vituo vya wanawake vya jipende! mtaala kwa ajili ya ... - C-Hub

VITUO VYA WANAWAKE VYA JIPENDE!
MTAALA KWA AJILI YA WAHUDUMU WA
SALUNI ZA UREMBO
KITABU CHA KIADA KWA AJILI YA
MWEZESHAJI
Muongozo wa Kujifunza Wanarika

Shukrani
Muongozo huu wa elimu rika umeandaliwa kwa kuzingatia miongozo mingine
iliyokwishaandaliwa na mashirika mengine, vilevile kutoka kwenye kituo cha
kudhibiti magonjwa na kuzuia maambukizi ya VVU (CDC) miongoni mwa
wanawake watu wazima.
Muongozo huu umetoholewa na kufanyiwa marekebisho ili kukidhi mazingira ya
mradi wa T-MARC, kituo cha JIPENDE kwa ajili ya Afya ya Wanawake, mkakati
huu wa kufanya kazi na wahudumu wa saluni za urembo, ambao watapatiwa
mafunzo ili kukuza stadi zao za mawasiliano ya ana kwa ana katika kujadilia
masuala ya afya ya uzazi na wateja wao na pia kuboresha stadi za mauzo na namna
ya kuhudumia wateja ikiwa ni sehemu ya jitihada za kuboresha afya ya wanawake
na kupunguza VVU Tanzania.
Tunapenda kutoa shukrani zetu kwa Raisi wa Marekani kupitia Mpango wa dharura wa
kuleta nafuu kwenye UKIMWI ( PEPFAR) kwa ajili ya msaada wake wa kifedha na michango
yake kupitia Shirika la Misaada la Marekani (USAID).
2

YALIYOMO
Utangulizi …………………………………………………………………………….4
MAFUNZO YA 1
Mada ya kwanza: Kuja Pamoja kwa Kusudi ………………………………………….7
Mada ya Pili Stadi za msingi za kufanya ………………………………………….…..20
MAFUNZO YA 2
Mada ya Tatu Wakati Maradhi yanaposhambulia: Changamoto kuhusiana na ujinsia
na afya ya uzazi ……………………………………………………………………………29
Mada ya Nne Taarifa za VVU na UKIMWI ………………………………………..…..38
Mada ya Tano Kondom…………………………………………………………….……..52
MAFUNZO YA 3
Mada ya Sita Saratani ya Matiti na Shingo ya kizazi …………………………….…..64
Mada ya Saba Mawasiliano ya ana kwa ana …………………………………………72
MAFUNZO YA 4
Mada ya Nane Uzazi wa Mpango ………………………………………..……….…..93
Mada Tisa Kufunga Mafunzo ………………………………………………………..120
3

Utangulizi
Kampuni ya mawasiliano na kujitegemea iliyosajiliwa Tanzania kama kampuni
isiyofanya biashara ya kupata faida na inamilikiwa na Watanzania wenyewe.
Iliyojitoa kwa ajili ya kuboresha hali ya afya za familia za kitanzania/ T-MARC
hutumia utaratibu wa kuwaleta pamoja wadau wa sekta binafsi na sekta rasmi ili
kuenedelza na kupanua soko la walaji kwa ajili ya biadhaa z aina mbalimbali za
kiafya na kuhamasisha kuhusu mabadiliko ya tabia ambayo yataboresha afya ya
jamii’ bidhaa hizi na kampeni zinachangia kuleta mabadiliko ya afya kwneye
maeneo ya VVU/UKIMWI, afya ya uzazi, uhai wa mtoto, magonjwa ya
kumbukiza na malaria na huwalenga umma wenye kipato cha chini ulio katika
hali hatarishi
Kampuni ya T-MARC itasambaza taarifa za kiafya kwa wanawake kupitia saluni
za urembo za Jipende, Kituo cha mpango wa afya za wanawake. Muongozo huu
unalenga kutumika kama kiongozi cha waelimisha rika, stadi za kijamii mafunzo
ya kijamii kwa madhumuni ya kuongeza uelewa kuhusu masula ya afya ya
uzazi miongoni mwa wanawake walioko katika umri wa kuzaa. Saluni za
urembo zilizochaguliwa zitapewa jina la kibiashara na kujulikana kama
“Jipende, Kituo cha Afya ya wanawake”. Madhumuni ni kuwapatia mafunzo
wahudumu na wamiliki wa saluni za urembo kama viongozi wa rika ili
kuanzisha majadiliano na wateja wanapokuja kwenye Saluni za urembo.
Viongozi wa rika watapatiwa mafunzo ya masaa 3-4 kwa wiki kwa mfululizo
wa wiki nne, kuhusu masuala kama vile kujivunia ujinsia, afya ya uzazi, taarifa
kuhusu namna ya kuzuia magonjwa ya ngono/VVU/UKIMWI,pamoja na
masuala ya matumizi ya kondom.
Nyongeza ya hayo, wahudumu wa saluni watapatiwa mafunzo kuhusu stadi za
mawasiliano ya ana kwa ana ili kuweza kuongeza ubora wa huduma na kukuza
stadi za ubora wa huduma kwa wateja ikiwa ni miongoni mwa jitihada za
kuongeza mauzo ya kondom za kike kwa wateja wa saluni za urembo.
Muongozo huu unalenga kutumiwa kwa utayari wa mabadiliko makubwa na
viongozi rika ambao huwa wanaongea na wanawake watu wazima mmoja
mmoja au kwenye makundi ya ukubwa tofauti.
4

Kupanga Mikusanyiko ya Rika
Kiongozi wa rika ataamua lini na kwa namna gani majadiliano haya
yatafanyilka. Wanaweza kuuliza maswali na kuanzisha majadiliano kwa
kuwashirikisha wateja wao wachache ama kuwashirikisha kwenye majadiliano
ya muda mrefu zaidi kwa kuzungumza na mtu mmoja mmoja.
Ni matarajio yetu kwamba waelimishaji watatumia muongozo huu katika siku
mbalimbali za wiki kwa masaa tofauti tofauti. Sio kila kitakachowezekana
kufanyika kwa ufanisi kwenye saluni moja kikawezekana kufanyika kwa ufanisi
huo huo kwenye saluni nyingine. Lengo ni utayari na kuwa na mwitikio
kuhusiana na mahitaji ya wateja wao kwenye saluni za urembo.
Mabadiliko tunayotarajia kuona baada ya masomo
Masomo ya muongozo wa waelimisha rika yanalenga kufanikisha mambo
yafuatayo miongoni mwa wanawake watakaoshirikishwa:
Wanawake wataelezea changamoto na furaha za kuwa Mwanamke wa
Kitanzania kwenye karne hii ya 21.
Wanawake watapata stadi muhimu zitakazowasaidia kuboresha afya zao
na kufanya maamuzi sahihi ya njia za uzazi wa mpango, kuhudhuria
kwenye vituo vya afya kwa ajili ya kupima afya zao mara kwa mara na
kuzingatia matumizi ya kondom mara kwa mara na kwa usahihi wao na
wenzi wao.
Wanawake watapata taarifa sahihi kuhusu njia za kisasa za uzazi wa
mpango zilizopo hapa Tanzania na namna sahihi ya kutumia njia hizo.
Wanawake wataanza kuwa na mitazamo chanya kuhusiana na matumizi
ya kondom za kike na za kiume kila mara.
Wanawake wataepuka mazingira hatarishi na kutafuta njia za kuishi
maisha salama kwa ajili ya yao wenyewe.
Wanawake watatambua umuhimu wa kuhudhuria klinik kwa ajili ya
kuchunguza saratani ya matiti pamoja na maambukizi ya magonjwa ya
ngono.
Wanawake ambao watakuwa wamefanya mabadiliko kuhusiana na jinsi
ya kujilinda wao wenyewe vema, watakuwa na uwezo wa kuwafikia
wanarika wenzao kwa njia iliyo chanya zaidi kuhusu suala la njia ya
kujilinda wao wenyewe vilevile.
Muongozo huu unadhamiria kuwezesha viongozi wa rika kuanzisha
majadiliano na shughuli zitakazosaidia kuwa na mtandao mkubwa wa
wanawake wenye kujali afya zao na kuweza kuafikiana kuhusu tabia salama
zaidi.
5

MAFUNZO 1
ZOEZI LA AWALI LA WARSHA (DAKIKA 20 )
Hatua ya Kwanza
Wagawie washirki zoezi la awali ili wajaze. Wajulishe kwamba sio muhimu
kama watakuwa hawafahamu majibu yote, wajaze kwa kadri ya ufahamu wao
kama wanavyoweza.
Hatua ya Pili
Waelekeze washiriki kuwa wana dakika 20 za kukamilisha zoezi hili la awali.
Baada ya dakika 20 kumalizika kusanya karatasi za zoezi.
Hatua ya Tatu
Waambie washiriki kwamba zoezi la awali walilofanya nia yake ni kukupatia
mwezeshaji uelewa kuhusu kile wanachokifahamu na itakusaidia kuandaa mada
amabzo watakuwa wakizihitaji kwenye kushiriki kwenye mpango wa JIPENDE.
Waambie washiriki wafahamu kwamba wakati huu wa mafunzo watapata
taarifa sahihi kuhusiana na taarifa za masuala ya afya ya wanawake. Baada ya
mafunzo haya wataweza kuwapatia taarifa na huduma nyingine za ziada kwa
wateja wanaowahudumia kwenye saluni za urembo ili kuleta mabadiliko chanya
kwenye maisha ya wateja wao.
6

JIPENDE! VITUO VYA AFYA YA WANAWAKE
ZOEZI LA AWALI
1. NINI SABABU YA VIFO VYA WANAWAKE KATI YA MIAKA 18-49 HAPA TANZANIA?
VVU, Mimba /matatizo wakati wa kujifungua Magonjwa ya Ngono ,
Malaria .
2. Je VVU ni tatizo zaidi kwa wanaume au wanawake? Wanaume
Wanawake
3. Je upo uwezekano wa kupata magonjwa ya ngono na mtu usifahamu
kama umeambukizwa? NDIO HAPANA
4. Je kupata magonjwa ya ngono kunaweza kusababisha kuwa na haya
yafuatayo:
Kupata Saratani , Kupata VVU Kupata Mimba kupata Malaria
5. Orodhesha njia tatu za kuzuia VVU :
a. ____________________ c.______________________
b. ____________________
6. Ipi njia peke ya kufahamu kama umepata VVU?
_______________________
7. Orodhesha masuala mawili ambayo yanasababishwa na unyanyapaa
katika kuzuia VVU na jitihada za matibabu hapa Taznania:
a. ____________________________________________________
b. ____________________________________________________
8. Je wanawake wafanye uchunguzi kuhusu saratani ya matiti kila baada ya
muda gani?
Kila siku mara moja kwa wiki mara moja kwa mwezi mara moja kwa
mwaka
9. Ipi ni njia ya mawasiliano yenye kufikia watu wengi kwa ajili ya kusaidia
kufanya mabadiliko ya tabia?
Redio Mawasiliano ya ana kwa ana Luninga Vipeperushi
7

10. Orodhesha njia sita za uzazi wa mpango zinazopatikana Tanzania :
a. ___________________ d.____________________
b. ___________________ e._____________________
c. ___________________ f.______________________
MADA YA KWANZA: KUJA PAMOJA KWA KUSUDI
Mada ndogo:
1.1 Kufahamiana
1.2 Wanawake wa karne ya 21
1.3 Ukweli kuhusu masuala na changamoto za Ujinsia na Afya ya Uzazi hapa
Tanzania
1.4 Maadili yetu
1.5 Fursa yetu na Wengine
Madhumuni: Mwisho wa somo tutakuwa:
Zana:
Tumejadili kile kinachomaanisha kuwa mwanamke wa karne ya 21 hapa
Tanzania ;
Kukamilisha zoezi la awali la mafunzo :
Kupitia ukweli kuhusu ujinsia na afya ya uzazi Tanzania;
Kutambua mitazamo chanya ya kuwa mwanamke wa sasa Tanzania ;
Kutambua wanawake wa Tanzania ambao ni mfano wa kuigwa;
Kujadili maadili na jinsi ya ambavyo kuwa na maadiili na kupanga
kipaumbele cha maadili kutakavyoweza kuwa na athari chanya kwa
maisha ya mtu ;
Bango na kalamu
Kitini cha Ukweli kuhusu ujinsia na afya ya uzazi hapa Tanzania
Kitini cha Mifano ya Maadili
Kitini cha kupanag vipaumbele vya maadili binafsi
Kitini cha Kuja pamoja kwa ajili madhumuni
Muda
Saa na dakika 40
8

1.1 Kufahamiana
Hatua ya kwanza
Waambie washiriki kwamba tutaanza na zoezi dogo kujitambulisha na
kufahamiana vema zaidi.
Wawiliwawili washirikishane taarifa binafsi zifuatazo:
1. Jina lako
2. Jambo moja linalokufanya unakuwa na furaha
3. Jambo moja ambalo watu wanweza kusema wanapokuelezea
Hatua ya Pili
Waaambie washiriki wajipange wawiliwawili na waanze majadiliano. Ruhusu
dakika kadhaa kwa ajili ya washiriki wote kumaliza kazi.
Hatua ya Tatu
Walete wanakikundi pamoja na wakae kwenye mduara ili kila mmoja aweze
kumuona mwenzake. Waambie washiriki kutambulishana mbele ya kikundi
kwa kutumia vipande vitatu vya karatasi kuhusu taarifa waliyojifunza.
Maelekezo kwa Kiongozi wa Rika:
Ingawaje baadhi ya washiriki wanafahamiana, itawasaidia kufanya somo
kuwa la kuvutia endapo watatambulishwa tena. Washiriki wanaweza
kujifunza jambo kuhusu marafiki wao wa zamani.
Hakikisha kila mmoja anapata fursa ya kutambulisha, zoezi hili
litachukua dakika 20.
1.2 Kuwa Mwanamke wa Karne ya 21 Tanzania
Hatua ya Kwanza
Washiriki wote waketi kwenye mduara ili iwe rahisis kila mmoja kumuona
mwenzake.
Hatua ya Pili
Waulize washiriki:
Kuwa mwanamke mtanzania kwenye Karne ya 21 ina maana gani?
Nini unacho JIVUNIA kwa kuwa mwanmke wa Tazania wa leo?
9

Hatua ya Tatu
Waambie washiriki wajitolee kuelezea mawazo yao na andika baadhi ya
mawazo hayo kwenye bango.
Maelekezo kwa kiongozi rika:
Pokea kila wazo kutoka kwa washiriki na waambie wachangie zaidi.
Hizi hapa ni baadhi ya maana ambazo ungehitaji kuzitumia:
Kabila: inahusiana na kikundi cha watu wanaoshirikiana mambo ya kufanana
kama rangi, utaifa, sayansi ya lugha au urithi wa kitamaduni
Ujinsia: Inahusiana na jinsi ya mtu na tabia, utamaduni au tabia za kisaikolojia
zinazohusiana na ujinsia wa mhusika
Kujivuna: Inahusiana na utu wa mtu, umuhimu wake, anavyojiheshimu na
thamani yake.
Hatua ya Nne
Sasa, Waambie washiriki wataje wanawake wanaowaona ni mfano wa kuigwa
katika maisha yao kwa vile ni wanawake majasiri.
Waambie washiriki wajitolee kushirikishana mawazo yao kuhusiana na
wanawake ambao ni mfano mzuri na wa kwa kuigwa. Washukuru kwa
kuchangia.
Hatua ya Tano
Waambie washiriki kwamba tayari wameshajifahamu wao ni kina nani, kwamba
kuwa mwanamke wa karne ya 21 maana yake ni nini na kwamba
wameshatambua wanawake ambao huwa tukiwatazama wanatupa moyo wa
kusonga mbele. Utamaduni wetu ni wa aina mbalimbali na una utajiri mwingi
kama walivyo wanawake wa Tanzania tunajivunia thamani yetu na utu wetu.
Kwamba tuko sote hapa kwajili ya kusaidiana na kujifunza kutoka kwa kila
mmoja wetu.
Elezea kwamba wakati wa kutekeleza mpango wa Jipende tutamwezesha kila
mwanamke aliyeko hapa leo kwa kumpatia taarifa za kufaa kuhusiana na afya
biashara na stadi za kimawasiliano za kuweza kuleta mabadiliko chanya kwa
maisha ya wanawake wengine.
10

1.3 Ukweli kuhusiana na Masuala ya Kiafya ya wanawake hapa
Tanzania
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki:
Wanawake kote dunia hawako sawa, wanawake kila mmoja ni wa
kipekee- kama wanawake, wamama, mabinti na marafiki –.
Jambo moja tu ambalo tunafanana ni kwamba sote tunakutana na hatari
na mazingira yenye changamoto ambayo huwa yanaathiri afya zetu kama
wanawake.
Waulize washiriki, Je changamoto hizo au hali hatarishi hizo ni zipi? Wabungue
bongo kwa pamoja na waandike majibu hao kwenye bango. Baadhi ya hali
hatarishi au changamoto zitakazopaswa kutajwa endapo kikundi hakitakuwa
kimezitaja ni:
UKIMWI na magonjwa mengine ya kuambukiza kwa njia ya ngono
Mimba zisizotarajiwa
Utoaji Mimba usio salama
Wanawake wengi hufa wakati wa ujauzito, wakati wa kuumwa uchungu
na wakati wa kujifungua.
Hatua ya Pili
Wapatie washiriki kipeperushi cha Ukweli kuhusu Afya ya Uzazi na Ujinsia hapa
Tanzania. Waambie washiriki kwamba sasa tutasoma kuhusu ukweli wa hali ya
kiafya ya wanawake wa Tanzania kwa pamoja kama kikundi.
1. Ukweli kuhusu Afya ya Uzazi na Ujinsia hapa Tanzania Kufanya ngono zisizo
salama kunaweza kusababisha kupata mimba zisizotarajiwa, UKIMWI na
Magonjwa ya ngono.
2. Matatizo wakati wa ujauzito na wakati wa kujifungua ni mambo ya
kwanza kabisa yanayosababisha vifo vya wanawake hapa Tanzania .
3. Kila mtu anaweza kupata VVU – Wanaume wanwake vijana wazee,
matajiri, masikini, wliosoma au wasiosoma. Mara ukipat VVU huwezi
kuviondoa.
4. Maambukizi ya VVU ni makubwa zaidi kwa wanawake wa Tanzania
waishio mijini na mashambani.
5. Kupata magonjwa yatokanayo na ngono kunaongeza uwezekano
mkubwa wa kupata maambukizi ya VVU.
11

6. Wanawake na wanaume wa Tanzania wailoko kwenye ndoa wanapswa
kupimwa kama wana maambukizi ya VVU.
7. Wanawake wanaweza kujikinga wasipate VVU magonjwa ya ngono ama
mimba zisizotarajiwa kwa kutumia kondom kila wakati na kwa usahihi
wao na wenzi wao wa kimapenzi.
Maelekezo kwa Kiongozi wa Waelimsha Rika: :
Uwe huru kutumia maneno yako mwenyewe kwenye kuelezea ukweli
ulioainishwa hapo juu ila usiwajengee hofu, waeleze ukweli kwa faida ya
wanwake ambao wanaweza wasiwe wanafahamu kinachoendelea.
Hatua ya Tatu
Ongoza majadiliano na kikundi kuhusiana na mambo ya ukweli saba mliyosoma
pamoja. Unaweza kudodosa kwa ajili ya kupata majibu zaidi kwa akuuliza
maswali yafuatayo au kuuliza mswali uliyotunga mwenyewe:
Kwanini unafikiri wanawake wameathirika zaidi kuliko wanaume?
Kuna yeyote miongoni mwenu angependa kutushirikisha wanawake
wenzake kuhusu matatizo aliyowahi kukumbana nayo wakati akiwa
mjamzito au au wakati wa kujifungua?
Kwa nini unafikiri watu walio kwenye mahusiano ya ndoa wanawake
kwa wanume wanahitaji kupima VVU?
Hatua ya Nne
Waambie washiriki kwamba mpango wa Jipende unafanya kazi ya kubadilisha
ukweli wa mambo saba kwa ajili ya kuleta ubora zaidi. Mpango wa JIPENDE
unao uwezo wa kufanya mabadiliko kwenye maisha ya mwanamke kwa
kuwapatia taarifa, usaidizi na kuwatia moyo ili waweze kulinda afya zao.
Rejea dondoo hizi pamoja na washiriki:
Mpango wa JIPENDE unatuwezesha kupata fursa ya kusaidia kufanya
mabadiliko ya hali iliyopo!
Wakati wa kufanya mafunzo ya JIPENDE tutapokea taarifa, na kupata
stadi mpya na kujadiliana njia za kuboresha hali ya wanawake wa
Tanzania
Kwa pamoja tunao uwezo wa kupunguza hatari miongoni mwa mmoja
wetu kupata maambukizi ya VVU au wengine kupata magonjwa ya
12

ngono, kusambaza VVU na magonjwa ya ngono kwa wengine au kupata
mimba zisizotarajiwa.
1.4 Maadili yetu
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba tumeshajadiliana uzoefu wetu binafsi na kwa vile
ni wanawake wa Tanzania na kuweza kutambua wanawake majasiri maisahni
mwetu. Sasa tuatajadiliana kuhusu maadili, umuhimu wake na jinsi
yanavyotikisa maamuzi tunayoyafanya.
Waulize washiriki, Je hapa dumiani ni nini cha umuhimu kwako? Andika majibu
ya kikundi kwenye bango.
Majibu yanayotarajiwa: Elimu, Uaminifu, Mapenzi, Familia zetu, Kuwa na pesa
Kumiliki gari,
Baada ya kikundi kutoa majibu yake wasomee kilichoandikwa kwenye bango na
waambie washiriki kwamba “Haya ndio Maadili yetu”.
Hatua ya Pili
Waambie washiriki wajaribu kufafanua tunamaanisha nini tunaposema
“Maadili”
Jumuisha majibu ya kikundi kwa kutumia maana moja au zaidi ya yaliyotajwa
hapa:
Maadili ni misingi , viwango, au ubora unao kubalika au kutarajiwa
Thamani ni imani ya mtu au kikundi cha kijamii ambapo kunakuwa na
ushawishi wa kihisia (ama kwa ajili ya kuunga mkono au kupinga jambo
fulani)
Maadili yanapewa thamani kubwa na maadili ya mtu binafsi huwa ni
ngumu kuyabadilisha.
13

Hatua ya Tatu
Sasa waulize washiriki, Je ni wapi tunaweza kupata MAADILI yetu?
Baada ya kupata majibu kutoka kwenye kikundi washiriki hawana budi
kufahamu kuwa mara nyingi huwa tunajifunza maadili yetu kutoka kwenye
familia zetu, historia yetu kuhusu imani za dini, au kutokana na uzoefu wa
kimaisha.
Hatua ya Nne
Wagawie washiriki Kitini kinachoitwa Mifano ya maadili binafsi kwa kila mshiriki.
Elezea kwamba kitini hiki kina mifano ya baadhi ya maadili ya mtu binafsi.
Maadili yao binafsi yanaweza yasiwe yameorodheshwa na hivyo unaweza
kuongezea maadili mengine kama yatakuwa yamekosekana, sisi sote ni wa
kipekee na kila mmoja anayo maadili yake ingawaje huwa tuna baadhi ya
maadili ambayo huwa yanafanana.
Waambie washiriki wajitolee kuchagua baadhi ya maadili kwenye orodha
ambayo yanataekelezeka kwenye jamii au kwao wenyewe binafsi.
Hatua ya Tano
Waambie washiriki kwamba sasa tutafanya zoezi kwa kutumia Maadili.
Wagawie washiriki Kitini chenye jina Kupanaga kwa vipaumbele maadili yangu
binafsi, zoezi hili ni kwa kila mshiriki.
Waambie washiriki kwamba kitini kimegawanyika katika makundi matatu
tofauti. :
1. Muhimu sana: kuwa tayari kuachana na maadili mengine yote na kupokea
hili
2 Muhimu
3. Sio muhimu
Waambie washiriki wajigawe kwenye makundi matano. Kila kikundi kijadiliane
na kukubaliana kuhusu maadili matatu kwa kila kundi lililopo hapo juu.
14

Wapatie dakika chache kufanya zoezi hili na baada ya hapo wawe tayari
kuwasilisha majibu yao..
Baada ya kila kikundi kimeshawasilisha waambie washiriki waangali namna
ambavyo maadili ya kikundi kimoja yanavyotofautiana ama kufanana na
kikundi kingine.
Hatua ya Sita
Sasa waambie washiriki:
Je ilikuwa ni vigumu kuchagua baina ya maaadili mbalimbali? Yapi
yalikuwa ni vigumu kuyachagua?
Je kwa nini ni muhimu kufahamu maadili yetu kabla ya kufanya
maamuzi?
Je ni kwenye aina gani ya maamuzi ambapo zoezi hili linaweza
kutusaidia?
Waambie washiriki kuwa kushikilia maadili yao kunaathiri utaratibu mzima wa
kufanya maamuzi. Kuwa na utaratibu wa kutafakari kuhusu maadili yetu kabla
ya kufikia maamuzi ya mwisho kunaweza kukuzuia kufanya maamuzi mabaya
au kufanya chaguo dhaifu ambalo linaweza kusababisha kuwa na matokeo hasi
kwako au kwa wale wapendwa wako.
Kwa mfano, kama wahudumu tunaweza kufanya maamuzi yatayosaidia kuweza
kuwavutia wateja wasiondoke kwenye saluni zetu, kama tunathamini huduma
nzuri kwenye saluni ili kuweza kuwafurahisha wateja wetu na ili warudi tena
kwa mara nyingine kufanya biashara zaidi.
1.5 Fursa kwa Ajili yetu na kwa Wengine
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba mpango wa JIPENDE uliandaliwa ili kuwezesha
wanawake wa Tanzania kusaidiana wao kwa wao na kuboresha afya zao.
Tutakuwa tunakutana kila wiki kujifunza stadi mpya na kujadiliana taarifa
muhimu kuhusu kuboresha afya ya wanawake na kukuza biashara za salauni za
urembo. Ila kabla ya kubadilsisha au kuwasaidia wengine inabidi sisi wenyewe
15

tubadilike kwanza. Tunaweza kuanza kwa kuwajibika kwenye maamuzi
tunayofanya na kujiheshimu wenyewe. Mikutano hii itatusaidia kubadilika sisi
wenyewe na wengine pia.
Wakati wa mikutano hii ni vema kama tutaweza kujadiliana kwa uaminifu mada
na kuwatia moyo wengine: Pamoja, tunaweza::
• Kusikiliza simulizi za wengine
• Kusikiliza changamoto walizopitia wengine
• Kusherehekea mafanikio ya wengine ya kimaisha na kikazi
• Kuhamasishana moyo kuhusu kufanya mabadiliko, hata kama ni vigumu
kufany mabadiliko.
Hatua ya Pili
Waulize washiriki wanavyojisiskia baada ya zoezi lilotangulia na kuhusu
mpango mazima wa JIPENDE.
Rejea mada zitakazofanyiwa kazi hapa chini. Waambai washiriki kuwa
tuanweza kutumia muda mfupi ama nrefu kwa kila mada kwa kuzingatia jinsi
watakavyovutiwa na mada zenyewe.
Mada zetu
Mada ya Kwanza Kuja pamoaj kwa Madhumuni
Mada ya Pili Stadi za msingi za kibiashara
Mada ya Tatu Wakati maradhi yanapoingia: changamoto za afya ya uzazi
na ujinsia
Mada ya Nne Taarifa kuhusu VVU na UKIMWI
Mada ya Tano Kondomu
Mada ya Sita Saratani ya matiti
Mada ya Saba Mawasiliano ya ana kwa ana
Mada ya Nane Uzazi wa mpango
Mada ya Tisa Kufunga
Waambie washiriki kwamba inawezekana kwetu kuwa viongozi wa rika
kwenye jitihada hizi zenye nguvu za kuboresha afya na uhai wa wanawake wa
Tanzania .
16

Kuongea na wateja wetu kwenye saluni za urembo kuhusu kile tulichojifunza
tunaweza kuwasaidia kufanya maamuzi mazuri zaidi na uchaguzi wa kuhusu
afya zao. Kwanza kabisa tunapaswa kufahamu kipi kilicho cha muhimu
amabcho kinatuweka sisi na wapendwa wetu kuendelea kuwa na afya kwa
wateja wetu.
Hatua ya Nne
Kupitia ujumbe umuhimu tena kwa kuomba washiriki wajitokeze kusoma kila
ujumbe kwa sauti kutoka kwenye Ujumbe muhimu: Kitini cha Kuja pamoja kwa ajili
ya nia moja.
Ujumbe Muhimu: Kuja pamoja kwa kusudi
Tunaanzisha jambo jipya hapa Tanzania kwa kuzingatia uzoefu wa wanawake
wengine duniani.
Tumejionea ukweli kuhusu mimba zisizotarjiwa, Magonjwa ya ngono, VVU na
UKIMWI kwenye nchi yetu ambayo inahitaji tuifanyie kazi.
Tunafursa ya kufanya kazi kwa pamoja ili kuleta mabadiliko kwetu wenyewe na
kwa wengine.
Tunaweza kuwa viongozi na kusaidia kulinda afya zetu na afya za wanawake
wa Tanzania.
17

MADA 1: KITINI
UKWELI KUHUSU UJINSIA NA AFYA YA UZAZI TANZANIA
1. Kufanya ngono zisizo salama inaweza kusababisha kupata mimba
zisizotarajiwa, VVU na Magonjwa ya Ngono.
2. Matatizo wakati wa mimba na wakati wa kujifungua ni sababu
kubwa inayosababisha vifo vya wanawake Tanzania
3. Kila mtu anaweza kupata VVU – wanaume, wanawake, vijana,
wazee, matajiri, masikini, wasomi na wasiosoma. Mara
utakapopata VVU huwezi kuviondoa.
4. VVU vinaathiri wanawake zaidi iwe ni kwenye maeneo ya mijini
au vijijini hapa Tanzania .
5. Kupata magonjwa ya zinaa kunaongeza uwezekano wa kupata
maambukizi ya VVU. .
6. Wanawake na wanaume waliooana wanapaswa kupima VVU.
7. Wanawake wanaweza kujilinda wasipate VVU, magonjwa mengi
ya ngono ama mimba zisizotarajiwa kwa kutumia kondom mara
kwa mara na kwa usahihi wao na wenzi wao wa kingono.
18

MADA YA KWANZA KITINI
MIFANO YA MAADILI BINAFSI
Kuwa na afya na kuwa na
mchangamfu
Kuwa na furaha
Kuwa na pesa nyingi
Kuwa maarufu
Kuwa na marafiki wa karibu
Kutekeleza imani yangu ya dini
Kusaidia jamii yangu
Kufanya vyema kwenye masomo
shuleni
Kuweza kjitegemea mwenyewe
Kunywa Pombe
Kuwa mwaminifu kwangu
mwenyewe
Kuwa na kazi ninayoipenda
Kualiikwa kwenye sherehe
Kuwatunza na kuwahudumia watoto
wangu
Kuwa nadhifu
Kuwa na rafiki wa kiume
Kufanya vyema kwa mambo
ninayoyafanya
Kupata mtoto
Kuapat kibali cha wazazi wangu
Kuwa kama wateja wangu
Kuweza kuwajibika na kuwa
mwaminifu
Kudhaniwa kuwa mwenye
muonekano wenye mvuto
Kuilinda familia yangu
19

KITINI CHA MADA YA 1
KUPANGA KWA KIPAUMBELE MAADILI BINAFSI
Maana ya Maadili:
Maadili ni taratibu, sheria, viwango, au ubora unaofikiriwa kama ni wa thamani
ama wa kufurahisha.
Maadili ni imani ya ya mtu au kikundi cha kijamii ambapo kuna miguso
iliyowekezwa (ama kwa ajili ya kuendeleza jambo fulani ama kupinga jambo
fulani)
Maadili yanaheshimiwa sana, na kwa kawaida maadili binafsi ya mtu ni
magumu sana kuyabadilisha.
Kupanga kwa vipaumbile Maadili binafsi :
Orodhesha maadili ya binafsi kwa kila kikundi kwa kuzingatia makundi haya
chini:
KUNDI 1 MAADILI YA MUHIMU:
KUNDI 2 MAADILI MUHIMU :
KUNDI 3 MAADILI YASIYO YA MUHIMU:
20

KITINI MADA YA 1
UJUMBE MUHIMU: KUJA PAMOJA KWA KUSUDI
Tunaazisha kitu kipya Tanzania, kuendeleza kutoka kwenye uzoefu
wa wanawake wengine duniani.
Tunakubaliana na ukweli kwamba mimba zisizo tarajiwa, Magonjwa
ya Ngono, VVU na UKIMWI kwa nchi yetu ni masuala yanayohitaji
sana tuyaangalie kwa makini.
Tunayo fursa ya kufanya kazi pamoja kuleta fanya mabadiliko kwetu
sisi wenyewe na kwa wengine.
Tunaweza kuwa viongozi na kusaidia kulinda afya na uhai wa
wanawake wa Tanzania.
21

MADA YA PILI: STADI ZA MSINGI ZA BIASHARA NA
MPANGO WA JIPENDE
Mada Ndogo :
2.1 Msingi wa Matangazo
2.2 Dondoo za matangazo na mauzo
Madhumuni: Mwisho wa somo tutakuwa:
Zana:
Muda:
Tumejadili masuala muhimu ya masuala ya matangazo
Kutambua mbinu za mauzo na matangazo
Mabango na kalamu (maker)
Kitini Mahusiano na Mteja
Fomu ya Tathmini
Dakika 50
2.1 Misingi ya Matangazo Basic Marketing
Hatua ya kwanza
Eleza kwamba wakati wa somo tutajadiliana dhana za msingi za kutangaza
biashara. Miongoni mwenu wengine tayari mnafahamu kuhusu habari hizi ila
tutarejea tena ikiwa ni sehemu ya jitihada ya kuboresha biashara zetu ili
kutangaza bidhaa au kutoa huduma.
Wewe tayari ni kongozi miongoni mwa wanawake wa karne ya 21. Umekuwa na
biashara yenye mafanikio na tulivutiwa sana siku ile ya kwanza tulipofika
kwenye saluni yako. Sasa tutaongea kuhusu mamabo amabyo tayari unayafanya
kuendeleza biashara yako pia jinsi ya kuboresha biashara iwe nzuri na kutoa
huduma nzuri zaidi kwa wateja. Tutaanza kwa kuangalia kuhusu umuhimu wa
wewe kuwafahamu wateja wako na huduma unayotoa.
Hatua ya Pili
Waambie washiriki kwamba tutajadili baadhi ya njia za namna ya kuwafikia
wateja wao au wateja muhimu ili waweze kuwa wazi kuelezea mahitaji yao na
22

waweze kupata bidhaa au huduma ili kukidhi mahitaji yao.
Wagawe kwenye makundi ya watu watatu hadi wanne kwa kila kikundi.
Wapatie Kitini Kutosheleza Mahitaji ya Wateja. Waambie kila kikundi wapitie
maswali kwa pamoja na wajaze majibu. Baada ya kila kikundi kupitia maswali
pitia maswali tena kweny kundi kubwa. Waambie washiriki kwamba majibu ya
maswali yanaweza kupatikana kwa urahisi kwa kuongea na wateja, waulize
watumia bidhaa na huduma na uwaulize maswali kama wanapenda nini na
hapendi nini nk.
Kutosheleza Mahitaji ya Wateja
1. Kufahamu kile wateja wanachohitaji (kumbuka: itaweza kuwa ni muhimu
kueleza unaposema “mahitaji”( k.m unaposema una njaa unahitaji
chakula, kunapokuwa giza unahitaji mwanga n.k)
a. Wateja wako ni kina nani? JeKina nani wanaweza kuwa wateja
wako wapya?
b. Wako wapi?
c. Huduma gani/bidhaa zipi wanazozipenda kutoka kwenye saluni
yako?
d. Nini wanachokifurahia zaidi kwenye huduma au bidhaa
unazowapatia?
e. Mara ngapi huwa wanakuja kwenye saluni yako kupata huduma?
2. Kuwatia wateja wako bidhaa/huduma wanazozihitaji.
a. Ni kwa njia gani bidhaa zinaweza kuwafikia wateja mara
watakapozihitaji
3. Unaweza kupata bidhaa na taariafa wateja wako wanazozihitaji kwa
mara kwa mara kwa kiasi gani?
4. Unaweza kwa namna gani kuendelea kuwavutia wateja wako kununua
bidhaa zako?
Kwa namna gani utaweza kuendelea kuimarisha sifa za bidhaa zako kwa
wateja na kuelezea vikwazo ili kujihakikishia mauzo ya mara kwa mara
ya bidhaa na matumizi yake?
23

2.2 Dondoo za Mauzo na Matangazo
Hatua ya Kwanza
Kuwasilisha kuhusu bidhaa zako
Waambie washiriki kwamba tutajadili bidhaa wanazouza kwenye saluni zao na
bidhaa watakazokuwa wanaziuza, kama vile kondom za kike.
Kwa ujumla huwa unawapatia wateja:
Orodha ya huduma zinazotolewa kwenye Saluni
Majina ya bidhaa zinazouzwa kwenye Saluni
Waambie washiriki jinsi wanavyozielezea bidhaa na huduma zitolewazo ni
jambo muhimu na kawaida picha ya awali ndiyo ambayo watu huwa
wanakumbuka. Hakikisha unaongea na wateja wako kuhusiana na bidhaa na
huduma unazotoa kwa njia ya heshima na kiurafiki. Kama unajali na kuonyesha
nia kwa wateja wako itaonyesha mauzo yako yameongezeka.
Waambie wanakikundi wabungue bongo kuhusu namna wanaweza kuitangaza
bidhaa mpya ya nywele kwa wateja wao. Andika baadhi ya majibu kwenye
bango. Hakikisha dondoo zifuatazo zimetajwa.
Hatua ya Pili
Uliza kuhusu mahitaji ya wateja kwahiyo unaweza kuwaelekeza
kwenye bidhaa sahihi.
Taja faida za bidhaa iliyotangazwa
Taja faida za bidhaa kabla ya kujadili bei.
Elezea kwa kina kuhusu viwango vya ubora wa bidhaa
Jadili kuhusu mambo mengine yanayoonyesha hali ya kuridhika
kuhusu bidhaa ( bila kusaliti usiri wake).
Onyesha sampuli na fanya maonyesho ya utumiaji wa bidhaa.
USItangaze bidhaa ambayo haikubaliki kiafya kwa ajili ya wateja.
Waambie washiriki watafakari nini wanachofikiri ni jambo muhimu
linalowezesha wateja wao kukubali kujaribu bidhaa mpya? Baada ya washiriki
24

kadhaa kutoa majibu yao washiriki waelewe kwamba imani amabyo huwa
inasababishwa na kuwa na wateja uhusiano mzuri ni ufunguo wa mafanikio.
Waambie kikundi kwamba, je wanawezaje kuanzisha mahusiano mazuri na
mteja? Andika majibu kwenye bango. Wapatie kitini cha Mahusiano na Mteja
wapitie dondoo za jinsi ya kujenga mahusiano mazuri na wateja kama kikundi.
Mahusiano na Wateja : Kushirikiana na wateja ni jambo muhimu kwa sababu
wao ndio sababu ya kuwa na biashara, wateja ni muhimu kama zilivyo bidhaa
na huduma unazotoa.
Baadhi ya dondoo za kusaidia kujenga kuaminiana na pia kuwa na mahusiano
mazuri na wateja:
1. Kila mara hakikisha kwamba wateja wako wanajiona wao ni muhimu
kwako
2. Usiwaweke wateja wakusubirie, kila mara unapaswa kuwa makini na
uwe mwaminifu. Unapofanya miadi na mteja hakikisha unazingatia
muda.
3. Kila wakati zifahamu bidhaa zako (taarifa za kiufundi za bidhaa,
zinatumikaje) usiwe na hofu kusema huna jibu kwa swali utakalokuwa
hufahamu jibu lake kuliko kusema uongo kuhusu bidhaa..
4. Usionee aibu kuhusu mauzo. Wewe unawapatia bidhaa ambazo ni za
viwango salama na kwa bei nafuu..
5. Kila mara hakikisha una pesa za chenji za viwango mbalimbali ili
kwamba uwe na uwezo wa kumudu manunuzi ya bidhaa kwa mafanikio
6. Weka ahadi ya kukutana na wateja katika muda ambao watakuwa na
uwezekano wa kununua bidhaa za ziada na kwa njia hii utaimarisha tabia
hii, elezea hofu zilizojitokeza na kumpatia mteja bidhaa ambazo
zilizokwisha. Wapatie wateja wako taarifa za kuweza kuwasiliana nawe
mara watapohitaji kuwasiliana nawe endapo watahitaji kununua bidhaa
zaidi kabla ya tarehe mliyokubaliana.
7. Wasikilize watu kwa makini.
8. Kuwa muwazi na sikiliza maoni hasi pia.
9. Waheshimu wengine kila mara kuhusu viwango vyao vya uelewa na
imani zao.
25

10. Wapatie taarifa sahihi kwa ajili ya kuweza kuwashawishi na kuwezesha
wateja kuondokana na hali ya kusitasita katika kutumia bidhaa.
11. Ongea kuhusiana na faida za kutumia bidhaa kwa usahihi.
12. Ongea na wateja wako kuhusiana na kujijikinga na VVU, masuala ya afya
za wanawake nchini, masuala ya njia za uzazi wa mpango na jinsi ya
kutumia na mada nyinginezo za kiafya ambazo unajifunza kutoka kwa
mafunzo ya viongozi rika.
13. Uza bidhaa zenye ubora kama bidhaa za Mpango wa JIPENDE.
Hatua ya Tatu
Washiriki wafahamishwa kwamba tutapitia njia nne za kukuza mauzo na
kuboresha biashara:
1. Kuwavutia wateja
2. Kuonyesha tofauti kati ya saloni zao na zile zilizoko kwanye mapango wa
JIPENDE
3. Kutunza vyema mahesabu ya fedha
4. Kuweka malengo ya kibiashara
Kuvutia wateja wapya
Waambie washiriki, je ni kwa njia gani wanaweza kuvutia wateja wapya?
Andika majibu yao kwenye bango na hakikisha dondoo zilizoko hapa chini
zimetajwa.
• Kwa kusikia maneno kutoka kwa wateja waliopo wakiwaelekeza kuja.
• Kuhakikisha unaendeleza viwango vya hali ya juu na ubora wa huduma
na bidhaa kwenye saluni yako.
Kupitia mbinu za kutangaza, kama kutoa punguzo la bei wakati wa siku ambazo
za wiki ambazo hazijachangamka sana kama vile Jumanne, Jumatano au kwa
kutoa punguzo la bei endapo wateja watanunua huduma mbalimbali
Kutofautisha kati ya Saluni nyingine kupitia Mpango wa JIPENDE. Waambie
wanakikundi kwamba chini ya mpango wa JIPENDE watakuwa na mengi ya
26

kuwapatia wateja wao. Hali hii itakutofautisha na saluni nyingine kwa sababu
tofauti na saluni nyingine kwenye saluni yako wanawake wataweza kupata
taarifa na bidhaa za kiafya. Huduma hizi za ziada zinaweza kuwavutia wateja
wapya kama njia ya kupata bidhaa na kuweza kuwavutia wateja wa zamani
waendelee kuwa wateja wako.
Utunzaji mzuri wa Mahesabu
Ili biashara yako ifanye vyema na kuleta faida ni muhimu kufahamu kuhusu
matumizi yako na uweze kutunza kumbukumbu zake kila siku.Hii itakusaidia
kufahamu inakugharimu kiasi gani kuendesha na kiasi gani cha fedha
kinatakiwa kuingizwa kwenye biashara kila siku ili uziba gharama hizi na
pengine kusaidia kupata faida. Gharama ambazo unaweza kuingia ni pamoja na
umeme, maji n.k Gharama ya vifaa vya nywele mishahara na kodi ya pango.
Gharama zote hizi zinapaswa zionekane kwenye kitabu cha mahesabu ya fedha
vilevile kufuatilia kutunza kumbukumbu kutakusaidia kupanga bei vyema,
Tambua ni bidhaa ama huduma gani inayoingiza faida zaidi ili uweze
kuzitangaza zaidi na kuweza kufahamu wapi pa kupunguza matumizi ili
kuokoa gharama endapo biashara haiongezeki kama ulivyotarajia.
Kuweka malengo ya biashara yako
Kuweka malengo kwa ajili ya biashara yako utaweza kufuatilia vema jinsi
ambavyo biashara ya saluni yako inavyoendelea kinyume na matarajio yako na
maeneo gani yanayohitaji kuboreshwa. Dondoo chache za namna ya kuweka
malengo ni pamoja na:
1. Hakikisha kuwa kila mmoja kwenye saluni anafahamu vyema
malengo hayo ili kufahamu wanafanya kazi kukamilisha malengo
na kwa ajili ya nini.
2. Mfano wa malengo yanakuwa ni pamoja na:
1. Idadi ya wateja waliohudumiwa kwa wiki (wapya na wale
waliorudi kwa mara nyingine tena )
2. Malengo ya mauzo ya bidhaa/huduma kwa juma (mf idadi
ya waliofika kuosha, na kutengeneza nywele , idadi ya
waliofanya huduma kwa mvuke)
3. Kiasi cah fedha kilichopatikana kwa wiki
27

Hatua ya Nne
3. Ili kufikia malengo ni muhimu kuwa na mpango kazi wako kwa
wiki pamoja na ratiba kwa kila shughuli zako.
4. Mwisho wa kila wiki tathmini uone kama umefikia malengo yako.
5. Tengeneza mkakati kwa kila lengo uliloweka. Mf kuongeza idadi
ya wateja wiki hii nitatoa punguzo ya asilimia 10 kwa wateja
kutoka jamii yangu ya kanisa la kibaptisti.
Waeleze washiriki kwamba sasa tumesha maliza mada zote zilizopangwa kwa
ajili ya siku ya kwanza ya mafunzo.Tunawashukuru sana kwa kuwa pamoja
nasi.
Waambie washiriki kuwa tungependa kupata mrejesho kuhusiana na mada
zilizomaliza leo.
Wapatie fomu ya tathmini ya kupata mrejesho kutoka kwa kila mshiriki
hakikisha zinajazwa kabla washiriki hawajaondoka.
Wakumbushe washiriki kuhusu tarehe za mafunzo yanayofuata na uwashukuru
mara nyingine kwa kuja.
28

KITINI MADA YA PILI
MAHUSIANO NA WATEJA
Mahusiano na wateja: Kufanya kazi na wateja ni muhimu kwa sababu wao ni
sababu ya kuwepo kwa biashara yako, wao ni muhimu kama zilivyo kwa bidhaa
na huduma unazotoa.
Baadhi ya dondoo za kusaidia kujenga kuaminiana na kuwa na mahusiano
mazuri na wateja:
1. Hakikisha wateja wako wanajisikia kupewa kipaumbele na wamepewa
umuhimu.
2. Wateja wako wasikae wanakusubiri, kila mara uwe makini na uwe
mwaminifu. Kila unapopanga kukutana na mteja wako kila wakati
hakikisha unazingatia muda.
3. Kila mara unapswa kufahamu bidhaa zako (Taarifa za kitaalamu za
bidhaa, na jinsi ya kutumia). Usiogope kukiri hufahamu jibu la swali
kama ukiulizwa.
4. Usionee aibu kuhusu kuuza. Kwa vile unawapatia bidhaa zenye ubora
salama na za bei wanayoimudu.
5. Kila mara hakikisha unakuwa na pesa za chenji kwa viwango mbalimbali
ili kwamba uwe na uwezo wa kumudu manunuzi ya bidhaa kwa
mafanikio
6. Andaa mikutano na wateja katika wakati ambao upo uwezekano wa
kununua bidhaa za ziada ili kuweza kujenga tabia ya kufanya hivyo kila
wakati , wakati wa kukutana jadili mambo yoyote yaliyowakwaza na
wapatie wateja wako bidhaa hasa kwa wale ambao walishawahi
kununua tena. Wapatie taarifa kwa ajili ya mawasiliano zaidi ili
wafahamu jinsi ya kukupata kama watahitaji kununua bidhaa zaidi kabla
ya kukutana kwa mikutano inayofuata.
7. Wasilikize watu kwa makini.
8. Uwe muwazi na usikilize maoni hasi.
9. Kila mara heshimu viwango vya uelewa na imani za wengine.
10. Toa taarifa sahihi kwa nja ya ushawishi na kwa njia ambayo wateja wako
wataweza kushinda hali ya mashaka kuhusiana na matumizi ya bidhaa.
29

11. Ongelea suala la kutumia bidhaa kwa usahihi.
12. Ongea na wateja wako kuhusiana na suala la kujikinga na VVU, afya za
wanawake hapa nchini, njia za uzazi wa mpango na masuala yake na
mada nyingine za kiafya ambazo umejifunza wakati wa mafunzo ya
viongozi wa rika .
13. Uza bidhaa zenye ubora kama bidhaa za Mpango wa JIPENDE.
30

MAFUNZO YA 1: FOMU YA TAHMINI
Fomu hii ni ya siri. Usiandike jina lak. Asante .
1. Je matarajio yako kwa ajili ya mafunzo haya yamefikiwa? (weka mduara
kwenye jibu) NDIO HAPANA
Kama hapana, kwanini?
2. Je ni mada gani umeipenda zaidi? Kwanini ?
3. Mada gani huajipenda? Kwanini?
4. Ni mada ipi tulihitaji kuipa muda zaidi?
5. Unaweza kupima namna gani mtindo wa uwezeshaji? ( zungushia duara jibu
moja)
a. Nzuri sana b. Wastani
c. Nzuri d. Dhaifu
Maoni:
6. Je tunweza kufanya nini tofauti ili kuboresha yaliyomo kwenye mafunzo
haya?
7. Tunaweza kufanya nini touti ili kuboresha utaratibu mzima wa mafunzo
haya?
(muda, mapumziko ya chai/ kahawa, n.k)
31

8. Kwa ujimla, unaweza kuyapa mafunzo haya kiwango gani cha ufanisi ?
(Weka duara kwenye jibu moja)
a. Nzuri sana b. Nzuri c. wastani d. Dhaifu
9. Tumia nyuma ya ukurasa huu kama unayo maoni zaidi.
32

MAFUNZO YA PILI
Wakaribishe tena washiriki. Wakumbushe kwamba tuliongea kuhusu
changamoto za masuala ya afya ambazo wanawake wote duniani wanakutana
nazo kama vile VVU, vifo wakati wa ujauzito, utoaji mimba usio salama na
saratani ya matiti na shingo ya kizazi. Pia tulijadiliana kwamba tunaweza
kubadilisha hali hii kwa kufanya kazi na kujadiliana na wanawake wengine ili
kupunguza maabukizi ya VVU, mimba zisizo tarajiwa, saratani ya matiti na vifo
wakati wa kujifungua. Hii itawezekan kwa kushirikishana na kutoa taarifa kwa
wengine, tunaweza kuboresha afya za wengine.
Mada ya leo inahusisha taarifa za kina zaidi kuhusu changamoto za kiafya
zilizotajwa wakati wa mkutano wa mafunzo ya kwanza. Tutaongelea Magonjwa
ya ngono, VVU/UKIMWI na njia za kuzuia magonjwa ya ngono na VVU. Pia
tutaongelea kuhusu kondom za Dume na Lady Pepeta.
33

MADA YA TATU: WAKATI MARADHI
YANAPOSHAMBULIA: MAGONJWA YA NGONO
Mada ndogo
3.1 Kuchukua hatua
3.2 Dalili za magonjwa ya ngono
3.3 Kupata majibu ya maswali yetu na kupata Matibabu ya Magonjwa ya
Ngono
Madhumuni: Mwisho wa somo tutakuwa tumefanya yafuatayo:
Zana
Kufanya kwa vitendo igizo dhima kuhusu hatari za Magonjwa ya ngono
Changanua dalili zinazoweza kuonekana za Magonjwa ya ngono
Kutambua maeneo ya kwenda kupata tiba ya magonjwa ya ngono.
Mabango na kalamu kubwa (markers)
Kitini cha Igizo dhima la Visa mkasa kuhusu Magonjwa ya ngono
Kitini cha Dalili za Magonjwa ya Ngono
Kitini cha Kliniki za Magonjwa ya ngono
Kitini cha Ujumbe mahususi: wakati maradhi yanaposhambulia
Wageni Waalikwa
Mwakilishi wa kituo cha kutolea huduma kuongelea Magonjwa ya ngono
Local clinic representative to talk about STIs (Dakika 30)
Muda
Dakika 90
3.1 Kuchukua Hatua
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba sasa tutaongea kuhusu changamoto mbalimbali
zinazoathiri afya za wanawake kupitia igizo dogo.
Waambie washiriki wajipange wawiliwawili.
34

Kila washiriki wawili wachukue hadithi moja ambayo wanaweza kuigiza. Igizo
linapaswa kwa kina kuonyesha jinsi ambavyo rafiki anaelezea kwa mwenzake
tatizo alilonalo na namna ambavyo rafiki yake atakavyojibu na kile
atakachomwambia afanye. Wapatie igizo dhima na uwapatie washiriki muda wa
kufanyia majaribio ya kuigiza. Waambie washiriki kwamba huenda
wakachaguliwa kuonyesha igizo lao kwenye kundi kubwa.
Hadithi tano amabzo wanweza kuchagua
kwa ajili ya igizo
1. Pili anamwambia rafiki yake "nimekuwa
nikitokwa na uchafu sehemu za siri na mwezi
huu nilitokwa na damu baada ya kumaliza
hedhi. Dada yangu ameniambia niende
hospitali lakini sijaona kama ni tatizo kubwa
na sitaki kupoteza fedha au muda wangu”
2. Tunu anafanya kazi kwenye saluni moja
mdogo ya urembo. Anamwambia rafki ya
Pendo, “Nafikiri nina maambukizo. Nasiki
kama kuungu wakati wa kukojoa na inauma
haswa.sina fedha za kutosha kununua dawa.Je
unafikiri unaweza kuniazima kiasi cha dawa
ulizonunua mara ya mwisho?”
3. Upendo ananunua kadi ya simu kwa ajili ya
simu yake mpya wakati unamkimbili
alipokuwa kwenye duka.Anaonekana asiye na
furaha. Unamuuliza ku nini kibaya anaanza
kulia.anasema amegundua kuwa ni mjamzito
na ana maambukizi ya magojnjwa ya ngono.
Anakuuliza, “nifanye nini sasa?”
4, Mwajuma amekuwa akiishi na raki yake wa
kiume kwa miezi mitatu sasa. Anamwambia
rafki yake, “Tumekuwa tukilala pamoja sasa
kwa majuma kadhaa bila kutumia kondom.
Mara moja tulipokuwa tunataka mapenzi
ghafla alikataa akisema na matatizo kwenye
uume wake. Ila anasema kwamba tatizo
litakwisha. Kwahiyo hadi sasa tunasubiri hadi
tatizo liishe na awe kwenye hali njema ya
Rafiki yake atafanya nini au
atamwambia nini …
35

kufanya mapenzi.”
5. Imma anafanya kazi kwenye kibanda cha
kuuza chai, anae mtoto wake mdogo wa
kiume. Anawaambia wenzake,” sijisikii vyema
siku hizi. Naona aibu na kudhalilika kwenda
kwenye kliniki jirani na ninapoishi kwa baadhi
ya wahudumu pale ni majirani zangu.
Sitaweza kwenda kwenye klinik ya jirani na
ninapoishi kwa sababu nafahamu ni mbali na
hakika siafamu mahali ilipo.”
Hatua ya Pili
Alika kikundi kimojawapo kijitolee kuigiza moja ya kisa mkasa. Wakishamaliza
waulize maswali yafuatayo:
Unawaza nini kuhusu kile rafiki yako alichofanya/alichokisema?
Sasa mwambie mmoja wapo ajitolee kusoma visa mkasa vyote kwa ajili ya igizo.
Je visa hivi vina uhalisia kiasi gani?
Kiambie kikundi kwamba wanawake wote kwenye hadithi wanapaswa kwenda
kwenye kituo cha kutolea huduma ya afya kwa sababu huenda wakawa na
maambukizi amabyo ni ya hatari sana. Sasa tutaongea kuhusu dalili zilizo
zoeleka za Magonjwa ya ngono kwa wanawake na wanaume.
3.2 Dalili za Maambukizi ya Magonjwa ya Ngono
Hatua ya kwanza
Wapatie kitini cha Dalili za hatari za maambukizi ya Magonjwa ya ngono. Pamoja
kama kikundi someni dalili za hatari za Magonjwa ya ngono kwa wanaume na
kwa wanawake.
Baadhi ya dalili za hatari za zilizozoeleka za Maabukizi ya Magonjwa ya ngono
Wanawake Wanaume
Kutokwa majimaji yasiyokuwa ya
kawaida ukeni
kiasi cha damu kuendelea kutoka
Kutokwa maji maji ya rangi ya
njano isvyo kawaida kwenye
uume.
36

aada ya siku za hedhi kupita
Maumivu yasiyokuwa ya
kawaida mabli na maumivu
wakati wa siku za hedhi
maumivu wakati wa kufanya
tendo la ngono
Muwasho na maumivu makali
kwenye sehemu za via vya uzazi
Upele mdogo ambao hauwashi
vidonda kando kando mwa via
vya uzazi
Maumivu wakati wa kukojoa
Upele mdogo ambao hauwashi
Vidonda kando kando mwa uume
na njia ya haja kubwa vinaweza
kuwa na maumivu au bila
maumivu
Malengelenge yanayokuja na
kuondoka ( pengine ni uambukizo
hata kama hakuna malengelenge)
Kuvimba mitoki
Waambie wana kikundi kwamba endapo utaona unazo dalili miongoni mwa
zilizotajwa sio lazima iwe ni maambukizi, itabidi ufanye kipimo kwenye kliniki
ili kuwa na uhakika kabisa.
MUHIMU: Maambukizi huweza kutokea bila kuonyesha dalili iwe ni kwa
wanaume au kwa wanawake.
Hatua ya Pili
Waulize washiriki baadhi ya majina ya Magonjwa ya Ngono wanayoyafahamu?
Zipo aina nyingi za Magonjwa ya Ngono. Baadhi ya majina uanyowez kusikia ni
pamoja na kaswnde kisonono, pangusa klamidia, viotea sehemu za siri na
mengine mengi..
Waeleze washiriki kwamba hatuhitaji kufahamu aina maalumu ya uambikizi ili
kuweza kujilinda sisi wenyewe na familia zetu. Ila ni muhimu kufahamu dalili
zilizo za kawaida ili kuweza kutafuta tiba. Maambukizi haya huweza kuwa ya
hatari endapo hayatitibiwa mapema na pia husababisha mwili kuwa katika
hatari ziadi ya kuambukizwa VVU.
Hatua ya Tatu
Watambulishe wageni uliowaalika kutoka kwenye klinik ili waweze kuongelea
kwa ufupi kuhusu magonjwa ya ngono. La umuhimu zaidi waweze kuwa na
wasaa wa kujibu maswali ambayo huenda kikundi kinaweza kuwa nayo
kuhusiana na magonjwa ya ngono na jinsi ya kupata tiba.
37

Angalizo kwa Kiongozi Rika :
Kama inawezekan jaribu kumpata mwakilishi kutoka klinik au mtaalamu wa
afya” kwa ajili ya sehemu hii ya somo. Itakuwa ni fursa njema kwa washiriki
kuuliza maswali kuhusiana na magonjwa ya ngono na kuweza kupata majibu
sahihi kutoka kwa wataalamu wa afya.
Hatua ya Nne
Waambie washiriki kwamba ni muhimu kwenye saluni kuwa na orodha ya
mahali ziliko klinik na aina ya huduma zinazotolewa na gharama zao ili kuweza
kuwapatia wateja wao ambao wangependelea kufahamu. Wahimize kuongea na
kituo cha kutolea huduma kilichoko jirani wawasidie kutengeneza orodha hii
kwa ajili ya jamii yao.
Hatua ya Tano
Waeleze washiriki kwamba ni muhimu kuchunguza miili yetu endapo
tutagundua dalili za Magonjwa ya Ngono tutapaswa kwenda klinik kwa ajili ya
matibabu.
Wape kitini chenye Ujumbe Muhimu: wakati maradhi yanapotupata na pitia
kitini hicho kwa kikundi.
Ujumbe Muhimu: Wakati maradhi yanapovamia
Ngono hatarishi ni kufanya ngono bila kutumia kondom unapokuw
ahuna uhakika kama mwenzi wako ameathirika na VVU au Ugonjwa
mwingine wa ngono AU kutokuwa na hakika kama mwenzi wako
anafanya ngono na wewe peke yake.
Unaweza kupata Magonjwa ya Ngono ambayo unayadharau au yale
ambayo huyafahamu kabisa. Kama umewahi kufany ngono hatarishi ni
muhimu kwenda klinik kupima na kupatiwa matibabu.
Kuwa na Mgonjwa ya Ngono kunaongeza uwezekano wa kupata
maambukizi ya VVU.
Kutumia kondom kila mara wakati na kwa usahihi wakati kufanya
Ngono kunaweza kutusaidia kujilinda na magonjwa karibu yote
yatokanayo na ngono.
38

Tunaweza kuelimisha wanawake wengine kuhusu kile tulichojifunza
kuhusiana na maambukizi ya mgonjwa ya ngono, kupima na kupatiwa
tiba.
39

KITINI CHA MADA YA 3 KITINI
IGIZO DHIMA MAGONJWA YA NGONO VISA MKASA
Hadithi tano za kuchagua Rafiki yake
atapaswa
kufanya nini au
atamwambia
nini …
1. Pili anamwambia rafiki yake, “nimekuwa nikitokwa na
majimaji yasiyokuwa ya kawaida kwa muda sasa na mwezi huu
nilipata damu kidogo kabla ya tarehe zangu za siku za hedhi.
Dada yangu ameniambia eti niende klinik lakini kwa kweli bado
sijaona kama ni tatizo sana. Sitaki nipoteze pesa na muda
wangu.”
2. Tunu anafanya kazi kwenye saluni ndogo ya urembo. Huwa
namwambia rafiki yake Upendo, “Nafikiri nina maambukizi.
Nahisi kuungua wakati wa kupii na inauma sana. Sian fedha za
kutosha za kununua dawa. Je waweza kuniazima kiasi cha dawa
ulizonunua mara ya mwisho?”
3. Upendo ananunua kadi ya simu kwa ajili ya simu yake mpya
wakati unapomkimbilia hapo dukani. Anaonekana mwenye
majonzi. Unamuuliza amepatwa na nini ghafla anaanza kulia.
Amegundua kuwa ni mjamzito na amepatwa na maambukizi ya
VVU. Anakuuliza je wewe utafanya nini?
4, Mwajuma amekuwa akiishi na rafiki yake wa kuime kwa miezi
mitatu sasa. Anamwambia rafiki yake, “Tumekuwa tukilala
pamoja kwa majuma kadhaa sasa na hatukuwa tunatumia
kondom. Mara moja tu tulikuwa karibia tufanya ngono ghafla
akakataa kwa sababu alisema kuna wakati anakuwa na matatizo
kwenye uume wake. Ila nakasema tatizo litakwisha. Kwa hiyo
sasa tunasubiri tatizo liishe na atajisikia nafuu kufanya ngono.”
5. Imma anafanya kazi kwenye kibanda cha chai na ana mtoto
mdogo wa kiume. Anamwambia rafiki yake, siku hizi huwa
sijisikii vizuri. Najisikia kama nimedahlilika na aibu kwenda
kwenye klinik jirani na eneo ninaloishi kwa sababu baadhi ya
watumishi wanaishi jirani na mimi. Pia siwezi kwenda kweny
klinik iliyo jirani na kwako kwa sababu ni mbali na zaidi ya hayo
sifahamu ni sehemu gani.”
40

KITINI CHA MADA YA 3
MAGONJWA YA NGONO: DALILI ZA HATARI ZILIZOZOELEKA
Baadhi ya dalili za hatari za magonjwa ya Ngono
Wanawake Wanaume
Kutokwa majimaji ukeni kwa
kiasi kisicho cha kawaida
Wengine hutokwa na damu baada
ya kumaliza siku za hedhi
Maumivu yasiyokuwa ya kwaida
mabli na yaliyozoeleka wakati
mzunguko wa hedhi
Maumivu wakati wa tendo la
ngono
Muwasho na hali ya kuungua
kandokando ya via vya uzazi
Upele amabo unaweza kuwa
hauwashi
Vidonda ndani na pemebeni mwa
via vya uzazi
Kutokwa majimaji ya rangi njano
isiyo ya kawaida kwenye uume
Maumivu au hali ya kuungua
wakati wa kukojoa
Upele kweny ngozi ambao
unaweza usiwe unawasha
Vidonda ambavyo haviumi –
kando ya uume na kwenye njia ya
haja kubwa
Malenglenge yanayokuja na
kuondoka (inaweza kuwa ni
uambukizi hata kama
malengelenge hayaonekani )
Kuvimba mitoki
41

KITINI CHA MADA YA 3
UJUMBE MUHIMU: WAKATI MARADHI YANAPOINGIA
Ngono hatarishi ni kufanya ngono bila kutumia kondom kama
huna hakika kama mwenzi wako ameambukizwa VVU au
magonjwa mengine ya ngono AMA kama huna uhakika kama
mwenzi wako huwa anafanya ngono na wewe peke yako tu.
Una Magonjwa ya Ngono ambayo umeyadharau au ambayo
hujui kama unayo. Kama umefanya ngono hatarishi ni muhimu
sana kwenda klinik kupimwa na kutibiwa.
Kuwa na ugonjwa wowote wa ngono kunaongeza hatari ya
kupata maambukizi ya VVU.
Matumizi ya kondomu kila wakati na kwa usahihi kunaweza
kutusaidia kujilinda na maambukizi ya magonjwa mengi ya
ngono.
Tunaweza kuelimisha wanawake wengine kuhusu kile
tulichojifunza kuhusiana na maambukizi ya Magonjwa ya
Ngono kuhusu kupima na kutibiwa.
42

MADA YA NNE: VVU NA UKIMWI
Mada Ndogo
4.1 VVU: Maambukizi yaliyofichika
4.2 Tofauti baina ya VVU na UKIMWI
4.3 Njia za kuzuia VVU
4.4 Umuhimu wa kupima VVU
4.5 VVU/UKIMWI na unyanyapaa
Madhumuni: Mwisho wa somo hili tutakuwa tumeweza:
Zana
Muda
Kutofautisha kati ya VVU na UKIMWI
Kueleza jinsi ya kuzuia VVU
Kuelezea umuhimu wa kupima VVU
Kujadili kuhusu unyanyapaa na jinsi ya kuzuia
Bango na kalamu (markers)
Kitini cha Jinsi ya Kuzuia VVU
Kitini cha Kupima VVU
Ujumbe muhimu: Kitini cha Taarifa kuhusu VVU na UKIMWI Key Messages:
HIV and AIDS Information Handout
Saa 1 na dk 30
4.1 VVU: Maambukizi yaliyofichika
Hatua ya Kwanza
Waeleze washiriki kwamba mada yetu sasa ni “VVU na UKIMWI”Kama
tulivyojadili hapo awali, VVU ni maambukizi yatokanayo na ngono, hadi hivi
leo tiba haijapatikana. .
Waulize washiriki kwanini wanafikiri tunaita VVU maambukizi yaliyofichika?
Baada ya kupata majibu, hitimisha majadiliano kwa kusema kwamba:
VVU sio kitu unachoweza kukiona au kuhisi. Huwezi kuelezea kwa kumtazama
mtu au kwa kuwa unamfahamu, kama ameambukizwa au hajaambukizwa na
43

VVU. VVU vinawapata watu wote vijana na wazee, masikini na matajiri, wasomi
na wasiosoma.
Hatua ya Pili
Wapatie washiriki Kitini cha Mambo Saba ya ukweli kuhusu VVU. Soma kila
ukweli kwa pamoja. Baada ya kusoma kila ukweli elezea kwa maneno yako
mwenyewe kilichoko kwenye kila ukweli na washiriki wachangie taarifa yoyote
ya nyongeza kuhusiana na ukweli waliousoma punde.
Tumia taarifa za ukweli kuelezea au kuhakisha kile wanachofahamu washiriki.
Mambo saba tuanyofahamu kuhus VVU
1. Virusi vinasambazwa kutoka mtu mmoja kwenda mwingine wakati
ambapo maji maji ya mwilini yanapogusana, hususani damu, mbegu za
kiume, majimaji ya ukeni au maziwa ya mama. Njia ya kwanza ambayo
VVU vinasamabzwa ni kwa njia ya vitendo vya ngono.
2. VVU vinasambazwa kutoka kwa mama kwenda kwa mtoto wakati wa
mimba, wakati wa kujifungua au wakati wa kunyonyesha..
3. Hakuna chanjo ya VVU. Njia pekee ya mtu kujikinga ni kutumia kondom
ya kiume au ya kike kila wakati na kwa usahihi wakati wote wa tendo la
ngono.
4. VVU haviwezi kusambazwa kwa njia ya machozi, mate, kinyesi, mkojo,
matapishi na jasho.
5. Ni salama kabisa kuchangia chakula, vyombo, choo, ama nguo na mtu
mwenye VVU. Pia ni salama kushikana mikono, kukumbatiana kuoga na
kufanya kazi na mtu mwenye VVU.
6. VVU hudhoofisha mwili taratibu. Mtu anaweza kuishi na virusi na
asionyeshe dalili kwa kipindi kirefu. Kipimo cha VVU ni njia pekee ya
kufahamu kama umeambukizwa virusi hivyo ama la.
7. Kwa akutumia vidonge vya kupunguza makali ya VVU na kurefusha
maisha (ARV) Waathirika wa VVU wanaweza kuishi maisha marefu zaidi,
kwa utoshelevu na kuishi maisha chanya. Watu wanaoishi na VVU
(WAVIU) wanapaswa kutumia kondom kujilinda wasipate maambukizi
mapya na kuzuia wasiambukize wengine virusi.
44

4.2 Tofauti kati ya VVU na UKIMWI
Hatua ya kwanza
Rejea kwa pamoja na wanakikundi kwamba VVU ni maambukizi na huweza
kuchukua muda mrefu kuonyesha dalili. UKIMWI ni hali inayotokea wakati
ambapo maambukizi ya VVU yanakuwa yamedhoofisha uwezo wa mwili
kupambana na magonjwa au uwezo wa kupona kutokana magonjwa..
Tutafanya mchezo mfupi kukusaidia kuelewa hili vema zaidi.
Kwa kutumia chaki na kamba tengeneza mduara wenye upana wa mita tatu
wanakikundi waelewe kwamba mduara huu unawakilisha mwili wa binadamu.
Waalike watu wajitolee kutoka kwenye kikundi na kutenheneza timu ya
waigizaji 5 wakusaidie kutengeneza mchoro mfupi. Mpe kila mshiriki kazi ya
kufanya: majukumu matano ni: Chembechembe hai Nyeupe za Damu” “VVU”,
“Maambukizi” , Maambukizi mengine” na “Dawa za kupunguza makali ya VVU
na kurefusha maisha- ARV” Andika vibandiko vya majina kabla ya kuanza zoezi
kuhusu tabia ya kila kimojawapo ili ubandike kwenye shati la kila mmoja.
Ikiwezekana mshiriki anayeonekana kuwa ndiye mrefu zaidi, mwenye nguvu
zaidi ndio awe “Chembe Hai Nyeupe za Damu”.
Soma andiko kutoka kwenye jedwali hapa chini au wasimulie simulizi
uliyoibuni mwenyewe, Unapokuwa unafanya hivyo hakikisha waigizaji
wanafanya kwa vitendoo yale unayoyasema na kufanya yaliyoandikwa upande
wa kulia wa jedwali. Kila baada ya hatua moja weka kituo kwa muda ili
kuhakikisha kila hatua imeeleweka.
Hatua ya 1: Bado kuathirika na VVU Stage 1: Not yet infected with HIV
Mwezeshaji anasema Je waigizaji wanafanya nini
Ndani ya eneo hili inawakilisha mwili wa
mtu ulio na afya “kwenye mwili huu kuna
mamilioni ya chembe hai nyeupe za damu
kwa kawaida ni kati ya chembe 600 na
1000 kwa kila ujazo wa mililita ya damu .
Kazi za chembe hizi nyeupe ni kama
askari, kulinda na kupambana na
maabukizi yoyote yanayouingilia mwili. Ni
sehemu ya kinga ya mwili. Tumkaribishe
na kumpa Chembe nyeupe za damu
Chembe nyeupe ya damul
anaingia kwenye eneo akiwakilisha mwili
wa binadamu, anaonekana mwenye nguvu
, anatunisha misuli,anachukua umbo la
mtu mwenye maguvu/ watunisha misuli, na
anakaa katika mkao wa kupigana.
45

makofi mengimengi ya pongezi..”
“kwa kawaida chembe nyeupe za damu
zina nguvu na zinao uwezo wa kupigana
na kila aina ya maambukizi. Hapa anakuja
maambukizi kama vile yanayosababisha
kuharisha au magonjwa kama ya ngozi.”
“Hapa yanakuja maambukizi mengine –
pengine ni nimomia ama kifua kikuu
“Kinga ya mwili inaweza kupambana na
maambukizi na magonjwa ya kawaida na
kuweza kuyaondoa kwa upesi.”
Hatua ya 2: Kuishi na VVU, Hakuna dalili
Maambukizi yanaingia „mwilini ‟ .
Chembe hai nyeupe za damu l
„anashambulia maambukizi, na kuyatupa
nje ya mwili.
Maambukizi mengine yanauingilia mwili.
Chembe hai nyeupe “zinavamia”
Maambukizi mengine, na baada
mapambano mafupi, na baadae
inaulazimisha kuutupa nje.
Chembe nyeupe za damu anatunisha
misuli,anaonyesha nguvu zake
Mwezeshaji anasema Waigizaji wanafanya nini
“Siku moja VVU akaingia mwilini. Mara
kadhaa hufanya hivi kwa kupitia ngono
isiyo salama na mwili mwingine amabo
tayari VVU ameshaingia na anaishi.
Chembe hai nyeupe anapigana na VVU na
kumsukuma VVU kwenye eneo fulani la
mwili, lakini Chembe hai nyeupe
inashindwa kumto VVU nje kabisa ya mwili
“Ikiwa ni pamoja na kumweka VVU
pembeni, chembe hai nyeupe anabakia
kuwa mwenye nguvu na akiweza
kuendelea kuafanikisha mapambano dhidi
ya maambukizi mengine. Inawezekana
VVU wanaingia mwilini, anaanza kwa
utaratibu tu kushambulia chembe hai
nyeupe. Chembe hai nyeupe
anamsukuma pembeni VVU au kwenye
kona ya mwili, na kumlazimisha VVU
kupungua nguvu.
Maambukizi yanaingia tena na chembe
hai nyeupe kwa mara nyingine
anamsukuma maambukizi nje ya mwili.
Maambukizi mengine yanaingia na hali
46

kwa chembe hai nyeupe zikawa bado
zenye nguvu na kuendelea kupambana na
maabukizi mengine kwa miaka mingi. Kwa
kawaida kati ya miaka 5 hadi 10 na wakati
mwingine muda mwingi zaidi hadi miaka
20 hata zaidi.kupata lishe nzuri mtazamo
chanya kuhusu maisha yake, kuwa na
muono wa mbele kupata dawa za
kupunguza makali ya VVU ambapo muda
wa kuishi unaongezeka. Watu wachache
wenye VVU huwa wanakuwa na VVU
lakini hawafikii hatu ya UKIMWI.”
kama hiyohiyo inatokea.
Hatua ya 3: Kuishi na UKIMWI / Tiba-Kutumia dawa za kupunguza makali ya
UKIMWI
Mwezeshaji anasema Mwigizaji anafanya nini
“Mara nyingi VVU vinaanza kupata nguvu
na unaweza kushambulia na kumshinda
Chembe hai nyeupe za Damu kwa hiyo
mfumo wa kinga ya mwili unauwa dahifu
kabisa.”.
“wakati maambukizi mengine yanaingia
mwilini sasa, chembe hai nyeupe zinakuwa
haziwezi kupamabana tena.kinga ya mwili
sasa ni dhaifu sana unaweza
kushambuliwa na magonjwa nyemelezi
yoyote. Maambukizi yanakuwa huru
kukimbia na kucheza kila kwenye kona ya
mwili, chembe hai nyeupe zinakuwa
hazina nguvu ya kuzuia. Mwili sasa
unakuwa umepata UKIMWI – “Ukosefu wa
Kinga Mwilini “
VVU inasimama na kuvamia chembe hai
nyeupe na kushika mikono yote miwili ya
chembe hai nyeupe na kuifunga nyuma
yake ili kwamba chembe nyeupe za
damu hawezi tena kupambana na
maambukizi.
Maambukizi na maambukizi mengine
yote yanauingilia mwili kucheza kila
mahali. VVU inaendelea kushikilia
Chembe hai nyeupe.
Chembe Hai Nyeupe za Damu
47

Wakati mtu anahesabu chembe za CD 4
za chembe hai nyeupe zinashuka na
kufikia kati ya chembe 200 kwa maikro lita
moja ya damu au wanakuwa na UKIMWI
Kuelezea maradhi, wnaweza kuanza
kutumia mchanyiko wa dawa za kurefusha
maisha ARVs kwa kipindi Fulani. ARV
zinauwezo wa kuzuia VVU kuongezeka
kama vinavyoka kuwa, ingawaje ARV
haiwezi kuondoa VVU moja kwa moja.
Zinaruhusu chembe hai nyeupe kujijenga
tena, ili ziweze kwa mara nyingine
kupambana na maambukizi mengine.
Hatua ya Pili
Dawa za kupunguza makali ya VVU
(ARV) inaingia mwilini na kushambulia
VVU. Kunasua chembe hai nyeupe
zilizokamatwa na VVU na kumsukuma
VVU kwenye kona. Chembe hai nyeupe
zinakusanya nguvu tena kupambana na
maambukizi na kutatupa mabali kwenye
nje ya mwili.
Mara baada ya kumaliza mchoro wape pongezi waigizaji na kuuliza maswali
yaliyoko hapa chini kuhakikisha kwamba kikundi kina elewa dondoo za
muhimu kutokana na mchezo.
1. Kuna toafauti gani kati ya VVU na UKIMWI?
Jibu:: VVU ni virusi vinavyosababisha UKIMWI. Mtu anaweza akawa na virusi ila
asiwe na UKIMW.
2. Ni kwa muda gani VVU inaweza kupambana na maambukizi bila kuhitaji
msaada wa dawa za kupunguza makali ya VVU?
Jibu: inategemea na mtu binafsi ila inaweza kuwa kama miaka 20 au zaidi.
Kudumisha mtindo wa maisha wenye afya njema ikiwa ni pamoja na kufanya
mazoezi na kupata lishe vinasaidia mwili kupambana na VVU kwa kipindi kirefu
zaidi.
3. Ni wakati gani tunaweza kusema mtu ana UKIMWI”?
Ji.bu: wakati mtu anapokuwa na magonjwa nyemelezi na kinga ya mwili haina uwezo
wa kupambana na maambukizi.
4. Je dawa za kurefusha maisha huwa zinafanya nini mwilini?
Jibu: dawa hizi huvamia VVU vilivyoko kwenye mwaili na kwamba VVU havitaweza
kuongezeka nah ii inawezesha chembe hai nyeupe kujijenga tena ili kuweza
kupambana na maambukizi. .
48

4.3 Kuenea Na Kuzuia VVU
Hatua ya Kwanza
Wakumbushe washiriki kwamba VVU ili viweze kusambaa lazima kuwepo na
kiasi cha kikubwa cha virusi vilivyoingia mwilini kupitia njia zinazokuwa
hatarishi zaidi kupata maambukizi.
Hatua ya Pili
Juu ya bango andika “Maji ya mwilini ambayo yanaweza kusambaza VVU”.
Waulize washiriki ni aina gani ya majimaji ya mwilini wanafikiri yanaweza
kusambaza VVU? Andika majibu yote. Baada kikundi kutaja aina zote za
majimaji yanayoweza kuwa njia ya kusambaza VVU, angalia orodha hiyo
pamoja na washiriki. Pitia kila aina ya majimaji kama ambavyo washiriki
watakubaliana kama ni njia ya kusambaza VVU, kama hawataelewana kuhusu
njia mojawapo ikate. Endapo kirusi hakitaweza kupita, Kama kuna maji maji
mengine ambayo kwenye orodha hayakutajwa andika kwenye bango.
Maji maji ya mwilini ambayo yanaweza kusambaza VVU: Majimaji ya ukeni,
mbegu za kiume, damu, maziwa ya mama
Hatua ya Tatu
Sasa juu ya bango jingine andika “VVU vinaweza kuingia mwini kwa njia gani.”
Waambie wanakikundi je ni njia kuu zipi ambazo VVU vinaweza kuingia
mwilini? Andika majibu yote. Baada ya kikundi kumaliza kutaja njia zote
amabzo VVU vinaweza kuingia mwilini, angalia orodha hiyo pamoja na
wanakikundi. Pitia kila njia na kwa jinsi ambavyo wanakikundi watakavyoa
amua kama VVU vinaweza kuingia kwenye mwili. Endapo watashindwa
kukubaliana basi iondoe njia hiyo.Kama zipo njia ambazo hawakuzitaja basi
ziandike kwenye bango. Hakikisha wanakikundi wanaelewa kwamba Uke,
Uume, na Njia ya haja kubwa ni njia kuu za kueneza maambukizi
Ni kwa njia gani VVU vinaweza kuingia kwenye mwili: Uke, Uume, Njia ya
haja kubwa, kudunga mwili, ameneo ya mwili yaliyo na vVdonda na Uwazi,
kupitia Mdomoni
Hatua ya Nne
Waambie washiriki watafakari kuhusu majimaji ya mwini yaliyotajwa moja
baada ya nyingine, kwa kujiuliza “ni kwa njia gani majimaji haya yanaweza
49

kuingia mwilini kupitia njia zilizotajwa” waache wanakikundi wajadiliane na
kufanya masahihisho kadri watakavyoona ni muhimu. Kwa mfano maji ya
uume, maji ya ukeni na damu vinaweza kusambaza VVU wakati wa vitendo vya
ngono kupitia ukeni au kupitia uume au kupitia njia ya haja kubwa. (Ngono kwa
njia ya haja kubwa)
Angalizo kwa kiongozi Rika:
Kikundi kinaweza kujikuta kwenye malumbano kuhusu baadhi ya mambo
madogo madogo ya hatari za kinadharia na mengineyo yatakayochokonolewa “
“Itakuwaje endapo ……kisa mkasa” . Mwezeshaji anapaswa kuhakiksha
kwamba wanakikundi wanaweza kutofautisha baina ya yale yanatowezekana
kinadharia na yale tunayofahamu kuwa ni njia za maambukizi ya VVU.
Njia kuu za maambukizi ya VVU hapa Tanzania ni ngono. Hatari kubwa ni
uume kuingiliana na uke na uume kuingiliana na njia ya haja kubwa. Wakati wa
kufanya ngono ya kuingiliana VVU huweza usafirishwa kutoka kwa mwanamke
kwenda kwa mwanaume au kutoka kwa mwanaume kwenda kwa mwanamke.
Huwa kuna hatari kidogo ya kusambaza VVU kutoka kwenye uume kupitia
kinywani. Hakuna kumbukumbu ya matukio ya maambukizi kutoka kwenye
kinywa kwenda kwenye uke au kutoka kwenye kinywa kwenda kwenye uume.
Mfano wa njia Nadharia za Maambukizi
Kuchangia miswaki: hakuna kumbukumbu za matukio duniani pote ila
upo uwezekano kwa sababu ya damu kukutana na damu hatuwezi
kudharau kabisa
Ngono baina ya wanawake ambapo maji maji ya ukeni yanasafirishwa
kutoka uke kwenda uke mwingine kwa matumizi ya vifaa vya mfano
(toys) vya kufanyia ngono ama vidole (kuna mikasa michache sana
ulimwengu mzima kuhusiana na hali kama hii na mijadala bado
inaendelea).
Ajali kazini: Endapo watu wameumia na wakati huo damu na damu
kugusana. Hali hizi si za kawaida na huweza kutokea mara chache sana.
Hatua ya Tano
Tunaweza kuzuia VVU. Wapatie kitini cha Kuzuia VVU wapitie mikakati mitatu
ya kuzuia VVU:
50

Kuacha kabisa mahusiano ya kingono . Chagua kutokujishirikisha na vitendo
vya ngono na yeyote.
Kuwa mwaminifu kwa mwenzi mmoja mwaminifu . Mfahamu mwenzi wako
vizuri na muongee kwa kina kuhusu historia zenu za mahusiano ya
kingono. Nendeni mkapime pengine mnaweza kuwa hatarini mmoja
wenu ameathirika. Ili makati huu ufanikiwe, mwenzi wako anapaswa
kuwa mwaminifu kwako. Kama huna hakika asilimia 100 kwamba
mwenzi wako hashiriki vitendo vya ngono na watu wengine, tumia
kondom pamoja na kuendelea kuwa waaminifu.
Tumia kondom kila wakati unapofanya ngono kupitia ukeni au kwa njia ya
mdomo endapo…….
• Unampenzi zaidi ya mmoja
• Wewe au / mwenzi wako hajapima kama ana maambukizi ya VVU;
• Huna hakika 100% kwamba mwenzi wako hajishirkishi na ngono na watu
wengine e
Kwenye saluni yako msichangie sindano nyembe au vitu vingine vya kutogea.
Kama umelazimishwa kuchangia vitu kama hivyo kila mara visafishe kwa maji
na vitakasio kama blichi. Uwe na hakika kwamba maji masafi peke yake
havitoshi kutakasa. Tumia maji na blichi ingawaje huwa inaharibu makali ya
nyembe .
4.4 Kupima VVU
Hatua ya Kwanza
Waulize washiriki maswali yafuatayo:
Hatua ya Pili
Ni kwa namna gani mtu anaweza kufahamu kuwa ana VVU au la?
Kipimo cha VVU huwa kinapima nini?
Wapatie washiriki kipimo cha VVU na alika mtu ajitolee kusoma taarifa ifuatayo:
Kipimo cha VVU Kinaelezea endapo mwili wa mtu umezalisha antibodi za
VVU za kupambana na virusi Majimaji ya mwilini ambayo huwa yana VVU
wengi ambao wanaweza kusababisha uambukizi ni pamoja na damu, maji ya
uume, maji ya ukeni, na maziwa ya mama.
Kipimo cha VVU hakina uwezo wa kutoa maelezo kama:
51

Endapo mtu ana UKIMWI (Ni daktari peke yake ndie mwenye uwezo wa
kufanya vipimo hivi)
Ni kwa njia gani huyu mtu alipata maambukizi ya VVU
Kwa muda gani huyu mtu ameishi na VVU.
Nani alimwambukiza
Mtu anaweza kupima VVU hospitalini au klinik. Yapo mashirika yanayofanya kazi
kuhusu UKIMWI ambao huwa wanatoa huduma za kupima VVU.
Waambie washiriki kwamba ni muhimu kuwa na orodha ya maeneo ambayo
huduma ya ushauri nasaha na kupima hutolewa na kuwa nayo kwenye saluni
yako ili kuwapatia wateja wa saluni yako ambao wataonyesha nia ya kuhitaji
huduma hizo. Wahamasid=she waweze kuongea na vituo vya kutolea huduma
vilivyoko jirani katika kuweza kutengeneza orodha hii kwa ajili ya jamii.
Hatua ya Tatu
Waulize washiriki: kwanini ni muhimu kupima VVU? Pata majibu mengi na
uyaandike kweny bango. Hakikisha majibu yaliyoorodheswa hapa chini
yametajwa.
Tarajia majibu yafuatayo:
Njia pekee ya kufahamu kama wewe au mwenzi wako ana VVU ni
kupima. .
Watu wenye VVU walio wengi huwa hawana dalili na wanaweza
wasiiwe na dalili zozote na hawana maradhi yoyote ya muda mrefu hata
baada ya kuambikizwa.
Hata wakati ambapo watu wenye VVU hawana dalili zozote lakini bado
wanaweza kuambukiza wengine.
Watu wengi waliopimwa wamekutwa hana maambukizi. Kama umepima
na ukawa hauna maambukizi unaweza kukaa na mshauri nasaha na
kuchanganua tabia hatarishi maishani mwako na kujifunza namna ya
kuendelea kuishi bila maambukizi.
Kama utapima na kukutwa una maambukizi unaweza kukaa na mshauri
nasaha kujifunza jinsi ya kuishi maisha chanya yenye afya na ya
52

utoshelevu ukiwa na VVU. Unaweza kutambua tabia hatarishi maishani
mwako na kujifunza jinsi ya kuzizuia na kuzuia kuambukiza wengine.
4.3 Unyanyapaa na VVU/ UKIMWI
Hatua ya Kwanza
Waulize washiriki nini maana ya Unyanyapaa? Andika majibu kwenye bango na
uyatumie majibu yaliyoorodheshwa hapa chini kuhitimisha. Pia waulize
wakupatie mifano yakuonyesha unyanyapaa.
Majibu yanayotarajiwa:
Unyanyapaa unaweza kuelezewa kama “alama ya aibu au kudharauliwa mtu au
kikundi cha watu”.
Unyanyapaa msingi wake ni hofu na ukosefu wa ufahamu. Mifano ya
unyanaypaa unaowaathri watu wanaoishi na VVU/UKIMWI na familia zao:
Wakati ambapo wanafamilia wanapomfukuza mwanafamilia wao
nyumbani kwa sababu anapima na kugundulika ana VVU;
Wakati ambapo mtu anapofukuzwa kazini kwa sababu amepatwa na
VVU;
Wakati ambapo mume anampiga mkewe kwa vile amegundua kwamba
amepima na akakutwa ana maambukizi ya VVU.
Waambie washirki kwamba kwa bahati mbaya mara nyingi watu wanaoishi na
VVU wananynyapaliwa na watu wa jamii wanamoishi.
Hii ina maana kwamba wanatendewa kinyume au kubaguliwa, kwa vile
wanaishi na VVU/AIDS, au kwa sababu wanafahamu fulani anaishi na
VVU/UKIMWI.
Wanawake na wasichana mara nyingi wanaaandamwa na unayanaypa kwenye
jamii wanapolaumiwa kuwa wanasambaza VVU.
Hatua ya Pili
Waulize washiriki, ni kwa namna gani unyanyapaa unaathiri kuzuia VVU?
Baada ya kupat majibu weleze washiriki kwamba unyanyapaa ni hatari kwa
sababu inawawia watu vigumu kutafuat huduma za taarifa na msaada, kama
vile wapi kipimo cha VVIU kianapatikana, jinsi ya kuizuia na VVU au wapi pa
kupata tiba. Unyanyapaa unawasababisha watu kuvunjiak moyo kutumia
53

kondom kwa hofu ya “kujulika” au kutuhumiwa kuwa na VVU kama
watakuwakuwa wanasisitiza kutumia kondom.
Hatua ya Tatu
Waulize washiriki: Tunaweza kwa namna gani kupunguza unyanyapaa?
Waeleze washiriki kwamba unyanyapaa msingi wake ni hofu na kutokuwa na
ufahamu kwa hiyo njia nzuri ya kupambana na unyanyapaa ni kupitia kupatiwa
taarifa na kuzipokea.
Waambie washiriki wabunge bongo kuhus ni njia zipi ambazo wanaweza
kuzitumia kupambana na unyanyapaa kwenye jamii yao na hasa kweny saluni
zao. Pitia majibu yaliyoko hapa chini endapo washiriki hawakuyataja.
Majibu tarajiwa:
Kushirikisha taarifa sahihi kuhusu VVU na UKIMWI na kuongelea
kuhusu hayo wazi wazi.
Bila kificho wakubali wanajamii wateja na ndugu au marafiki wanaoishi
na VVU. Kama kiongozi kwenye jamii njia hii ianweza ikaleta mabadiliko
makubwa kuhusu namna watu wengine wanavyowatendea watu
wanaoishi na VVU (WAVIU).
Hatua ya Nne
Hitimisha ujumbe muhimu.
Ujumbe muhimu: Taarifa kuhusu VVU na UKIMWI
VVU ni maambukizi kama yalivyo maambukizi mengine ya magonjwa
mengine ya Ngono hayawezai kuonekana. Watu wengi huwa
hawafahamu kama wana VVU.Njia pekee ya kufahamu ni kupima tu.
VVU ni maambukizi amabyo yanaweza kusababisha UKIMWI wakati
ambapo mtu anapoumwa mara kwa mara.
Hakuna tiba ya VVU au UKIMWI.
Kuna mikakati mitatu ya kuzuia VVU: Kuacha mahusiano ya kingono,
kuwa mwaminifu kwa mwenzi mmoja na kutumia kondom kila wakati na
kwa usahihi ni baadhi ya mikakati hiyo.
54

Njia pekee ya kufahamu kama una VVU ni kuafanya kipimo cha VVU.
Unyanyapaa kichocheo chake kikubwa ni hofu. Unyanyapaa huumiza
kisaikolojia, kiakili na hata wakati mwingine kimwili. Unyanyapaa
unafanya iwe vigumu kutafuta taarifa au msaada kama vile wapi
wakapime VVU au wapi wakapate tiba.
Kama viongozi kwenye jamii yetu tunaweza kuwasaidia wanajamii
kupambana na unyanyapaa kwa kufanya yafuatayo. 1) Kushirikishana taarifa
sahihi kuhusu VVU na UKIMWI na kuyaongelea wazi wazi. 2) Bila kificho
kuwakubali wanajamii wateja na ndugu au marafiki wanaoishi na VVU. Kama
kiongozi kwenye jamii njia hii inaweza ikaleta mabadiliko makubwa kuhusu
namna watu wengine wanavyowatendea watu wanaoishi na VVU (WAVIU).
55

KITINI CHA MADA YA 4
KUZUIA VVU
1. Kuacha kabisa mahusiano ya kingono: Chagua
kutokujishirikisha na vitendo vya ngono na yeyote.
2. Kuwa Mwaminifu kwa mwenzi mmoja mwaminifu:
Mfahamu mwenzi wako vizuri na muongee kwa kina kuhusu
historia zenu za mhusiano ya kingono. Nendeni mkapime
pengine mnaweza kuwa hatarini mmoja wenu ameathirika. Ili
mkakati huu ufanikiwe, mwenzi wako anapaswa kuwa
mwaminifu kwako. Kama huna uhakika asilimia 100 kwamba
mwenzi wako hashiriki vitendo vya ngono na watu wengine,
tumia kondom pamoja na kuendelea kuwa mwaminifu.
3. Kutumia Kondom kila wakati unapofanya ngono kwa njia
ya uke, njia ya haja kubwa au kwa njia ya kinywa
endapo………
o Unakuwa na zaidi ya mwezi mmoja wa kingono ;
o Wewe/au mwenzi wako hamjapima VVU;
o Huna uhakika asilimia 100 kama mwenzi wako
anajihusisha kingono na watu wengine.
56

KITINI CHA MADA YA 4
KUPIMA VVU
Kipimo cha VVU ndicho huonyesha endapo mtu amezalisha antibodi za
kupambana na virusi.
Kipimo cha VVU hakiwezi kuonyesha endapo:
Mtu ana UKIMWI (ni daktari peke yake anaweza kupima na kuelezea)
Ni kwa njia gani mtu alipata maambukizi ya VVU
Kwa muda gani mtu amekuwa akiishi na VVU
Nani aliyemwambukiza
Mtu anaweza kupata kipimo cha VVU hospitalini au kliniki. Yapo pia mashirika
ya misaada ambayo hutoa huduma ya upimaji VVU.
57

KITINI CHA MADA YA 4
UJUMBE MUHIMU KEY MESSAGES: TAARIFA KUHUSU VVU NA
UKIMWI
VVU ni maambukizi kama yalivyo maambukizi mengine ya magonjwa
mengine ya Ngono hayawezi kuonekana. Watu wengi huwa hawafahamu
kama wana VVU.Njia pekee ya kufahamu ni kupima tu.
VVU ni maambukizi ambayo yanaweza kusababisha UKIMWI wakati
ambapo mtu anapoumwa mara kwa mara.
Hakuna tiba ya VVU au UKIMWI.
Kuna mikakati mitatu ya kuzuia VVU: Kuacha mahusiano ya kingono,
Kuwa mwaminifu kwa mwenzi mmoja na kutumia kondom kila wakati
na kwa usahihi ni baadhi ya mikakati hiyo.
Njia pekee ya kufahamu kama una VVU ni kufanya kipimo cha VVU.
Unyanyapaa kichocheo chake kikubwa ni hofu. Unyanyapaa huumiza
kisaikolojia, kiakili na hata wakati mwingine kimwili. Unyanyapaa
unafanya iwe vigumu kutafuta taarifa au msaada kama vile wapi
wakapime VVU au wapi wakapate tiba.
Kama viongozi kwenye jamii yetu tunaweza kuwasidia wanajamii
kupambana na unyanyapaa kwa kufanya yafuatayo. 1) Kushirikisha
taarifa sahihi kuhusu VVU na UKIMWI na kuongelea kuhusu hayo wazi
wazi. 2) Bila kificho kuwakubali wanajamii wateja na ndugu au marafiki
wanaoishi na VVU. Kama kiongozi kwenye jamii njia hii inaweza ikaleta
mabadiliko makubwa kuhusu namna watu wengine wanavyowatendea
watu wanaoishi na VVU (WAVIU).
58

MADA YA TANO: KONDOM
Mada Ndogo
5.1 Mambo ya msingi kuhusu kondom
5.2 Maonyesho ya naman ya kutumia bidhaa: Dume na Lady Pepeta
Madhumuni: Mwisho wa somo tutakuwa tumefanya yafuatayo:
Zana
Muda
Tambu taarifa muhimu kuhusu kondom
Shiriki kwenye mazoezi ya matumizi ya kondom za Lady Pepeta na
Dume
Karatsi za bango na kalamu (markers)
Kondomu za Lady Pepeta na Dume
Mfano wa umbo la uume na uke
Kitini cha Hatua za kutumia kondom ya kiume
Kitini cha Hatua za kutumia kondom ya kike
Kitini cha Ujumbe muhimu: Kondom
Dk 30
5.1 Msingi wa kondom
Angalizo kwa Kiongozi wa Rika:
Kabla ya kuanza zoezi hili na ili liwe la kuvutia ficha kondomu ya kike na ya
kiume mahali fulani kwenye chumba kabla ya kuanza somo.
Hatua ya kwanza
Waambie washiriki kuangalia kila mahali kenye chumba na wapate kondomu ya
DUME na Lady Pepeta zilizofichwa kwenye kona mbalimbali za chumba.
Baada ya dakika chache waulize kama wameziona bidhaa hizo. Baada ya hapo
washiriki wote warudi kwenye somo kwa ajili ya majadiliano.
Hakikisha washiriki wamepata kondom ya kike nay a kiume: Dume na Lady
Pepeta. Waulize washiriki:
59

Je wanafahamu kondom gani?
Watu huwa wanasema nini kuhusu kondom?
Hatua ya Pili
Pitia aina mbalimbali za bidhaa ya kondom ambazo zinapatikan kwa urahisi na
mahali ambapo wanaweza kununua. Hakikisha kwamba Dume na Lady Pepeta
ni miongoni mwa hizo. Taja kondom nyingine zaidi kama unazifahamu.
Jina la Kondom Gharama yake na mahali pa kuipata
Kondomu ya Dume - Tshs 100
-Maduka ya dawa, dukaa kuu la kujihudumia
bidhaa, maduka madogo bar na nyumab
za kulala wageni
Kondom ya Lady Pepeta -Tshs100
- Maduka ya dawa, dukaa kuu la kujihudumia
bidhaa, maduka madogo, bar na nyumba
za kulala wageni
Kabla ya kwenda kwenye jambo lingine kuna mambo mawili muhimu ya
kuzingatia.
Kondom zote hizi zimehakikiwa kwa ubora na viwango vya usalama zote
zinauwezo wa kuhimili kutulinda na maambukizi. Ila lazima zitumike kwa
usahihi.
Kondom zote hizi zimewekewa maufta maalum ya kuwezesah kutumika
kwa urahisi.
Hatua ya Tatu
Angalizo kwa kiongozi wa Rika:
Hii ni fursa ya kujadiliana kwa uwazi na ukweli sababu za kwanini watu huwa
hawatumii kondom. Wawili wawili washiriki wajadiliane maswali yafuatayo:.
Zipi ni sababu ambazo umewahi kuzikia watu wakitoa kuhusu kutotumia
kondom?
Wapatie dakika chache ndipo ualike watakaojitolea kutoa sababu walizowahi
60

kuzisikia Give them a few minutes and then ask for volunteers share the reasons
they have heard.
Eleza kwamba hivi ni vikwazo au vizuizi kwa watu amabo wanataka kuafnya
ngono salama. Vizuizi au vikwazo hivi lazima tuvishinde enedpao tunataka
watu watumie kondom.
Sas baada ya kutambua vikwazo vya kwanini watu hatumii Kondom , hebu
tuajadiliane faida: waulize washiriki zipi ni faida za kutumia kondom ?
Majibu Tarajiwa:
Kondom zinatulinda na mimba zisizotarajiwa
Kondom zinatulinda na magonjwa ya ngoNo ukiwemo UKIMWI
Wakati ukifanya Ngono Salama huna haja ya kuwa na hofu ya kupata
mimba magonjwa ya ngono au VVU unakuwa huru kufurahia.
Ni safi haileti karaha ya kufanyia usafi
5.2 Maonyesho ya Bidhaa Za Dume na Lady Pepeta
Hatua ya Kwanza
Mwambie mashiriki mmoaj ajitolee kuwaonyesha wengine jinsi ya kutumia
kondom ya kiume. Kama hakuna aliye tayari kuonyesha unaweza wewe kuwa
wa kwanza kuonyesha. Wahimize wote washiriki kufanya zoezi hili hata kama
wanafahamu jinsi ya kufanya. Usiwaeleze hatua 5 za kuvaa na kuvua kondom
ya DUME. Baada ya kuwasikiliza wakiongea unaweza kutaka kuongezea wazo
lako – onyesha kile walichofanya kwamba kilikuwa salama na kile ambacho
huenda walisahau kilikuwa ni cha umuhimu.
Hatua ya Pili
Sasa kila mmoja amepata fursa ya kujaribu, rejea njia sahihi za matumizi ya
kondom pamoja na kundi lote. Wapatie kitini cha JInsi ya Kutumia Kondom ya
Kiume wasome kwa utaratibu maelekezo yote ya jinsi ya kuvaa na kuvua
kondom. Mtu mmoja ajitolee aonyeshe kila hatua kama unavyosoma.
61

Hatua TANO za kutumia kondom:
MOJA : Angali tarehe ya kumalizika muda
wake wa matumizi au hakisha pakiti
haijapasuka kabla ya kufungua. Kwa
utaratibu fungua pakiti. Hakikisha kondom
haichaniki wakati wa kufua pakiti.
MBILI: Valisha kondomu kwenye uume
uliosimama. Shikilia kwenye chuchu ya
kondom.
TATU : Endelea kuminya chuchu ya
kondom na anza kuviringisha taratibu
kulekea sehemu ya chini ya uume
uliosimama. Endapo kondom itateleza na
kutoka wakati wa zoezi hili tumia kondom
nyingine. ..
62

Waulize washiriki:
Hatua Tatu
NNE: Baada kitendo cha ngono, shikilia chini
kwenye shina la uume wakati uume ukiwa
umesimama viringisha kondom kuivua. Hakiksha
uume na kondomu iliyotumika havijakaribiana na
uke au sehemu yoyote ya mwili.
TANO: Ifunge fundo kondom iliyotumika na
uitupe kwenye chombo cha takataka. Usiitupe
kondom chooni.
Kwenye jaribio la awali, ni hatua ipi tuliyoifanya tuliifanya kwa ufanisi
zaidi ?
Je tumesahau nini?
Kwanini uanhiatji kuminya chuchu ya juu ya kondom wakati wa kuivaa?
Waambie washiriki kwamba sasa tunaangalia kuhusu kondom ya kike. Waeleze
kwamba kondom ya kike ni utando mwembamba ambao huvaliwa na
wanawake wakati wa tendo la ngono. Hufunika eneo lote la uke na huzuia
mimba na maambukizi ya magonjwa ya ngono, ikiwa ni pamoja na VVU. Hapa
Tanzania aina hii ya kondom hujulikana kama Kondom ya Lady
Pepeta.Hakikisha unazo sampuli za kutosha za Lady Peptea kwa ajili ya
wanawake wote kuzifahamu Lady Pepeta. Waambie kwamba watapatiwa
kondom za bure wakati wa mwisho wa somo.
63

Waulizea wshiriki wote:
Umewahi kuiona kondom ya Lady Pepeta?
Je unafamu nini kuhusiana na kondom hii?
Angalizo kwa Kiongozi wa rika:
Hii ni bidhaa mpya na watu wengi wanaweza wasiwe wanaifahamu Lady
Pepeta. Hii ni fursa nzuri ya kuelezea na kuwapatia baadhi ya kondom za kike
kila mmoja aweze kuiona na kuigusa. Unapaswa uonyeshe kwa ufasaha jinsi ya
kuitumia kondom ya kike ya lady Pepeta kwa kutumia mfano wa umbo la uke
kama itapatikana. Hakikisha kila mmoja ana shiriki kufanya mazoezi haya.Ili
ujihakikishie kuwa wanajiamini kutumia kondom ya kike. Kama huwezi kupata
mfano wa umbo la uke unaweza kutumia viganja vyako au unaweza kukata
kitako cha chupa ya plastiki ili uweze kuona pete ya kondom kwa nje na
sehemu nyingine iliyosalia ikiwa inaningiania kwa ndani. ya chupa.
Hatua ya Nne
Waambie washiriki wakuangalie wakati unaonyesha kwa vitendo jinsi ya
kutumia kondom ya kike. Wapatie kitini Jinsi ya kutumia kondom ya kike na
washiriki wafuate hatuya zilizoainishwa (kama utaamua kuwapatia)
64

Jinsi ya kutumia kondom ya kike
Jinsi ya Kuanza
Hatua ya Kwanza: Fungua pakiti ya kondom kwa makini kwa kukata sehemu
iliyowekewa alamasehemu ya juu ya pakiti. Usitumie mkasi au kisu
unaweza kuitoboa kondom.
Hatua ya 2: Kondom ya kike inaonekana kama kondom ya kiume iliyo kubwa sana
inakuwa na pete mbili: pete iliyoko kwa nje inafumika njia ya uke na pite
ya ndani inatumika kuiingiza kondom nani ya uke. Pia inasaidia kuizuia
kondom isitoke wakati wa tendo la ngono.
Hatua ya 3: Ukiwa umeishikilia kondom kwa karibu, ishike kwenye pete ya ndani na
uiminye kwa kutumia kidole gumba na kidole cha pili cha shahada kwa
hiyo inakuwa kama umbo la nane ndefu na nyembamba.
Hatua ya 4: Chagua mkao ambao unaona ni wa kufaa ili uweze kuingiza kondom
kwenye uke - chuchumaa,inua mguu mmoja, keti au lala chali.
Hatua ya 5: Taratibu sana ingiza pete ya ndani kwenye uke. Isikilizie pete ya ndani
imeingia nadani na kukaa mahala pake.
Hatua ya 6: Ingiza kidole cha kati ndani ya kondom na usukume pete ya ndani ya
kondom ndani kadri inavyoweza kuingiza. Hakikisha mfuniko wake
haujakaa vibaya. Pete ya nje inatakiwa iendlee kuwa kwa nje ya uke
Hatua ya 7: Kondom ya kike sasa iko mahali pake na sasa uko tayari kwa ajili ya
tendo la ngono.
Hatua ya 8: Baada ya kumaliza kuweka kondom yako ya kike, kwa uratibu elekeza
uume wa mwenzi wako kwenye eneo la wazi kwa kutumia mkono wako
kuhakikisha kwamba inaingia sawasawa – hakikisha kwamba uume
hauingii pembeni yaani kati ya kondom na kuta za uke.
Jinsi ya Kumaliza
Hatua ya 9: Kutoa kondom ya kike, zungusha pete ya nje na taratibu ivute kondom
nje..
Hatua ya 10: Ifunge kondom kwenye kimfuko au karatasi na uitupe kwenye chombo
65

cha takataka. Usiitumbukize chooni.
Waulize washiriki:
Je mna maswali au hofu yoyote?
Nini kilichokushangaza kutoka na
kondom hii?
Hatua ya tano
Waeleze washiriki kwamba tutajadiliana kuhusu maswali mawili ambayo
huulizwa mara kwa mara kuhusiana na kondom ya kike. Uliza maswali na pata
majibu kutoka kwa kikundi .Hakiksha wamekupatia majibu sahihi.
Maswali Majibu
Naweza kuiweka kondom ya
kike masaa mangapi kabla
ya kufanya kitendo cha
ngono?
Je naweza kuitumia kondom
ya kike zaidi ya mara moja?
Hatua ya Sita
Kondom ya kike inaweza kuwekwa hadi kwa
masaa nane kabla ya tendo la ngono ili isije
ikaingiliana na wakati.
Inashauriwa kondom ya kike itumike mara moja tu.
Wapatie Ujumbe Muhimu: Pitia Kitini cha kondom pamoja na kikundi.
Ujumbe Muhumu: Kondom
Wanawake wanaweza kujilinda wao wenyewe kutokana na magonjwa ya
ngono ikiwa ni pamoja na UKIMWI na mimba zisizotarajiwa kwa
kutumia kondom na wenzi wao kila wakati na kwa usahihi.
Kondom ya Dume na Lady Pepeta ni rahisi na zinapatikana kwenye
maeneo mengi ya kuuzia kondom..
66

Ili kondom iweze kufanikisha ni lazima itumike kwa usahihi, kufanya
mazoezi ya jinsi ya kutumia yanasaidia kutumia vizuri.
Ni muhimu kushirikishana taarifa kuhusiana na umuhimu wa kutumia
kondom kila wakati na kwa usahihi ili kuzuia mimmab zisizotarajiwa
magonjwa ya ngono, na kuzuia maambukizi ya VVU kwa wateja wa
saluni yako.
Hatua ya Saba
Waambie washiriki kwamba kwa sasa tumemaliza sehemu ya pili ya mafunzo
yetu ya Mpango wa Jipende kwa ajili ya Saluni. Tunapenda kuwashukuru kwa
kuja leo na tutakutana wiki ijayo kumalizia mada za kusisimua zilizobakia.
Kabla hamjaondoka tafadhali jaza dodoso la maswali ya kutathmini masomo
haya.
Wapatie fomu ya tathmini washiriki wote na uzikusanye watakapokuwa
wanaondoka.
67

KITINI CHA MADA YA 5
HATUA ZA KUFUATA WAKATI WA KUTUMIA KONDOM YA
KIUME
MOJA: Angali tarehe ya kumalizika muda wake wa
matumizi au hakisha pakiti haijapasuka kabla ya
kufungua. Kwa utartibeu fungua pakiti. Hakikisha
kondom haichaniki wakati wa kufua pakiti.
MBILI: Weka kondomu kwenye uume uliosimama.
Shikilia kwenye chuchu ya kondom.
TATU: Endelea kuminya chuchu ya kondom na anza
kuviringisha taratibu kuelekea sehemu ya chini ya uume
uliosimama. Endapo kondom itateleza na kutoka wakati
wa zoezi hili tumia kondom nyingine.
NNE: Baada kitendo cha ngono, shikilia chini kwenye
shina la uume wakati uume ukiwa umesimama.
Hakiksha uume na kondomu iliyotumika
havijakaribiana na uke au sehemu yoyote ya mwili .
TANO: ifunge fundo kondom iliyotumika na uitupe
kwenye chombo cha takataka. Usiitupe kondom
chooni.
68

KITINI CHA MADA YA 5
HATUA ZA KUFUATA WAKATI WA KUTUMIA KONDOM YA KIKE
Hatua ya 1: Fungua pakiti ya kondom kwa makini kwa kukata sehemu iliyowekewa
alama kwenye sehemu ya juu ya pakiti. Usitumie mkasi au kisu unaweza
kuitoboa kondom..
Hatua ya 2: kondom inaonekana kama kondom ya kiume kubwa sana iliwa na pete
mbili: pete iliyoko kwa nje inafumika njia ya uke na pite ya ndani
inatumika kuiingiza kondom nani ya uke. Pia inasaidia kuizuia kondom
isitoke wakati wa tendo la ngono.
Hatua ya 3: Ukiwa umeishikilia kondom kwa karibu, ishike kwenye pete ya ndani na
uiminye kwa kutumia kidole gumba na kidole cha shahada kwa hiyo
inaonekana kama umbo la namba nane ndefu na nyembamba.
Hatua ya 4: Chagua mkao ambao unaona ni wa kufaa ili uweze kuingiza kondom-
chuchumaa,inua mguu mmoja, keti au lala chali .
Hatua ya 5: Taratibu sana ingiza pete ya ndani kwenye uke. Isikilizie pete ya ndani
imeingia ndani na kukaa mahala pake.
Hatua ya 6: Ingiza kidole cha kati ndani ya kondom na usukume pete ya ndani ya
kondom ndani kadri inavyoweza kuingia. Hakikisha mfuniko wake
haujakaa vibaya. Pete ya nje inatakiwa iendlee kuwa kwa nje ya uke.
Hatua ya 7: Kondom ya kike sasa iko mahali pake na sasa uko tayari kwa ajili ya
tendo la ngono.
Hatua ya 8: baada ya kumaliza kuweka kondom yako ya kike , kwa uratibu elekeza
uume wa mwenzi wako kwenye eneo la wazi kwa kutumia mkono wako
kuhakikisha kwamba inaingia sawasawa – hakiksha kwamba uume
hauingii pembeni kati ya kondom na kuta za uke.
Jinsi ya Kumaliza
Hatua ya 9: Jinsi ya kuvua kondom ya kike, zungusha pete ya nje na taray=tibu ivute
kondom nje.
Hatua ya 10: Ifunge kondom kwenye kimfuko au karatsi na uitupe kwe chombo cha
takataka. Usiitumbukize chooni.
69

KITINI CHA MADA 5
UJUMBE MUHIMI: KONDOM
Wanawake wanaweza kujilinda wao wenyewe kutokana na magonjwa ya
ngono ikiwa ni pamoja na UKIMWI na mimba zisizotarajiwa kwa
kutumia kondom na wenzi wao kila wakati na kwa usahihi.
Kondom ya Dume na Lady Pepeta ni rahisi na zinapatikana kwenye
maeneo mengi ya kuuzia kondom..
Ili kondom iweze kufanikisha ni lazima itumike kwa usahihi, kufanya
mazoezi ya jinsi ya kutumia yanasaidia kutumia vizuri.
Ni muhimu kushirikishana taarifa kuhusiana na umuhimu wa kutumia
kondom kila wakati na kwa usahihi ili kuzuia mimmab zisizotarajiwa
magonjwa ya ngono, na kuzuia maambukizi ya VVU kwa wateja wa
saluni yako.
70

MAFUNZO YA PILI : FOMU YA TATHMINI
Fomu hii ni ya siri.Usiandike jina lako. Asante.
1. Je matarajio yako kwa ajili ya mafunzo haya yamefikiwa? (Weka mduara
kwenye jibu) NDIO HAPANA
Kama hapana, kwanini ni hapana?
2 Je ni mada gani umeipenda zaidi? Kwanini ?
3 Mada gani hujaipenda? Kwanini?
4. Ni mada ipi tulihitaji kuipa muda zaidi?
Unaweza kupima namna gani mtindo wa uwezeshaji? ( zungushia duara jibu
moja) ?
e. Nzuri sana f. Wastani
g. Nzuri h. Dhaifu
Maoni:
5. Je tunweza kufanya nini tofauti ili kuboresha yaliyomo kwenye mafunzo
haya?
Tunaweza kufanya nini touti ili kuboresha utaratibu mzima wa mafunzo haya?
(muda, mapumziko ya chai/ kahawa, n.k)
Kwa ujimla, unaweza kuyapa mafunzo haya kiwango gani cha ufanisi? (Weka
duara kwenye jibu moja)
b. Nzuri sana b. Nzuri c. wastani d. Dhaifu
Tumia nyuma ya ukurasa huu kama unayo maoni zaidi.
71

MAFUNZO YA 3
MADA YA SITA: SARATANI YA MATITI NA SHINGO YA
KIZAZI
Mada ndogo
6.1 Saratani ya matiti na ya shingo ya uzazi uelewa kuhusu dalili (dk 45)
6.2 Umuhimu wa kujichunguza mwenyewe saratani ya matiti (dk 15)
Madhumuni: Mwisho wa somo tutaweza kufanya yafuatayo:
Zana:
Kuelezea faida za uelewa kuhusu dalili za saratani ya shingo ya kizazi na
matiti.
Kutambua hatua za kufuata wakati wa kujichunguza-mwenyewe matiti
Bango na kalamu (markers)
Kitini cha Jinsi ya kujichunguza saratani ya matiti
Kitini cha Saratani ya shingo ya kizazi
Wageni waalikwa:
Muda Time:
Wataalamu wa masuala ya saratani kutoka MEWATA ( dakika 60 )
Dakika 40
6.1 Uelewa kuhusu Saratani ya Matiti
Hatua ya kwanza
Waambie washiriki kwamba tutaongelea kuhusu maradhi yanayowathiri afya za
wanawake, na jinsi ya kuyazuia. Waambie washiriki ajitolee yeyote na aeleze
anaelewa nini kuhusu Saratani ya Matiti na ya Shingo ya Kizazi, mathalani,
kama inaweza kutibika na kupona, zipi ni taratibu za matibabu yake, na uzoefu
wake binafsi kuhusu saratani hizi nk.
Swali lolote litakaloulizwa wakati wa majadiliano haya linaweza kuelezewa
baadae na mwakilishi kutoka MEWATA. .
72

HATUA YA PILI
Kama uliweza kualika mwakilishi kutoka MEWATA (Chama cha wanawake
Madaktari Tanzania) mtambulishe mgeni wako maalumu na muombe aanze
kuelezea kuhusiana na dalili za saratani ya matiti na shingo ya kizazi na
umuhimu wa kujichunguza mwenyewe (SBE) na pia aonyeshe kwa vitendo
hatua za kuchujinguza mwenyewe saratani ya matiti.
Kama hukuweza kumpata mwakilishi kutoka MEWATA kuongelea mada hii,
hizi hapa ni badhi ya mambo ya ukweli kuhusu saratani ya matiti ambayo
unaweza kuwashirikisha washiriki wako.
Waambie washiriki kwamba:
1. Kuna mambo mengi tunayoweza kufanya ili kujilinda afya zetu, sasa
tutaongea kuhusu saratani ya matiti. MEWATA (Chama cha wanawake
Madaktari Tanzania) wamefanya kampeni za kitaifa kuhusiana na ksaratni ya
matiti ili kujenga uelewa na pia kupima.
2. Mpango huu wa elimu kuhusiana na saratani ya matiti inafanyika kwa
ushirikiano kati ya kituo cha kurusha matangazo ya luninga cha binafsi
ITV/Radio One, Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii na wadau wengine ambao
wamekuwa wakijitolea michango yao ya fedha na vifaa kwa ajili ya kufanikisha
kampeni hii. Kampeni hii imesababisha kuwa na ongezeko la ujumla la uelewa
kuhusiana na saratani ya matiti hapa nchini na kuwa na ongezeko la wanawake
kuhudhuria hospitali wakiulizia huduma za kuchunguzwa matiti.
3. Kwa kuyachunguza matiti mwenyewe kwa utaratibu wa kila mwezi,
wanawake wanaweza kutambua kama wana saratani ya matiti mapema. Kadri
saratani itakavyogundulika mapema ndivyo inaongeza uwezekano wa matibabu
kuwa ya mafanikio pia wanawake wanashauriwa kuwa na tabia ya
kujichunguza kila mwezi (BSE) na ikiwezekana siku 3-5 baada ya kuona hedhi
ya mwezi husika na wanawake ambao wameshakoma kuona hedhi wanapaswa
kuwa na siku maalumu kila mwezi ya kujichunguza (BSE).
4. Wakati wa kujichunguza matiti wanawake wanashauriwa kuwa wanapaswa
kuwa makini kugundua hali yoyote isiyokuwa ya kawaida kama vile kubadilika
kwa kwa ngozi ya matiti, kuwa na uvimbe, kama chuchu zinatoa majimaji, na
endapo dalili moja wapo kama hizo itaonekana unashaurriwa kureport kwenye
kituo cha afya kilicho karibu.
73

5. Wanawake walio na umri zaidi ya miaka 40 wanashauriwa kuwa mabli na
kujichunguza matiti na kuchunguzwa kliniki kila mwezi (BCE) wanapaswa
kufanyiwa kipimo cha mammography kila mwaka au kila mwaka mara mbili
kwa maeneo ambayo kipimo hicho kinapatikana hapa Tanzania ).
6.2 Kujichunguza mwenyewe Matiti
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba ni muhimu kwa wanawake kufahamu namna ya
kujichunguza kila mwezi (BSE) kugundua dalili za saratni ya matiti. Wapatie
kitini cha jinsi ya kujichunguza saratani ya matitii. Soma na kujadiliana hatua za
kujichunguza mwenyewe (BSE) pamoja na washiriki. .
Hatua ya Pili
Wapatie washiriki kitini cha saratani ya shingo ya uzazi na kupitia taarifa
zilizomo kuhusiana na saratani hiyo pamoja na kikundi.
Maana
• Ni aina ya vivimbe vinanvyotokea katika titi ambavyo vinaweza kuwa saratani
• Si vivimbe vyote vinavyotokea ni saratani
• Wanaume pia wanaweza kupata saratani ya matiti(1% ya wagonjwa ya saratani
ya matiti ni wanaume)
• Mfano: jipu, vivimbe visivyo saratani
Vitu gani husababisha
• Hakuna kitu cha moja kwa moja kinachosababisha ugonjwa huu
• Mara nyingi huwakuta watu wazima
Nani yuko kwenye hatari ya kupata saratani ya matiti?
• Mwanamke
• Mtu mwenye historia ya magonjwa ya saratani kwenye familia yao hasa ya
matiti
• Mtu aliyewahi kupata saratani
• Wanawake wasiozaa au waliochelewa kuzaa
• Utumiaji wa vidonge vya majira vyenye vichocheo vya istrogeni kwa kiwango
cha juu sana(zamani)
74

• Uvutaji wa sigara
• Unywaji wa pombe wa kupitiliza(ulevi)
• Mtu aliyewahi kupigwa “mionzi”
Dalili
• Uvimbe usiouma, ambao
• Si wa kawaida katika titi
• Mara nyingi una tabia ya kuhama kuhama unapoguswa
• Unakua kwa taratibu sana
• Unafanana na kibuja
• Kubadilika ngozi ya titi –ganda la chungwa
• Chuchu kuzama ndani
• Kutokwa na majimaji ,damu kwenye chuchu
• Kidonda kisichopona
• Titi kukua zaidi ya lingine kusiko kawaida
Matibabu
• Upasuaji
• Mionzi
• Madawa
Kujichunguza matiti
• Kwa kila mwanamke
• Ndani ya siku tano baada ya kumaliza hedhi au tarehe maalumu kwa
wanawake waliokoma hedhi
• Ni muhimu kujichunguza kila mwezi
Vifaa vinavyohitajika
• Kiganja cha mkono
• Kioo
75

Namna ya kujichunguza
• Kwa kutumia kiganja papasa titi kwa mwendo wa saa mpaka umalize titi lote
• Nenda kwa kupapasa mpaka kwenye kwapa
• Malizia kwa kukamua chuchu
• Jiangalie kwenye kioo kama matiti yanalingana(ukubwa na urefu)
Ukweli kuhusu saratani ya matiti
• Si ugonjwa wa kuambukiza (mtu mmoja kwenda kwa mtu mwingine,
kunyonyesha n.k)
• Ukiwahi mapema kwenda hospitali unapona kabisa
• Hakuna dawa za kienyeji zilizothibitishwa kuwa zinatibu saratani
• Tiba ya mionzi haiui
Kwanini wagonjwa hawaponi
• Wengi huja katika hatua za mwisho za ugonjwa
• Baadhi hukataa matibabu wanaposhauriwa na kwenda kujaribu tiba mbadala
76

KITINI CHA MADA YA 6
KUJICHUNGUZA MATITI MWENYEWE
Lala chini na uweke mkono wako wa kuume nyuma ya kichwa chako.
Uchunguzi huu hufanyika mtu ukiwa umealala chali na sio ukiwa
umesimama. Hii ni kwa vile ukiwa umelala chini ……za matiti zinakuwa
zimeatawanyika kwa uwiano mzuri kweny kuta za kifua.na zinakuwa
ndogo kadri inavyowezekana na inakuwa ni rahisi kuzisikiliza …..zote za
matiti.
Tumia sehemu ya vidole vyako 3 vya mkono wa kushoto kwa pamoja
(finger pad) kugusa na kusikiliza kama kuna uvimbe wowote kwenye titi
la kulia. Tumia vidole kufanya nzunguko kwenye eneo lote la titi kwa ili
kuona kama kuna uvimbe wowote.
Tumia aina kama 3 za mkandamizo ili uweze kuzihis tishu zote za matiti..
Mkandamizo mdogo unafaa kwa ajili ya kusikizia tishu zilizoko karibu na
ngozi, mkandamizo wa kati unafaa kwa ajili ya tishu zilizoko ndani zaidi
kiasi, na mkandamizo mkubwa ni kwa ajili ya tishu zilizoko karibu kabisa
na kifua na mbavu. Ni kawaida kusikia ugumu kwenye mkunjo wa chini
wa kila titi, ila itakupasa umweleze daktari wako kama utasikia kitu
kisicho cha kawaida. Kama huna uhakika ukandamize kwa nguvu kiasi
gani ongea na daktari au muguzi wako. Tumia kila kiwango cha
mkandamizo kusikilizia tishu za titi kabla ya kuhamia kwenye eneo
jingine la titi.
Tembeza kiganja chako kwa mtindo wa kwenda juu na chini ya titi kwa
kuanzia kwenye mstari wa kufikirika ulioko kwenye kwapa na
kuutembeza mkono wako kati ya titi hadi kati yamfupa wa kifua ( mfupa
wa matiti) . Hakikisha unakagua titi lote kwa kueleke sehemu ya chini ya
titi hadi uwe unasikilizia mifupa ya mbavu kuelekea juu hadi kufikia
mfupa wa shingo (clavicle).
77

Upo ushahidi wa kushauri kwamba mtindo wa juu na chini (mara
nyingine huitwa mtindo wa kutoka juu kwenda chini) ni mtindo
unaofanikisha zaidi ambao unawezesha kufikia titi lote bila kuruka tishu
yoyote ya titi.
Rudia kukagua titi lako kushoto, kwa kuweka mkono wako wa kushoto
nyuma ya kichwa na kwa kutumia kiganja cha vidole vyako vya mkono
wa kulia kujikagua.
Ukiwa umesimama kwenye kioo na mikono yako ikiwa umeikandamiza
kwa nguvu kando ya hips zako, angalia matiti yako kama kuna
mabadiliko yoyote kwa maana ya ukubwa umbo lake, kama kuna
miinuko au hali ya kubonyea ndani ua wekundu au ngozi ya matiti.
(Kukandamiza mikono chini kwenye hips kunabana kuta za kifua na
kuonyesha mabadiliko yoyote kwenye matiti.
Chunguza kila kwapa ukiwa umeketi ama umesimama na mkono wako ukiwa
umeunyoosha juu ili iwe rahisi kuhisi hali ilivyo kwenye eneo hili. Kuinua
mkono juu kunakaza tishu za eneo hili na kuzifanya ziwe ngumu kuchunguzika.
78

KITINI CHA MADA YA 6
SARATANI YA SHINGO YA KIZAZI
Saratani ya shingo ya kizazi ni nini?
Saratani ni ugonjwa ambao unasababisha baadhi ya seli za mwili zisifanya kazi
sawasawa, zinagawanyika kwa upesi sana na kuzalisha tishu nyingi ambazo
hutengeza uvimbe. Saratani ya shingo ya kizazi ni saratani, hii ni saratni ya
amayo huathiri sehemu ya chini ya mji wa mimba. Saratani ya shingo ya kizazi
ni ugonjwa ambao unaweza kuwa hatari sana, ingawaje, ni miongoni mwa
magonjwa unayoweza kuyazuia. Kwa kawaida huchukua miaka mingi kwa seli
za kawaida za kizazi kubadilika na seli za saratani, ila wakati mwingine huweza
kutokea kwa kipindi kifupi tu.
Zipi ni dalili za Saratani ya Shingo ya Kizazi?
Kabla ya sratani au katika hatua za wali za saratani ya shingo ya kizazi kwa
kawaida huwa haionyeshi dalili zozote. Mwanamke huwa anaonyesha dalili
wakati ambapo saratani inakuwa imebadilika na kuvamia seli zilizoko jirani na
shingo ya kizazi. Wakati hali hii ikitokea dalili ambayo hujitokeza mara nyingi
ni kutokwa maji sehemu sehemu za siri yasiyokuwa ya kawaida kutokana na
uvimbe mkubwa ambao umeathirika na kusababisha kutokwa na maji yenye
harufu (harufu mbaya) ambayo hutokea kabla ya kuanza kutokwa damu.
Mambo ya hatarishi yatokanayo na kuwa na kuwepo kwa Saratani ya shingo
ya kizazi?
Mambo hatarishi ni pamoja na:
Kuathiriwa na kirusi cha kijulikanacho kama “human papillomavirus”
(HPV). Madaktari wanaamini kwamba wanawake wanakuwa tayari
wamethiriwa na kirusi hiki kabla ya kuonyesha dalili za saratani ya
shingo ya kizazi.
Tabia za kingono- kufanya ngono katika umri mdogo na historia ya kuwa
na wapenzi wengi.
Matumizi ya tumbaku – wanwake wanovuta sigara wanakuwa kwenye
hartari mara mbili ya wale ambao hawavuti kupata saratni ya shingo ya
kizazi.
Tunaweza kugundua saratani mapema kwa njia gani?
Saratani inaweza kugundulika mapaema kwa kufanya kipimo kijulikanacho
kama “Pap” mara kwa mara. Wanawake wapime afya zao mara kwa mara ikiwa
ni pamoja na mifupa ya nyonga na kufanya kipimo cha Pap. Mwanamke
anatakiwa aanze kufanyiwa kipimo cha hiki kati ya miaka mitatu baada ya
kuvunja ungo au kwenye umri wa miaka 21, kimojawapo kati chochote kati ya
hayo mawili kitatangulia ni sawa.
79

MADA YA SABA: MAWASILIANO YA ANA KWA ANA
Mada hii inahusisha taarifa kuhusiana na umuhimu wa mawasilianao ya ana
kwa ana kwa ajili ya wamiliki wa saluni za urembo. Mada inaendeleza satdi za
wahudumu ili waweze kutoa ujumbe wa afya wenye kufanikisha kwa wateja
wao wakati wa mikutano ya ana kwa ana kwenye saluni.
Kukuza stadi za mawasiliano za ana kwa ana kwa wahudumu wa saluni
kutaweza kuleta badiliko katika kutoa ujumbe wa afya na kuleta mabadiliko ya
tabia kuhusiana na kuzuia magonjwa ya ngono, VVU na tabia nyingine za afya
ya uzazi amabzo zinaweza kuleta tofauti na kuboresha afya za wateja.
Mada ndogo
7.1Maana ya Mawasiliano (dakika 15)
7.2 Salamu (dakika 15 )
7.3 Kusikiliza kwa makini (DK 30)
7.4 Kuuliza maswali
7.5 Taarifa rahisi na sahihi
7.6 Zana saidizi
7.7 kufanyia majaribio stadi za mawasiliano ya ana kwa ana
Madhumuni: Mwisho wa somo tutakuwa tumeweza
Kuelewa kuwa mawasiliano ya ana kwa ana ni njia ya mawasiliano yenye
nguvu katika kuchochea mabdiliko ya tabia
Kuelezea stadi za msingi zinazohitajika wakati wa kufanya mawasiliano
ya ana kwa ana
Kutambua salamu inayofaa na ya heshima ikiwa ni msingi wa kuwezesha
kuanza majadiliano
Kuajdiliana kuhusu kusikiliza kwa makini ambapo ni msingi wa stadi za
mawasiliano ya ana kwa ana.
Kutambua na kufanya mazoezi ya kuuliza maswali ikiwa ni njia ya
kuhimiza majadiliano.
Kutambua umuhimu wa kutumia lugha rahisi wakati wa kutoa taariafa
sahihi.
Kujadiliana kwa kutumia zana za kusaidia kutoa taarifa sahihi.
Kufanyia mazoezi stadi za msingi kwa ajili ya mawasiliano ya ana kwa
ana wakati wa kufanya igizo.
80

Zana:
Vipeperushi vya ina mbalimbali na zana nyingine zilizoandaliwa kusaidia
kufikisha ujumbe kuhusiana na Dume, Lady Pepeta njia za uzazi wa
mpango za Flexi P n.k.
Kitini cha Mawasiliano ya ana kwa ana
Kitini cha Stadi za mawasiliano ya ana kwa ana
Kitini cha Matukio ya kufanyia maigizodhima ya mawasiliano ya ana kwa ana
Kitini cha Ujumbe Muhimu : Mawasilinao ya ana kwa ana
Muda:
Saa 1 na dakika 30
7.1 Maana ya Mawasiliano
Hatua ya Kwanza
Washiriki wawili wawili, waambie wajibu swali hili , Je mawasiliano ni nini ?
Baada ya dakika chache waambie washiriki wasome maana walizoziandika
kwenye kundi kubwa. Wapatie kitini cha Mawasilino ya ana kwa ana. Rejea kitini
na washiriki na umwambie mmoja wao ajitolee kusoma kwa sauti:
Mawasiliano yana maana nyingi na yanaweza kumaanisha kitu tofauti kwa watu
tofauti. .
Mawasiliano ni kubadilishana mawazo taarifa, hisia maoni au taswira
baina ya watu wawili ama zaidi au kikundi cha watu.
Mawasiliano ni utaratibu wa kupashana habari na kupokea habari ( kwa
njia ya maneno au bila maneno) Kuhusiana na jambo au mada maalumu
baina ya watu wawili au zaidi kwa lengo la kufikia muafaka wa jambo.
Jambo muhimu kwenye mawasiliano ni uwezo wa kupeleka ujumbe
wenye maana ilei le baina ya watu wawili au zaidi walioshirikishwa
kwenye kubadilishana habari.
Kwa ufupi waambie washiriki kwamba:
Madhumuni ya warsha hii ni ili kuwasaidia wamiliki wa saluni na wahudumu
81

wao kuenedeleza stadi za jinsi ya kutoa taarifa za kiafya kwa wateja, wakati wa
mikutano ya anakwa ana.
Kuboresha stadi za mawasiliano ya ana kwa ana ya wahudumu wa saluni ili
waweze kutoa ujumbe wa kuleta mabadiliko ya tabia kuhusiana na kuzuia VVU
na tabia nyingine za afya ya uzazi.
7.2 Salamu
Waambie washiriki kwamba sasa tutanagalia jinsi ya kuendeleza satdi
zinazohitajika katika kuanzisha majadiliano na wateja na kutoa taarifa
zitakazoweza kuleat mabadiliko na kuboresha afya za wateja wao.
Hatua ya Kwanza
Waulize washiriki, nini hutokea unapokutana na mtu unaemfahamu wakati
ukiwa unatembe mitaani? Elezea hali hiyo nini kinachotokea.
Waambie waelezee njia zilizo zoeleka za watu kusalimiana kwenye jamii
mbalimbali za Tanzania. Andika majibu yao kwenye bango.
Zipi ni tabia za kupeana salamu?
Tarajia majibu yafuatayo:
Hatua ya Pili
Wenye umri mdogo wanasimama kuwasalimia watu wazima
Wanaume wanavua kofia wakiwasalimia wanawake
Watu wanashikana mikono
Kila moja kuonyesha heshima kwa mwingine
Kuinamisha vichwa vyao chini kuonyesha dalili ya heshima.
Ku mkubali mwingine
Waambie washiriki kwamba salamu ni jambo la kwanza kwenye mawasiliano ya
ana kwa ana na hutengeneza mazingira kwa ajili mazungumzo mengine yote
yatakayoendelea. Kwahiyo stadi muhimu wakati wa mawasiliano ya ana kwa
ana ni kutoa salamu inayokubalika.
82

Waambie washiriki waeleze ni kwa namna gani waaweza kuwasalimia vyema
wateja wao kwa kwenye saluni. Hitimisha maelezo ya kikundi kwa kusema
kwamba.
Kuazisha mazingira yanayofaa na ya kuvutia tangu mwanzoni ni muhimu ili
kuanzisha mahusiano mazuri. Msalimie mtu kwa heshima tumia matendo
yanayokubalika na utamaduni wenu kwa maneno au bila maneno kuonyesha
heshima na kujali nah ii itakusaidia kuwa na mkutano wenye matokeo chanya.
Waalike watu wengi wajitolee na kusimama mbele kuonyesha baadhi ya
matendo ya salamu amabyo yanaonyesha mazingira mazuri na yanayoweza
kukauribisha watu kwenye saluni yako.
Hatua ya Tatu
Stadi nyingine muhimu ni kusikiliza kwa makini kwa kuangalia ujumbe
unaotolewa mwa maneno na bila maneno wakati wa mikutano ya ana kwa ana.
Waambie washiriki waeleze maana ya mawasiliano ya maneno na yasiyo na
maneno. Mawasiliano yasiyo na maneno yanahusisha matumizi ya mwili (bila
maneno)
Kusikiliza kunahusiana ni zaidi ya kusikia maneno au kile wanchosema
wengine. Ukweli ni kwamba tafiti zinaonyesha asilimia 93 ya mawasilino yote ni
mawasiliano bila maneno, hii ni pamoja na lugha ya mwili, ladha ya sauti na
muonekano wa usoni n.k. mawasilino yasiyo na maneno yanatusaidia kuelewa
“yanayopita bila kutakwa” kama vile hisia za mwili na mguso. Ni muhimu
kuanagalia mawasiliano yasiyo ya maneno ili kuweza kufungua majadiliano au
kuhamasisha majadiliano.
Hatua ya Nne
Waambie washiriki watoe mfano wa nyakati ambazo mawasiliano ya maneno na
yasiyo ya maneno yanahitilafiana.
Mfano:
Maneno: Sema: ndio ……nina muda ……..
Yasiyo ya maneno: Wakati huo huo ukianaglia kwenye saa yako ya mkono,
unahema na kutikisa kichwa ……
83

Waambie washiriki kwamba ili kuweza kusema mtu amesikiwa na kueleweka
lazima kuwepo na makubaliano kati ya ujumbe wa mawasiliano ya maneno na
yasiyo na maneno. Rejea kitini cha Mawasiliano na kupitia dondoo za jinsi ya
kutumia mawasiliano ya maneno na yasiyo ya maneno kwa ajili ya kuwa na
mawasiliano yenye mafanikio.
Y a Maneno: Rudia maneno yale yale uliza maswali, tumia lugha hiyohiyo,
tumia sauti zinazochochea majadiliano na utumie sauti ya kirafiki.
Yasiyo ya maneno: Angalia lugha ya mwili mwangalie na mtu mwingine,
mtazame machoni, tikisa kichwa kama ishara ya kukubali na usikilize ladha ya
sauti iko ya aina gani.
7.3 Kusikilza kwa Makini
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba sasa tutafanya zoezi. Wagawe washiriki wawili
wawili wape majina mmoja awe A na wa pili awe B.
Mwambie A amuulize B (msikilizaji) kuhusiana na kilichotokea mwisho wa
Juma .
Mwache “A” aelezee hadithi yake kwa dakika tatu.
“B” asikilize bila kuongea lolote, katika muda wa hizo dakika tatu. Baada ya
dakika tatu watu hao wawili wabadilishane na wafanye kama walivyo fanya
hapo awali kwa maana kwamba (B) anakuwa ndio msimulizi na (A) anakuwa
msikilizaji.
Hatua ya Pili
Baada ya zoezi, kila pea ijadili kuhusu uzoefu walioupata kwenye zoezi na
kuelezea kuhusu wakati ambao walijisikia kama mwenzake anasikiliza ama
hasikilizi wakati zoezi likiwa linaendelea.
Waambie watakaotaka kujitolea kuwashirikisha wengine uzoefu wao wafanye
hivyo. Orodhesha mifano ya jinsi walivyojisikia wakati mtu alipokuwa
anamsikiliza mwenzake bila kuongea, andika kwenye bango.
84

Changamoto ni kwamab msikilizaji hakuweza kutumia maneno yoyote bali
kulikuwa kuna njia nyingi za kuwa alikuwa anamsikiliza mwenzake kwa
kutumia mawasilino yasiyokuwa ya maneno. Kusiikiliza kwa makini ni
kusikiliza mwitikio wa mawasiliano yaliyo ya maneno nayale yasiyokuwa ya
maneno na kutoa mrejesho.
Mfano wa mrejesho usiokuwa wa maneno:
Kufuatilia kile anachosema mwingine
Alitoa sauti za kuniashiria kwamba yeye alielewa
Alitumia lugha ya mwili sahihi (alinitazama machoni, alitikisa kichwa
kama ishara ya kukubaliana nami, alitabasam, hakunikatiza wakati
naongea, aliniapa heshima na kuonyesha urafiki, alikaa huku ameegemea
kwa mbele)
Waambie washiriki kwamba wakati wa zoezi la mawasiliano tulibuni taarifa na
kuwashirikisha wengine kwa ajili ya kufikia makubaliano ya pamoja. Kwa hali
hii lugha isiyokuwa ya maneno ilitumika ili kuwezesha kila mmoja kufanya
mazoezi ya kusikiliza kwa makini..
Waulize awashiriki kama kuna aliye na swali .
7.4 Kuuliza Maswali
Waulize washiriki nini ni madhumuni ya kuuliza maswali na kusikiliza? Andika
majibu kwenye bango. Baada ya kubunga bongo hitimisha majibu na uhakikishe
kwamba madhumuni ya maswali yafutayo yanameongelewa:
Kuanzisha majadiliano
Kuhimiza mteja kuongea
Kuwasilisha matarajio yako kwa mtu mwingine i
Kuongeza uelewa wako kuhusiana na hisia za wengine
Kuweza kuibua taarifa mpya
Kumpa mteja kiwango fulani cha kuweza kuongoza
Sasa waulize wanakikundi, tumejifunza nini kwenye zoezi la maswali? Andika
majibu kwenye bango. Baada ya kubunga bongo, hitimisha majibu yao kwa
85

kuhakikisha kwamba dondoo zifuatazo tulizojifunza kwenye zoezi la maswali
zimeguswa:
Hali halisi kwa ujumla “Ungependa kuongea kuhusu nini ”?
Ukweli “Nini kilichotokea ”?
Hisia “Ulijisiakiaje ”?
Sababu “Kwanini ulifanya hivyo ”?
Mahususi “Unaweza kunipatia mfano ?
Sasa waulize washiriki, Je haya ni maswali ya aina gani? Andika majibu kwenye
bango. Baada ya kubunga bongo hitimisha majibu yao na wafahamishe kwamba
kwa ajili ya madhumuni ya somo hili maswali haya tutayapanga kwa aina tatu,
maswali yaliyofungwa, maswali yaliyo wazi, na maswali ya kudodosa. Pitia aina
hizi tatu na mifano yake kama yalivyoorodheshwa hapa chini na uwaambie
washiriki wakupatie mifano.
AINA YA SWALI MFANO
Mswali yaliyofungwa: Kupata taarifa
maalum :
“Je unao watoto wangapi ”
Maswali yaliyo wazi: Kufahamu “huwa uanjisikiaje kuhusu
kumhusu mteja hisia zake, imani, na kondom
uelewa.
“Je unafahamu nini kuhusu
saratani ya shingo ya kizazi ?”
Kudodosa : kufuatilia kwa kutumia “Unaweza kunieleza zaidi kuhusu
sentensi aliyotumia mteja
kwa nini unafikiri sio muhimu
kutumia kondom na rafiki yako?”
Baada ya kupitia aina za maswali: Uliza; je ni aina gani ya taarifa unayojaribu
kupata kutoka kwenye kila aina ya maswali?
Tumia taarifa hii hapa chini kuhakikisha maswali yanajibiwa kwa usahihi kwa
aina ya maswali ya aina tatu.
Maswali yaliyo wazi: Yanamruhusu mteja kuelezea na kutoa taarifa. Mteja
anaweza akawa na uhuru wa kucha gua wapi na namna gani anweza kuelekeza
swali lake. Ina msaidia mhudumu kupata taarifa zaidi kuhusiana na mteja..
Maswali yaliyofungwa: Maswali yaliyofungwa hayaruhusu ufafanuzi bali
majibu mahususi. Yanakuwa na majibu ndio au hapana au majibu 1-2. Yanafaa
sana katika kukusanya taariafa za ukweli bali sio kwa ajili ya kuweka mazingira
mazuri ambapo maamuzi yanaweza kufanyika. Kwa kutumia mlolongo wa
maswali yaliyofungwa mhudumua anakuwa AMETAWALA mazungumzo. .
Mteja ataweza kuweka wazi taarifa kuhusiana na mawali maalum yaliyoulizwa,
bali itakuwa ni mwanzo tu na yatapaswa kufuatiliwa na maswali yaliyo wazi na
86

maswali ya kudodosa.
Kudodosa: Maswali ya kudodosa huchukua jambo maalumu, hisia au jambo
maalum na kuchambua kwa kina. Hii ni muhimu pale ambapo wateja
wanapodhihirisha dondoo iliyokuwa imerukwa. Kudodosa ni muhimu wakati
wa kuongea kuhusu mada nyeti ambazo zinaweza kuwa ni vigumu kwa wateja
kuelezea kwa uwazi wao wenyewe
Eleza kwamba ladha ya sauti ni muhimu wakati wa kuuliza maswali. Sauti
inapaswa isiwe yenye kuhukumu, wahudumu wanapaswa ladha ya sauti
ambayo inaonyesha kutamani kufahamu zaidi na kujali.
Uliza swali hilohilo kwa sauti ya ladha tofauti: Unao marafiki wa kingono zaidi
ya mmoja sasa? Ili uweze kuona tofauti?” .
7.5 Taarifa Rahisi na Sahihi
Hatua ya Kwanza
Alika watu wawili wajitolee kusoma majibizano haya :
Mteja: Habari ya asubuhi
Mhudumu wa saluni : Nzuri habari za kwako nikusaidie nini ?
Mteja: Nahitaji kusuka nywele zangu sasa …. Pia nitafanya usafi wa kucha ………..I
Mhudumu wa saluni: Ndio, unataka kusuka nywele na kusafisha miguu leo, je
ulisha fanya makubaliano ya kukutana ?
Mteja: Hapana ……….sikupiga simu …..ila nilikuja hapa mwezi uliopita Jenny
alihudumia nywele zangu r……
Mhudumu wa saluni : Leo Jenny yupo ila ana mteja mwingine kwa sasa, unaweza
kusubiri hadi amalize? Tunaweza kuhudumia kucha zako kwanza wakati ukiwa
unaendelea kumsubiria….. ….
Mteja : Ndio nataka kumsubiria Jenny , ndio sawa nihudumie kucha zangu kwanza. ,
Mhudumu wa saluni: Ndio naweza kuhudumia kucha zako na Jenny
atahudumia nywele zako mara tu akimaliza na mteja wake…njoo upande huu
tafadhali…
87

Hatua ya Pili
Waulize washiriki ni nini walichojifunza kwenye majibizano haya?
Majibu:
Salamu ilikuwa sawa aliuliza maswali yaliyo wazi na yaliyofungwa.
Waambie washiriki: Kwamba wanatakiwa waone pia kwamba mhudumu wa
saluni alikuwa anarudia baadhi ya maneno yale yale alyosema mteja, kwa
kurudia maneno aliyosema mteja, anajisikia vyema kwamba mhudumu wa
saluni hakika anamsikiliza na kujibu kulingana na mahitaji yake. Hii ni aina
nyingine ya stadi ambayo inaongeza uelewa wakati wa majadiliano.
Alika mtu mwingine ajitolee kusoma Kitini cha Mawasiliano ya ana kwa ana,.
Kuongea kwa lugha nyepesi ni stadi nyingine ambayo itasaidia kuongeza
uelewa wakati wa mazungumzo ya ana kwa ana. Kutumia lugha inayoeleweka
kwa uarahisi kwa kila mtu na kurudia taarifa sahihi kuhakikisha kwamba wewe
na mteja wako wewe na mteja wako nyote mmeeleweka. Wakati mwingine ni
muhimu kurekebisha lugha ili iweze kukidhi kiwango cha elimu ya wateja
wako.
Hatua ya Tatu
Waambie washiriki wako: Kuna habari za uongo na zilizopotoshwa kuhussiana
na baadhi ya mada amabzo tumesha jadiliana kwenye warsha zilizotangulia
huussani suala la kondom. Soma kwa sauti mfano unaofuata:
Kondom zina matundu na hivyo sio salama katika kuzuia VVU; vijidudu
vinapita kwenye matundu , kwa hiyo sio njai nzuri ya kuzuia VVU.
Washiriki wawili wawili wajadiliane na kutambua njia za kuweza kutoa taarifa
sahihi ili kuondokana maneno potofu kuhusiana na kondom. Tumia maneo yale
yaliyosemwa na mteja.
Waalike washiriki watoe majibu.
Majibu unayoweza kuyatarajia: Kondom ni njia nzuri sana ya kujilinda na VVU.
Hazina matundu na virusi haviwezi kupita kwenye kondom.
88

7.6 Zana Saidizi
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba stadi nyingine ambayo inatumika wakati wa
mawasiliano ya ana kwa ana ni kutumia vijarida, vijitabu, mabango, na
machapisho mengine au vielelzo vingine vya picha ambavyo vilishaandaliwa ili
kusaidia kuongeza uelewa kuhusiana na mada fulani.
Hatua ya Pili
Wagawe washiriki kwenye makundi mawili makubwa na waambie wana
kikundi kimoja kitaje faida za kutumia zana saidizi na kundi la pili lijadili
kuhusu mapungufu ya kutumia zana saidizi.
Kila kikundi kiwasilishe majibu yake. Hakikisha kwamba faida na mapungufu
yaliyoainishwa hapa chini yamejadiliwa.
FAIDA MAPUNGUFU
Inavutia usikivu
Ina taarifa sahihi
Inaekezea kila hatua kwa utaratibu
Inawezesha kufanya mawazo
magumu kuweza kuwa rahisi
Inaibua Majadiliano
Inasaidia kufanya majadiliano ya
masuala nyeti
Kuwa nataarifa za kwenda nazo
nyumbani kujikumbusha
Kushirikisha taarifa kwa
wanafamilia wengine
Kila moja ankuwa na taarifa
hiyohiyo.
Haifanikishi endapo mtu hajui
kusoma labla yawe yamendaliwa
maalum kwa ajili ya watu wa
amabo hawajasoma.
Haifanikishi ikitumiwa kwenye
kundi kubwa la watu
Hutoa taarifa kwa ajili ya jambo
muhimu tu liloko kwenye zana
Inaweza ikahitaji tarifa za nyongeza
Inakuwa na mapungufu ya fedha
za kwenye kuchapisha zaidia na
kusambaza.
Ni rahisi kupotea au kutupwa
89

Hatua ya Tatu
Waambie washiriki waorodheshe zana saidizi walizo nazo kwa ajili ya Lady
Pepeta Dume na Flexi P. Wapatie washiriki baadhi ya zana hizi.
Mwambie kila mshiriki aelezee ni wakati gani wa kutumia zana saidizi.
Mtu mmojawapo ajitolee kuonyesha jinsi ya kutumia zana saidizi wakati wa
somo la mazoezi ya Lady Pepeta.
Vijarida vijitabu, mabango, vitini au michoro vinaweza kutumika wakati wa
maonyesho ya saluni za urembo, kuwa na kukkundi kidogo cha majadilianao
ama mazungumzo ya mtu mmoja mmoja.
Waambie washiriki kwamba zana zilizotengenezwa kuboresha ufahamu
kuhusiana na mada zinaweza kuboresha uelewa kuhusiana na mada maalumu
na kumsaidia kufanya mabadiliko ya tabia. Onyesha na upitie zana mbalimbali
za kuwezeshea zilizopo.
7.7 Kufanyia mazoezi ya stadi za mawasiliano ya ana kwa ana
Hatua ya Kwanza
Wapatie Kitini cha stadi za mawasiliano ya ana kwa ana na upitie kwa pamoja na
washiriki:
Salamu inayofaa
- Humwezesha mteja kujisikia amekaribishwa.
- Hakikisha kuwa kuna utamaduni wa kusalimiana na inakubalika.
Kusikiliza kwa makini:
- Uwe makini na ujumbe wa wateja wa maneno na usio wa maneno.
- Tumia mawasiliano ya maneno na yasiyo ya maneno ili kuonyesha
unafautila na kufurahia wanachosema.
Uliza maswali
Tumia maswali yaliyo wazi yaliyofungwa na kudodosa ili kuhamasisha
majadiliano na kupata taarifa zaidi.
Ongea kwa lugha nyepesi:
- Tumia maneno ambayo yanaeleweka kwa urahisi
90

- Rudia taarifa ili kuhakiksha kuwa umemwelewa mtja wako ka usahihi
- Sahihisha kila upotoshwaji kwa kutumia lugha rahisi inayoeleweka.
Tumia zana saidizi
- Saidia kuhakikisha kwamba taarifa ianyopatikana ni sahihi naya
uhakika
- Uwe mkumbushaji wa yale waliyojifunza
Hatua ya Pili
Kama inawezekana fanya igizo la moja ya visa mkasa kutokana na kitini cha
stadi za mawasiliano ya ana kwa ana mbele ya wshiriki kama njia ya kuonyesha
jinsi ya kufanya kwa vitendo Stadi za mawasiliano ya ana kwa ana.
Chagua kisa mkasa kimoja na kuigiza kile lichojiri kwa kumsirikisha mwezeshaji
msaidizi. Waambie washiriki wao wawe watazamaji na waandike ni stadi gani
za mawasiliano ya ana kwa ana zilizotumika wakati wa uigizaji.
Waambie washiriki wapendekeze nini kifanyike ili kuboresha igizo.
Waambie washiriki wawe tayari kufanya MAZOEZI.
Hakikisha unakila zanya kusaidia majadilanno ili waweze kutumia wakati wa
kuigiza.
Hatua ya Tatu
Wagawe washiriki kwenye makundi ya watu watatu watatu na uwapatie kitini
cha Maigizo ya visa mkasa vya kuigiza.
Washiriki wachague kisa mkasa wanachotaka kukitumia, mmoja ataigiza kama
mhudumu wa saluni na mwingine ataigiza kama mteja na mwingine kama
mtazamaji.
Mtazamaji ataangalia kwenye orodha ya stadi zilizotumiwa na mhudumu wa
saluni: Salamu iliyo sahihi, kusikiliza kwa makini, kuuliza maswali, matumizi ya
lugha nyepesi kurudia maneno, kutoa taarifa sahihi na matumizi ya zana wakati
wa mazungumzo ya ana kwa ana. ,
Mara baada ya igizo la kwanza kuisha kikundi kibadilishane majukumu na
kuanza kisa mkasa kingine. Mwishowe kila mshiriki atapaswa awe ameshiriki
majukumu yote matatu kwenye visa mkasa tofauti..
91

Baada ya kila igizo, kila kikundi kipitie na kujadliana maoni ya mwamnaglizi
kuhusian nan satdi mabalimbali zilizotumiwa n mhudumu wa saluni wakati wa
mkutano wake na mteja.
Hatua ya Nne
Baada ya zoezi hili kukamilika waulize washiriki kama wana swali lolote na
hitimisha ujumbe muhimu kutoka kwenye mada. Wapatie washiriki ujumbe
muhimu: Kitini cha Mawasiliano yaenye tija ya ana kwa ana.
Ujumbe maalumu stadi za mawasiliano ya ana kwa na yenye tija
Mawasilino ni utaratibu wa kutoa ujumbe na kupokea taarifa (kwa
maneno na pasipo maneno) kuhusiana na mada maahususi baina ya watu
wawili ama zaidi kwa lengo la kufikia mauafaka.
Mawasiliano ya ana kwa ana ndio njia yenye nguvu zaidi kwa ajili ya
kueleta mabadiliko ya tabia.
Salamu ni hatua ya kwanza ya kukutana kwenye mawasiliano ya anakwa
ana na yanawezesha kufanya mazingira yawe mazuri kwa ajili ya
mazungumzo yote yatakayo fanyika. Ni muhimu kuonyesha heshima
wakati wa kusalimiana..
Kusikiliza kuna husisha zaidi ya kusikia maneno, ni pamoja na kuangalia
kwa makini ujumbe wa maneno na usio wa maneno ili kufikia muafaka
Kuuliza maswali ni njia mojawapo ya kuhamasisha kila mmoja
kushiriksha wengine taarifa kuhusiana na hali ama kuelezea hisia. Tumia
mchanyiko wa maswali yaliyo wazi yaliyofungwa na kwa kudodosa., .
Tumia maneno kama anayotumia mteja wako ili waone kwamba
unawasikiliza na uwapatie taarifa sahihi na uweze kusahihi upotosahji
wowote.
Aina nyingine ya stadi inayofanikisha wakati wa mawasiliano ya ana kwa
ana ni matumizi ya zana kama vile vijitabu vijarida mabango, na
zanazingine zilizochapishwa mahususi kwa ajili ya mada husika:
- Toa salamu kwa heshima
- Sikiliza ujumbe wa maneno na usio wa maneno
- Uliza maswali kuanzisha majadiliano
- Tumia maneno rahisi katika kutoa taariafa sahihi
- Tumia zana saidizi kutoa taarifa zilizo sahihi na za uhakika
92

Hatua ya Tano
Waambie washiki kwamba sasa tumemaliza mafunzo yetu sehemu ya tatu kwa
ajili ya Mpango wa Jipende kwa ajili ya saluni za urembo. Asante sana kwa kuja
na kushiriki leo na tutakutana tena wiki ijayo kumalizia mada nyingine nzuri
sana. Kabla hamjaondoka tafadhali jazeni fomu ya tathmini kwa ajili masomo
haya.
Wapatie washiriki fomu yenye maswali na uzikusanye kabla hawajaondoka.
93

KITINI CHA MADA YA 7
MAWASILIANO YA ANA KWA ANA
Mawasiliano yana maana nyingi na yanaweza kumaanisha kitu tofauti kwa watu
tofauti. .
`
Mawasiliano ni kubadilishana mawazo taarifa, hisia maoni au taswira
baina ya watu wawili ama zaidi au kikundi cha watu.
Mawasiliano ni utaratibu wa kupashana habari na kupokea habari ( kwa
njia ya maneno au bila maneno) Kuhusiana na jambo au mada maalumu
baina ya watu wawili au zaidi kwa lengo la kufikia muafaka wa jambo.
Jambo muhimu kwenye mawasiliano ni uwezo wa kupeleka ujumbe
wenye maana ilei le baina ya watu wawili au zaidi walioshirikishwa
kwenye kubadilishana habari.
KUSALIMIA
Kutengeneza mazingira mazingira mazuri kuanzia mwanzo ni muhimu sana ili
kuanzisha mahusiano mazuri.. Msalimie mhusika kwa heshima tumia salamu
inayokubalika kulingana na utamaduni wa mahali husika, mawasiliano ya lugha
ya mwili na maneno yanawza kutumika kuonyesha heshima na kuwa
unajali,kuwepo kwa hali hii itasaidia kuwa na mkutano wenye muonekano
chanya.
KUSIKILIZA KWA MAKINI
Kusikiliza kwa makini miitikio yote iwe ya maneno ama bila maneno na kutoa
mrejesho wa maneno na usio wa maneno.
Yaliyo ya Maneno: Rudia maneno yaleyele, uliza maswali, tumia lugha ileile na
tumia sauti ambayo inahimiza majadiliano zaidi …….tumia sauti iliyo ya
kirafiki.
Yasiyo ya maneno: angalia lugha ya mwili, mtazame mtu unayewasiliana naye,
mwangalie machoni onyesha kuwa unafuatilia mazungumzo kwa kutingisha
kichwa, na usikilize ladha ya sauti.
94

KUULIZA MASWALI
AINA YA SWALI MFANO
Maswali yaliyofungwa: Taarifa “Je unao watoto wangapi ”
maalumu : taarifa maalum
Maswali yaliyo wazi: kujifunza kuhusu “Huwa unajisikiaje kuhusu
hisia, imani na ufahamu wa mteja kondomu
“Unafahamu nini kuhusu saratani
ya shingo ya uzazi?”
Kudodosa : Kufuatilia ya kauli ya mteja “Unaweza kunieleza zaidi
kwanini unafikiri kwamba
kutumia kondomu na rafiki wa
kiume haina maana yoyote?
TAARIFA RAHISI NA YA UHAKIKA
Kuongea kwa lugha nyepesi ni stadi nyingine ambayo itasaidia kuongeza
uelewa wakati wa mazungumzo ya ana kwa ana. Kutumia lugha rahisi kwa kila
mtu aweze kuelewa na kurudia taarifa hiyo kwa usahihi kuhakiksha kwamba
nyote yaani wewe na mteja wako mmeelewana kwa usahihi.
ZANA ZA KUWEZESHEA
FAIDA MAPUNGUFU
Inavutia usikivu
Inatoa taarifa sahihi
Inaelezea hatua kwa utaratibu
Inawezesha mawazo magumu
kuwa marahisi kwa kutumia
michoro.
Inachochea majadiliano
Kusaidia kujadili mambo nyeti
Unachukua taarifa nyumbani kama
kumbukumbu
Kushirikisha wanafamilia wengine
taarifa
Kila mmoja nakuwa na taarifa hiyo
hiyo.
Haifanikishi endapo watu
hawawezi kusoma la sivyo zana
hizo ziwe zimeanadaliwa mahususi
kwa ajili ya watu wasiojua kusoma .
Hazifanikishi kwa makundi
makubwa ya watu
Inatoa maelezo maalumu ya taarifa
zilizopo kwenye zana.
Pengine inaweza kuhitaji maelezo
ya ziada
Usambazaji na uzalisha wa nakala
unakwazwa na ukosefu wa fedha
za kutosha.
Kupotea kwa uarhisis au kutupwa
95

KITINI CHA MADA YA 7
ORODHA YA STADI ZA MAWASILIANO YA ANA KWA ANA
Salamu Muafaka
o Hakikisha mteja wako anajisikia amekaribishwa
vema
o Hakikisha kuwa kuna utamaduni wa kusalimiana
Kusikiliza kwa makini:
o Weka maanani kuhusu mawasiliano ya maneno na
yasiyo ya maneno
o Tumia mawasiliano ya maneno na yasiyo ya maneno
ili kuonyesha unapendezwa na mazungumzo na
unamsikiliza mteja wako
Uliza Maswali
o Tumia maswali yaliyo wazi na yaliyofungwa na
kudodosa ili kuanzisha mazungumzo na kupata
taarifa zaidi.
Ongea kwa lugha nyepesi:
o Tumia maneno yanayoweza kueleweka kwa wepesi
o Rudia taarifa uliyoambiwa kuhakikisha kama
umemwelewa vema mteja wako
o Sahihisha upotoshwaji wa tarifa kwa kutumia lugha
nyepesi.
Tumia zana za kusaidia kuwezeshea
o Saidia kuhakikisha taarifa ni sahihi na za uhakika
o Uwe unawakumbusha kile walichojifunza
97

KITINI CHA MADA YA 7
MAWASILIANO YA ANA KWA ANA: VISA MKASA VYA IGIZO
DHIMA
Kisa cha 1: Lisa Anaulizia kuhusu kondom, kwa vile amekuwa akisikia
kwamba kondom zina matundu hasa kamautaiweka mfukoni kwa muda mrefu
Kisa cha 2: Catherine anatamani kufahamu kuhusu kondomu za kike za Lady
Pepeta na anakuuliza zinafanya kazi namna gani na je zinaweza kutumika zaidi
ya mara moja?
Kisa cha 3: Miriam amesikia kwamba wakati mwingine kondom huwa
zikivaliwa hazienei vya kutosha na hivyo hazifanikishi sana kwenye kuzuia
mimba.
Kisa cha 4: Upendo anataka kununua kondom ya Lady Pepeta, ila hataki
umwelekeze namna ya kuitumia, je utamwambia nini?
Kisa cha 5 Kim amesikia kwamba kondom moja haitoshelezi na hivyo mtu
atahitaji kuvaa mbili kwa ajili kinga zaidi
Kisa cha 6 Rita anataka kufahamu JIPENDE ni nini na kwanini fulana yako
imeandikwa JIPENDE
Kisa cha 7: Mary ni mwanafunzi na angependa kufahamu ni kwa jinsi gani
kondom inaweza kuzuia maambukizi ya magonjwa ya ngono
Kisa cha 8 Rose anataka kufahamu namna atakvyoongea na rafiki yake wa
kiume kuhusu kondom kaw sababu hataki kupata mimba
Kisa cha 9 Sara anafanya kazi ya bar na rafiki yake mpya wa kiume ambaye ni
mtu mzima zaidi yake ameshampatia vitu vingi vizuri ambavyo amekuwa
akimuomba na sasa huyu rafiki yake anamuomba afanye naye mapenzi.
Anaogopa kuongea nae kuhusu VVU. Je unawez kumsaidia kwa namna gani?
Kisa cha 10 Imma amekuwa kwenye ndoa kwa miaka kadhaa sasa na mtoto
mmoja, mume wake hufanya kazi nje ya mji kwa miezi kadhaa kwa mwaka,
atakuwa anarudi nyumbani na amekuwa akiwaza naman ya kuongea nae
kuhusu VVU na jinsi ya watakavyoweza kulindana. Unaweza kumsaidia kwa
namna gani na je utamwambia nini?
98

Kisa cha 11 Tunu amekuwa mteja wako kwenye saluni kwa miezi kadhaa sasa
na anakuja saluni kwako asubuhi akionyesha ana hofu. Anakwambia
anawasiwasi amepata maambukizi ya VVU …..Amekuwa akitokwa majimaji
sehemu zake za siri ……
Kisa cha 12. Pili anakuuliza utajuaje kama mtu amepata maambukizi ya VVU
Kisa cha 13: Florida anafikiri ni mjamzito na amesikia kwamba mtu ukiwa na
ujazito ni lazima utapima VVU, na pia angependa kufahamu iwapo mwenzi
wake atapimwa, ana hofu, je utamwambia nini?
Kisa cha 14: Unataka kuweleza kuhusu jinsi ambavyo wanawake wanaweza
kujilinda kutokana na magonjwa ya ngono, je utawaambia nini wateja wako, mf.
mwanamke kijana ambaye amekuwa akija kwenye saluni kwa miezi kadhaa
sasa?
99

KITINI - MADA YA 7
UJUMBE MUHIMU: STADI ZA MAWASILIANO YA ANA KWA
ANA
Mawasiliano ni utaratibu wa kupeleka na kupokea taarifa (kwa maneno na bila
maneno) kuhusiana na jambo mada fulani baina ya watu wawili ama zaidi kwa
lengo la kufikia maelewano ya pamoja.
Mawasiliano ya ana kwa ana ni njia yenye nguvu sana katika kuleta
mabadiliko ya tabia.
Salamu ni jambo la kwanza kabisa ambapo kunakuwa na mawasiliano ya
ana kwa ana na salamu zinatengeneza mazingira kwa ajili ya
mazungumzo mengine yote yatakayofanyika. Ni muhimu kuonyesha
heshima wakati wa kusalimiana.
Kusikiliza ni zaidi ya kusikia maneno, ni pamoja na kuwa mwangalifu
kwa ajili ya ujumbe wa maneno na usio wa maneno ili kufikia maelewno
ya pamoja.
Kuuliza maswali ni njia ya kumhamasisha mtu kushiriki katika kutoa
taarifa zaidi kuhusiana na hali zao. AU kueleza hisia zao. Wakati wa
kudodosa tumia mchanganyiko wa maswali yaliyo wazi na yaliyofungwa.
Tumia maneno aliyosema mteja wako ili wafahamu kwamba umekuwa
unawasikiza na utoe taarifa sahihi na kusahihisha kila aina ya mitazamo
potofu.
Jambo jingine linalofanikisha kwenye mawasilano ya ana kwa ana ni
matumizi ya zana kama vile majarida vijitabu mabango, na machapisho
mengine ambayo yaliandaliwa ili kukuza uelewa kuhusiana na mada
husika.
Stadi zinazofanikisha za mawasilaino ya ana kwa ana zinazotumika ili
kuendeleza mahusiano mazuri na mabadiilko ya tabia:
o Salimia kwa heshima
o Sikiliza ujumbe wa maneno na usio wa maneno
o Uliza maswali ili kuanzisha majadiliano
o Tumia maneno rahisi ili kutoa taarifa sahihi
o Tumia zana za kusaidia kutoa taariafa za kuaminika na sahihi
100

MAFUNZO YA 3: FOMU YA TATHMINI
Fomu hii ni ya siri. Usiandike jina lako kwenye fomu hii. Asante.
1. Je matarajio yako kwa ajili ya mafunzo haya yamefikiwa? (weka mduara
kwenye jibu) NDIO HAPANA
Kama hapana, kwanini?
2. Je ni mada gani umeipenda zaidi? Kwanini?
3. Mada gani hujaipenda? Kwanini?
4. Ni mada ipi tulihitaji kuipa muda zaidi?
5. unaweza kupima namna gani mtindo wa uwezeshaji? (zungushia
duara jibu moja)
i. nzuri sana j. Wastani
k. Nzuri l. Dhaifu
Maoni:
6. 6.Je tunaweza kufanya nini tofauti ili kuboresha yaliyomo kwenye
mafunzo haya?
7. Tunaweza kufanya nini tofauti ili kuboresha utaratibu mzima wa
mafunzo haya (muda, mapumziko ya chai/ kahawa, n.k)
101

8. Kwa ujumla, unaweza kuyapa mafunzo haya kiwango gani cha
ufanisi (Weka duara kwenye jibu moj
a) Nzuri sana b. Nzuri c. Wastani d. Dhaifu
9. Tumia nyuma ya ukurasa huu kama unayo maoni zaidi.
102

MAFUNZO YA 4
Karibuni wote tena kwenye sehemu ya mwisho ya mafunzo ya Kituo cha afya za
wanawake cha JIPENDE. Wakati wa warsha iliyopita, tuliongelea kuhusu
umuhimu wa mawasiliano ya ana kwa ana na jinsi ya kutoa taarifa ujumbe wa
afya wenye ufanisi kwa wateja wa saluni za urembo. Kuboresha stadi za
mawasiliano katika kupeleka ujumbe unaohusiana na Magonjwa ya ngono na
kuzuia VVU, uelewa kuhusu saratani na tabia nyingine za afya ya uzazi
kunaweza kuleta mabadiliko kwa afya za wateja wako.
Mada ya leo ni kuhusu umuhimu wa uzazi wa mpango kwa wanawake.
Takwimu zinaonyesha kwamba hapa Tanzania vifo vya wanawake wakati wa
kujifungua viko juu sana. Matatizo wakati wa ujauzito na wakati wa kujifungua
ni sababu ya kwanza kabisa inayosababisha vifo vya wanawake wenye umri kati
ya miaka 14-49 hapa Tanzania. Tutajadiliana kuhusu faida za uzazi wa mpango
na namna ambavyo zinaweza kusaidia kuokoa maisha ya wanawake. Mada hii
ni ya mwisho ya mafunzo haya.
103

MADA YA NANE:
UZAZI WA MPANGO NA AFYA YA MAMA
Mada ndogo
8.1 Dhana ya uzazi wa mpango
8.2 Sababu za kutumia njia za uzazi wa mpango
8.3 Faida za uzazi wa mpango
8.4 Njia za Uzazi mbadala zilizopo Tanzania
8.5 Njia za uzazi wa mpango zinazotolewa kwenye vituo vya afya
Madhumuni: Mwisho wa somo tutakuwa tumeweza …
Zana:
Muda :
Kujadiliana kuhusu dhana ya uzazi wa mpango
Kutambua sababu za kutumia njia za uzazi wa mpango
Kuzifahamu faida za uzazi wa mpango
Kujadiliana kuhusu njia mbadala za uzazi wa mpango zilizoko Tanzania.
Kutambua njia za uzazi wa mpango zilizoko kwenye vituo vya afya
Mabango na kalamu (markers)
Mifano wa njia za uzazi wa mpango
Kijarida cha njia za uzazi wa mpango
Kitini cha Vidonge (njia ya uzazi ya kumeza)
Kitini cha kondomu
Kitini cha njia za Uzazi wa Mpango kwenye vituo vya afya
Kitini cha Njia Asilia za Uzazi wa Mpango
Kitini cha Ujumbe Muhimu: Njia za Uzazi wa Mpango
Saa 1 na dk 30
Wageni:
Mtaalamu wa masuala ya afya ya uzazi au Muuguzi
104

7.1 Dhana ya Uzazi wa Mpango
Hatua ya kwanza
Kama inawezekana alika mtaalamu wa uzazi wa mpango au muuguzi ili aweze
kuongoza kwenye sehemu hii ya somo.
Kikundi kwa pamoja, bunga bongo kuhusu maana ya uzazi wa mpango. Pata
majibu kutoka kwenye kikundi na uandike kwenye bango.
Elezea kwa ufupi maelezo yao kwa kutumia maana iliyoko hapa chini:
Njia za uzazi wa mpango ni pale ambapo mtu binafsi au wenzi wanapofanya
maamuzi sahihi kuhusu lini wanataka kupata watoto idadi ya watoto
wanaowataka na mtoto mmoja apishane umri na wengine kwa miaka mingi.
Washiriki wafahamu kwamba watu wote bila kujali hali ya yao ya usawa au
ndoa wanayo haki ya kupata taarifa kuhusiana na uzazi wa mpango, elimu na
kupatiwa huduma.
7.2 Sababu za kutumia Njia za Uzazi wa Mpango
Hatua ya kwanza
Waambie washiriki kwamba sasa tutafanya kazi kwenye makundi madogo.
Wagawe kwenye makundi sita madogo. Waambie wanakikundi kwamba
tutajadiliana kuhusu sababu za kwanini ni muhimu njia za uzazi wa mpango
ziwepo hapa Tanzania. Tutapanga sababu hizi kama ifuatavyo: sababu za
kiafya, sababu za kiuchumi na sababu za haki za binadamu.
Wagawie wanakikundi kila kimoja mojawapo ya makundi haya.kila aina ya
kundi linaweza kufanyiwa kazi na kikundi zaidi ya kimoja.
Wapatie wana kikundi dakika 10 kutengeneza orodha zao. Waambie
wanakikundi wenye aina za sababu zinazofanana kuwasilisha waliyoyagundua
kwa pamoja, waambie washiriki walio amabao sio wana kikundi hiki kama
watakuwa na nyongeza kwenye orodha hizo. Toa ufafanuzi wa swali lolote ama
hali yoyote ya kutokuelewana.
Baada ya kila aina ya sababu kuwasilishwa hakikisha kwamba sababu
zilizoorodheshwa hapa chini zimejadiliwa pia.
i) Sababu za Kiafya;
105

Kuwa na watoto wengi mno kunaathiri afya ya mama na mtoto.
Hatari zinazoambatana na kuzaa watoto hapa Tanzania:
o Mapema mno (wanawake wanakuwa wajawazito kabla ya umri
wa mika 18)
o Karibukaribu mno (chini ya miaka 2 ya umri kati ya ujauzito
mmoja na mwingine )
o Nyingi mno (zaidi ya mimba nne )
o Kuchelewa sana (zaidi ya mika 35 )
Kuzuia idadi ya mimba zisizotakiwa
Kupunguza vifo vya watoto/magonjwa ya utotoni
Kupunguza utoaji wa mimba
Kupunguza uwezekano wa kupata maambukizi ya VVU kutoka kwa mtu
mmoja kwenda kwa mwingine kwa kutumia kondom.
ii) Sababu za kiuchumi na demografia.
Endapo ongezeko la idadi ya watu halitadhibitiwa miundo mbinu iliyopo
haiitaweza kukidhi mahitaji ya watu kama vile:
Makazi
Huduma za afya
Shule
Ardhi
Utunzaji wa Mazingira
Chakula
Ajira
iii) Haki za binadamu
Uzazi wa mpango ni haki ya msingi ya binadamu.
Kila mmoja anayohaki ya kupata taarifa sahihi na huduma kuhusu afya ya uzazi
kila mwanamke anahitaji kufanya maamuzi sahihi kuhusiana na masuala ya afya
106

ya uzazi.
7.3 Faida za Uzazi wa Mpango
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba sasa tutajadiliana kuhusiana na faida binafsi
atakazopata mtu endapo atatumia njia za uzazi wa mpango kwa ajili ya mama
baba, mtoto mchanga, watoto na jamii kwa ujumla?
Wagawe washiriki katika makundi madogo ya majadiliano, uwe na walao
makundi manne (yasiwe na washiriki zaidi ya watano kwa kila kikundi) kipatie
kila kikundi kazi:
Kundi la Kwanza – orodhesha faida atakazopata mama
Kundi la Pili – orodhesha faida atakazopata baba
Kundi la Tatu – orodhesha faida atakazopata mtoto mchanga
Kundi la Nne – orodhesha faida jamii itakazozipata
Wapatie kila kikundi dakika 10 za kujadili na kuandika majibu. Wazungukie
kwenye makundi ili kama kuna hoja uweze kuielezea Waambie wana kikundi
wachague mwakilishi wao mmoja atakayewasilisha majibu yao. Wajadiliane
majibu ya kazi zilizowasilishwa pamoja na darasa zima. Hakikisha kuwa faida
zilizoorodheshwa hapa chini zinakuwemo kwenye majadiliano.
Faida atakazopata mama
Mwanamke anayetumia njia za uzazi wa mpango:
Ataweza kupata afya na kuondokana na msongo wa uzazi uliotangulia
Anakuwa na muda zaidi wa kuangalia familia na watoto wake
Anakuwa na nguvu ya kushiriki kwenye shughuli za kujiingizia kipato na
kuweza kuwa na uwezo wa kuzalisha chakula cha kutosha
Anaweza kuwa na muda wa kutosha na mume wake/ mwenzi wake na
kufurahia tendo la ngono akiwa na utulivu wa akili.
Anakuwa na muda wa kushiriki kwenye shughuli za maendeleo.
Faida atakazopata baba
Mwanaume anaetumia njia za uzazi wa mpango anaweza:
Kuwa na utulivu zaidi katika kupanga pato la familia.
107

Kuwa na muda wa kuangalia watoto wake kwa kuweza kukidhi mahitaji
yao ya msingi kama vile elimu/ shule , malazi, nguo na huduma ya tiba
Anakuwa na muda wa kutosha kushiriki kwenye shughuli za maendeleo
Faida kwa mtoto
Endapo wazazi wanatumia njia za uzai wa mpango mtoto atakuwa:
Amenyonyeshwa kwa kipindi kirefu zaidi (hadi kufikia miaka 2 ama
zaidi) na hivyo kupunguza utapiamlo, maambukizi ya kujirudia rudia na
kusaidia kuongeza kasi ya kukua na kuendelea zaidi.
Kupata uangalizi mkubwa zaidi na mapenzi zaidi kutoka kwa wazazi
wake na wanafamilia kwa ujumla.
Faida wanazozipata jamii /uchumi wa taifa
Jamii yenye wanawake wanaopanga uzazi watakuwa na :
Watu wachache na kuweza kuwapatia shule bora zaidi na hudu nyingine
za kijamii kama vile huduma za tiba, huduma za maji, na hali nzuri ya
usafi wa mazingira.
Kuwa na uwiano ulio bora zaidi kati ya rasilimali zilizopo na watu
wanaozitumia.
Wanakuwa na yatima wachache wa kuwahudumia
7.4 Njia za Uzazi wa Mpango zinazopatikana hapa Tanzania
Hatua ya kwanza
Waambie washiriki wataje njia mbalimbali za uzazi wa mpango zilizopo/ au
zinazotumika hapa Tanzania . Orodhesha majibu yao kwenye bango.
Jadili majibu yaliyopendekezwa na uulize kama kuna yeyote aliye na uzoefu
wowote binafsi amabo angpenda kuwashirikisha kuhusiana na njia mojawapo.
hakikisha unasashihisha upotoshaji wa dhana wowote au imani mbaya
zitakazoweza kujitokeza .
Hatua ya Pili
Onyesha mfano wa njia mbalimbali za Uzazi wa Mpango kwa ajili ya washiriki.
Wazungushie ili kila mmoja aweze kuziona.
Waambie washiriki kwamba njia uzazi wa mpango zinazopatika hapa Tanzania
zinaweza kuwekwa kwenye makundi matano: Njia za maumbile, Njia za vizuizi
108

zinazodhoofisha mbegu, Njia za kutumia vichocheo, Njia za asili, na Kufunga
kizazi kwa hiari.
Wapitishe washiriki kwenye kila kikundi. Uwaulize kama wanafahamu ni njia
ipi iko kwenye kundi lipi. Baada ya hapo wapatie kitini cha njia za mpango hapa
Tanzania. Mpitie kwa pamoja na kikundi na kuonyesha njia za uzazi wa mpango
kila unapoiongelea njia hiyo.
1. Vichocheo (Hormonal)
Kinywa (ORAL)
- Vidonge vyenye vichocheo zaidi ya kimoja ( Combined oral
Contraceptive (COC) Pills (Flexi-P)
- Vidonge vye kichocheo kimoja (Progestin Only Pills)
SINDANO
- Depro ProveraMegestron
Vipandikizi (IMPLANTS)
- Kipandikizi aina ya Norplant (yenye vipandikizi 6 )
- Kipandikizi aina ya Implanon (yenye kipandikzi kimoja )
2. Njia ya Vizuizi (Barrier Methods)
- Kondom (kiume - Dume, kike -Lady Pepeta)
3. Kitanzi (Intra Uterine Contraceptive Device- IUCD)
- Shaba (Copper T 380A)
4. Njia asilia (Natural Methods)
- Kupima ute (Billings Ovulation Method/Cervical Mucus Method
BOM/CMM)
- Njia maziwa ya mama wakati wa kunyonyesha (Lactation
Amenorrhea Method- LAM)
- Kalenda
- Joto la mwili (Basal Body Temperature)
5. Upasuaji wa hiari wa kufunga kizazi (Voluntary Surgical Contraception-
VSC)
- kufunga kizazi kwa hiari kwa wanawake (Tubal ligation)
- kufunga kizazi kwa hiari kwa wanaume (Vasectomy male)
Hatua ya Tatu
Wanakikundi wanatakiwa akufahamu kuwa vidonge, njia ya homini njia ya
vizuizi zinapatika mahali pengi hata maeneo ya biashara na kwenye vituo vya
109

afya. Njia nyingine zilizobakia zinapatikana kwenye vituo vya afya tu na
zinatakiwa zitolewe na mtaalamu wa afya. Sasa tutajadiliana kuhusu kuhusu
vidonge na kondom kwa kina zaidi.
Kama kuna muuguzi au mtaalamu wa masuala ya uzazi wa mpango waalike ili
waje kujadili kuhusu taarifa zifuatazo. Endapo hakuna mtaalamu rejea taarifa
ifuatayo na wanakikundi. Wapatie vidonge (njia ya kupanga uzazi kwa kumeza).
Vidonge (Oral Contraceptives)
Kuna aina mbili za vidonge zinazotumika hapa Tanzania
Muunganiko wa estrojeni na projestini mf Makroginon, Lo femenal na Duofem
- Zenye projestini peke yake -microluti na Microval.
Vidonge vyenye muunganiko wa vichocheo kama vile Flexi P.
VIdonge vilivyo na homoni zaidi ya moja ni nini?
- Hivi ni vidonge vya kuzuia mimba ambavyo vina homoni mbili esterojen
na projesteron (two hormones estrogen and progestin).
Vidonge hivi vyenye homoini zaidi ya moja vinafanya kazi kwa namna gani?
- Vinazuia kupevuka kwa yai (ovulation)
- Zinasababisha eneo la ndani ya mji wa mimba lisifae kwa ajili ya
kurutubisha yai
- Zinafanya ute wa kizazi kuwa mzito na kusababisha iwe ni vigumu kwa
mbegu za kiume kupenya na kuingia kwenye mji wa mimba
- Kufanikisha : vidonge hivi vinafanikisha sana kama vikitumiwa vema .
Faida zake
- Kuzuia mimba zisizotakiwa
- Kurekebisha hedhi
- Hupunguza kiasi cha damu ya hedhi na maumivu wakati wa hedhi
- Huongeza ashki ya kufanya mapenzi kwa baadhi ya wanawake kwa vile
hofu ya kupataujauzito inakuwa imeondoka
- Zinapatikana kwenye maeneo ya kibishara na hat kupitia wasambazji wa
ngazi ya jamii.
- Haziingiliani na tendo la ngono
- Ukiacha kutumia inakuwa rahisi mwili kurudi katiak hali yake na kubeba
mimba tena (easily reversible)
Nani hawezi kutumia aina hii ya njia ya uzazi wa mpango
110

Mwanamke mjamzito au ambae huenda ana mimba
Mwanamke mwenye tatizo la ugonjwa wa ini
- Mwanamke mwenye kutokwa na damu ukeni bila sababu zilizo wazi
- Mwanamke mwenye kuumwa kichwa cha kipanda uso
- Mwanamke mwenye kutokwa na mishipa ya verikosi (varicose veins)
Madhara yanayoweza kuwepo
- Kichefuchefu, dalili ya kutokwa na damu katikati ya siku za hedhi
kuongezeka uzito kidogo, kizunguzungu, kichwa kuuma kidogo
Dalili za tahadhari ambazo zitahitaji uangalizi wa haraka wa kidaktari;
- Maumivu ya kichwa na kutoona vizuri
- Maumivu makali chini ya tumbo
- Maumivu ya kifua
- Maumivu kwenye misuli ya calf
- Moyo kwenda kasi
Kuzuia magonjwa ya ngono pamoja na VVU
- Vidonge vya mchanganyiko wa homoni haviwezi kukulinda na
magonjwa y ngono ukiwemo UKIMWI
Vidonge vya kichocheo kimoja cha projestini peke yake (Progestin Only Pill)
Vidonge vya projestini peke yake ni nini?
- Ni kidonge kilicho na homoni moja aina ya projestini tu.
Zinafanya kazi kwa namna gani
- Zinafanya ute wa shingo ya kizazi kuwa mzito na kusababisha iwe
vigumu mbegu za kiume kupenya na kuingia kwenye mji wa mimba .
- Huzuia yai kupevuka
- Zinasababisha sehemu ya ndani ya mji wa mimba kutokuwa mahali
panapofaa kutunga mimba
Inavyofanikisha
Inafanikisha sana kama zikitumika kila siku kwa wakati ule ule
Faida zake
- Zinazuia mimba
- Hazipunguzi wingi ama ubora wa maziwa ya mama kwa hiyo wanawake
wanaonyonyesha wanaweza kutumia njia hii.
- Ukiacha kutumia inakuwa rahisi mwili kurudi katiak hali yake na kubeba
mimba tena (easily reversible)
Nani wanaweza kutumia njia hiii?
- Wanawake wote walio kwenye umri wa kuzaa wanaweza kutumia(
miaka 18- 49)
111

- Wanawake wanaonyonyesha (walio na watoto chini ya miezi 6)
Nani hawawezi kutumia njia hii?
- Mwanamke mjamzito au ambae huenda ana mimba
- Mwanamke anayetokwa damu ukeni bila kuwepo na sababu
inayoeleweka
Madhara yanayoweza kuwepo
Kuwa na dalili ya damu au hedhi kusimama
- Kuwa na hedhi isiyokuwa na mpangilio kati ya mzunguko mmoja wa
hedhi na mwingine
Dalili za hatari ambazo zitahitaji uangalizi wa haraka wa daktari:
- Kuwa na maumivu makali chini ya tumbo pamoja na kukosa kuona hedhi
- Endapo mtumiaji ataendelea kusahau kutumia vidonge au kunywa akiwa
amechelewa muda aliojiwekea. ( taking them late)
- Kutokwa damu nyingi (Excessive bleeding)
Kuzuia magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
- Vidonge vya uazi wa mpango vyenye homoni zaidi ya moja haviwezi
kukulinda na magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
Tahadhari : Wanawake hawapaswi kuanza kutumia vidonge vya uzazi bila
kupata ushauri wa mtaalamu wa afya ili kuepuka mataizo ya kiafya na kuweza
kupata taarifa sahihi na maelekezo sahihi ya jinsi ya matumizi.
Maelekezo kwa kiongozi wa Rika
Tumeshaongea kuhusu kondom ya kiume na ya kike kwenye kipindi kilichopita,
ila tunaweza kuwakumbusha washiriki kuhusu majina ya kondom za kike na
kiume tulizozijadili. Kama muda unatosha pitia taarifa na kama la wapatie
washiriki kitini cha Kondom na muendelee kwenye hatua ya 4: Kazi ya igizo
dhima.
Wapatie kitini cha Kondom na upitie na wanakikundi. Wakumbushe
wanakikundi kwamba tayari tumesha ongelea kuhusu kwenye somo lilopita na
kwamba tutapitia taarifa kuhusu kondom kwa kutumia kitini. Kondomu kama
vile Dume na Lady Pepeta.
Kondom ni nini?
- Kondom za kiume – Ni kifaa cha plastiki kinachovaliwa kwenye
uume uliosimama kabla ya tendo la ngono
- Kondom ya kike - ni kifaa cha plastik kinachovaliwa ndani ya uke
112

kabla ya kuanza tendo la ngono
Huwa inafanya kazi kwa namna gani?
- Kondom huzuia mbegu za kiume zikitoka zisiingie kwenye njia ya uke
ya mwanamke
Inavyofanikisha
- Kondom zinafanikisha sana kama zikitumika kila wakati na kwa
usahihi
Faida zake s
- Haihitaji kupimwa na mganga kabla ya kutumia unanunua na
kuamua kutumia
- Ni rahisi kutumia, kupatikana (zipo kwenye maduka na vibanda
vingi)
- Ni salama inafanisha na inabebeka kwa urahisi
- Inatosheleza hasa wakati ambapo kuna haja ya kuwa na njia ya uzazi
ya muda mfupi
Nani anaweza kutumia kondom?
- Wanawake na wanaume wote
- Wenzi ambabo kwa sababu zozote hawawezi kutumia njia nyingine ya
uzazi wa mpango
- Wenzi ambao wako katika matibabu ya magonjwa ya ngono
- Wenzi wanaohitaji njia ya akiba (backup method)
- Wenzi wanaohitaji njia ambayo inafanikisha mara tu baada ya kufanyiwa
upasuaji wa kufunga njia ya mbegu za baba – kwa ajili ya kumwaga manii
baada ya kufanyiwa operesheni au miezi mitatu baada ya kufanyiwa
operesheni.
- Wateja wanaosubiri kufanyiwa upasuaji wa wa kufunga njia ya mbegu za
kiume
Nani ambao hawaruhusiwi kutumia kondom?
- Wale ambao uwezo wa uume kusimama hautabiriki
- Wale wanaopata mzio kutokana wa mpira
Hasara zinazoweza kuwepo
- Muwasho ama mzio I
- Uhitaji wa kutakiwa kuvaa kondom nyingine kila baada ya manii kutoka
Dalili za hatari zinazohitaji kumuona daktari kwa haraka
- Hakuna labda kwa wale ambao wanapata mzio
Inazuia magonjwa ya ngono na UKIMWI:
- Pia huzuia kuenea kwa magonjwa ya ngono na UKIMWI
113

Hatua ya Nne
Waambie washiriki kwamba watakaa kwenye makundi ya watu watatu na
kufanya igizo. Mtu mmoja kutoka kwenye kila kikundi atakuwa ni mhudumu
wa saluni na mmoja atakuwa mteja na mwingine atakuwa mtazamaji. Baada kila
igizo mtazamaji ataongea na timu yake kuhusu kile alichokiona, ikiwa ni pamoja
na kama taarifa sahihi kuhusiana na njia za uzazi wa mpango ilitolewa na je ni
stadi gani za mawasiliano ya ana kwa ana zilizotumika (kusalimia, kusikilza kwa
makini, kuuliza maswali, kutumia lugha nyepesi na kutumia zana za
kuwezeshea) kila mmoja kwenye makundi madogo atapaswa kuwa na fursa ya
kuwa mhudumu wa saluni, mteja, na mtazamaji.
Baaada ya vikundi vikiwa vimeshapat fursa ya kufanya mazoezi ya maigizo,
waambie wanvikundi kwamba waigize moja ya maigizo na kujadiliana jinsi
ambvyo kila kundi lilivyofanya kwenye kundi kubwa.
Visa mkasa vya kuigiza Njia za Uzazi wa Mpango
Kisa mkasa cha kwanza
Andiko (script) kwa ajili ya mhudumu wa saluni
Nuru alianza siku zake za hedhi siku tatu zilizopita. Mwane ana miezi 8 na
anataka kutumia njia za kisasa za uzazi wa mpango. Amwahi kusikia kuhusu
vidonge na anataka kuwa mtumiaji wa vidonge. Je ni maswali gani ushauri upi
na mapendekezo gani utampatia?
Andiko (script) ya mteja
Wewe ni Nuru mama wa watoto wawili, unataka watoto wako waachane kwa
kipindi cha miaka miwili. Umewahi kusikia kuhusu vidonge vya kumeza na
kwamba ni rahizsi kupatikana kwenye maduka ya dawa na vituo vya afya.
Uantaka kuvitumia lakini haufahamu sana kuhusu vidonge hivyo.
Kisa mkasa cha Pili
Andiko (script) ya Mhudumu wa Saluni
Mama Mwajabu alijifungua siku 40 zilizopita. Ananyonyesha na aataka kutumia
vidonge, amekuwa akisikia kuhusu vidonge maalum vilivyopo amabvyo
vianweza kumsaidia kuzaa watoto kwa muachano mzuri. Je utamshauri na
kupendekeza afanye nini?
114

Andiko (script) ya mteja
Wewe ni Mama Mwajabu na umeju=ifungua siku za karibuni. Huyu ni mtoto
wako wa kwanza na unataka kuwe na mwachano kati ya mtoto wa kwanza na
wa pili miaka miwili. Umesikia kuhusu kwamba kuna vidonge unavyoweza
kutumia kama mamaanyenyonyesha, ila hufahamu nini vya aina gani, vinafanya
kazi namna gani na wapi unapoweza kuvipata.
Kisa mkasa cha Tatu
Andiko (script) ya mhudumu wa saluni
Yusufu anataka kutumia njia za uzazi wa mpango na mwenzi wake ambayo
itakuwa ni sahihi kwa ajili ya malengo yake ya kupanga uzazi. Je utampa
ushauri gani na mapendekezo gani?
Andiko (script) la mteja
Wewe na Yusufu, baba wa mtoto mmoja, mnataka kutumia njia za uzazi wa
mpango amabo utawalinda wewe na mwenzi wako ili msipate mimba ama
maambukizi. Muulize mhudumu wa saluni akushauri na kukupendekezea ni
njia ipi unaweza kuifikiria kuitumia.
7.5 Njia za Uzazi wa Mpango zinazotolewa kwenye Vituo vya Afya
Angalizo kwa kiongozi wa Rika:
Taarifa ifuatayo inaweza kutolewa na Muuguzi ama mtaalamu wa uzazi wa
mpango endapo kuna muda wa kutosha, vinginevyo elezea dhana muhimu
kabisa kuhusiana na njia za uzazi wa mpango zinazopatikan kwenye vituo vya
afya. Kila njia ya uzazi wa mpango inazo faida na madhara yake.
Wahudumu wa Saluni za urembo wanaweza kuwaelekeza wateja wao kwenye
vituo vya afya ya familia ili waweze kupata maelekezo ya kina zaidi kuhusu njia
za uzazi wa mpango zinazopatikana hapa Tanzania. Taarifa zaidi kuhusiana na
njia hizi ipo kwenye kitini kwa ajili ya kurejea zaidi.
Hatua ya Kwanza
Waambie washiriki kwamba mbali na njia zilizotajwa (vidonge na kondom)
amavzo hupatikana kwenye maeneo ya kibishara, zipo njia nyingine
zinazopatikana kwenye vituo vya huduma za afya na zinahitaji kutolewa na
115

mtaalamu wa afya. .
Washriki wanapaswa kufahamu kwamba utaeleza kwa ufupi sana njia hizi na
utawapatia kitini chenye maelekezo ya kina zaidi ambapo kinaweza kutumika
baadae kama mwongozo rejea.
Waambie washiriki kwamba ni muhimu kuwaelekeza wateja wao kwenye vituo
vya kutolea huduma endapo wateja watakuwa na maswali ambayo hawawezi
kuyajibu.
Hapa chini kuna taarifa ambayo unaweza kuitumia kwenye hitimisho lako
kuhusu Njia za uzazi wa mpango ambazo watazipata kwenye kituo cha afya:
KITANZI ni kipande kidogo cha plastiki laini na shaba kandokando chenye
umbo la T. kina nyuzi nyembamba mbili zimewekwa kwenye sehemu ya
mwisho. Inaingizwa kwenye mji wa mimba kupitia ukeni na shingo ya mji wa
mimba na mtaalamu aliyesomea. Baada ya kifaa hicho kuwekea kweny mji wa
mimba vikamba viiwili tulivosema hapo awali huachwa vikiningia kupitia
kwenye shingo ya uzazi hadi kwenye uke ili kwamba mteja wa kifaa hicho
aweze kujichunguza ili kuhakikisha kama kiko mahali pake. Kitanzi (IUD) ni
njia inayofanikisha sana. Haikulindi na mgonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI.
Sindano (Depo- Provera & Megestron) hizi ni njia za uzazi wa mpango
zinazofanikisha zenye kichocheo kimoja ambacho hutolewa kwa njia ya sindano.
Njia hii ina kichocheo kinachoitwa projestini. Sindano moja tu inakukinga dhidi
ya mimba kwa miezi mingi. Sindanio haikulindi dhidi ya magojwa ya ngono
ukiwemo UKIMWI.
Vipandikizi (vijiti): (Implants: Norplant and Implanon) hivi ni viplastiki
mithili ya vijiti vidogo vyenye dawa vinawekwa chini ya ngozi kwenye mkono.
Ina vichocheo sawa na sindano ya depo provera na vidonge vya Minni.
Kipandikizi kinaweza kukupatia kinga dhidi ya mimba kwa miezi kadhaa. Ila
haikulindi na magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
Upasauji wa hiari wa kufunga kizazi : Ni njia ya kufunga kizazi ya upasuaji
ambapo huweza kufanyiwa mwanaume au mwanamke. Zote ni njia za
kudumu. Kwa mwanamke inajulika kama kufunga mirija ya kupitisha yai la
kike (Tubal-ligation). Kwa wanaume hujulikana kama kufunga mirija miwili
inayopitisha mbegu za kiume (vasectomy)
a) Kufunga mirija inayopitisha mayai kwa mwanamke (Tubal-ligation)
116

ni njia ya uzazi wa mpango ya kudumu kwa wanawake . ni salama mkato
wake ni rahisi. Sehemu ndogo ya mirija ya fallopian hufungwa pamoja na
kukatwa.
b) Kufunga mirija miwili inayopitisha mbegu za kiume (vasectomy) ni
njia ya kupanga uzazi ya kudumu kwa wanaume ambao hawataki kuzaa
watoto zaidi. Ni salama na ni upasuaji rahisi ambao huwa hauchukui
zaidi ya dakika 30. Wakati wa operesheni mirija miwili amabyo
husafirisha mbegu za kiume kutoka kwenye kifuko cha mmbegu testis
kwenda kwenye uume vinafungwa na kukatwa. Mwnaume ataendelea
kutoa manii lakini manii hayatkuwa tena na mbegu za kiume.
Njia Asilia za Uzazi wa Mpango , Hizi ni njia nyingizo ambazo wenzi
wanaweza kuzitumia kujikinga na mimba bila kutumia njia za kisasa. Hizi
zinahitaji uelewa kuhusiana na mwili wa mwanamke na mawasiliano mazuri
baina ya wenzi ili iweze kufanikisha. Baadhi ya njia hizi ni :
a. Njia ya kutumia kipindi cha kunyonyesha (Lactational Amenorrhoea
Method LAM) ni njia ya asili ya kuzuia mimba kwamba mama
anayenyonyesha anaweza kuitumia miezi sita ya mwanzo baada ya kuzaa
kujilinda asipate mimba. Njia hii itafanya kazi kama mama atakuwa hajapata
hedhi tangu alipojifungua. Endapo anatumia maziwa yake peke yake
kumlisha mtoto walao mara 6-10 kwa siku moja ikiwa ni pamoja na masaa ya
kumnyonyesha usiku) na endapo mtoto ana yuko chini ya miezi 6.
b. Ute (CMM) ni njia ambayo mwanamke anaweza kuelewa siku zake za
kupevuka kwa yai kwa kuchunguza mabadilko ya ute . kuacha kufany
ngono katika siku ambazo ute unakuwa mzito, mweupe usiokatika kirahisi)
unakuwa ni ute ulo tayari kupokea mimba..
Hatua ya Pili
Wambie washiriki waeleze kwa ufupi kile walichojifunza wakti wa warsha hii.
Wapatie kitini cha Ujumbe Muhimu wa Uzazi wa mpango. Wasome ukurasa
huo.
Ujumbe Muhimu : Uzazi wa Mpango
Mimba na matatizo wakati wa kujifungua ni sababu kuu za vifo vya
wanawake kati ya miaka 14- 49.
117

Uzazi wa Mpango unaokoa maisha na haki ya msingi ya binadamu.
Kutumia Uzazi wa Mpango kunamnufaisha mama, baba, mtoto na jamii
Njia za Uzazi wa Mpango zilizopo hapa Tanzania zinaweza kuwekwa
kwenye makundi matano:n Homoni, vizuizi , kitanzi operesheni ya hiari
na njia asilia. Njia zote sin faida na madahara yake..
Mwanamke au wenzi watatakiwa kwenda kupata huduma ya uhsauri
nasaha, kupima afya zao na kushauriwa ili waweze kufanya maamuzi
sahihi kuhusu njia za uzazi wa mpango.
Hatua ya Tatu
Wanakikundi wafahamu kwamba wameshamaliza mada ya Uzazi wa Mpango.
Wapatie kitini cha Njia za Uzazi wa Mpango kwenye ngazi ya kituo cha kutolea
huduma zaAafya na kitini cha Njia Asilia
118

KITINI CHA MADA YA NANE
VIDONGE (ORAL CONTRACEPTIVES)
Kuna aina mbili za njia za uzazi za vidonge hapa Tanzania
Muunganiko wa estrojeni na projestini mf Makroginon, Lo femenal na Duofem
- Zenye projestini peke yake -microluti na Microval.
Vidonge vyenye muunganiko wa vichocheo kama vile Flexi P.
VIdonge vilivyo na homoni zaidi ya moja ni nini?
- Hivi ni vidonge vya kuzuia mimba ambavyo vina homoni mbili esterojen
na projesteron (two hormones estrogen and progestin).
Vidonge hivi vyenye homoini zaidi ya moja vinafanya kazi kwa namna gani?
- Vinazuia kupevuka kwa yai (ovulation)
- Zinasababisha eneo la ndani ya mji wa mimba lisifae kwa ajili ya
kurutubisha yai
- Zinafanya ute wa kizazi kuwa mzito na kusababisha iwe ni vigumu kwa
mbegu za kiume kupenya na kuingia kwenye mji wa mimba
- Kufanikisha : vidonge hivi vinafanikisha sana kama vikitumiwa vema .
Faida zake
- Kuzuia mimba zisizotakiwa
- Kurekebisha hedhi
- Hupunguza kiasi cha damu ya hedhi na maumivu wakati wa hedhi
- Huongeza ashki ya kufanya mapenzi kwa baadhi ya wanawake kwa vile
hofu ya kupataujauzito inakuwa imeondoka
- Zinapatikana kwenye maeneo ya kibishara na hat kupitia wasambazji wa
ngazi ya jamii.
- Haziingiliani na tendo la ngono
- Ukiacha kutumia inakuwa rahisi mwili kurudi katiak hali yake na kubeba
mimba tena (easily reversible)
Nani hawezi kutumia aina hii ya njia ya uzazi wa mpango
Mwanammke mjamzito au ambae huenda ana mimba
Mwanamke mwenye tatizo la ugonjwa wa ini
- Mwanamke mwenye kutokwa na damu ukeni bila sababu zilizo wazi
- Mwanamke mwenye kuumwa kichwa cha kipanda uso
- Mwanamke mwenye kutokwa na mishipa ya verikose (varicose veins)
Madhara yanayoweza kuwepo
- Kichefuchefu, dalili ya kutokwa na damu katikati ya siku za hedhi
119

kuongezeka uzito kidogo, kizunguzungu, kichwa kuuma kidogo
Dalili za tahadhari ambazo zitahitaji uangalizi wa haraka wa kidaktari;
- Maumivu ya kichwa na kutoona vizuri
- Maumivu makali chini ya tumbo
- Maumivu ya kifua
- Maumivu kwenye misuli ya calf
- Moyo kwenda kasi
Kuzuia magonjwa ya ngono pamoja na VVU
- Vidonge vya mchanganyiko wa homoni haviwezi kukulinda na
magonjwa y ngono ukiwemo UKIMWI
Vidonge vya kichocheo kimoja cha projestini peke yake (Progestin Only Pill)
Vidonge vya projestini peke yake ni nini?
- Ni kidonge kilicho na homoni moja aina ya projestini tu.
Zinafanya kazi kwa namna gani
- Zinafanya ute wa shingo ya kizazi kuwa mzito na kusabaisha iwe vigumu
mbegu za kiume kupenya na kuingia kwenye mji wa mimba.
- Huzuia yai kupevuka
- Zinasababisha sehemu ya ndani ya mji wa mimba kutokuwa mahali
panapofaa kutunga mimba
Inavyofanikisha
Inafanikisha sana kama zikitumika kila siku kwa wakati ule ule
Faida zake
- Zinazuia mimba
- Hazipunguzi wingi ama ubora wa maziwa ya mama kwa hiyo wanawake
wanaonyonyesha wanaweza kutumia njia hii.
- Ukiacha kutumia inakuwa rahisi mwili kurudi katiak hali yake na kubeba
mimba tena (easily reversible)
Nani wanaweza kutumia njia hiii?
- Wanawake wote walio kwenye umri wa kuzaa wanaweza kutumia(
miaka 18- 49)
- Wanawake wanaonyonyesha (walio na watoto chini ya miezi 6)
Nani hawawezi kutumia njia hii?
- Mwanamke mjamzito au ambae huenda ana mimba
- Mwanamke anayetokwa damu ukeni bila kuwepo na sababu
inayoeleweka
Madhara yanayoweza kuwepo
Kuwa na dalili ya damu au hedhi kusimama
120

- Kuwa na hedhi isiyokuwa na mpangilio kati ya mzunguko mmoja wa
hedhi na mwingine
Dalili za hatari ambazo zitahitaji uangalizi wa haraka wa daktari:
- Kuwa na maumivu makali chini ya tumbo pamoja na kukosa kuona hedhi
- Endapo mtumiaji ataendelea kusahau kutumia vidonge au kunywa akiwa
amechelewa muda aliojiwekea. ( taking them late)
- Kutokwa damu nyingi (Excessive bleeding)
Kuzuia magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
- Vidonge vya uazi wa mpango vyenye homoni zaidi ya moja haviwezi
kukulinda na magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
Tahadhari : Wanawake hawapaswi kuanza kutumia vidonge vya uzazi bila
kupata ushauri wa mtaalamu wa afya ili kuepuka mataizo ya kiafya na kuweza
kupata taarifa sahihi na maelekezo sahihi ya jinsi ya matumizi
121

KITINI CHA MADA YA 8
KONDOM
Kondom ni nini?
- Kondom za kiume – Ni kifaa cha plastiki kinachovaliwa kwenye
uume uliosimama kabla ya tendo la ngono
- Kondom ya kike - ni kifaa cha plastik kinachovaliwa ndani ya uke
kabla ya kuanza tendo la ngono
Huwa inafanya kazi kwa namna gani?
- Kondom huzuia mbegu za kiume zikitoka zisiingie kwenye njia ya uke
ya mwanamke
Inavyofanikisha
- Kondom zinafanikisha sana kama zikitumika kila wakati na kwa
usahihi
Faida zake s
- Haihitaji kupimwa na mganga kabla ya kutumia unanunua na
kuamua kutumia
- Ni rahisi kutumia, kupatikana (zipo kwenye maduka na vibanda
vingi)
- Ni salama inafanisha na inabebeka kwa urahisi
- Inatosheleza hasa wakati ambapo kuna haja ya kuwa na njia ya uzazi
ya muda mfupi
Nani anaweza kutumia kondom?
- Wanawake na wanaume wote
- Wenzi ambabo kwa sababu zozote hawawezi kutumia njia nyingine ya
uzazi wa mpango
- Wenzi ambao wako katika matibabu ya magonjwa ya ngono
- Wenzi wanaohitaji njia ya akiba (backup method)
- Wenzi wanaohitaji njia ambayo inafanikisha mara tu baada ya kufanyiwa
upasuaji wa kufunga njia ya mbegu za baba – kwa ajili ya kumwaga manii
baada ya kufanyiwa operesheni au miezi mitatu baada ya kufanyiwa
operesheni.
- Wateja wanaosubiri kufanyiwa upasuaji wa wa kufunga njia ya mbegu za
kiume
Nani ambao hawaruhusiwi kutumia kondom?
- Wale ambao uwezo wa uume kusimama hautabiriki
- Wale wanaopata mzio kutokana wa mpira
122

Hasara zinazoweza kuwepo
- Muwasho ama mzio I
- Uhitaji wa kutakiwa kuvaa kondom nyingine kila baada ya manii kutoka
Dalili za hatari zinazohitaji kumuona daktari kwa haraka
- Hakuna labda kwa wale ambao wanapata mzio
Inazuia magonjwa ya ngono na UKIMWI:
- Pia huzuia kuenea kwa magonjwa ya ngono na UKIMWI
123

KITINI CHA MADA YA 8
NJIA ZA UZAZI WA MPANGO ZINAPATIKANA KWENYE VITUO
VYA AFYA
Kitanzi (IUD)
Kitanzi ni nini?
- KITANZI ni kipande kidogo cha plastiki laini na shaba kandokando
chenye umbo la T. kina nyuzi nyembamba mbili zimewekwa kwenye
sehemu ya mwisho. Inaingizwa kwenye mji wa mimba kupitia ukeni na
shingo ya mji wa mimba na mtaalamu aliyesomea. Baada ya kifaa hicho
kuwekea kweny mji wa mimba vikamba viiwili tulivosema hapo awali
huachwa vikiningia kupitia kwenye shingo ya uzazi hadi kwenye uke ili
kwamba mteja wa kifaa hicho aweze kujichunguza ili kuhakikisha kama
kiko mahali pake. Kitanzi (IUD) ni njia inayofanikisha sana. Haikulindi
na mgonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI.
Inafanya kazi namna gani
- Inazuia mimba kwa kuzuia kupandiza yai kwenye mji wa mimba.
- Shaba inayotoka kwenye kitanzi (IUD) inaua nguvu ya mbegu za kiume
(spermicidal) na hivyo kupunguza kasi ya mbegu za kiume
Inavyofanikisha:
- Inafanikisha ni ya kuaminika
Faida s
- Haina madhara ya kihomoni yanayohusianishwa nayo
- Ina ulinzi wa muda mrefu (hadi miaka 10)
- Haiingiliani na tendo la ngono
- Inaweza kuondolewa wakati wowote
- Haiingiliani na tiba
- Inaweza kuwekwa mapema tu mara baada ya kujifungua
- Huzuia mimba punde tu inapowekwa
- Uzazi hurudi mara tu baada ya kuindoa.
Nani wanaweza kutumia kitanzi (IUD)
- Wanawake /wenzi ambao wanataka kuzuia mimba kwa kindi kirefu
- Wanawake walio kwenye mahusiano dhabiti ya mume mmoja
- Wanawake wanaonyonyesha baada ya kujifungua
- Wale ambao hawezi kutumia uzazi wa mpango wenye vichocheo vya
homoni
124

- Wanawake ambao wamekamilisha kuza watoto lakini bado hawako tayari
kwa ajili ya njia za kudumu za kufunga kizazi
Nani amabo hawezai kutumia kitanzi (IUD)
- Wajawazito
- Wanawake amabo wamepata maambukizi (PID) katika kipindi cha miezi
kadhaa iliyopita
- Wanawake walio na historia ya kutokwa na damu nyingi ya hedhi
- Wanawake wenye matatizo ya moyo
- Wanwake walio katika hatari kubwa ya kuambukizwa magonjwa ya
ngono
Kukulinda na magonjwa ya ngono na VVU
- Haikupi ulinzi dhidi ya magonjwa ya ngono na VVU.
Uwezekano wa madhara
- Kupata maumivu sehemu ya chini ya tumbo na maumivu wakati wa
hedhi
- Kupata matone ya dmau katikati siku kabal ya hedhi.
- Inaweza ikachomoka
- Kutoka majimji ukeni ingawaje hayana harufu mbaya
Dalili za hatari amabzo zitahitaji uanggalizi wa daktari;
- Kuchelewa au kukosa hedhi kabisa
- Maumivu makali chini ya tumbo au kutokwa na damu wakati wa
kujamiiana
- Kutokwa na uchafu kwenye uke wenye harufu mbaya
- Kutokwa na damu ukeni kwa muda mrefu
- Kikamba kutoonekanaau kuwa fupi sana au kurefuka sana
-
Sindano (Depo- Provera & Megestron)
Hii ni nini:
Hii ni njia ya uzazi wa mpango yenye kichocheo kimoja ambacho hutolewa kwa
njia ya sindano. Njia hii ina kichocheo kinachoitwa projestini. Sindano moja tu
inakukinga dhidi ya mimba kwa miezi mingi. Sindano haikulindi dhidi ya
magojwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
Inafanya kazi namna gani;
- Huzuia mwili wa mwanamke kutokuachia yai la kila mwezi
- Hufanya ute kuwa mzito na hivyo kuwa vigumu kwa mbegu za kiume
kupenya na kuingia kweny kizazi
125

- Inafanya iwe vigumu kwa yai lililo rutubishwa kuweza kukaa kwenye mji
wa mimba (embed)
Inavyofanikishas
- Inafanikisha sana
Faida zake
- Haipunguzi kiasi cha maziwa ya mama
- Inaweza kutumiwa na wanawake ambao hawawezi kutumia vidonge vye
vichocheo vya aina mbili
- Ukiacha unapata mimba (Reversible)
- Inaweza kutolewa majuma sita baada ya kujifungua
- Ni njia ya muda mrefu; sindano moja inaweza kukulinda kwa miezi
mitatu
- Ni makini
Nani anaweza kutumia
- Wanawake wengi wakiwemo wale ambao hawawezi kutumia vidonge
Nani hawawezi kutumia
- Wanwake ambao wanahisiwa au wamepima na kugundulika wana
mimba
- Wanawake wanaotaka kupata mimba mara moja baada ya kuacha
kutumia njia za uzazi wa mpango.
- Wanawake wanotokwa damu bila kuwa na sababu maalumu
Uwezekano wa Madhara
- Kukosa hedhi au kupata matone damu.
- Kuchelewa kupata ujauzito kati ya miezi 4-9 baada ya kuacha kutumia
sindano.
Kuzuia magonjwa ya Ngono na VVU
- Hakuna ulinzi wa magonjwa ya ngono na UKIMWI
Dalili za hatari amabzo zitahitaji uangali wa daktri;
- Kutokwa kwa damu kwa muda mrefu
- Msongo
- Maumivu ya kichwa
- Kuongezeka uzito sana
Vipandikizi (Norplant and Implanon)
Vipandiki ni nini?
- Hivi ni vijiti vidogo sita au kimoja vyenye dawa vinawekwa chini ya
ngozi kwenye mkono. Ina vichocheo sawa na sindano ya depo provera na
vidonge na vya Minni.
126

Vinafanya kazi namna gani ;
- Huzuia mwili wa mwanamke kuachilai yai kila mwezi
- Hufanya ute wa kizazi kuwa mzito na kuwa vigumu kwa mbegu ya
kiume kupenya kwenda kwenye kizazi
- Inakuwa vigumu kwa yai kukaa kwenye mji wa mimba (embed)
Inavyofanikisha:
Zinafanikisha sana mara baada ya kuwekewa uhakika wa matumizi mazuri ni
hakika.
Faida
- Inafaniksha masaa 24 baada ya kuiweka
- Haiathiri unyonyeshaji
- Inatoa ulinzi kw akipndi kirefu hadi miaka 3-5
- Haiingiliani na tendo la ngono
Nani wanweza kutumia
- Wanawake wanaotaka kuzuia mimba kwa muda mrefu
- Wanawake ambao wameshapata watoto wa kutosha na hawako tayari
kwa ajili ya kutumia njia ya kudumu ya kufunga kizazi
- Wanwake wenye ugonjwa wa upungufu wa damu kutokana na seli
mundu ( sickle cell)
- Wanawake ambao hawawezi kutumia vidonge
Nani hawawezi kutumia njia hii
- Wajawazito
- Wanawake wenye kupata mabadiliko ya hedhi kila mwezi
- Wanawake wenye ugonjwa wa ini
- Wanawake wenye kutokwa damu ukeni bila kuwa na maelezo
yanayoeleweka
Athari za vipandikizi (Norplant/Implanon)
- Kubadilika kwa mzunguko wa hedhi – kupata matone, au kuja bila kuwa
na mpangilio maalumu au kukosa hedhi kabisa
- Kuongeza au kupungua uzito sana
Kuzuia magonjwa ya ngono na UKIMWI
Haiwezi kukulinda na Magonjwa ya ngono na UKIMWI
Dalili za tahadhari ambazo zitahitaji uangalizi wa haraka wa kidaktari ;
- Maumivu makali chini ya tumbo
- Kutokwa kwa damu nyingi ukeni
- Kutokwa na usaha au kutokwa na damu au kufa ganzi
- Kuumwa kichwa sanakuwa na tatizo la kutokuona vizuri
127

- Kuongezeka sana uzito
- Kipandikizi kuchomoka
- Mteja kukosa hedhi kwa miezi miwili tangu awekewe kipandikizi
Njia ya Uzazi wa mpango ya Upasuaji wa hiari kwa wanawake na wanume
a) Kufunga mirija ya mayai Tubal-ligation
kufunga mirija ya mayai ni kitu gani?
Kufunga mirija ya maya I ni njia ya kdumu ya uzazi wa mpango kwa
wanawake. Ni njia ya usuaji ulio rahisi na salama.sehemu ndogo ya mirija
ya uzazi (fallopian tubes) hufungwa kwa pamoja na kukatwa. Baada ya
upasuaji huo yai haliwezi kukutana na mbegu ya kiume na mwanamke
hawezi kubeba mimba na kuzaa watoto tena.
Inavyofanikisha
Kufunga mirija ya uzazi inafanikisha sana. Endapo itweza kushindwa
kuzuia mimba huenda ikawa ni kwa sababu:
o `pengine mteja alikuwa mjamzito wakati upasuaji huo ndogo
ulipofanyika
o Upasuaji haukufanyika kwa usahihi
Faida zake
- Ni njia ya kudumu, upasuaji mmoja tu unakupatia kinga ya uzazi kwa
maisha yako yote na huwa haiwezi kurudia hali yake ya awali ya kuweza
kuzaa.
- Haiingiliani na kiasi cha maziwa yam am yatakayotoka
- Hakuna haja ya kwenda kuachunguzwa na daktari mara kwa mara
- Haiingiliani na mabadiliko ya kawaida ya kimwili yanayompata
mwanmke
- Maumivu kidogo tu baada ya upasuaji
Nani anaweza kuitumia njia hii
- Wanawake/ wenzi amabo hawataki kuwa na watoto zaidi
Nani hawezi kutumia njia hii
- Mwanamke yeyote au wenzi amabo bado wanahitaji kupat watoto zaidi
- Wanawake ambao huenda ni wajawazito
- Wanawake wenye maambukizi kama vile magionjwa ya ngono ambayo
hayjatibiwa.
Uwezekano wa madhara
- Kunaweza kuwa na matatizo kutokana na upasuaji kama vile kutokwa na
damu au kupata maambukizi
- Kunaweza kuwa na maumivu kiasi kwa siku kadhaa baada ya upasuaji
128

Kuzuia Magonjwa ya Ngono ukiwemo UKIMWI
- Haiwezi kukulinda usipate magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
Dalili za hatari zitakazohitaji uangalizi wa daktari:
- Kutokwa na damu au usaha kweny mshono
- Maumivu makali ya tumbo ambayo hayakomi
- Homa katika kipindi cha siku saba baada ya upasuaji
- Dalili za ujauzito
- Kidonda kuchelewa kupona
b) Kufunga mirika ya mbegu za kiume
kufunga mirika ya mbegu za kiume ni nini?
Ni njia ya kudumu ya kupanga uzazi kwa wanume amabo hawatki
kuendelea kupata watoto zaidi. Ni njia ya upasuaji iliyo rahisi na salama
ambayo haichukui zaidi ya dakika 30.
Inafanya kazi namna gani
Wakati wa upasuaji mirija miwili amabyo husafirisha mbegu za kiume
kutoka kwenye korodani kwenda kwenye uume zinafungwa pamoja
pamoja na kukatwa. Kwa kufanya hivyo mbegu za kiume haziwezi
kuingiakwenye majmaji ya kiume ambayo hutolewa wakati wa tendo la
ngono. Mwanaume ataendelea kufikia kilele bila kutoa mbegu za kiume
wakati wa tendo la ngono. Mbegu za kiume zinaingia kwenye mfumo w
amwili kama kawaida.
Inavyofanikisha
- Ni njia inayofanikisha sana baada ya uasuaji. Wenzi watatkiwa kuendelea
kutumia kondom kwa kipindi cha miezi mitatua au baada ya kufikia
kilele baada ya tendo la ngono mara 20 baada ya upasuaji.
Faida zake
- Ni njia ya kudumu ianyokupanga uzazi kwa maisha yako yote.
Haiingiliani na uwezo wa uume kusimama, au kutoa majmaji ya uume
ama kufurahia tendo la ngono.
Nani anaeweza kutumia
- Mwanaume yeyote/ wenzi amabo hawataki kupata watoto zaidi.
Nani hawezi kutumia
- Mwanaume yeyote/ wenzi amabo bado wanhitaji kupat watoto zaidi
Uwezekano wa madhara
- Kunaweza kukawa na matatizo kidogo wakati wa upasuaji kama vile
kutokwa na damu au kupat maambukizi
- Maumivu kidogo baada ya upasuaji
129

Kuzuia magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
- Haiwezi kuklinda na magonjwa ya ngono ukiwemo UKIMWI
Dalili za hatari zitakazohitaji kumuoan daktari
- Maumivu makali kwenye kinena au homa
- Kutokwa na damu au usaha kutoka kwenye mshono
- Eneo lililopasuliwa kuvimba
- Kidonda kuchelewa kupona
130

KITINI CHA MADA YA 8 TOPIC 8 HANDOUT
NJIA ZA UZAZI WA MPANGO ZA ASILI
Njia za uzazi wa mpango za asili ni njia ambazo wenzi wanaweza kuzuia mimba
bila kutumia njia za kisasa. Baadhi ya njia hizi ni:
- Njia ya unyonyeshaji ( Lactational Amenorrhea Method LAM)
- Njia ya kuangalia ute (Cervical Mucus Method)
Njia ya unyonyeshaji ni nini?
Ni njia ya asili ya kuzuia mimba ambapo mama anayenyonyesha anaweza
kuitumia kwa kuzuia mimba kwa kipindi cha miezi sita ya mwanzo
baada ya kujifungua
Inafanya kazi namna gani
Njia ya unyonyeshaji (Lactational Amenorrhea Method (LAM) hii ni njia
ambayo unyonyeshaji huathiri mwili wa mwanamke. Mtoto anaponyonya
huzuia vichocheo vya mwili ambvyo hutumika kwenye kuachiliwa kwa
yai.
Inavyofanikisha
Inafanikisha sana endapo mama nampa mtoto maziwa yake peke yake
bila kumlisha vyakula vingine na kwamba unyonyeshaji huu uendelee sio
chini ya miezi 6 baada ya kujifungua na kabla ya kurejea mzunguko wake
wa hedhi.
Faida zake
- Inahimiza tabia ya unyonyeshaji bora
- Hakuna cha kununua
- Haiingiliani na tendo la ngono
- Kinga ya kimya kwa mtoto
- Hakuna vifaa vinavyohitajika
- Hakuna maandalizi yanayohitajika
Nani anaweza kutumia njia hii:
- Wanawake wote wenye kunyonyesha na wale wanoweza kumpa mtot
maziwa yam am tu kwa miezi 6 mfululizo baada ya kujifungua.
- Wanawake au wenzi ambao imani zao za kidini haziwaruhusu kutumia
njia za kisasa za uzazi wa mpango.
Nani hawawezi kutumia njia hii:
- Wanawake ambao hurudi kwenye mzunguko wa hedhi mwezi mmoja tu
baada ya kujifungua
- Wanawake ambo hawawezi kunyonyesha mtoto maziwa yam am tu bila
kumpa chakula kingine chochote
131

Uwezekano wa madhara
Hakuna
Dalili za hatari zitakazohitaji kumuona daktari:
- Kuwa na mashaka penfine ana mimba
- Anapata shida wakati wa kunyonyesha
- Uvimbe, vidonda au chuchu kuwa nyekundu
B) Njia ya Ute wa shingo ya kizazi (CMM)
Ute wa shingo ya kizazi?
Ni njia ambayo mwanamke anaweza kufahamu siku zake amabzo yai
limepevuka kwa kuangalia mabadiliko ya ute wa shingo ya uzazi
Inafanya kazi namna gani
Kutofanya tendo la ngono wakati wa siku amabzo ute wa uzazi unakuwa
kama ute wa yai la kuku bichi (mweupe kama maji na unavutika ).
Inavyofanikisha
- Inafanikisha (sana endapo itatumika mara kwa mara na kwa usahihi
Faida zake
- Haihitaji maelekezo ya daktri
- Haina athari za kiafya au madhara yatokanayo na matumizi
- Inaongeza uelewa wa kuzuia mimba
- Inawajengea wanwake uwezo wa kuwez akudhibiti matamanio yao ya
kingono na kufanya maamuzi kuhusiana na uzazi wa mpango
Nani wanweza kutumia njia hii ya ute (CMM)
- Wanwake wenye matatizo wakitumia njia za kisasa za kupanga uzazi
- Wenzi amabo huwa wanpanga ni lini wafanye ngono
Nani amabo hawawezi kuitumia njia hii ya ute
- Wenzi amabo hawawezi kuacha kufanya tendo la ngono wakati wa siku
za hatari kwenye mzunguko wa siku za hedhi
- Wanawake ambao siku zao za hedhi huwa zinabadilikabadilika
- Wanawake amabo hawawezi kudhibiti matamanio yao ya kufanya ngono
Uwezekano wa madhara
- Hakuna
Kuzuia magonjwa ya ngono ukiwemo ukimwi
Hakuna
Dalili za hatari zitakazoweza kuhitaji uangali wa daktari:
- Dalili za ujauzito
KITINI CHA MADA YA 8
132

UJUMBE MUHIMU: UZAZI WA MPANGO: UZAZI WA MPANGO
Mimba na matatizo wakati wa kujifungua ni chanzo kikuu
kinachosababisha vifo vya wanawake kati ya miaka 14-49 .
Uzazi wa mpango unaokoa maisha na ni haki ya msingi ya
binadamu
Kutumia uzazi wa mpango kunamnufaisha mama, baba na
mtoto na jamii kwa ujumla.
Njia za Uzazi wa mpango zilizoko Tanzania zinaweza
kuwekwa kwenye makundi matano: vichocheo, njia za vizuizi,
kitanzi (IUD), njia ya uzazi ya upasuaji wa hiari, na njia asilia.
Kila njia ina faida zake na madhara yake.
Mwanamke au wenzi wanapaswa kupatiwa ushauri nasaha,
kupimwa afya na kushauriwa kufanya maamuzi yaliyo sahihi
kuhusu njia za uzazi wa mpango.
133

MADA YA TISA: KUMALIZIKA KWA MASOMO YA MUHIMU
Mada ndogo
9.1 Madhumuni ya warsha na mada zilizofanyika
9.2 Zoezi la mwisho la mafunzo
9.3 Tathmini ya mafunzo
9.4 Kugawa vyeti
Madhumuni: Mwisho wa somo tutakuwa a tume fanya yafutayo…
kutathmini kile tulichojifunza kuhusu afya ya wanawake
Zana:
Muda:
Kutathmini ni jinsi gani stadi nzuri za mawasiliano ya ana kwa ana
zinaweza kutumika kuleta mabdiliko ya tabia
Kujiandaa kutenda kama watu wa mgfano mzuri katika kuongea na
kuchangiana mawazo na wanwake watu wazima hapa Tanzania kuhusu
kile tulichojifunza kuhusu afya ya uzazi na jinsi ya kujilinda na magonjwa
ya ngono, VVU na jinsi ya kuboresha afya zetu.
Kupata vyeti vinavyoonyesha kwamba tumeshiriki na kumaliza mafunzo
ya masomo haya muhimu.
Leta jaribio la awali wakati mafunzo yalipoanza
Bango na kalamu (markers)
Dodoso la jaribio la mwisho
Tathmini ya mafunzo
Saa 1 na dk 30
8.1 Mada za Warsha
Hatua ya kwanza
Waambie washiriki waelezee baadhi ya mada zilizomo kwenye mafunzo haya na
ni kwa njia gani zinazohusiana na kuboresha afya za wanawake.
Waambie washiriki kwamba somo hili ni fursa ya mwisho kwao kuuliza
maswali kuhusuiana na yaliyomo kwenye mafunzo kuhusiana na taarifa za
kiafya na jinsi ya kuzuia, afya ya uzazi, stadi za mawasiliano ya ana kwa ana, na
athari zake kwenye mabadiliko ya tabia. Pitai mada zote zinazotokana na
134

warsha.
Hatua ya Pili
Waambie washiriki kuaigiza mada ambazo wataongelea na wateja wao .
Wapatie dakika kadhaa na baada ya hapo waalike watakaopenda kujitolea
kushirikisha wenzao mawazo yao.
Andika majibu yao kwenye bango.
Hatua ya Tatu
Soma madhumuni ya warsha yaliyoko hapa chini kwa sauti na uwaambie
wanakikundi wajadiliane ni kwa namna gani madhumuni yamefikiwa ama
hayakufikiwa.
Madhumuni ya Jumla ya warsha:
Mwisho wa warsha wahudumu wa saluni za urembo na wamiliki wao watapata
taarifa za uhakika kuhusiana na afay ya uzazi, uelewa kuhusiana na saratani ya
matiti na shungo ya kizazi, magonjwa ya ngono na VVU na jiansi ya kuzuia
katika jitihada za kuboresha afya za wanawake wa Tanzania.
Watakuwa pia wameongeza kiwango cha stadi za kufanya majadiliano na
mawasiliano ya ana kwa ana wao na wateja wa saluni ili kuongeza mauzo.
8.2 Taarifa za warsha -Jaribio la mwisho la Warsha
Hatua ya kwanza
Waambie washiriki kwamba utawapatia dodoso. Waelekeze washiriki kwamba
wanazo dakika 20 tu za kujibu maswali. Waambie hapaswi kupata taarifa zozote
kutoka nje ya mada. Na wanapaswa kujibu maswali kwa kuzingatia
wanachokifahamu tu. Baada ya dakika 20 kusanya makaratasi ya jaribio.
Hatua ya Pili
Linganisha matokeo ya jaribio la awali na jaribio la mwisho la mafunzo. Weka
angalizo kwa maswali ambayo yamepata kiwango kidogo cha majibu sahihi .
135

9.3 Tathmini ya Mafunzo
Wapatie washiriki fomu maalum zilizoandaliwa za kutathmini mafunzo na
zijazwe kila mtu kwa usiri wake. Kusanya fomu hizo na uzipitie baadae.
9.4 Kufunga Warsha
Fanya sherehe fupi ya kufunga na kuwapatia vyeti.
Washukuru wote kwa kuhudhuria warsha na kwa kushirikishana taarifa kwa
siku nzima na baada ya hapo funga mafunzo rasmi.
Wapatie namba za simu za wafanyakazi wa T-MARC na uwahakikishie
kwamba wanakaribishwa wakati wowote kuwasiliana nasi kwa ajili ya taaria
zaidi. Tutafawatembelea kwenye maeneo yao baada ya wiki 2 ili kufuatilia
utekelezaji na kujibu maswali.
136

KITUO CHA WANAWAKE CHA AFYA JIPENDE!
JARIBIO LA MWISHO LA MAFUNZO
1. Nini ni sababu kuu ya vifo miongoni mwa wanawake kati ya miaka 18
hadi 49 hapa Tanzania?
UKIMWI, Mimba/ Matatizo wakati wa kujifungua, Magonjwa ya ngono,
Malaria ,
2. Je VVU ni tatizo kubwa kwa wanaume au wanawake ? Wanaume
wanawake
3. je inawezekana kuwa na ugonjwa utokanao na ngono na usijifahamu
kama unao? NDIO HAPANA
4. Kuwa na magonjwa ya ngono kunaongeza uwezekano wa:
kupata saratani kupata VVU Kupata mimba kupata Malaria
5. Taja njia tatu za kuzuia VVU :
a. ____________________ c.______________________
b. ____________________
6. Ipi ni njia pekekee ya kuweza kutambua kama una VVU?
_____________________
7. Taja njia mbili ambazo unyanyapaa unaathiri jitihada za kuzuia VVU na
kutibu hapa Tanzania :
a. ____________________________________________________
b. ____________________________________________________
8. Ni kwa kiasi gani wanwake wanapaswa kuchunguza sartani ya matiti ?
Kila siku mara moja kwa wiki mara moja kila mwezi
mara moja kwa mwaka
9. ipi ni njia ya mawasiliano yenye ngivu zaidi katika kubadili tabia za
watu?
Redio mawasiliano ya ana kwa ana luninga vipeperushi
137

10. taja njia sita za uzai wa mpango zinazopatikana hapa Tanzania :
a. ___________________ d.____________________
b. ___________________ e._____________________
c. ___________________ f.______________________
138

FOMU YA KUTATHMINI MAFUNZO
Fomu hii ni ya siri. Usiandike jina lako kwenye fomu. Asante
1. Je matarajio yako kwa ajili ya mafunzo haya yamefikiwa? (weka mduara
kwenye jibu) ? (Weka mduara) NDIO HAPANA
Kama hapana, kwanini?
6. Je ni mada gani umeipenda zaidi? Kwanini?
7. Mada gani huajipenda? Kwanini?
8. Ni mada ipi tulihitaji kutumia muda mwingi zaidi?
9. Kwa ujumla mtindo wa uwezeshaji ulikuwaje? ( zungushia duara jibu moja)
m. Nzuri sana n. Wastani
o. Nzuri p. Dhaifu
Maoni:
10. je tunaweza kufanya nini tofauti ili kuboresha yaliyomo kwenye mafunzo
haya?
11. Tunaweza kufanya nini touti ili kuboresha utaratibu mzima wa mafunzo
haya ?
(Muda, mapumziko ya chai/ kahawa, n.k)
12. Kwa ujumla, unaweza kuyapa mafunzo haya kiwango gani cha ufanisi?
(Weka duara kwenye jibu moja) .
Nzuri sana b. Nzuri c. Wastani d. Dhaifu
13. Tumia nyuma ya ukurasa huu kama unayo maoni zaidi.
139