Klikoni këtu - Lajme / News Albemigrant

More documents

Recommendations

Info

Arbëreshe dhe shqiptarë në dyert e Romës Ky është shkrimi i parafundit i këtij cikli për arbëreshët në “Illyria” dhe pjesa e dytë e një botimi që pata në “Gazeta Shqiptare” në mes të muajit shkurt. Titullohej “Në dyert e Romës ka rrënjë shqiptare. Në pak radhë po përmbledh thelbin e tij. Bashkëkombësit tanë të vjetër gjenden jo vetëm në hapësirat e tyre tradicionale, në Kalabri, Siçili, Pulia dhe Molise, por dukshëm edhe përreth kryeqytetit italian. Vendndodhja e tyre nuk janë vetëm tre qyteza (sidomos në Pianiano, rrethinat e Viterbos), por edhe në Grotaferrata. Kjo e fundit është e vendosur në shpatullën e butë të një kodre me klimë shumë të shëndetshme dhe ku e gjithë Roma shtrihet “nën këmbë. Mjaft nga vip-at e kryeqytetit italian aty kanë ndërtuar vilat, shtëpitë e dyta. Kjo është një traditë mbi dy mijëvjeçare e aristokracisë romane, që kur bënte histori perandoria e tyre e madhe. Ajo që në Grotaferrata është e veçantë për ne shqiptarët ka të bëjë me praninë në këtë qytet të një institucioni fetar shumë të rëndësishëm. Emri i tij në gjuhën italiane shkruhet Monastero di Santa Maria. Pra është një manastir. Ka pamjen e një kompleksi me të paktën tetë godina të stilit mesjetar dhe është i rrethuar me mure të lartë si të jetë një kështjellë. Në të jetojnë një duzinë me murgj dhe të gjithë i drejton arkimandriti Emiliano Fabrikatore (Emiliano Fabbricatore). Ai është një arbëresh nga Shën Sofia dhe i gëzohet shumë përkatësisë etnike shqiptare. Në pjesën e parë të shkrimit për Grotaferratën bëja fjalë edhe për një arkimandrit tjetër arbëresh, Marko Peta (Marco Petta). Ishte nga Hora e Arbëreshëve (Piana degli Albanesi), qyteza më e madhe e bashkëkombësve tanë në Siçili. Ai tashmë ka ndërruar jetë. Përveç një periudhe kur drejtoi manastirin Marko Peta për shumë kohë ka qenë edhe drejtori i bibliotekës së tij. Pikërisht këtu, tek fama e kësaj biblioteke, është i zëshëm edhe një mjedis i specializuar për restaurimin e librave shumë të vjetër, midis tyre edhe i mbi njëmijë hartave, skicave, studimeve gjeometrike dhe blloqeve të shënimeve të Leondardo Da Vinçit. Në këtë bibliotekë nuk mungon edhe një seksion shqiptar. Ky të befason për pasurinë e madhe të librave në gjuhën tonë. Në shkrimin “Në dyert e Romës ka rrënjë shqiptare” citoja edhe gazetën dy gjuheshe, të përmuajshmen “Rrënjët-Le Radici. Botues dhe kryeredaktor i saj është Hasan Aliaj, bashkëkombës i emigruar në Itali pas viteve nëntëdhjetë. Arkimandriti arbëresh Emiliano Fabrikatore herë pas here e ndihmon financiarisht këtë botim, përherë duke e këputur këtë shpenzim prej pagës së vet. Rrënjët-Le Radici” ka në letër një tirazh prej dy mijë kopjesh dhe në formatin elektronik të dërgueshëm në disa qindra adresa. Ajo boton histori të vyer të kombit tonë dhe bën të njohur frymën tonë perëndimore. Në asnjë rresht nuk merret me politikë apo punë partish. Paketa të saj në dhjetëra kopje shkojnë që nga Australia dhe Zelanda e Re deri në Argjentinë, nga Greqia deri në Norvegji e Danimarkë. Nuk mungojnë në Kanada dhe sigurisht hyjnë edhe aty, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Nju Jork. Grotaferrata gëlon nga arbëreshët dhe shqiptarët. Mjafton të jesh i vëmendshëm ndaj pranisë së tyre, sepse këtu ata nuk janë të potershëm. Bashkërisht të gjithë nuk mblidhen kurrë. Kalojnë jetë të mënjanë. Kjo ndodh jo vetëm sepse si të gjithë bashkëkombësit e trashëgojnë të paprekur këtë defekt moskolektiviteti, por edhe sepse janë tashmë të integruar në mënyrën e jetesës së vendasve, edhe ajo jo aq shumë me frymëzim të bashkuari. Ndonjëherë këta bashkëkombës ndihen mes italianëve si qytetarë të mëdhenj, pse jo edhe zotërinj. Janë evropianizuar për fat të mirë. Megjithatë ndihen jo të italianizuar. Kanë mbetur shqiptarë. Ndoshta ua mbron identitetin shpirti i tyre individualist dhe protagonist. Ky u gufon përherë, edhe pse në mënyrë më të butë e më të përmbajtur nga sa kjo gjë do t’u ndodhte në vendin e tyre. Grotaferrata përherë ka pasur shqiptarë, por deri në dekadën e dytë të shekullit të shkuar ata qenë fare të paktë, një masë modeste që nuk ndikonte në jetën e qytetit. Ndryshimi i madh ndodhi në vitet tridhjetë kur ata vërshyen nga viset tradicionale arbëreshe. Mjaftonte një murg në Manastir që pas tij të vinin njëri pas tjetrit e gjithë anëtarët e familjes. Kështu prej Padre Marko Petës në Grotaferrata prej kohësh ka ngritur shtëpinë e vet edhe i nipi. Të pasuar nga breza të rinj ardhës në qytet ka pothuaj dyzetë familje arbëreshe. Duke qenë se nuk janë pak, pra përbëjnë një bashkësi me ndikim, jo vetëm ka arbëreshë që në zgjedhjet lokale kandidojnë për këshilltarë (në një rast qe dëshmitar i rastësishëm edhe autori i këtyre radhëve dhe për sa e njihte personin garues ai nuk qe ndonjë model i mirë përfaqësimi), por edhe për kryetar bashkie. Ky ka qenë një rast i vetëm, por mjaft kuptimplotë për të provuar se komuniteti arbëresh bashkë me atë shqiptar, sidomos ai i pasvitit 1990, më e pakta gjithsej mbi njëqind familje, e mbajnë të gjallë shpresën që një ditë kjo pakicë të mund të ndihet zëshëm në historinë e Grotaferratës. Provën e parë të këtij protagonizmi e kreu një grua, një nga dy motrat Elmo, bijë e një studiuesi arbëresh, autor i shumë librave me dashuri për rrënjët e tij shqiptare. Ajo është mjeke në një spital të shendetit mendor në Romë. Nuk fitoi për shkak të votuesve ende të paktë, por gjithkund la një përshtypje të hirshme. Sepse Grottaferrata bashkësia shqiptare në Grotaferrata ka për vendasit një histori të mbushur me mbresa të mira në një rast, vitin e shkuar, u bëra dëshmitar se si një kandidat italian, dikur kryetar bashkie i qytetit dhe i ndezur në dëshirë ta ripërsëriste mandatin, e mbajti Hasan Aliajn të gozhduar në një bisedë mikluese për një orë të tërë. Lutej për votat e shqiptarëve. Valët e pandërprera të arbëreshëve u bënë më të shpeshta menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. Pikërisht këtë çast mbërritën në qytetin me Romën tek këmbët edhe shumë të ikur nga Shqipëria. Qenë kundërshtarë të regjimit politik që u vendos në Tiranë. Ishin çaste kur u përhapën fjalë se në portin e Barit pati zbarkuar edhe Ernest Koliqi, ish-ministër i arsimit gjatë pushtimit fashist të Shqipërisë. Kishte sjellë me vete jo plaçka gardërobe, por vetëm valixhe dhe arka me libra, një superbibliotekë të tërë. Deri sa do t’i shuhej jeta në Romë, për shumë vite themelues e drejtues i Institutit të Studimeve Albanologjike në Universitetin “La Sapienza”, ai do ta bënte pa pushuar rrugën për në Grotaferrata. Atje jetonte i kunati i tij, njeriu i ditur shkodran, prifti katolik Petro Vunçani, një nga jetët më të dhimbshme në emigracion. Ky do t’i mbyllte sytë në 17 mars 2002 i pajisur vetëm me një leje qëndrimi në Itali, pa marrë një pasaportë vendase, edhe pse kishte dekada jete aty. Shqiptari i madh me vendim të tij nuk e ndërroi kurrë shtetësinë. Mbeti qytetar i Shqipërisë. Ndërkohë në Grotaferrata do të vazhdonte jetën e saj e bija e Koliqit. Qe e martuar me një italian dhe një ditë të vitit të shkuar Hasan Aliaj e takoi në një tregtore të qytetit. Kishte biseduar me të edhe njëherë tjetër më parë, ku qe gjallë Padre Vunçani. Përveç bashkëpunimit me gazetën “Rrënjët-Le Radici, këtë herë të dytë botuesi i të përmuajshmes iu lut ta ndihmonte në gjetjen e bibliotekës së të atit. E bija e gjendur në vështirësi për ti dhënë një përgjigje të gëzueshme në fillim pati ngritur supet dhe më pas me një shqipe shumë të pastër dhe elegante kishte shpjeguar se tashmë ai thesar gjendej tek shtëpia e të vëllait, prej vitesh me banesë në veri të Italisë, në Milano. Mirëpo, vazhdoi ajo, i vëllai pati ndërruar jetë dhe ndihej e gjithëfuqishme e shoqja italiane. Ndoshta edhe i ka braktisur librat, tha një çast, jo pa dëshpërim, e bija e njeriut që më shumë se një ishministër i qeverisë bashkëpunuese me regjimin fashist në fund të vitit 1944 qe bërë lajm duke zbarkuar në Bari me valixhet dhe arkat e shumta me libra. Pas vdekjes së Ernest Koliqit për ta siguruar atë bibliotekë të famshme e tanimë të shndërruar në legjendë qe përpjekur shumë edhe Manastiri, veçanërisht të dy drejtuesit e saj arkimandritë, arbëreshët Marko Peta dhe Emiliano Fabrikatore. Siç ishte rregulli i bashkësisë së tyre fetare në fillim u qenë drejtuar pasardhësve të Koliqit duke shprehur dëshirën që ato libra të rrallë të mund ti bëheshin dhuratë bibliotekës së Manastirit, strehë e duhur për thesarin e një dijetari, rast i bekuar që të ruheshin në mënyrë të sigurt dhe kështu të mirëpërdoreshin nga brezat e ardhshëm. Më pas dy arkimandritët arbëreshë ofruan edhe mjete financiare për ta blerë. Megjithatë nuk ja dolën dot. Biblioteka mbeti në anonimat, si të qe arratisur nëpër një natë të turbullt e me mjegull apo prej dikujt rrëmbyer fshehtas e mbajtur peng. Botuesi i gazetës “Rrënjët-Le Radici” nëpër faqet e saj nuk shpreh vetëm këtë merak ngulmues. Ai ka edhe një tjetër brengë për të cilën nuk e kursen të përmuajshmen e tij, por po ashtu në një kërkim të papushuar vetjak edhe kohë fizike. Sipas tij Grotaferrata mban të fshehur një nga provat e qytetërimit të vjetër shqiptar, një dokument për të cilin vlerësimi me fjalën “thesar” duket se është fare pak. Hasan Aliaj ngul këmbë se Mitat Frashëri ka lënë një dëshmi me rëndësi të jashtëzakonshme sipas të cilës në thellësitë e mistereve të bibliotekës së Manastirit San Nilo, në pjesën e saj të librave shumë të rrallë dhe ku është mjaft e vështirë të depërtosh, gjendet një dokument i cili e provon të shkruajturin shqip një shekull më parë nga sa i njohuri “Meshari” i Gjon Buzukut, viti 1555, e mban deri tani përparësinë. Këtë dëshmi të rrallë Mitat Frashëri e ka publikuar me një shkrim të tij të vitit 1928, botuar në revistën “Dituria. Ai thotë saktësisht “S’ka dyshim që hazardi (rastësia, shënimi ynë) që i shërbeu kaq lumturisht z. Jorga në një zbulim të një dokumenti të hershëm do të na ndihmojë që të gjejmë gjurmë të rrojtjes sonë edhe më të vjetra akoma. Do të shënoj këtu, duke përfituar nga rasti që më jep ky artikull dhe duke shpresuar se një tjatër do të jetë mbase më i lumtur se unë, ekzistencën e një dokumenti më të moçëm akoma. (Vijon numrin e ardhshëm) Attualità Nga: Ylli Polovina Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 10 Arbëresh e albanesi alle porte di Roma Abazia san Nilo Il seguente è il penultimo articolo di questo ciclo sugli arbëresh presenti in Illyria e la seconda parte di una pubblicazione sul Giornale Albanese divulgato a metà febbraio. Si intitolava “Radici albanesi alle porte di Roma”. In poche righe concentrerò il suo principale concetto. I nostri antichi connazionali si trovano non solo presso i loro spazi tradizionali, in Calabria, Sicilia, Puglia e Molise, ma evidentemente anche intorno alla capitale italiana. I loro centri abitativi non vengono ricondotti unicamente a tre città (in particolare Pianiano, comune di Viterbo), ma anche a Grottaferrata. Quest’ultima si trova sulla morbida spalla di una collina dal clima salutare, con tutta Roma ai piedi. Molti dei vips della capitale italiana vi hanno costruito ville, seconde case. Si tratta di una tradizione antica di più di duemila anni dell’aristocrazia romana, da quando il loro grande impero romano produceva la storia. Ciò che costituisce particolarità a Grottaferrata per noi albanesi è la presenza in città di un’importante istituzione religiosa. In italiano viene indicato come il Monastero di Santa Maria. Un monastero quindi. L’aspetto è quello di un complesso costituito da almeno otto edifici dallo stile medievale ed è circondato da alte mura, come un castello. Vi abitano all’interno una dozzina di monaci guidati dall’archimandrita Emiliano Fabbricatore. Egli è un arbëresh di Santa Sofia ed è felice della sua appartenenza etnica albanese. Nella prima parte dell’articolo su Grottaferrata nominavo anche un altro archimandrita arbëresh, Marco Petta. ‘archimandrita originario di Piana degli Albanesi, la più grande città dei nostri connazionali in Sicilia. Egli è stato chiamato dal Signore. Oltre a un periodo in cui diresse l’abbazia, Marco Petta ha svolto per molto tempo il ruolo di direttore della sua antica biblioteca. Proprio qui, nella fama della biblioteca, è d’obbligo citare anche ‘area specializzata nel restauro di libri molto antichi, tra cui anche più di mille mappe, schizzi, studi geometrici e blocchi d’appunti di Leonardo da Vinci. Non manca all’interno della biblioteca anche una sezione in albanese, sorprendente per la rara ricchezza di libri nela nostra lingua. Nell’articolo “Radici albanesi alle porte di Roma” citavo anche il giornale bilingue, il mensile “Rrënjët- Le Radici”. Il suo editore e caporedattore è Hasan Aliaj, connazionale emigrato in Italia dopo gli anni novanta. L’archimandrita albanese Emiliano Fabbricatore ha contribuito economicamente in diverse occasioni alla pubblicazione, ogni volta detraendo la spesa dalla propria paga. Rrënjët-Le Radici conta più di due mila copie pubblicate e centinaia di indirizzi e-mail che ricevono il suo formato elettronico. Il giornale pubblica preziose storie della nostra nazione e rende noto il nostro spirito occidentale. Alcuna riga tratta argomenti politici o questioni di partito. Pacchi contenenti decine di copie raggiungono l’Australia e la Nuova Zelanda, arrivando fino in Argentina, dalla Grecia fino in Norvegia e Danimarca. Non mancano in Canada e certamente fanno il loro ingresso anche lì, negli Stati Uniti, a New York. Grottaferrata pupula di arbëresh e di albanesi. Basta prestare attenzione alla loro presenza, poiché non risultano rumorosi. Assieme non si riuniscono mai. Trascorrono una vita ritirata. Ciò non è solo risultato del difetto ereditario ricevuto intatto, assieme agli altri connazionali, di mancanza dello spirito comunitario, ma anche dell’ormai avvenuta integrazione nella rete sociale della popolazione, anch’essa non particolarmente indirizzata alla collettività. Questi connazionali si sentono a volte tra gli italiani come dei notevoli cittadini, perché no anche signori. Per fortuna sono diventati europei. Eppure non si sentono italiani. Sono rimasti albanesi. Forse la loro identità viene protetta dallo spirito individualista e protagonista. Esso torna sempre in superficie, seppure con modalità più miti e contenute rispetto a ciò che sarebbe avvenuto nel loro paese. Grottaferrata ha sempre ospitato albanesi, ma fino alla seconda decade del secolo scorso la loro presenza era minima, un numero modesto che non influenzava la vità cittadina. Il grande cambiamento avvenne negli anni trenta, quando giunsero in massa dalle famiglie tradizionali arbëresh. Bastava un monaco nel Monastero perché uno dopo l’altro arrivassero tutti i membri della sua famiglia. Così per via di Padre Marco Peta a Grottaferrata da tempo ha messo radici il nipote. Seguite da nuove generazioni emigrate in città si contano più di quaranta famiglie di arbëresh. Non essendo un numero di poco conto, trattandosi di una comunità influente, è possibile non solo che alcuni arbëresh si candidino come consiglieri (di un episodio è testimone casuale anche l’autore di queste righe e per quanto conoscesse il candidato non lo riteneva il migliore esempio di rappresentanza), e anche sindaci. Quest’ultimo è stato un unico caso, ma significativo nel suo voler dimostrare come abbiano, la comunità arbëresh assieme a quella albanese, in particolare le file giunte in seguito al 1990, almeno cento famiglie, mantenuta viva la speranza che un giorno la voce della sua minoranza risuoni potente nella storia di Grottaferrata. La prima prova di questo protagonismo la diede una donna, una delle due sorelle Elmo, figlia di uno studioso arbëresh, autore di diversi libri intrisi di amore per la sua radice albanese. Essa è medico in un ospedale psichiatrico a Roma. Non vinse a causa del numero ristretto di elettori, ma fece un’ottima impressione. Poiché la comunità albanese a Grottaferrata ha per gli abitanti del luogo un passato colmo di buone impressioni: in un caso, l’anno scorso, fui testimone di come un candidato italiano, una volta sindaco della città e acceso dal desiderio di ripetere nuovamente il mandato, tenne inchiodato Hasan Aliaj in una conversazione suadente per un’ora intera. Chiedeva i voti degli albanesi. Le ondate ininterrotte degli arbëresh divennero più frequenti dopo la Seconda Guerra Mondiale. Proprio in quell’occasione arrivarono nella città con Roma ai piedi molti emigrati albanesi. Si trattava di oppositori al regime politico regnante a Tirana. Erano i giorni in cui si bisbigliava che nel porto di Bari fosse sbarcato anche Ernest Koliqi, ex-ministro dell’istruzione durante l’invasione fascista in Albania. L’uomo aveva portato con sé non il suo guardaroba, ma solo valigie e casse di libri, un’intera superbiblioteca. Fino all’ultimo respiro esalato a Roma, per molti anni il fondatore e direttore dell’Istituto degli Studi Albanologici dell’Università della Sapienza avrebbe percorso senza sosta la via verso Grottaferrata. Lì viveva suo cognato, un erudito uomo di Scutari, il prete cattolico Petro Vunçani, una delle vite più sofferte in immigrazione. L’uomo avrebbe chiuso gli occhi il 17 marzo 2002 munito solo di un permesso di soggiorno italiano, senza un passaporto con la nuova cittadinanza, nonostante decenni di vità nel paese. Il grande albanese aveva scelto di non cambiare mai cittadinanza. Rimase cittadino albanese. Nel frattempo a Grottaferrata avrebbe proseguito la sua vita la figlia di Koliqi. La donna aveva sposato un italiano e in un’occasione, l’anno scorso, Hasan Aliaj l’aveva incontrata in un mercato. Aveva avuto l’opportunità di conversare con lei in precedenza, quando Padre Vunçani era ancora in vita. Oltre alla collaborazione con il giornale “Rrënjët-Le Radici”, questa volta l’editore del mensile la pregò di assisterlo nella ricerca della biblioteca del padre. La figlia, in difficoltà nel volergli dare una risposta soddisfacente aveva in un primo momento alzato le spalle e poi, in un albanese pulito ed elegante gli aveva spiegato che il tesoro si trovava ormai a casa del fratello, da anni trasferito nel nord Italia, a Milano. Però, aveva proseguito, il fratello era passato a miglior vita e la moglie aveva preso il pieno potere. Forse ha perfino abbandonato i libri, disse in un momento, non senza disperazione, la figlia dell’uomo che aveva fatto scalpore non tanto per l’essere un ex ministro di un governo collaboratore con il regime fascista quanto per essere sbarcato a Bari alla fine del 1944 carico di valigie e casse piene di libri. Dopo la morte di Ernest Koliqi, per garantire la conservazione di quella famosa biblioteca ormai trasformata in leggenda aveva combattuto molto anche l’Abbazia, in particolare le sue due guide archimandrite, gli arbëresh Marco Peta ed Emiliano Fabbricatore. Come richiedeva la regola della loro comunità religiosa, si erano inizialmente rivolti agli eredi di Koliqi esprimendo il desiderio che quei libri rari venissero regalati alla biblioteca dell’Abbazia, necessario asilo del tesoro di un intelletuale, una fortuita occasione perché fossero conservati al sicuro e resi disponibili alle generazioni future. In seguito i due archimandriti arbëresh avevano mostrato la disponibilità di acquistarli. Eppure non ci riuscirono. La biblioteca rimase nell’anonimato, come se fosse evasa in una notte turbolenta e nebbiosa o da qualcuno sottratta di nascosto e trasformata in ostaggio. L’editore del giornale “Rrënjët-Le Radici” non esprime tra le sue pagine solo questa preoccupazione incalzante. Egli ha un altro rammarico da cui non risparmia il suo mensile, così come la sua personale ricerca senza sosta e tempo. A suo avviso Grottaferrata conserva nascosta una delle prove dell’antica civiltà albanese, un documento per cui la parola “tesoro” sembrerebbe insufficiente. Hasan Aliaj sostiene che Mitat Frashëri ha lasciato una testimonianza dal valore inestimabile secondo cui, nelle profondità dei misteri della biblioteca dell’Abbazia di San Nilo, nel reparto dei libri rari dov’è davvero difficile riuscire a entrare, si trova un documento che data la scrittura albanese un secolo prima del famoso “Meshari” di Gjon Buzuku, del 1555, a cui appartiene fin’ora il primato. Questa rara testimonianza Mitat Frashëri l’ha resa nota in un suo articolo del 1928, pubblicato sulla rivista “Dituria” (“La Sapienza”). Egli scrive esattamente “Non c’è dubbio che l’azzardo che soccorse così fortunatamente il sig. Jorga nella scoperta di un antico documento ci aiuterà a trovare tracce della nostra esistenza ancora più datata. Segnerò quì, approfittando dall’occasione che mi offre quest’articolo e sperando che un altro possa essere forse più fortunato di me, l’esistenza di un documento ancora più antico. (continua al prossimo numero)
pagina 11 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Attualità Nga: Pilo Zyba, Greqi Nuk e di në mund të quhen të mjatushme 19 vjet jetë mes lëvizjeve, këngës, mënyrës së jetesës, mikpritjes apo vdekjes, për të dhënë mundësinë të hedhësh në letër tingujt e të ngresh në këmbë nga rrënojat një kulture që udhëtoi mes shekujve. Udhëtoi mes sëpatës e gërshërës së pa mëshirshme në lufte për mbrojtjen e gjuhës dhe veshjes së saj kombëtare. Nga njëra anë donin ti prisnin gjuhën “Formën e komunikimit e shprehjes së ndjenjave” dhe nga ana tjetër, ti ndërronin kostumin e veshjes, që kishte të bënte me paraqitjen e saj në ambjentin e jashtëm e më tej. Si mund të gjelbëronte ajo kur pranvera nuk hynte kurrë në degët, filizat e sythet e saj. Si mund të ruante ajo “kostumin e blertë” për ta përcjellur përpara epokave, jetesën dhe mbi jetesës E megjithatë ajo mbijetoi, lartësoi vlerat e saj deri në pabesushmëri. Po..po! Kjo është e vërteta! Këtë vërtetim e dëgjoj si muzikë të ëmbël dhe në një fjalë të vetme të dëgjuar në një mbrëmje, në një pagëzim apo në rrugë. Lexues të nderuar, duhet të jetoni për pak kohë pranë me ta, për të kuptuar të përgjithshmen, kalërimin nëpër shekuj të qënies së tyre… Dëgjoja ato vite të 1990- ës qoftë dhe një fjalë të vetme, të përgjysmuar, dhe mbyllesha në dhomën time të vogël e bisedoja me veten. Mërrja ato fjalë ëngjëllore “natënë e mire” të asaj plake, që mosha i kishte hedhur miellin e bardhë të mirësisë, ndërsa vitet kishin krijuar hendeqet e përrënjtë e rrudhave, nga mund të lexoje rrjedhën e të gjithë jetës së saj. Të mos e fsheh, më dukej vetja si emigrant në lagjen e përtej fshatit ku linda. Ajo, fjalët i thoshte si një fëmijë motak, që porsa ka nisur të mësojë gjuhën e prindërve. Për mua kjo nuk ishte pak. Ato bëlbëzime të ëmbla Arvanitase mes pasigurisë e sigurisë, shqiptimin e ngatërruar e të pa sigurtë, ecur mes luftes e vdekjes. Ato ishin për veshët e mi një daulle e madhe, për studjuesit e gjuhës, këngës, veshjes, që dalin te lokali më i afërt i lagjes, rrufiksin kafen, e shkarravisin gjuhën e tingujve e fjalëve, festivaleve e katedrave. Me gjithë kulturën, natyrën dhe talentin e të shkruarit, i mbyllur në dhomë, bisedoja me veten. Pesha e lapsit më dukej kaq e rëndë sa e ndjeja të vështirë të hidhja në fushën e bardhë të letrës farën e mendimit, për të folur për botën e tyre të brëndshme, këngën. U deshën plot 19 vjet të bluhet në mullirin tim të talentit, për të nxjerrë për ju, miellin e pastër të shpirtit të tyre për të ushqyer kureshtjen dhe dashurinë tuaj për ta. Jemi lodhur e stërlodhur me historinë, nga kanë ardhur Arvanitasit, kur kanë ardhur, pse kanë ardhur etj. Janë Arvanitas apo Grekë, Italianë apo Arbëreshë Ç’far kanë shkruar historianët! E pra mua nuk më duhet asnjëri prej tyre. Kam përpara historinë të shpalosur katërcipërisht. Nisur nga një këndvështrim tjetër, do mundohem të bind të gjithë ata, që hedhin baltën e harresës mbi ta. Për të bërë këtë, do shrytëzoj dy këmbët e një ure të madhe, në të cilën kaloi jeta e Arvanitasve, për tu shpëtuar rrjedhës së lumenjve të shpifjeve, dallgëve të fyerjeve, mjegullës së harresës. Dhe këto dy këmbë me të cilat ajo erdhi deri në ditët tona, janë kënga dhe veshja popullore. E para, e lindur dhe trashëguar gojë më gojë. E dyta, pesha e traditës që e vishte kombin me një kostum të veçantë që e dallonte nga të tjerët. Mendoj se këto dy dritare janë të mjaftushme, për të pare rrugën e gjatë të këtij kombi, që fitoi mbi katakombet.Dhe dritarja tjetër, ajo që tregonte të veçantën, historinë e tij pa folur, vetëm me prezëncën e saj. Përpara se të filloj e tu flas, për thellësinë shpirtërore, që e ushqyen me dashuri, pagëzime, dasma e vdekje, do shpreh një pakënaqësi që më pengon në rrjedhën e mendimeve. Janë të shumta këngët Arvanitase për të cilat po shkruaj. Por, më përpara do qëndrojmë te e veçanta. Kam mbledhur gjatë lëvizjeve të mia nëpër greqi, këngë dashurie, dasmash, ninulla të ndryshme, por këngë trimërie e lufte nuk kam gjetur, ose janë aq sa nëmërohen me gishtat e njërës dorë. Pse Arvanitasit që bënë luftën në Greqi, nuk i kënduan kësaj vepre të cilën e ngritën me gjakJanë vetëm tre – katër këngë, për tre katër myslymanë si ajo e Osman Takës. Dhe kjo me qëllime të caktuara.(jo se nuk e meritojnë)Po të tjerat Këtu mendoj se duhet ushtruar kujdes dhe vëmëndje. Që nga viti 19oo ato filluan të ndalohen. Nuk u lejuan të këndoheshin. Me kalimin e kohës u harruan apo u greqizuan, aq më keq. Ndodhi ajo që grekët dëshironin. Ata hoqën një armë të fuqishme të arvanitasve, për të thënë më von: “Ja ku janë Arvanitasit, ka trimëri e trima pa këngë”Ata që luftuan ishin grekë dhe këngët në greqisht i kanë! S’ka rëndësi se sa here lidhin besë, thonë, “besa – besë”, apo levend, lërë – vend për më të fortin, trimin, kjo në gjuhën e arvanitasve. Po këtë rrugë ndoqën dhe për gjuhën dhe zakonet por aty ndeshën veshtirësi, pasi ajo ishte pengesa e fundit drejt çfarosjes e harrimit. Nuk ja arritën, se nëna kur këndonte ninullën mbi djep ata nuk ishin aty që ta dëgjonin e ndalonin. Gjuha u mbrujt bashkë me këngën dhe të dyja mbajtën njëra tjetrën. Kur plagosej gjuha, luftonte kënga, dhe, atje ku kënga mundohej të vritej, gjuha lëshonte ilaçin e shërimit e të mbijetesës. Dhe ashtu dorë për dorë erdhën deri në kohën tone. Diku të plagosura diku të gjymtuara, flasin e na kujtojnë rrugën e bërë. Për të mos u zgjatur më shumë me analizat e mia, po u citoj fjalët e saj. Të këngës apo të shpirtit kuptojeni vetë. Ato janë aq të shumta e të ndërlidhura mes tyre sa duken si një e vetme. Ja njëra prej tyre: Arvanites këngë thoni, Gjuhën të mos e harroni. NJË UDHËTIM NË BOTËN SHPIRTËRORE TË TYRE Mendoj, se nuk ka nevojë as për analiza e as për sqarime.Gurra e këngës e ka aq të pastër ujin e burimit të saj, sa është e tepërt, që ta shprehim me fjalë e analiza. Pas kësaj një këngë tjetër Thotë: Po të dija të këndoja, Gjithë të bukurat do zgjoja. Kush mund të flasi më thjesht e më bukur Po të dija të këndoja, do zgjoja tingujt e fjalët e bukura të gjuhës së lashtë, të gjyshërve, stërgjyshëve… Nuk janë të lidhura këto dy këngë , si vetë shpirti i Arvanitasve me gjuhën. Te e para, këndoni këngën për të mos harruar gjuhën. Te e dyta, lëvroni gjuhën për të mbajtur gjallë këngën. Ç’duhen analizat, hamëndjet e historitë e gjata pa bukë Kush mund ti qëndrojë tundimit të këngës “Gjon…Gjon”, këtij zogu që endet duke kërkuar folenë e braktisur në zëmër të Ilirisë! Do më lejoni të bëj dhe një sqarim. Zogu Gjon, është Gjon Kastrioti, i cili humbi mbretërinë e tij, fëmijët. Ai u kthye në zog për të fluturuar e për të pare tokat e tij të Arbrit, zogjtë që i rrëmbyen dhe ja shpërndanë larg, shumë larg. Ky zog këndonte në dritaren e Skënderit në Stambol. I kujtonte atdheun, token, prindrit, deri sa një ditë ai, Skëndërbeu braktisi gjithçka për amanetin e zogut Gjon, babait të tij. (Ky është mendimi i autorit të shkrimit, Ai e ka përshtatur dhe në një legjendë të shkruar). Ja teksti i këngës: Gjon, Gjon, çfar kërkon, Bora, gjithçka po mbulon! E pra populli nuk bën fjalë për borën e maleve, por borën e robërisë që po i rrethonte. Luftën që po u bëhej për gjuhën dhe mohimin e meritave liridashëse. Përveç tekstit dhe këngës, ajo shoqërohet nga një klarinetë, që shpon errësirën e natës, si një thikë ku kërkon të mbijetojë shpirti dhe vepra e saj. Ajo është një thirrje për zgjim. Në fillim melankolike e më pas një shpatë e thekshme në kraharorin e armikut të heshtur e tinzar. Vëllezër lexues, Arvanitasit kanë bërë luftë të dyfishtë për mbijetesë. Ata kanë luftuar dy armiq njëkohësisht për shumë shekuj me radhë. Kundër Turqisë dhe kundër Greqisë njëkohësisht. Këtu vlen të përmënd dhe lufta e vëllezërve Kosovarë kundër Serbisë dhe Turqisë, që ishte në të njëjtat rrethana dhe njëlloj e vështirë. Ata, bënin një luftë të katërfishtë, luftonin dy pushtues njëkohësisht dhe dy fe.Kjo nuk ka ndodhur në asnjë vend tjetër të botës, dhe kundër asnjë populli, por vetëm kundër Shqiptarëve. Pse Kjo kërkon një analize më vete në një shkrim të mirfilltë, analizuar me kujdes, ndërthurur e mbushur me fakte. Jo pa qëllim përmënda këto këngë, e jo ato, që janë më të thjeshta si, “Moj e bukura gjitone”, “Kur vajta në krua” “ Do ta pres gërshetin” etj. Ato i këndojnë ndjenjës së brishtë, dashurisë. Jo se është pa interes analiza për to, por, ky shkrim ka një qillim më të largët. Jo thjesht, atë të shprehjes së botës së brëndshme intime. Përsa i përket pjesës së dytë, asaj të veshjes Kombëtare (sa bukur e thotë populli) të veshjes Kombëtare, të veshjes që përfaqëson Kombin. Studjuesit tanë gjithnjë e kanë të pagëzur me fjalën e huaj “Ethnografi”. Për veshjen Kombëtare kisha vendosur të bëja një shkrim të veçantë, por, parë nga këndvështrimi i mëparshëm, si një nga këmbët që mbajti urën e ecjes së tyre, e pashë se ajo nuk mund të shkëputej nga trupi dhe qëllimi që i kisha vënë vetes. Pra, ashtu si janë të lidhura në të vërtetë ashtu dhe do të analizohen. Kam shkruar dikur për një veshje të tillë që e kam pare nga afër. Që në fillim të kësaj analize mund tu them se veshja jonë, (Arvanitase në rastin tone) është mahnitëse. Ajo bie në sy në tre drejtime. Është shumë e pasur në koloritin e saj, në kontrastin e thekësuar të ngjyrave dhe të formës vizuale. Kombinimi i qëndisjeve, mënyra dhe harmonizimi, kanë një force, që here here të lënë me gojë hapur për mjeshtërinë dhe forcën e shprehj - Kjo veshje pak e studjuar, është krejt e veçantë nga forma, modeli dhe prerja. Një veshje e tillë të imponohet që në shikimin e pare. Krijuesit e saj, si rrallë në botën e veshjes, kanë një kolorit që të mërr sytë. Po ta shikosh me vëmëndje, ka një kombinim të ngjyrës së kuqe me të bardhën e të florinjtën njëkohësisht. Njeriu që ka në trup një veshje të tillë, arrin deri atje sa të tjerëve tu duket si areal. Ai kthehet në ëndërr, në mit. Ngjet sikur lëviz një trup i pikturuar nga një dorë mjeshtërore. Këtë e shprehin dhe studjues të huaj dhe më tej thonë: “Në luftë ata ngjajnë si zogj legjendarë”. Një vëmëndje e veçantë i kushtohet kombinimit të veshjes me armët që ai mban me vete (nga rastet e rralla në botë)Ilirët, Arvanitasit në rastin tone, i stolisin armët aq me merak dhe dashuri sa të mahnisin me mënyrën e gdhëndjes së dorezave, qytave etj. Vëndi ku ato vihen në brez, majtas, djathtas atje ku është më e lehtë përdorimi i shpejtë dhe i saktë. Forma e prerjes e bën njeriun më fisnik, më serioz, e mbi të gjitha i jep pamjen e një heroi, përpara të cilit tundohesh dhe e ndjen veten inferior. Kjo veshje nga forca goditëse e ngjyrave, qëndrimit, lëvizjes i jep ambjentit në lëvizje e sipër ngjyra e të bën të jetosh në një botë ëndërrash. Nuk e di sa u ka rënë në sy studjuesve tanë por, në të gjitha fushat e betejës ( nga piktorët botërore) bie në sy një veçori e ambjentit, qoftë edhe të gurëve. Nën rrezet goditëse të diellit, gjithë fusha e betejës mërr ngjyrën e zjarrit që bubulon dhe flaka në çdo moment krijon figura të mahnitshme. Kam parsysh se kur Ata hidheshi në sulm me vrullin që i karaktarizonte, thirrjet e fuqishme, e ndiznin fushën e luftës dhe me prezencën e ngjyrave që të trëmbin, të kujtojnë flakët, zjarrin dhe gjakun. Të gjithë piktorët e këtyre tablove kanë një nuance të veçantë që është e njëjtë për të gjithë, e kuqja në kontrast me të bardhën, me thirrjet dhe lëvizjet. Të gjithë së bashku pa e kuptuar kanë dhënë të njëjtën tablo. Në atë tablo që Arvanitsit e kishin në mënyrën dhe dëshirën se si shkonin në luftë. Çudi!Cili popull në botë shkon në luftë i veshur me të bardha si në dasëm Vetëm Arvanitasit! Fakti që në varret Ilire gjënden dhe armë si rrallë kudo në botë, tregon se ata jetën dhe lufën e quanin një “dasëm” që bën pjesë në jetën e tyre.Sa krijuan dhe mitin e veçantë se arma duhet me vete dhe në varr, pasi dhe atje njeriu nuk mund të flërë i qetë. Ka të drejtë Pukvilli kur shprehet. “Vetëm me prezencën e tyre ata të bëjnë për vete” apo “Në fushën e betejës, valvitja e krahëve dhe rrobave të tyre të trëmb”. Shikoj me vëmëndje të madhe tablonë e rënies së Marko Boçarit. Kali i kuq, po i kuq flamuri që valvitet (pse ai nuk është grek). Të pranishmit vëllezrit e tij, me fustanellat me bardhësinë e tyre që ua përkund era, qielli përflaket. Dhe gurët e shprehin dhimbjen për të. Mbi këtë det të pafund fustanellash, Markua përkundet, shoqëruar nga duart e të gjithëve që e ngrejnë lart mbi kokat e tyre, atje ku kishte vëndin kapedani, trimi. Mos kujtoni të dashur lexues se këto piktura u bënë thjesht. Arvanitasit ato kohë iu imponuan botës, tërhoqën vëmëndjen e saj, pra ajo nuk mund të bënte ndryshe, veçse ti ngrinte në pjedestalin e kultures botërore. Shikoj këto tablo dhe mendohem këtu në zëmër të Arvanitasve në Poloponez. Shikoj detin dhe dallgët që me vine te këmbët, përplasen në brigjet e gurtë e ngrihen si dhjetra fstanella në një valle masive apo qoftë dhe në fushën e betejës. Qëndroj një çast dhe pyes vete: “Pse grekët, e shkurtuan, e shkurtuan fustanellën, sa e bënë si veshja e balerinave të Çaikovskit te “Liqeni i mjelmave” Pse do pyesni edhe juËshtë e thjeshtë! Ata nuk donin të përçmonin veshjen por ata që i vishnin. Një fustanellë minifund do ti bënte ata qesharakë në sytë e botës. Por çfar ndodhi Piktorët botërorë e pane nga afër luftën e Mesollogjit, Tripolicës, Nafplios, dhe e shprehën me imtësi atë në pikturat e tyre. Pra grekët në vend që të arrinin qëllimin e tyre u diskredituan. Studuesit e huaj, më tepër Italianë e Francezë, thonë se kjo veshje ishte shumë e kushtushme.Asgjë për tu habitur e çuditur. Dihet nga të gjithë që mbajtësit e saj, ishin njerëz puntorë, krijues dhe dashamirës të së ardhmes. Këtë e kuptojmë që nga Ilirët, Skëndërbeu, Ali Pasha. Në kohët e tyre zhvillimi ekonomik arriti kulme. Mehmet Pasha me reformat e tij krijoi Egjiptin e sotëm. Ndonse ishin gjithnjë nën presoin të luftës dhe shpenzimet më të mëdha shkonin atje, Ata dinin dhe të luftonin, dhe të jetonin e krijonin. Deri tani nuk fola aspak për veshjen e grave. Ashtu si te burrat dhe ato janë shumë të pasura nga forma dhe forca shprehëse. Në muzetë e Greqisë ka një fakt të çudiçëm, që atyre u ka shpëtuar nga syri i mëndjes keqdashëse. Në muze janë disa piktura apo fotografi me veshje arvanitase ku në to thuhet.”Veshje arvanitase nga Suli (Janinë) Viotia (pranë athinës) Korinth, Salamina (pranë athinës), Idhra (polopones) Argos (polopones) Athinë, Arta etj. Unë që i shikoj shtroj pyetjen: “Nëse në të gjitha këto vëndbanime përdorej veshja e tyre (Këto zona nuk paraqiten me veshje të tjera), nënkuptoj që arvanitasit përbënin ¾ e gjithë Greqisë, dhe pa u habitur fare, gjithë pjesën detare të saj. Ja dhe një fakt i pa njohur por kokëfortë. Kjo pikture e Bubulinës është bërë në vitin 1827 nga Adan de Friedal. Kjo pikturë është e njëllojtë me veshjen e Zadrimës (pranë Shkodrës) Kam jetuar në ato zona dhe e kam parë me sytë e mi.(Megjithatë analistët le të japin mendimin e tyre). Atje në Zadrimë, ku ishte dhe zëmra e Ilirisë. Duhen më tepër fjalë Ja, dhe një fakt tjetër i historianit Grek Egonopulos. Kur bën analizën për historinë e Kretës Ai, thotë. “Lira,(vegël muzikore) vjen nga fjala Iliri. Kënga është një zog i lirë.”Bën një analizë për gjakmarrjen dhe krahasimin e Kretës me Veriun e Shqipërisë dhe, nxjerr ngjashmëritë. Me të vetmin ndryshim që i leverdis, “Ilirët u nisën nga Kreta”Qesharake, kur dihet që Ilirët zbritën poshtë në kohën e luftës Iliro –Romake (168 p.k. lufta e Shkodrës). Të tjerat nuk duan komente, nuk është as qëllimi i këtij shkrimi. Përsa pamë dhe analizuam, Arvanitasit me të dy këmbët që përmënda, lëvizën, punuan, luftuan dhe krijuan kulturën e tyre. Atë kulturë që është e veçantë jo vetëm nga ajo greke por e veçantë ndoshta dhe në kulturën e veshjen botërore. Kjo kulturë, e këngës, e veshjes nuk japin të kuptosh se ata mbijetuan si një komb më vete në thellësi të kombeve të tjerë dhe jashtë truallit të tyre ( kjo e fundit kërkon analizë pasi unë mendoj se jane vendas ). Unë them, po! Nuk janë këto që përmënda, fakte që çojnë në burimin e rrjedhës së kulturës së tyre dhe pastërtinë e ujit të tij Nuk ka dyshim! Pra historia ka shumë dritare nga mund të lexohen gjurmët e kulturës që nga e kaluar deri të ditët tona. Historia është një rrugë që ka dhjetra mënyra leximi për të të nxjerrë në rrjedhën e pastër të burimit.
Page 1 and 2: ∑ Per scoprire le radici dell’a
Page 3 and 4: pagina 3 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Nga
Page 5 and 6: pagina 5 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Sto
Page 7 and 8: pagina 7 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Att
Page 9: pagina 9 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Nga
Page 13 and 14: pagina 13 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Cu
Page 15 and 16: pagina 15 Anno 9 n.1 Aprile 2011 At
Page 19 and 20: Faqja19Documenti pagina 19 Anno 9 n
Page 21 and 22: pagina 21 Anno 9 n.1 Aprile 2011 At

Klikoni këtu - Lajme / News Albemigrant

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?