08.02.2014 Views

IsiNdebele: Grade 10-12 - Department of Basic Education

IsiNdebele: Grade 10-12 - Department of Basic Education

IsiNdebele: Grade 10-12 - Department of Basic Education

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Ukulungiselela Ikulumo<br />

Kuqakathekile ukobana umfundi ozokwethula ikulumo azilungiselele yona ngokwaneleko.<br />

Ukuzilungiselela kufaka hlangana ukutlola amaphuzu ephepheni. Lapho azilungiselela khona kumele<br />

athinte iinhlokwana ezilandelako:<br />

Isihloko<br />

Kuqakathekile ukobana isihloko sibe nokuthi ikulumo izokwenzelwaphi, ngubani, ngaliphi ilanga<br />

begodu sethule okumumethweko kwekulumo.<br />

Isilotjhiso<br />

Kumele ococako alotjhise abakhona ngamananeko wabo, abakhulu nabancani, abalandelanise kuhle<br />

ngokwamazingabo emehlweni womphakathi.<br />

Isingeniso<br />

Isingeniso kumele sibe sifitjhani sidose senze abantu ukobana balalele. Singaba -<br />

• liqiniso elakhe latjhiwo ngomunye.<br />

• yindatjana ehlekisako kodwana ephathelene nazokutjho.<br />

• mbuzo odinga ipendulo ephathelene nazokutjho.<br />

• Othula ikulumo angathomi acolise, njengokuthi “Nicole ngombana azange ngikghone<br />

ukulungiselela le kulumo.” Lokhu kuqeda umdlandla kwabalaleleko. Akenze abalaleli babe<br />

netjisakalo kilokho azokutjho.<br />

Ummongo-ndaba:<br />

• Nakakhuluma akasebenzise izandla, ubujamo bobuso, amehlo, kodwana hayi ngokudluleleko.<br />

• Amehlwakhe akakhambe indlu yoke angakhombisi ukuthuka, ukungatjhaphuluki nanyana<br />

ukuthuka.<br />

• Ukuze ikulumo ivuse umdlandla kwabalaleleko, othula ikulumo akatjhugulule iphimbo,<br />

lizwakale ngokucacileko, lilandele ummongo-ndabakhe; ukuphakamisa iphimbo kukhombisa<br />

umdlandla, ukulehlisa kukhombisa ukuthi kukhona azokutjho. Angahlebi begodu<br />

angamemezi, kuphela akazikhohlwe ukuthi ungubani umqondwakhe woke ube sekulumeni.<br />

Akalandelanise kuhle amaphuzu ukuze ikulumo izwakale kuhle. Akasebenzise iimbonelo,<br />

amahlaya nokhunye okufuze lokho.<br />

• Angathomi athuke nanyana aqalele phasi labo abamlalele.<br />

• Angayenzi ikulumo yakhe ibe yide khulu kuze kuphele umdlandla kwabalaleleko.<br />

• Ikulumo ayifeze umnqopho womethuli wayo.<br />

Isiphetho:<br />

Ukuze isiphetho sibe ngesithabisako, umlaleli azizwele ukuthi uzuzile, kumele ococako<br />

aphethe ngesiphetho esifaneleko, esifitjhani nesinembako. Angasebenzisa leziindlela ukwenza<br />

lokho:<br />

• Angarhunyeza ikulumakhe ngokugandelela amaphuzu aqakathekileko awatjhwileko.<br />

• Angafaka iselela.<br />

31

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!