Oblici i metode zastite biodiverziteta

OBLICI, METODE I MOGUĆNOSTI
ZAŠTITE BIODIVERZITETA
I PRIRODE
= Globalni i lokalni nivo
Prof. dr Slobodan Jovanović
Biološki fakultet, Univerziteta u Beogradu

Iz autobiografije dr Sergeja
Matvejeva
• "Priroda se može istraživati i voleti u malome: u kapi
vode, u epruveti, u kavezu. Ali je najveća čast i
zadovoljstvo istraživati prirodu u velikom i najvećem -
od podgorja do vrha jedne gorostasne planine.
Dodao bih:
Priroda se mora posmatrati, razumeti, štititi i tumačiti
sveobuhvatno, a pogotovo to moramo činiti mi koji
obrazujemo i vaspitavamo mlade generacije.
Jer, ‘’Sutrašnji svet će izgledati onako kako ga deca danas
vide’’ (Duško Radović)

ZAŠTITA PRIRODE I BIODIVERZITETA
Očuvanje i zaštita biološke raznovrsnosti (biodiverziteta), pored
očuvanja klime, je najvažniji zadatak u globalnoj zaštiti prirode,
odnosno životne sredine na planeti Zemlji
Ovi strateški pravci zaštite prirode na globalnom nivou potvrđeni
su juna 1992. godine u Rio de Žaneiru (Brazil), kada su šefovi
država ili vlada 168 zemalja sveta, među kojima je i bila i naša,
usvojili Konvenciju o biološkoj raznovrsnosti (Convention on
Biological Diversity - CBD) čiji je osnovni cilj sprečavanje
iščezavanja vrsta i njihovih staništa.

Nakon 1992. godine, biodiverzitet je postao simbol
opstanka biosfere i razvoja civilizacije na Zemlji
Očuvanje biodiverziteta nema cenu, odnosno
biodiverzitet je neprocenjiv
Savest čovečanstva se okrenula ka razumevanju i
prihvatanju osnovnih ekoloških principa u očuvanju
biološke raznovrsnosti
Očuvanje biodiverziteta postalo je nova životna
filozofija savremenog čoveka

Praktični razlozi za zaštitu biodiverziteta
Nestajanje divljih vrsta i njihovih staništa pretstavlja veliku
opasnost za buduće funkcionisanje čitave biosfere, kao i
opstanak samog čoveka
Zbog toga su na svetskom nivou pokrenute akcije u cilju
zaustavljanja ovog procesa
Otkrivanje, upoznavanje i očuvanje biodiverziteta su
danas najaktuelniji, najkompleksniji i najznačajniji
zadaci svetske nauke i prakse
Zbog toga je svetska naučna zajednica 2001. i 2002.
godinu proglasila Međunarodnim godinama
istraživanja biodiverziteta
Ova, 2010. je, takodje, godina biodiverziteta
Time je nauka o biodiverzitetu proglašena jednom od
najznačajnijih na početku novog milenijuma

Praktični razlozi za zaštitu biodiverziteta
Nepredvidiva
opasnost od iščezavanja ljudske vrste
nije jedini razlog zbog kog danas mnoge zemlje troše
ogromne svote novca na zaštitu svojih divljih vrsta i
prirodnih ekosistema
Biodiverzitet pretstavlja osnovni ljudski resurs, koji,
između ostalog, donosi veliku dobit čoveku u
sledećim oblastima :
- Poljoprivreda
- Medicina (= Farmacija)
- Šumarstvo i Hortikultura
- Turizam

Oblici zaštite biodiverziteta
Očuvanje i zaštita biodiverziteta pretstavlja izuzetno
složen i odgovoran posao
Metode zaštite mogu se grupisati u tri osnovne celine:
- Prva celina obuhvata metode za utvrđivanje
naučnih osnova za očuvanje i zaštitu
biodiverziteta
- Druga celina podrazumeva postupke
zakonske zaštite
- Treća celina objedinjava aktivnosti koje se
sprovode u praksi u cilju očuvanja i zaštite
biodiverziteta

Naučne osnove za zaštitu biodiverziteta
Poznavanje biodiverziteta, odnosno precizan uvid u trenutno
stanje ugroženosti živog sveta neke teritorije je neophodna
osnova za preduzimanje aktivnosti na njegovoj zaštiti
Da bi se došlo do ovakve osnove, neophodna su dugotrajna i
opsežna naučna istraživanja koja već decenijama širom sveta
obavljaju botaničari, zoolozi i ekolozi
Naučni podaci o najugroženijim vrstama objavljuju se u posebnim
publikacijama koje se nazivaju crvene knjige, koje pretstavljaju
naučnu osnovu za pokretanje konkretnih mera zaštite
Crvene knjige sadrže podatke o osnovnim karakteristikama
vrste, stepenu ugroženosti, faktorima rizika, kao i predloge
mera za zaštitu

Crvena knjiga flore Srbije
• Objavljena 1999. godine, sadrži podatke o biljnim vrstama
iščezlim iz prirode, vrstama iščezlim iz Srbije i kritično
ugroženim vrstama u Srbiji
Aldrovanda vesiculosa L.
Vrsta za koju se smatralo da
je nestala iz Srbije
Pronađena je na Zasavici
2005. godine

Zakonska zaštita biodiverziteta
Drugi zvaničan korak u zaštiti biodiverziteta jeste njegova
zakonska zaštita
Ona podrazumeva donošenje različitih pravnih akata, kao što su
zakoni, uredbe, naredbe i dr., na osnovu kojih se ugroženim
vrstama i staništima dodeljuje odgovarajući nivo pravne zaštite
Primeri iz našeg zakonodavstva:
- Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS"
66/91, 83/92, 53/93, 67/93, 48/94, 53/95)
- Zakon o zaštiti životne sredine («Službeni glasnik RS»
br.135/04)
- Uredba o zaštiti prirodnih retkosti ("Službeni glasnik RS"
50/93, 93/93)
- Uredba o stavljanju pod kontrolu korišćenja i prometa
divlje flore i faune ("Službeni glasnik RS" 31/05)

Aktivne mere zaštite koje se sprovode u praksi
Aktivne mere zaštite pretstavljaju najznačajniji oblik aktivnosti
koje se sprovode u praksi da bi se ugrožene vrste i ekosistemi
sačuvali od uništavanja
Sve aktivne mere zasnivaju se na naučnim informacijama i
zakonskim propisima
U najefikasnije mere zaštite spadaju:
In situ zaštita
Podrazumeva očuvanje izvornih ekosistema,
odnosno očuvanje, održavanje i oporavak prirodnih
populacija na prirodnim staništima određene vrste
Ex situ zaštita
Podrazumeva niz postupaka i metoda koji se
primenjuju radi očuvanja, gajenja i razmnožavanja
biljaka i životinja izvan njihovih prirodnih staništa

In situ zaštita biodiverziteta
Ugrožene biljne i životinjske vrste najbolje se
mogu zaštititi ako se štite i njihova prirodna
staništa, odnosno ekosistemi za koje su
neraskidivo vezane
Zaštićena prirodna dobra pretstavljaju područja
na kojima su u velikoj meri očuvani prirodni
ekosistemi
Zakonskom regulativom u njima se zabranjuju
mnoge ljudske aktivnosti, čime je omogućeno
očuvanje prirodnih ekosistema

Začeci zakonske zaštite prirode u Srbiji datiraju još iz XIV
veka. Članom 123. Dušanovog zakonika iz 1349. godine,
rudarima Sasima je bila zabranjena seča šuma i utvrđena
je obaveza sadnje na mestima gde je šuma posečena.
Despot Stefan Lazarević je 1412. godine doneo prvi zakon o
rudama kojim je regulisano vlasništvo, način i uslovi
korišćenja mineralnih sirovina.
Prvo područje koje je stavljeno pod zaštitu na teritoriji
današnje Srbije bila je Obedska bara, stavljena pod
zaštitu još 1874. godine.
Prvo zaštićeno prirodno dobro u Srbiji proglašeno je 1948.
godine. Bio je to šumski rezervat zeleničeta ili lovor -
višnje (Prunus laurocerasus) u bukovoj šumi na
Ostrozubu.
Prvi nacionalni park u Srbiji - NP ‘’Fruška Gora’’ proglašen
je 1960. godine.

ZAŠTITA PRIRODNIH DOBARA NA NACIONALNOM NIVOU
Zakonom o zaštiti životne sredine Srbije (Službeni glasnik RS, br. 66/91)
definisane su kategorije zaštićenih Prirodnih dobara, koje su usklađene sa
kategorijama koje propisuje IUCN - Međunarodna Unija za Zaštitu Prirode.
Prema ovom Zakonu u Srbiji se utvrđuju sledeće kategorije zaštićenih
prirodnih dobara:
NACIONALNI PARK - veće područje sa prirodnim ekosistemima
visoke vrednosti u pogledu očuvanosti, složenosti građe i
biogeografskih obeležja, sa raznovrsnim oblicima izvorne flore i
faune, reprezentativnim fizičko-geografskim objektima i
pojavama i kulturno-istorijskim vrednostima i predstavlja
izuzetnu prirodnu celinu od nacionalnog značaja.
Na teritoriji Srbije do sada je proglašeno 5 Nacionalnih parkova: TARA,
KOPAONIK, ŠAR PLANINA, FRUŠKA GORA, ĐERDAP.

Nacionalni parkovi
Nacionalni parkovi su najznačajnija zaštićena prirodna dobra
u kojima su, izuzev naučnih, obrazovnih i turističkih
aktivnosti, zabranjene gotovo sve ostale ljudske delatnosti
Prvi nacionalni park na svetu, Jelouston, osnovan je 1. marta
1872. godine

NACIONALNI PARKOVI SRBIJE
Nacionalni park “Fruška Gora”

Stipa pulcherrima - kovilje
Adonis vernalis - gorocvet

Nacionalni park “Đerdap”

Iščezle biljne vrste sa područja Đerdapa i Srbije
Crocus banaticus – banatski šafran
Tulipa hungarica -
đerdapska lala

Nacionalni park “Kopaonik”

Lokalni (steno)endemiti Kopaonika
“Viola kopaonikensis”
- kopaonička ljubičica
Cardamine pancicii
- pančićeva režuha

Nacionalni park “Šar-planina”

Rhododendron ferrugineum – alpska ruža
Achillea alexandri-regis
– hajdučka trava Kralja
Aleksandra

Nacionalni park “Tara”

Pančićev skakavac – ženka
Pyrgomorphella serbica
Picea omorika - Pančićeva omorika

• PARK PRIRODE - područje dobro očuvanih prirodnih
svojstava voda, vazduha i zemljišta, preovlađujućih
prirodnih ekosistema i bez većih degradacionih promena
predeonog lika i u celini predstavlja značajan deo očuvane
prirode i zdrave životne sredine. Na teritoriji Srbije do sada
je proglašeno 14 Parkova prirode, od kojih su najpoznatiji:
STARA PLANINA, SIĆEVAČKA KLISURA, VRŠAČKE
PLANINE, GORNJE PODUNAVLJE, PALIĆ, itd.

Park prirode “Sićevačka klisura“

Midžor – 2169 m.n.v.
Park prirode - Stara planina

Park prirode - Vršačke planine
Gudurički vrh – 641 m.n.v. -
najviši vrh Vojvodine

• PREDEO IZUZETNIH ODLIKA - relativno manje
područje, živopisnih pejsažnih obeležja, nenarušenih
primarnih vrednosti predeonog lika sa prisustvom oblika
tradicionalnog načina života i kulturnih dobara, a takođe i
zaštićena okolina nepokretnih kulturnih dobara. Do sada
je na teritoriji Srbije proglašeno 18 Predela izuzetnih
odlika kao što su: DOLINA PČINJE, MIRUŠA, KLISURA
REKE GRADAC, RAJAC, OVČARSKO – KABLARSKA
KLISURA, VELIKO RATNO OSTRVO ......

Predeo izuzetnih odlika “Dolina Pčinje“

Predeo izuzetnih odlika – Vlasinska površ

Ovčarsko Kablarska klisura – Predeo izuzetnih odlika

Klisura reke Gradac – Predeo izuzetnih odlika

VRO – Predeo izuzetnih odlika – karta biotopa

Veliko Ratno ostrvo – Predeo izuzetnih odlika

REZERVAT PRIRODE - izvorni ili neznatno izmenjeni
deo prirode, osobitog sastava i odlika biljnih i životinjskih
zajednica, kao delova ekosistema, namenjenih
prvenstveno održavanju genetskog fonda. Od ukupno 74
rezervata prirode, navešćemo samo neke: ŠALINAČKI
LUG, DELIBLATSKA PEŠČARA, OSTROZUB, RTANJ,
RUGOVSKA KLISURA, DAJIČKO JEZERO, JELAŠNIČKA
KLISURA, LUDAŠKO JEZERO, STARI BEGEJ-CARSKA
BARA, OBEDSKA BARA, ZASAVICA, SELEVENJSKE
PUSTARE, KLISURA REKE UVAC, KLISURA REKE
TREŠNJICE, KOVILJSKO-PETROVARADINSKI RIT,
SLANO KOPOVO, SUVA PLANINA, ....

Rezervat prirode Šalinački lug

Beloglavi sup
Specijalni rezervat prirode “Klisura reke Uvac“

Specijalni rezervat prirode Zasavica

Rezervat prirode Suva planina – u postupku proglašenja

• SPOMENIK PRIRODE je prirodni objekat ili pojava,
fizički jasno izražen i prepoznatljiv, reprezentativnih
geomorfoloških, geoloških, hidrografskih, botaničkih i
drugih obeležja, po pravilu atraktivnog i markantnog
izgleda ili neobičnog načina pojavljivanja kao i ljudskim
radom formirana botanička vrednost (pojedinačna stabla,
drvoredi, parkovi, arboretumi, botanička bašta i dr.),
ukoliko ona ima poseban značaj. Takvih objekata na
teritoriji Srbije do sada ima 329 i to su npr.: BOTANIČKA
BAŠTA "JEVREMOVAC", BANJIĆKA ŠUMA, STABLO KOD
MILOŠEVOG KONAKA, PETNIČKA PEĆINA, RESAVSKA
PEĆINA, ĐAVOLJA VAROŠ, VRELO MLAVE, KANJON
LAZAREVE REKE, PRIZRENSKA BISTRICA, itd.

Spomenik prirode I kategorije “Đavolja varoš“

Spomenik prirode I kategorije – Babin zub

Spomenik prirode I kategorije–Babin zub

Babin zub – Hotel EPS-a, primer bespravne gradnje u I zoni zaštite

Kanjon Lazareve reke – Spomenik prirode I kategorije

Stari platan kod Miloševog konaka u Topčideru – Spomenik prirode I kategorije

Botanička bašta Jevremovac – Spomenik prirode II kategorije

PODRUČJA OD KULTURNOG I ISTORIJSKOG ZNAČAJA = ukupno 42
- Manastir STUDENICA sa okolinom

PRIRODNE RETKOSTI su biljne ili životinjske vrste, ili
njihove zajednice kojima je ugrožen opstanak u prirodnim
staništima ili im populacije brzo opadaju, a područje
rasprostranjenja se smanjuje, ili su retke po
rasprostranjenju, kao i vrste koje imaju poseban značaj sa
ekološkog, biogeografskog, genetskog, privrednog,
zdravstvenog i drugog stanovišta.
Na osnovu Uredbe o zaštiti prirodnih retkosti (Službeni
glasnik Republike Srbije br. 50/93), lista vrsta koje uživaju
potpunu zaštitu broji 215 vrsta vaskularnih biljaka, kao i
429 vrsta životinja.

Cypripedium calceolus – gospina papučica
Zakonom zaštićena –
prirodna retkost

Paeonia tenuifolia – uskolisni, stepski božur – prirodna retkost

Gentiana lutea – žuta lincura
Zakonom zaštićena –
prirodna retkost

Ris - Lynx lynx, zakonom zaštićen kao prirodna retkost

Sivi soko – Falco peregrinus, zaštićen kao prirodna retkost

Geonasleđe Srbije
Lazareva = Zlotska pećina
• Inventar objekata
geonasleđa obuhvata
oko 650 geoloških,
paleontoloških,
geomorfoloških,
speleoloških i
neotektonskih objekata.
• Do sada je zaštićeno oko
80 objekata geonasleđa,
uglavnom speleološkog
karaktera.

ZAŠTITA PRIRODNIH DOBARA NA NACIONALNOM NIVOU
SRBIJA
CRNA
GORA
NACIONALNI PARK 5 4
PARK PRIRODE 14 /
PREDEO IZUZETNIH ODLIKA 18 /
REZERVAT PRIRODE 74 4
SPOMENIK PRIRODE 329 51
PODRUČJA OD KULTURNOG I ISTORIJSKOG ZNAČAJA 42 /
PRIRODNE RETKOSTI - BILJNE VRSTE
215 57
PRIRODNE RETKOSTI - ŽIVOTINJSKE VRSTE 429 314
UKUPNO ZAŠTIĆENIH PRIRODNIH DOBARA U SRBIJI 1126
UKUPNO ZAŠTIĆENIH PRIRODNIH DOBARA U CRNOJ GORI 430
UKUPNO ZAŠTIĆENIH PRIRODNIH DOBARA U SRB i CG 1556
UKUPAN PROCENAT ZAŠTIĆENE TERITORIJE (3,3) 6,6% (6,2) 8,0%
UKUPAN PROCENAT ZAŠTIĆENE TERITORIJE U SVETU
12,0%

PAUZA – 10’-15’

VAŽNIJI MEĐUNARODNI PROGRAMI I
INICIJATIVE ZA ZAŠTITU I OČUVANJE
BIODIVERZITETA, TJ. PRIRODNIH
VREDNOSTI OD ZNAČAJA ZA NJEGOVO
OČUVANJE

• PROGRAM: ČOVEK I BIOSFERA (UNESCO's Man and
Biosphere Programme), skr. MAB, UNESCO, (Pariz, 1970.),
razvija prirodnjačku i sociološku osnovu za racionalno korišćenje
i očuvanje resursa biosfere, kroz posebne mere, kao što je
stvaranje svetske mreže rezervata biosfere.
• U ovaj program za sada je sa teritorije Crne Gore uvršten
“DURMITOR SA KANJONOM REKE TARE”.
• U okviru ovog programa, koji objedinjava zaštitu biodiverziteta,
kulturnih vrednosti i ekonomskog razvoja određenog područja,
Zavod za zaštitu prirode Srbije je izradio stručnu osnovu i
predlog na osnovu kojeg je 2001. godine Park prirode Golija
upisan u listu rezervata biosfere kao "GOLIJA - STUDENICA".

U okviru istog (MAB) programa, Zavod je pripremio predlog
projekta «Potencijalna mreža rezervata biosfere u Srbiji» sa
naznačenih deset područja. Za rezervate biosfere predloženi su:
1. Nacionalni park Đerdap
2. Nacionalni park Šar planina
3. Park prirode Stara planina
4. Specijalni rezervat prirode Obedska bara
5. Specijalni rezervat prirode Deliblatska peščara
6. Prokletije
7. Kučajske planine
dok su u postupku proglašenja:
1. Nacionalni park Tara
2. Gornje Podunavlje

• KONVENCIJA O SVETSKOJ BAŠTINI (Convention concerning
the Protection of the World Cultural and Natural Heritage
- World Heritage Convention) 1975, UNESCO, Pariz, štiti
kulturno i prirodno nasleđe od izuzetne svetske vrednosti kroz,
između ostalog, popisivanje mesta ‘’svetske baštine’’ (World
Heritage Sites).
• U okviru konvencije o svetskoj prirodnoj baštini, u listu je do
sada uključen samo KANJON REKE TARE u Crnoj Gori.
• Zavod za zaštitu prirode Republike Srbije je pripremio stručnu
osnovu predloga za nominaciju pet zaštićenih dobara u Srbiji za
upis u listu svetske prirodne baštine:
1. Nacionalni park Đerdap
2. Nacionalni park Šar planina
3. Nacionalni park Tara
4. Specijalni rezervat prirode Deliblatska peščara
5. Spomenik prirode Đavolja varoš

Durmitor sa kanjonom reke Tare–‘’Rezervat biosfere’’ i ‘’Svetska prirodna baština’’
Crno jezero na Durmitoru
Kanjon reke Tare

Ramsarska konvencija
Zaštita vlažnih staništa bila je predmet jednog od najstarijih
i najznačajnijih međunarodnih sporazuma koji je dao osnovu
za sveobuhvatnu međunarodnu saradnju u očuvanju vlažnih
područja.
U Iranskom gradu Ramsaru, na južnoj obali Kaspijskog
jezera, 2. februara 1971. godine potpisana je Konvencija o
vlažnim područjima (Convention on Wetlands).

Ramsarska konvencija
Ova konvencija stupila je na snagu 1975. godine i do 2. juna
ove godine ratifikovalo je 158 država
Srbija je ratifikovala Ramsarsku konvenciju 27. aprila 1992.
godine
Do 2. juna 2009. godine (www.ramsar.org
www.ramsar.org), širom sveta
proglašeno je 1752 vlažnih područja od međunarodnog
značaja, sa ukupnom
površinom om od 161.216.522 ha
Devet, od navedenih 1752 područja, nalazi se u Srbiji, sa
ukupnom površinom od 53.714 ha, a to su:

KONVENCIJA O PODRUČJIMA VODENIH STANIŠTA OD
MEĐUNARODNOG ZNAČAJA NAROČITO KAO STANIŠTA
PTICA – “RAMSAR KONVENCIJA”
Na listu Ramsarskih vlažnih područja od međunarodnog značaja
upisanio je devet zaštićenih prirodnih dobara u Srbiji:
1. Specijalni rezervat prirode Ludaško jezero (od 1977)
2. Specijalni rezervat prirode Obedska bara (od 1977)
3. Specijalni rezervat prirode Stari Begej-Carska bara (od 1996)
4. Specijalni rezervat prirode Slano Kopovo (od 2004)
5. Labudovo okno (od 2007)
6. Peštersko polje (od 2007)
Pokrenuta je inicijativa za nominaciju sledećih zaštićenih prirodnih
dobara, kao novih Ramsarskih područja:
1. Specijalni rezervat prirode Gornje Podunavlje
2. Specijalni rezervat prirode Koviljsko-Petrovaradinski rit
3. Specijalni rezervat prirode Zasavica

CITES konvencija
CITES (Convention on International Trade in Endangered
Species of Wild Fauna and Flora) – Konvencija o
međunarodnoj tregovini ugroženim vrstama divlje flore i
faune, kao i njihovim derivatima, usvojena je u Vašingtonu
marta 1973.
Ova Konvencija pretstavlja
međunarodni sporazum kojim se obezbeđuje
međunarodna saradnja u zaštiti određenih
vrsta divlje flore i faune od prekomerne
eksploatacije putem međunarodne trgovine.
Naša zemlja je ratifikovala ovu konvenciju
2001.

ZAŠTITA PRIRODNIH DOBARA
NA INTERNACIONALNOM NIVOU
SRBIJA
CRNA
GORA
PROGRAM: ČOVEK I BIOSFERA (MAB) 1 (9?) 1
KONVENCIJA O PODRUČJIMA VODENIH
STANIŠTA OD MEĐUNARODNOG ZNAČAJA
NAROČITO KAO STANIŠTA PTICA – RAMSAR
9 1
KONVENCIJA O SVETSKOJ PRIRODNOJ BAŠTINI (5 ?) 1
UKUPNO ZAŠTIĆENIH PRIRODNIH DOBARA U SRCG 13 (14?)

Ex situ zaštita
Ex situ zaštita ugroženih vrsta, odnosno zaštita izvan prirodnih
staništa odvija se u:
- Botaničkim baštama
- Zoološkim vrtovima i akvarijumima
- U privatnim kolekcijama živih biljaka (male bašte,
alpinetumi i sl.)
- Bankama gena, odnosno bankama semena i plodova
- U specijalizovanim laboratorijama u kojima se pod
strogo kontrolisanim uslovima na specijalnim hranljivim
podlogama može dugo vremena održavati i
razmnožavati („klonirati“) biljni i životinjski materijal
sakupljen na prirodnim staništima - kultura tkiva

Botaničke bašte
Pored obrazovne i naučne funkcije,
botaničke bašte u svetu sve više
preuzimaju ulogu „azila“, odnosno
veštačkog refugijuma, a samim tim i
eksperimentalnog poligona za
očuvanje i razmnožavanje kritično
ugroženih biljnih vrsta
U svetu ima oko 1 600 botaničkih bašti
u kojima se čuva oko 80 000 vrsta i
kroz koje godišnje prođe oko 150
miliona posetilaca
Univerzitetsku botaničku baštu
„Jevremovac“, Biološkog fakulteta u
Beogradu osnovao je Josif Pančić
1874. godine. Na otvorenom prostoru
od 4,82 ha i staklari živi oko 2500
vrsta

Botanička bašta ‘’Jevremovac’’ - Centar Ex situ zaštite ugroženih biljnih vrsta

Zoološki vrtovi i akvarijumi
- Uloga zoo vrtova i akvarijuma jednako je značajna kao i uloga
botaničkih bašti
- Sredinom 90-tih godina XX veka bilo je aproksimativno
700.000000 individua, predstavnika 3.000 vrsta sisara, ptica,
gmizavaca i vodozemaca u približno 800 zooloških vrtova kojima
se profesionalno upravlja
- U tom periodu zoo vrtovi su imali programe uzgoja ugroženih
vrsta u veštačkim uslovima

Prihvatilište za divlje životinje u Zoo vrtu Palić
U našoj zemlji, u zoo vrtu Palić
koji je osnovan 1949. godine,
2005. godine formirano je
Prihvatilište za divlje životinje
Prihvatilište funkcioniše kao
poseban program, čiji je cilj
da se pomogne ranjenim,
bolesnim, napuštenim i
oduzetim divljim
životinjama koje nisu u
mogućnosti samostalno da
opstanu u prirodi, da se
brine o njima do njihove
potpune rehabilitacije i
vraćanja u prirodu

Banke gena
• Kolekcije gena i
semena, odnosno banke
gena, pretstavljaju
posebno organizovane i
visoko specijalizovane
kolekcije živog
materijala koji se
sakuplja, skladišti,
održava i razmnožava
pod strogo kontrolisanim
i specifičnim uslovima

Ex situ zaštita u specijalizovanim laboratorijama
In vitro konzervacija
Razvijanje kulture tkiva i organa i
somatska embriogeneza
Krioprezervacija
u tečnom azotu na -196 oC
Konzervacija izolovane DNK

Reintrodukcija
Krajnji cilj svih aktivnih mera zaštite koje se
sprovode u praksi je veštačko vraćanje
ugroženih vrsta na staništa sa kojih su
iščezle (reintrodukcija)
Uspešno razmnožene vrste gajene u
botaničkim baštama, zoo vrtovima i
akvarijumima, ili razmnožene posebnim
laboratorijskim tehnikama vraćaju se na
prirodna staništa
Nakon reintrodukcije, na prirodnim
staništima im se posvećuje specijalna
pažnja, sve dok se njihov broj ne stabilizuje,
a one se u potpunosti ne prilagode

Primer kaliforniskog kondora
Dobar primer primene aktivnih
mera zaštite pretstavlja kalifornijski
kondor (Gymnogyps californianus),
jedna je od najugroženijih ptica
Severne Amerike
Opasnost od iščezavanja ove vrste
bila je toliko velika da su preostali
divlji kondori uhvaćeni 1987. godine
i prebačeni u posebne prostore za
parenje u zoološkim vrtovima u Los
Anđelesu i San Dijegu
Kondori su se u zatočeništvu
uspešno parili, a do 1990. godine
njihovi mladi su pušteni u poseban
rezervat ne bi li se razvila nova
populacija koja se razmnožava u
divljini

Primer rtanjske metvice
Treba posebno istaći primer uspešno
preduzetih mera aktivne zaštite u
našoj zemlji
Uspeh je ostvaren u okviru projekta
„Mikropropagacija, reintrodukcija i
plantažno gajenje ugrožene,
endemske i potencijalno lekovite
biljne vrste Nepeta rtanjensis“ “ koji
su realizovale Katedra za fiziologiju
biljaka Biološkog fakulteta
Univerziteta u Beogradu i Odeljenje
za fiziologiju biljaka Instituta za
biološka istraživanja „Siniša
Stanković“ u Beogradu

Rtanjska metvica (Nepeta
rtanjensis) ) je krajnje ugrožena
vrsta, za koju se procenjuje da je
prisutna u prirodi sa svega oko 700
jedinki
Uzevši svega tri biljke iz prirode, u
laboratoriji je primenom metode
kulture tkiva napravljeno deset
hiljada jedinki
U okviru projekta je iz sadnog
materijala dobijenog
mikropropagacijom, na prostoru
Rtnja u 2004. godini zasađeno
1 000 jedinki ove vrste na
otvorenom krečnjačkom
kamenjarskom staništu, u
neposrednoj blizini prirodnog
lokaliteta Javor

Reintrodukcija dabra u Srbiju - Zasavica 2004

• Prema Prostornom planu Republike Srbije
do 2010. godine, pod neku od kategorija In
situ zaštite treba staviti ukupno 10%
teritorije.
KAKO !?
• Proširenjem granica već postojećih
prirodnih dobara
• Proglašenjem novih zaštićenih područja

MEĐUTIM,

Formalna Zakonska zaštita nije dovoljna sama po sebi,
mada je veoma važna
Potrebno je:
Najpre, hitno budžetski pozicionirati zaštićena
prirodna dobra Srbije, posebno J.P. Nacionalne
parkove
Oštro i beskompromisno sprovoditi inspekcijski nadzor
odnosno donošenje i sprovodjenje srednjoročnih i
godišnjih ‘’PROGRAMA ZAŠTITE I RAZVOJA’’

UVEREN SAM DA ĆE NAM TO POĆI ZA RUKOM,
AKO NE NAMA, ONDA MAKAR VAŠIM
UCENICIMA ILI STUDENTIMA
Jer, ‘’Sutrašnji svet će izgledati onako kako ga deca
danas vide’’ (Duško Radović)

SAMO DA NE BUDE KASNO !?