwa poziomy, jak i konieczność wykonywania
kanału rozprowadzającego i zbierającego spaliny
dla połączenia z kominem również tak komplikują
wykonawstwo zwłaszcza większych budynków wielokondygnacjowych,
że może się nasunąć pytanie, czy
przy wymienionych trudnościach klimatycznych i technicznych,
przy posuniętej daleko prefabrykacji i mechanizacji
robót warto "mieszać glinę"? Praktyka
wykazała, że na pewno tak. Bo to tanio i dobrze.
Pierwszy budynek, wzniesiono w lecie 1955 roku.
Dziś w nowych piętrowych budynkach z gliny mieszkają
już tysiące rodzin i jasne jest, że budynki te
zdały już egzamin.
Jak zorganizowano wykonawstwo?
Wspomniane pokłady gliny znajdują się ma terenie
jednej z centralnych dzielnic Hamhnniu i są częścią
sporej góry, na szczycie której znajduje się ładny
park. Bezpośrednio na terenie kopalni gliny zorganizowano
zakład wytwarzający bloki. W pierwszym
okresie budowy bloki wytwarzano ręcznie. Obecnie
wyrób bloków jest zmechanizowany. Jednak glina
jest kopana ręcznie i składana warstwami na drewnianym
pomoście, na przemian w dwóch miejscach.
Na tym samym pomoście znajdują się zapasy pospółki
i pociętych materiałów włóknistych. Materiały te
dozuje sie objętościowo w stosunku do składanej
warstwami gliny. Przy układaniu warstw gliny, pospółki
i sieczki, w miarę potrzeby robotnicy nawilżają
je wodą.
Przy pomoście znajdują się dwie prasy ślimakowe,
ze specjalnie przystosowanymi ustnikami do wyrobu
bloków. Do obu pras dochodzą bezpośrednio
tory kolejek, którymi odwozi się wychodzące z prasy
gotowe bloki do miejsca suszenia i składowania. Wymiary
bloków wynoszą 33 X 16 X 20 cm. Połowa wyrabianych
bloków ma wzdłuż dłuższego boku wręby,
które zwiększają przyczepność tynków.

8 BUDOWNICTWO WIEJSKIE Nr 3
Warto zauważyć, że prasy do wyrobu bloków dostosowano
do tego, żeby wykonane bloki nie były
zbyt sprasowane, a były jedynie uformowanym, plastycznym
elementem — o nie ścisłej strukturze*. Doświadczenia
i praktyka na przemysłową skalę wykazały,
że bloki z gliny można produkować mechanicznie
przy zachowaniu odpowiedniej
masy i słabszym stopniu sprasowania.
konsystencji
Grubość ścian zewnętrznych nośnych w budynkach
zarówno jednokondygnacyjnych jak i dwukondygnacyjnych
wynosi 33 cm. Grubość ścian działowych
16 cm. Wytrzymałość bloków na ściskanie
w stanie powietrzno suchym w granicach 50—60 kg/
cm 2
. Jedna prasa ślimakowa produkuje na jedną zmia­
nę około 750 bloków. Niezależnie od produkcji bloków
konstrukcyjnych wykonuje się pewne ilości płyt
wypełniających z lekkiej gliny.
Rys. 5. Porównanie wytrzymałości zaprawy cementowej
normalnej oraz zaprawy glinocementowej przy
użyciu cementu koreańskiego portlandzkiego „200"
a) próbki przechowywane w wodzie nie zakwaszonej,
b) próbki przechowywane w wodzie zakwaszonej
Interesujące może się wydać, że produkowana
w Korei cegła palona jest w zasadzie bezgatunkowa,
o wytrzymałości często niższej niż podana wyżej wytrzymałość
bloków.
Do chwili mego wyjazdu z Korei (lato 1956 r.) wykonalno
w Hamhimie ponad 300 budynków mieszkalnych
wielorodzinnych jedno i dwukondygnacyjnych.
Ściany z bloków murowane są na zaprawie wapienno-piaskowej
bez dodatku cementu. Budynki otrzymują
wyprawy wewnętrzne i zewnętrzne również z zaprawy
wapienno-piaskowej, bez żadnych domieszek
cementu, co wpływa korzystnie na zdrowotność
mieszkań.
Na podstawie własnych obserwacji stwierdziłem,
że budynki, które były wykonane w miesiącach letnich
w roku 1955 — mimo nieotynkowania od zewnątrz
— doskonale przetrwały porę deszczową nie
wykazując ani w czasie opadów (pora deszczowa w roku
1955 była bardzo ciężka), ani po minięciu pory deszczowej
żadnych uszkodzeń.
Odbudowa Hamhinu idzie pełną parą i co najważniejsze
ku zadowoleniu wszystkich zainteresowanych.
Mam tu na myśli tych, dla których się buduje nowe
miasto, jak i tych, którzy pomagają przy jego odbudowie.
No i ku zadowoleniu... władz kierujących gospodarką,
bo państwo oszczędziło już dziesiątki tysięcy
ton węgla, tysiące ton cementu, wapna, transportu
i setki m. sześć, drewna, a w najbliższych latach zaoszczędzi
o wiele więcej, bo do budowy zostało jeszcze
bardzo wiele...
Około 100 km na południe od Hamhinu, mad zatoką
morza japońskiego leży inne miasto: Wonsan. W mieście
tym postępuje naprzód odbudowa i przebudowa
pewnego zakładu przemysłowego.
W pobliżu terenów zakładów, u podnóża sporych
* E. Richter i E. Pollack w książce ,.Technik des Lehmba,ues"
twierdzą, że cegła lub bloki wykonane maszynowo,
o konsystencji i ścisłości jak surówka przeznaczona do wypału,
na skutek pęcznienia przy wchłanianiu wilgoci łuszczą
się warstwami aż do zupełnego zniszczenia.
gór znajduje się niewielkie osiedle. Ze środka osiedla
wyrasta w niebo wysoki maszt stalowy, la na jego
szczycie powiewa widoczna z daleka biało-czerwona
flaga. To osiedle Polskiej Grupy Technicznej, która
pomaga przy odbudowie zakładów. Nie mam zamiaru
rozpisywać się na temat skomplikowanej odbudowy
zakładów przemysłowych, ale jeżeli poruszam
ten temat), to dlatego że i tutaj sprawa budowy na
niektórych odcinkach wiąże się nieco z... gliną.
Mianowicie przez kilka miesięcy w laboratorium
budowy prowadzane były prace badawcze nad tworzywami
glinocementowymi. Chodziło o zastosowanie
zapraw glinocementowych do robót murowych
oraz o uzyskanie wypraw wodoszczelnych przy użyciu
koreańskich cementów.
W pierwszym przypadku można zaoszczędzić pokaźny
procent cementu, którego brak na Korei, a jednocześnie
uzyskać lepszą zaprawę, lepiej rozkładającą
się na murze i nie wymagającą moczenia cegły,
w drugim natomiast przypadku można uzyskać duże
oszczędności takich patentowych środków wodoszczelnych
jak silikon.
Właściwie cel został osiągnięty: wielu majstrów
i robotników przekonało się, że używanie zapraw
glinocementowych do robót murarskich i do wypraw
wodoszczelnych jest korzystne oraz że lepiej, łatwiej
i szybciej pracuje się przy ich użyciu. Zaprawy takie
z całym spokojem można zalecić jako bardzo dobre
nie tylko na budowach Korei, ale i w Polsce. Jedyną
trudność stanowi przygotowanie tzw. zawiesiny. Dla
łatwiejszego i szybszego jej przygotowania używano
mieszarki korytkowej 270 1 o napędzie elektrycznym.
Jeżeli chodzi o doświadczenia koreańskie, to glina
w jednej jeszcze dziedzinie znalazła zastosowanie. Chodzi
tu mianowicie o to, że wynikła konieczność wykonania
pewnej ilości lekkich płyt izolacyjnych, jako
ocieplenia dachów hal fabrycznych. Ponieważ na
Korei jest poważny brak materiałów organicznych,
nadających się do produkcji lekkich płyt ocieplających,
powstała konieczność prefabrykowania płytek
pianobetonowych. Jak wiadomo, proces twardnienia
pianobetonów jest bardzo dług i trwa około 60 dni.
Zastosowanie naparzania radykalnie zmienia cykle
dojrzewania, przyspieszając je kilkadziesiąt razy.
W warunkach koreańskich trudno jest jednak myśleć
o naparzaniu, chociażby z powodu niedoboru węgla.
I znowu z pomocą przychodzi zawiesina z gliny: domieszanie
niewielkiej ilości zawiesiny przyspiesza dojrzewanie
pianobetomu i wpływa dodatnio na jego wytrzymałość.
Chciałbym teraz wysunąć generalny wniosek, który
dotyczy nie tylko odległych spraw koreańskich, ale
i nas. Dzięki stawianiu zagadnień we właściwy sposób
naprawdę wielu ludzi na Korei przekonało się, że
te budynki, które wznosi się w Hamhinie, są dobre,
zdrowe, trwałe i tanie. I dlatego należy je dalej
wznosić. Efekty w Hamhinie zostały osiągnięte dzięki
postawieniu sprawy w zdecydowany sposób, dzięki
wprowadzeniu mechanizacji, dobrej i sprężystej
organizacji i poważnemu traktowaniu sprawy przez
kolegów z NRD.
W Polsce nie zdobyliśmy się na to, aby w pełni zrozumieć,
że warto dołożyć dużo starań, dobrej woli
i uporu, aby w najbliższych i najcięższych latach zaoszczędzić
dla kraju:
ponad 130 000 ton węgla
11 000 ton transportu
327 000 000 szt. cegły
dziesiątki tysięcy ton wapna i cementu
około 720 000 litrów paliwa samochodowego
60 000 wagonów na trasie 250 km
62 000 000 roboczogodzin przeładunków
ale trzeba wybudować to, co jest przewidziane w planie
5-letnim na budownictwo z gliny, tj. 36 000 izb —
4 000 000 m. sześć.
Według informacji inż. H. Chyli, b. pełnomocnika do
spraw budownictwa z gliny, w roku 1955 plan budownictwa
z gliny wykonano w 80%, w roku 1956
zaś tylko w 40%. A jak będzie w roku 1957?
Uchwała Prezydium Rządu o budownictwie z gliny
nie straciła nic ze swej aktualności.