Dźwigary ze środnikiem ze sklejki - Instytut Konstrukcji Budowlanych ...

DŹWIGARY Z DREWNA I MATERIAŁÓW DREWNOPOCHODNYCH
W NOWOCZESNEJ TECHNOLOGII
BETONOWEGO BUDOWNICTWA MONOLITYCZNEGO
Tomasz Wiatr
Politechnika Poznańska
Streszczenie
W artykule porównano rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne dźwigarów klejonych z
drewna i materiałów drewnopochodnych. Artykuł zawiera zestawienie parametrów ponad
dwudziestu dźwigarów produkowanych w różnych krajach i wykorzystywanych jako element
konstrukcyjny inwentaryzowanych urządzeń formujących. Uwzględniono parametry
techniczne i ekonomiczne oraz charakterystyczne przykłady zastosowań.
1. Wstęp
Drewno jest stosowane w budownictwie od dawna i biorąc pod uwagę liczne jego zalety
będzie używane nadal, jednak konieczna jest oszczędność w jego użytkowaniu. Najwięcej
drewna można zaoszczędzić na deskowaniach i rusztowaniach [4], wykorzystując drewno w
sposób efektywny i celowy lub zastępując je innymi materiałami. Oba te sposoby znajdują
zastosowanie w praktyce czego przejawem są nowoczesne, inwentaryzowane urządzenia
formujące produkowane ze stali, drewna klejonego, stopów aluminium i tworzyw sztucznych.
Jedną z form wykorzystania drewna są dźwigary klejone, które będąc produktem wysoko
przetworzonym stanowią alternatywę dla tarcicy ogólnego przeznaczenia. Celem niniejszego
artykułu jest przedstawienie rozwiązań materiałowo–konstrukcyjnych tych dźwigarów.
2. Klasyfikacja ogólna
Dźwigary przedstawione w artykule posiadają konstrukcję belkową o przekroju
dwuteowym ze środnikiem prostym lub kratownicową (w przypadku dźwigarów
kratownicowych przyjęto analogię belkową). Cechą wspólną wszystkich przedstawionych
dźwigarów jest materiał, z którego wykonano pasy, to znaczy drewno lite łączone na długości
za pomocą klinowych złączy klejonych, to znaczy tak zwanego złącza niemieckiego [5].
Podobny jest sposób łączenia pasów ze środnikiem, to znaczy klejone, klinowe połączenie na
pióro i wpust. W przypadku dźwigarów dwuteowych pióro i wpust są frezowane na całej
długości dźwigara, natomiast w przypadku dźwigarów kratownicowych do łączenia pasów z
krzyżulcami frezuje się bruzdy jedynie w węzłach kratownicy. Wyróżnikiem każdego

ozwiązania i podstawą ogólnej klasyfikacji przedstawionej na rysunku 1 jest materiał, z
którego wykonano środnik.
Rys. 1. Klasyfikacja ogólna dźwigarów
DREWNO LITE
SKRATOWANIE
Z DREWNA LITEGO
DREWNO KLEJONE
RÓWNOLEGŁOWARSTWOWE
h f
b
SKLEJKA
h w
h f
b w
PŁYTA DREWNIANA
TRÓJWARSTWOWA
PŁYTA WIÓROWA
DREWNO LITE
INNE MATERIAŁY
DREWNOPOCHODNE
3. Charakterystyka szczegółowa
W tabeli 1, która przedstawia klasyfikację dźwigarów ze względu na ich charakterystyki
szczegółowe zastosowano następujące, umowne oznaczenia poszczególnych rozwiązań
materiałowo-konstrukcyjnych:
- dl - dźwigar z drewna litego (krawędziak, bal, deska - według [7]),
- dr - dźwigar ze środnikiem z drewna klejonego równoległowarstwowego,
- sk - dźwigar ze środnikiem ze sklejki,
- pt - dźwigar ze środnikiem z drewnianych płyt trójwarstwowych,
- pw - dźwigar ze środnikiem z płyt wiórowych,
- kr - dźwigar kratownicowy.
Klasyfikacja szczegółowa w tabeli 1 zawierająca oznaczenia wymiarowe przedstawione na
rysunku 1 została sporządzona w oparciu o następujący schemat:
symbol - katalogowy symbol dźwigara (lub symbole odmian dźwigara),
typ - umowne oznaczenie dźwigara (opisane wyżej),
h f x b - wymiary pasów [mm],
b w / b k x h k - grubość środnika lub wymiary przekroju krzyżulca [mm],
g - ciężar jednostkowy dźwigara [kg/m],
M - graniczna wartość momentu zginającego [kNm],
Q - graniczna wartość siły poprzecznej [kN],
EI - sztywność przekroju przy zginaniu [kNm 2 ].

Tab. 1. Klasyfikacja szczegółowa dźwigarów
firma
dane szczegółowe dźwigarów
państwo
wysokość przekroju dźwigara [mm]
E [N/mm 2 ] 160 200 240 300 360
Doka H16N H16P H20N H20P - H30 H36
Austria pt pw pt pw pt pt
65x35 80x40 97x54 97x54
27 33 33 33
3,5 4,25 5,0 5,6 8,0 9,0
2,7 5,0 13,5 17,0
7,5 8,5 11,0 15,0 17,0
... 250 450 1250 1850
Hüssor - HW20 HW24 - -
Francja sk sk
80x46 80x66
27 33
5,0 7,0
5,2 7,9
10,0 14,2
12000 574 1046
Meva HT16 HT20 HT24 HT30 H36
Niemcy pt pt pt pt ...
65x35 80x40 96x57 96x57 ...
26,6 30 30 30 ...
3,2 4,8 6,8 7,8 9,0
2,7 5,0 ... ... 17,0
7,5 11,0 ... ... 17,0
... 250 450 ... ... 1850
Noe - H20 - - -
Niemcy sk
80x46
27
5,0
5,0
11,0
... ...
Peri VT16 VT16K VT20 VT20K GT24 - T70V
Niemcy pw pw kr kr
80x40 80x40 80x60 70x95
27 27 28x80 80x60
4,6 5,9 5,9 7,8
3,5 5,0 7,0 15,0
8,5 11,0 14,0 23,0
10000 ... 429 800 2750
Plettac - H200 - - -
Niemcy sk
80x45
28
5,0
5,0
11,0
... ...
Thyssen C16/8 C20/8 R24 - R36
Hünnebeck dr dr kr kr
Niemcy 80x36 80x36 81x60 95x60
57 60 28x85 70x~53
5,5 6,7 6,0 8,0
3,6 5,5 7,0 14,0
7,6 10,0 14,0 20,0
11000 288 550 891 2888
Wykonawcy 80/160 80/200 80/240 - -
na budowach dl dl dl
80x160 80x200 80x240
- - -
7,7 9,6 12,5
3,4 5,3 7,6
7,7 9,6 11,6
8000 219 427 737

Z uwagi na zróżnicowane rozwiązania materiałowe poszczególnych dźwigarów (gatunek i
pochodzenie drewna) w pierwszej kolumnie zamieszczono moduł sprężystości E dla drewna,
podawany przez producentów dźwigarów. W tych przypadkach kiedy nie udało się ustalić
niektórych parametrów dźwigara wpisano wielokropek. Wtedy kiedy dane w tabeli są
kompletne wystarczają do przeprowadzenia obliczeń zgodnie z obowiązującą normą [8].
• Technologiczność. Technologia montażu deskowań wymaga przenoszenia, montażu i
demontażu wielu elementów, wśród których dźwigary należą do najliczniejszych. W związku
z tym mają one duży wpływ na przebieg pracy i pracochłonność (w mniejszym stopniu
dotyczy to scalanych deskowań wielkowymiarowych). Poza tym konieczne jest łączenie
dźwigarów z wieloma innymi elementami deskowań. W świetle powyższych wymagań
istotny jest ciężar dźwigara oraz kształt przekroju, które powinny ułatwiać ręczne
przenoszenie dźwigarów oraz mocowanie innych elementów za pomocą specjalnych złączy.
Użycie gwoździ należy ograniczać do minimum ze względu na przyspieszone zużycie
dźwigarów, tym bardziej że poszczególne systemy deskowań zawierają specjalne złącza
(rysunek 2) do pewnego, nieniszczącego i mało pracochłonnego łączenia.
• Zabezpieczenia przed uszkodzeniami. W zakresie destrukcyjnego oddziaływania
wilgoci wszystkie przedstawione dźwigary poddawane są impregnacji w celu zabezpieczenia
przed nasiąkliwością i korozją biologiczną. Najczęściej stosowana jest zanurzeniowa metoda
impregnacji, a niektóre dźwigary impregnowane są dodatkowo od czoła (Doka, Noe, Plettac).
Z uwagi na specyfikę prac montażowych na placu budowy bardzo istotne są zabezpieczenia
dźwigarów przed uszkodzeniami mechanicznymi, szczególnie przed rozłupywaniem pasów.
Końce pasów są najczęściej ukosowane lub wzmacniane nakładkami z blachy stalowej
ocynkowanej lub z tworzyw sztucznych.
Fabrycznie sporządzone zabezpieczenia są istotnym czynnikiem warunkującym zakładaną
trwałość i z tego względu docinanie dźwigarów na budowie (zwłaszcza dźwigarów
kratownicowych) jest niedopuszczalne. Jeśli w nietypowym przypadku standardowe długości
nie są odpowiednie istnieje możliwość zakupu dźwigarów o długości określonej
indywidualnie. Zwykle jednak nie jest to konieczne, zwłaszcza jeśli występuje stopniowanie
długości co 0,30 m (jak w przypadku dźwigarów GT24 i Compact oraz dźwigarów firmy
Hüssor) lub co 0,31 m (jak w przypadku dźwigarów R24).
• Trwałość. Trwałość dźwigarów z drewna klejonego z założenia stanowi o ich różnicy
względem dźwigarów z drewna litego (krawędziaki, bale, deski). Drewno lite stosowane na
budowach nie jest zwykle impregnowane i dlatego szybko ulega odkształceniom i pękaniu.
Poza tym tarcica na skutek różnego oddalenia elementów tartych od rdzenia posiada naturalną
skłonność do odkształceń i może temu jedynie przeciwdziałać niezmienna wilgotność
drewna. Utrzymanie stałej wilgotności drewna jest jednak trudne w warunkach placu budowy
– biorąc pod uwagę zmienność warunków atmosferycznych w trakcie realizacji robót
budowlanych oraz specyfikę technologii betonowego budownictwa monolitycznego. W
przypadku drewna klejonego niebezpieczeństwo odkształceń dźwigara może być zmniejszone
do minimum, głównie przez właściwe usytuowanie poszczególnych elementów w przekroju
klejonym.
W związku z tym, że trwałość dźwigarów nie zawsze jest podawana przez ich producenta
przyjęto, że trwałość określona dla niektórych dźwigarów jest jednakowa dla wszystkich
dźwigarów danego typu. W tym celu poniżej zestawiono okresy użytkowania lub krotności
użycia dźwigarów poszczególnych typów a w nawiasach podano symbole dźwigarów, które
przyjęto za podstawę określenia trwałości wszystkich dźwigarów danego typu:
- dźwigary z drewna klejonego równoległowarstwowego (C20/8 i C16/8) - 90 [6],

- dźwigary ze środnikiem ze sklejki (H20 firmy NOE) - 60 do 80 [6], przyjęto 70,
- dźwigary ze środnikiem z drewnianych płyt trójwarstwowych. Ze względu na większą
odporność samych płyt trójwarstwowych w porównaniu ze sklejką założono, że trwałość
wynosi 80,
- dźwigary ze środnikiem z płyt wiórowych są stosowane od kilku lat i trudno precyzyjnie
określić ich trwałość jednak firma Peri udziela na takie dźwigary czteroletniej gwarancji [12],
- dźwigary kratownicowe. Firma Peri udziela na takie dźwigary ośmioletniej gwarancji
(GT24) a według [15] krotność użycia dźwigarów kratownicowych (R24) wynosi 130,
- dźwigary z drewna litego o przekroju prostokątnym. Tarcica iglasta ogólnego
przeznaczenia, niezabezpieczona w żaden sposób posiada według danych polskich
przybliżoną krotność użycia 5 [15]. Według danych niemieckich krotność ta wynosi 40 [13] i
odnosi się zapewne do drewna struganego i impregnowanego, jakie często używane jest na
budowach w Niemczech.
• Cena zakupu. W tym zakresie dane są najbardziej niekompletne, co wynika z trudności
w ich uzyskaniu od poszczególnych firm. Z tego względu ustalono następujące przybliżone
dane cenowe (rynek niemiecki, pierwsza połowa lat dziewięćdziesiątych):
- w przypadku dźwigarów klejonych o jednakowej wysokości ceny kształtują się następująco:
- cena dźwigarów o wysokości 160 mm waha się w granicach od 12 do 17 DM/m,
- cena dźwigarów o wysokości 200 mm waha się w granicach od 15 do 19 DM/m, przy
czym dźwigary ze środnikiem z płyt wiórowych są tańsze przy zakupie o około 10 % od
dźwigarów ze środnikiem z płyt trójwarstwowych,
- cena dźwigarów kratownicowych o wysokości 240 mm wynosi conajmniej 25 DM/m,
- cen pozostałych dźwigarów klejonych nie udało się ustalić,
- cena zakupu tarcicy w formie bali (wyszczególnionych w tabeli) wynosi od 4 do 6 DM/m.
4. Wnioski
Jak wynika z przedstawionych danych poszczególne rozwiązania materiałowokonstrukcyjne
różnią się dość znacznie w zakresie cech techniczno-ekonomicznych.
Sformułowano następujące wnioski w formie oceny ogólnej każdego z rozwiązań:
• Dźwigary z drewna litego o przekroju prostokątnym są nadal stosowane na
budowach (nie tylko w Polsce). Wykorzystywana jest zwykle tarcica obrzynana ogólnego
przeznaczenia z drzew iglastych (głównie sosna, rzadziej świerk) w formie krawędziaków,
bali i grubych desek. Dźwigary tego rodzaju posiadają najbardziej skrajne parametry i
charakteryzują się najniższą ceną zakupu w porównaniu z pozostałymi dźwigarami o takich
samych wymiarach gabarytowych. Parametry wytrzymałościowe są najwyższe jednak
wykorzystanie materiału w prostokątnym przekroju zginanym jest dalekie od optymalnego a
w efekcie ciężar jednostkowy jest największy. W systemach urządzeń formujących
produkowanych w Polsce od lat sześćdziesiątych na licencji firmy Acrow [3], a także w
innych przypadkach [6] przewidziano kilka rodzajów połączeń elementów systemowych z
elementami drewnianymi, jednak przekrój prostokątny nie sprzyja eliminacji połączeń na
gwoździe. Główną przyczyną stosowania dźwigarów z tarcicy jest niska cena zakupu tarcicy
w stosunku do dźwigarów z drewna klejonego, przy czym w Polsce dysproporcja cenowa jest
szczególnie wyraźna, ponieważ cena zakupu tarcicy jest niższa niż w krajach Europy
zachodniej, natomiast przedstawione dźwigary klejone wymagają importu z tych krajów
(poza tym opłaty graniczne dodatkowo podwyższają cenę dźwigarów). Zupełnie odmienną
sytuację stwarza możliwość okresowej dzierżawy wybranych systemów urządzeń

formujących (w tym także dźwigarów z drewna klejonego) oraz planowane rozpoczęcie
produkcji dźwigarów klejonych w Polsce.
• Dźwigary z drewna klejonego równoległowarstwowo stosowane są jedynie przez
niemiecką firmę Thyssen Hünnebeck w przypadku dźwigarów typu Compact (C20/8 i C16/8).
Wśród dźwigarów stosowanych na rynku niemieckim, przedstawionych w artykule, jedynie
dźwigary typu Compact nie posiadają niemieckiego świadectwa dopuszczenia do stosowania,
ponieważ zdaniem ich producenta w tym przypadku nie jest to konieczne. Wynika to z
masywnej konstrukcji dźwigarów Compact, które są równocześnie najcięższe wśród
przedstawionych dźwigarów klejonych. Cena zakupu dźwigarów klejonych w ogóle jest
stosunkowo wysoka jednak sam fakt zastosowania przekroju dwuteowego daje wiele korzyści
– dźwigary Compact można łączyć z innymi elementami za pomocą wielu łączników
mocowanych do pasów (półek) dźwigara. Za sprawą warstwowego ułożenia elementów w
przekroju i użycia drewna świerkowego skłonność do odkształceń jest wyeliminowana, tym
bardziej że zastosowano świerk skandynawski charakteryzujący się wąskosłoistością.
W konsekwencji trwałość tych dźwigarów jest najwyższa w porównaniu z pozostałymi
przekrojami pełnościennymi (jedynie dźwigary kratownicowe posiadają większą trwałość).
Z obserwacji autora na budowach wynika, że dźwigary typu Compact wykazują skłonność
do powstawania niewielkich pęknięć na końcach (od czoła), co wynika zapewne z
zastosowania drewna świerkowego, które mimo braku tendencji do odkształceń posiada
naturalną skłonność do pęknięć. Nie bez znaczenia jest również fakt zastosowania w
przekroju dźwigara warstw o stosunkowo dużej grubości równej około 4 cm, które wobec
możliwości wielokrotnego nasiąkania od czoła i wysychania mogą pękać. Impregnacja nie
jest tutaj środkiem wystarczającym, ponieważ końce dźwigarów ulegają uszkodzeniom
podczas nieuniknionych uderzeń w trakcie montażu. Okresowe konserwacje dźwigarów mogą
minimalizować ryzyko powstawaniu uszkodzeń.
• Dźwigary ze środnikiem ze sklejki są obecnie stosowane przez francuską firmę Hüssor
(HW20 i HW24) oraz przez niemieckie firmy: Noe (H20) i Plettac (H200). Dźwigary ze
środnikiem ze sklejki należą do najlżejszych wśród dźwigarów pełnościennych, przy
parametrach wytrzymałościowych nie odbiegających od parametrów pozostałych dźwigarów,
wyjąwszy dźwigary francuskiej firmy Hüssor wykonane z drewna liściastego, posiadające
znaczną sztywność (sztywność tych dźwigarów przewyższa nawet sztywność masywnych
dźwigarów Compact – jednocześnie przy mniejszym ciężarze jednostkowym). Zastosowanie
drewna w tym przypadku wynika jednak ze specyficznej struktury drzewostanów we Francji,
które obfitują w drzewa liściaste. Trwałość dźwigarów ze środnikiem ze sklejki (określona
dla dźwigarów z pasami z drewna iglastego) jest przeciętna w porównaniu z trwałością
pozostałych dźwigarów. W zakresie technologiczności dźwigary te są korzystnym
rozwiązaniem (podobnie jak pozostałe dźwigary ze środnikiem z materiałów
drewnopochodnych) ze względu na niewielką grubość środnika w stosunku do szerokości
pasów. Umożliwia to pewne łączenie dźwigarów z innymi elementami za pośrednictwem
pasów dźwigara (rysunek 2).
• Dźwigary ze środnikiem z drewnianych płyt trójwarstwowych reprezentowane są
najliczniej. Dźwigary takie stosowane są przez austriacką firmę Doka (H16N, H20N, H30,
H36) oraz przez niemieckie firmy: Meva (HT16, HT20, HT24) i Wendler (dźwigar HW20 nie
uwzględniony w tabeli 1 ze względu na brak szczegółowych danych) oraz w ograniczonym
zakresie przez firmę Peri (dźwigar T20 nie stosowany w Europie). Dane dotyczące
poszczególnych dźwigarów przedstawione w artykule pozwalają sądzić, że dźwigary ze
środnikiem z płyt trójwarstwowych nie różnią się w sposób istotny od dźwigarów ze

środnikiem ze sklejki, jednakże dane cenowe nie są ani precyzyjne, ani pełne a założona
wcześniej trwałość dźwigarów ze środnikiem z płyt trójwarstwowych jest niepewna.
Oddzielne potraktowanie w artykule obu rodzajów dźwigarów podyktowane było odmiennym
traktowaniem samych płyt trójwarstwowych w stosunku do sklejki. Dotyczy to rynku
niemieckiego, gdzie stworzono specjalną normę dla płyt trójwarstwowych [2]. W Polsce
norma [8] bierze pod uwagę jedynie sklejkę trójwarstwową.
Rys. 2. Przykłady połączeń systemowych wykorzystujących kształt przekroju dźwigara
• Dźwigary ze środnikiem z płyt wiórowych stosowane są od kilku lat przez austriacką
firmę Doka (H16P i H20P) oraz przez niemiecką firmę Peri (dawniej VT16 i VT20 a obecnie
VT16K i VT20K). Jest to zapewne związane z niższą o około 30 % ceną płyt wiórowych w
stosunku do tarcicy iglastej, co wynika z analizy cen w Niemczech, Austrii i Polsce [1], [14].
Płyty wiórowe są również znacznie tańsze w stosunku do innych drewnopochodnych
materiałów wielkopowierzchniowych [9] i w efekcie dźwigary ze środnikiem z płyt
wiórowych są tańsze od innych dźwigarów klejonych (parametry wytrzymałościowe nie
wykazują różnic). W zakresie ciężaru jednostkowego i trwałości dźwigary ze środnikiem z
płyt wiórowych są mniej korzystne niż pozostałe dźwigary ze środnikiem z materiałów
drewnopochodnych, ale w zakresie technologiczności połączeń nie różnią się od nich.
• Dźwigary kratownicowe z drewna stosowane są przez niemieckie firmy: Peri (obecnie
GT24, wcześniej T70V) i Thyssen Hünnebeck (obecnie R24, wcześniej R36). W ramach
stosowanego przed laty w Polsce systemu deskowań inwentaryzowanych "Śląsk" także

wykorzystywano kratownicowe dźwigary klejone. Produkowano je w Zakładach
Wielkowymiarowych Konstrukcji Drewnianych w Cierpicach koło Torunia [11].
Podstawową zaletą kratownicy w stosunku do przekrojów pełnościennych jest mniejszy
ciężar jednostkowy. Konstrukcja kratownicy i jakość produktu sprawiają, że dźwigary
kratownicowe znacznie przewyższają wszystkie pozostałe pod względem parametrów
technicznych (parametry wytrzymałościowe, trwałość, technologiczność). Technologiczność
dźwigarów kratownicowych przejawia się w bardzo wielu typach łączników (rysunek 2)
i w ergonomiczności kształtu przekroju (możliwość łatwego chwycenia dłonią za krzyżulec w
trakcie podnoszenia poszczególnych dźwigarów). Dźwigary o wysokości 360 mm są równie
łatwe do uchwycenia dłonią, jednak prawdopodobnie ze względu na znaczny ciężar zostały
wyeliminowane na rzecz dźwigarów o wysokości 240 mm. Jedyną wadą jest wysoka cena
zakupu (ponad czterokrotnie przewyższająca cenę zakupu tarcicy o jednakowych wymiarach
gabarytowych), jest ona jednak rekompensowana wyjątkowo dużą trwałością dźwigara
kratownicowego, która może dochodzić nawet do 10 lat [6] – pod warunkiem istnienia
kultury technicznej w fazie eksploatacji.
Brak danych cenowych dla pozostałych dźwigarów klejonych o tej samej wysokości, co
dźwigary kratownicowe (0,24 m i więcej) utrudnia ich porównanie, ale z całą pewnością
znaczny ciężar dźwigarów pełnościennych jest podstawową wadą, jeśli bierze się pod uwagę
możliwość ręcznego przenoszenia i montażu poszczególnych dźwigarów.
5. Uwagi końcowe
Przedstawione rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne dźwigarów stosowanych
powszechnie w wielu krajach świata, i w coraz większym zakresie w Polsce, wykazują dużą
różnorodność form wykorzystania drewna i materiałów drewnopochodnych. Należy przy tym
stwierdzić, że stosowanie wysokojakościowych dźwigarów z drewna klejonego i materiałów
drewnopochodnych w technologii betonowego budownictwa monolitycznego jest
odpowiednim krokiem w kierunku eliminacji nadmiernego zużycia drewna na współczesnym
placu budowy.
Piśmiennictwo
[1] Drewno, produkcja - Rynek. ITD Centrum Marketingu Drzewnictwa i Meblarstwa,
Poznań 1992,
[2] Harsein W.: Płyty do deskowań do betonu wytworzone z drewna i tworzyw drzewnych.
Holz-Zentralblatt, 1979, nr 9, s.135-136,
[3] Instrukcje stosowania i obsługi deskowań MONOFORM, U-FORM, STAL-FORM, AW,
ASt, RP. ZREMB,
[4] Kostuch R., Góra E.: Drewno w budownictwie i potrzeba jego oszczędzania. Inżynieria i
Budownictwo, nr 6/94,
[5] Kozak R.: Konstrukcje drewniane. Wydanie II przerobione. PWN, Warszawa-Poznań
1963,
[6] Materiały informacyjno-reklamowe firm: Doka, Meva, Noe, Peri, Plettac, Thyssen
Hünnebeck, Wendler,
[7] PN-75/D-01001 Tarcica. Podział, nazwy i określenia,
[8] PN-81/B-03150 Konstrukcje z drewna i materiałów drewnopochodnych. Obliczenia
statyczne i projektowanie,
[9] Pracht K.: Budownictwo drewniane. Arkady, Warszawa 1991,
[11] Rowiński L., Kobiela M., Skarżyński A.: Technologia monolitycznego budownictwa
betonowego. PWN, Warszawa 1986,

[12] Rowiński L.: Nowoczesne, systemowe deskowania ścian monolitycznych. Przegląd
Budowlany, Warszawa 6/1991,
[13] Seeling R.: Wirtschaftlichkeitsvergleiche und Nutzwertanalysen zur Auswahl von
Schalsystemen. Technika, Vilnius 1993,
[14] Strykowski W., Ratajczak E.: Ceny drewna i materiałów drewnopochodnych w Polsce i
w wybranych państwach. Przegląd Drzewny, nr 11/1994,
[15] Wskaźniki kalkulacyjne. Sympozjum Hünnebeck-Prim. Wrocław 1992.