Mediat dhe publiku, dhe llojet e gazetarisë - Gazetaria

2011-02-22
Editoriali, analiza dhe komenti- hyrje
Mr.Sc. Remzie Shahini-Hoxhaj
22.02.2011
2011
Company
LOGO
Mediat dhe publiku, dhe llojet
e gazetarisë
• Publiku i referohet grupit dhe individëve që
adresohen nga mediat
• Audiencë/ publik – grupi i njerëzve që
marrin pjesë me eksperincat apo
ballafaqimin në mënyra të ndryshme në
çfarëdo lloj mediumi
• varrësisht nga ky aspekt orientohen edhe
llojet e gazetarisë
1

2011-02-22
Audienca, mediat dhe
gazetaria
1. Modeli i efekteve
2. Modeli i përdromit të mediave për kënaqjen e publikut
3. Modeli i kodimit dhe dekodimit
4. Përkufizimet e intimitetit publik
Mediat dhe publiku
INTERNETI
FILMI
Mediat e
shkruara
PUBLIKU
MUZIKA
Mediat
elektronike
2

2011-02-22
Modeli i efekteve
• Apo ndryshme modeli “hypodinamik” niset nga fakti se
çka bëjnë mediat me audiencën
• Fuqia e mediave konsiderohet të jetë mesazhin që japin
ato publikut- nga kjo pikëpamje mediat quhen masmedia
• Shkolla e Frankfurtit (1923) (Teodor Adorno, Herbert
Marcuse dhe Max Horkheimer)- u morën me studimin e
efekteve të mundshme të mediave posaqërisht radios
dhe filmit si mjet propagandues
• Teoria e tyre “Teoria Kritike” – ku faji kryesor i vihet
shoqërisë ë kapaitaliste t për shkak k të kontrollit mediave
dhe krijim e të ashtuquajturës “kulturë masive”
• Neil Postman përkundër Adornos konsumuesit e
mediave i sheh si faktor të rëndësishëm- të mësuarit
përmes argëtimit
Juergen Habermas
• Poashtu përfaqësues i Sh.Frankfurtit
• Kritika e tij i referohet aspektit filozofiko-
sociologjik
• Qasjen shoqërore në funskionin pozitiv të
masmediave në ndryshimin e strukturave të
publikut
• Me rëndësi dallimi me sferës private dhe politike
• Filozofia hermeneutike (shkenca mbi të
kuptuarit)
• Behaviors/ sjelljes and voyerisem/
soditëse(Laura Muvelyer 1970)
3

2011-02-22
Modeli i kënaqjes
Nevojat e publikut për përmbushjen e kënaqësive nga masmediat
Kognitive
(të mësuarit)
Afektive
(plotësim
emocional)
Relaksim
Integrim
Personal,
Social etj
Analiza e përmbajtjes përmes
formulës së Lasswellit
4

2011-02-22
Modeli i kodimit dhe dekodimit
• Stuart Hall (70ta) publiku ka korniza të
veçanta në interpretimin e mediave
• Dominues- prefernca e programit
• Kundërshtues – për shkaqe kulturore
• Negociues- akceptojnë ose kundërshtojnë
Shfrytëzimi i
masmediave
• publiku reagon në mënyrë subjektive duke i
klasifikuar ato në interesa shumë personale
• shfrytëzimi i i mediave në përgjithësi i është i lidhur
ngushtë edhe me konceptin jetësor të njerëzve
dhe se është më shumë se sa një aktivitet
individual
• në fakt shfrytëzimi i mediave është mjet i
kënaqjes së nevojave njerëzore dhe me këtë
paraqet një alternative funksionale të mundësive
të kënaqjes së këtyre nevojave
5

2011-02-22
Uses –and Gratifikations Approach
Modeli i përdromit të mediave për kënaqjen e publikut
• lidhet ngushtë me konceptin e përgjithshëm të përdorimit
të tyre për kënaqjen e nevojave njerëzore
• “uses-and-Gratifications Approach” (qasja e përdorimit
dhe kënaqjes/plotësimit) që me fjalë tjera masmediat për
njeriun janë burim për kënaqjen/plotësimin e interesave,
kërkesave dhe nevojave të veçanta
• Pikësynim i këtij koncepti është pranimi i përmbajtjeve të
transmetuara nga masmediat dhe para së gjithash për
këtë arsye është i suksesshëm pasi që prej kësaj gjendje
prit një plotësim dëshire, një kënaqje
Ideja e “publikut aktiv” në procesin e komunikimit
masiv mund të shpjegohet edhe në këtë mënyrë sipas
“uses-and-Gratifications Approach”:
1. Publiku i masmediave është element aktiv në procesin e komunikimit dhe
po ashtu përdorimi i mediave duhet të shihet si proces aktiv dhe i
qëllimshëm
2. Qëllimi i përdorimit të masmediave nuk orientohet vetëm në predispozitat
e pikënisjes i dhe perceptimeve normative por më shumë shpjegohet
h përmes nevojave individuale të njerëzve
3. Masmediat paraqesin një mundësi të kënaqjes së nevojave që nuk mund
të vihet në konkurrencë me instancat tjera të plotësimit të nevojave
4. recipientët i njohin nevojat e tyre dhe mundën të japin informata për to
5. Vlerësimet për rëndësinë kulturore të komunikimit masiv duhet të ngjajnë
Sipas këtij modeli nevojat mund të klasifikohen edhe në këtë mënyrë
• nevoja kognitive- informata, zgjerim dijesh, orientim etj;
• nevoja afektive- çlodhje, kuptim i problemve, kërkim për ekzistim
emocional etj;
• nevoja integrative- empati dhe identifikimin, forcim i vlerave, gjetja e
vetës, emetimi gjegj. përforcimi i modeleve të sjelljes;
• nevoja interaktive- interaksion parasocial me aktor medial, përdorimi i
përmbajtjeve medial në si mjet folës në komunikimin interpersonal.
6

2011-02-22
Arsyja e përdorimit të
mediave
• Devijimi/shmangja dhe kalimi i kohës – përmes mediave
njeriu mundohet shpesh të ik nga rutina e
përditshmërisë, nga problemet e përditshme, që njihet
edhe si një zbrazje emocionale (escape). Konsumi i
madh i mediave përmes të cili njeriu mundohet ta largoj
lodhjen psikike, krijon edhe një lloj narkotiku në to
Marrëdhëniet personale - kjo ka të bëjë me qasje quasi
social që synojnë të ndërtojnë publiku me mediat.
Zakonisht të tillë janë njerëzit që posedojnë shumë pak
kontakte shoqërore në përditshmërinë e tyre dhe për atë
i instrumentalizojnë mediat.
• Identiteti personal – njerëzit i shfrytëzojnë masmediat
për të zbuluar më shumë rreth vetës
• Kontrolli i rrethit/ ambientit- njerëzit mundohen përmes
ndihmës së mediave të marrin informata rreth botës që i
rrethon
Qasja transaksionaledinamike
• Çështja e hulumtimit të ndikimit të masmediave bazohet
në dy perspektiva:
• atë të anës “komunikatorve” apo ndryshe “të orientuar në
mediat” dhe
• atë të “recipientëve” apo “të orientuar në publik”
• Tek qasja e përdorimit dhe kënaqjes (users-gratification
approach) synohen të shpjegohen ndikimet e mediave
që krijohen si kënaqësi të recipientëve, d.m.th se cilave
përmbajtje ju referohet
• Qasja tansaksionale-dinamike paraqet një perspektiv të
tretë dhe në kuadër të saj nuk ka përfundime të
njëanshme shkak-ndikim, por këtu analizohen të dy
perspektivat ajo e ndikimit dhe ajo e shfrytëzimit, si të
lidhura me njëra tjetrën
7

2011-02-22
Qasja transaksionaledinamike
• Në fakt potenciali i ndikimit të mediave rezulton nga
interpretimi gjegjësisht nga përpunimi prej recipientëve
• është një stimulim për rezultatet e përpunimi të
informatave nga recipientët
• Ky koncept i sheh mediat dhe recipientët si pjesëmarrës
aktiv dhe pasiv në procesin e komunikimit
• Komponenta aktive gjatë komunikimit është gjatë
zgjedhjes së informatave, përpunimit dhe përshtatjes së
prezantimit të tyre varësisht nga pritjet e publikut, ndërsa
komunikatorët janë pasiv pasi që veprimi i tyre varet nga
kushtet e pranimit
• Recipienti është në fakt pasiv, pasi që duhet të zgjedh
vetëm informatat e ofruara dhe nga sjellja e cila ndikohet
konsumi i mediave (p.sh. blerja e gazetave, dëgjimi i
lajmeve çdo ditë)
Qasja transaksionaledinamike
• Komponenta aktive e sjelljes së recipientëve përshkruhet përmes
shfrytëzimit ë mediave dhe nënkupton qasjen selektive që kanë
recipientët në raport me informimin
• Sipas perspektivës së qasjes së dinamikës transaksionale mund të
argumentohet, se mediat i japin informatat të strukturuara në
mënyrë homogjene, ashtu si perceptohen edhe nga publiku
• recipientët në asnjë mënyrë nuk i kopjojnë në kokat e tyre të dhënat
mediale
• recipientët poashtu nuk e konstruktojnë një realitet subjektiv siç
mund të shihet nga perspektiva e shkallës së shfrytëzimit të
mediave
• publiku orientohet më pak në thëniet kryesore, kompleksiteti i të cilat
qëndron me kohën, dhe një pjesë e madhe e këtyre informatave të
ndryshe harrohen fare ose shkatërrohet me kohën
• interesat për informim me kohën ndryshojnë
8

2011-02-22
Teza- “Agenda Setting” (krijimi i
agjendës)
• niset nga fakti se masmediat parashohin temat të cilat
janë të rëndësishme për publikun, çka d.m.th. se ato e
përcaktojnë “rregullin ditor gjegj. ushtrojnë një funksion
tematik
• mediat ndikojnë më pak në atë se çka mendojnë njerëzit
se sa në atë për çka mendojnë
• Ky model i ndikimit në mënyrën e të menduarit se sa në
mënyrë e të sjelljes
• Këtu kemi të bëjmë me vëmendjen tonë dhe dijen rreth
problemeve ditore, të arriturat t e raportuara, personat,
temat publike dhe pyetjeve të shtruara
• arsyeja pse ky model renditet nga aspekti i perspektivës
së komunikatorëve
Teza- “Agenda Setting” (krijimi i
agjendës)
• e shpjegon përmes katër pikave:
1. Konkurrenca në tema dhe ofrimin e lajmeve- lufta për tema është e ndikuar nga
përmbajtja e një raporti për një temë, i cili varet po aq nga temat tjera.
2. Bërja e një lajmi- kur një jëlajmi iii shtohen h elemente dramatike e bënë ëtëk ketë ndikim në
funksionimin e agjendës dhe bënë që të jetë më i rëndësishëm dhe
jashtëzakonisht problematik
3. Ndërtimi subjektiv i një teme- mënyra kognitive e të perceptuarit të informatev nga
mediat prej recipientëve ka poashtu një ndikim të madh në funksionin e krijimit të
agjendës. Për atë mendohet se si reagojnë njerëzit ndaj temave të ndryshme.
(p.sh. përdorimi i termit “heroin”aludon në tregti ilegale të drogës, kriminalitet etj.)
4. Konsekuencat e ndryshimit të perceptimit të asaj që është e rëndësishme- nëse në
kuadër të efektit të krijimit të agjendës ndryshon rëndësia e temës, sërish mund të
ketë ndikim sa në komunikimin masmedial po aq edhe në atë interpersonal.
• formë të ndikimit e cila lidhet me teoritë tjera të ndikimit të mediave
9

2011-02-22
Teza e ngritjes së boshllëkut të
dijës (increasing knowledge gap)
• University of Minasota
• kur fluksi i informatave nga masmediat në një
sistem shoqëror rritet, t popullata me status t më të
lartë ekonomik dhe me edukim të lartë tentojnë
t’ju përshtaten këtyre informatave, kështu që
boshllëku i dijës synon rritet se sa të bije
• a është edukimi një veçori që dallon mënyrën e
perceptimit p të informatave dhe vetëdijes së
popullatës
Teza e ngritjes së boshllëkut të
dijës (increasing knowledge gap)
• Kjo hipotezë ka ndryshuar në vitet e 70-ta ku
motivimi për informim lidhet me funksionalitetin
individual dua të informatës
• shtresat e popullatë të motivuara për marrjen e
një informate e pranojnë më shpejt se shtresat
tjera që nuk janë të motivuara në të dhe
informata nuk parqet asnjë funksion për ta
• Përveç interesit personal dhe motivimit është një
faktor tjetër me rëndësi që është mosha; të rinjtë
mësojnë më shumë se të vjetrit
10

2011-02-22
Teza e ngritjes së boshllëkut të
dijës (increasing knowledge gap)
• Nëse shkalla e shfrytëzimit të mediave ka rëndësi në
nxënien e dijës atëherë grupet që shfrytëzojnë më
shumë mediat kanë boshllëk më të madh të dijës se sa
ata që shfrytëzojnë më pak
• Bonfandelli shpjegon se shfrytëzimi i mediave sipas
hulumtimeve të bëra sjell deri te ulja e boshllëkut të
dijes, sepse njerëzit edhe me edukim të ulët mund të
marrin dije nga mediat sidomos ato të shkruara
• fluksi i informatave rrjedh njësoj dhe shpërndarja e dijës
është relativisht homogjene, kur:
1. tema është konfliktuoze
2. ku raportimi medial është intensiv
3. kur problemi diskutohet edhe në bisedat personale
4. kur problemi i përket komunitetit në masë të madhe dhe
5. kur komuniteti është më mirë i vogël dhe homogjen
Teoria e Spirales së Heshtjes (Spiral of
Silence Theory)
• Ndikimi i mediave në këtë teori ka një
funksion akumulues
• Pozicioni dominues në raportimin mediave
ka ndikimin edhe tek përkrahësit e saj pasi
që formulimet dhe tezat rrjedhin nga
mediat
• mediat ndryshojnë këtë ë klimën e të
menduarit tek popullata
11

2011-02-22
....
• shpjegon se pse njerëzit ndiejnë nevojën që ti fshehin
opinionet, preferencat, mendimet etj., kur ndihen
minoritet me një grup të caktuar
• u lansua nga Elisabeth Neolle-Neumann për ndikimin e
masmediave në krijimin e opinionit publik
• Teoria bazohet në frikën që kanë njerëzit nga izolomi
prej shoqërisë
• opinioni publik është shumë i rëndësishëm dhe ajo e
konsideron si “lëkurë jonë sociale”
• Spiralja e heshtjes në fakt nënkupton aftësinë e njerëzve
për perceptim p.sh kur e sheh se mendimi i tij po ka
efekt ai forcohet dhe flet hapur dhe lenë vëmendjen të
bie, kur e sheh që mendimi po bie, bie në heshtje
...
• . Sipas Noelle-Neumann duhet të ekzistojnë tri korniza themelore që procesi i spirales
së heshtjes të funksionoj:
1. Duhet të ketë fusha mendimi dhe kushte të veprimit, që janë në rrjedh dhe tek të cilat
ndodh një ndryshim. Në periudhat në të cilat nuk ka një ndryshim të tillë, çdo individi i
bëhen të njohura mendimet domuniuese, dhe nuk ekzistojnë faktor që e vejnë në
lëvizje një proces të spirales.
2. Duhet të ketë mendime, të cilat janë moralisht të njëanshme dhe tek të cilat nuk ka
kundërthënie se a është diçka racionale e drejtë apo gabim, po për pozicion moralisht
të mirë dhe të keq. Opinioni publik ka gjithmonë një komponent irracionale.
3. Duhet të ketë procese në të cilat masmediat kanë një pozicion të identifikuar. Fushat e
të menduarit apo kundërthëniet politike për të cilat mediat nuk raportojnë ose janë
krejt qeta nu hyjnë në spiralen e heshtjes. Për këtë edhe verifikimet empirike nuk janë
të mundshme pa përdorimin e raporteve të mediave.
Në k ti i l ë h htj jë ë dj dh j k ht h t f kt ë ë
• Në konceptin e spirales së heshtjes një vëmendje e madhe ju kushtohet faktorëve që
e ndikojnë gatishmërinë për të folur. Këtu është shumë e rëndësishme që të izolohet
frika si p.sh. njohja me të tjerët, krijimi i simpatisë etj.
12