Klikoni këtu - Lajme / News Albemigrant

More documents

Recommendations

Info

Cultura Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 20 Nga: Alfred Papuçiu Të ndjekësh rrugën tënde në diasporë, duke e mbajtur gjithmonë zemrën të hapur për tjetrin, për fqinjin, shokun, mikun, motrën, vëllain, përfaqëson pa dyshim një sfidë të madhe. Ti je i ndërgjegjshëm se duke folur për diasporën, për bashkëkombasit kudo që janë në Evropë, në Amerikë, Australi, Amerikë Latine e gjetiu, bën një shërbim sado pak për mbajtjen gjallë të frymës kombëtare, të prejardhjes së qindra mijra shqiptarëve që kanë marrë rrugën qoftë edhe përkohësisht jashtë tokës mëmë, por që një ditë ose ata ose fëmijët e tyre, do të mundin të dinë se janë shqiptarë dhe se vinë nga Ballkani, nga Shqipëria apo Kosova, nga Maqedonia, Greqia, apo Kroacia, Rusia apo Egjipti, nga Arabia Saudite apo Argjentina, nga… Bëmë një digresion për t’u kthyer tek tema kryesore e këtij shkrimi. Kësaj radhe, të dashur lexues, dua të flas për një shqiptar të brezit të tretë, që e ka për nder që e ka prejardhjen nga Shqipëria, nga Dukagjini. Ai flokëthinjur 65 vjeçar, flet me thjeshtësi, pa u mburrur se gjithçka që ka grumbulluar për familjen e tij të madhe, përbën një histori të vërtetë e të dhimbshme, të shqiptarëve që menjëherë pas vdekjes së Skënderbeut u detyruan të lënë vatrat e tyre, për t’i shpëtuar invazionit të huaj. Ai e pranon kur i them thënien e një filozofi të shquar i cili ka theksuar jo pa qëllim se ngjarjet më të mëdha nuk janë orët tona më të zhurmshme por ato më të heshtura. Por kur i them se historia e familjes së tij duhet hedhur në letër, ai më thekson se e ka menduar një gjë të tillë, por ajo s’ka ndonjë gjë të veçantë, është tepër e zakonshme, si edhe përpiqet t’i shmanget duke theksuar se pasioni për profesionin e tij, arkitekt, e ka afruar me artin, me dëshirën për të bukurën, për historinë e shqiptarëve, por nuk i ka lënë kohë më tepër… Një miku im mjek më tha një ditë: “Ndoshta nganjëherë jemi shumë pranë njerëzve të mëdhenj, por nuk e kuptojmë filozofinë e tyre“. Këtë ndjeva kur e takova së fundi Frankon, shqiptarin me prejardhjen nga Dukagjini, erudit dhe njohës i thellë i historisë së popullit prej nga e ka prejardhjen, prej “Arbanasi” të Zarës. U njoha me të krejt rastësisht para 12 vitesh, diku në një vend të Evropës. E ruajtëm miqësinë tonë. Më ftoi disa herë në shtëpinë e tij, diku në një fshat të Francës. Një shtëpi e ndërtuar mbi bazat e një ish ferme, ku edhe tavolinën e tij të punës, mobiljet dhe pajisje të tjera të ndërtesës tre katëshe, i ka skalitur me duart e tij të arta. Ai pret atje miq e dashamirës të shumtë, shpesh herë rreth një gote rakije rrushi nga Shqipëria që ja sjellin miqtë, ose edhe me një gotë verë të mirë e të vjetër që ai e njeh si degustator e prodhues i saj. I tillë është dhe në jetë, gjithmonë me atë buzëqeshjen e tij karakteristike, me respektin që gëzon tek kolegët, tek miqtë e shumtë. Edhe unë kam fatin e mirë të jem një prej tyre, që herë herë i marr ndonjë mendim edhe për artin, historinë e popullit tonë, letërsinë, si edhe arkitekturën. Shqiptarët nga Zara dhe trevat e tjera të Kroacisë Historia e Ballkanit Me njohuritë e tij të thella, shpesh më ka folur për historinë e Ballkanit, për prejardhjen e familjes së tij, por nuk ka dashur që ajo të bëhej publike, pasi e quante diçka të zakonshme. Më së fundi ja mbusha mendjen dhe një pasdite më rrëfeu për orë të tëra këto rreshta në dhomën e tij të punës, ku ndodhet një bibliotekë e pasur. Aty gjen botime për “arbanasit” e Kroacisë, për Zarën, për historinë e shqiptarëve, të Ballkanit, të Shqipërisë, si edhe relike nga Zara, ku shqiptarët kanë fshatin e tyre me emrin “Arbanasi”, kishën, korin e tyre dhe ku rrugët mbajnë emrat e paraardhësve të Frankos. Ai është këmbëngulës për të arritur diçka, pasi thotë jam si malësorët shqiptarë, pak kokëfortë, por dua që gjithçka të jetë e përsosur...Diku, në shënimet e tij ka shkruar në frëngjisht: “Mon père était de langue maternelle albanaise” (Babai im gjuhën amtare e kishte shqipen)… Pikërisht nisur nga këto shënime, fillova punën time hulumtuese, gjeta shumë të dhëna historike për Marukët e lashtë dhe së fundi e shtyva mikun tim, duke u drejtuar shumë pyetje, duke i marrë orë të çmuara të punës së tij admiruese si arkikekt që kërkohet kudo, të më flasë për shqiptarët që kanë vendin e tyre të nderuar në bregun Dalmat. Duke u përqëndruar, me zërin e tij kumbues, me pamjen e tij krenare, filloi të më tregojë: “Familja jonë, sipas burimeve familjare, por edhe sipas kërkimeve që janë bërë nga një historian i lagjes sonë, është me origjinë nga krahina e Sködar(Shkodrës), me sa duket në malet pranë Dukagjinit. Në fakt, meqënëse një familje me emrin Dukagjini (që bën pjesë në grupin tonë familjar- u quajt më vonë Duka-,) dhe fakti se emrat e peshqve të detit në Zara ishin me origjinë sllave, ka prirje të provojë origjinën malësore të familjeve tona nga Dukagjini. Në fillim, emri ynë me sa duket ishte “MAR-UKU”. Emrat e familjeve të ndryshme u ndryshuan nën Austro-Hungarinë, me qëllim që t’u jepej atyre një tingëllim sllav, meqenëse në atë kohë favorizohej sllavizimi. Elementët italianë konsideroheshin si prishës të rendit, ose edhe si “Risorgimento” që predikonte pavarësinë e italianëve që ishin pjesërisht nën ndikimin e perandorisë austriake. Kur e pyeta Frankon se kur ka filluar largimi i famljes së tij nga Dukagjini, ai duke u menduar thellë, më theksoi: “Migrimi i grupeve të ndryshme familjare u realizua me anën e dy rrugëve të ndryshme: një nëpërmjet Barit (Itali) ku një prej paraardhësve të mi u martua me një italiane; tjetra gjatë bregdetit dalmat: data e mbritjes së tyre në Zara (tani quhet Zadar) për një pjesë të tyre është në vitin 1726, dhe për një pjesë tjetër në 1733. Paraardhësit e mi ikën nga Shqipëria në atë kohë, pasi kishin luftuar kundër otomanëve që pushtuan tokat tona. Në shekulllim e 16-të, shumica e shqiptarëve ishin Kristianë, me Kishën Katolike Romane që sundonte në Veri, dhe me Kishën ortodokse në Jug. Në fillim, vetëm një numër i vogël qytetesh u kthyen nga feja islamike, për të mbajtur pozitën e tyre ekonomike dhe privilegjet e tyre nga pushtuesit otomanë. Ndërsa në mëse 100 vjet, megjithë presionet ekonomike dhe pengesat e shumta, pjesa e shqiptarëve që ishin kristianë e ruajtën fenë e tyre. Kur otomanët filluan islamizimin e vendit, ne u larguam nga Dukagjini…” Arbanasit Në 1726, 21 familje shqiptare ikën nga vatrat e tyre dhe u vendosën një kilometër në jug të Zarës. “Arbanasit” u vendosën rreth Zarës ku kishte përparësi Kisha Romane dhe kjo bëri që ata të vendoseshin nën mbrojtjen e “Republikës Veneciane të Dalmacisë”. Ata u ndihmuan të ndërtonin shtëpi dhe të kishin stane për bagëtitë e tyre, dhe në rastin e Zemunikut, disa kilometra larg Zarës, ju dhanë livadhe për kullotje, si dhe u pastruan tokat nga gëmushat…Në regjistrin e 15 gushtit 1726 përmenden mbiemrat e disa familjeve shqiptare që u vendosën në Zara, ndër të tjera : Luca d’Andrea Gezghenovich, Nicolo di Luca Marghievich, Prem Vuka Marghicevich, Giesh Prend Marghicevich, Giech Pepa Marghicevich, Prenz Prema Marghicevich, Petar Vuka Gianova, Niko Matessich, Luka Prend, Lesh Pero Marghicevich, Luka Lucich, etj. Tek “Zara Cristiana”, Monsinjor Bianki i Zarës thekson mbritjen e “Arbanasi” pranë Zarës. Ai shkruan se në 1726, të udhëhequr nga dy vëllezërit me mbiemrin PETANI, erdhën 24 familje shqiptare. Profesori Vjekoslav Klaic, shkruan për “Arbanasit” në librin e tij “Opis zemalja u kojim stanuju Hrvati (Raport mbi vendbanimet e banuara nga kroatët), i botuar në 1881. Aty ai thekson se ishin 1354 Arbanasi, rezidentë nga Skutari (Shkodra) që u vendosën aty. Në 1733, shtatë vjet pas migrimit të parë, grupi i dytë i “Arbanasi” lanë tokat e tyre amtare dhe kaluan në Gjirin e Kotorit, disa nga toka dhe disa nga deti, mbritën në Hercegovinë, ku qëndruan përkohësisht dhe pastaj hypën anijeve për në Zara dhe u vendosën në vendin e quajtur Zemunik, që ja u dha qeveria veneciane. Raportet e 11 marsit 1735 dëshmojnë se ishin rreth 28 familje dhe rreth 199 vetë. Disa nga emrat e tyre janë: Stjepo Gjuri, Leka Marko, Paolo Marussich, Mar Mazia, Paolo Prendi, Prento Stani, Jovan Vuci, Andrea Toma, Rado Ruço, Marko Pertu, Prento Markov, Stiepo Luco, etj. Në vitin 1756, qeveria e Venetikut bëri një regjistrim të tokës për familjet “Arbanasi”. Regjistri kishte si qëllim të nxirrte numrin e vendndodhjeve dhe të njerëzve që ishin në çdo familje. Në librin “Erber” ndodhen disa nga këto mbiemra: Duka, Petani, Marsan, Marsiga, Kovacevic, Marsig, Sestan, Bargela, Gjoka, Kalmeta, Markuz, Marusic, Nikagi, Skopelja, Vuk, etj. A janë këto mbiemra nga migrimi i parë apo i dytë Këtë nuk është e lehtë ta shpjegosh, por sipas Don Mijo Curkovic, janë dy teori: - e para, që thekson se mbiemrat e familjeve të para u zëvëndësuan nga mbiemrat e familjeve “Arbanasi” që erdhën pak më vonë. Gjithashtu, ekziston edhe mendimi se familjet fillestare lëvizën prej andej; - teoria e dytë është pak më komplekse dhe bazohet në faktin se emrat e fundit u ndryshuan mbi bazën e nofkave, mbiemri mbi të cilin personi ishte krishtëruar, dhe ndoshta dhe në bazë të mbiemrit të babait apo gjyshit të tij. Për shembull, në një dokument që daton në gusht 1726, theksohet se kryetari i popullimit të “Arbanasi” ishte Luki Andric. Në regjistrin e parë ishte shënuar emri i Luca d’Andrea Ghesghenovich, i cili duhet të jetë i njëjti Luki Andric. Ai vetë e ndërroi mbiemrin e tij dhe mori një tjetër, duke përdorur mbiemrin kristian të të atit. Pra, sipas përfundimit të Mijo Curkovic, në studimin e tij “Povijest Arbanasa kod Zadra”, 1922, mund të pranohet teoria se nga mbiemrat e familjeve nga regjistrat e parë dhe më vonë, në të vërtetë del se nuk janë familje të ndryshme. Në realitet janë mbiemra të familjeve shqiptare që i ndryshuan mbiemrat e tyre, duke marrë mbiemrat e tyre të vërtetë, ose të baballarëve dhe gjyshërve të tyre kristianë. Në një dokument të 15 gushtit 1726, për “arbanasit”, ndër të tjera thuhet: “Migrimi i parë i bë për shkak të persekutimit fetar dhe dhunës nga ana e otomanëve; është e shkruar se familjet shqiptare ranë dakord të largohen nga barbarizmi otoman, duke lënë tokat e tyre dhe çdo pasuri të tyre, duke u strehuar dhe marrë në mbrojtje nga Republika”. Në një dokument tjetër të 30 dhjetorit 1726 theksohet lidhur me migrimin e dytë të shqiptarëve: “këto familje u detyruan të ikin nga tokat e tyre, për shkak të persekutimit të shkaktuar nga ana e dy pashallarëve otomanë nga Bar (port që është quajtur edhe Antivari). Vetë turqit kanë njohur se persekutimi nga ana e Akmet Pashës ka qenë i gabuar dhe se kjo i detyroi “Arbanasit” të lëvizin nga tokat e tyre amtare. Sipas legjendës, një nga rrugët që përdornin otomanët për të persekutuar shqiptarët ishte rrëmbimi i grave të reja të krishtere. Si hakmarrje ndaj këtij veprimi çnderues, shqiptarët sulmonin natën otomanët ku ndodheshin, digjnin fshatrat e tyre dhe largoheshin nga vatrat e tyre, për t’i shpëtuar një persekutimi të ri nga ana e pushtuesve Sipas tregimit të Frankos, “Republika e Venetikut në atë kohë na kishte dhënë toka (një hektar për çdo njeri, pasi vendndodhja ishte e shkretë) pranë fshatit Zemunik, por shumë shpejt një pjesë u transferua në gadishull, atje ku është vendosur qyteti Zara. Në fillim, lagja jonë e kishte emrin e “Borgo Erizzo” (emër i përfaqësuesit të Venetikut). Pas Luftës së Dytë Botërore, ky emër u shndrua në “ARBANASI”. Në brigjet e Dalmacisë erdhën dhe popullata të tjera: “marlaki”. Ata ishin barinj që mbanin pushkën në krah dhe kullosnin bagëti. Një nga taktikat e luftës së otomanëve për të shuar revoltën e popullit, ka qenë dërgimi i kavalerisë së lehtë. Dhe pastaj kur ndodhnin përleshje me vendasit dhe vrasje, ata thoshin se nuk ishin ata që i kishin dërguar…” Franko më flet edhe për një botim shkruar nga një kroat i vjetër, me titull: “Povijest Arbanasa kod Zadra” (Historia e shqiptarëve pranë Zadarit). Libri është i shkruar në gjuhën kroate, por mendohet të përkthehet edhe në anglisht së shpejti. Sipas autorit të librit, shumë pak njerëz e dinë se një vendndodhje e vogël shqiptarësh u krijua, para tre shekujsh, në jug të Zadarit në Dalmaci. Kjo vendndodhje quhej në fillim “Borgo Erizzo”, pastaj mori emrin “Arbanasi”. Sot kjo vendndodhje përfshihet në qytetin e Zadarit, në Kroaci. Shumë banorë të Zadarit sot, pa asnjë dyshim janë me origjinë nga migrimi i parë dhe i dytë e Arbanasajve. Në shkrimet për Zadarin e sotëm theksohet se ai është një qytet kozmopolit. “Nga kohët e para popullsia ishte ilire, romake dhe slave. Në Mesjetë u vendos aty një komunitet i vogël çifutësh dhe grekë, kurse para pushtimit ottoman aty ishin vendosur komunitete të Arbanasve dhe serbë… Aty mund të dëgjosh edhe sot gjuhën zaratine dhe dialektin shqip të gjuhës italiane apo shqipe, si edhe në traditën e këngëve popullore në kishat katolike dhe në ceremonitë e ortodoksëve…” Shkrime historike dëshmojnë se “Arbanasit” i përkisnin arshidiogjezës së Barit (Bar, ku është i vendosur tanimë Mali i Zi, gjatë bregdetit të Adriatikut), pranë kufirit me Shqipërinë. Legjendat lokale thonë se ata kanë ardhur nga dy fshatra të ndryshëm: nga Briska dhe nga Sesta. Sipas tregimit të Frankos, nga mesi i vitit 1850, pushtuesit e huaj austriakë donin të mbanin qytetin dhe në të njëjtën kohë kërkonin të merrnin nderin e grave. “Arbanasit” i dërguan gratë dhe fëmijët në mal, në “Musapstan” (Stani i Musapit) dhe qëlluan mbi pushtuesit…Këtë ndeshje të ashpër e ndali vetëm kryepeshkopi i Zarës, i cili ndërhyri midis dy palëve që të ndalej gjakderdhja. “Arbanasit” kanë pasur gjithmonë frymën e solidaritetit, të ndihmës për njeri tjetrin. Ata ishin të bashkuar përballë të huajve. Shpesh martoheshin në rrethin e tyre, natyrisht jo me kushërinj të afërt… Rrëfimet e arbanasit Franko “Sipas burimeve familjare, vazhdon “arbanasi” Franko, në fillim, në Zara mbrritën tre vëllezër. Një nga këta vëllezër ishte gjyshi im nga babai (1867- 1938). Unë i njoh shumë pak jetën dhe zakonet e familjes, për periudhën midis mbrritjes së tre vëllezërve dhe historinë e gjyshit tim. Përveç faktit që e quajtën degëzën e familjes sime “PERE-JAKY” (baba Jaku), për t’i dalluar, duke parë se kishte shumë Marussiçë. Në kohën e sllavizimit, sipas familjeve, ata ishin ose filo-kroatë (Sokolossi), ose filo-italianë (Bersaglieri). Gjyshi im ishte filo-italian, dhe madje bëri dhuratë një tokë për të ndërtuar një shkollë italiane në lagje. Ai merrej me të vëllanë me shitjen e bagëtisë me shumicë, pastaj me një punishte ku regjen lëkurët dhe me një dyqan shitje mishi. Ai kishte fituar namin se ishte i sjellshëm në lagjen e tij, sidomos ndaj njerëzve që kishin nevojë për ndihmë. Ai shpëtoi jetën e një tezeje të cilën e kishin vënë përmbri një muri për ta vrarë…”. Pasi e shoqja e Frankos, me flokët e thinjura nga vitet, por me një pamje fisnike, na serviri një kafe dhe çokollata të vogla (“truffes”), para të cilave nuk mund të përmbaheshe, megjithë këshillat e mjekes, Franko vazhdoi tregimin e tij: “Im atë ka qenë një sportist i nivelit të lartë, sidomos në kanotazh (vozitje), në shkallë ndërkombëtare, por gjithashtu si nën-kampion ushtarak italian i hedhjes së shtizës. Ai ishte themeluesi i seksionit socialist klandestin në Zara, në kohën e fashizmit…”. (Vijon në faqen 23)
pagina 21 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Attualità At Bernardin Palaj: një thesar i pazbuluar Nga: At Viktor Demaj Në këtë shkrim me nderim dhe respekt të thellë, dua të flas për një nga person alitetet më të arrira të kultures shqiptare, për Át Bernardin Palajn, “Fratin e Kangeve” siç e quante një tjetër shkrimtar i madh Ernest Koliqi. “Nuk dij se kush patë thanë - thotë shkrimtari i vlert Ernest Koliqi - qi gjithkund në botë poetët këndojnë për popullin, e vetëm në Ballkan populli këndon për poetët. Deri tash për mue poeti ma i madh i Shqipnis asht populli i ynë. Kjo e vërtetë më vetoi para syve të mendës në Palç, në qelën e Fratit të Kangëve. Át Bernardini, në vetminë e gjatë të malit, i a ka vu veshin kangës së pashterun qi buron nga zemra e thellë e kombit arbnuer tue i a rrembye harresës”. Kështu shkruan Koliqi, ne numrin 5-8 të revistës “Shêjzat” 1972. Po në këtë numër të revistës Koliqi, pohon për vlerat e dhe aftësitë e mëdhaja të At Palajt që i ka dëgjuar nga vet goja e Át Gjergj Fishtës për Át Bernardinin: “Nji ndër auktorë të dênjë m’u kujtue e mos m’u harrue asht pa tjeter Át Bernardin Palaj, për të cilin nji ditë Fishta më tha: Ky (Bernardini ndodhej aty pranë) ka talent të madh dhe e njef shqipen me themel. Mund të m’a kaloj edhe mue”. Mora shkas të hedh dy rreshta në leter të bardhë për këtë folklorist dhe historian të njohur por dhe të panjohur për arsye që tashmë dihen, i nxitur nga përgaditja e veprës së tij për botim. Duke lexuar dhe studiuar shkrimet e tij të botueme kryesisht të “Hylli i Dritës” më lindi kureshtja ta kërkoj dhe ta studioj edhe më gjerë dhe t’ia botoj veprën e tij të plotë për ta bërë të njohur për publikun shqiptar, që fatkeqësish i zhytur thellë në një subjektivizëm letrar po i harron kolosët e saj që shkruan dhe bënë historinë. Gjatë hulumtimit të shkrimeve të tij mu desh që të kërkoja për të, përveç në revistat e perkohshme që ka shkruar dhe botuar, edhe në arkivin Françeskan në Shkodër, si dhe Arkivin e shtetit Tiranë. Ky mund nuk mbeti pa fryt. Më shumë se 25 vjet krijimtari e këtij Frati nuk ishte e mundur që të përfshihej vetëm me dy vepra. Át Palajn ne jemi mësuar ta njohim si folklorist dhe pak si historian, vetëm nga ato studime që ka bërë në lidhje me Dioqesin e Pultit të shekullit XVII. Njohim për fat të keq vetem një të treten e vepres së Át Bernardin Palajt, të cilën mund ta klasifikojmë në katër lloje krijimi: folkloristike, historike, poetike, dhe krijimtari muzikore. Át Palaj folklorist Si mbledhës të folklorit Át Barnardini nuk është mjaftuar vetëm me marrjen nga goja e popullit dhe sistemimin e këngëve të kreshnikëve të ruajtura gjatë shekujve nëpër Malsi dhe të transmetuara brez mbas brezi, por është shtrirë më gjerë në këtë fushë, duke na folur edhe për mite dhe legjenda që gjendeshin në zona të thella malore, kryesisht në Dukagjin. Mbledhja e këtyre zakoneve, dokeve dhe traditave të bukura të jetës etnike dhe familjare shqiptare e kanë shtyrë të shohë, të ruajtura trashëgiminë, përkatsinë dhe identitetin Iliro - Thrak të shqiptarëve. Për të vërtetuar këtë pohim po marrin një pjesë studimi të tij e botuar nga Instituti i Studimeve Shqiptare në Tiranë, titulluar: “Studime dhe tekste, Dega juridike Tiranë” 1943, fq. 122-126. Ja çka shkruan aty për festën e gjithëmbarshme të ditës së verave që për të mund të kishte gjenezë ilire: Dita e verave “Shtëpi për shtëpi në ditët e verave, pjestarët e familjes bashkohen rreth zjarmit për me lidhë shrigat, mgjillçkat, llugjat, rrollçkat e të gjitha shtasët damtuese; gjarpnin mos t’i nxajë, lepurin mos t’u hajë laknat e bathën, e shpendin emën për emën e krymbat e tokës mos t’u bajnë dam ndër ara. Tri ditë përpara veravet duhet me mshefë shoshat, sitat, furkat e me çartë krojet, në mënyrë qi mos me i pam këto sende asnji rob i shtëpisë, pse për ndryshej nuk lidhet gja. Këto ditët e veravet bijnë gjithëmonë nder ditët e para të Marsit. Mbas darke, të gjithë pjestarët e shtepisë bashkohen rreth zjarrmit. I zoti i shtëpisë merr nji pe leshi, e lidhë për vargue nji nye e thotë këto fjalë: Lidhe Zot e nata mojit e dita e verave! Unë pak e Zoti shumë! Po lidhim shtrigat. Kështu përsëritë ket veprim për secilin shpirt, sëmundje, krymba a mandra qi don me lidhë”.(Shih revisten: Shêjzat 1972, nr 5-8 fq. 163). Studimet mbi letersinë klasike dhe moderne si dhe sudimet mbi veprat e albanologëve gjermanë, bënë që ai të kishte një kulturë solide dhe të madhe. Për këtë formim të tij, ja ç’ka shkruan albanologia Angela Cirincione: “Përveç kulturës së tij me themel klasik ka pasë edhe nji njohje të mirë të letersisë moderne. Studioi veprat e albanologëve gjermanë, të cilat i hapën shtegun për me zbulue hap mbas hapi, në çdo veprim, në çdo zakon shprehje të krahinave malore gjurmët trako-ilire. Në dritën e kësaj kulture, e pa shqiptarin e sotëm si njifarë mbetunie të trungut të madh të familjes indoeuropiane të quejtun iliro-trake, nji ndër fiset e para të njerzimit që banoi Europën lindore” (shih: Át Bernardin Palaj., Vepra 1 botim II, Shkodër Botime Françeskane 2005, fq. XII). Por një ndihmesë të madhe dha edhe në mbledhjen e kangëve të Kreshnikëve të botuar për herë të parë në vitin 1937 dhe të ribotuar nga botimet françeskane në 2005 dhe ribotuar në vitin 2007. Ja se çfarë shkruan Át Palaj me bashkautor me një tjeter korife të dalur nga “Shkolla Franceskane” Át Donat Kurtin në lidhje me rëndësinë e këngëve të Kreshnikëve: “Kangët e vjetra, qi njifen prej malcosvet janë nën emnin “kangë kreshnikësh, kangë të moçme, kangë lahute” janë visari ma i çmueshmi I gjuhës, shprehja ma e gjalla e shum ndiesive bucare e përfytyrimi typik i fizjonomis së kombit t’onë” (shih: Át B Palaj dhe Át D Kurti., Visaret e Kombit, botim II, Shkodër Botime Françeskane 2005, fq. IX). Át Palaj historian Tani do të flasim për kontributin e Át Bernardin Palajt në lamin e historisë shqiptare. Ndër studimet e tij historike mund të cilsojmë disa që janë më të rëndësishme si: “Studime dhe dokumente rreth dioqezit të Pultit”, shkrime dhe studime dokumentesh, që janë të botuara në revisten “Hylli i Drites”. Por me mjaft interes janë edhe studimet: “Lufta shqiptare kunder pushtuesit turk”, (dorëshkrim e pabotuar), “Kryengritja e Dukagjinit që pëfshin vitet 1926- 1928”,(dorëshkrim i pabotuar), “Ditar shenimesh”, (dorëshkrim e pabotuar), “A janë Shqyptaret autokton” (dorëshkrim i pabotuar) dhe “Ça hoqme na katolikët për Shqypni”, (dorëshkrim i pabotuar). Ndër historianët që ka nxjerrë “Shkolla franceskane” jemi mësuar të dëgjojmë për “Maestron” e historise Át Marin Sirdanin. Por siç duket nga shkrimet e lëna kjo fushe ka terhequr edhe Át Palajn. Shumë kanë shkruar për fillimet e robërimit të Shqipërisë nën pushtuesin e ardhur nga Azia, duke e konsideruar një periudhë mjaft të zymtë dhe të errët dhe të prapambetur për Arbërinë, një ndër këta studiues spikat edhe emri i “Frati të Kangëve”. Në studimin “Lufta Shqiptare kundër pushtuesit turk” ai trajton këto tema: “Gjendja e përgjithshme kishtare prej vjetes 1468 – 1650”, “Largimi i rregulltarve e i bujarve prej Shqypniet”, “Salvimet e turkut”, “Jeta e popullit e e klerit katolik”, “Kryngritja e katolikve”, dhe “Gjendja e Françeskave mrenda kësaj kohe”. Siç shihet nga trajtimi i çështjeve, ky dorëshkrim është lëndë e parë për studimin e asaj periudhe të errët të historisë së Shqipërisë. Mes viteve ‘20 dhe ‘30 të shekullit të kaluar kanë ndodhur shumë ngjarje që kanë lënë gjurmë të pa harruara në kujtesën e popullit shqiptar. E kujtojmë me nostalgji qeverisjen e shkurter, por demokratike të Fan Nolit të vitit 1924. Kjo qeveri që solli dhe ringjalli shumë shpresa të bashkëkohësit, nuk zgjati shumë, duke ja lënë vendin Ahmet Zogut që i ndihmuar nga serbët përmbysi qeverinë e Nolit. Të gjitha këto ngarje i gjejmë të renditura në formë ditari nga Át Bernardin Palaj. Ky ditar sjell të vërteta dhe fakte të reja për ta njohur më mirë atë kohë. Një studim tjetër që paraqet fakte dhe realitete të dhimbshme janë kujtimet e Át Bernardin Palajt për Revolucionin e Dukagjinit kundër qeverisë Zogiste. Ndër faqet e historisë anashkalohet kjo vuajtje e popullit të Dukagjinit që zgjati për rreth dy vjet. Më lart kemi thënë se Át Palaj studioi folklorin, zakonet, doket dhe besimet e shqiptarve sepse në ato ai pa tradita të lashta ilire. Pikërisht duke u nxitur nga kjo, ai bëri edhe një studim të shkurtët sintetik dhe plot ngjarje të reja në lidhje me çështjen se “A janë shqiptarët autoktonë”. Jetëshkrimi i Át Bernardin Palaj Át Bernardini lindi në Shkodër me 2 tetor 1894 nga një familje e thjeshtë malsore nga Shllaku. Studimet i filloi në shkollën fillore të eterve françeskanë, e drejtuar në atë kohë nga Át Gjergj Fishta. Studimet gjimnazore i kreu po pranë etërve Françeskan, ndërsa Liceun e kreu në Salzburg e ato teologjikë e filozofike në Innsbruck. Gjatë studimeve ai tregoi një interes të veçantë për studimet shqiptare, si dhe për autorët e huaj që studiuan zakonet, gjuhën, doket shqiptare. Kryesisht e tërhiqnin albanologët gjerman-folës. Për disa vjet mësoi në Liceun “Illyricum”, pastaj shërbeu në famullitë e Toplanës, Palçit, Shalës, Bushkashit dhe të Rubikut. Iu kushtua poezisë, prozës, muzikës, duke punuar për të mirën e atdheut. Krijimtaria e tij është e gjerë dhe shumë e larmishme. Ajo përfshin shumë aspekte të zhvillimit albanologjik. Mbas hapjes së revistës “Hylli i Ditës” në vitet 1921-1924 e 1930 – 1937 boton së bashku me Át Donat Kurtin pjesë - pjesë “Kangët e Kreshnikëve”. Ndërsa në vitin 1937 botohet libër në vete, titulluar “Visaret e Kombit”. Po ashtu gjatë kësaj përiudhe boton edhe krijimtarinë e tij poetike në “Hyllin e Drites”: “Fragment - Valët e nji shpirti”, “Moskë – Alkazar”, “Vorreve të Famurit”, “Kuq e zi”, “Kah nata e vetme”, etj. Ndërsa shpirti i tij epik dhe poetik kishte prekur majat e krjimtarisë së tij, At Palaj fillon të mbledhë mitologjinë, zakonet dhe doket shqiptare, të cilat i boton më së parit te “Hylli i Dritës” në periudhën 1940 - 1944. Ndër këto mund të veçojmë: “Syni i keq”, “Shpirti i keq”, “Ora e shpis”, “Bestytni Ilire”, “Orët”, “Zanat”, etj. Hovi dhe vullneti i tij nuk ndalen me kaq. Bën disa studime interesante dhe shkencore mbi kanunin e maleve, me vlerë burimore për studiuesit e të drejtes zakonore shqiptare, të cilat EkSodi shqiptar shua vetëm kombësia e materialistëve, dje sllav, sot shqiptarë! Dje pasuroheshin serbet në kurriz të shqiptarëve, sot pasurohen disa shqiptarë në kurriz të shqiptarëve! Në Maqedoni shqiptarët luftuan për barazi. Lufta shërbeu për të fituar një diskriminim të ri, me vulë evropiane, 20 për qind barazi. Si edhe në dy shtetet e para, u krijua një elitë e re e cila sundon shqiptarët tok me maqedonët: ajo diskriminon shqiptarët tokë me maqedonët, dëbon shqiptarët tok me maqedonët. Vështirë të gjenden maqedon në emigracion, shqiptarët e Maqedonisë mund të takohen kudo. Maqedonët do tí imponojnë fëmijëve shqiptarë mësimin e gjuhës maqedone nga klasa e parë. Ky vendim nuk mund të merret pa politikan shqiptarë! Maqedonishtja flitet në një gjatësi prej 100 kilometrave, shqipja flitet në tërë Ballkanin, mirëpo fëmijët e maqedonëve nuk duhet ta mësojnë shqipen. Si edhe në dy shtetet e para, fati i shqiptarëve edhe këtu është mërgimi dhe natyrisht edhe këtu do të bjerë numri dhe një ditë do të mbeten, aq sa ka sot në Luginën e Preshevës. Shqiptari në Maqedoni, në tokën e vet, trajtohet si i huaj edhe pse në Qeveri ka shqiptarë. Ekzaltimin më madh që përjetuan, nuk ishte punësimi dhe përmirësimi i jetës, por heqja e vizave për BEE: lehtësimi i imigrimit! I shpartallimit të familjeve shqiptare! Lugina e Preshevës është rasti tragjik i injorimit nga shtetet shqiptare. Presheva me mbi 30 mijë banorë nuk ka spital dhe shqiptarët ose vdesin në shtëpi ose në spitalin e Vranjës, ku duhet vazhdimisht të paguajnë mjekët serb, edhe pse janë të siguruar. Në spitalin serb duhet tí fusin infermiereve dhe mjekëve qindra euro në xhep, ata që nuk kanë, keqtrajtohen. Spital nuk ka as në Bujanoc. Për Medvegjën të mos flasim. Kompetencat e Bashkisë së Preshevës janë reduktuar aq shumë, sa ajo duket si një bashkësi lokale. Patenta e shoferit duhet të bëhet (Vijon nga faqja 7) As ky shtet nuk lufton korrupsion me përkushtim, as krimin dhe detyrë kryesor i ka caktuar vetes integrimin e serbeve dhe injorimin e shqiptarëve. Mirëpo, ky shtet, e ka pranuar botërisht se nuk din e as nuk mundet të ndërtojë shtet të së drejtës dhe prandaj ka ftuar Eulexin! Ky shtet edhe disa vite do të ketë alibi.Edhe ky vend, si i pari, është në zbrazje e sipër. Tridhjetë mijë të rinj çdo vit paraqiten në tregun e punës, me mijëra, çdo vit ilegalisht braktisin vendin. Lexohen diku 25 mijë gazeta në ditë dhe kjo tregon shumë për gjendjen ekonomike të vendit. Shqiptarët nga ky vend, ku miklohen për çdo ditë serbët, për kafshatën e gojës, kanë arritur edhe në Haiti. Numri i emigrantëve nuk dihet, por mund të thuhet se diku pesëqind deri në shtatëqind mijë jetojnë jashtë shtetit. Pas disa dekadave disa mijëra kthehen si pensionistë dhe fëmijët mbeten. Nëse ai numër mund të merret si i saktë, atëherë domethënë se në Kosovë jetojnë diku një milion e treqind mijë apo në rastin ideal një milion e pesëqind mijë qytetarë. Nëse janë dhjetë për qind pakica, atëherë ky numër zbret edhe një herë dhe Kosova dalëngadalë, por sigurt nga numri i banorëve shqiptarë do tí afrohet Malit të Zi. Fëmijët do të asimilohen jashtë vendit, sepse asimilimi i vërtetë ndodh fillimisht në të gjykuar, pastaj edhe në gjuhë. Deri tani shteti i Kosovës ka dëshmuar se nuk din të luftojë as korrupsionin e as krimin. Lajme të mira nuk dëgjohen. Në kohën e kralit serb numri i shqiptarëve zvogëlohej, në kohën e Rankoviçit numri i shqiptarëve zvogëlohej, në kohën e Milosheviçit numri i shqiptarëve zvogëlohej. Numri i shqiptarëve brenda zvogëlohet edhe në kohën e politikanëve shqiptarë. Shqiptarët jetojnë keq, si në kohën e pushtuesve të djeshëm, madje shqiptarët në kohën e Titos, kryesisht në vitet e shtatëdhjeta jetonin më mirë se në kohën e politikanëve shqiptarë. Këtë, mirëpo, publikisht nuk ka guxim ta përmend askush! Privatisht dëgjohet shpesh! Duket se u ndrynë Vranjë, rreth dyzetedy kilometra larg. Gjykata gjendet në Vranjë. Shumë kërkesa duhet të bëhen atje dhe vendimet merren atje, ndërkaq në Kosovë krijohen komuna edhe për fshatrat serbe. Edhe ky truall shqiptar është në zbrazje e sipër dhe pas disa dekadave, do të ketë aq banorë, sa ka Vatikani sot, diku 370 veta! Kudo në Ballkan në shekullin XXI diskriminohen shqiptarët: Qeveria shqiptare vallëzon sipas daulles greke, Qeveria kosovare vallëzon sipas ansamblit perëndimor, politikanët tjerë shqiptarë në Ballkan kërcejnë sipas interesave të veta! Sido që të jetë, gjendja ekonomike e shqiptarëve nuk përmirësohet.Dallimi mes dëbimit të Millosheviçit, pamundësisë, neglizhencës dhe indiferencës së klasës politike shqiptare qëndron në këtë fakt: Millosheviçi ua merrte edhe dokumentet personale dhe i dëbonte kolektivisht. Qeveritarët shqiptarë lëshojnë dokumente në shqip dhe zvogëlimi i kombit bëhet individualisht. Ata këtë e vështrojnë si fat dhe nuk lodhen, edhe nëse kombi përgjysmohet. Rezultati, mirëpo, është i njëjtë: me kral apo pa kral, me Rankoviç apo pa Rankovic, me Tito apo pa Tito, me Enver apo pa Enver, me qeveri demokratike në Shqipëri apo pa të, me Millosheviç apo pa Millosheviçin, me politikanë shqiptar apo serb në Kosovë, me shqiptarë në qeverinë maqedone apo pa shqiptarë, me parti politike shqiptare në Serbi apo pa to, me politikanë shqiptar në Mal të Zi apo pa ta, shqiptarët kanë fatin e njëjtë: varfërinë ose emigrimin! Përgjysmimin e familjeve dhe vuajtjen nga mungesa e kontakteve sociale. Çdo shtet tjetër në Evropë do të alarmohej, kur sheh se populli dhe inteligjencia po lëshon vendin. Çdo shtet tjetër në Evropë do të alarmohej kur vëren se kombi gati në përmasa të mëdha po braktis vendin, mirëpo nuk brengosen qeveritarët shqiptarë. Nëse nuk dinë se çka duhet të bëjnë për ta mbajtur kombin brenda, e si ta mbajnë, nëse nuk botohen nga Instituti i Studimeve të larta shqiptare në Tiranë në librin: “Studime dhe tekste, Dega Juridike Tiranë 1943”. Po në këtë botim ai boton një variant të Kanunit të Lekë Dukagjinit mbas shqyrtimit të Mark Sadikut. Së bashku me përkushtimin e tij për studimin e etnosi të shqiptarëve ia bashkangjiti edhe dëshirën për të studiuar edhe historinë e Arbërisë. Sidomos në revistën “Hylli i Dritës” boton disa studime mbi Dioqezën e Pultit si dhe të disa krahinave të tjera të veriut, me mjaft interes dhe fakte historike për studiuesit e kësaj fushe. Fundi tragjik i jetës së tij Në fund të Luftës, i zhgënjyer, tashmë pas përpjekje të pashpresë të trupave nacionaliste dhe prendimore për të formuar një shtet të bazuar në lirinë dhe të drejtat e njeriut, duke e parë rrezikun eminent që po i vërsulej si një bishë e egër nga të vëtshpallurit shpëtimtar të Shqipërisë, i turbulluar në shpirt, i thotë një tjetër mikut të tij albanologut, Prof. Karl Gurakuqit: “Do të tërhiqem në nji famullì të maleve të mija të dashtuna – më tha gadi me lotë ndër sy – dhe aty ku mbahet gjallë fryma e shpirtit arbnuer, në kontakt me popullin e thjeshtë, do të vijoj punën e nisun tash sa e sa vjet, tue gjurmue në historinë, në folklorën e sidomos në Kanunin. Do të përplotësoj e do të sistemoj rapsodit, qi unë i kam mbledhë me kujdes tash sa kohë”. Sa mbresëlënëse dhe rrënqethëse kjo bisedë konfidenciale mes dy dijetarësh. Por fatëkëqësisht në moshën 51 vjeçare, puna e tij shkencore si dhe aktivitetiti i tij fetar u nderpre barbarisht, ku për asye absurde e arrrestuan në Kuvendin e Rrubikut me 22. 10. 1946. Pikërisht këtu në Rrubik i shkruan Át Jak Marlekajt një letër ku i kërkon që ta paraqesë para botës së lirë vuajtjen, dhe vrasjet makabre të sa e sa intelektualëve shqiptarë në mënyrë të padrejtë, vëtm për faktin se ishin pionerë të mendimit të lirë dhe demokratik. Në këtë letër, origjinali i së cilës ruhet pranë arkivit françeskan në Shkodër, Palaj shkruan: “I dashtuni P. Jakob, jena në gazep të Zotit. Thueju miqve t’ ikun andej qi t’orvaten me sa të munden për me na pshtue prej ketij kobit. Ka nji, ka nji, po na qesin faret të gjithve. Bâne të njoftun mjerimin t’onë ku të dijësh. Të fala B.dini, 20. IV. 1946”. Mbasi pësoi tortura të shumta vdiq me datë 2 Dhjetor 1946 ndër tortura nga më çnjerëzoret. Qe varrosur në oborin e ish-sanatoriumit në Shkodër. kanë fuqi dhe dituri për ta ndryshuar gjendjen ekonomike, nëse nuk kanë ide e aftësi, atëherë puna më e madhe patriotike, që mund të bëjnë në dobi të kombit, natyrisht nëse e duan kombin e vet siç çirren, do tíshte të tërhiqen nga politika dhe tí lënë vendin idealistëve, atyre që nuk pasurohen vet, por që mundohen ta çojnë vendin para! Nuk mund të pranohet gjendja faktike dhe nuk duhet pajtuar me këtë se shqiptari ka vetëm dy alternativa: varfëri ose emigrim! Ka ardhur koha të luftohet për të tretën: jeta me dinjitet në atdhe! Qeveritarët e sotëm e kanë dëshmuar se nuk dinë ta bëjnë! Natyrisht se nuk është kënaqësi, as mburrje të jesh politikan në vendet me probleme të mëdha ekonomike, por një mund, një mundim, që kërkon angazhim e sakrificë, transparencë, seriozitet e empati! Gjendja e vështirë mund të kapërcehet vetëm me idealist, jo me materialist! Të shkruash një artikull mbi sjelljet e papërgjegjshme të politikanëve shqiptarë, domethënë ta hedhësh veten në depresion dhe sapo ta mbarosh shkrimin, të kridhesh në vaj. Ne kemi shkrimtarë me famë botërore, por politikan të vegjël, shumë të potershëm. Ne kemi humanist me famë botërore, por politikan picërr, shamataxhi. Ne patëm trima të fortë dhe kemi politikan shumë të dobët. Ne kemi qeveritarë të pasur dhe popull të varfër! Kemi shkencëtarë të njohur edhe në botë, por politikan që lum ato shtete që nuk i kanë! Lum ato shtete që nuk i kanë politikanët tanë! Nëse ju në atdhe keni akoma iluzione dhe nëpër statistika numëroni shqiptarët jashtë, harrojeni këtë! Pas disa dekadave do të ketë gjerman me origjinë shqiptare, francez e italian me origjinë shqiptare, grek, suedez, holandez, haitian, amerikan e kanadeze me origjinë shqiptare, por ata as nuk do të flasin shqip, as nuk do ta ndjejnë veten shqiptarë! Skena e sotme politike do të futet në histori me dy fakte të mëdha: për lirinë dhe barazinë e kufizuar dhe zvogëlimin e pakufizuar të kombit!
Page 1 and 2: ∑ Per scoprire le radici dell’a
Page 3 and 4: pagina 3 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Nga
Page 5 and 6: pagina 5 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Sto
Page 7 and 8: pagina 7 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Att
Page 9 and 10: pagina 9 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Nga
Page 11 and 12: pagina 11 Anno 9 n.1 Aprile 2011 At
Page 13 and 14: pagina 13 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Cu
Page 15 and 16: pagina 15 Anno 9 n.1 Aprile 2011 At
Page 19: Faqja19Documenti pagina 19 Anno 9 n

Klikoni këtu - Lajme / News Albemigrant

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?