KUĆA I OKUĆNICA U SELU DONJA PISKAVICA

Univerzitet u Banjoj Luci
Prirodno-matematički fakultet
Odsjek Geografija
KUĆA I OKUĆNICA U SELU DONJA PISKAVICA
- seminarski rad -
Mentori:
Student:
Prof. dr Zdravko Marijanac
Siniša Salamić
Asistent Irena Medar Br. Indeksa 23/2004
Banja Luka, Decembar 2006.

Sadržaj:
1. Uvod ..............................................................................................................3
2. Geografski položaj .......................................................................................4
3. Kuća i okućnica moga djeda .......................................................................6
4. Ostali ekonomski objekti ..........................................................................10
5. Zaključak....................................................................................................15
6. Literatura i kazivači .................................................................................16
2

1. Uvod
U okviru predmeta Nacionalna etnologija, koji se sluša na trećoj godini studija
Prirodno-matematičkog fakulteta, odsjek Geografija, za seminarski rad sam odabrao
temu „Kuća i okućnica“.
Kuća i okućnica koju ću da opišem u ovom seminarskom radu se nalazi u selu
Donja Piskavica, ili tačnije u zaseoku Salamići. Sama kuća je sagrađena 50-tih godina
prošlog vijeka, dok su ekonomski objekti nešto stariji. Ekonomski objekti su
prethodno bili sagrađeni na drugoj lokaciji, odnosno na imanju mog pradjeda Stojana,
da bi kasnije (nakon podjele imanja sa svojim bratom, poslije Stojanove smrti) dio
njih moj djeda prenio na novu lokaciju na kojoj se nalaze i sada. Takođe je važno
napomenuti da su objekti koji su predmet ovog seminarskog rada uglavnom u
autentičnom stanju, osim pokrova, i da nad njima nije vršena nikakva popravka od,
slobodno možemo reći, dana njihovog nastanka. Kada je riječ o metodama koje su
korištene za izradu ovog seminarskog rada, najvažniji je metod terenskog rada. U toj
činjenici leži i moj razlog za odabir ove teme.
3

2. Geografski položaj
Kuća i okućnica koju ću da opišem u ovom seminarskom radu se nalazi u
zaseoku Salamići, selo Donja Piskavica, opština Banja Luka. Samo selo donja
Piskavica nalazi se u sjeverozapadnom dijelu opštine Banja Luka, i od samog središta
grada je udaljeno 32 km. Sa asfaltnim putem je spojeno magistralnim putem
Banjaluka-Prijedor. Kroz selo Donja Piskavica prolazi i pruga Banjaluka–Novi Grad,
tako da možemo reći da je samo selo dobro saobraćajno povezano sa ostalim mjestima
i gradovima ove regije. Selo Donja Piskavica je sastavljeno od više zaseoka. Neki od
njih su Babići, Đuđići, Zrnići, Kevići, Šušnjari, Salamići itd. Zaseok Salamići je
smješten u sjevernom dijelu Donje Piskavice.
U orografskom pogledu zaseok je smješten u ravničarskom dijelu Potkozarja,
na ivici Verića Polja, gdje je dominantna kota vrh planine Kozare (Lisina, 976 metara
nadmorske visine). Istraživano područje se nalazi na nadmorskoj visini između 200 i
300 metara. Geografske koordinate zaseoka su oko 45 stepeni 10 minuta i 23 sekunde
sjeverne geografske širine, i 17 stepeni 25 minuta i 30 sekundi istočne geografske
dužine.
U samom reljefu osim ravničarskih prisutni su i brežuljkasti oblici. Takav
reljef je uslovio i rasprostranjenost kuća u samom zaseoku tako da je riječ o
domaćinstvima koja uz kuću i okućnicu imaju i veće zemljišne posjede. Klima je
umjereno kontinentalna sa izraženim prelazima između četiri godišnja doba. U
prosjeku godišnje ima 49 dana sa padavinama i 137 sunčanih dana.
Površina zaseoka je oko 11 km kvadratnih. U zaseoku ima 10 domaćinstava sa
prosjekom od 1,2 člana po domaćinstvu. Kada je riječ o starosnoj strukturi, dominira
staro stanovništvo. U selu Donja Piskavica nalazi se osnovna škola, ambulanta, pošta,
crkva i više prodavnica robe široke potrošnje.
4

Područje sela Donja Piskavica, zaseoka Salamići
5

3. Kuća i okućnica moga djeda
Slike 1 i 2 - Kuća Salamić Đurađa sa ulazne i zadnje strane
Kuća i okućnica moga djeda je sagrađena sredinom, prošlog vijeka, tačnije 50-
tih godina 20 vijeka. Kao što je već rečeno, ekonomski objekti su sagrađeni i prije, ali
se na današnjoj lokaciji nalaze od tog vremena. Na osnovu izgleda i gradnje kuće
možemo da vidimo uslove i način života stanovništva tog vremena.
Kada je riječ o samoj kući, ona je prelaznog tipa od starih brvnara ka
današnjim modernim i velikim kućama. Kuća mog dede Đure je za tadašnje vrijeme
bila sagrađena vrlo kvalitetno i bila je prostrana.
Slika 3 - Detalj kuće – prozor sa prednje desne strane.
6

Dimenzije kuće su 3.5 x 6 m. Temelj kuće je pravljen od slaganog kamena
koji je donesen iz obližnje rijeke. Rijeka nema ime, nego je jednostavno zovu
„rijeka“.
Slika 4 - Kameni temelj sa direkom i gredama
Na slagani kamen je onda postavljena drvena konstrukcija napravljena od
direka, „podjumenta“, a na direke su postavljene grede. Sve to je međusobno
učvršćivano „makazicama“. Važno je napomenuti da su svi stolarski radovi izvođeni
ručno (od sječe drveta u šumi do samog oblanja i bušenja). Korišteno drvo je bilo
hrast. Kada je drvena konstrukcija bila postavljena pristupilo se samom zidanju,
odnosno popunjavanju šupljina između direka i greda sa pržinom i ciglama.
Slika 5 - Detalj – sastav grede i krovne konstrukcije
7

Pržina je u stvari vrsta zemljišta koja je iskopavana na obližnjoj lokaciji, a
pomiješana sa krečom služila je kao vezni materijal između samih cigli i grede. Cigla
je pravljena na specifičan način. Zemlja se kopala do dubine od jednog metra, gdje se
obično nalazi glina. Tada bi se ta glina stavljala u drvene kalupe i pekla u pećima.
Tako ispečena je u stvari bila građevinski materijal zajedno sa drvetom. Lokacija gdje
se glina kopala nije služila samo za izgradnju kuće mog dede, nego za cijeli zaseok.
Slika 6 - Mjesto iskopavanja gline za pravljenje cigle
Takve kuće u zaseoku Salamići zovu „riglovane“. Plafon je napravljen od
greda popunjenim „šišatima“ (daskama). Sam krov je napravljen od drveta i pokriven
je crijepom. Na njemu se ne nalaze nikakvi oluci. Na kući se nalaze i tri prozora
veličine 95 x 70 cantimetara. Sa prednje strane su jedna ulazna vrata dimenzija 200 x
80 cantimetara. Kuća je podijeljena na dvije prostorije, pregrađene i odvojene
vratima. Odmah po ulasku našli biste se u kuhinji a druga prostorija je bila spavaća
soba. U kuhinji se u početku nalazilo ognjište koje je kasnije zamijenjeno šporetom na
drva. Takođe se tu nalazio i jedan krevet na kojem su djeca spavala. U spavaćoj sobi
se nalazio takođe krevet i ormar. Sve pokućstvo je bilo ručno napravljeno i na svoj
način unikatno. Žao mi je što ništa od toga nije ostalo do današnjih dana. Pod u kući je
bio zemljani, prekriven ponjavama i šarenicama, samo je kasnije spavaća soba bila
podpodita daskama.
8

Slika 7 - Ulazna vrata kuće sa pragom i zemljanim podom
Zidovi iznutra su bili izmalterisani ugrubo pržinom. Kuća je u tlocrtu oblika
pravougaonika. Kuća mog djeda Đure je sagrađena na vrlo blagoj padini da bi ostala
nepoplavljena u slučaju obilnih padavina i poplava. Iz kazivanja moga dede, njegova
kuća je bila veliki napredak u načinu gradnje i izgledu u poređenju sa kućom
njegovog oca Stojana, koja je bila sagrađena sva od drveta i prekrivena drvetom. Na
moju veliku žalost kuća mog pradjede Stojana danas ne postoji.
Slika 8 - Kuća sa zadnje strane. Vidi se kameni temelj, direci grede i dva prozora
9

Pored kuće mog djede nalazi se i zemljišni posjed veličine 15 dunuma. Jedan
dio se nalazi pod zasadima šljive, jer je običaj da stanovnici tog zaseoka uzgajaju tu
voćku i od nje prave domaću rakiju „Šljivu“. U blizini kuće se nalaze i drugi
ekonomski objekti. Oko 2 dunuma zemljišta uz kuću se koristilo u svrhu bašte u kojoj
se uzgajalo razno povrće. Jedan dio zemljišta je bio iskorišten za čuvanje sijena, a
zvao se kotar.
4. Ostali ekonomski objekti
Kuća zajedno sa ekonomskim objektima ograđena je drvenom ogradom koja
se u tom kraju zove plot. Drveni stubovi, nosači ograde zovu se“ prošće“ ili „kolje“.
Slika 9 - Plot koji odvaja kuću i okućnicu od ostalog posjeda
U okviru ograđenog prostora nalaze se i ostali ekonomski objekti, osim štale.
Ona je izdvojena i nalazi se nekih 50 metara od kuće. Sa kotarom ona čini jednu
cjelinu. Kada je riječ o ekonomskim objektima, oni su svi sagrađeni od drveta.
Ekonomski objekti moga djede su: pojata, dvije zgradice (magaze), kačara, svinjac sa
kokošinjcem i štala.
10

Slika 10 - Ekonomski objekti: magaze i pojata sa kačarom
Pojata je naziv za drveni objekat dimenzija 1 x 4 metra, visine 2,5 metara. U
osnovi je pravougaone osnove. U pojati se skladištio kukuruz na visini od jednog
metra. Razlog za to je da bi se skladišteno žito i hrana sačuvali od vlage i glodara. Dio
u koji se skladištilo žito je sagrađen po ugledu na plot, što znači da je ispleten i
dozvoljava nasmetano strujanje vazduha radi boljeg i bržeg sušenja žita. Sama pojata
se nalazi na slaganom kamenju i gredama a prostor do visine od jednog metra se
koristio kao neka vrsta otvorene ostave. Pokrivena je crijepom i limom.
Slike 11 i 12 - Pojata sa zadnje i prednje strane
11

Dvije zgrade, odnosno magaze, nisu nikakve stambene zgrade, nego dva
objekta veličine 2 x 2 metra napravljene takođe od drveta. Postavljene su na kamene
temelje, a sagrađene od greda i dasaka. U jednoj od njih koja je služila kao ostava za
rakiju i hranu pod je sagrađen od dasaka, gusto poslaganih. Razlog takve gradnje je
bio da se spriječi ulazak životinja u sam objekat. Pokrivena je crijepom, ulazna vrata
su napravljena od širokih dasaka i zaključavana su. Druga zgrada je služila kao
sušionica za meso, tzv. „sušara“. Ona je takođe sagrađena na isti našin kao i
prethodna, osim što ima zemljani pod, iz razloga loženja vatre radi sušenja mesa.
Takođe je pokrivena crijepom, a podkrovni dio dasaka je složen sa razmacima, radi
strujanja vazduha i prolaza dima.
Slika 13 - Magaze sa prednje strane
Slika 14 - Magaze sa zadnje strane i plot
12

Kačara je objekat koji se naslanja na pojatu, dimenzija 1.5 x 3 metra, a
osnovni cilj joj je da sačuva kace od propadanja. Napravljena je od tri direka, uvezana
„makazama“, a postavljena na temelje od kamenja. Krov je napravljen od crijepa i
lima.
Svinjac sa kokošinjcem je takođe napravljen od drveta a služio je za čuvanje i
hranjenje kokošiju i svinja.
Svinjac je pored štale najudaljeniji ekonomski objekat iz razloga higijene i
neugodnog mirisa. Dimenzije su mu 2 x 1.5 metara. Kokošinjac je identičan svinjcu,
samo što ima manja ulazna vrata i daske su gušće zakovane da bi sačuvali živinu od
grabljivaca.
Slika 15 - S lijeva na desno: kokošinjac, svinjac i veći svinjac
Štala je najudaljeniji ekonomski objekat. U tlocrtu je pravougaonog oblika
dimenzija 6 x 4 metra i služila je za čuvanje krupnije stoke (konja, krava i ovaca).
Postavljena je na kamene temelje, zemljanog je poda. Ima dvoje vrata. Jedna su
služila za uvođenje stoke, a druga za čišćenje štale. Takođe ima i neku vrstu
potkrovlja u koje se ubacivao obrani kukuruz da bi se kasnije perušao, odnosno čistio
od komušine. Komušina je takođe služila i kao toplotni izolator. Sa strane štale,
obješeni o drvene zidove i danas se mogu vidjeti dijelovi nekadašnjeg
zemljoradničkog pribora odnosno ostaci konjskih kola zajedno sa drvenim točkovima
i brnačama.
13

Slika 16 - Štala sa prednje strane
Slika 17 - Štala sa bočne strane. Vide se ostaci točkova konjske zaprege
Slika 18 - Štala sa bočne strane. Ostaci konjske zaprege, ruda
14

Slika 19 - Štala sa bočne strane i brnače
Kao što je primjetno, u gradnji kuće i ekonomskih objekata drvo je
najzastupljenije. Razlog za to je što je i bilo najpristupačnije sredstvo gradnje.
5. Zaključak
Iz svega gore navedenog možemo zaključiti da se način života i stil gradnje
danas uveliko promijenio u odnosu na pedesete godine prošlog vijeka. Selo u kojem je
nekada bilo i do desetoro djece po domaćinstvu danas „umire“. Ista sudbina čeka i
građevinske objekte. Svaki dan su u sve lošijem stanju. Razloga za to je mnogo, ali
glavni je odlazak mladog stanovništva u gradove. A kuće ostaju same, napuštene i
neodržavane. Takva je sudbina zadesila i kuću mog djeda.
U poređenju sa današnjim kućama i stanovima ona je tako mala i neuslovna.
Ali ja sam siguran u jednu stvar, a to je da je u toj kući bilo mnogo više toplote i
ljubavi nego u ovim današnjim modernim i velikim kućama. Zbog toga želim da
izrazim zadovoljstvo i sreću što sam barem jedan dio tog vremena mogao da opišem u
ovom radu. I na kraju, želim da se posebno zahvalim kazivačima, a to su moj deda
Salamić Đuro i otac Salamić Savo.
15

6. Literatura i kazivači:
1. „Starinska seoska kuća u Bosni i Hercegovini“ – Dr Muhamed Kadić,
biblioteka Kulturno nasljeđe, Sarajevo 1967. godine
- Salamić (Stojana) Đurađ, rođen 1922. godine, u Salamićima, Donja Piskavica,
živi u Salamićima, Donja Piskavica, Opština Banja Luka
- Salamić (Đurađ) Savo, rođen 1950. godine, u Salamićima, Donja Piskavica,
živi u Banjoj Luci
16