ЖИЛИЙН ТАЙЛАН 2008

ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 

2008 

ØÂÅÉÖÀÐÈÉÍ ÕªÃÆËÈÉÍ 

ÀÃÅÍÒËÀÃ - SDC

Æèëèéí òàéëàí 2008 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã 

Õàÿã: 

Øâåéöàðèéí Õàìòûí àæèëëàãààíû Ìîíãîë äàõü 

Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàð 

Øóóäàíãèéí õàéðöàã 218 

Óëààíáààòàð-211238 

Ìîíãîë óëñ 

Óòàñ: +976 11 331422 - 0 

Ôàêñ:+976 11 331420 

Ý-øóóäàí: ulaanbaatar@sdc.net 

Âýá: www.sdc.mn 

Çóðàã / Äèçàéí 

Øâåéöàðûí õºãæëèéí àãåíòëàã 

Õàâòàñíû çóðàã, õýâëýëò 

Ãàììà ôîòî àãåíòëàã 

© SDC 2009

ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2008 

Àãóóëãà 

1 Òîéì 2 

2 Õºãæëèéí áàéäàë 4 

3 2008 îíû õºòºëáºðèéí òàéëàí 7 

3.1 Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí òºñë¿¿äýýñ 

ØÕÀÑ-èéí ¿ð ä¿íä îðóóëñàí õóâü íýìýð 7 

3.2 Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãàà: Õºãæëèéí ¿ð ä¿íã ò¿ãýýõ íü 13 

4 2009 îíû õºòºëáºðèéí òºëºâëºëò 16 

4.1 Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí òºñë¿¿äýýñ ØÕÀÑ-èéí ¿ð ä¿íä 

îðóóëàõààð òºëºâëºñºí õóâü íýìð¿¿ä 16 

4.2 Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãàà 20 

4.3 Ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºëò 22 

5 Õàâñðàëò 

Òåëåìåäèöèíèé õºãæëèéã äýìæèõ òºñëèéí òàíèëöóóëãà 23 

Ìàë àæ àõóéí òºñëèéí òàíèëöóóëãà 24 

Òîâ÷èëñîí ¿ãñèéí æàãñààëò 26


1. Òîéì 

 

2008 îíä Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò 

¿ðãýëæëýí åñºí õóâüòàé ãàðñàí íü äýëõèéí çàõ çýýë 

äýýðõ àëò, çýñèéí ¿íèéí ºñºëò áîëîí ìàëûí òîî 

òîëãîé íàéìàí õóâèàð ºñ÷ æèëèéí ýöýñò 43 ñàÿ 

òîëãîéä õ¿ðñýíòýé ãîëëîí õîëáîîòîé áàéëàà. Õàðèí 

áýë÷ýýðèéí äààö õýòðýëò, áýë÷ýýðèéí äîðîéòîëò, çóä 

çýðýã ñºðºã õ¿÷èí ç¿éëñ ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûí 

ºñºëòèéã õÿçãààðëàõ, á¿ð óõðàõ ÷èã õàíäëàãàä 

îðóóëæ áîëîõ þì. Ìàëûí ãàðàëòàé ºâ÷íèé áàéíãûí 

äýãäýëò, ò¿¿íýýñ óëáààëñàí ýêñïîðòûí çàõ çýýëèéí 

õóìèãäàëòàä òóñ ñàëáàð ýìçýã ºðòºìòãèé õýâýýð 

áàéíà. 

ßäóóðëûã áóóðóóëàõ àñóóäàë áîäëîãûí òýðã¿¿ëýõ 

÷èãëýë õýâýýð áàéíà. Õýäèéãýýð 1990-ýýä îíû 

äóíä ¿åýñ õîéø ÿäóóðàë àíõ óäàà äºðâºí õóâèàð 

áóóð÷ 32 õóâüä (2006 îí) õ¿ðñýí ÷ ýäèéí çàñãèéí 

óíàëòààñ ¿¿äýí ýðãýæ íýìýãäýæ áîëçîøã¿é áàéíà. 

Õîò ñóóðèí ãàçðûí ÿäóóðàë 27 õóâü (30 õóâèàñ), 

õºäººãèéí ÿäóóðàë 37 õóâü (43 õóâèàñ) áîëòëîî 

áóóðñàí áàéíà. Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã 

¿éë àæèëëàãààãàà ÿäóóðàë õàìãèéí ºíäºðòýé 

áàéãàà áàðóóí á¿ñèéí àéìãóóäàä ÷èãë¿¿ëæ áàéíà. 

Õýäèéãýýð ÿäóóðàë áóóðñàí ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòòýé áîëîâ÷ 

îðëîãûí òýãø áóñ áàéäàë óëàì íýìýãäýæ áàéãàà íü 

óóë óóðõàéí ñàëáàðààñ îëæ áàéãàà îðëîãûã öººí 

òîîíû õ¿ì¿¿ñ õ¿ðòýõ áóñ íèéòèéí òóñûí òóëä, ìºí 

õýðýãëýýíä áóñ òîãòâîðòîé á¿òýýë÷ ºñºëòèéã áèé 

áîëãîõîä çàðöóóëàõ øààðäëàãà òóëãàìäñàí õýâýýð 

áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí 2008 îíä èíôëÿöè õººðºãäºæ 23 

õóâèàñ äàâñàí, òºãðºãèéí àì. äîëëàðòàé áîëîí 

áóñàä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíø 30 îð÷èì õóâèàð 

ñóëàðñàí íü ýäèéí çàñàãò ñºðãººð íºëººëæ áàéíà. 

Õýðýãëýýíèé ¿íèéí ºñºëòèéí óëìààñ îëîí àéë ºðõ 

õ¿íñíèé õýðýãëýýãýý ¿ëýìæ áóóðóóëàõààñ àðãàã¿é 

áîëîîä áàéíà. 

ªíãºðñºí æèë Óëñûí Èõ Õóðëûí ñîíãóóëèéã çîðèóä 

áóäëèàíòóóëñàí ãýñýí îéëãîëò ãàçàð àâ÷, óëìààð 

íèéòèéã õàìàðñàí ýñýðã¿¿öëèéí öóãëààí ºðíºñíèé 

óëìààñ äîëäóãààð ñàðûí 1-íèé ¿éìýýí ñàìóóí äýãäýæ 

íèéãìèéí áóõèìäàë íýìýãäëýý. Æàãñàã÷äûí òàâ íü 

àìü íàñàà àëäàæ, 1000 øàõàì õ¿í áàðèâ÷ëàãäàí 

õîðèãäñîíû 75 õóâü îð÷èì íü ñóëëàãäñàí áàéíà. 

ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèàñ õîéø õî¸ð ñàðûí äàðàà Ìîíãîë 

Àðäûí Õóâüñãàëò Íàì (MÀÕÍ), Àðä÷èëñàí Íàìûí 

(ÀÍ) õàìòàðñàí ýâñëèéí çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàãäàæ, 

ïàðëàìåíòàä àâñàí ñóóäëûí òîîíû äàãóó ýðõ ìýäëèéã 

60:40 õàðüöààãààð õóâààí ýðõ áàðèõ áîëëîî. Îðîí 

íóòãèéí ñîíãóóëü ÷ õ¿÷íèé ýíý õàðüöààã áàòàòãàâ. 

Ø¿¿õèéí øóäàðãà áóñ àæèëëàãàà, ÿäóóðëûí ºíäºð 

ò¿âøèí, àâëèãà ãàçàð àâñàí áàéäàë, áàÿëãèéí 

òýãø áóñ õóâààðèëàëò, ÿëàíãóÿà óóë óóðõàéí îðä 

ãàçðóóäûí õóâü ýçýìøèë çýðýã àñóóäëûã òºðººñ 

øèéäâýðëýæ áàéãàà àðãà çàìä ñàíàà çîâîõ ÿâäàë 

èõñýæ áàéíà. Óëñûí òºñâèéí îðëîãî áóóðñíààð 

íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýí¿¿ä òàíàãäàæ, 

óëìààð íèéãìèéí áóõèìäàë íýìýãäýæ áîëçîøã¿é 

áàéíà. Óëñûí õýìæýýãýýð áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé 

áýëýí ìºíãºí áóñ ñîëèëöîî íýìýãäýæ áàéíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã íü Ìîíãîë Óëñûí 

çàõ çýýëèéí áàðèìæààòàé ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí 

õºãæëèéã äýìæèõèéí çýðýãöýý àðä÷èëëûí çàð÷èì, 

áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé àøèãëàëòûã 

õºãæ¿¿ëýõèéã äýìæèæ àæèëëàñàí õýâýýð áàéíà. 

Òóñ àãåíòëàã ýðõ ç¿éí õ¿ðýý, õýðýãæ¿¿ëýõ ÷àäàâõèéã 

ñàéæðóóëàõ ñòðàòåãèéí çîðèëòûíõîî õ¿ðýýíä Ãàð 

àðãààð àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ òóõàé õóóëü, 

Áýë÷ýýðèéí òóõàé õóóëü áîëîí Ìàë ýìíýëãèéí 

òóõàé õóóëèéã áîëîâñðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí äýìæëýãòýéãýýð 

Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ÿàìíû (ÕÕÀÀß) äýðãýä 

Áýë÷ýýðèéí àñóóäàë õàðèóöñàí õýëòýñ, Ãàçðûí 

õàðèëöàà, ãåîäåçè, çóðàã ç¿éí ãàçðûí äýðãýä 

Áýë÷ýýðèéí òºëºâëºëòèéã çîõèöóóëàõ íýãæ 

áàéãóóëàãäëàà. Äºðâºí ìÿíãà îð÷èì ìàë÷èí Áýë÷ýýð 

àøèãëàã÷äûí á¿ëã¿¿äýä íýãäýæ, òýäýíä çîðèóëñàí 

ñóðãàëò, óóëçàëò ÿðèëöëàãûã Øâåéöàðèéí õºãæëèéí 

àãåíòëàãààñ çîõèîí áàéãóóëæ, áýë÷ýýðèéã ºíæººæ 

ñýëãýõ, õàøèæ õàìãààëàõ, áýë÷ýýðèéí óñàëãààã 

ñàéæðóóëæ õàäëàíãèéí ãàðöûã íýìýãä¿¿ëýõ çýðýãò 

òåõíèêèéí äýìæëýã òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áàéíà. 

Ìàë÷äûí ýìçýã áàéäëûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãèéí 

çîðèëòûí õ¿ðýýíä Áàðóóí á¿ñèéí õºäººãèéí 

ñóðãóóëèóäûí ñóðãóóëü, äîòóóð áàéðûã çàñâàðëàõ, 

ñàéæðóóëàõ àæèëëàãààãàà ¿ðãýëæë¿¿ëëýý. Ýíý 

õ¿ðýýíä ýìçýã á¿ëãèéí 87 ãàðóé ºðõºä ãýð ºã÷, 89 

îþóòàíä äîòîîäûí èõ äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ 

òýòãýëýã îëãîâ. Íîãîîí òýæýýëèéí áîëîí òºìñíèé 

¿ð ¿éëäâýðëýëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëñýí íü Ìîíãîë Óëñûí 

òºìñíèé õýðýãöýýã äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëýýð õàíãàõ 

áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëëýý. 

Øèíýýð íýâòð¿¿ëñýí ñîðòûí òºìñíèé óðãàö 

óëñûí äóíäæààñ õî¸ð äàõèí èõ áàéñàí áºãººä 

ñàéí ÷àíàðûí ýëèò ñîðòûí òºìñíèé ¿ð åðäèéí 

òºìñíèéõººñ 40 õóâèàð èë¿¿ áàéñàí íü òºìñ 

òàðèàëàã÷äûí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëæ áàéíà.


Öààøèëáàë, íýì¿¿ ºðòãèéí ñ¿ëæýýí¿¿ä (÷àöàðãàíà, 

ñàðëàãûí õººâºð áà ñ¿¿, àäóóíû ìàõ, õóø ìîäíû 

ñàìàð [pinus sibirica]) áèé áîëîí õºãæèæ áàéãàà 

áºãººä íýì¿¿ ºðòãèéí ñ¿ëæýýíèé àðãûã íèéãýì, 

ýäèéí çàñãèéí õºãæèë òàëààñ íü ¿ðãýëæë¿¿ëýí 

õºãæ¿¿ëæ, õàìðàõ õ¿ðýýã ºðãºòãºí Óâñ àéìàãò 

íýâòð¿¿ëýâ. Óâñ, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ñîíãîãäñîí 

ñóìóóäàä îðîí íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí 

òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõàä íü òóñàëëàà. 

Çóðãààí àéìãèéí 45 ñóì, ñóóðèíãèéí 1400 ºðõèéí 

ìàë÷äûã ñàðëàãèéí õººâºð áîëîâñðóóëàõ øèíý 

òåõíîëîãèä ñóðãàñíààð ò¿¿íèé áîðëóóëàëòààñ 

îëîõ àøèã íýìýãäýæ ýõëýýä áàéíà. Õîâä àéìàãò 

ýð÷èì õ¿÷ áàãà çàðöóóëäàã çóóõ íýâòð¿¿ëñíýýð 

ò¿ëýý ò¿ëøíèé çàðäëûã 20-30 õóâü õýìíýõ áîëîìæ 

îëãîæ, óëìààð óã çóóõûã àðèëæààíû çîðèëãîîð 

¿éëäâýðëýæ ýõýëëýý. Ìºí Õîâä àéìãèéí õ¿íñíèé 

íîãîî òàðèàëàã÷äàä çîðèóëñàí õºðñ, óñ õàìãààëàõ 

òåõíîëîãèóäûã òóðøèæ áàéíà. Øèíýýð óðãàìàë 

õó÷èõ òåõíîëîãè òóðøèõ àæèë äóóñàæ, òóðøèëòûí 

¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä óñ àøèãëàëòûã 30 õ¿ðòýë õóâèàð 

áóóðóóëæ, óðãàöûã 15 õ¿ðòýë õóâèàð íýìýãä¿¿ëýõ, 

õºäºëìºð çàðöóóëàëòûã áàãàñãàõ áîëîìæòîé íü 

õàðàãäëàà. Èéìä ýíý àðãûã èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýíä 

íýâòð¿¿ëýõ áîëíî. Øâåéöàðèéí õºãæëèéí 

àãåíòëàãèéí äýìæëýãòýéãýýð äýëõèéä àíõíû ãàð 

àðãààð àëò îëáîðëîã÷äîä çîðèóëñàí ÷óëóóëãûã 

áóòàëæ ìºíãºí óñ, öèàíèäã¿é òåõíîëîãèîð àëò óãààõ 

öåõ 2008 îíû àðàâäóãààð ñàðààñ ¿éë àæèëëàãààãàà 

ÿâóóëæ ýõýëëýý. Ýíý öåõèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ îëæ 

àâñàí ñóðãàìæóóäûã ãàð àðãààð àøèãò ìàëòìàë 

îëáîðëîõ òóõàé õóóëèéí òºñºëä òóñãàõ þì. 

2008 îíä Øâåéöàðü, Ìîíãîëûí õàðèëöàà ºðãºæèí 

òýëëýý. Õî¸ð îðíû çàñãèéí ãàçðóóäûí õîîðîíä õî¸ð 

ãýðýý áàéãóóëàãäñàíû íýã íü òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé 

õ¿ðòýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí Íýã öýãèéí 

¿éë÷èëãýý òºñºë, íºãºº íü Ìîíãîë Óëñûí õ¿í õóäàëäàõ 

ãýìò õýðýãò ºðòºìòãèé áàéäëûã áàãàñãàõàä ÷èãëýñýí 

Õ¿íèé õóäàëäààòàé òýìöýõ õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ 

òóõàé áàéâ. 2008 îíä Øâåéöàðèéí õºãæëèéí 

àãåíòëàãèéí õýðýãæ¿¿ëæ áóé òºñë¿¿äèéí òºñºâ 10 

ñàÿ øâåéöàðü ôðàíêàä õ¿ðñýí áºãººä Ìîíãîë äàõü 

Øâåéöàðèéí õàìòûí àæèëëàãààíû 2007-20012 îíû 

ñòðàòåãèéí (ØÕÀÑ) ¿ëäýõ õóãàöààíä æèëèéí 10 ñàÿ 

øâåéöàðü ôðàíêûí õýìæýýíä õýâýýð áàéõ òºëºâòýé 

áàéíà. 2008 îíû àðàâäóãààð ñàðä Øâåéöàðèéí 

Õîëáîîíû Óëñûí Ïàðëàìåíòèéí åðºíõèéëºã÷ Àíäðå 

Áóíüîí Ìîíãîë Óëñàä àéë÷èëñàí íü õî¸ð îðíû 

õàìòûí àæèëëàãààã öààøèä áýõæ¿¿ëýõýä èõýýõýí 

ò¿ëõýö áîëëîî. 

ÓÈÕ-ûí äàðãà Ä. Äýìáýðýëèéí óðèëãààð ØÕÓ-ûí ¯íäýñíèé Àññàìáëåéí 

Åðºíõèéëºã÷ Àíäðå Áóíüîí Ìîíãîë óëñàä àëáàí ¸ñíû àéë÷ëàë õèéëýý.


2. Õºãæëèéí áàéäàë 

Ìîíãîë Óëñûí 2.7 ñàÿ õ¿í àìûí òàë îð÷èì íü 

íèéñëýë Óëààíáààòàð õîò áîëîí ò¿¿íèé îéðîëöîî 

àìüäàð÷ áàéíà. Òóñ óëñ Ç¿¿í Àçèäàà õàìãèéí èõ 

õîòîæñîí (61 õóâü) áîëîâ÷ õ¿í àì õàìãèéí ñèéðýã 

ñóóðüøäàã óëñ þì. Ìîíãîë óëñ øèëæèëòèéí ýäèéí 

çàñàãòàé îðíóóä äîòðîî ò¿ðãýí øèíý÷ëýë õèéñýí 

îðîíä òîîöîãäîõ áºãººä ýíý çóóíû ýõýýð òóñ 

óëñàä í¿¿ðëýñýí ãàí, çóäûí ãàìøãèéã àìæèëòòàé 

äàâàí òóóëñàí áèëýý. Ýäèéí çàñàã (óóë óóðõàéí 

á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý äýëõèéí çàõ çýýëä ºñººí ãýõ ìýò), 

óëñ òºð, áàéãàëü öàã óóðûí òààëàìæòàé íºõöºë 

áàéäëûí à÷ààð ýäèéí çàñãèéí ¿ëýìæ ºñºëòºä 

õ¿ðýýä áàéíà. Õóâèéí õýâøèë òýðã¿¿ëñýí ýäèéí 

çàñãèéí õºãæèë íü 2003 îíä ÄÍÁ-íèé 53 õóâü áóþó 

1.7 òýðáóì àì.äîëëàð áàéñàíòàé õàðüöóóëàõàä 

2007 îíä 70 õóâü áóþó 3.9 òýðáóì àì. äîëëàð 

áîëæ ºññºí áàéíà. ÄÍÁ-íèé ºñºëò 2008 îíä 9 

îð÷èì õóâüòàé (2007 îíä 9.9 õóâü áàéñàí) ãàðàõ 

òºëºâòýé áàéãàà íü àøèãò ìàëòìàëûí øèíý îðä 

ãàçðóóäûã àøèãëàæ ýõýëñýíýýð ýíý õýìæýýíäýý 

¿ðãýëæëýõ áîëîìæòîé þì. Õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð 

ÄÍÁ-íèé 20 õóâèéã ¿éëäâýðëýæ, òóñ ñàëáàðò íèéò 

àæèëëàõ õ¿÷íèé 38 õóâü íü àæèëëàæ áàéíà. Ìîíãîë 

Óëñ ò¿¿õýíäýý èéì îëîí òîëãîé (43 ñàÿ) ìàëòàé 

áàéñàíã¿é. Áðóöåëë¸ç áîëîí áóñàä ìàëûí ãàðàëòàé 

õàëäâàðò ºâ÷í¿¿ä ýêñïîðòûí çàõ çýýëä ãàðàõ 

áîëîìæèéã èõýýð õÿçãààðëàæ, óëìààð áýë÷ýýðèéí 

äààöûí çîõèñòîé õýìæýýíä ñóóðèëñàí ìàë ñ¿ðãèéí 

òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòýä ñºðãººð íºëººëæ áàéíà. 

2008 îíä çóíøëàãà ñàéòàé áàéñíûã ýñ òîîöâîë 

ìàë ñ¿ðãèéí õýëáýðò áàéãàà õºðºíãº çóäûí àþóë, 

çàõ çýýëèéí ¿íèéí õýëáýëçýëä ºðòºìòãèé õýâýýð 

áàéíà. Îíû ýöñèéí áàéäëààð èíôëÿöûí ò¿âøèíä 

îãöîì ºñ÷ 22 õóâüä õ¿ðñýí íü õ¿íñíèé ç¿éë, ò¿ëø, 

áàðèëãà, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèíãèéí 

ºñºëòººñ ãîëëîí øàëòãààëñàí áàéíà. ¯¿íèé 

çýðýãöýý ¿íäýñíèé âàëþòûí àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ 

õàíø 30 õóâü ñóëàðëàà. ¯¿íèé óëìààñ îëîí àéë 

ºðõ õ¿íñíèé õýðýãëýýãýý áàãàñãàæ, ¿íèéí ºñºëòºä 

ºíäºð íàñòàí, ÿäóó ºðõ¿¿ä èë¿¿òýé ºðòºí õ¿íñíèé 

õýðýãëýýãýý áóóðóóëñàí áàéíà 1 . 

2008 îíû òºñâèéí óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 

òàâàí õóâèéí àëäàãäàëòàé ãàðñàí áîë 2009 îíû 

áàòëàãäñàí òºñºâ çóðãààí õóâèéí àëäàãäàëòàé 

áàéõààð òîîöîîëæ áàéíà. Ãýòýë ¿¿íýýñ õîéø 

òºñâèéí îðëîãûí õîìñäîë óëàì á¿ð íýìýãäñýýð 

áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð òºñâèéí àëäàãäàë 

ÄÍÁ-íèé äîð õàÿæ õóâü õóâü áàéõààð òºëºâëººä 

áàéãàà ÷ áàéäàë óëàì äîðäîõ ýðñäýëòýé áàéãàà 

þì. ªñºëò èõòýé æèë¿¿äýä îëñîí ãýíýòèéí àøãèéí 

îðëîãûã õóðèìòëóóëàõààñàà èë¿¿ ºìíº íü îëãîæ 

áàéñàí çîðèëòîò íèéãìèéí õàëàìæóóäûã íèéòèéã 

õàìàðñàí áîëãîæ õàâòãàéðóóëàí îëãîõ, öàëèí 

õºëñèéã íýìýãä¿¿ëýõýä àøèãëàæýý 2 . 

Ãàäààä ºðèéí õýìæýý 2003 îíä ÄÍÁ-íèé 85 õóâüòàé 

òýíöýæ áàéñàí áîë 2007 îíä 39 õóâü áîëæ áóóðñàí 

íü ýíý õóãàöààíä ÄÍÁ-íèé õýìæýý 212 õóâèàð 

ºññºí, ÎÕÓ-ä òºëºõ èõ ºðèéã øèéäâýðëýñýíòýé 

õîëáîîòîé áàéëàà. 

Ãàäààäûí øóóä õºðºíãº îðóóëàëò íèëýýä òîãòâîðòîé 

áóþó ÄÍÁ-íèé 10 îð÷èì õóâü áàéãààãèéí ãóðàâíû 

õî¸ð íü óóë óóðõàéí ñàëáàðò îðæ áàéíà. Çàñãèéí 

ãàçðààñ äýä á¿òöýä õºðºíãº îðóóëàõ íü óóë óóðõàé, 

ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè, õºäºº àæ àõóé, àÿëàë 

æóóë÷ëàëûí ñàëáàðò ãàäààäûí øóóä õºðºíãº 

îðóóëàëòûã òàòàõ íýã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë ãýæ òîãòîîñîí 

áèëýý. 2008 îíä òóñ óëñûí íèéò ýêñïîðò ¿íäñýíäýý 

çýñèéí áàÿæìàë (íýã òýðáóì àì. äîëëàð õ¿ðñýí), 

àëò áîëîí áóñàä ýðäýñ áîäèñ (75 õóâü), íýõìýë 

ýäëýë (17 õóâü) çýðãýýñ á¿ðäýæ áàéëàà. Ìîíãîëûí 

ýêñïîðò ãîë òºëºâ ýðäýñ ò¿¿õèé ýä, áàãà çýðýã 

ºðòºã íýìñýí íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ á¿ðääýã 

áºãººä Ìîíãîëûí ýêñïîðòûí 75 ãàðóé õóâèéã 

øèíãýýäýã Õÿòàäûí çàõ çýýëýýñ èõýýõýí õàðààò 

áàéíà. Íèéò èìïîðòûí ãóðàâíû íýãèéã Õÿòàäààñ 

(ìàøèí ìåõàíèçì, òîíîã òºõººðºìæ, íýõìýë ýäëýë, 

õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í), ãóðàâíû íýãèéã Îðîñîîñ 

(ãîë òºëºâ ýð÷èì õ¿÷) àâ÷ áàéíà. 

Õýäèéãýýð ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü õóðäàñ÷, 

òîãòâîðæèõ õàíäëàãàòàé áàéãàà ÷ ÿäóóðàë òºäèéëºí 

áóóðñàíã¿é. ßäóóðëûí ò¿âøèí 2005 îí õ¿ðòýë 

òîãòìîë 36 îð÷èì õóâü áàéñàí áîë 2006 îíä áóóð÷, 

32,2 õóâü áîëîâ. 2002-2003 îíä ÿäóóðàë õîòîä 

30,3 õóâü, õºäººä 43,3 õóâüòàé áàéñàí áîë 2006 

îíä õîòîä 27 õóâü, õºäººä 37 õóâü áîëæ áóóðñàí. 

Áàðóóí á¿ñýä ÿäóóðëûí ò¿âøèí 51 õóâèàñ 39 õóâü 

áîëæ áóóðñàí ÷ ýíý íü óëñûí õýìæýýíä õàìãèéí 

ºíäºð (Óëààíáààòàð õîòîä 20 õóâü) ¿ç¿¿ëýëò õýâýýð 

áàéíà. Æèíè êîýôôèöýíòýýñ õàðàõàä áàÿëãèéí òýãø 

áóñ õóâààðèëàëò (2002-2003 îíä 0.329 áàéñàí 

 

1. Ìîíãîë äàõü Äýëõèéí áàíêíû óëèðëûí òîéì, 2008 îíû 10 ñàð 

2. Ìîíãîë äàõü Äýëõèéí áàíêíû óëèðëûí òîéì, 2009 îíû 2 ñàð


áîë 2008 îíä 0.361 áîëñîí) ã¿íçãèéð÷ áàéíà. 

ßäóóðàë óäààí áóóð÷, èíôëÿöè õººðºãäºæ áàéãàà 

íü Ìîíãîë Óëñ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäàä 

(ÌÕÇ-óóä) õ¿ð÷ ÷àäàõ ýñýõèéã ýðãýëçýýòýé áîëãîæ 

áàéíà. Èíôëÿöèéí ò¿âøèí ºíäºð áàéãàà íü ýíýõ¿¿ 

÷èã õàíäëàãûã ýðã¿¿ëýõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä 

íèéãìèéí ýìçýã ÿäóó õýñýãò ýðñ íºëººëæ áàéíà. 

Òàíèë òàë, õàìààòàí ñàäàíäàà äóëäóéäàõ, àâèëãà 

õýýë õàõóóëü àâ÷ ºãºõ ÿâäàë ãàçàð àâ÷ áàéãàà 

(Àâëèãûí óõàìñàðûí èíäåêñ [CPI] 102 áîëæ, 2007 

îíîîñ õîéø 16 îíîîãîîð íýìýãäñýí) íü ýäèéí 

çàñãèéí ºñºëò, õºãæëèéí ¿ð øèìèéã íèéãìèéí º÷¿¿õýí 

æèæèã õýñýã õ¿ðòýõýä õ¿ðãýõ ýðñäýëèéã áèé áîëãîæ 

áàéíà. Ãýâ÷ Àâèëãàòàé òýìöýõ ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ 

áóé ýõíèé àæëóóä (õºðºíãº îðëîãûí ìýä¿¿ëýã 

àâàõ, àíõíû õýðã¿¿äèéã ø¿¿õýýð øèéäâýðë¿¿ëñýí, 

òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèíã 100 õóâü íýìæ, 

äóíäæààð 250 àì. äîëëàðò õ¿ðãýñýí) íààøòàé ¿ð 

ä¿íä õ¿ð÷ áîëîõûã õàðóóëàâ. Àæèëã¿éäýë (àëáàí 

¸ñîîð 3 õóâü ãýæ ìýäýýëäýã ÷ îéðîëöîîãîîð 14 

õóâü ãýæ ¿çäýã), õèéõ þìã¿é äýìèé ñóóõ ÿâäàë íü 

èõýýõýí ñýòãýë ò¿ãøýýñýí àñóóäëûí íýã õýâýýð 

áàéíà. Àæèëã¿é÷¿¿äèéí àìüæèðãààãàà çàëãóóëàõ 

ãîë àðãà íü õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ 

(îéðîëöîîãîîð 50-80 ìÿíãà ãàðóé õ¿í àëáàí 

áóñààð õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîæ áàéãàà 

òîîöîî áèé), ìºí áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí èë¿¿ 

ñàéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ, àæèë îëæ õèéõ ¿¿äíýýñ 

õºäººíººñ õîò ñóóðèí ãàçàð øèëæèõ, Ñîëîíãîñ, 

×åõ, ÀÍÓ çýðýã ãàäààä îðíóóäàä àæèëëàõààð ÿâàõ, 

îäîî áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äýä ºðòºã íýìýõ àæèë 

ýðõëýõ, îðëîãûí ýð ¿¿ñâýðýý îëøðóóëàõ, îðëîãî 

îëîõ ººð àðãà çàìûã ýðýëõèéëýõ çýðýã àðãà áîëæ 

áàéíà. 

2008 îíä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëààð áàòàëñàí 

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëãî (ÌÕÇ)-ä ñóóðèëñàí 

¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî íü ýäèéí çàñãèéí 

òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ, áàéãàëü îð÷íûã 

õàìãààëàõ, íèéãìèéí õàìãààëëûí òîãòâîðòîé 

¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ óóë óóðõàéí 

ñàëáàðò ãîë àíõààðàë õàíäóóëæ áàéíà. ÌÕÇ-óóäûí 

õýðýãæèëòèéí áàéäëûí òóõàé 2007 îíä ãàðñàí õî¸ð 

äàõü èëòãýëä ÌÕÇ-óóäûí õýðýãæèëò óäààøðàëòàé, 

õýðýãæ¿¿ëæ áóé áîäëîãî, àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿í 

õàíãàëòòàé áóñ, áîäëîãûí óÿëäàà õîëáîî ñóë áàéíà 

ãýæ ¿çæýý. ÌÕÇ-óóäàä õ¿ðýõýä 14 òýðáóì àì. äîëëàð 

øààðäëàãàòàé áºãººä ¿¿íèé 500 ñàÿ àì. äîëëàðûã 

æèë á¿ð Õºãæëèéí àëáàí ¸ñíû òóñëàìæààñ (ÕÀ¨Ò) 

á¿ðä¿¿ëýõýýð òîîöîîëñîí áàéíà. Îäîîãîîð æèë 

á¿ð 270 ñàÿ àì.äîëëàðûí ÕÀ¨Ò àâ÷ áàéãààã ãîë 

òºëºâ Äýëõèéí Áàíê, Àçèéí õºãæëèéí áàíê, ßïîí, 

ÀÍÓ, Ãåðìàí óëñ îëãîæ áàéíà. ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí 

ãàçðûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãààñ Ìîíãîë Óëñàä 

òºìºð çàìûí ñ¿ëæýý, áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä, 

ºì÷èéí ýðõòýé õîëáîîòîé òºñë¿¿äèéã 2008 îíû 

àðàâäóãààð ñàðààñ ýõëýí òàâàí æèëèéí õóãàöààòàé 

õýðýãæ¿¿ëýõýä çîðèóëæ 285 ñàÿ àì. äîëëàðûí íýã 

óäààãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõîîð áîëñíûã ýñ 

òîîöâîë ÕÀ¨Ò-ûí õóâü õýìæýý ºñºõººðã¿é áàéíà. 

Ãàäààäûí ò¿íø¿¿äèéí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã 

äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé õàíäèâëàã÷äûí òåõíèêèéí 

óóëçàëò õàãàñ æèë òóòàìä çîõèîí áàéãóóëæ áàéãààã 

ýñ òîîöâîë ò¿íøëýã÷ òàëóóäûí õîîðîíäûí ñàëáàðûí 

áà äýä ñàëáàðûí óÿëäàà çîõèöóóëàëò áàãà õýâýýð 

áàéíà. Èéìýýñ Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã 

áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíò, öºëæèëò, ãàð àðãààð 

àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîëò, õ¿íèé õóäàëäàà ãýõ 

ìýò õºòºëáºð¿¿äòýéãýý õîëáîîòîé ãîë àñóóäëóóäààð 

ò¿íø¿¿äòýéãýý õàìòàðñàí ñýäýâ÷èëñýí óóëçàëòóóä 

çîõèîí áàéãóóëæ ýõëýýä áàéíà. 

2008 îíû çóðãàäóãààð ñàðûí ñ¿¿ëýýð ÿâàãäñàí 

ïàðëàìåíòûí ñîíãóóëü ÷ºëººòýé ÿâàãäñàí ãýæ ¿çñýí 

áîëîâ÷ ñîíãóóëèéí ¿ð ä¿íã áóäëèàíòóóëñàí ãýæ 

áóðóóòãàñíû óëìààñ äîëäóãààð ñàðûí 1-íèé öóñò 

¿éìýýí äýãäýõýä õ¿ðñýí áºãººä óëìààð æàãñàã÷èä 

ÌÀÕÍ-ûí òºâ áàéðûã ãàëäàí øàòààæ, Àðä÷èëñàí 

íàìààñ øèíýýð ñîíãîãäñîí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿ä 

òàíãàðàã ºðãºõººñ òàòãàëçñàíààð óëñ òºðèéí 

ìóõàðäìàë áàéäàëä îðñîí þì. Õàðèí 2008 îíû 

íàéìäóãààð ñàðä áîëñîí Áýýæèíãèéí îëèìïîîð 

Ìîíãîë Óëñ ò¿¿õýíäýý àíõ óäàà îëèìïèéí àëòàí 

ìåäàëèóä õ¿ðòýæ, ¿íäýñíèé ýâ íýãäëèéí øèíý ¿çëèéã 

áàäðààñíû ¿ð ä¿íä óã ìóõàðäàë òºãñãºë áîëñîí 

áèëýý. ¯¿íèé äàðàà óëñ òºðèéí ÿðèà õýëýëöýýð¿¿ä 

ýð÷èìòýé ÿâàãäàæ, ÌÀÕÍ ïàðëàìåíòàä ¿íýìëýõ¿é 

îëîíõèéí ñóóäàë àâñàí àòëàà Àðä÷èëñàí íàìòàé 

õàìòðàí ýâñëèéí çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàõ ñàíàë 

òàâèõàä õ¿ðñýí þì. Øèíý çàñãèéí ãàçðûã 2008 

îíû åñä¿ãýýð ñàðä á¿ðä¿¿ëæ Åðºíõèé ñàéä áîëîí 

íàéìàí ñàéäûã ÌÀÕÍ-ààñ, çóðãààí ñàéäûã ÀÍààñ 

òîìèëëîî. 

Ìîíãîë Óëñ õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõè Í¯Á-ûí õýä 

õýäýí ãîë ãýðýýíä íýãäýí îðñîí áºãººä Í¯Á-ûí 

¯íäýñòýí äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò 

õýðýãòýé òýìöýõ êîíâåíöèéí íýìýëò áîëîõ Õ¿í 

õóäàëäàõ, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õýä õóäàëäàõààñ 

óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òàñëàí çîãñîîõ, øèéòãýõ òóõàé 

ïðîòîêîëä (Ïàëåðìîãèéí ïðîòîêîë) 2008 îíû 

çóðãàäóãààð ñàðä íýãäýí îðñîí. Åð òóñ óëñàä õ¿íèé 

ýðõèéã ºðãºíººð õ¿íäýòãýí ¿çäýã õýäèé ÷ äîëäóãààð 

ñàðûí 1-íèé ¿éìýýíèé äàðàà õ¿íèé ýðõèéã èõýýð 

çºð÷ñºí òóõàé ìýäýýëæ áàéëàà. Òóñ óëñ øàøèí 

Ìîíãîë Óëñûí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä: 

Õ¿í àì, íèéò (ñàÿ) 2.68 

Õ¿í àìûí ºñºëò 

(æèëä, õóâü) 

Õ¿í àìûí äóíäàæ 

íàñëàëò, íèéò (æèë) 

Íÿëõñûí ýíäýãäýë, 

(1000 òºðºëò òóòàìä) 

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàð 

á¿ðòãýãäñýí 

òîõèîëäîë 

Îõèäûí áè÷èã 

¿ñýãò òàéëàãäñàí 

áàéäàë 

(15-24 íàñíû 

ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü) 

Íýã õ¿íä íîîãäîõ 

ÄÍÁ (àì. äîëëàð) 

ÄÍÁ-èé áîäèò 

õýìæýý (õóâü) 

Õýðýãëýýíèé ¿íèéí 

èíäåêñ (õóâü) 

Óëñûí òºñºâ, íèéò 

(òýðáóì àì. äîëëàð) 

Áàðàà 

á¿òýýãäýõ¿¿íèé 

ýêñïîðò (ñàÿ àì. 

äîëëàð) 

Ýðäýñ áàÿëãèéí 

á¿òýýãäýõ¿¿íèèé 

ýêñïîðò (ñàÿ àì. 

äîëëàð) 

Ãàäààäûí øóóä 

õºðºíãº îðóóëàëò 

(ñàÿ àì. äîëëàð) 

1.8 

67 

43 

52 

97 

1960 

8.9 

23.2 

1.85 

2532 

37.2 

748 

Èíôëÿöè (æèë) 23% 

Ìàëûí òîî (ñàÿ) 43.2 

Òýìýý (ìÿíãà) 266.2 

Àäóó (ìÿíãà) 2122.4 

¯õýð (ìÿíãà) 2478.4 

Õîíü (ìÿíãà) 18362.3 

ßìàà (ìÿíãà) 19969.9 

Ìîíãîë äàõü Äýëõèéí áàíêíû 

óëèðëûí òîéì, 

2009 îíû 2 ñàð


Øâåéöàðü 

Ìîíãîëûí õî¸ð 

òàëò õàìòûí 

àæèëëàãàà: 

1964 îíä Äèïëîìàò 

õàðèëöàà òîãòîîñîí 

2007 îíä: 

Õóäàëäààíû íèéò ýðãýëò 

4 ñàÿ àì. äîëëàð, ¿¿íýýñ 

Ìîíãîë óëñûí: 

Ýêñïîðò 1,9 ñàÿ àì. 

äîëëàð 

Èìïîðò 2,1 ñàÿ àì. 

äîëëàð 

2008 îíä: 

Õóäàëäààíû íèéò ýðãýëò 

5,1 ñàÿ àì. äîëëàð, ¿¿íýýñ 

Ìîíãîë óëñûí: 

Ýêñïîðò - 2,1 ñàÿ àì. 

äîëëàð 

Èìïîðò - 3,0 ñàÿ àì. 

äîëëàð 

 

ø¿òýõ ýðõ ÷ºëººã äýýäýëæ, ÿíç á¿ðèéí øàøèí ýâ 

íàéðòàé çýðýãöýí îðøèõûã ýðõýìëýäýã. Ìîíãîë 

Óëñûí ¿íäñýí øàøèí áîë Ò¿âäèéí Áóðõíû øàøèí 

þì. Àðä÷èëàëä øèëæñýíýýð ãàäààäûí õºðºíãº 

îðóóëàëò, îëîí óëñàä çîð÷èõ áîëîìæ ãýõ ìýò îëîí 

òààòàé áîëîìæóóä íýýãäñýí áîëîâ÷ àæèëã¿éäýë, 

ÿäóóðàë, õ¿íèé õóäàëäàà ãýõ ìýò íèéãìèéí íîöòîé 

àñóóäëóóä ÷ áèé áîëñîí þì. 

Ìîíãîë Óëñàä æåíäåðèéí òýãø áàéäàë õàðüöàíãóé 

õàíãàãäñàí ÷ æåíäýðò ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëýë ºñºõ 

õàíäëàãàòàé áàéíà. Ýðýãòýé÷¿¿ä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí 

áè÷èã ¿ñýãò òàéëàãäñàí ¿ç¿¿ëýëò àäèëõàí ºíäºð 

(98 õóâü) áºãººä áîëîâñðîëûí øàò àõèõ òóñàì 

æåíäåðèéí õàðüöàà àëäàãäàæ ýñðýãýýð ýðãýñýí 

áàéäàë (èõ äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷ ýìýãòýé÷¿¿ä 

ýðýãòýé÷¿¿äýýñ îëîí áàéõ) áóóð÷ ýõëýýä áàéíà. 

Ãýâ÷ ºðõ òîëãîéëñîí, àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ 

ò¿âøíýýñ äîîãóóð îðëîãîòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí òîî 

óëàì ºñ÷ áàéãàà áºãººä èéì ºðõ¿¿ä õàìãèéí ÿäóó 

áàéíà. Õýäèéãýýð æåíäåðèéí òýãø áàéäëûí õóóëü 

òîãòîîìæèéã áàòëàí ãàðãàñàí ÷ çàðèì ñàëáàðò, 

ÿëàíãóÿà øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíä, æåíäåðèéí òýãø 

áàéäëûã ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. ÓÈÕ-ä 

óðüä õîæèä áàéãààã¿é öººõºí (ãóðàâ) ýìýãòýé ãèø¿¿í 

ñîíãîãäñîí íü 2015 îíä 30 õóâüä (22) õ¿ðãýíý ãýñýí 

çîðèëãîä õ¿ðýõýä õàìààã¿é õîë áàéíà. 

Ìîíãîë îðîí íü ýõ ãàçðûí óóð àìüñãàëòàé, ýìçýã 

ýêîñèñòåìä õàìààðàãääàã. Öàã óóðûí äóëààðàë 

íýìýãäýæ, õóð òóíàäàñíû õýìæýý áàãàñ÷ õàìðàõ 

õ¿ðýý íü ººð÷ëºãäºõ, óñ, áýë÷ýýðèéã õÿíàëòã¿éãýýð 

õýðýãëýõ ÿâäàë íü òóñ óëñûí íººö áàÿëãûí ñàíãèéí 

ýìçýã áàéäàëä èõýýõýí ýðñäýë ó÷ðóóëæ áàéíà. Ãàçðûí 

äîðîéòîë, áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí õîìñäîë, 

öºëæèëò çýðýã íü õóóëü òîãòîîõ áàéãóóëëàãà áîëîí 

îðîí íóòãèéí èðãýäèéí ò¿âøèíä ÿàðàëòàé àðãà 

õýìæýý àâ÷, ãàçàð, óñ, áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí 

ýðõ ç¿éí çîõèñòîé îð÷èí áèé áîëãîæ õºãæ¿¿ëýõèéã 

øààðäàæ áàéíà. Áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éë ÿâöàä îðîí 

íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ çààëòóóäûã 

Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òóõàé áîëîí Îéí òóõàé 

õóóëèóäàä íýìæ îðóóëàõ ãýõ ìýò òºðººñ ãàðãàæ 

áóé ñàíàë ñàíàà÷èëãà íü ýíý òàëààð èäýâõè ç¿òãýë 

ãàðãàæ áàéãààãèéí èëðýë áîëîâ÷ èë¿¿ èõ ç¿éëèéã 

õèéõ, ÿëàíãóÿà áýë÷ýýðèéí äîðîéòîë, öºëæèëòèéã 

çîãñîîõ òàëààð èõýýõýí àíõààðàõ øààðäëàãàòàé 

áàéíà. 

Åðºíõèéä íü àâ÷ ¿çâýë, Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 

òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõ òàëààð òºðººñ 

äýâø¿¿ëñýí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóä ¿íäñýíäýý õýâýýð 

áàéíà. ¯¿íä: õîò õºäººãèéí ÿëãàà óëàì íýìýãäýæ 

áóé íèéãýìòýé, ìºí Îðîñ, Õÿòàä ãýñýí àñàð òîì 

õî¸ð ýäèéí çàñãèéí äóíä õàâ÷óóëàãäñàí ýäèéí 

çàñàãòàé óëñûí õóâüä äàÿàð÷ëàãäñàí åðòºíö äýýð 

íèéãìèéí áàðèìæààòàé, ÿäóóñûã äýìæèæ òýòãýñýí 

ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõ øààðäëàãà òóëãàð÷ 

áàéíà. Ýíý íü ñàéí çàñàãëàëûã áýõæ¿¿ëýõ, ÿäóóðëûã 

áóóðóóëàõ òàëààñàà íîöòîé ñîðèëò áýðõøýýëèéã 

àãóóëæ áàéíà. Ìºí íýýëòòýé, àðä÷èëñàí íèéãýì 

áàéãóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéãàà íü ýìçýã ýêîñèñòåì, 

öàã óóðûí ººð÷ëºëòòýé íºõöºëä çàñàãëàëûã 

ñàéæðóóëæ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ òàëààñàà òîäîðõîé 

ñîðèëòóóä áèé áîëãîæ áàéíà. 

Ìîíãîë Óëñ Øâåéöàðü óëñòàé 1964 îíä äèïëîìàò 

õàðèëöàà òîãòîîñîí. Õî¸óëàà õ¿÷èðõýã íºëºº 

á¿õèé õºðø¿¿äèéí äóíä õàâ÷èãäñàí, äàëàéä ãàðöã¿é 

áàéðøèëòàé, á¿ñ íóòàãòàà òºâèéã ñàõèñàí áàéð 

ñóóðü áàðèìòàëäàã çýðãýýðýý ººð õîîðîíäîî 

òºñòýé. Øâåéöàðü óëñ áîë Ìîíãîë Óëñûí õóâüä 

íàéðñàã õàðèëöàà õºãæ¿¿ëæ áîëîõ “ãóðàâäàã÷” 

õºðø¿¿äèéí íýã þì. Ýíýõ¿¿ õî¸ð òàëûí õàðèëöàà 

íü íèéòëýã àøèã ñîíèðõîë á¿õèé îëîí óëñûí 

àñóóäëóóä, îëîí óëñûí ãýðýý êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä 

Ìîíãîë Óëñûí äýìæëýãèéã àâàõàä Øâåéöàðü óëñàä 

à÷ õîëáîãäîëòîé. Õî¸ð îðíû õàðèëöààíä ãàðñàí 

îíöëîõ ¿éë ÿâäëûí íýã áîë Øâåéöàðèéí ¯íäýñíèé 

Àññàìáëåéí åðºíõèéëºã÷ íî¸í Àíäðå Áóíüîí 2008 

îíû àðàâäóãààð ñàðä Ìîíãîëä àéë÷èëñàí ÿâäàë 

áàéëàà. Õî¸ð îðíû õîîðîíäûí õóäàëäààíû õýìæýý 

òºäèéëºí èõ áèø áºãººä Øâåéöàðèéí öººí òîîíû 

êîìïàíè Ìîíãîëä õºðºíãº îðóóëæ áàéíà. Ãýõäýý 

Øâåéöàðü÷óóä Ìîíãîëûã àÿëàë æóóë÷ëàëààð 

î÷èæ áîëîõ ãàçðûí íýã ãýæ ¿çäýã áºãººä 2008 

îíä Øâåéöàðèàñ 4000 õ¿í Ìîíãîëä çî÷èëñîí 

áàéíà.


3. 2008 îíû õºòºëáºðèéí òàéëàí 

3.1 Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí òºñë¿¿äýýñ 

ØÕÀÑ-èéí ¿ð ä¿íä îðóóëñàí õóâü íýìýð 

¯ð ä¿í 1: Ìàë÷äûí ò¿âøèíä áîëîí ¿íäýñíèé õýìæýýíä áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò, 

ìîíèòîðèíãèéí õÿíàëòûí ýðõ ç¿éí îð÷íûã ñàéæðóóëàõ 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã Ìîíãîë óëñûí 

Çàñãèéí ãàçàðòàé àæèë òºðëèéí ñàéí õàðèëöàà 

õºãæ¿¿ëæ, áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíò, ãàð àðãààð 

àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ òóõàé õóóëü òîãòîîìæ 

áîëîâñðóóëàõ òàëààð ¿ðãýëæë¿¿ëýí õàìòðàí 

àæèëëàæ áàéíà. ØÕÀ-èéí õýä õýäýí òºñëèéí óäèðäàã÷ 

íàð ºìíº íü òºðèéí ºíäºð àëáàí òóøààë õàøèæ 

áàéñàí ó÷ðààñ ØÕÀ-èéí õºòºëáºð¿¿äýýñ ýäãýýð 

çîõèöóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿ëýìæ íºëºº ¿ç¿¿ëæ 

áàéíà. Ìºí Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã ¿íäýñíèé 

õýìæýýíèé õýä õýäýí ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº, 

àéìãóóäûí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ñòðàòåãè 

áîëîâñðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà. 

áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õýëõýý õîëáîî òîãòîîæ 

õàðèëöààãàà ºðãºòãºõ áîëîìæòîé áîëëîî. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã Ìîíãîë Óëñûí 

Àøèãò ìàëòìàë, ãàçðûí òîñíû õýðýã ýðõëýõ 

ãàçàð (ÀÌÃÒÕÝÃ)-òàé ò¿íøèëæ àæèëëàñíààð 

õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ àæèëëàãààã 

èíñòèòóöæ¿¿ëýõýä àõèö äýâøèë ãàðãààä áàéíà. 

Õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷äûí äºðâºí 

õîëáîî áàéãóóëàãäàæ, òýäíèé ¿éë àæèëëàãààíû 

àþóëã¿é áàéäàë áà ìºíãºí óñ, öèàíèäã¿é 

áîëîâñðóóëàëòûí òóõàé çîõèöóóëàëòóóä ãàðãàõàä 

äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý. 

Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ÿàì 

(ÕÕÀÀÕ¯ß) áýë÷ýýð, òýæýýëèéí àñóóäàë õàðèóöñàí 

“Îòîðûí á¿ñ íóòãèéí çàõèðãàà” áàéãóóëñàí. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã ýíý íýãæòýé 

õàìòðàí áýë÷ýýðèéí íººöèéí ÷àíàðûã ¿íýëæ, 

íºõºí ñýðãýýëòèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ áàéíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí “Íîãîîí àëò” 

áýë÷ýýðèéí ýêîñèñòåìèéí ìåíåæìåíò õºòºëáºðèéí 

ñàíàà÷èëãààð áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòýä 

îðîëöîã÷ òàëóóä áýë÷ýýðèéí ìîíèòîðèíãèéí 

íýãäñýí àðãà÷ëàëòàé áîëîõ òàëààð õýëýëöýí 

òîõèðîëöñîí áºãººä èíãýñíýýð áýë÷ýýðèéí 

áàéäàëä õÿíàëòàä òàâèõàä èõýýõýí àõèö ãàð÷, 

áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä òîäîðõîé àðãà õýìæýý 

àâàõ áîëîìæòîé áîëîõ þì. Ãàçðûí õàðèëöàà, 

ãåîäåçè, çóðàã ç¿éí ãàçàðò (ÃÕÃÇÇÃ áóþó “Ãàçàð 

çîõèîí áàéãóóëàëòûí ãàçàð” ãýæ íýðëýäýã) Ìîíãîë 

Óëñûí äîëîîí ñóìàíä ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëò, 

òºëºâëºëòèéí àðãà ç¿éã õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã 

¿ç¿¿ëñýí. Ìîíãîë Óëñûí áýë÷ýýð ñóäëàëûí ýðäýìòýä 

Õºõ õîòîä áîëñîí Îëîí óëñûí áýë÷ýýð ñóäëàëûí 

èõ õóðàëä îðîëöîæ, áýë÷ýýðèéí íºõºí ñýðãýýëòèéí 

òýðã¿¿í òóðøëàãóóäòàé òàíèëöñàí áºãººä óã 

õóðëûí äàðàà Íîãîîí àëò òºñºë, Ìîíãîëûí 

áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí õîëáîîòîé õàìòðàí 

çîõèîí áàéãóóëñàí òîéðîí àÿëàëä 138 òºëººëºã÷ 

îðîëöñîí. Èíãýñíýýð Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí 

ìýðãýæèëòí¿¿ä äýëõèéí ýðãýí òîéðîíä áàéãàà 

áóñàä ìýäëýã òóðøëàãûí òºâ¿¿äòýé õóâèéí áîëîí 

Òîãòâîðòîé áè÷èë óóðõàé (ÒÁÓ) òºñëººñ õóâèàðàà 

àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ ¿éë àæèëëàãààã 

çîõèöóóëàõ ÷èãëýëä ãàðãàñàí ñàíàà÷èëãûí ¿ð ä¿íä 

“Áè÷èë óóðõàéã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ” äýä 

õºòºëáºð, “Õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷ 

èðãýäèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ” ò¿ð æóðìûã 

Çàñãèéí ãàçðûí õîðèííàéìäóãààð òîãòîîëîîð 

áàòëàí ãàðãàñàí. Ýäãýýð áàðèìò áè÷èã íü õóâèàðàà 

àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ, 

ýäãýýðýýñ áàéãàëü îð÷èíä áîëîí íèéãýìä ¿ç¿¿ëýõ 

ñºðºã íºëººã áóóðóóëàõ, Ìîíãîë Óëñàä áè÷èë 

Òºâ àéìãèéí Áîðíóóð ñóìàí 

äàõü àëòíû õ¿äýð áîëîâñðóóëàõ 

áàãà îâðûí öåõ


Õºðñã¿éãýýð òºìñíèé áýñðýã 

áóëöóó óðãóóëàõ àýðîïîíèê 

òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ áàéãàà íü 

óóðõàé õºãæ¿¿ëýõ òààëàìæòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ 

ýðõ ç¿éí ¿íäýñ ñóóðèàð õàíãàæ áàéíà. 

2008 îíû àðàâäóãààð ñàðä Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû 

Óëñûí ¯íäýñíèé Àññàìáëåéí åðºíõèéëºã÷ íî¸í 

Àíäðå Áóíüîí ãýðãèéí õàìò Ìîíãîë Óëñàä 

àéë÷èëñàí. Ò¿¿íèé àéë÷ëàëûí ¿åýð Ìîíãîë 

Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Øâåéöàðèéí õºãæëèéí 

àãåíòëàã, “Ñåíòåððà ãîóëä” ÕÕÊ, Òºâ àéìãèéí 

Áîðíóóð ñóìûí çàõèðãàà, Áîðíóóð ñóìûí Áè÷èë 

óóðõàé÷äûí õîëáîîíû õîîðîíä òóñ ñóìàíä 

ìºíãºí óñ, öèàíèäã¿é áè÷èë óóðõàéã õºãæ¿¿ëýõ 

òóõàé îëîí òàëò õàìòûí àæèëëàãààíû ãýðýýíä 

ãàðûí ¿ñýã çóðëàà. Óã ãýðýýíèé äàãóó, Çàñãèéí 

ãàçðûã òºëººëæ ÀÌÃÒÕÝÃ-ààñ Áîðíóóðûí íóòàãò 

õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷ íàðò çîðèóëàí 

ìºíãºí óñã¿éãýýð àëò áîëîâñðóóëàõ òåõíîëîãè 

õºãæ¿¿ëæ, ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí 

ýðõ ç¿éí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ þì. ÒÁÓ òºñºë ýíýõ¿¿ 

òóðøèëòûí òºñëèéã Áîðíóóð ñóìûí íóòàã äýâñãýðò 

õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ áºãººä 

“Ñåíòåððà ãîëä Ìîíãîëèà” êîìïàíè ººðèéí 

òóñãàé çºâøººðºëòýé ãàçðûí íýã õýñýãò òîäîðõîé 

õóãàöààãààð àëò îëáîðëîõ ýðõèéã õóâèàðàà àøèãò 

ìàëòìàë îëáîðëîã÷äîä îëãîíî. Õàðèí Áîðíóóð 

ñóìûí çàõèðãàà ñóìûíõàà õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë 

îëáîðëîã÷ èðãýäèéã çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðóóëæ, 

õàðèóöëàãàòàé óóðõàé÷èä áîëîõîä íü äýìæëýã 

¿ç¿¿ëíý. Ìºí òóñ ñóìûí Áè÷èë óóðõàé÷äûí õîëáîî 

õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷ èðãýä ¿éë 

àæèëëàãààãàà íýãòãýí çîõèîí áàéãóóëàõàä òóñëàõûí 

çýðýãöýý ¿éë àæèëëàãààíû àþóëã¿é áàéäàë, áàéãàëü 

îð÷íû õàìãààëàëò, íºõºí ñýðãýýëòèéí àñóóäëûã 

õàðèóöàõ þì. 

Õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷äûí ¿éë 

àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ Çàñãèéí ãàçðûí ò¿ð 

æóðìûã Áðàçèë óëñàä áîëñîí Îëîí óëñûí áè÷èë 

óóðõàéí íèéãýìëýãèéí åñä¿ãýýð áàãà õóðàë äýýð 

òàíèëöóóëæ, îëîí óëñûí òýðã¿¿í òóðøëàãà, áóñàä 

îðíóóäûí çîõèöóóëàëòòàé õàðüöóóëëàà. 2008 

îíû äºðºâä¿ãýýð ñàðä Ìîíãîë Óëñûí õóâèàðàà 

àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷ èðãýäèéí ¿íäýñíèé 

òîîëëîãî ÿâóóëñàí áºãººä ºâëèéí öàãò àæèëëàæ 

áàéãàà îëáîðëîã÷äûí òîî 30,000 ãàðóé áàéãààã 

òîãòîîëîî. Çóíû óëèðàëä îþóòàí ñóðàã÷èä, òºðèéí 

àëáàí õààã÷èä àìðàëòàà àâ÷, ýíý õóãàöààãàà àëò 

óõàõàä àøèãëàäàã ó÷ðààñ îëáîðëîã÷äûí òîî 60- 

80,000 õ¿ðäýã òîîöîîòîé áàéíà. 

Ìîíãîë òºìñ õºòºëáºð àëáàí áà àëáàí áóñ ¿ð 

¿ðæ¿¿ëýã÷ íàðòàà ñóðãàëò ÿâóóëæ, óñëàëòûí òîíîã 

òºõººðºìæººð õàíãàñàí õýâýýð áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí 

òóñ òºñºë õºðñã¿éãýýð áýñðýã áóëöóó óðãóóëàõ 

àýðîïîíèê òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ õºäºº àæ àõóéí 

ñóäàëãààíû òºâ¿¿äýä áè÷èë áóëöóó ¿éëäâýðëýëèéã 

ñàéæðóóëàõàä ¿ðãýëæë¿¿ëýí òóñëàëàà. Ýíý íü èë¿¿ 

ñàéí ÷àíàðûí áóëöóóã áîãèíî õóãàöààíä ¿ðæ¿¿ëýõ 

áîëîìæ îëãîæ áàéíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã (ØÕÀ) Ìîíãîëûí 

õºãæëèéí èíñòèòóòòýé (MÕÈ) õàìòðàí Öºëæèëòòýé 

òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ 

áàéíà. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä îðîí íóòãèéí àëáàí 

õààã÷èä, ìàë÷èäòàé ºðãºí õ¿ðýýòýé çºâëºëäºõ, 

îëîí óëñûí òýðã¿¿í òóðøëàãóóäûã íýâòð¿¿ëýõ 

àñóóäëûã àâ÷ ¿çýæ áàéíà. Öºëæèëòòýé òýìöýõ 

¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõàä 

ÌÕÈ-ä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë 

æóóë÷ëàëûí ÿàìàíä (ÁÎÀÆß) áàéãàëü îð÷íû 

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áîëîâñðóóëàõàä òóñëàõ ¿¿ðýãòýé 

ØÕÀ-èéí çºâëºõ àæèëëàæ áàéíà. ØÕÀ-ààñ Ãåîýêîëîãèéí 

õ¿ðýýëýíãèéí Öºëæèëò ñóäëàëûí òºâä 

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëëûí àðãà, òåõíîëîãèóäûí 

òîéì (WOCAT)-ûí àðãà÷ëàëóóäûã íýâòð¿¿ëæ, òóñ 

òºâèéí àæèëòíóóäûã ñóðãàëòàíä õàìðóóëñíààð 

Ìîíãîë äàõü öºëæèëòòýé òýìöýõ òýðã¿¿í òóðøëàãà, 

àðãà, òåõíîëîãèóäûã öóãëóóëàí ìýäýýëëèéí ñàíä 

íýãòãýí îðóóëàõàä ýäãýýð àðãà÷ëàëûã àøèãëàõ 

áîëîìæ îëãîæ áàéíà. 

 

Öºëæèëòèéã ñààðóóëàõ òºñºë (ÖÑÒ) íü îëîí óëñûí 

ò¿íø áàéãóóëëàãóóäûí õýðýãæ¿¿ëæ áóé õîëáîãäîõ 

òºñë¿¿äòýé íÿãò õîëáîî òîãòîîõ, ¿éë àæèëëàãààãàà 

õàðèëöàí óÿëäóóëàõûí òºëºº èäýâõè ÷àðìàéëò 

ãàðãàí àæèëëàæ áàéíà. ¯¿íèé òóëä íýãäñýí áºãººä 

õàðèëöàí óÿëäààòàé àðãà áàðèëààð àæèëëàõàä 

÷èãëýñýí õàðèëöàí ñîëèëöîî, çîõèöóóëàëòûí 

óóëçàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Îäîîãîîð 

¿íäýñíèé òîìîîõîí áàéãóóëëàãóóäòàé òîõèðîëöîæ, 

ñàíàë íýãäýýä áàéãàà ç¿éëñèéí äîòîð ÌÕÈ-èéíõýí 

¯íäýñíèé õºòºëáºðºº øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõ, 

Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí õîëáîî 

ØÕÀ-èéí Õîâä àéìàã äàõü Íîãîîí àëò 

òºñëººñ áîëîâñðóóëñàí áýë÷ýýðèéí òîãòâîðòîé 

ìåíåæìåíòèéí ¿çýë áàðèìòëàë, ïðàêòèêóóäûí


õàìðàõ õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëýõ, Ìîíãîë äàõü Äýëõèéí 

áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF) óñíû ìåíåæìåíòèéí 

èíñòèòóò áàéãóóëàõ, Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ 

óõààíû ÿàì (ÁÑØÓß) Òîãòâîðòîé õºãæëèéí 

áîëîâñðîëûã (ÒÕÁ) áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí 

õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò îðóóëàõ, Ìîíãîëûí Øèíæëýõ 

óõààíû àêàäåìè áàéãàëü îð÷íû íýâòýðõèé òîëü 

áîëîâñðóóëàõ ÿâäàë îðæ áàéíà. 

Ò¿¿í÷ëýí Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã øèíýýð 

õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà Ìàë àæ àõóéí òºñëèéíõºº 

õ¿ðýýíä ÕÕÀÀÕ¯ß áà Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìòàé (ÝÌß) 

õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí Áðóöåëë¸çûí õÿíàëòûí 

¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàõàä 

äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà. 

¯ð ä¿í 2: Ìàë àæ àõóéí ñàëáàð äàõü ìàë÷äûí ýìçýã áàéäëûã áóóðóóëàõ, ãàìøãèéí áýëýí 

áàéäàë, áàéãàëü îð÷íû ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ 

Á¿ëýã òºâòýé áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò áîë 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí íóòãèéí èðãýäýä 

ò¿øèãëýñýí õàìòûí ìåíåæìåíòèéí ñòðàòåãèéí ãîë 

¿íäýñ þì. Íîãîîí àëò õºòºëáºðèéí òàâàí çàãâàð 

ñóìàíä 4000 îð÷èì ìàë÷èí ºðõººñ á¿ðäñýí Áýë÷ýýð 

àøèãëàëòûí 84 á¿ëýã áàéãóóëàãäààä áàéíà. Áýë÷ýýð 

àøèãëàã÷äûí á¿ëã¿¿äèéí 65 îð÷èì õóâü íü ñóìûí 

áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí õîëáîîãîîð äàìæóóëàí 

òóñ òºñëººñ ìºíãºí äýìæëýã àâààä áàéãàà áºãººä 

ìàë àæ àõóéã ñàéæðóóëàõ, õàäëàí òýæýýë áýëòãýõ 

áîëîí áÿñëàã õèéõ, ìîä áîëîâñðóóëàõ ãýõ ìýò 

îðëîãî íýìýãä¿¿ëýõ íýìýëò ¿éë àæèëëàãààíóóäàä 

çàðöóóëàõ þì. Öºëæèëòèéã ñààðóóëàõ òºñºë Õîâä 

àéìãèéí Áóÿíò ãîëûí ñàâ ãàçàð îð÷ìûí íóòàãò 

ôåðìåð¿¿äèéí 12 á¿ëýã áàéãóóëàãäàõàä òóñàëëàà. 

Òîãòâîðòîé áè÷èë óóðõàé òºñëèéí äýìæëýãòýéãýýð 

õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷ 1500 îð÷èì 

èðãýäýýñ á¿ðäñýí 120 ãàðóé á¿ðòãýëã¿é íºõºðëºë 

èðãýäèéí ñàíàà÷èëãààð ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäààä 

áàéíà. 

Ìàë ñ¿ðãèéí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ ¿¿äíýýñ 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã Óâñ àéìãèéí á¿õ 

ñóìàíä çàãâàð ìàë÷èä áèé áîëãîõ àæèëëàãààíä 

äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý. Ñóìä ò¿øèãëýñýí îðîí íóòãèéí 

ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òºëºâëºãººí¿¿ä ñàíàà÷ëàí 

áîëîâñðóóëæ, ººðèéí ãýñýí ñóìûí õºãæëèéí 

ñòðàòåãè, àéìãèéí õºãæëèéí òºëºâëºãººòýé áîëîõ 

áàòòàé ¿íäýñ ñóóðèéã òàâüæ ºãëºº. Íîãîîí àëò 

òºñëººñ ñóäëàà÷äûí á¿ëýã áàéãóóëàõ, ñóäëàà÷ 

îþóòíóóäûã øàëãàðóóëàí òýòãýëýã îëãîõ çàìààð 

áýë÷ýýð, òýæýýëèéí ñóäàëãààíû ÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ 

áàéãàà çàëóó ñóäëàà÷äàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéãàà 

áºãººä íèéò 17 ñóäëàà÷èä òýòãýëýã îëãîîä 

áàéíà. 

2008 îíû åñä¿ãýýð ñàðä Ëîíäîíãèéí èõ ñóðãóóëü 

äýýð çîõèîãäñîí Áðóöåëë¸çûí ñóäàëãààíû îëîí 

óëñûí áàãà õóðàëä Ìîíãîë Óëñûí ÝÌß, ÕÕÀÀß-íû 

óäèðäàõ àæèëòíóóäûí òºëººëºã÷èä Øâåéöàðèéí 

õºãæëèéí àãåíòëàãèéí äýìæëýãòýéãýýð îðîëöëîî. Òóñ 

áàãà õóðàë íü áðóöåëë¸çûí ÷èãëýëýýð àæèëëàäàã 

ýðäýìòýä, òºðèéí áà îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí 

òºëººëºã÷èä, ìàëûí ýì÷ íàð, õ¿í ýìíýëãèéí 

àæèëòíóóäàä çîðèóëàãäñàí áºãººä ýäãýýð 

á¿ëã¿¿äèéí õîîðîíä óóëçàëò ÿðèà ºðí¿¿ëýõèéã 

äýìæñýí íü áðóöåëë¸çòàé òýìöýõýä îíöãîé à÷ 

õîëáîãäîëòîé áàéëàà. 

Ãýðò àìüäàðäàã àéëóóä äóëààíû õàíãàìæ ìóóòàéãààñ 

îðîí íóòàãò óðãàäàã áóò ñººã, ìîä áîëîí àðãàë, 

í¿¿ðñèéã ò¿ëøèíä àøèãëàäàã óëàìæëàëò çóóõààð 

òîíîãëîñîí áàéäàã. Öºëæèëòèéã ñààðóóëàõ òºñºë 

ò¿ëøèíä õýðýãëýæ áóé áóò, áóðãàñíû õýìæýýã 

áàãàñãàõ òàëààð àæèëëàæ áàéãàà íü öºëæèëò óëàì 

íýìýãäýõýýñ ñýðãèéëýõýä òóñëàõ à÷ õîëáîãäîëòîé 

þì. Òýä ò¿ëø áàãà çàðöóóëäàã çóóõûã Õîâä 

àéìàãò òóðøèí íýâòð¿¿ëñýí áºãººä òóðøèëòàä 

õàìðàãäñàí 100 ºðõèéã ñàíàìñàðã¿éãýýð ò¿¿âýðëýí 

ñîíãîæ ñóäàëãàà õèéõýä ò¿ëøíèé çàðäëûã 30 õóâü 

áóóðóóëñàí òîîöîî ãàð÷ áàéãàà íü öààøèä çóóõíû 

¿éëäâýðëýëèéã àðèëæààíû õýëáýðýýð ºðãºæ¿¿ëýõ 

áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Öºëæèëòèéã ñààðóóëàõ 

òºñëººñ Õîâä àéìãèéí Áóÿíò ãîëûí ñàâ ãàçàðò 

ãàçàð àøèãëàëòûí çóðàã ãàðãàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí. 

Óã ãàçðûí çóðàã íü òóñ ñàâ ãàçàðò àìüäàð÷ áóé 

600-1000 ìàë÷èä, òàðèàëàí÷äûí òîãòâîðòîé ãàçàð 

àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõ ÷óõàë õýðýãñýë áîëæ 

áàéíà. Õîâä àéìàãò õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëàã÷äûí 

îðîëöîîòîé øèéäâýð ãàðãàëòàä òóëãóóðëàí õºðñ, 

óñ õàìãààëàõ òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ áàéíà. Óðãàìàë 

õó÷èõ òåõíîëîãèéí òóðøèëò ÷ àìæèëòòàé ÿâàãäàæ 

äóóñëàà. Òóðøèëòûí ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä óðãàìëûã 

íèéëýã ýäýýð õó÷èñíààð óñ àøèãëàëòûã 30 õ¿ðòýë 

õóâü õýìíýõ, óðãàö 15 õóâü õ¿ðòýë íýìýãäýõ, ýðò óðãàö 

õóðààõ áîëîìæòîé áîëîõ, õºäºëìºð çàðöóóëàëòûã 

¿ëýìæ õýìíýõ áîëîìæòîé íü õàðàãäëàà. Èéìýýñ 

óã àðãûã èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýíä ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõèéã 

çºâëºæ áàéãàà áîëîâ÷ öààøèä íèéëýã ýäèéí 

õàÿãäàë, ò¿¿íèéã äàõèí áîëîâñðóóëàõ àñóóäëûã 

øèéäâýðëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà. 

Ãýð òºñëººñ áàðóóí àéìãèéí ýìçýã á¿ëãèéí 87 ãàðóé 

ºðõºä ãýð îëãîëîî. Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã


Íýì¿¿ ºðòºã 

øèíãýñýí 

ñàðëàãèéí õººâðºí 

á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä 

õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæèéíõàà ñ¿¿ëèéí æèëèéí ¿éë 

àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä Ãîâü-Àëòàé, Õîâä àéìãèéí 

äîëîîí ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéðàíä 200 ãàðóé ñàéí 

÷àíàðûí äàâõàð îð íèéë¿¿ëëýý. Ìºí õºäººãèéí 

ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéðûã ñàéæðóóëàõ òºñëººñ 

äýýâðèéí çàñâàð õèéõ, øèíý ãàë òîãîîíû áîëîí 

õàëààëòûí òºõººðºìæ¿¿ä ñóóðèëóóëàõ, öîíõ, 

õààëãûã øèíý÷ëýõ àæëóóäûã õèéæ ã¿éöýòãýâ. 

ÁÑØÓß-òàé õàìòàðñàí Òîãòâîðòîé õºãæëèéí 

áîëîâñðîëûí ¿çýë áàðèìòëàëûã áîëîâñðóóëàõ 

àæëûí õýñãýýñ ÒÕÁ-ûã ñóðàã÷äûí õè÷ýýëèéí 

õºòºëáºðò àëáàí ¸ñîîð îðóóëàõ àæëûã ã¿éöýòãýæ 

àíõíû á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ “ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã 

íýãä¿ãýýð àíãèéí õè÷ýýëä òóñãàõ íü” ãýñýí áàãø 

íàðûí ãàðûí àâëàãûã ãàðãààä áàéíà. Ýíý íü õ¿¿õýä, 

çàëóó÷óóäàä áàéãàëü îð÷íû áîëîâñðîë îëãîõîä 

òóñãàéëàí ÷èãëýñýí àíõíû ãàðûí àâëàãà áºãººä 

çóðãààí íàñòàé õ¿¿õä¿¿äýä õè÷ýýë çààõàä àøèãëàõ 

þì. Óëààíáààòàð õîòîä ãóðàâ, Õîâä àéìàãò òàâàí 

ýêî ñóðãóóëü íýìæ áàéãóóëààä áàéãàà áºãººä ýäãýýð 

ñóðãóóëèéí ñóðàã÷èä ìîä òàðüæ, ýðãýí òîéðîíäîî 

íîãîîí îð÷èí á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã Ìàë÷äàä îëãîõ 

áýëýí ìºíãºí òóñëàìæ òºñëººñ õóðèìòëóóëñàí 

òóðøëàãûã íèéãìèéí õàëàìæèéí áóñàä 

áàéãóóëëàãóóäòàé õóâààëöàõ ñåìèíàðûã 2007 îíû 

àðâàííýãä¿ãýýð ñàðä çîõèîí áàéãóóëàâ. Ýíý ¿åýð 

áýëýí ìºíãºí òóñëàìæ íü íèéãìèéí õàëàìæ áîëîí 

îíöãîé áàéäëûí íºõöºëä õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîé 

àðãà ãýæ ¿çñýí. Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã 

Äýëõèéí Áàíêòàé õàìòðàí Ìàëûí èíäåêñæ¿¿ëñýí 

äààòãàëûí òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõýýð ãýðýý áàéãóóëñàí 

áºãººä óã òºñºëä çîðèóëæ 800,000 øâåéöàðü 

ôðàíêûí ñàíõ¿¿æèëò îëãîíî. 

¯ð ä¿í 3: Çîðèëòîò á¿ñ íóòãèéí ìàë÷èä, õºäººãèéí èðãýäèéí îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ, 

ìàëààñ àâàõ àøèã øèìèéã äýýøë¿¿ëñíýýð òýäíèé àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõ 

Ìàë÷äûí îðëîãûã áóóðóóëàõã¿éãýýð ìàëûí òîî 

òîëãîéã áàãàñãàõ àñóóäàë òîìîîõîí òóëãàìäñàí 

àñóóäàë áîëîîä áàéíà. Áýë÷ýýðèéí ãàçàð íóòãèéí 

70-80 õóâèéí äààö õýòýðñíèéã íèéòýýð õ¿ëýýí 

çºâøººð÷ áàéãàà áîëîâ÷ ìàëûí òîî òîëãîé 

ºññººð áàéíà. Íîãîîí àëò òºñºë ìàë÷äûã Áýë÷ýýð 

àøèãëàëòûí á¿ëýãò îðóóëæ çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûã 

àìæèëòòàé ÿâóóëæ áàéíà. Èíãýñíýýð ýäãýýð á¿ëã¿¿ä 

áýë÷ýýðèéí õàìòûí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº 

áîëîâñðóóëæ, õýðýãæèëòèéã íü äýìæèæ àæèëëàõ 

÷àäâàðòàé áîëîõ þì. Ìºí Íîãîîí àëò òºñºë ìàë 

àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý öýíèéã äýýøë¿¿ëýõ 

ñàíàà÷èëãóóäûã äýìæèæ, òýìýý, ñàðëàãèéí ãàðàëòàé 

á¿òýýãäýõ¿¿íä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéíà. 

Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãàà õºäººãèéí ýð¿¿ë ñàðóóë 

õºãæèëä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé, èðýýä¿éòýé 

íü òîãòîîãäñîí ó÷ðààñ öààøèä Ìàë àæ àõóéí 

òºñëèéí õ¿ðýýíä ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààíä òºâëºð÷ 

àæèëëàíà. 

Àðõàíãàé àéìãèéí Èõòàìèð 

ñóìàí äàõü Ñàðëàãèéí õººâºð 

áîëîâñðóóëàõ ìýðãýæëèéí 

ñóðãàëòûí òºâ 

10


Áàðóóí á¿ñ òºñëººñ Óâñ àéìãèéí àæ àõóéí 

íýãæ¿¿äýä òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ, ñóðãàëò 

ÿâóóëàí, 18 àæ àõóéí íýãæèä áèçíåñèéí õºãæèë, 

õºðºíãº îðóóëàëòûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ 

òàëààð çºâëºãºº ºãëºº. Òºñëèéí òóðøèëòûí øàòàíä 

àéìãèéí òºâ¿¿ä ë äýìæëýã òóñëàëöàà àâàõóéö 

õýìæýýíèé ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ 

áàéíà ãýæ Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã ¿çñýí. 

Ñóìäûí õóâüä ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã õºòëºã÷èä 

íü ìàë÷èä áàéíà. Èéìýýñ áýë÷ýýð àøèãëàã÷äûí 

á¿ëã¿¿äýýð äàìæóóëàí ìàë÷äûí ÷àäàâõèéã 

áýõæ¿¿ëýõ, óëìààð ñóìûí õºãæëèéã äýìæèõ õýðýãòýé 

ãýæ ¿çñýí áºãººä ýíý ¿¿äíýýñ Áàðóóí á¿ñ òºñëèéí 

¿íäñýí ¿å øàòûã àéìãèéí òºâ¿¿äèéí ýäèéí çàñãèéí 

¿éë àæèëëàãààíä ÷èãë¿¿ëýõýýð òîãòîâ. 


Ìîíãîë òýìýýíèé ñ¿¿íýýñ ãàðãàæ àâñàí õ¿íñ, ãîî 

ñàéõíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé “CamelAct” áðýíäýä îëãîñîí 

àíõíû îëîí óëñûí ãýð÷èëãýýã Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé 

õóäàëäàà, àæ ¿éëäâýðëýëèéí òàíõèì (Ì¯ÕÀ¯Ò) 

õ¿ëýýæ àâëàà. Óã ãýð÷èëãýýã ÀÍÓ-ûí ïàòåíò, 

áàðààíû òýìäãèéí ãàçàð, Åâðîïûí õîëáîîíîîñ 

îëãîñîí þì. Ìºí 2008 îíä Ì¯ÕÀ¯Ò-ààñ Óâñ 

àéìãèéí ÷àöàðãàíûã ãàçàð ç¿éí ãàðàë ¿¿ñëèéí 

á¿ðòãýëä îðóóëëàà. 

“CamelAct”-ûã ¿éëäâýðëýäýã ÌîíÊðåì êîìïàíèä 

áèçíåñèéí òºëºâëºëòèéí ÷èãëýëýýð çºâëºõ ¿éë÷èëãýý 

¿ç¿¿ëëýý. Ýíäýýñ ãàðñàí áèçíåñèéí òºëºâëºãººíä 

¿íäýñëýí àðèëæààíû áàíêíààñ çýýë àâñàí íü òóñ 

êîìïàíè ¿éëäâýðëýëýý õî¸ð äàõèí íýìýãä¿¿ëýõ 

áîëîìæ îëãîñîí áàéíà. Ìºí ¿¿íèé ¿ð ä¿íä òýìýý÷èä 

òýìýýíèé ñ¿¿ òîñíû áîðëóóëòààñ îëîõ îðëîãîî 

íýìýãä¿¿ëýýä áàéíà. Ñàðëàãèéí õººâºð áîëîâñðóóëàõ 

òåõíîëîãèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîí õàìðàõ õ¿ðýýã 

Àðõàíãàé àéìãààñ öààø òýëæ áóñàä àéìãóóäàä 

íýâòð¿¿ëæ áàéíà. Óã øèíý ñòàíäàðòûí äàãóó íîîñ 

ñàìíàõ òåõíîëîãèéí ñóðãàëòàä çóðãààí àéìãèéí 

45 ñóìûí 1400 ìàë÷èí õàìðàãäëàà. Ýíý àðãààð 

áîëîâñðóóëñàí íîîñ óëàìæëàëò àðãààð áýëòãýñýí 

íîîñíîîñ äàðóé ãóðâààñ òàâ äàõèí ºíäºð ¿íýýð 

çàõ çýýë äýýð áîðëîãäîæ áàéíà. Ìîíãîë ñàðëàã 

íèéãýìëýã íóòãèéí ìàë÷äûí õ¿¿õä¿¿äèéã ñóðãàæ 

äàäëàãàæóóëàõ ¿¿äíýýñ Àðõàíãàé àéìãèéí Èõ òàìèð 

ñóìàíä ñàðëàãèéí õººâºð áîëîâñðóóëàõ ìýðãýæëèéí 

ñóðãàëòûí òºâ áàéãóóëàí àæèëëóóëæ áàéíà. 

Ìîíãîë òºìñ õºòºëáºð 2008 îíä Îëîí óëñûí 

òºìñíèé æèëèéã òîõèîëäóóëæ ýíýõ¿¿ ýêîëîãèéí 

öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿íèé Ìîíãîë äàõü ÿäóóðëûã 

áóóðóóëàõàä îðóóëæ áóé õóâü íýìðèéã ñóðòàë÷ëàõàä 

öóâðàë ¿éë àæèëëàãàà çîõèîí áàéãóóëëàà. Òóñ 

òºñºë àëáàí áà àëáàí áóñ ¿ð ¿ðæ¿¿ëýã÷èäòýé 

õàìòðàí àæèëëàæ, àðèëæààíû çîðèëãîîð áîëîí áà 

ãýð àõóéí õýðýãëýýíä òºìñ òàðèàëàã÷äûã ÷àíàðòàé 

¿ðýýð õàíãàõ áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä 

2006 îíä 70 òîíí ¿ðýýð õàíãàæ áàéñàí áîë 2008 

îíä 800 òîíí ¿ðýýð õàíãàõ áîëñîí áàéíà. Òóñ 

òºñºë õºäºº àæ àõóéí Ýêñòåéíøí òºâòýé õàìòðàí 

òºìñíèé ¿éëäâýðëýëèéí òóõàé äýëãýðýíã¿é ãàðûí 

àâëàãà ãàðãàæ, Ìîíãîë Óëñûí íèéò àéìãèéí 

600 ãàðóé òºìñ òàðèàëàã÷äàä ñóðãàëò ÿâóóëëàà. 

Òºñëèéí õ¿ðýýíä Ãîëëàíä óëñààñ 150 òîíí 

òºìñíèé ¿ð èìïîðòëîí îðóóëæ óëñûí õýìæýýãýýðõ 

òºìñíèé ¿ðèéí õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëëýý. Øèíýýð 

íóòàãøóóëñàí òºìñíèé ýëèò ñîðòóóäûí óðãàö óëñûí 

äóíäæààñ õî¸ð äàõèí èõ áàéñàí áºãººä õàâðûí 

óëèðàëä ýäãýýð ýëèò ñîðòûí òºìñíèé áîðëóóëàëòûí 

¿íý óëàìæëàëò ñîðòóóäûíõààñ 40 õóâèàð ºíäºð 

áàéëàà. Òóñ òºñºë ÌÕÇ-ä òóëãóóðëàñàí ¯íäýñíèé 

õºãæëèéí ñòðàòåãèéí çîðèëòîò ¿ç¿¿ëýëò íýã ãà-ãààñ 

àâàõ òºìñíèé ãàðöûã 1.5 òîííä õ¿ðãýõ, äîòîîäûí çàõ 

çýýëèéã Ìîíãîë òºìñººð á¿ðýí õàíãàõ çîðèëòîî 

áèåë¿¿ëýõýä îéðõîí áàéíà. 


Ìîíãîëûí íýãýí êîìïàíè õóø ìîäíû ñàìðûã 

áîëîâñðóóëæ öýâýð òîñ ãàðãàæ àâàõ àæèëëàãààã 

àìæèëòòàé òóðøëàà. Îäîî òóñ áàãà îâðûí 

¿éëäâýðëýëèéí øóãàì ñàéí ÷àíàðûí ñàìðûí òîñ 

¿éëäâýðëýõ áîëîìæòîé áîëæýý. Ìîíãîë Óëñàä 

Ñèáèðèéí õóø ìîä ýëáýã áºãººä ãîë òºëºâ 

íóòãèéí õîéä õýñãýýð èõýýð óðãàäàã ýíý ìîäíû 

ñàìàð òýæýýëëýã ÷àíàð ñàéòàé, ýð¿¿ë á¿òýýãäýõ¿¿í 

þì. Ãýõäýý òóñ óëñàä õóøíû ñàìàð áîëîâñðóóëàõ 

¿éëäâýð áàéõã¿é ó÷ðààñ ò¿¿ñýí ñàìðûí èõýíõèéã 

áîëîâñðóóëàëã¿éãýýð ýêñïîðòëîäîã áàéíà. 

Õóøíû ñàìðààñ òîñ ãàðãàæ àâàõ àæèëëàãàà áèé 

áîëãîñíîîð äîòîîäûí çàõ çýýë äýýðõ ñàìðûí ¿íý 

íýìýãäýæ, õºäººãèéí èðãýä îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýä 

òóñëàõ áîëíî. 

11


¯ð ä¿í 4: Øâåéöàðü, Ìîíãîëûí õàðèëöààã áýõæ¿¿ëæ, çàñàãëàë, æåíäåðèéí òýãø áàéäëûã 

ñàéæðóóëàõ 

Ýíý æèë õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí 

õî¸ð ÷ ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðñíû íýã íü Íýã öýãèéí 

¿éë÷èëãýýíèé òºñºë, íºãºº íü Õ¿íèé õóäàëäààòàé 

òýìöýõ òºñëèéã çîõèöóóëàõ ãýðýý áàéëàà. 2008 

îíû ãóðàâäóãààð ñàðä Ìîíãîëûí òºëººëºã÷èä 

(ÍÕÕß) Øâåéöàðüò àéë÷èëæ Øâåéöàðèéí 

íèéãìèéí äààòãàëûí ñèñòåìèéí çîõèöóóëàëòûí 

õ¿ðýý, ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàæ, òóñ óëñûí 

òýðã¿¿í òóðøëàãûã Ìîíãîëûí íºõöºëä òîõèðóóëàí 

õýðýãëýõ áîëîìæèéã ñóäàëëàà. Òýä ìºí íèéãìèéí 

äààòãàëûí ñèñòåìèéí øèíýòãýëèéí òóõàé ñóðãàëòàä 

õàìðàãäàâ. 

2008 îíû äºðºâä¿ãýýð ñàðä Ìîíãîë Óëñûí 

Ãàäààä õýðãèéí ñàéä Øâåéöàðüò àéë÷ëàõ ¿åýð 

õî¸ð îðíû Ãàäààä õýðãèéí ÿàìä õîîðîíäûí 

àíõäóãààð çºâëºëäºõ óóëçàëò áîëëîî. Ìºí 

Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà Ä. Äýìáýðýëèéí 

óðèëãààð Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû Óëñûí ¯íäýñíèé 

Àññàìáëåéí åðºíõèéëºã÷ Àíäðå Áóíüîí 2008 

îíû àðàâäóãààð ñàðä Ìîíãîë Óëñàä àëáàí ¸ñíû 

àéë÷ëàë õèéëýý. 

Çàñãèéí ãàçðûí 2007 îíû ãóðàâäóãààð òîãòîîëûí 

äàãóó Íýã öýãèéí ¿éë÷èëãýý (ÍÖ¯) òºñºë ÍÖ¯-íèé 

ìàñòåð òºëºâëºãººãºº áîëîâñðóóëæ ýõëýâ. ÍÖ¯-íèé 

òóðøèëòûí õî¸ð òºâèéí àæëûí óðñãàëä øèíæèëãýý 

õèéæ, õîëáîãäîõ æóðàì, çàñàãëàë, ýðõ ç¿éí 

àñóóäëûã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëëàà. Çàñãèéí ãàçðààñ 

øààðäàãäàõ àëáàí òàñàëãààíû çàé òàëáàéãààð 

õàíãàæ ÷àäààã¿é, òºñëèéí ç¿ãýýñ õîëáîãäîõ ä¿ðýì 

æóðìûí àñóóäëûã îíîâ÷òîé áîëãîõîä àíõ òºñººëæ 

áàéñíààñ èë¿¿ õóãàöàà øààðäñàí ó÷ðààñ ÍÖ¯-ã 

ºðãºæ¿¿ëýõ àñóóäàë õóãàöààíààñàà õîöîðñîí þì. 

Àéìãèéí õýìæýýíèé àíõíû ÍÖ¯-íèé òºâèéã 2008 îíû 

ãóðàâäóãààð ñàðä Òºâ àéìàãò íýýæ àæèëëóóëàâ. 

2008 îíä Øâåéöàðèéí ìýñ çàñàë÷äûí áàã 10 æèëèéí 

îéãîî òýìäýãëýëýý. Ýíý õóãàöààíä Øâåéöàðèàñ 20 

ãàðóé ýì÷, ñóâèëàã÷ èðæ àæèëëàí Ìîíãîë Óëñûí 

ýìíýëã¿¿äýä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýýä áàéãàà áºãººä 

îíîë, ïðàêòèê õîñîëñîí ¿íý öýíýòýé ñóðãàëòóóä 

ÿâóóëæ, òîíîã òºõººðºìæººð õàíãàñíû çýðýãöýý 

ìîíãîë ýì÷ íàðò Øâåéöàðèéí ýìíýëã¿¿äýä äàäëàãà 

õèéõ áîëîìæ îëãîñîí þì. Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí 

áàéãóóëëàãûí (ÄÝÌÁ) öàõèì ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çýë 

áàðèìòëàëûí äàãóó Àëñûí çàéí ýì÷èëãýýíèé 

òºâèéã Óëààíáààòàð õîòîä áàéãóóëæ, çàðèì 

ýìíýëã¿¿äèéã äýëõèé äàõèíû ìýäýýëýë ñîëèëöîõ 

ñ¿ëæýýíä õîëáîëîî. ¯¿íýýñ õîéø Í¯Á-ûí Õ¿í àìûí 

ñàí Ýõ÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òºñºëäºº íýýëòòýé ýõ 

ñóðâàëæèéí òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ, ñòàíäàðò÷èëñàí 

ìîäóëèóäûã àøèãëàæ ýõëýýä áàéíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã ÀÕÁ-òàé õàìòðàí 

Ìîíãîë Óëñûí æåíäåðèéí ¿íýëãýýã õèéæ áàéãàà íü 

æåíäåðèéí õÿíàëòûí ¿íäýñíèé ñóóðü ¿ç¿¿ëýëòýýð 

õàíãàõ þì. Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí 

ãàðãàñàí Õ¿íèé õóäàëäààíû òóõàé ¿íýëãýýíèé 

òàéëàíä ñàíàë áîëãîñíû äàãóó Ìîíãîë Óëñ 2008 

îíû çóðãàäóãààð ñàðä Ïàëåðìîãèéí ãýðýýíä 

ãàðûí ¿ñýã çóðëàà. Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí 

ñóäàëãààíû òºâººñ (ÕÀÁÑÒ) õ¿íèé õóäàëäààòàé 

õîëáîîòîé ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíèé øèíæèëãýý õèéãýýä 

áàéãàà áºãººä Àðèëæààíû øèíæòýé áýëãèéí 

ìºëæëºã, õ¿¿õäèéí õóäàëäààíû òóõàé ¿íäýñíèé 

õºòºëáºðòýé õîëáîãäóóëàí àâ÷ ¿çýõ ãîë àñóóäëóóäûã 

Óëààíáààòàð õîòûí Õºãæèì 

á¿æãèéí êîëëåæèéí 

îþóòíóóäûí ¿íäýñíèé 

õºãæìèéí õàìòëàã 

12


áàðèìòæóóëñàí. Õ¿íèé õóäàëäààíû òóõàé ñýäâèéã 

2008 îíîîñ ýõëýí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, 

èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí íèéãìèéí óõààíû õè÷ýýëèéí 

õºòºëáºðò îðóóëæ áàéíà. Ýíý ÷èãëýëýýð õèéãäýõ 

øààðäëàãàòàé ñóðãàëòóóäûã ÕÀÁÑÒ-ººñ ÁÑØÓßòàé 

õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëæ, Óëààíáààòàð 

õîòûí áîëîí õî¸ð àéìãèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí 

ñóðãóóëèéí íèéãìèéí óõààíû 200 ãàðóé áàãøèéã 

õàìðóóëëàà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãààñ õ¿íèé õóäàëäàà 

áîëîí æåíäåðò ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëýëä ºðòñºí 

õîõèðîãñäîä çîðèóëñàí õîðîãäîõ áàéð íýýæ 

àæèëëóóëàõàä çîðèóëæ Õ¿éñèéí òýãø áàéäëûí òºâä 

äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý. Ìºí Èðãýäèéí Àëëÿíñ òºâèéí 

òýðã¿¿ëýí àæèëëàæ áàéãàà ÒÁÁ-äûí êîíñîðöèóìä 

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ Ýìýãòýé÷¿¿äèéã 

ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ 

êîíâåíöèéã (CEDAW) õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áàéäëûí 

òàëààð ñ¿¿äðèéí òàéëàí áè÷èõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ 

áàéíà. Õ¿÷èðõèéëýëä ºðòºãñäºä ãàíöààð÷èëñàí 

¿çëýã õèéæ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé 

òîíîã òºõººðºìæººð õî¸ð ºðººã òîíîãëîõîä 

çîðèóëæ Ø¿¿õ ýìíýëãèéí ¿íäýñíèé òºâä áàãà 

õýìæýýíèé ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý. Ò¿¿í÷ëýí 

òóñ ýìíýëãèéí àæèëòíóóä ýðõ ç¿éí áîëîí ñýòãýë 

ñóäëàëûí ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàíààð õîõèðîã÷èä 

áîëîí òýäíèé ãýð á¿ëèéíõýíä ìýðãýæëèéí òóñëàëöàà 

¿ç¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëëîî. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã Çîðèã ñàíòàé 

õàìòðàí õºäººãèéí îþóòíóóä ¿íäýñíèé èõ 

äýýä ñóðãóóëèóäàä ¿ðãýëæë¿¿ëýí ñóðàëöàõàä 

çîðèóëñàí òýòãýëãèéã 89 îþóòàíä îëãîñíîîñ ãàäíà 

Øâåéöàðèéí áóñàä áàéãóóëëàãà íýìæ 10 òýòãýëýã 

îëãîñîí áàéíà. Ìàë÷äûí õ¿¿õäèéã áîëîâñðîë 

ñàéòàé áîëãîõ, óëìààð õîòîä àæèëëàõ áîëîìæ 

îëãîõ íü áýë÷ýýðýýð àìüæèðãààãàà çàëãóóëäàã 

õ¿ì¿¿ñèéí òîîã áóóðóóëàõàä òóñëàíà. 

Ñî¸ë óðëàãèéã äýìæèõ òºñëèéí õýìæýýãýýð 

Ìîíãîëûí çàëóó õºãæèì÷èä, îð÷èí ¿åèéí óðëàãèéí 

àæèëòíóóäûã ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõ, õºãæìèéí 

çýìñã¿¿äèéã çàñ÷ ñýëáýõ òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëëýý. Ò¿¿í÷ëýí 

èðýýä¿é õîé÷ ¿åèéí óðëàãèéí áîëîâñðîëûã äýìæèõ 

çîðèëãîîð õ¿¿õä¿¿äýä çîðèóëñàí ñî¸ë, óðëàãèéí 

ñóðãàëòóóäûã Øâåéöàðèéí ñî¸ë, ìýäýýëëèéí òºâä 

çîõèîí áàéãóóëëàà. 

Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû Óëñ 2008 îíû 

àðâàíõî¸ðäóãààð ñàðä Øåíãåíèé ãýðýýíä íýãäëýý. 

¯¿íèé ¿ð ä¿íä Øâåéöàðèéí âèçèéí ºðãºäºë ãàðãàõ 

æóðàìä òîìîîõîí ººð÷ëºëò¿¿ä îðñíûã Øâåéöàðèéí 

êîíñóëûí ãàçðûí âýáñàéò www.swissconsulate.mn 

õàÿãààð òàíèëöóóëñàí áàéãàà. 

3.2 Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí 

ãàçðûí ¿éë àæèëëàãàà: 

Õºãæëèéí ¿ð ä¿íã ò¿ãýýõ íü 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí Ìîíãîë äàõü 

õºòºëáºð èõýýõýí àìæèëòòàé õýðýãæèæ áàéíà 

(Õ¿ñíýãò 1-èéã ¿çíý ¿¿). Òîãòâîðòîé áè÷èë óóðõàé 

òºñëèéí ìåíåæìåíòýä ººð÷ëºëò îðæ, õýðýãæèëòèéí 

øàòíûõàà äýìæëýãèéã àâààä áàéíà. Ýäãýýð àðãà 

õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë 

îëáîðëîã÷èäòîé àæèëëàõ àæèëëàãààíä èõýýõýí 

àõèö ãàð÷, ìºíãºí óñã¿é òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ ýõëýýä 

áàéíà. Ìàë àæ àõóéí òºñºë áà Ýìýãòýé÷¿¿äèéí 

ýñðýã õ¿÷èðõèéëýëòýé òýìöýõ òºñºë òóñ òóñ øèíýýð 

áàòëàãäëàà. Ýíý æèë Ìîíãîë òºìñ, Öºëæèëòèéã 

ñààðóóëàõ, Õ¿íèé õóäàëäààòàé òýìöýõ òºñë¿¿äèéí 

øèíý ¿å øàò ýõëýæ, Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Õºòºëáºðèéí 

(Í¯ÁÕÕ) Ãàçðûí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò òºñºëä 

îðóóëàõ õóâü íýìýð áîëîí Àëñûí çàéí ýì÷èëãýýíèé 

ñ¿ëæýý òºñºë áàòëàãäàâ. Íîãîîí àëò, Áàðóóí á¿ñ, 

Ñî¸ë óðëàãèéã äýìæèõ òºñë¿¿äèéí äàðààãèéí 

¿å øàòûã áýëòãýæ áàéíà. Õàðèí Öºëæèëòèéã 

ñààðóóëàõ òºñëèéí ìåíåæìåíò, õýðýãæ¿¿ëýõ 

÷àäàâõèéã ¿ëýìæ íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé 

õýâýýð áàéíà. Ýäãýýð òºñºë áîëîí áàéãàëèéí 

íººöèéí ìåíåæìåíòèéí àñóóäàë õàðèóöñàí 

çºâëºõòýé õàìòðàí áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíò, 

öºëæèëòèéí àñóóäëóóäààð õàíäèâëàã÷äûí ¿éë 

àæèëëàãààã óÿëäóóëàõ òàëààð Øâåéöàðèéí 

õºãæëèéí àãåíòëàã èäýâõòýé àæèëëàæ áàéíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãààñ áýë÷ýýðèéí 

ìåíåæìåíòèéí àñóóäàëä ãîë îðîëöîã÷ òàëóóäòàé 

õèéõ õýä õýäýí óóëçàëòûã ñàíàà÷ëàí çîõèîí 

áàéãóóëæ, çîõèõ äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí. Æèøýýëáýë, 

Îëîí óëñûí áýë÷ýýð ñóäëàëûí XXI èõ õóðàë, Îëîí 

óëñûí áàéãàëèéí áýë÷ýýð ñóäëàëûí VIII èõ õóðàëä 

(2008 îíû äîëäóãààð ñàð) îðîëöîã÷äîä çîðèóëñàí 

òàíèëöàõ àÿëàë, ýìçýã íºõöºëä áàéãàëèéí íººöèéí 

ìåíåæìåíòèéí òóðøëàãà õóðèìòëóóëæ, òýðã¿¿í 

òóðøëàãà ñîëèëöîõ òóõàé ñåìèíàð, áýë÷ýýðèéí 

ýð¿¿ë àõóéí ìîíèòîðèíãèéí àðãóóäûí òàëààðõ õýä 

õýäýí ñóðãàëòûã äóðäàæ áîëíî. 

2008 îíû òàâäóãààð ñàðààñ ýõëýí Øâåéöàðèéí 

õàìòûí àæèëëàãààíû Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàðò 

îðëîã÷ çàõèðàë àæèëëàæ ýõýëñýí áºãººä ºñºí 

íýìýãäýæ áóé õºòºëáºð¿¿äèéã îíîâ÷òîé çîõèîí 

áàéãóóëàõàä èõýýõýí õóâü íýìýð îðóóëæ áàéíà. 

¯¿íèé çýðýãöýý Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí 

Áåðí äýõ òºâ óäèðäàõ ãàçàðò òîìîîõîí ººð÷ëºí 

áàéãóóëàëò õèéãäýæ ýõýëñýí áºãººä öààøèä 

2009 îíû òóðø ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðóóäàä 

¿ðãýëæëýí õèéãäýõ þì. Åðºíõèéäºº àæëûí ñýòãýë 

13


õàíàìæ ºíäºð, àæèëòíóóä òîãòâîð ñóóðüøèëòàé 

(àæèëòíóóäûí àæëààñ ãàðàõ øàëòãààí íü ãîë òºëºâ 

ººð ãàçàð ãýð á¿ëýýð ñóð÷ àæèëëàõ áîëñîíòîé 

õîëáîîòîé.) áàéíà. Ñàíõ¿¿, çàõèðãààíû õýëòñèéí 

äàðãà, õî¸ð òóñëàõ àæèëòàí, íýã ¿íäýñíèé 

õºòºëáºðèéí çîõèöóóëàã÷ (¯ÕÇ) àæëààñ ãàðñíûã 

õýñýã÷ëýí îðëóóëñàí, íýã ¯ÕÇ-ûí îðîíä õºòºëáºðèéí 

òóñëàõ àæèëòàí íýìæ àâñàí áîëíî. 2008 îíä 

èíôëÿöè 30 õóâü äàâñàí íü ØÕÀ-èéí õºòºëáºðèéí 

çàðäëûã èõýýõýí íýìýãä¿¿ëñýí áºãººä øâåéöàðü 

ôðàíêèéí õàíø 10 õóâü áóóðñíààð áàéäàë óëàì 

äîðäñîí. 

Õ¿íèé õóäàëäààòàé òýìöýõ òºñºë áîëîí 

Òîãòâîðòîé áè÷èë óóðõàé òºñë¿¿äýä îëîí óëñûí 

çºâëºõ àâ÷ àæèëëóóëñàí áîëîâ÷ ñ¿¿ëèéíõ íü 

çºâëºõ àæèë ýõëýõ ¸ñòîé áàéñàí ºäðºº àæëààñ 

ãàðñàí. Ýíý õóãàöààíä íèéò 30 îð÷èì çºâëºõ 

ÿíç á¿ðèéí òºñë¿¿ä äýýð àæèëëàæ õóâü íýìðýý 

îðóóëñàí áàéíà. ªìíºäèéí îðíóóäààñ àâñàí 

ìýðãýæèëòí¿¿äèéí òóðøëàãà ýåðýã ¿ð íºëºº ¿ç¿¿ëæ 

áàéñàí íü òýä îíîë, ¿çýë áàðèìòëàëóóäûã ïðàêòèê 

õýðýãæèëòèéí ò¿âøèíä òàéëáàðëàæ ÷àäàæ áàéñàíä 

îðøèíî. Òºñë¿¿äýä èðæ áóé ãàäààäûí çºâëºõ 

ìýðãýæèëòí¿¿äèéí àæëûí 10 îð÷èì õóâèéã ãàäíû 

ò¿íø¿¿äòýé õàìòðàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýâ. Ãàäíààñ èðýõ 

çºâëºõ¿¿äèéí òàëààð ñîíèðõñîí õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí 

ìýäýýëýë www.sdcprojects.mn ñàéòàä áàéãàà. 2006 

îíä Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà, õºãæëèéí 

áàéãóóëëàãààñ (ÝÇÕÀÕÁ áóþó OECD) “Ïàðèñûí 

òóíõàãëàëûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ” òàëààð õèéñýí 

ñóäàëãààíä ãàäíû çºâëºõ ìýðãýæèëòí¿¿äèéí àæëûí 

òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã ¿ð ä¿íòýé òîãòîîæ, óÿëäàà 

õîëáîîã õàíãàõ, ÿëàíãóÿà ìýðãýæëèéí çºâëºõ¿¿äèéí 

àæëûã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ òàëààð èõ ç¿éë õèéõ 

õýðýãòýé õýâýýð áàéíà ãýæ ä¿ãíýæýý. 

íººöèéí ìåíåæìåíòèéí çºâëºõòýé õàìòðàí 

àæëûí áàéðíû äýã æóðìûã îíîâ÷òîé áîëãîæ 

äàâõàðäëààñ çàéëñõèéõ, ìýäýýëëèéí óðñãàëûã 

ñàéæðóóëàõ, çîõèöóóëàëòûí øààðäëàãóóäûã õàíãàõ 

øààðäëàãàòàé áàéíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí Áåðí äýõ Òºâ 

óäèðäàõ ãàçàð áîëîí Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí 

õîîðîíäîõ ìýäýýëýë õàðèëöàà ¿ð àøèãòàé ÿâàãäàæ 

áàéãàà áºãººä ìýäýýëýë õàðèëöàà, õºòºëáºðèéí 

õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õýðýãñýë¿¿ä õàíãàëòòàé 

áàéíà. Ñàð á¿ðèéí ìîíãîë, àíãëè õýëýýð ãàðäàã 

ýëåêòðîí ñîíèíûã ñîíèðõîí óíøèã÷äûí òîî 

íýìýãäýæ, çàõèàëãûí òîî 700 îð÷èìä õ¿ðýýä áàéíà. 

Òºñë¿¿äèéí âýá ñàéòûã àãóóëãà, ºíãº ¿çýìæèéí 

õóâüä îíîâ÷òîé áîëãîñîí. Àçè äàõü Øâåéöàðèéí 

õºãæëèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ¿ç¿¿ëæ áóé 

íºëºº, øèíý ñàíàà÷èëãóóäûí òàëààð õºãæëèéí 

ìýðãýæèëòýí ñóäëàà÷ íàð, (Øâåéöàðèéí) îëîí 

íèéòýä ìýäýýëýë ºãäºã Àçèéí òîâ÷ ìýäýý (Asia 

Brief) ñýòã¿¿ëä “Ìàë÷äàä çîðèóëñàí áýëýí ìºíãºíèé 

òóñëàìæ ” òºñëèéí ¿ð ä¿íãèéí òàëààð íèéòýëëýý. 

Èëòãýõ àðãà áàðèë, áàã á¿ðä¿¿ëýëò, õýâëýë 

ìýäýýëëèéí àæèë, õ¿íèé ýðõ, òºñëèéí ¿éë ÿâöûí 

ìåíåæìåíò çýðýã ñýäâýýð ¿íäñýí àæèëòíóóäàä 

çîðèóëñàí ñóðãàëòóóäûã äîòîîääîî ÿâóóëëàà. 

ØÕÀ-èéí Æåíäåðèéí áîäëîãûí çºâëºõ æåíäåðèéí 

òºëºâëºëòèéí ñýäâýýð àãåíòëàãèéí àæèëòíóóäàä 

ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëëàà. Õî¸ð äîëîî õîíîã 

òóòàìä àæèëòíóóäûí õóðàë, äîëîî õîíîã òóòàìä 

õî¸ð øóóðõàé õóðàë çîõèîí áàéãóóëæ, áîëæ 

ºíãºðñºí áîëîí öàã ¿åèéí àñóóäëààð ìýäýýëýë 

ñîëèëöîæ áàéíà. 

Òºñâèéí õóâààðèëàëò, çàðöóóëàëòûã òºëºâëºãººíèé 

äàãóó ÿâóóëñàí áºãººä Òîãòâîðòîé áè÷èë óóðõàé áà 

Öºëæèëòèéí ñààðóóëàõ òºñëèéí õóâüä áàãà çýðýã 

õóãàöàà õîöîðñîí. Ò¿íø¿¿äòýé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé 

÷àíàð òýð á¿ð õàíãàëòòàé áàéñàíã¿é. Ñàíõ¿¿, 

çàõèðãààíû çºâëºõ, Îðëîã÷ çàõèðàë, Áàéãàëèéí 

14


Õ¿ñíýãò 1: 

2017-2012 îíû ØÕÀÑ-èéí õºãæëèéí ¿ð ä¿íã¿¿äèéí õÿíàëò øèíæèëãýý (Ìîíãîë äàõü õºòºëáºð) 

Óëñûí õýìæýýíä õ¿ðýõ ¿ð ä¿í 1: Ìàë÷äûí ò¿âøèíä áîëîí 

¿íäýñíèé õýìæýýíä áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò, 

ìîíèòîðèíãèéí õÿíàëòûí ýðõ ç¿éí îð÷íûã ñàéæðóóëàõ 

07 08 09 10 11 12 

1.1: Æåíäåðèéí ìýäðýìæòýé, ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàñàí 

ãóðâàí õóóëü òîãòîîìæ áîëîâñðóóëàí ãàðãàõ 

1 1 

1.2: Ìàë÷èä ãàçàð ýçýìøèõ ýðõ ýäëýõ, áàéãàëèéí íººöèéí 

ìåíåæìåíò õèéõ ýðõ ìýäýëòýé áîëîõ 

2 1 

1.3: Áîëîâñðóóëñàí áîäëîãî, çîõèöóóëàëòàà ¿ð ä¿íòýé, ¿ð 

àøèãòàé õýðýãæ¿¿ëýõ ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ 

Óëñûí õýìæýýíä õ¿ðýõ ¿ð ä¿í 2: Ìàë àæ àõóéí ñàëáàð äàõü 

ìàë÷äûí ýìçýã áàéäëûã áóóðóóëàõ, ãàìøãèéí áýëýí áàéäàë, 

áàéãàëü îð÷íû ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ 

2 2 

07 08 09 10 11 12 

2.1: ×àíàðòàé ¿ðýýð õàíãàæ, òàðèàëàõ òîõèðîìæòîé 

òåõíîëîãèóäèéã íýâòð¿¿ëýõ 

1 1 

2.2: Áýë÷ýýðèéí öºëæèëòèéã çîãñîîõîä ÷èãëýñýí áàéãàëèéí 

íººöèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéí òóðøëàãûã 

íýâòð¿¿ëýõ 

2.3: Áàéãàëèéí ãàìøèãò ºðòñºí ìàë÷èä ãàìøãèéí äàðààõü 

àìüæèðãààíû áàòàëãààãàà õàíãàñàí áàéõ 

Óëñûí õýìæýýíä õ¿ðýõ ¿ð ä¿í 3: Çîðèëòîò á¿ñ íóòãèéí ìàë÷èä, 

õºäººãèéí èðãýäèéí îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ, 

ìàëààñ àâàõ àøèã øèìèéã äýýøë¿¿ëñíýýð òýäíèé àìüæèðãààã 


3.1: Îðîí íóòãèéí õºðºíãº õ¿÷, ¿éë÷èëãýý, óð ÷àäâàð, 

òåõíîëîãèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ 

2 3 

2 2 

07 08 09 10 11 12 

2 2 

3.2: Á¿ñ íóòãèéí áà îðîí íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí 

ñàíàà÷èëãóóäûã äýìæèõ 

1 1 

3.3: Ìàë ñ¿ðãèéí ìåíåæìåíò, ìàë÷äûã äýìæèõ ¿éë÷èëãýýã 


Ò¿íøëýëèéí ¿ð ä¿í 4: Øâåéöàðü, Ìîíãîëûí õàðèëöààã 

áýõæ¿¿ëæ, çàñàãëàë, æåíäåðèéí òýãø áàéäëûã ñàéæðóóëàõ 

2 1 

07 08 09 10 11 12 

4.1: Øâåéöàðü, Ìîíãîëûí õàðèëöàà ã¿íçãèéð÷, çàñàãëàë, 

æåíäåðèéí òýãø áàéäëûã ñàéæðóóëàõ 

1 1 

1 Àìæèëòòàé õýðýãæèæ áóé – àìæèëòàà õàäãàëàõ; 

2 Ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, íàðèéí õÿíàëò òàâèõ øààðäëàãàòàé; 

3 Ñàéòàð àíõààðàë òàâèõ øààðäëàãàòàé 

15

2009 îíû õªòªëáªðèéí òªëªâëªëò 

4. 2009 îíû õºòºëáºðèéí òºëºâëºëò 

4.1 Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí òºñë¿¿äýýñ ØÕÀÑ-èéí 

¿ð ä¿íä îðóóëàõààð òºëºâëºñºí õóâü íýìð¿¿ä 

2007-2012 îíóóäàä Ìîíãîë Óëñòàé õýðýãæ¿¿ëýõ 

Øâåéöàðèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ñòðàòåãè 

(ØÕÀÑ) íü Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí 

Ìîíãîë äàõü ¿éë àæèëëàãààíû òàâàí æèëèéí 

õ¿ðýýã òîäîðõîéëäîã. ØÕÀÑ-èéí Ìîíèòîðèíãèéí 

õÿíàëòûí õ¿ñíýãò¿¿äýä (Õàâñðàëò 4.4) ØÕÀÑ-èéí ¿ð 

ä¿íã¿¿äòýé õîëáîîòîé õ¿ëýýãäýæ áàéãàà ¿ð ä¿íãèéí 

òîéìûã áîëîí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 

òàâüñàí çîðèëòóóäàä îðóóëàõ õóâü íýìðèéã õàðóóëæ 

áàéíà. 2007-2021 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ ¯íäýñíèé 

õºãæëèéí öîãö áîäëîãî (¯ÕÖÁ) áàòëàãäàí ãàðñàí, 

ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëü ÿâàãäñàíòàé õîëáîãäóóëàí, 

Íèéãýì, ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí 

(ÍÝÇÕ¯×) çîðèëòóóä øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàãäààã¿é 

áàéãààãààñ ãàäíà 2008-2012 îíû Çàñãèéí ãàçðûí 

ìºðèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû 

òºëºâëºãºº íàðèéâ÷ëàí áîëîâñðóóëàãäààã¿é áàéíà. 

¯íäýñíèé õºãæëèéí áîäëîãî áà Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë 

àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí äàãóó óëñûí õýìæýýíä 

ãàðàõ çàðèì ¿ð ä¿íã ººð÷ëºõ øààðäëàãàòàé áàéãàà 

÷, 2007-2012 îíû ØÕÀÑ-ä òîäîðõîéëñîí ¿íäñýí 

ñàíàà, åðºíõèé ÷èãëýë õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëíý ãýæ 

¿çýæ áàéíà. Øààðäëàãàòàé çàðèì ººð÷ëºëò¿¿äèéã 

2009 îíä õèéõ áîëíî. 

¯ð ä¿í 1: Ìàë÷äûí ò¿âøèíä áîëîí ¿íäýñíèé õýìæýýíä áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò, ìîíèòîðèíãèéí 

õÿíàëòûí ýðõ ç¿éí îð÷íûã ñàéæðóóëàõ 

16 

2009 îíä áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí áîëîí 

õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîëòûí òóõàé 

õóóëèéí òºñëèéã äàõèí áîëîâñðóóëæ, Óëñûí Èõ 

Õóðàëä ºðãºí áàðèíà. Òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà 

¿ðãýëæëýí ÿâàãäàæ, ñîíãîãäñîí ãàçðóóäàä õóóëèéí 

òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ òóðøèõûí çýðýãöýý àâñàí 

ñóðãàìæóóäàà áîäëîãûí ÿðèà õýëýëöýýð¿¿äýä 

îðóóëæ õýëýëö¿¿ëíý. Áýë÷ýýð, óñ, áè÷èë óóðõàé 

àøèãëàõ ýðõèéí òóõàé çîõèöóóëàëòóóäûã õîëáîãäîõ 

ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí áîëîâñðóóëíà. 

Áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé àøèãëàëò, 

öºëæèëò, óñûã çîõèñòîé àøèãëàõ àñóóäëààð 

ìýäëýã áîëîâñðîë îëãîõîä ÷èãëýñýí äîðâèòîé ¿éë 

àæèëëàãààã òºð, èðãýíèé íèéãýì, õýâëýë ìýäýýëëèéí 

áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí ÿâóóëñàí õýâýýð 

áàéíà. Öºëæèëòòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð 

(ÖÒ¯Õ)-èéí øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëñàí òºñëèéã ãîë 

îðîëöîã÷ òàëóóä õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéãàà áºãººä 

Çàñãèéí ãàçàðò þìóó Óëñûí Èõ Õóðàëä èëãýýæ 

áàòëóóëàõ àðãà õýìæýý àâíà. ÖÒ¯Õ íü Öºëæèëòòýé 

òýìöýõ ¿íäýñíèé õîðîîíû ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, çîõèîí 

áàéãóóëàëòûí á¿òöèéã òîäîðõîé áîëãîõîä õóâü 

íýìýð îðóóëíà. ¯¿íä ýíýõ¿¿ ÷óõàë áàéãóóëëàãûí 

÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ àæèëä Öºëæèëòèéã ñààðóóëàõ 

òºñºë áà Í¯ÁÕÕ-èéí Ãàçðûí òîãòâîðòîé 

ìåíåæìåíòèéí òºñºë ¿ð íºëººòýé îðîëöîíî. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã òîãòâîðòîé 

õºãæëèéí áîëîâñðîë, áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíò, óñíû 

òîãòâîðòîé àøèãëàëòûí òàëààð õè÷ýýëèéí õºòºëáºð 

áîëîâñðóóëàõ, çààõ àðãûí ìàòåðèàëààð õàíãàõàä 

¿ç¿¿ëýõ äýìæëýãýý íýìýãä¿¿ëýõ áîäîëòîé áàéíà. 

Ãýõäýý ØÕÀ-èéí òºñë¿¿äòýé óÿëäàà õîëáîîòîé 

áàéäàë, ÷àäàâõè, ìýäëýã òóðøëàãûí ¿íýëãýýã ñàéòàð 

õèéõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Ýíý îíû åñä¿ãýýð ñàðä 

Óëààíáààòàð õîòîä çîõèîãäîõ “Á¿ñ íóòãèéí öàã 

óóðûí ººð÷ëºëò áà öºëæèëò” ñýäýâò îëîí óëñûí 

áàãà õóðëûã Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ØÕÀèéí 

äýìæëýãòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëíà. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã òºðèéí 

áàéãóóëëàãóóä, ãàäààäûí ò¿íø¿¿ä, èðãýíèé 

íèéãýìòýé ñàéòàð õàìòðàí àæèëëàõûã ýðìýëçýæ 

áàéíà. 2009 îíû íýã ãîë çîðèëò áîë ÒÁÓ òºñëèéã 

Ýðäýñ áàÿëàã, ýð÷èì õ¿÷íèé ÿàìíû õàðúÿà 

Òîãòâîðòîé áè÷èë óóðõàéí õýëòñèéí ¿éë àæèëëàãàà 

ñàëãàõ, òýäãýýðèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, ¿éë àæèëëàãàà, 

õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿íã íü íàðèéí òîäîðõîéëæ 

ºãºõ ÿâäàë áàéíà. Íóòãèéí àðä èðãýä áîëîí 

îðîí íóòãèéí çàõèðãààäàä áàéãàëèéí íººöèéí 

ìåíåæìåíòòýé õîëáîîòîé çîõèöóóëàëòóóäûã 

õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ ìýäýë îëãîõ åðºíõèé ¿çýë ñàíààã 

¿ðãýæë¿¿ëýí áàðèìòàëíà ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ìàë÷äûí 

õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëæ, áýë÷ýýðèéí ãàçàð íóòãàà 

õàìòðàí óäèðäàõ òºëºâëºãºº ãàðãàæ, õýðýãæ¿¿ëýõ 

÷àäàâõèéã íü áýõæ¿¿ëýõ ÿâäàë ÷óõàë áàéõ áîëíî. 

Õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷èä îðîí 

íóòàãòàà õóóëü ¸ñîîð îðä ãàçàð ýñâýë óóðõàéí 

¿ëäýãäýë ãàçàð àøèãëàõ æóðìûã îäîî áàéãàà õóóëü 

òîãòîîìæòîé óÿëäóóëàí áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, 

õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Ò¿¿í÷ëýí ÕÕÀÀÕ¯ß-íû


Áýë÷ýýð, òýæýýëèéí õýëòýñ, Îòðûí á¿ñ íóòãèéí 

çàõèðãàà, Ìàë àæ àõóéí õ¿ðýýëýíãèéí (ÌÀÀÕ) 

Áýë÷ýýð, òýæýýëèéí ãàçðûí áýë÷ýýðèéí ÷àíàðûí 

ëàáîðàòîðè, ÃÕÃÇÇÃ, Öºëæèëò ñóäëàëûí òºâ, Ìàë 

ýìíýëãèéí ñóðãóóëü, Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí 

òºâ (áðóöåëë¸çûí õÿíàëò), Àøèãò ìàëòìàëûí 

ãàçðûí ÷àäàâõèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí áýõæ¿¿ëýõýä 

äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. Ìºí òºñë¿¿äèéí õ¿ðýýíä 

èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäûí, ò¿¿íèé äîòîð 

Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí õîëáîî, 

áýë÷ýýð àøèãëàã÷äûí õîëáîîä, õóâèàðàà àøèãò 

ìàëòìàë îëáîðëîã÷äûí õîëáîîä, çàãâàð ìàë÷äûí 

á¿ëã¿¿ä, ìàë ýìíýëãèéí õîëáîîä, óñíû çºâëºë, 

ôåðìåð¿¿äèéí á¿ëã¿¿äèéí ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõýä 

àíõààðíà. 

Äýýðõ äóðüäàãäñàíòàé àäèëõàí àðãà áóþó 

èíñòèòóöèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ (îðîí íóòãèéí 

òºìñ òàðèàëàã÷äûí á¿ëã¿¿ä áà Òºìñíèé ¿íäýñíèé 

çºâëºë áàéãóóëàõ) àðãà áàðèëûã ïðàêòèê 

õýðýãæèëòòýé õîñëóóëàõ çàìààð ÷àíàðòàé ¿ðèéí 

òºìñ ¿éëäâýðëýõ ñèñòåìèéã ñàéæðóóëàõàä àøèãëàíà. 

Áýë÷ýýð àøèãëàëò áà öºëæèëòèéí àñóóäëààð ãàäíû 

ò¿íøëýã÷ òàëóóäòàé ¿éë àæèëëàãààãàà óÿëäóóëàí 

çîõèöóóëàõàä ØÕÀ-èéí ç¿ãýýñ èõýýõýí îðîëöîî, 

ñàíàà÷èëãà ãàðãàæ àæèëëàíà. Áýë÷ýýðèéí ýð¿¿ë 

àõóéí õÿíàëòûã îíîâ÷òîé áîëãîõ àæèëëàãàà 

¿ðãýëæèëæ, ãîë îðîëöîã÷ òàëóóäûí äóíä áýë÷ýýðèéí 

ìîíèòîðèíãèéí íýãäñýí ñèñòåìòýé áîëíî. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã áðóöåëë¸çòîé 

òýìöýõ ¿éë àæèëëàãààíû íýãäñýí òºëºâëºãºº 

ãàðãàõàä Çàñãèéí ãàçàðò òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ õ¿÷èí 

÷àðìàéëòàà ¿ðãýëæë¿¿ëíý. Ýíý òºëºâëºãººíä 

ÕÕÀÀÕ¯ß, ÝÌß-íû õîëáîãäîõ òàëóóä õàìòðàí 

àæèëëàõ áà ØÕÀ-èéí ç¿ãýýñ ãàäíû ìýðãýæèëòíèé 

ìýäëýã òóðøëàãà, õîëáîãäîõ ìýäëýãèéí òºâ¿¿äýä 

õàíäàõ áîëîìæîîð õàíãàíà. Íýãýíò ¿éë 

àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº áàòëàãäñàíû äàðàà 

Áðóöåëë¸çòîé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðò îëîí 

óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä, ÄÝÌÁ-ûí äýìæëýã 

øààðäëàãàòàé áîëíî. 

¯ð ä¿í 2: Ìàë àæ àõóéí ñàëáàð äàõü ìàë÷äûí ýìçýã áàéäëûã áóóðóóëàõ, ãàìøãèéí áýëýí áàéäàë, 

áàéãàëü îð÷íû ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ 

Òºñëèéí òóðøèëòûí ¿å øàòàíä òýæýýëèéí áîëîí 

òºìñíèé ¿ð áýëòãýõ, áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí 

àðãóóä ¿ð ä¿íòýé áîëñîí ó÷ðààñ 2009 îíä ýäãýýð 

àìæèëòòàé áîëñîí àðãà áàðèëóóäûã ºðãºæ¿¿ëýí 

äýëãýð¿¿ëæ, àðãà÷ëàëûã îíîâ÷òîé áîëãîõ, 

òîãòâîðòîé áàéäàëä ÷èãëýæ àæèëëàõàä îíöëîí 

àíõààðíà. Òºìñ, òýæýýëèéí ¿éëäâýðëýëýýð äîòîîäûí 

õýðýãöýýãýý õàíãàõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëñýíýýð 

ýäãýýð ñàëáàðûí ýìçýã áàéäëûã áóóðóóëæ áîëíî. 

Íîãîîí àëò õºòºëáºð íýìæ 30 ñóìàíä ¿éë 

àæèëëàãààãàà ýõë¿¿ëæ, áýë÷ýýðèéí òàëõëàãäëûã 

íºõºí ñýðãýýõýä áóñ, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ õîð 

õîõèðëûã áàãàñãàæ õºðñíèé äîðîéòëîîñ óðüä÷èëàí 

ñýðãèéëýõýä ÷èãëýñýí ýêîñèñòåìèéí ìåíåæìåíòèéí 

çîõèñòîé àðãà, òåõíîëîãèóäàä (áýë÷ýýðèéí ãàçðûã 

ýýëæýýð ñýëãýí ºíæººõ, õóâèàðàà àøèãò ìàëòìàë 

îëáîðëîã÷äûã ò¿ëøíèé ººð ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõ ãýõ 

ìýò) ãîëëîí àíõààð÷ àæèëëàíà. Ò¿¿í÷ëýí Áýë÷ýýð 

àøèãëàã÷äûí çàãâàðûã ¿ðãýæë¿¿ëýí òóðøèæ, 

áîëîâñðîíãóé áîëãîõûí çýðýãöýý íóòãèéí èðãýäèéí 

õàìòûí ìåíåæìåíòèéí àðãûã áóñàä òºñë¿¿äýä 

áîëîí ººð ººð çîðèëòîò á¿ëã¿¿äýä õýðýãëýæ 

òóðøèíà. Íóòãèéí àðä èðãýäèéí á¿ëã¿¿ä áýë÷ýýðèéí 

ýð¿¿ë àõóéí ìîíèòîðèíãèéí õÿíàëòûã ¿ð ä¿íòýé 

ÿâóóëæ ÷àääàã áîëãîõûí òóëä ÃÕÃÇÇÃ-ààñ õàìòûí 

ìåíåæìåíòèéí àðãûã ¿íäýñíèé ñòàíäàðò áîëãîõîä 

àíõààð÷ àæèëëàíà ãýæ ¿çýæ áàéíà. 

Õîâä àéìàãò ãîë óñíû ñàâ ãàçðûí çºâëºë, óñ 

àøèãëàëòûí á¿ëã¿¿ä ¿¿ñãýí áàéãóóëàõàä òóñëàõ 

çàìààð ìàë÷èä, òàðèàëàí÷äûí ýìçýã ºðòºìòãèé 

áàéäëûã áàãàñãàæ, ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëíý. Áóÿíò, 

Õîâä ãîëûí ñàâ ãàçðûí õºíäèéí ýêîñèñòåì¿¿ä 

õýâðýã áîëîâ÷ óñ áàéãàà öàãò õºðñ, óñûã õàìãààëàõ 

çîõèñòîé òåõíîëîãèóäûã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ýäãýýð 

ãàçðóóäàä öºëæèëòèéã çîãñîîæ áîëîõ þì. Ãýõäýý 

óñ, ãàçðûã ¿íý òºëáºðã¿é ýñâýë ìàø õÿìä ¿íýýð 

àâàõ áîëîìæòîé õýâýýð áàéãàà ó÷ðààñ ò¿¿íèéãýý 

àð÷èëæ òîðäîõ ñýòãýëãýý õàðààõàí òºëºâøººã¿é 

áàéíà. Èéìýýñ, Õîâä àéìàãò òåëåâèçýýð íýâòð¿¿ëýõ 

áîëîâñðîëûí õºòºëáºð¿¿äýýð äàìæóóëàí àëáàí 

áóñ áîëîâñðîëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîõ áºãººä ýíý 

àæëûã Õîâä, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí 12 ýêî-ñóðãóóëèéí 

äýìæëýãòýéãýýð, ÁÑØÓß, ÁÎÀÆß, ÀÕÁ, ÃÒÕÀÍ, 

ÄÁÕÑ, Ìîíãîëûí áàéãàëü îð÷íû êîíñîðöèóì áîëîí 

èðãýíèé íèéãìèéí áóñàä áàéãóóëëàãàòàé õàìòàðñàí 

îëîí íèéòèéí ìýäëýã áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ 

êàìïàíèò àæèë ÿâóóëàõ çàìààð õýðýãæ¿¿ëíý. 

Äýýð íü, ¿ð ò¿¿õ, òàðèàëàõ, áàéãàëü îð÷íûã òîðäîæ 

õàìãààëàõ íóòãèéí òåõíîëîãèóäûã áàðèìòæóóëæ, 

WOCAT-í ìýäýýëëèéí ñàíä îðóóëíà. Ìºí 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãààñ Õîâä àéìàãò 

ò¿ëøíèé çàðöóóëàëò áàãàòàé çóóõ ¿éëäâýðëýæ 

áàéãàà îðîí íóòãèéí èðãýäýä àðèëæààíû õýëáýðò 

îðóóëàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, óã ¿çýë ñàíààã áóñàä 

àéìãóóäàä äýëãýð¿¿ëíý. 

Íýã öýãèéí ¿éë÷èëãýý 

Óëààíáààòàð õîòûí 

Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã áîëîí 

Òºâ àéìàã äàõü Íýã öýãèéí 

¿éë÷èëãýýíèé òºâ íü äàðààõ 

÷èãëýëýýð 60 ãàðóé òºðëèéí 

¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà. 

¯¿íä: 

1. Íèéãìèéí õàëàìæ, 

õºäºëìºð 

2. Íèéãìèéí äààòãàë 

3. Ãàçðûí õàðèëöàà 

4. ªì÷èéí ýðõèéí á¿ðòãýë 

5. Èðãýíèé ìýäýýëýë, 

á¿ðòãýë 

6. Ìýäýýëýë 

7. Íîòàðèàò 

8. Áàíêíû ¿éë÷èëãýý 

Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã äýõ 

ÍÖ¯-íèé òºâ íü 2007 îíä 

íýýëòýý õèéñíýýñ õîéø 

íèéò 41,267 õ¿íä, Òºâ 

àéìàã äàõü ÍÖ¯-íèé òºâ 

íü 2008 îíû ñàðààñ õîéø 

íèéò 33,765 õ¿íä òóñ òóñ 

¿éë÷èëñýí áàéíà. 

17


Ìîíãîë òºìñ õºòºëáºð óëñûí õýìæýýãýýð òºìñíèé 

¿ð ¿éëäâýðëýëèéí òîãòâîðòîé ñèñòåì áèé áîëãîõ 

àæëàà ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿâóóëíà. Ìºí ñàéí ÷àíàðûí, 

áàòàëãààæñàí ñîðòóóäûí ¿ðèéí òºìñíèé õàíãàìæèéã 

íýìýãä¿¿ëæ, áàãà õýìæýýãýýð òºìñ òàðèàëàã÷èä, 

òóñëàõ àæ àõóéí òºñë¿¿ä øóóä õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà 

ÒÁÁ-äàä íèéë¿¿ëæ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä ÷èãë¿¿ëíý. 

Ýäãýýð ôåðìåð¿¿äèéí îðëîãûã áîëîí õóâèéí 

õýðýãëýýíäýý çîðèóëæ õóðààæ áàéãàà òºìñíèé 

õýìæýýã íýìýãä¿¿ëñíýýð òºìñ òàðèàëàã÷ æèæèã 

àæ àõóéíóóäûí ¿éëäâýðëýë äîð õàÿæ 10 õóâèàð 

íýìýãäýõ áîëíî. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã, Ìåðñè Êîð, 

Äýëõèéí çºí, ÂÅÒ ÍÝÒ áàéãóóëëàãóóä õàìòðàí 

ìàëûí ýì÷ íàðûí ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé ¿çýë 

áàðèìòëàë áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ ñóðãàëòûã 

ýõë¿¿ëíý. Ìàë àæ àõóéí òºñºë íü ìàë÷èä, ìàëûí 

ýì÷ íàð, îðîí íóòãèéí çàõèðãààäòàé õàìòðàí 

áýë÷ýýðèéí äààöûí çîõèñòîé õóâü õýìæýý, íºõºí 

ñýðãýýëò, òýæýýë ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãöýýíèé ñóóðü 

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîãòîîíî. 

Ìºíãºí óñã¿éãýýð àëò îëáîðëîõ òåõíîëîãèéã 

ìºíãºí óñààð ÿëãàæ áàðèëäóóëàõ àðãààñ äóòàõã¿é 

¿ð àøèãòàé áîëîõûã õàðóóëæ, Óëñûí ìýðãýæëèéí 

õÿíàëòûí ãàçðààð áàòàëãààæóóëíà. Õóâèàðàà àøèãò 

ìàëòìàë îëáîðëîõ àæèëëàãààã îðîí íóòãèéí ýäèéí 

çàñãèéí õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëæ, áàéãàëü îð÷íû 

áîëîí õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòûã 

ìºðäñºí áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà áîëãîæ õ¿ëýýí 

çºâøººð¿¿ëíý. 

¯ð ä¿í 3: Çîðèëòîò á¿ñ íóòãèéí ìàë÷èä, õºäººãèéí èðãýäèéí îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ, 

ìàëààñ àâàõ àøèã øèìèéã äýýøë¿¿ëñíýýð òýäíèé àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõ 

Àæëûí áàéð, îëîí ÿíçûí îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýð 

õîìñäîëòîé áàéãàà íü òîãòâîðòîé õºãæèëä 

òîìîîõîí ñààä áýðõøýýë ó÷ðóóëæ áàéíà. Òýìýýíèé 

íîîñ, ñàðëàãèéí õººâðèéí íýì¿¿ ºðòãèéí ñ¿ëæýýã 

¿ðãýëæë¿¿ëýí õºãæ¿¿ëæ áîëîâñðîíãóé áîëãîñíîîð 

ìàë÷äûí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõýä òóñàëíà. Óëìààð 

ýäãýýð ìàëûí íîîñ, áèåèéí øèíæèä ãîëëîí 

àíõààðñàí ¿ðæèë ñåëåêöèéí õºòºëáºðèéã 

ýõë¿¿ëíý. 

Óâñ, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí õºãæëèéí ñòðàòåãèéã 

áîëîâñðóóëàõ àæëûã ýöýñëýí, íóòãèéí èðãýäèéí 

òºëººëºã÷äèéí õóðëààð áàòëóóëíà. Øâåéöàðèéí 

õºãæëèéí àãåíòëàã Óâñ, Ãîâü-Àëòàé àéìãóóäûí 

îðîí íóòãèéí Íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí 

ñòðàòåãèéã ýöýñëýí áàòàëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæèëëàãààã 

¿ðãýëæë¿¿ëýí äýìæèíý. 

Íîãîîí àëò õºòºëáºð îðîí íóòãèéí áàéãàëèéí 

íººöèéí ìåíåæìåíòèéí á¿ëã¿¿äýä ãàðààíû 

ìºíãº îëãîõ àðãûã ýõëýí ñàíàà÷ëààä áàéãàà. 

Ýíý àðãûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, õÿíàëòûí àðãà 

õýðýãñýë¿¿äèéã áîëîâñðóóëíà. ¯¿íòýé èæèë àðãûã 

ÒÁÓ, ÖÑÒ-èéí ¿ð øèìèéã õ¿ðòýã÷èä, õóâèàðàà àøèãò 

ìàëòìàë îëáîðëîã÷èä, óñ àøèãëàëòûí á¿ëã¿¿äèéí 

¿éë àæèëëàãààíä àøèãëàíà. Ýäãýýð á¿ëã¿¿äèéã 

ñàíõ¿¿æèëòûí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõ íü òýäýíä ýäèéí 

çàñãèéí íýìýëò ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ, îðëîãîî 

íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæ îëãîõ áîëíî. 

Òºìñíèé íýã ãà-ãààñ àâàõ äóíäàæ óðãàæ 2009 

îíä ¿ðãýëæëýí íýìýãäýõ òºëºâòýé áàéíà. Òºìñíèé 

¿éëäâýðëýë íü õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûã äýýøë¿¿ëæ, 

æèæèã ôåðìåðèéí àæ àõóéíóóäûí îðëîãûã 

íýìýãä¿¿ëýõ èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé. Àëáàí áóñ 

¿ðæ¿¿ëýã÷ íàð áóñàä òàðèàëàã÷ íàðò ¿ðèéí òºìñ 

áîðëóóëñíààð ¿ð ¿ðæ¿¿ëýã÷äèéí æèëèéí îðëîãûã 

15 õóâèàð íýìýãä¿¿ëíý. ¯éëäâýðëýë íýìýãäýõèéí 

õýðýýð òºìñíèé ¿éëäâýðëýëèéí íýì¿¿ ºðòãèéí 

ñ¿ëæýýã áèé áîëãîæ, òóðøèõ øààðäëàãàòàé. 

Øàðñàí òºìñíèé ¿éëäâýðëýëä àøèãëàõ òºìñíèé 

ýõíèé ñîðòûã Ìîíãîë Óëñàä òàðèàëæ, ¿ðæ¿¿ëýõ 

àëáàí ¸ñíû çºâøººðëèéã 2009 îíä àâàõààð 

òºëºâëºæ áàéíà. 

ÒÁÓ òºñºë “õàðèóöëàãàòàé áè÷èë óóðõàéí” 

¿çýë áàðèìòëàëààð îëîí óëñûí àæëûí õýñãèéí 

áîëîâñðóóëñàí ñòàíäàðòûí äàãóó ýêîëîãèéí 

öýâýð àëò ¿éëäâýðëýõ òóðøèëò õèéíý. Õóâèàðàà 

àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîã÷äûí îëáîðëîñîí àëòûã 

õàðèëöàí àøèãòàé íºõöëººð õóäàëäàí àâàõ äýëõèéí 

çàõ çýýëèéí õýðýãöýý ºíººãèéí ¿éëäâýðëýëèéí 

õýìæýýíýýñ èõ áàéíà. Òýä ¿éëäâýðëýñýí àëòàíäàà 

íýì¿¿ ºðòºã øèíãýýñíýýð øèíý õóóëèéí øààðäëàãûã 

ìºðäºæ àæèëëàõ, óóðõàéí àþóëã¿é áàéäàë, 

áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé òóðøëàãóóä íýâòð¿¿ëýõ 

ìàãàäëàë íýìýãäýõ áîëíî. 

18


¯ð ä¿í 4: Øâåéöàðü, Ìîíãîëûí õàðèëöààã áýõæ¿¿ëæ, çàñàãëàë, æåíäåðèéí òýãø áàéäëûã 


2009 îíä Øâåéöàðèéí Þðà ìóæèéí òºëººëºã÷èä 

Ãîâü-Àëòàé àéìàãò çî÷èëñíîîð Þðà ìóæ, Ãîâü- 

Àëòàé àéìãèéí ò¿íøëýëèéí õàðèëöàà ¿ðãýëæèëíý. 

Ìºí Áýýæèí äýõ Øâåéöàðèéí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìòàé 

õàìòðàí àæèëëàñíààð Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìíû 

õî¸ð àëáàí õààã÷èéã Øâåéöàðüò áîëîõ ýíõèéã 

ñàõèóëàõ õ¿÷íèé ñóðãóóëèëòàä îðîëöóóëíî. 2009 

îíä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà Øâåéöàðüò 

àéë÷ëàõ óðèëãàòàé áàéãàà. Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû 

Óëñ, Ìîíãîë Óëñòàé 1964 îíä äèïëîìàò õàðèëöàà 

òîãòîîñíû 45 æèëèéí îéã òîõèîëäóóëàí 2009 îíä 

äîð õàÿæ õî¸ð óäàà ñî¸ëûí ñîëèëöîî õèéõýýð 

òºëºâëºæ áàéíà. 

ÍÖ¯ òºñëèéí õ¿ðýýíä ¿ç¿¿ëæ áóé ¿éë÷èëãýýíèé 

çàõèðãààíû æóðìóóäûã îíîâ÷òîé áîëãîí 

õÿëáàð÷èëæ, èë¿¿ ¿ð àøèãòàé áîëãîíî. Òºðèéí 

çàõèðãààíû ¿éë÷èëãýýíèé òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ 

òóõàé ñàíàëûã áîëîâñðóóëæ áàéãàà áºãººä 2009 

îíä Çàñãèéí ãàçàðò òàíèëöóóëàõààð òºëºâëºæ 

áàéíà. Òóñ òºñëººñ ÍÖ¯-íèé ä¿¿ðýã áà àéìãèéí 

ò¿âøíèé çîõèîí áàéãóóëàëòûí ñòàíäàðòûã ýöýñëýí 

áîëîâñðóóëæ ñóìûí ò¿âøèíä ÍÖ¯ ÿâóóëàõ õýðýãöýý 

øààðäëàãàä ¿íýëãýý õèéíý. Òºñëººñ øèíýýð íýýõ 

ÍÖ¯-íèé òºâ¿¿äèéí áýëòãýë àæëûã õàíãàæ äóóññàí 

áºãººä Óëààíáààòàð õîòûí ×èíãýëòýé, Ñîíãèíîõàéðõàí 

ä¿¿ðýã áîëîí Ñýëýíãý, Îðõîí, Ñ¿õáààòàð, 

Õýíòèé, Ãîâüñ¿ìáýð, Äóíäãîâü, ªìíºãîâü çýðýã 

äîëîîí àéìàãò íýýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. 

Æåíäåðò ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëëèéã õºíäñºí òºñºë 

áîëîâñðóóëæ, 2009 îíû õî¸ðäóãààð õàãàñààñ 

õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýíý. Ýíý òºñºë õ¿÷èðõèéëëèéí 

õîõèðîãñäîä áîäèòîé äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ, 

òºðèéí áîëîí èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäòàé 

õàìòðàí àæèëëàíà. Õ¿íèé õóäàëäàà, æåíäåðò 

ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëýë, ýìýãòýé÷¿¿äèéã àðèëæààíû 

çîðèëãîîð àøèãëàõûí ýñðýã òýìöýõ àñóóäëààðõ 

áîäëîãûí ÿðèà õýëýëöýýð¿¿äèéã ¿ðãýëæë¿¿ëíý. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãààñ õ¿íèé 

õóäàëäààòàé òýìöýõ òóõàé áèå äààñàí õóóëü 

áîëîâñðóóëàõ, õîõèðîã÷äûã íóòàãò íü áóöààõ, 

õàìãààëàõ, õýðãèéã ø¿¿í øèéäâýðëýõýä òóñëàõ 

àñóóäëààð áóñàä îðíóóäòàé õî¸ð òàëûí ãýðýý 

õýëýëöýýð áàéãóóëàõàä àíõààð÷ àæèëëàíà. Õ¿íèé 

õóäàëäàà, æåíäåðò ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëëèéí òàëààð 

ìýäëýã îëãîõ ñóðãàëòóóäûã äóíä ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí 

õºòºëáºðò îðóóëàí, áàãø íàðûã çîõèõ ñóðãàëòàä 

õàìðóóëíà. 

Øâåéöàðèéí ýì÷ íàðûí áàã ÄÝÌÁ, ÝÌß, Ìîíãîëûí 

ýìíýëã¿¿ä, Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû èõ 

ñóðãóóëüòàé ¿ðãýëæë¿¿ëýí àæèëëàíà. Àëñûí çàéí 

ýì÷èëãýýíèé òºñëèéí õàìðàõ õ¿ðýý Óëààíáààòàðààñ 

õàëüæ, óã ¿çýë ñàíààã óëñûí õýìæýýãýýð íýãäñýí 

ñòàíäàðòàä îðóóëàí ÝÌß-íä èëãýýæ áàòëóóëíà. 

Çàõèðãààíû æóðìóóä, àæëûí óðñãàëûã 

õÿëáàð÷èëñíààð ÍÖ¯-íèé òºâ¿¿äèéí ¿éë÷èëãýý 

óëàì ñàéæðàõ áîëíî. ¯éë÷èëãýýíèé ¿ð íºëººòýé, 

èë òîä áàéäàë, óëìààð õýðýãëýã÷äèéí ñýòãýë 

õàíàìæèéã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí õóóëü ýðõ ç¿éí 

ººð÷ëºëò¿¿äèéã ñàíàë áîëãîíî. Æóðìóóäûã ¿ð 

àøèãòàé áîëãîõ, òºðèéí ÿíç á¿ðèéí áàéãóóëëàãûã 

ýäãýýð ¿éë÷èëãýýíèé òºâ¿¿äòýé ¿ð ä¿íòýé õîëáîñîí 

ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí øèéäë¿¿ä îðóóëæ ºãºõ 

çàìààð ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä ãàðàõ ºðòºã çàðäëûã 

áóóðóóëíà. 

Óëñûí æåíäåðèéí áàéäëûí ¿íýëãýýã ýöýñëýí 

áîëîâñðóóëæ, ãàäààäûí ò¿íø¿¿ä, èðãýíèé íèéãìèéí 

áàéãóóëëàãóóäààð õ¿ëýýí çºâøººð¿¿ëñíèé ¿íäñýí 

äýýð áàðèìòëàõ ãîë áàðèìò áè÷èã áîëãîíî. 

Øâåéöàðèéí õàìòûí àæèëëàãààíû Ìîíãîë äàõü 

òºëººëºã÷èéí ãàçàð æåíäåðèéí õÿíàëòûí õ¿ðýýãýý 

ØÕÀ-èéí Áåðí äýõ òºâ óäèðäàõ ãàçðààñ èð¿¿ëñýí 

àðãà õýðýãñë¿¿äýä òóëãóóðëàí áîëîâñðóóëæ, ¿ð ä¿íã 

íü ¿íýëãýýíèé ñóóðü ¿ç¿¿ëýëò áîëãîí àøèãëàíà. 

19


4.2 Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãàà 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã íü øèíý 

áàéãóóëàãäñàí Çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí õºòºëáºðèéí 

õýðýãæèëòýä õóâü íýìýð îðóóëæ, ØÕÀÑ-èéã ¯ÕÖÁ, 

Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººòýé 

óÿëäóóëàí ýðãýí õÿíàæ, øààðäëàãàòàé áîë 

çîõèõ ººð÷ëºëò îðóóëíà. 2010 îíä Ìîíãîë 

Óëñûí õ¿í àìûí òîîëëîãî ÿâàãäàõ áîëñîí òóë 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã áóñàä ãàäíû ò¿íø 

áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí òîîëëîãûí àðãà÷ëàëûí 

òàëààð òîäîðõîé íýãäñýí îéëãîëòûã áèé áîëãîæ, 

ÿíç á¿ðèéí ò¿íø¿¿äèéí õóâü îðîëöîîã õàíãàæ 

àæèëëàíà. 

Íîãîîí àëò, Ñî¸ë óðëàãèéã äýìæèõ òºñºë, Æèæèã 

¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, Þðà, Ãîâü-Àëòàé 

àéìãèéí ò¿íøëýë, Ìàë àæ àõóéí áîëîí Æåíäåðò 

ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëëèéí òºñë¿¿äèéí øèíý ¿å 

øàòûã ýõë¿¿ëíý. Æåíäåðèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿éë 

àæèëëàãààã òîìîîõîí ãîë ãîë òºñë¿¿äýä îðóóëæ 

óÿëäóóëíà. 

2008 îíû çóí õèéõýýð òîâëîñîí áàéñàí ÒÁÓ 

òºñëèéí äóíä õóãàöààíû ¿íýëãýý 2009 îíä ÿâàãäàíà. 

Ìºí Ìîíãîë òºìñ õºòºëáºð, Õ¿íèé õóäàëäààòàé 

òýìöýõ òºñºëä õèéõ ãàäíû äóíä õóãàöààíû ¿íýëãýýã 

õèéõýýð òºëºâëººä áàéíà. 

Õ¿ñíýãò 2: 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí 

àãåíòëàãèéí èíñòèòóöèéí 

çîðèëòóóäàä îðóóëàõ 

ººð÷ëºëòèéã õ¿ñíýãòýýð 

¿ç¿¿ëýâ: 

ªìíºäèéí 

îðíóóäàä 

áàðèìòëàõ 

÷èãëýëèéí 

äàãóó õèéãäýõ 

èíñòèòóöèéí 

ººð÷ëºëò¿¿ä 

ßäóóðëûã 

áóóðóóëàõàä 

¿ç¿¿ëýõ äýìæëýã 

Ýìçýã, øèëæèëòèéí 

îðíóóäàä ¿ç¿¿ëýõ 

äýìæëýã áîëîí 

õ¿íèé àþóëã¿é 

áàéäàëä îðóóëàõ 

õóâü íýìýð 

Ìîíãîëûí õºòºëáºðò õóâààðèëàãäñàí òºñºâ 2009 îíä 10 ñàÿ Øâåéöàðü ôðàíêàä 

õ¿ðýõ òºëºâòýé áàéíà. 

2007-2012 îíû ØÕÀÑ-èéí õ¿ðýýíä ¿ð ä¿íã èë òîäîîð òàéëàãíàõûã çîðüæ áàéíà. 

Ýíý àðãûã ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëèéí òóðø íàðèéâ÷ëàí áîëîâñðóóëñàí áºãººä 

ØÕÀ-èéí ìîíèòîðèíãèéí õÿíàëòûí åðºíõèé ñèñòåìä íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé 

áîëãîõ øààðäëàãàòàé. 

2009 îíä Ìîíãîë äàõü Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí øèíý òîìèëîãäîõ Ñóóðèí 

òºëººëºã÷ººñ ãàäíà Øâåéöàðü äàõü Ìîíãîëûã õàðèóöñàí àæèëòàíààð Ìàðêóñ 

Áåðëè òîìèëîãäîíî. Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë äàõü Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàðò 

çàñàãëàëûí àñóóäàë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí àæèëëóóëàõ òºëºâòýé áàéíà. 

Ñàíõ¿¿ãèéí çºâëºõèéí àëáàí òóøààëûí çàðûã äîòîîäûí àæëûí çàðûí æàãñààëòàä 

îðóóëíà. 

ØÕÀ ººðèéí ¿íýò ç¿éëñ, çàð÷ìóóä, áàéð ñóóðèà õàäãàëæ, õºòºëáºð¿¿äýý 

òóðøëàãà, ìýäëýã ÷àäâàðò òóëãóóðëàí õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð Ïàðèñèéí òóíõàãëàë 

áîëîí Àêðàãèéí ¯éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò õóâü íýìðýý îðóóëæ áàéíà. ØÕÀ 

õýä õýäýí çºâëºëäºõ á¿ëýãò èäýâõòýé îðîëöîæ áàéãààãààñ ãàäíà áýë÷ýýðèéí 

ìåíåæìåíò, öºëæèëòèéí àñóóäëààð çºâëºëäºõ á¿ëã¿¿äèéã òýðã¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýéãýýð 

õàìòðàí óäèðäàæ áàéíà. 

Áàéãàëèéí ãàìøãèéí õîõèðëûã áóóðóóëàõàä ÷èãëýñýí äýìæëýã – Òóñ àãåíòëàãèéí 

õºòºëáºð íü 2009 îíîîñ õ¿ì¿¿íëýãèéí ¿éë àæèëëàãààãàà çîãñîîæ, õºãæëèéí 

õàìòûí àæèëëàãààíä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëàõ áîëíî. 

2007-2012 îíû ØÕÀÑ íü áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò, ñàéí çàñàãëàë, 

æåíäåð çýðýã ºðãºí õ¿ðýýòýé åðºíõèé ñýäâ¿¿äýä ÷èãëýæ áàéíà. 

20


Òºñëèéí óäèðäëàãûí ÷èãëýëýýðõ ñóðãàëò äýìæëýãèéã 

¿ðãýëæë¿¿ëæ, óëìààð ìåíåæìåíòèéí áîëîí 

òºëºâëºëòèéã óð ÷àäâàðûã ñàéæðóóëíà. Ýäãýýð 

ñóðãàëòûí õýðýãöýý Ìîíãîëûí ãîëëîõ ÒÁÁ-äûí 

èõýíõýä áàéãàà ó÷ðààñ Äýëõèéí Áàíêòàé õàìòðàí 

ýäãýýð àñóóäëààð ñóðãàëòóóä çîõèîí áàéãóóëíà. 

Ñóðãàëòûã ýíý ÷èãëýëýýð ìýðãýæñýí, ìºí äîòîîäûí 

ñóðãàã÷ íàðûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëæ, ìîíãîë õýë 

äýýð ñóðãàõàä áýëýí áàéãàà Øâåéöàðèéí Æåíåâ 

õîòîä òºâòýé íýãýí ÒÁÁ-òàé õàìòðàí ÿâóóëàõ þì. 

Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò, æåíäåð, óóë 

óóðõàéí òåõíîëîãè, èðãýäèéí õàìòûí ìåíåæìåíòèéí 

àñóóäëóóäààð çºâëºõ ìýðãýæèëòí¿¿äèéã óðò 

õóãàöààãààð àâ÷ àæèëëóóëíà. 

ØÕÀ-èéí Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðóóä åðºíõèéäºº 

øèíý÷ëýí çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áàéãàà ó÷ðààñ 

2009 îíä Ìîíãîë äàõü Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí 

ãàçàðò ÷ çàðèì øèëæèëòèéí àñóóäëóóä òóëãàðàõ 

áîëíî. Îäîîãèéí Ñóóðèí òºëººëºã÷ 2009 îíû 

äîëäóãààð ñàðä íóòàã áóöàõ áºãººä ¿¿íòýé 

õîëáîîòîé øèëæèëòèéí àñóóäëûã ñàéòàð óäèðäàí 

çîõèîí áàéãóóëàõ øààðäëàãàòàé. Ìàðêóñ Áåðëè 

Ìîíãîëûí õºòºëáºðèéã õàðèóöàõ àæëàà Êàðìåí 

Òºííèññýíýýñ õ¿ëýýæ àâíà. Ò¿¿í÷ëýí çàñàãëàëûí 

òºñë¿¿äèéã çàñàãëàëûí àñóóäàë õàðèóöñàí øèíý 

çºâëºõ Áåðí äýõ òºâººñ óäèðäàõ, Óëààíáààòàð 

äàõü Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàðò çàñàãëàëûí 

ìýðãýæèëòýí àæèëëóóëàõ òºëºâòýé áàéíà. Ç¿¿í 

Àçèéí Õýëòñèéí (ÇÀÕ) øèíý äàðãà Ïðàäèéï 

Èòòè ýíý õàâàð Ìîíãîëä àíõ óäààãàà çî÷èëíî. 

Ìàðêóñ Áåðëè Ìîíãîëä èðæ øèíý òºñë¿¿ä, øèíý 

¿å øàòóóäûí òºëºâëºëòèéí ãîë ãîë ¿éë ÿâäëóóäàä 

îðîëöîõ áºãººä ýíý íü 2009 îíä àðàâäóãààð ñàðä 

Ìîíãîëä àíõ óäàà çîõèîãäîõ ÇÀÕ-èéí á¿ñ íóòãèéí 

ñåìèíàðûí ºìíº áóþó 2009 îíû åñä¿ãýýð ñàðä 

òîõèîõ ìàãàäëàëòàé áàéíà. 

¯íäýñíèé õºòºëáºðèéí àæèëòàí Ö.Ýíõ-Àìãàëàí 

Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû òåõíîëîãèéí èíñòèòóòýä 

(ETH) äîêòîðûí çýðýã õàìãààëàõ àæëàà äóóñãààä 

Ìîíãîëä ýðãýí èðæ Øâåéöàðèéí õºãæëèéí 

àãåíòëàãò ¿ðãýëæë¿¿ëýí àæèëëàõ òºëºâòýé áàéíà. 

Øâåéöàðü óëñ Øåíãåíèé õýëýëöýýðò íýãäýí îðñíîîð 

Êîíñóëûí ãàçðààñ åðºíõèé àíãèëëûí âèç õ¿ñýã÷äýä 

çºâëºãºº ºãºõ øààðäëàãà áàãàñàæ áàéíà. Õàðèí 

óðò õóãàöààíû âèç, ãýðëýëò, ýõ îðîíä íü áóöààõòàé 

õîëáîîòîé àñóóäëóóä áîëîí Øâåéöàðü èðãýäýä 

¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýã Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàð 

õàðèóöàí ã¿éöýòãýñýí õýâýýð áàéíà. 

Øâåéöàðèéí ìýñ çàñàë÷äûí áàã Óëààíáààòàð äàõü 

Òåëåìåäèöèíèé òºâòýé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ Àëñûí 

çàéí ýì÷èëãýý òºñºë áàòëàãäñàí. ªºð õî¸ð òºñëèéí 

ýõëýëèéí ¿å øàòûã áýëòãýõ áºãººä íýã íü õ¿íñíèé 

àþóëã¿é áàéäàë, íºãºº íü çàõ çýýëèéí ìåõàíèçìóóä, 

ìàðêåòèíã õýðýãëýõ áîëîìæòîé õîëáîîòîé áàéíà. 

Æåíäåðò ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëëèéí òºñºëä Í¯Áûí 

òºðºëæñºí áàéãóóëëàãààñ äýìæëýã àâàõ 

áîëîëöîîòîé. 

“SDC Ìîíãîëä” öàõèì ñîíèíûã ìîíãîë, àíãëè 

õýëýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí ãàðãàíà. Àçèéí ìýäýý (Asia 

Brief) ñýòã¿¿ëä Íîãîîí àëò òºñëèéí ¿ð ä¿íã¿¿äèéã 

íèéòë¿¿ëíý. Àæèëòàíû óäèðäàõ àæèëòàíòàéãàà 

õàìòðàí õèéõ àæèë ¿¿ðãèéí æàãñààëòûã òîãòìîë 

øèíý÷èëäýã áîëîí õî¸ð äîëîî õîíîã òóòàìä 

Áåðí äýõ òºâ óäèðäàõ ãàçàð áîëîí ñóóðèí 

òºëººëºã÷èéí ãàçðûí õîîðîíä óòñààð ÿðüæ áàéãàà 

íü òîãòìîë õàðèëöààòàé áàéõ øàëãàðñàí àðãà 

áºãººä àìæèëòòàé õýðýãæèæ áàéíà. Ñàð òóòìûí 

àæèëòíóóäûí õóðàëä õºãæëèéí õîëáîãäîëòîé 

àñóóäëóóä, òºñë¿¿äýýñ àâñàí ñóðãàìæóóäûí òàëààð 

ìýäýýëýë ñîëèëöîõ öàã îðóóëñàí õýâýýð áàéõ áîëíî. 

ØÕÀ-ò èðæ áóé ãàäààäûí çºâëºõ ìýðãýæèëòí¿¿äèéí 

äîð õàÿæ 30 õóâèéã (òºâ óäèðäàõ ãàçðààñ èðæ 

áàéãàà òºëººëºã÷äèéã îðîëöóóëàõã¿éãýýð) ººð 

áóñàä ãàäààäûí õàíäèâëàã÷òàé õàìòðàí çîõèîí 

áàéãóóëæ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ àæèëëàõûã ýðìýëçýíý. 


öºëæèëò, æåíäåðò ñóóðèëñàí õ¿÷èðõèéëëèéí 

àñóóäëààðõ îëîí óëñûí áàãà õóðëóóäûã 2009 îíû 

íàìàð Ìîíãîëä çîõèîí áàéãóóëàõààð òºëºâëººä 

áàéíà. Áýë÷ýýðèéí ìåíåæåìåíò, öºëæèëòèéí 

÷èãëýëèéí ãîë îðîëöîã÷ òàëóóäàä çîðèóëñàí 

òàíèëöàõ àÿëëûã 2009 îíû õàâàð Àâñòðàëèä õèéõýýð 

òºëºâëºñºí áàéãàà. Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãàà íü îëîí 

óëñûí èæèë òºñòýé áàéãóóëëàãóóäòàé õýëõýý õîëáîî 

òîãòîîæ ñ¿ëæýýíä îðîõ, óã õàðèëöààãàà òºñëèéí 

¿ðãýëæëýõ õóãàöààíààñ öààø ¿ðãýëæë¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ 

ñàéõàí áîëîìæèéã îëãîæ áàéíà. Ñàíõ¿¿, çàõèðãàà 

õàðèóöñàí çºâëºõ Áàéãóóëëàãûí àþóëã¿é áàéäëûí 

òºëºâëºãººã ýöýñëýí ãàðãàæ, Ñóóðèí òºëººëºã÷èéí 

ãàçðûí áîëîí ¿íäñýí òºñë¿¿äèéí àæèëòíóóäûã ñóðãàõ 

àæëàà ¿ðãýëæë¿¿ëíý. Ãýðýý áîëîí áîëîâñîí õ¿÷íèé 

ìåíåæìåíò õàðèóöñàí àæèëòàí àâ÷ àæèëëóóëíà. 

21


4.3 Ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºëò 

“ªìíºäèéí îðíóóäàä áàðèìòëàõ Øâåéöàðèéí 

õîëáîîíû çºâëºëèéí ¿íäñýí ÷èãëýë”-èéí äàãóó 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã Ìîíãîëä ¿ç¿¿ëýõ 

àëáàí ¸ñíû òóñëàëöààãàà ¿ðãýëæë¿¿ëæ, îäîî 

õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà 2007-2012 îíû ØÕÀÑ-èéí 

ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä îëãîõ ñàíõ¿¿æèëòûã æèë á¿ð 

10 ñàÿ øâåéöàðü ôðàíê îð÷èìä õ¿ðãýõ òºëºâòýé 

áàéíà. ÒÁÓ áà ÖÑÒ-èéí ñàíõ¿¿æèëòèéã ºìíº 

íü Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí õýëòñýýñ 

ãàðãàäàã áàéñíûã ÇÀÕ-èéí òºñºâ îðóóëæ íýãòãýíý. 

2009 îíîîñ õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæèéí õºòºëáºðèéã 

çîãñîîõ áîëëîî (Õ¿ñíýãò 3). 

Õ¿ñíýãò 3: 2007-2012 îíû ØÕÀÑ-èéí òºñºâ áà 

ò¿¿íèé çàðöóóëàëò 

Ýõ ¿¿ñâýð 2007 2008 2009 (òºë.) 2010 2011 2012 

Á¿ñ íóòãèéí õºòºëáºð – Ç¿¿í 

Àçèéí õýëòýñ (ÇÀÕ) 

3,987,000 7,150,000 10,000,000 10,000,000 10,000,000 10,000,000 

Äýëõèéí áàéãàëü îð÷íû 

õºòºëáºð 

2,006,000 2,000,000 

ÇÀÕ-ä 

íýãòãýñýí 

Õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæ 472,000 130,000 Çîãñîîñîí 

Áóñàä ýõ ¿¿ñâýð 1 50,000 150,000 50,000 50,000 50,000 50,000 

Ìåíåæìåíòèéí çàðäëóóä 719,000 1,150,000 700,000 2 700,000 700,000 700,000 

ÍÈÉÒ Ä¯Í 7,236,007 10,580,000 10,750,000 10,750,000 10,750,000 10,750,000 

1 

Þðà ìóæ (2007, 2008), Øâåéöàðèéí ìýñ çàñàë÷äûí áàã (2008) 

2 

Áàéãóóëëàãûí ìåíåæìåíòòýé õîëáîîòîé çàðèì çàðäàë íü ØÕÀ-èéí Áåðí äýõ òºâèéí çàðäàëä òóñãàãäñàí. 

22

ÕÀÂÑÐÀËÒ / Òåëåìåäèöèíèé õºãæëèéã äýìæèõ òºñëèéí òàíèëöóóëãà 

¯íäýñëýë 

Àëñûí çàéí ýì÷èëãýý áóþó òåëåìåäèöèí ãýäýã íü 

îð÷èí ¿åèéí ìýäýýëýë, õàðèëöààíû òåõíîëîãèéã 

àøèãëàí àíàãààõ óõààíû ìýäýýëëèéã óëñ îðîí, á¿ñ 

íóòãèéí õîîðîíä ÷ºëººòýé äàìæóóëàí ò¿ãýýõ, õ¿ëýýí 

àâàõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí àæèëòíóóäûã ñóðãàõ 

çýðýãò àøèãëàõ îíëàéí ñèñòåìèéã õýëäýã. Èéìä, 

òåëåìåäèöèí íü àëñëàãäñàí á¿ñ íóòãèéí áîëîí 

õºäºº îðîí íóòãèéíõàíä íýí à÷ õîëáîãäîëòîé. 

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ìýäýýëýë, ìýäëýãèéí ñàéí 

çîõèîí áàéãóóëàëòòàé íýãäñýí ñèñòåì áèé áîëãîõ íü 

îðîí íóòãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûíõíû ÷àäàâõèéã 

áýõæ¿¿ëæ, àíàãààõ óõààíû øèíý òóðøëàãûã îðîí 

íóòàãò íýâòð¿¿ëýõ òààòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý. 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã (ØÕÀ)-èéí 

äýìæëýãýýð Øâåéöàðèéí ìýñ çàñàë÷äûí áàã 

Áàçåëèéí èõ ñóðãóóëü áîëîí Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ë 

ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû ñóðãóóëüòàé õàìòðàí 

òåëåìåäèöèíèéã íýâòð¿¿ëýõ òºñëèéã 2005 îíîîñ 

ýõëýí Ìîíãîë óëñàä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. ØÕÀ íü 

Øâåéöàðü ìýñ çàñàë÷äûí áàãèéí ñàíàà÷èëñàí 

òåëåìåäèöèíèé òºñëèéã äýìæèæ Ìîíãîë äàõü 

ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ çàìààð òóñ 

óëñûí íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä õóâü íýìðýý 

îðóóëàõûã çîðüæ áàéíà. 

Çîðèëòóóä: 

Ýíýõ¿¿ òºñºë íü ìýñ çàñëûí ºìíºõ îíîøëîãîî 

áîëîí ìýñ çàñëûí äàðààõ àñàðãàà ñóâèëãààã 

ñàéæðóóëàõ, ýì÷ ñóâèëàã÷äàä “âèðòóàë òºâ”-ººð 

äàìæóóëàí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ çýðýã çîðèëò 

òàâèàä áàéíà. Äýýðõ çîðèëòîä õ¿ðýõèéí òóëä 

iPath ñèñòåìèéí òóñëàìæòàéãààð Øâåéöàðü ìýñ 

çàñàë÷äûí áàãèéí ¿éë àæèëëàãààíä òåëåìåäèöèíèé 

òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõèéã çîðüæ áàéíà. iPath 

(http://ipath.ch) áîë Áàçåëèéí èõ ñóðãóóëèéí 

Ïàòîëîãèéí òýíõèìèéí áîëîâñðóóëñàí íýýëòòýé ýõ 

ñóðâàëæ á¿õèé àëñûí çàéí ýì÷èëãýýíèé èíòåðíýò 

ñóâàã áºãººä àíàãààõ óõààíû ìýäëýã ìýäýýëýë 

ñîëèëöîõ, àëñûí çàéíààñ çºâëºõ, áóñàä ýì÷ 

íàðòàé çºâëºëäºõ áîëîí àëñûí çàéíààñ ñóðãàëò 

ÿâóóëàõ çýðýã õàìòûí àæèëëàãààíä àøèãëàäàã 

ñèñòåì þì. iPath-ûã Ìîíãîë óëñààñ ãàäíà Àçè, 

Àôðèê, Íîìõîí äàëàéí îðíóóä, Àâñòðàëè áîëîí 

ÀÍÓ-ä õýðýãëýæ áàéíà. Ýíý áîë ìýäýýëëèéã áîãèíî 

õóãàöààíä ýíãèéí áºãººä ¿ð ä¿íòýé, òîãòâîðòîé 

áàéäëààð äàìæóóëàõ õýðýãëýõýä õàìãèéí õÿëáàð 

äºõºì àðãà þì. 

Ãîë çîðèëãî: 

Ìîíãîë Óëñàä ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýã 

ñàéæðóóëàõ çàìààð íèéãýì ýäèéí çàñãèéí 

õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëàõ 

Òºñëèéí íýð: 

Òåëåìåäèöèíèé õºãæëèéã 

äýìæèõ òºñºë 

Õýðýãæ¿¿ëýõ õóãàöàà: 

2008 îíû 3-12 äóãààð ñàð 

Òºñºâ: 

30,000 øâåéöàðü ôðàíê 

Çîðèëòîò á¿ëýã: 

Õºäººãèéí èðãýä 

Ìîíãîë óëñûí ýð¿¿ë 

ìýíäèéí ñàëáàðûí 

àæèëòíóóä 

Õýðýãæ¿¿ëýã÷ 

áàéãóóëëàãà: 

Øâåéöàðèéí ìýñ 

çàñàë÷äûí áàã 

Ìîíãîë äàõü 

Òåëåìåäèöèíèé òºâ 

Õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýã÷èä: 

Áàçåëèéí èõ ñóðãóóëü 

 

 

 

Ìîíãîë óëñàä ýð¿¿ë ìýíäèéí ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ áîëîìæèéã áèé áîëãîõ 

Õºäºº îðîí íóòãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí àæèëòíû óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ 

Õºäºº îðîí íóòãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæ, çàðäàë çýðãèéã 

òîîöîîëñíîîð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä õóâü íýìýð îðóóëàõ áîëîìæòîé ýñýõèéã ñóäëàõ 

Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ 

óõààíû èõ ñóðãóóëü 

Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí 

áàéãóóëëàãà 

¯ð ä¿í: 

Ìîíãîë óëñàä òåëåìåäèöèíèé òºâèéã 

áàéãóóëíà 

Ìîíãîë óëñàä ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé 

÷àíàð, õ¿ðòýýìæ ñàéæèðíà 

Õºäºº, îðîí íóòãèéí íèéãýì ýäèéí çàñãèéí 

õºãæèëä õóâü íýìðýý îðóóëíà 

Õºäººãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûíõíû óð 

÷àäâàð äýýøèëíý 

Ìîíãîëûí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä 

òåëåìåäèöèíèé îðóóëæ áîëîõ õóâü íýìðèéã 

ñóäàëñàí òàéëàí ãàðãàíà. 

23

ÕÀÂÑÐÀËÒ / Ìàë àæ àõóéí òºñëèéí òàíèëöóóëãà 2008 îíû 10 äóãààð ñàð 

Òºñëèéí íýð: 

Ìàë àæ àõóéí òºñºë 

Õóãàöàà: 

Ýõíèé ¿å øàò: 

2009 – 2011 îí 

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò: 

2011 – 2015 

Òºñºâ: 

Æèëä 1.5 ñàÿ øâåéöàðü 

ôðàíê 

Õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýã÷èä: 

¯íäýñëýë 

Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí íýã ÷óõàë õýñýã áîë 

ìàë àæ àõóéí ñàëáàð áèëýý. Õºäºº àæ àõóéí 

ñàëáàðûí íèéò îðëîãûí 80 ãàðóé õóâèéã á¿ðä¿¿ëäýã 

ýíý ñàëáàð 800 ìÿíãà ãàðóé õ¿íèé áóþó íèéò õ¿í 

àìûí ãóðàâíû íýãèéí àìüæèðãààíû áàòàëãààã õàíãàæ 

áàéíà. ÕÀÀ-í ñàëáàð ººðºº ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí 

20 îð÷èì õóâèéã á¿ðä¿¿ëäýã. 1999-2002 îíä õàòóó 

øèð¿¿í ºâºë, ãàíäóó çóí áîëñíû óëìààñ ìàëûí 

òîî òîëãîé 30 îð÷èì õóâèàð áóóðñàí þì. Õàðèí 

ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëä öàã àãààðûí òààëàìæòàé íºõöºë 

áàéäëûí à÷ààð óëñûí õýìæýýãýýð íèéò ìàëûí òîî 

40 ãàðóé ñàÿ òîëãîéä õ¿ð÷ ºñººä áàéíà. 

(2004–2012 îíä), Öºëæèëòèéã ñààðóóëàõ òºñºë 

(2007-2014), Á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ 

“Áàðóóí Ìîíãîë” òºñëèéã äóðäàæ áîëíî. ÌÀÀ–í 

ñàëáàðûí õóâüä ìàëûí ýì áýëäìýëèéí ñîðèëûí 

ëàáîðàòîðèéí áàãàæ òºõººðºìæèéã ñàéæðóóëàõ 

(198 ìÿíãàí øâ.ôðàíê, 2005), Í¯ÁÕÕ-òýé õàìòðàí 

ýð÷èìæñýí ÌÀÀ–í ñóäàëãààã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ 

(115 ìÿíãàí øô, 2007), áðóöåëë¸çûí òàëààðõè 

ñóäàëãààíû ñ¿¿ëèéí ¿åèéí áàéäëûí òóõàé ìàëûí 

áîëîí õ¿í ýìíýëãèéí ñàëáàðûí õîëáîãäîõ 

àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí 

áàéãóóëàõ (36 ìÿíãàí øâ.ôðàíê, 2008 îíû 

ãóðàâäóãààð ñàð) çýðýã õýä õýäýí æèæèã òºñëèéã 

õýðýãæ¿¿ëýýä áàéíà. 

1-ð á¿ðýëäýõ¿¿í: 

ÂÅÒ Íýò ÒÁÁ 


ÕÕÀÀÕ¯ß, Óëñûí ìàë 

ýìíýëýã, àðèóí öýâðèéí òºâ 

ëàáîðàòîðè, Çàñãèéí ãàçðûí 

õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàã Ìàë 

ýìíýëýã ¿ðæëèéí ãàçàð, 

Åâðîïûí õîëáîî 


Ìîíãîë ñàðëàã íèéãýìëýã, 

Ìîíãîë òýìýý íèéãýìëýã, 

Øâåéöàðèéí Õºäºº àæ 

àõóéí êîëëåæ 


Ìàë àæ àõóéí òºñëèéã 

õýðýãæ¿¿ëýõ íýãæ 

Çîðèëòîò á¿ëýã: 

Àðõàíãàé, Áàÿí-ªëãèé, 

Áàÿíõîíãîð, Ãîâü-Àëòàé, 

Çàâõàí, Õîâä, Óâñ àéìãèéí 

ìàë÷èä 

ÌÀÀ-í ñàëáàðò òóëãàð÷ áóé ãîë àñóóäëóóä íü ìàëûí 

àøèã øèì áàãà, ìàëûí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé 

÷àíàð òààðóóõàí, ìàë ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý õàíãàëòã¿é, 

áýë÷ýýð òàëõëàãäñàí, ìàëûí òîî òîëãîé áýë÷ýýðèéí 

äààöààñ õýòýðñýí, ìàë÷äûí çàõ çýýëä õ¿ðýõ áîëîìæ 

õÿçãààðëàãäìàë, íýì¿¿ ºðòºã á¿ðä¿¿ëýõ ñ¿ëæýý 

õºãæººã¿é, óëìààð ºðñºëäººíèé òîãòîëöîî áèé 

áîëîîã¿é ÿâäàë þì. 

Ýäãýýð ñîðèëòóóäûã äàâàí òóóëàõàä íü Ìîíãîë 

Óëñàä òóñëàõ ¿¿äíýýñ Øâåéöàðèéí õºãæëèéí 

àãåíòëàãààñ õýä õýäýí òîìîîõîí òºñºë ñàíàà÷ëàí 

õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Òóõàéëáàë Áýë÷ýýðèéí 

ýêîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí “Íîãîîí àëò” òºñºë 

Ãîë çîðèëãî 

Òºñëèéí ýõíèé øàòíû çîðèëò 2009-2011 

Ìàë àæ àõóéí òºñºë íü ìàëûí àøèã øèìèéã 

äýýøë¿¿ëæ, ìàëûí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íä íýì¿¿ 

ºðòºã øèíãýýõ, ìàë÷äûí àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõàä 

áîäèòîé õóâü íýìýð îðóóëàõàä ÷èãëýãäýõ þì. Óã 

òºñëèéí ¿çýë ñàíàà ¯íäýñíèé õºãæëèéí ñòðàòåãè 

áîëîí Ìîíãîë óëñàä õýðýãæ¿¿ëýõ Øâåéöàðèéí 

õàìòûí àæèëëàãààíû 2007-2012 îíû ñòðàòåãèä 

íèéöñýí áîëíî. 

Ìàë÷èí ºðõèéí îðëîãî, àìüæèðãààíû áàòàëãààã 

íýìýãä¿¿ëýõýä õóâü íýìýð îðóóëàõ 

“Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿ð ä¿íòýé ìåõàíèçì á¿ðä¿¿ëýí, òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ ãàçðóóäàä àìüäàð÷ áóé 

ìàë÷èí ºðõ¿¿äèéí ìàëûí àøèã øèì ºñ÷, ÌÀÀ-í á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýì¿¿ ºðòãèéí ¿éëäâýðëýë, îðëîãî 

íýìýãäýæ áóé ýõíèé íààøòàé ¿ð ä¿íã õàðóóëàõ” 

Òºñëèéí á¿òýö 

Ìàë ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýíèé 

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã: Ìàëûí 

ýì÷, ìàë÷èí ºðõ¿¿äèéí ÌÀÀí 

ìåíåæìåíòèéí óð ÷àäâàð 

äýýøèëíý. 

Ìàë àæ àõóéí 

òºñëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í 

õýñã¿¿ä 

Áðóöåëë¸çûí õÿíàëòûí 

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã: Áðóöåëë¸çòîé 

òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí 

¿íäñýí õýñã¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ 

òóðøèíà. 

Ñàðëàã, òýìýýíèé àæ àõóéí 

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã: Ñàðëàã, 

òýìýýíèé ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íä 

íýì¿¿ ºðòºã øèíãýýõ ñ¿ëæýý áèé 

áîëæ ºðãºæèíº. 

Óÿëäàà çîõèöóóëàëò, ìýäëýãèéí 

ìåíåæìåíò, ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ 

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã: ÌÀÀ-í ñàëáàðò 

ãàäíû ñàíõ¿¿æèëòýýð õýðýãæ¿¿ëæ 

áóé òºñë¿¿äèéí ¿ð ä¿í, ºãººæ 

íýìýãäýíý. 

24

ÕÀÂÑÐÀËÒ / Ìàë àæ àõóéí òºñëèéí òàíèëöóóëãà 2008 îíû 10 äóãààð ñàð 

Õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿í 

1-ð á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã: 

Áàðóóí àéìãóóäûí ñîíãîãäñîí ñóìóóäûí 

ìàëûí ýì÷ íàðûí 80%-ã îð÷èí ¿åèéí ìàë 

ýìíýëýãèéí ñóðãàëò, ¿ðæèë ñåëåêö, ñ¿ðãèéí 

áîëîí áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí ñóðãàëòàíä 

õàìðóóëíà. 

Çàãâàð ìàë÷èí õºòºëáºðèéã áàðóóí àéìãóóäûí 

ñîíãîãäñîí ñóìäóóäàä õýðýãæ¿¿ëíý. 

Ìàëûí ýì÷, ìàë ýìíýëãèéí òóñëàõ àæèëòíóóäàä 

çîðèóëñàí ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ 

òàðààíà. 


Áðóöåëë¸çûí õÿíàëòûí õºòºëáºðèéã 

áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, õýðýãæ¿¿ëýõýä Çàñãèéí 

ãàçàðò äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. 

Ìàëûí ýì áýëäìýëèéí ñîðèëûí æóðìûã 

áàòëàæ, ¿ð ä¿íòýé õýðýãæ¿¿ëíý. 

Ñàìåëàñò - Èíãýíèé ñ¿¿ãýýð ¿éëäâýðëýñýí öóâðàë 

á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä 


Òýìýý, ñàðëàãèéí ãàðàëòàé íýì¿¿ ºðòºã øèíãýñýí 

á¿òýýãäýõ¿¿í (äîîä òàë íü 2) áèé áîëãîíî. 

Ìîíãîë ñàðëàã, Ìîíãîë òýìýý íèéãýìëýã¿¿äèéí 

÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëæ, òýìýýòýé áîëîí ñàðëàãòàé 

ìàë÷äûã äýìæèõýä íü òóñëàíà. 


ÌÀÀ-í ñàëáàð äàõü òºðèéí áîëîí òºðèéí 

áóñ áàéãóóëëàãà, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí 

àæëûí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëíà. 

ÌÀÀ-í ñàëáàðò ñóóðü ò¿âøèí áà íýìýëò 

õýðýãöýýíèé ñóäàëãàà õèéíý. 

Íýì¿¿ ºðòºã 

øèíãýñýí 

ñàðëàãèéí 

õººâðºí 

á¿òýýãäýõ¿¿í 

Àðõàíãàé àéìãèéí 

Èõòàìèð ñóìàí äàõü 

Ñàðëàãèéí õººâºð 

áîëîâñðóóëàõ ìýðãýæëèéí 

ñóðãàëòûí òºâ 

25

ÕÀÂÑÐÀËÒ / Òîâ÷èëñîí ¿ãñèéí æàãñààëò 

Òîâ÷èëñîí ¿ãñèéí æàãñààëò 

ÀÌÃÒÕÝÃ Àøèãò ìàëòìàë, ãàçðûí òîñíû õýðýã ýðõëýõ ãàçàð 

ÀÍ 

Àðä÷èëñàí íàì 

ÀÓÈ 

Àâëèãûí óõàìñàðûí èíäåêñ 

ÀÕÁ 

Àçèéí õºãæëèéí áàíê 

ÁÀÁ 

Áýë÷ýýð àøèãëàëòûí á¿ëýã 

ÁÎÀÆß Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàì 

ÁÑØÓß Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì 

ÂÅÒ ÍÝÒ Ìàëûí ýì÷ íàðûã ñóðãàõ òàëààð ìýðãýæñýí Ìîíãîëûí ÒÁÁ 

ÃÒÕÀÍ 

Ãåðìàíû òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýã 

ÃÕÃÇÇÃ 

Ãàçðûí õàðèëöàà, ãåîäåçè, çóðàã ç¿éí ãàçàð 

ÄÁÕÑ 

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí 

ÄÍÁ 

Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í 

ÄÝÌÁ 

Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà 

ÇÀÕ 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí Ç¿¿í Àçèéí Õýëòýñ 

ÌÀÀÕ 

Ìàë àæ àõóéí õ¿ðýýëýí (ÕÀÀÈÑ-èéí äýðãýäýõ) 

ÌÀÕÍ 

Ìîíãîë àðäûí õóâüñãàëò íàì 

Ì¯ÕÀ¯Ò Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé õóäàëäàà, àæ ¿éëäâýðèéí òàíõèì 

ÌÕÇ 

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä 

ÌÕÈ 

Ìîíãîëûí õºãæëèéí èíñòèòóò 

Í¯ÁÕÕ 

Íýãäñýí ¯íäýñíèé Áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí õºòºëáºð 

ÍÖ¯ 

Íýã öýãèéí ¿éë÷èëãýý 

ÍÝÇÕ¯× Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ¿íäñýí ÷èãëýë 

ÒÁÁ 

Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà 

ÒÁÓ 

Òîãòâîðòîé áè÷èë óóðõàé òºñºë 

ÒÕÁ 

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë 

¯ÕÖÁ 

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä ñóóðèëñàí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî 

ÕÀÁÑÒ 

Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí ñóäàëãààíû òºâ 

ÕÀ¨Ò 

Õºãæëèéí àëáàí ¸ñíû òóñëàìæ 

ÕÕÀÀÕ¯ß Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ÿàì 

ÖÑÒ 

Öºëæèëòèéã ñààðóóëàõ òºñºë 

ÖÒ¯Õ 

Öºëæèëòòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð 

ØÕÀ 

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã 

ØÕÀÃ 

Øâåéöàðèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ãàçàð 

ØÕÀÑ Øâåéöàðèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ñòðàòåãè 2007-2012 

ÝÌß 

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì 

WOCAT Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëëûí àðãà, òåõíîëîãèóäûí òîéì 

26

ЖИЛИЙН ТАЙЛАН 2008

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?