PRAWO dla kadr i płac - Infor

polecaPRAWO dla kadr i płackwiecień 2012 l nr 5Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych 2012 z komentarzemHelena Turczynowska, Marta Olszewska, Mirosław Łabanowski, Piotr Kostrzewa– specjaliści w zakresie ubezpieczeń społecznychUstawao systemie ubezpieczeńspołecznych 2012z komentarzemStan prawny 15 marca 2012 r.ISBN 978-83-7716-140-15

2 SPIS TREŚCIRozdział 1. Przepisy ogólne .............................................. 5KOMENTARZ Rozdział 1. Zagadnienia ogólne [art. 1–5] .......................... 91. Ogólne zasady podlegania ubezpieczeniom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92. Rodzaje ubezpieczeń ................................................. 103. Pierwszeństwo przed ubezpieczeniami w KRUS .............................. 114. Cudzoziemcy nieobejmowani ubezpieczeniami społecznymi w Polsce. ............. 12Rozdział 2. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym .................... 12komentarz Rozdział 2. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym [art. 6–14] ... 191. Ubezpieczenia emerytalne i rentowe ...................................... 192. Ubezpieczenie chorobowe. ............................................. 203. Ubezpieczenie wypadkowe ............................................. 204. Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami .................................... 215. Rodzaje tytułów do ubezpieczeń ......................................... 225.1. Ubezpieczenia społeczne pracowników ................................ 225.2. Ubezpieczenia osób prowadzących działalność i osób współpracujących ....... 225.2.1. Okres podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu działalności .... 235.2.2. Pozarolnicza działalność prowadzona przez rencistę lub emeryta ........ 245.3. Ubezpieczenia społeczne zleceniobiorców. ............................. 245.4. Ubezpieczenia innych grup ubezpieczonych. ............................ 265.4.1. Prawo do dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczeń. ............... 265.4.2. Kontynuowanie ubezpieczeń ................................... 305.5. Zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych ............................. 305.6. Zbieg ubezpieczeń a prawo do emerytury lub renty ....................... 34Rozdział 3. Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne. ............... 36KOMENTARZ Rozdział 3. Wysokość składek i opłacanie składek [art. 15–32]. ......... 471. Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne ........................ 472. Finansowanie składek ................................................. 523. Obowiązki płatników składek ............................................ 544. Podstawa wymiaru składek ............................................. 544.1. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ............ 544.2. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe ......... 554.3. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników ......... 584.3.1. Przychód stanowiący podstawę wymiaru składek .................... 584.3.2. Przychody zwolnione ze składek ................................ 59INFOR Ekspert Sp. z o.o.01-042 Warszawa, ul. Batalionu Platerówek 3Adres redakcji: 03-308 Warszawa, ul. Batalionu Platerówek 3, tel. 22 212 12 37Biuro Obsługi Klienta05-270 Marki, ul. Okólna 40, tel. 22 761 30 30, 801 626 666, faks 22 761 30 31, 761 30 32e-mail: bok@infor.pl, www. ksiazki.infor.plkwiecień 2012

4 SPIS TREŚCI4.2. Wycofanie raportu składkowego ..................................... 1134.3. Wycofanie raportu świadczeniowego .................................. 1134.4. Korekta kilku raportów świadczeniowych ............................... 1134.5. Termin na sprawdzenie dokumentów rozliczeniowych złożonych za ubiegły rok ... 1145. Terminy składania dokumentów rozliczeniowych ............................. 1146. Forma przekazywania dokumentów ubezpieczeniowych. ....................... 1157. Okres przechowywania dokumentów ubezpieczeniowych ...................... 1168. Wymiar składek z urzędu i dokumenty sporządzane przez ZUS z urzędu ........... 1169. Obowiązek opłacania składek bezgotówkowo ............................... 11710. Interpretacje ZUS. ................................................... 11811. Zawieszenie działalności .............................................. 11912. Rozliczanie składek od kwot wypłaconych byłemu pracownikowi. ................ 12013. Przydzielenie otwartego funduszu emerytalnego w drodze losowania. ............. 12113.1. Reklamacje dotyczące nieprzekazywania składek na rachunek w OFE ........ 12213.2. Informacja o stanie konta w ZUS .................................... 12313.3. Weryfikacja danych zawartych w informacji o stanie konta w ZUS ............ 12513.4. Reklamacja ubezpieczonego w sprawie stanu konta w ZUS ................ 126Rozdział 5. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. .............................. 127KOMENTARZ Rozdział 5. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych [art. 51–57] ............ 129Rozdział 6. Fundusz Rezerwy Demograficznej ................................ 130KOMENTARZ Rozdział 6. Fundusz Rezerwy Demograficznej [art. 58–65] ............. 132Rozdział 7. Zakład Ubezpieczeń Społecznych ................................ 132KOMENTARZ Rozdział 7. Zakład Ubezpieczeń Społecznych [art. 66–79a] ............ 140Rozdział 8. Obowiązki ubezpieczonych oraz tryb odwoławczy ................... 140KOMENTARZ Rozdział 8. Obowiązki ubezpieczonychoraz tryb odwoławczy [art. 80–83c] ......................................... 1421. Obowiązki osób ubezpieczonych i płatników. ................................ 1422. Decyzje wydawane przez ZUS i tryb odwoławczy ............................. 1423. Spór dotyczący objęcia ubezpieczeniami i decyzja ZUS ........................ 144Rozdział 9. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń oraz odsetki za opóźnieniew wypłacie świadczeń .................................................. 145KOMENTARZ Rozdział 9. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń oraz odsetkiza opóźnienie w wypłacie świadczeń [art. 84–85] ............................... 146Rozdział 10. Kontrola wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych ...... 148KOMENTARZ Rozdział 10. Kontrola wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeńspołecznych [art. 86–97] ................................................. 152Rozdział 11. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy ....... 154KOMENTARZ Rozdział 11. Odpowiedzialność za wykroczenie przeciwko przepisom ustawy[art. 98] .............................................................. 154Rozdział 12. Zmiany w obowiązujących przepisach ............................ 158Rozdział 13. Przepisy przejściowe i końcowe ................................ 158KOMENTARZ Rozdział 12. Zmiany w obowiązujących przepisach [art. 90–106]Rozdział 13. Przepisy przejściowe i końcowe [art. 107–127] ....................... 163kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 1. PRZEPISY OGÓLNE [art. 1–2a]5USTAWAz dnia 13 października 1998 r.o systemie ubezpieczeń społecznych 1)(j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585;Dz.U. z 2011 r. Nr 45, poz. 235, Nr 75, poz. 398, Nr 138, poz. 808,Nr 171, poz. 1016, Nr 197, poz. 1170, Nr 199, poz. 1175, Nr 232, poz. 1378,i Nr 291, poz. 1706)Rozdział 1Przepisy ogólneArt. 1. [Ubezpieczenia społeczne]Ubezpieczenia społeczne obejmują:1) ubezpieczenie emerytalne;2) ubezpieczenia rentowe;3) ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa,zwane dalej „ubezpieczeniem chorobowym”;4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracyi chorób zawodowych, zwane dalej „ubezpieczeniemwypadkowym”.Art. 2. [Zakres regulacji]1. Ustawa określa:1) zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym;2) zasady ustalania składek na ubezpieczeniaspołeczne oraz podstaw ich wymiaru;3) zasady, tryb i terminy:a) zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych,b) prowadzenia ewidencji ubezpieczonychi płatników składek,c) rozliczania składek na ubezpieczeniaspołeczne oraz zasiłków z ubezpieczeńchorobowego i wypadkowego,d) opłacania składek na ubezpieczenia społeczne;4) zasady prowadzenia kont ubezpieczonychoraz kont płatników składek;5) zasady działania Funduszu UbezpieczeńSpołecznych, zwanego dalej „FUS”;6) organizację, zasady działania i finansowaniaZakładu Ubezpieczeń Społecznych, zwanegodalej „Zakładem”;7) zasady działania Funduszu Rezerwy Demograficznej,zwanego dalej „FRD”, oraz zasadyzarządzania tym funduszem;8) zasady kontroli wykonywania zadań z zakresuubezpieczeń społecznych.2. Rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecznych,warunki nabywania prawa do nich orazzasady i tryb ich przyznawania określają odrębneprzepisy.3. Wypłacalność świadczeń z ubezpieczeńspołecznych gwarantowana jest przez państwo.Art. 2a. [Zasada równego traktowania]1. Ustawa stoi na gruncie równego traktowaniawszystkich ubezpieczonych bez względu napłeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość,stan cywilny oraz stan rodzinny.2. Zasada równego traktowania dotyczyw szczególności:1) warunków objęcia systemem ubezpieczeńspołecznych;2) obowiązku opłacania i obliczania wysokościskładek na ubezpieczenie społeczne;3) obliczania wysokości świadczeń;4) okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawado świadczeń.1)W ujednoliconym przez redakcję tekście uwzględniono wszystkie dotychczasowe zmiany. Najnowsze zmiany zostaływyróżnione czcionką pogrubioną. Hasła w klamrach pochodzą od redakcji.PRAWO dla kadr i płac

6 [art. 3–4] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH3. Ubezpieczony, który uważa, że nie zastosowanowobec niego zasady równego traktowania,ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu ubezpieczeńz ubezpieczenia społecznego przedsądem. Przepis art. 83 stosuje się odpowiednio.Art. 3. [Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych]1. Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznychokreślone ustawą wykonują:1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych;2) otwarte fundusze emerytalne, określonew przepisach o organizacji i funkcjonowaniufunduszy emerytalnych, w zakresie gromadzeniai lokowania składki na ubezpieczenieemerytalne, o której mowa w art. 22 ust. 3pkt 1;3) zakłady emerytalne, określone w przepisacho zakładach emerytalnych;4) płatnicy składek.2. Za wykonywanie zadań związanych z ustalaniemprawa do świadczeń i ich wysokości orazwypłatą świadczeń z ubezpieczenia chorobowegopłatnicy składek mają prawo do wynagrodzenia.Wynagrodzenia płatników składek określasię jako procent kwoty tych świadczeń. Wysokośćstopy procentowej oraz tryb rozliczeniatego wynagrodzenia określi, w drodze rozporządzenia,minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego. Pozostałe zadania z zakresuubezpieczeń społecznych płatnicy składek sązobowiązani wykonywać nieodpłatnie.3. Zakres zadań z ubezpieczeń społecznychwykonywanych przez otwarte fundusze emerytalnei zakłady emerytalne określają przepisyo organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnychoraz o zakładach emerytalnych.Art. 4. [Definicje ustawowe]Użyte w ustawie określenia oznaczają:1) ubezpieczeni – osoby fizyczne podlegającechociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych,o których mowa w art. 1;2) płatnik składek:a) pracodawca – w stosunku do pracownikówi osób odbywających służbę zastępcząoraz jednostka organizacyjna lubosoba fizyczna pozostająca z inną osobąfizyczną w stosunku prawnym uzasadniającymobjęcie tej osoby ubezpieczeniamispołecznymi, w tym z tytułu przebywaniana urlopie wychowawczym albo pobieraniazasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniemosób, którym zasiłek macierzyńskiwypłaca Zakład,b) jednostka wypłacająca świadczenia socjalne,zasiłki socjalne oraz wynagrodzeniaprzysługujące w okresie korzystaniaze świadczenia górniczego lub w okresiekorzystania ze stypendium na przekwalifikowanie– w stosunku do osób pobierającychświadczenia socjalne wypłacanew okresie urlopu, osób pobierającychzasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowaniazawodowego i poszukiwanianowego zatrudnienia oraz osóbpobierających wynagrodzenie przysługującew okresie korzystania ze świadczeniagórniczego lub w okresie korzystaniaze stypendium na przekwalifikowanie,c) podmiot, na którego rzecz wykonywanajest odpłatnie praca w czasie odbywaniakary pozbawienia wolności lub tymczasowegoaresztowania – w stosunkudo osób, które ją wykonują, na podstawieskierowania do pracy, lub podlegająubezpieczeniom społecznym z tytułu pobieraniazasiłku macierzyńskiego, jeżelizasiłek wypłaca ten podmiot,d) ubezpieczony zobowiązany do opłaceniaskładek na własne ubezpieczenia społeczne,e) Kancelaria Sejmu w stosunku do posłówi posłów do Parlamentu Europejskiego,o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawyz dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłówdo Parlamentu Europejskiego wybranychw Rzeczypospolitej Polskiej(Dz.U. Nr 187, poz. 1925, z 2006 r. Nr 104,poz. 708 oraz z 2009 r. Nr 111, poz. 918),oraz Kancelaria Senatu w stosunku dosenatorów,f) duchowny niebędący członkiem zakonualbo przełożony domu zakonnegokwiecień 2012

ROZDZIAŁ 1. PRZEPISY OGÓLNE [art. 4]7lub klasztoru w stosunku do członkówswych zakonów lub, za zgodą Zakładu,inna zwierzchnia instytucja diecezjalnalub zakonna w stosunku do duchownychobjętych tą zgodą,g) jednostka organizacyjna podległa MinistrowiObrony Narodowej – w stosunkudo żołnierzy niezawodowych pełniącychczynną służbę wojskową, z wyłączeniemżołnierzy pełniących służbę kandydacką,h) (uchylona),i) (uchylona),j) (uchylona),k) ośrodek pomocy społecznej – w stosunkudo osób rezygnujących z zatrudnieniaw związku z koniecznością sprawowaniabezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwalelub ciężko chorym członkiemrodziny oraz wspólnie niezamieszkującymimatką, ojcem lub rodzeństwem,I) (uchylona),ł) powiatowy urząd pracy – w stosunku doosób pobierających zasiłek dla bezrobotnychlub stypendium,ł 1 ) centrum integracji społecznej – w stosunkudo osób pobierających świadczenieintegracyjne,ł 2 ) powiatowy urząd pracy – w stosunku doosób pobierających stypendium na podstawieprzepisów o promocji zatrudnieniai instytucjach rynku pracy w okresieodbywania studiów podyplomowych,m) Zakład – w stosunku do osób podlegającychubezpieczeniom społecznym z tytułupobierania zasiłku macierzyńskiegoalbo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego,jeżeli zasiłki te wypłaca Zakład,n) podmiot wypłacający stypendium sportowe– w stosunku do osób pobierającychte stypendia,o) minister właściwy do spraw finansówpublicznych oraz dyrektor izby celnej– w stosunku do funkcjonariuszy celnych,p) Krajowa Szkoła Administracji Publicznej– w stosunku do słuchaczy pobierającychstypendium,r) osoba prowadząca pozarolniczą działalność– w stosunku do osób współpracującychprzy prowadzeniu tej działalności,s) wojewódzki urząd pracy – w stosunkudo osób, których świadczenia pracowniczefinansowane są ze środkówFunduszu Gwarantowanych ŚwiadczeńPracowniczych, jeżeli świadczenia tewypłacane są przez ten urząd,t) jednostka obsługi ekonomiczno-administracyjnejutworzona przez jednostkęsamorządu terytorialnego – jeżeli rozliczai opłaca składki za ubezpieczonychwykonujących pracę w podlegającychjej szkołach, przedszkolach i innychjednostkach organizacyjnych systemuoświaty,u) podmiot, w którym jest pełniona służba– w odniesieniu do żołnierzy zawodowychi funkcjonariuszy oddelegowanychdo pełnienia w nim służby, jeżeli podmiotten wypłaca im uposażenie,w) wójt, burmistrz lub prezydent miasta– w stosunku do osób otrzymującychświadczenie pielęgnacyjne, na podstawieprzepisów o świadczeniach rodzinnych,z) podmiot, który wypłaca świadczenieszkoleniowe po ustaniu zatrudnienia– w stosunku do osób, którym wypłacato świadczenie,za) inne niż powiatowe urzędy pracy podmiotykierujące – w stosunku do osóbpobierających stypendium w okresieszkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego– którymi są:– jednostki samorządu terytorialnegoi ich jednostki organizacyjne, z wyjątkiemwojewódzkich i powiatowychurzędów pracy,– Ochotnicze Hufce Pracy,– agencje zatrudnienia,– instytucje szkoleniowe,– instytucje dialogu społecznego,– instytucje partnerstwa lokalnego,– organizacje pozarządowe działającena rzecz rozwoju zasobów ludzkichi przeciwdziałania bezrobociu,PRAWO dla kadr i płac

8 [art. 4] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH– jednostki naukowe,– organizacje pracodawców,– związki zawodowe,– ośrodki doradztwa rolniczego,– ośrodki poradnictwa zawodowegoi psychologicznego– korzystające z publicznych środkówwspólnotowych i publicznych środkówkrajowych na podstawie umowy o dofinansowanieprojektu albo decyzji, o którychmowa w przepisach ustawy z dnia20 kwietnia 2004 r. o Narodowym PlanieRozwoju (Dz.U. Nr 116, poz. 1206, z późn.zm.) albo ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r.o zasadach prowadzenia polityki rozwoju(Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 i Nr 157,poz. 1241);3) składki – składki na ubezpieczenia społeczneosób wymienionych w pkt 1;4) zasiłki – zasiłki i świadczenie rehabilitacyjnez ubezpieczenia chorobowego oraz ubezpieczeniawypadkowego;5) deklaracja rozliczeniowa – zestawienie informacjio należnych składkach na fundusze, naktóre składki pobiera Zakład, kwot rozliczanychw ciężar składek oraz kwot należnychdo zapłaty;6) imienny raport miesięczny – informacjeo osobie podlegającej ubezpieczeniomspołecznym przedkładane Zakładowi przezpłatnika składek za dany miesiąc kalendarzowy;7) konto ubezpieczonego – konto, na którymewidencjonowane są składki oraz informacjedotyczące przebiegu ubezpieczeń społecznychdanego ubezpieczonego;8) konto płatnika – konto, na którym ewidencjonowanajest kwota zobowiązań z tytułu składekoraz innych składek danego płatnikazbieranych przez Zakład, kwoty zapłaconychskładek, stan rozliczeń oraz inne informacjedotyczące płatnika składek;9) przychód – przychody w rozumieniu przepisówo podatku dochodowym od osób fizycznychz tytułu: zatrudnienia w ramachstosunku pracy, pracy nakładczej, służby,wykonywania mandatu posła lub senatora,wykonywania pracy w czasie odbywaniakary pozbawienia wolności lub tymczasowegoaresztowania, pobierania zasiłku dlabezrobotnych, świadczenia integracyjnegoi stypendium wypłacanych bezrobotnymoraz stypendium sportowego, a takżez tytułu prowadzenia pozarolniczej działalnościoraz umowy agencyjnej lub umowyzlecenia, jak również z tytułu współpracyprzy tej działalności lub współpracy przywykonywaniu umowy;10) przychód z tytułu członkostwa w rolniczejspółdzielni produkcyjnej lub spółdzielnikółek rolniczych – przychody z tytułu pracyw spółdzielni i z tytułu wytwarzania najej rzecz produktów rolnych;11) otwarty fundusz emerytalny – funduszwybrany przez ubezpieczonego spośródfunduszy emerytalnych, o których mowaw przepisach o organizacji i funkcjonowaniufunduszy emerytalnych;12) zakład emerytalny – wybrany przez ubezpieczonegozakład emerytalny, wypłacającyemeryturę dożywotnią, działający napodstawie przepisów o zakładach emerytalnych;12a) okresowa emerytura kapitałowa – świadczeniepieniężne określone w ustawiez dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturachkapitałowych (Dz.U. Nr 228,poz. 1507);12b) dożywotnia emerytura kapitałowa – świadczeniepieniężne określone w ustawiez dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturachkapitałowych;13) międzybankowy system elektroniczny– system ELIXIR w Krajowej Izbie RozliczeniowejSA;14) (uchylony);15) numer NIP – numer identyfikacji podatkowejnadany zgodnie z przepisami o zasadachewidencji i identyfikacji podatnikówi płatników;16) rachunek bankowy – rachunek bankowylub rachunek w spółdzielczej kasieoszczędnościowo-kredytowej przedsiębiorcybędącego jej członkiem.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 1 – KOMENTARZ [art. 1–5]9Art. 5. [Wyłączenie działania ustawy]1. Ubezpieczenie społeczne rolników, jeżelinie podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeńspołecznych na podstawie ustawy, regulują odrębneprzepisy.2. Nie podlegają ubezpieczeniom społecznymokreślonym w ustawie obywatele państwobcych, których pobyt na obszarze RzeczypospolitejPolskiej nie ma charakteru stałegoi którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwachdyplomatycznych, urzędach konsularnych,misjach, misjach specjalnych lub instytucjachmiędzynarodowych, chyba że umowymiędzynarodowe stanowią inaczej.KOMENTARZ Rozdział 1. Zagadnienia ogólne [art. 1–5]Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym,ustalania i rozliczania składek na te ubezpieczenia oraz obowiązki płatników składeki zadania ZUS.1. Ogólne zasady podlegania ubezpieczeniomAby prawidłowo stosować przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy zwrócićuwagę na znaczenie pojęć zdefiniowanych w ustawie:■■Ubezpieczony – osoba fizyczna, która ma tytuł do ubezpieczeń określony w ustawie.Podstawą przystąpienia do ubezpieczeń społecznych – obowiązkowych i dobrowolnych – jestokreślony w ustawie tytuł (np. tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń jest zatrudnienie napodstawie umowy o pracę, umowy zlecenia czy pobieranie zasiłku dla bezrobotnych; tytułemdo dobrowolnych ubezpieczeń jest m.in. posiadanie statusu studenta lub doktoranta niepodlegającegoobowiązkowym ubezpieczeniom; na zasadzie dobrowolności możliwe jest równieżkontynuowanie ubezpieczeń emerytalno-rentowych po ustaniu tytułu ubezpieczenia). Za osobę,która nie ma żadnego tytułu do objęcia ubezpieczeniami określonego w ustawie systemowej,nie można opłacać składek (tak jest np. przy umowach o dzieło, które nie są zawartez własnym pracodawcą wykonawcy dzieła ani nie są wykonywane na rzecz jego pracodawcy).■■Płatnik – podmiot zobowiązany m.in. do zgłoszenia ubezpieczonego do ubezpieczeń, przekazywaniaza każdy miesiąc trwania ubezpieczenia dokumentów do ZUS oraz do rozliczaniai opłacania składek.Płatnikiem składek może być zarówno osoba fizyczna, jak i jednostka organizacyjna mającalub niemająca osobowości prawnej. Ubezpieczony może być równocześnie płatnikiem składekna własne ubezpieczenia społeczne (jak np. osoba prowadząca pozarolniczą działalność).■■Konto ubezpieczonego – ewidencja, która zawiera m.in. dane identyfikacyjne ubezpieczonego,ewidencję składek wykazanych w dokumentach i wpłaconych na jego ubezpieczenia,wysokość zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, wysokość należnych i odprowadzonychskładek na otwarte fundusze emerytalne oraz inne dane dotyczące przebiegujego ubezpieczenia, np. informacje o pobieranych świadczeniach z ubezpieczeń społecznych.■■Konto płatnika – konto, na którym jest ewidencjonowana kwota zobowiązań z tytułu składekdanego płatnika, kwoty zapłaconych składek, stan rozliczeń oraz inne informacje dotyczącepłatnika składek.■■Przychód – przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,który jest podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia m.in. takich ubezpieczonych, jak pracownicyczy większość zleceniobiorców.Od 1 stycznia 1999 r. do celów naliczania składek na ubezpieczenia społeczne ważna jestdata powstania przychodu, a nie okres, za który ten przychód przysługuje. Oznacza to, żenp. składki za pracownika za dany miesiąc należy opłacić od przychodu z umowy o pracę,PRAWO dla kadr i płac

ROZDZIAŁ 1 – KOMENTARZ [art. 1–5]11dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W okresie od 1 lutego do 31 marca br.nie został zgłoszony do dobrowolnych ubezpieczeń z umowy zlecenia. Wniosek o objęcie dobrowolnymiubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi ze zlecenia zgłosił od 1 kwietnia br.W poszczególnych okresach Janusz F. podlegał z umowy zlecenia:■■od 3 do 31 grudnia 2009 r. – obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz■■■■■■ubezpieczeniu zdrowotnemu; mógł przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego,od 1 stycznia 2010 r. do 31 stycznia 2012 r. – obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu,rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu; mógł przystąpić do dobrowolnegoubezpieczenia chorobowego,od 1 lutego do 31 marca 2012 r. – obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu; nie przystąpiłdobrowolnie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, dlatego nie podlegał ubezpieczeniuwypadkowemu; nie mógł również przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego,od 1 kwietnia 2012 r. – obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, zgłosił się do dobrowolnychubezpieczeń emerytalnego i rentowych, dlatego został objęty obowiązkowo ubezpieczeniemwypadkowym; nie może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, bopodlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.WAŻNE!Od 1 stycznia 2010 r. zleceniobiorcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemubez względu na miejsce wykonywania zlecenia.3. Pierwszeństwo przed ubezpieczeniami w KRUSTytuły do ubezpieczeń społecznych w ZUS mają pierwszeństwo przed ubezpieczeniem społecznymrolników w KRUS. Niezależnie od tego, jak długo rolnik (domownik rolnika) podlegałubezpieczeniu w KRUS, po podjęciu np. pracy na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia lubpo rozpoczęciu pozarolniczej działalności podlega ubezpieczeniom w ZUS (art. 7 ust. 1 ustawyz 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników; Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).WYJĄTEKRolnicy (domownicy rolników), którzy podejmują prowadzenie pozarolniczej działalnościgospodarczej (lub współpracę przy prowadzeniu takiej działalności) po upływie co najmniej3-letniego nieprzerwanego okresu podlegania z mocy ustawy ubezpieczeniu rolniczemuw KRUS, mogą pozostać w ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 5a ustawyo ubezpieczeniu społecznym rolników).Rolnik (domownik rolnika), który po rozpoczęciu działalności gospodarczej (współpracy) chcekontynuować ubezpieczenia rolnicze, musi zgłosić zamiar kontynuowania tego ubezpieczenia w KRUSw ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia działalności. Jeżeli taka osoba wybierze ubezpieczenia w KRUS,ma obowiązek opłacać podstawową składkę na ubezpieczenia emerytalno-rentowe w KRUS w podwójnejwysokości. Od 1 października 2009 r. rolnik, który ma gospodarstwo rolne o powierzchniwiększej niż 50 ha przeliczeniowych, musi opłacać dodatkową składkę na ubezpieczenia emerytalno--rentowe – w wysokości zależnej od wielkości gospodarstwa rolnego. Dodatkową składkę oraz składkina ubezpieczenia wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie opłaca w pojedynczej wysokości.Rolnik (domownik rolnika) musi co roku, w terminie do 31 maja, składać oświadczenie lub zaświadczenieo wysokości należnego podatku od przychodów z działalności za ubiegły rok podatkowy.Możliwość złożenia oświadczenia (zamiast zaświadczenia z US, które w poprzednim stanie prawnymbyło obowiązkowe) została wprowadzona od 1 lipca 2011 r. na mocy ustawy z 25 marca 2011 r. o ograniczaniubarier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 106, poz. 622 ze zm.).PRAWO dla kadr i płac

12 [art. 6] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHWAŻNE!Od 1 lipca 2011 r. rolnik prowadzący działalność gospodarczą, podlegający ubezpieczeniomw KRUS, może zamiast zaświadczenia o wysokości należnego podatku złożyćw KRUS oświadczenie.Jeżeli przekroczy graniczną kwotę tego podatku (podatek za 2011 r. nie może przekroczyć2929 zł), KRUS wyłącza go z ubezpieczenia społecznego rolników od 1 czerwca. Taka osoba musisię zgłosić do ubezpieczeń w ZUS z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (współpracy).Powyższe zasady dotyczą osób, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą naterenie Polski na podstawie przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, z wyłączeniemwspólników spółek prawa handlowego oraz osób prowadzących działalność w zakresiewolnego zawodu: a8b061fc-95df-480f-ab66-e3bf64f31f77■■w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodówosiąganych przez osoby fizyczne,■■z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatkudochodowym od osób fizycznych.4. Cudzoziemcy nieobejmowani ubezpieczeniami społecznymiw PolsceUbezpieczeniami społecznymi w Polsce nie są obejmowane osoby pracujące w Polsce, którespełniają łącznie warunki określone w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, tj.:■■są obywatelami innych państw niż Polska,■■ich pobyt w Polsce nie ma charakteru stałego,■■są zatrudnione w obcych placówkach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach,misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych działających na terytorium RzeczypospolitejPolskiej, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.Rozdział 2Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznymArt. 6. [Obowiązkowe ubezpieczenia emerytalnei rentowe]1. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym podlegają, z zastrzeżeniemart. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze RzeczypospolitejPolskiej są:1) pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;2) osobami wykonującymi pracę nakładczą;3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnychi spółdzielni kółek rolniczych, zwanymidalej „członkami spółdzielni”;4) osobami wykonującymi pracę na podstawieumowy agencyjnej lub umowy zleceniaalbo innej umowy o świadczenie usług,do której zgodnie z Kodeksem cywilnymstosuje się przepisy dotyczące zlecenia,zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, orazosobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniemust. 4;5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalnośćoraz osobami z nimi współpracującymi;6) posłami i senatorami pobierającymi uposażenieoraz posłami do Parlamentu Europejskiego,o których mowa w art. 1 ust. 1ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniuposłów do Parlamentu Europejskiego wybranychw Rzeczypospolitej Polskiej, zwanymidalej „posłami i senatorami”;7) osobami pobierającymi stypendium sportowe,zwanymi dalej „stypendystami sportowymi”;7a) pobierającymi stypendium słuchaczami KrajowejSzkoły Administracji Publicznej;kwiecień 2012

14 [art. 7–8] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHnemu i rentowym, jeżeli są uczniami gimnazjów,szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowychlub studentami, do ukończenia 26 lat.4a. Przepisu ust. 4 nie stosuje się do osóbświadczących pracę na podstawie umowyuaktywniającej określonej w ustawie, o którejmowa w ust. 2d.5. (uchylony).6. (uchylony).Art. 7. [Dobrowolne ubezpieczenie emerytalnei rentowe]Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi przysługuje:1) małżonkom pracowników skierowanychdo pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych,urzędach konsularnych, w stałychprzedstawicielstwach przy Organizacji NarodówZjednoczonych i w innych misjach specjalnychza granicą, w instytutach, ośrodkachinformacji i kultury za granicą;2) osobom, które z powodu sprawowania opiekinad członkiem rodziny spełniającym warunki doprzyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegająubezpieczeniom emerytalnemu i rentowymz tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 i 2;3) obywatelom polskim wykonującym pracę zagranicą w podmiotach zagranicznych orazobywatelom polskim wykonującym pracęw podmiotach zagranicznych na terytoriumRzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty tenie posiadają w Polsce swojej siedziby aniprzedstawicielstwa;4) studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich,jeżeli nie podlegają ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym z innego tytułu;5) alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom,postulantom i juniorystom do ukończenia25 roku życia;6) wnioskodawcom odbywającym na podstawienieodpłatnych umów cywilnoprawnychstaż adaptacyjny w postępowaniu w sprawieuznania kwalifikacji do wykonywania zawoduregulowanego lub działalności – w rozumieniuprzepisów o zasadach uznawania kwalifikacjizawodowych nabytych w państwachczłonkowskich Unii Europejskiej;7) posłom do Parlamentu Europejskiego wybranymw Rzeczypospolitej Polskiej.Art. 8. [Definicja osoby ubezpieczonej]1. Za pracownika uważa się osobę pozostającąw stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a.2. Jeżeli pracownik spełnia kryteria określonedla osób współpracujących, o których mowaw ust. 11 – dla celów ubezpieczeń społecznychjest traktowany jako osoba współpracująca.2a. Za pracownika, w rozumieniu ustawy,uważa się także osobę wykonującą pracę napodstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenialub innej umowy o świadczenie usług, do którejzgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisydotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło,jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którympozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramachtakiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy,z którym pozostaje w stosunku pracy.3. Za osobę wykonującą pracę nakładcząuważa się osobę zatrudnioną na podstawie umowyo pracę nakładczą.4. Za członka spółdzielni uważa się członkarolniczej spółdzielni produkcyjnej, innej spółdzielnizajmującej się produkcją rolną oraz spółdzielnikółek rolniczych, zajmujących się produkcjąrolną, działających zgodnie z art. 138–178 orazart. 180 § 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r.– Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2003 r. Nr 188,poz. 1848, z późn. zm.), który wykonuje pracę narzecz spółdzielni na innej podstawie niż stosunekpracy lub wytwarza na jej rzecz produkty rolnew prowadzonym przez siebie gospodarstwie.5. Na równi z członkiem spółdzielni, o którymmowa w ust. 4, traktuje się inne osoby, które wykonująpracę w spółdzielni lub w gospodarstwierolnym spółdzielni na innej podstawie niż stosunekpracy, niebędące jej członkami i wynagradzanewedług zasad obowiązujących członków spółdzielni,w tym kandydatów na członka spółdzielni.6. Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalnośćuważa się:1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalnośćgospodarczą na podstawie przepisówo działalności gospodarczej lub innych przepisówszczególnych;kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2. ZASADY PODLEGANIAUBEZPIECZENIOM SPOŁECZNYM [art. 9]152) twórcę i artystę;3) osobę prowadzącą działalność w zakresiewolnego zawodu:a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanympodatku dochodowym od niektórych przychodówosiąganych przez osoby fizyczne,b) z której przychody są przychodamiz działalności gospodarczej w rozumieniuprzepisów o podatku dochodowymod osób fizycznych;4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczonąodpowiedzialnością oraz wspólnikówspółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;5) osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkęlub ich zespół, na podstawie przepisówo systemie oświaty.7. Za twórcę, o którym mowa w ust. 6 pkt 2,uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresiearchitektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu,urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych,muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej,choreografii i lutnictwa artystycznegooraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawaautorskiego.8. Za artystę, o którym mowa w ust. 6 pkt 2,uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalnośćartystyczną w dziedzinie sztuki aktorskieji estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztukitanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury,wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii,scenografii, a także w dziedzinie produkcjiaudiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorówobrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.9. Uznanie działalności za twórczą lub artystycznąi ustalenie daty jej rozpoczęcia następujew formie decyzji Komisji do Spraw ZaopatrzeniaEmerytalnego Twórców, działającej przyministrze właściwym do spraw kultury.10. Minister właściwy do spraw kultury w uzgodnieniuz ministrem właściwym do spraw zabezpieczeniaspołecznego powołuje, w drodze rozporządzenia,komisję, o której mowa w ust. 9, orazszczegółowo określa jej zadania, a także składi tryb działania.11. Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymipozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami,o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4i 5, uważa się małżonka, dzieci własne, dziecidrugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców,macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające,jeżeli pozostają z nimi we wspólnymgospodarstwie domowym i współpracują przyprowadzeniu tej działalności lub wykonywaniuumowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczyto osób, z którymi została zawarta umowao pracę w celu przygotowania zawodowego.12. Za stypendystę sportowego uważa sięosobę pobierającą stypendium sportowe, z wyjątkiemosób uczących się lub studiujących, jeślinie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z innego tytułu.13. Za osobę duchowną uważa się duchownegooraz członków zakonów męskich i żeńskichKościoła Katolickiego, innych kościołów i związkówwyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariówduchownych, nowicjuszów, postulantówi juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia.14. Na równi z zatrudnieniem na obszarzeRzeczypospolitej Polskiej uważa się zatrudnienieobywateli polskich za granicą w polskichprzedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędachkonsularnych, w stałych przedstawicielstwachprzy Organizacji Narodów Zjednoczonychi innych misjach lub misjach specjalnych,a także w innych polskich placówkach, instytucjachlub przedsiębiorstwach, chyba że umowymiędzynarodowe stanowią inaczej.15. Za osobę w stosunku służby uważa siężołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy:1) Policji;2) Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznegoi Agencji Wywiadu;2a) Centralnego Biura Antykorupcyjnego;3) Straży Granicznej;4) Państwowej Straży Pożarnej;5) Służby Więziennej;6) Służby Celnej;6a) Służby Kontrwywiadu Wojskowego i SłużbyWywiadu Wojskowego;7) Biura Ochrony Rządu.Art. 9. [Zbieg tytułów do ubezpieczeń]1. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1,3, 10, 18a, 20 i 21, spełniające jednocześnie wa-PRAWO dla kadr i płac

16 [art. 9] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHrunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi z innych tytułów,są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułustosunku pracy, umowy agencyjnej, umowy zlecenialub innej umowy o świadczenie usług, doktórej zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje sięprzepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło,jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą,z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeliw ramach takiej umowy wykonują pracę na rzeczpracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy,członkostwa w spółdzielni, służby, pobieraniaświadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego,zasiłku socjalnego albo wynagrodzeniaprzysługującego w okresie korzystania ze świadczeniagórniczego lub w okresie korzystania zestypendium na przekwalifikowanie. Mogą one dobrowolnie,na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi również z innychtytułów, z zastrzeżeniem ust. 1a.1a. Ubezpieczeni wymienieni w ust. 1, którychpodstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe z tytułu stosunku pracy, członkostwaw spółdzielni, służby, pobierania świadczeniaszkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłkusocjalnego lub wynagrodzenia przysługującegow okresie korzystania ze świadczenia górniczegolub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowaniew przeliczeniu na okres miesiącajest niższa od określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5a,podlegają również obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym z innych tytułów, z zastrzeżeniemust. 1b i art. 16 ust. 10a.1b. Jeżeli ubezpieczeni, o których mowaw ust. 1a, spełniają jednocześnie warunki do objęciaich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi rentowymi z więcej niż jednego innegotytułu, stosuje się do nich odpowiednio ust. 2.1c. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1pkt 2, 4, 5, 8 i 10, spełniające jednocześnie warunkido objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi z tytułu pobieraniazasiłku macierzyńskiego lub zasiłkuw wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegająobowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiegolub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.Mogą one jednak dobrowolnie,na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi także z pozostałych,wszystkich lub wybranych, tytułów.1d. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1,3 i 18a, spełniające jednocześnie warunki do objęciaich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiegolub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego,podlegają obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym z obu tytułów.2. Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowoubezpieczeniami emerytalnym i rentowymiz kilku tytułów, o których mowa w art. 6ust. 1 pkt 2, 4–6 i 10, jest objęta obowiązkowoubezpieczeniami z tego tytułu, który powstałnajwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie,na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi także z pozostałych,wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienićtytuł ubezpieczeń, z zastrzeżeniem ust. 7.2a. Osoba, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4– prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność,o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 – podlegaobowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułuwykonywania umowy agencyjnej lub umowyzlecenia albo innej umowy o świadczenie usług,do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosujesię przepisy dotyczące zlecenia, oraz współpracyprzy wykonywaniu tych umów podstawawymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobęnajniższej podstawy wymiaru składek dla osóbprowadzących pozarolniczą działalność. Możeona dobrowolnie, na swój wniosek, być objętaubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi równieżz tytułu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4.2b. Osoba, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2,prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność,o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, podlegaobowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułuwykonywania pracy nakładczej podstawawymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobęnajniższej podstawy wymiaru składek dla osóbkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2. ZASADY PODLEGANIAUBEZPIECZENIOM SPOŁECZNYM [art. 10–12]17prowadzących pozarolniczą działalność. Możeona dobrowolnie, na swój wniosek, być objętaubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi równieżz tytułu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2.3. Osoba prowadząca kilka rodzajów działalnościpozarolniczej jest objęta obowiązkowoubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z jednegowybranego przez siebie rodzaju działalności.4. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1pkt 1, 3 i 18a, mające ustalone prawo do emeryturylub renty, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym.4a. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4,mające ustalone prawo do emerytury lub rentypodlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostająw stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 4b.4b. Osoby, o których mowa w ust. 4a, podlegająobowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym, jeżeli umowa agencyjna, umowa zlecenialub inna umowa o świadczenie usług, do którejzgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisydotyczące zlecenia, albo umowa o dzieło, zostałazawarta z pracodawcą, z którym pozostają równocześniew stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiejumowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy,z którym pozostają w stosunku pracy.4c. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność,o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, mająceustalone prawo do renty z tytułu niezdolności dopracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym do czasu ustaleniaprawa do emerytury.5. Osoby, o których mowa w art. 6, niewymienionew ust. 4 i 4c mające ustalone prawodo emerytury lub renty podlegają dobrowolnieubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym.6. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1pkt 8, i osoby przebywające na urlopach wychowawczychpodlegają obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mająustalonego prawa do emerytury lub renty i niemają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeńspołecznych.6a. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1pkt 9, 9a, 9b, 11 i 12, obowiązkowo podlegająubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżelinie mają innych tytułów rodzących obowiązekubezpieczeń społecznych.6b. Pracownik, który łączy dodatkowy urlopmacierzyński lub dodatkowy urlop na warunkachurlopu macierzyńskiego z wykonywaniempracy u pracodawcy udzielającego tego urlopuna zasadach określonych w art. 182 1 Kodeksupracy, podlega obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym, z obu tytułów.7. Duchowni spełniający warunki do objęciaobowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi rentowymi z tytułu prowadzenia pozarolniczejdziałalności gospodarczej podlegają ubezpieczeniomz tytułu tej działalności.8. Osoby pozostające w stosunku służby,z wyłączeniem osób, o których mowa w art. 8ust. 15 pkt 6, spełniające jednocześnie warunkido podlegania ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z tytułów, o których mowa w art. 6ust. 1 pkt 2, 4–6 i 10, mogą być dobrowolnie objętetymi ubezpieczeniami na swój wniosek.Art. 10. [Kontynuowanie ubezpieczeń emerytalnegoi rentowych]Osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi oraz osoby, o którychmowa w art. 7 pkt 3, mogą po ustaniu tych ubezpieczeńkontynuować je dobrowolnie, jednakżewówczas, gdy okres tego ubezpieczenia przekracza10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnegoświadczenia, w wypadku gdy stan własnegokonta ubezpieczonego nie będzie go zapewniał.Art. 11. [Obowiązkowe i dobrowolne ubezpieczeniechorobowe]1. Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemupodlegają osoby wymienione w art. 6 ust. 1pkt 1, 3 i 12.2. Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemupodlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowoubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi,wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10.Art. 12. [Ubezpieczenie wypadkowe]1. Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemupodlegają osoby podlegające ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym.PRAWO dla kadr i płac

18 [art. 13] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH2. Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemubezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnychlub świadczenie integracyjne, posłowiedo Parlamentu Europejskiego, o których mowaw art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r.o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiegowybranych w Rzeczypospolitej Polskiej,oraz osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2,11, 19 i 20 oraz art. 7 i 10.2a. Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemuosoby, o których mowa w art. 6 ust. 1pkt 21.3. (uchylony).Art. 13. [Okresy podlegania ubezpieczeniom]Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu,rentowym, chorobowemu i wypadkowemupodlegają osoby fizyczne w następującychokresach:1) pracownicy – od dnia nawiązania stosunkupracy do dnia ustania tego stosunku;2) osoby wykonujące pracę nakładczą oraz zleceniobiorcy– od dnia oznaczonego w umowiejako dzień rozpoczęcia jej wykonywania dodnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy;2a) (uchylony);3) członkowie spółdzielni – od dnia rozpoczęciawykonywania pracy na rzecz spółdzielnido dnia zakończenia jej wykonywania;4) osoby prowadzące pozarolniczą działalność– od dnia rozpoczęcia wykonywania działalnoścido dnia zaprzestania wykonywania tejdziałalności, z wyłączeniem okresu, na którywykonywanie działalności zostało zawieszonena podstawie przepisów o swobodziedziałalności gospodarczej;5) osoby współpracujące – od dnia rozpoczęciawspółpracy przy prowadzeniu pozarolniczejdziałalności lub wykonywaniu umowyagencyjnej albo umowy zlecenia do dnia zakończeniatej współpracy;6) posłowie i senatorowie – od dnia nabycia prawado uposażenia do dnia utraty tego prawa;7) stypendyści sportowi – od dnia spełnieniawarunków, o których mowa w art. 8 ust. 12,do dnia zaprzestania spełniania tych warunków;8) osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawieskierowania do pracy, w czasie odbywaniakary pozbawienia wolności lubtymczasowego aresztowania – od dnia rozpoczęciawykonywania pracy do dnia zakończeniawykonywania tej pracy;9) bezrobotni – od dnia nabycia prawa do zasiłku,świadczenia integracyjnego lub stypendiumdo dnia utraty prawa do nich;9a) osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9a– od dnia nabycia prawa do stypendium dodnia utraty prawa do niego;9b) osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9b– od dnia nabycia prawa do stypendium dodnia utraty prawa do niego;10) duchowni – od dnia przyjęcia do stanu duchownegodo dnia wystąpienia z tego stanu,a w przypadku alumnów seminariówduchownych, nowicjuszów, postulantówi juniorystów – od dnia ukończenia 25 lat;11) żołnierze niezawodowi w służbie czynnejoraz osoby odbywające służbę zastępczą– od dnia powołania lub skierowania do tejsłużby do dnia zwolnienia z tej służby;12) osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1pkt 18a – od dnia nawiązania stosunku służbydo dnia zwolnienia ze służby;13) osoby pozostające na urlopach wychowawczychlub pobierające zasiłek macierzyńskialbo zasiłek w wysokości zasiłkumacierzyńskiego – od dnia spełnienia warunków,o których mowa w art. 9 ust. 6, dodnia zaprzestania spełniania tych warunków;14) osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 20– od dnia nabycia prawa do świadczenia socjalnego,zasiłku socjalnego, wynagrodzeniaprzysługującego w okresie świadczenia górniczegolub w okresie stypendium na przekwalifikowaniedo dnia utraty tego prawa;15) pobierający stypendium słuchacze KrajowejSzkoły Administracji Publicznej – od dniauzyskania statusu słuchacza do dnia utratytego statusu;16) osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 21– od dnia nabycia prawa do świadczeniaszkoleniowego do dnia utraty tego prawa.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]21■ ■ osób pobierających świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu,■ ■ osób pobierających zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwanianowego zatrudnienia,■ ■ osób pobierających wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczegoalbo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie,■ ■ osób pobierających świadczenie szkoleniowe po ustaniu zatrudnienia,■ ■ osób opłacających dobrowolnie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułówwymienionych w art. 7 ustawy systemowej,■ ■ osób kontynuujących ubezpieczenia emerytalne i rentowe po ustaniu tytułu do tych ubezpieczeńna podstawie art. 10 ustawy systemowej.4. Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniamiOsoba, która chce przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń (emerytalnego i rentowych lubchorobowego) albo chce kontynuować ubezpieczenia emerytalne i rentowe, może zgłosić siędo tych ubezpieczeń w dowolnie wybranym terminie. Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniaminastępuje nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku. Nie można zostać objętym tymi ubezpieczeniamiwstecz.WYJĄTEKJeśli zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego zostanie złożone razem zezgłoszeniem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w terminie 7 dniod dnia powstania tytułu do tych ubezpieczeń, objęcie dobrowolnym ubezpieczeniemchorobowym może nastąpić od dnia, w którym powstał obowiązek ubezpieczeń emerytalnegoi rentowych (tj. w terminie wcześniejszym niż dzień złożenia wniosku).Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe ustają:■ ■ jeżeli ustał tytuł do podlegania tym ubezpieczeniom,■ ■ jeżeli osoba złożyła wniosek o wyłączenie z tych ubezpieczeń,■ ■ w razie opłacenia składek za dany miesiąc w niepełnej wysokości lub po terminie – w takimprzypadku ubezpieczenia ustają od:– pierwszego dnia miesiąca, za który nie opłacono składek w prawidłowej wysokości lub zaktóry składki zostały zapłacone po terminie albo– od dnia następującego po okresie, za który osoba miała prawo do zasiłku.Wyłączenie z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z powodu nieopłacenia składki w terminielub opłacenia składki w zaniżonej wysokości dotyczy osób prowadzących pozarolniczą działalnośći osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób, które przystąpiły do ubezpieczeń na podstawieart. 7 ustawy systemowej lub kontynuują ubezpieczenia na podstawie art. 10 ustawy systemowej;nie dotyczy to innych osób podlegających dobrowolnym ubezpieczeniom – np. zleceniobiorców.Osoba, która została wyłączona z dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowychlub chorobowego z powodu nieopłacenia składek w terminie, może zachować ciągłość dobrowolnegoubezpieczenia. W tym celu musi złożyć wniosek do dyrektora oddziału ZUSo wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie. Jeżeli dyrektor wyrazi zgodę, wówczasciągłość dobrowolnych ubezpieczeń zostanie zachowana. Brak zgody oznacza, że dobrowolneubezpieczenia ustały i można się do nich zgłosić na nowo, nie wcześniej niż od dniazłożenia wniosku w tej sprawie.Ubezpieczony, który nie uzyskał zgody na opłacenie składek po terminie, może zażądać odZUS wydania w tej sprawie decyzji i odwołać się od niej do sądu pracy i ubezpieczeń.PRAWO dla kadr i płac

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]23– z którego osiągane przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniuprzepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,■ ■ osoba prowadząca na podstawie przepisów o systemie oświaty niepubliczną szkołę, placówkęlub ich zespół.Osoba, która współpracuje przy wykonywaniu pozarolniczej działalności gospodarczej i spełniawarunki określone w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, podlega ubezpieczeniom społecznymjak osoba współpracująca, nawet jeśli została zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Gdyosoba prowadząca pozarolniczą działalność zatrudni na podstawie umowy o pracę członkarodziny, z którym prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, musi go zgłosić do ZUS i odprowadzaćza niego składki jak za osobę współpracującą. Chodzi o zatrudnianie takich członków rodziny,jak: małżonek, dzieci (własne, małżonka i dzieci przysposobione), rodzice, macocha i ojczym.WYJĄTEKNie uznaje się za osobę współpracującą dziecka osoby prowadzącej działalność, dziecka jejmałżonka ani dziecka przysposobionego, z którym zawarto umowę o pracę w celu przygotowaniazawodowego. Takie dziecko podlega ubezpieczeniom jak pracownik młodociany.Współpraca przy wykonywaniu pozarolniczej działalności jest tytułem do ubezpieczeń społecznychrównież wtedy, gdy wykonuje ją osoba spokrewniona (wymieniona wcześniej), która pozostajewe wspólnym gospodarstwie domowym z prowadzącym działalność, bez zawartej umowy.Jeżeli prowadzący pozarolniczą działalność zatrudni przy tej działalności członka rodziny napodstawie umowy zlecenia, to ten członek rodziny podlega ubezpieczeniom na zasadach przewidzianychdla zleceniobiorców. Nie jest wówczas traktowany jak osoba współpracująca.Jeżeli osoba będąca pracownikiem spełni warunki do uznania jej za osobę współpracującąw okresie urlopu wychowawczego bądź pobierania zasiłku macierzyńskiego (np. poślubi osobęprowadzącą działalność gospodarczą będącą jej pracodawcą), zmiana tytułu ubezpieczeniaz pracowniczego na współpracę przy prowadzeniu działalności następuje po zakończeniu urlopulub okresu wypłaty zasiłku.5.2.1. Okres podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu działalnościOsoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom oddnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania działalności,z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisówo swobodzie działalności gospodarczej (art. 13 pkt 4 ustawy systemowej). Osoba, którazawiesi wykonywanie działalności zgodnie z przepisami o swobodzie działalności gospodarczej,nie ma obowiązku opłacania składek za okres zawieszenia zgłoszony w organie ewidencyjnym.Wątpliwości nadal budzi ustalenie okresu podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, które niezgłosiły zawieszenia wykonywania działalności w organie ewidencyjnym, mimo okresowego nieprowadzeniatej działalności. Obowiązek ubezpieczeń wiąże się bowiem z wykonywaniem działalności,a nie z posiadaniem uprawnień do jej wykonywania (np. wpisu do ewidencji). Dlategomożna uznać, że osoba, która wprawdzie posiada wpis do ewidencji działalności gospodarczej,lecz nie wykonuje działalności (bo jej nie rozpoczęła lub rozpoczęła później niż data wskazana wewniosku), nie podlega z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym, mimo że nie dokonała formalnegozgłoszenia zawieszenia w organie ewidencyjnym. Jeżeli osoba rozpoczęła już wykonywaniedziałalności, ma obowiązek opłacać składki. Tylko okresy zgłoszone w organie ewidencyjnymjako zawieszenie działalności są uznawane przez ZUS jako te, w których nie istnieje obowiązekPRAWO dla kadr i płac

24 [art. 6–14] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHopłacania składek. Jeżeli ZUS przyśle w takich okolicznościach wezwanie do opłacenia składek,a osoba prowadząca działalność nie będzie zgadzać się z tym wezwaniem, może się odwołać dosądu – ale dopiero w terminie miesiąca od dnia otrzymania decyzji ZUS wydanej w tej sprawie.5.2.2. Pozarolnicza działalność prowadzona przez rencistę lub emerytaOsoby wykonujące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące, mające ustaloneprawo do emerytury lub renty, podlegają z tego tytułu dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym (art. 9 ust. 5 ustawy systemowej).WYJĄTEKObowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby uprawnionedo renty z tytułu niezdolności do pracy, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą– a więc jeden z rodzajów pozarolniczej działalności, w tym osoby, które – podopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu – wykonują działalność zawodowąlub które działalność gospodarczą prowadzą w ramach spółki cywilnej. Obowiązekubezpieczeń tych osób z tytułu wykonywania pozarolniczej działalności trwa do czasuustalenia prawa do emerytury.Inne osoby uprawnione do emerytury/renty podlegają dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z tytułu prowadzonej działalności/współpracy. Chodzi o osoby:■ ■ uprawnione do innej renty niż renta z tytułu niezdolności do pracy (np. renta rodzinna, rentaspoza systemu powszechnego – np. renta wojskowa, policyjna czy rolnicza),■ ■ pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy, które prowadzą działalność inną niż działalnośćgospodarcza, tj. jako:– twórca lub artysta,– wspólnik spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej, jednoosobowej spółki z o.o.,– osoba wykonująca wolny zawód (pod warunkiem że nie jest on wykonywany na podstawiewpisu do ewidencji działalności gospodarczej),– osoba prowadząca niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół na podstawie przepisówo systemie oświaty.5.3. Ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcówZleceniobiorcami w rozumieniu ustawy systemowej są osoby wykonujące pracę na podstawieumowy agencyjnej lub umowy zlecenia, albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodniez Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.Studenci i uczniowie (także przedszkolaki) wykonujący pracę na podstawie umowy cywilnoprawnejnie podlegają ubezpieczeniom społecznym do ukończenia 26 lat. Nie ma znaczeniarodzaj szkoły (zawodowa, technikum, liceum) ani forma prowadzenia nauki (w systemie dziennym,wieczorowym czy zaocznym). Bez znaczenia jest rodzaj szkoły (państwowa czy prywatna),a w przypadku studentów nie ma znaczenia również typ studiów (dzienne, zaoczne czy wieczorowe)ani to, czy studia są odbywane w kraju czy za granicą.WAŻNE!Uczeń/student wykonujący pracę na innej podstawie niż umowa zlecenia, umowa agencyjnaczy inna umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnegodotyczące zlecenia, podlega ubezpieczeniom na ogólnych zasadach.Zleceniobiorcy będącego uczniem lub studentem, który nie ukończył 26 lat, nie należy zgłaszaćdo ubezpieczeń społecznych ani opłacać za niego żadnych składek. Jeżeli w czasie wyko-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]25nywania umowy zlecenia uczeń/student ukończy 26 lat lub przerwie naukę, należy go zgłosićdo obowiązkowych ubezpieczeń i opłacać za niego składki na zasadach przewidzianych dlazleceniobiorców.Studentem (do celów stosowania przepisów ubezpieczeniowych) jest osoba kształcąca się nastudiach pierwszego lub drugiego stopnia albo na jednolitych studiach magisterskich, o którychmowa w ustawie z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 zezm.), tj.:■ ■ studiach pierwszego stopnia – licencjackich lub inżynierskich umożliwiających uzyskanie wiedzyi umiejętności w określonym zakresie kształcenia oraz przygotowujących do pracy w określonymzawodzie, kończących się uzyskaniem tytułu licencjata albo inżyniera,■ ■ studiach drugiego stopnia – magisterskich umożliwiających uzyskanie specjalistycznej wiedzyw określonym zakresie kształcenia i przygotowujących do twórczej pracy w określonym zawodzie,kończących się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego,■ ■ jednolitych studiach magisterskich – na które są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwodojrzałości, umożliwiających uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresiekształcenia, jak również przygotowujących do twórczej pracy zawodowej, kończących się uzyskaniemtytułu magistra albo tytułu równorzędnego.Student zachowuje ten status do daty ukończenia studiów, tj. do dnia, w którym:■ ■ zda egzamin dyplomowy,■ ■ zda ostatni egzamin wymagany planem studiów (w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-dentystycznegoi weterynarii),■ ■ zaliczy ostatnią, przewidzianą w planie studiów praktykę (w przypadku kierunku farmacja),■ ■ zostanie skreślony z listy studentów.Od 1 października 2011 r. osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia, zachowuje prawastudenta do 31 października roku, w którym ukończyła te studia (art. 167 ust. 2a ustawy – Prawoo szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.). Nie ma to jednak wpływu na podleganieprzez taką osobę ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia. Zgodnie z wykładnią ZUS, użyte w tymprzepisie sformułowanie „zachowuje prawa studenta” nie jest tożsame z posiadaniem statusu studentaw rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 18k ustawy o szkolnictwie wyższym.W konsekwencji osoba, która po zakończeniu studiów I stopnia wykonuje umowę zlecenia, z umowytej obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu.Dobrowolne z tytułu takiej umowy dla tej osoby jest tylko ubezpieczenie chorobowe.WAŻNE!Uczestnicy studiów doktoranckich (trzeciego stopnia) oraz studiów podyplomowychnie są studentami w rozumieniu art. 6 ust. 4 ustawy systemowej.Zatrudniając uczestnika studiów doktoranckich lub podyplomowych na podstawie umowycywilnoprawnej (innej niż umowa o dzieło), należy go zgłosić do ubezpieczeń społecznych i doubezpieczenia zdrowotnego także wówczas, gdy nie ukończył jeszcze 26 lat.UWAGA! Od 1 października 2011 r. przepisy dotyczące osób wykonujących pracę na podstawieumowy zlecenia stosuje się odpowiednio również do niani, z którą została zawarta umowao świadczenie usług, tzw. umowa uaktywniająca, wprowadzona ustawą z 4 lutego 2011 r. o opiecenad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. Nr 45, poz. 235). Gdy niania zostanie zgłoszona doubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, a oboje rodzice są zatrudnieni, prowadzą pozarolnicządziałalność lub wykonują umowy cywilnoprawne będące tytułem do ubezpieczeń społecznych,wówczas składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, a także na ubezpieczeniePRAWO dla kadr i płac

26 [art. 6–14] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHzdrowotne niani, obliczone od podstawy wymiaru nieprzekraczającej minimalnego wynagrodzeniaza pracę (tj. w 2012 r. 1500 zł) finansuje budżet państwa za pośrednictwem ZUS. Odnadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia oraz w przypadku przystąpienia do dobrowolnegoubezpieczenia chorobowego składki za nianię są opłacane na zasadach przewidzianychdla zleceniobiorców w ustawie systemowej, przy czym płatnikiem składek są wówczas rodzicedziecka, nad którym niania sprawuje opiekę.Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 przewiduje, że jeśli ustaną okoliczności uprawniającedo finansowania składek przez budżet państwa, rodzice mają obowiązek powiadomićo tym fakcie ZUS. W razie ustania tych okoliczności budżet państwa finansuje składki na ubezpieczenianiani, liczone od podstawy nieprzekraczającej kwoty minimalnego wynagrodzenia,jeszcze przez 3 miesiące.Do niani nie ma zastosowania art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwalniającyz ubezpieczeń zleceniobiorców do ukończenia 26 lat.WAŻNE!Osoba pracująca jako niania na podstawie umowy uaktywniającej podlega obowiązkowoubezpieczeniom, nawet jeśli jest uczniem lub studentem, który nie ukończył 26. roku życia.5.4. Ubezpieczenia innych grup ubezpieczonychOsoba, która przebywa na urlopie wychowawczym, a także osoba wykonująca odpłatniepracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolnościlub tymczasowego aresztowania, podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pod warunkiem,że:■ ■ nie ma ustalonego prawa do emerytury ani renty oraz■ ■ nie ma innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń.Osoba pobierająca zasiłek macierzyński podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego także wówczas, gdy ma inne tytułydo ubezpieczeń albo ustalone prawo do emerytury lub renty. Należy pamiętać, że taką osobą jestrównież ojciec pobierający zasiłek macierzyński za czas urlopu ojcowskiego.Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób, które przebywają na urlopie wychowawczymlub pobierają zasiłek macierzyński, są finansowane z budżetu państwa. Składki za osobyprzebywające na urlopie wychowawczym rozliczają pracodawcy, którzy udzielili urlopu wychowawczego.Natomiast składki za osoby pobierające zasiłek macierzyński rozlicza płatnik tegozasiłku – pracodawca albo ZUS (art. 4 pkt 2 lit. a i lit. m ustawy systemowej).5.4.1. Prawo do dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczeńOsoba, która nie ma tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, alejest jedną z osób wymienionych w art. 7 ustawy systemowej, może dobrowolnie opłacać składkina ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Może przystąpić do tych ubezpieczeń w dowolnym czasie.ZUS obejmuje ją ubezpieczeniami od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niżod dnia, w którym został złożony wniosek. Podstawą wymiaru, od której osoba objęta ubezpieczeniamina powyższych zasadach musi opłacać składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,jest zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż minimalne wynagrodzenie za pracę – w 2012 r.jest to kwota 1500 zł (art. 18 ust. 7 ustawy systemowej).Prawo do dobrowolnego opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w Polscemają również obywatele polscy wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych orazkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]27obywatele polscy wykonujący pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium RzeczypospolitejPolskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa (art. 7pkt 3 ustawy systemowej).Prawo do dobrowolnego opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przysługujerównież osobom prowadzącym działalność gospodarczą, w okresie zawieszenia jej wykonywaniana podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art. 36a ust. 1ustawy systemowej).WAŻNE!Osoba, która nie ma tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi wymienionegow art. 6 ustawy systemowej i nie może przystąpić do ubezpieczeń na podstawie art. 7 anikontynuować ubezpieczeń na podstawie art. 10 tej ustawy, nie może zostać zgłoszona doubezpieczeń społecznych i nie można za nią opłacać składek w ZUS.Charakter ubezpieczeń społecznych dla poszczególnych tytułówUbezpieczonyRodzaj ubezpieczeniaemerytalne rentowe chorobowe wypadkowe1 2 3 4 5Pracownicy (z wyłączeniem prokuratorów) O O O OOsoby wykonujące pracę nakładczą O O D NCzłonkowie spółdzielni O O O OZleceniobiorcy oraz osoby z nimi współpracujące;od 1 października 2011 r. – osobywykonujące umowę uaktywniającąOsoby prowadzące pozarolniczą działalnośći osoby z nimi współpracująceOsoby prowadzące pozarolniczą działalnośćgospodarczą w okresie zawieszeniawykonywania działalności gospodarczej napodstawie przepisów o swobodzie działalnościgospodarczejPosłowie lub senatorowie pobierający uposażeniePosłowie do Parlamentu Europejskiego,o któ-rych mowa w art. 1 ust. 1 ustawyz 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłówdo Parlamentu Europejskiego wybranychw Rzeczypospolitej PolskiejStypendyści sportowi, z wyjątkiem osóbuczących się lub studiujących, jeśli nie podlegająubezpieczeniom emerytalnemu i rentowymz innego tytułuPobierający stypendium słuchacze KrajowejSzkoły Administracji PublicznejO O D OO O D OD D N NO O N OO O N NO O N OO O N OPRAWO dla kadr i płac

28 [art. 6–14] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH1 2 3 4 5Osoby wykonujące odpłatnie pracę napodstawie skierowania do pracy w okresieodbywania kary pozbawienia wolności lubtymczasowego aresztowaniaBezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnychlub świadczenie integracyjneBezrobotni pobierający stypendium w okresieodbywania szkolenia, stażu lub przygotowaniazawodowego dorosłych, na które zostaliskierowani przez powiatowy urząd pracyOsoby pobierające stypendium w okresie odbywaniaprzygotowania zawodowego dorosłych,na które zostały skierowane przez inneniż powiatowy urząd pracy podmioty kierującena przygotowanie zawodowe dorosłychOsoby pobierające stypendium na podstawieprzepisów o promocji zatrudnieniai instytucjach rynku pracy w okresie odbywaniastudiów podyplomowychDuchowni oraz członkowie zakonów męskichi żeńskich Kościoła katolickiego, innychzwiązków wyznaniowych, z wyjątkiemalumnów seminariów duchownych, nowicjuszów,postulantów i juniorystów, którzynie ukończyli 25. roku życiaŻołnierze niezawodowi pełniący czynnąsłużbę wojskową (z wyłączeniemżołnierzy pełniących służbę kandydacką)O O D OO O N NO O N OO O N OO O NO(od 1lutego2011 r.)O O D OO O N NOsoby odbywające służbę zastępczą O O O OFunkcjonariusze Służby Celnej O O N OOsoby przebywające na urlopach wychowawczych,jeśli nie mają ustalonego prawado emerytury lub renty i nie mają innych O O N Ntytułów rodzących obowiązek ubezpieczeńspołecznychOsoby pobierające zasiłek macierzyński albozasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiegoO O N NOsoby pobierające: świadczenie socjalnewypłacane w okresie urlopu, zasiłek socjalnywypłacany na czas przekwalifikowania zawodowegoi poszukiwania nowego zatrudnienia,wynagrodzenie przysługujące w okresiekorzystania ze świadczenia górniczego albow okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie,wynikające z odrębnych przepisówlub układów zbiorowych pracyO O N Nkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]291 2 3 4 5Osoby pobierające świadczenie szkoleniowepo ustaniu zatrudnieniaOsoby rezygnujące z zatrudnienia w związkuz koniecznością sprawowania bezpośredniej,osobistej opieki nad długotrwalelub ciężko chorym członkiem rodziny orazwspólnie niezamieszkującymi matką, ojcemlub rodzeństwemOsoby pobierające świadczenie pielęgnacyjnez ustawy o świadczeniach rodzinnychMałżonkowie pracowników skierowanych dopracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych,urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwachprzy ONZ i w innych misjachspecjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkachinformacji i kultury za granicąOsoby sprawujące opiekę nad członkiemrodziny, spełniającym warunki do przyznaniazasiłku pielęgnacyjnego, niepodlegająceubezpieczeniom emerytalnemu i rentowymz tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1i 2 ustawy systemowejObywatele polscy zatrudnieni za granicąw podmiotach zagranicznych oraz zatrudnieniw Polsce w podmiotach zagranicznych,nieposiadajacych na terenie Polskiswojej siedziby ani przedstawicielstwaStudenci oraz uczestnicy studiów doktoranckich,niepodlegający ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym z innych tytułówAlumni seminariów duchownych, nowicjusze,postulanci i junioryści do ukończenia25. roku życiaWnioskodawcy odbywający staż adaptacyjnyna podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych,w postępowaniu o uznanie kwalifikacjinabytych w państwach członkowskich UEPosłowie do Parlamentu Europejskiego wybraniw Rzeczypospolitej PolskiejOsoby kontynuujące ubezpieczenia emerytalnei rentoweOznaczenia:O – dany rodzaj ubezpieczenia jest obowiązkowyD – dany rodzaj ubezpieczenia jest dobrowolnyN – brak ubezpieczenia danego rodzajuO O N NO O N NO O N ND D N ND D N ND D N ND D N ND D N ND D N ND D N ND D N NPRAWO dla kadr i płac

30 [art. 6–14] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH5.4.2. Kontynuowanie ubezpieczeńKażda osoba, której ustał tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, może opłacać dobrowolneskładki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w celu kontynuowania ubezpieczeń. Jednakw sytuacji, gdy okres tego ubezpieczenia przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłatyminimalnego świadczenia w przypadku, gdy stan własnego konta ubezpieczonego nie będzie gozapewniał (art. 10 ustawy systemowej). Jeśli dana osoba zgłosi się do tych ubezpieczeń, powinnaopłacać składki od zadeklarowanej podstawy wymiaru, nie niższej niż minimalne wynagrodzenieza pracę.Prawo do kontynuowania ubezpieczeń ma również obywatel polski, który podlegał dobrowolnieubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wymienionego w art. 7 pkt 3 ustawysystemowej – tj. z tytułu wykonywania pracy za granicą w podmiocie zagranicznym lub pracyw Polsce dla podmiotu zagranicznego niemającego w Polsce siedziby ani przedstawicielstwa(art. 10 ustawy systemowej).5.5. Zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznychTytuły, z których ubezpieczenia emerytalne i rentowe zawsze są obowiązkowe, to:■ ■ stosunek pracy, z wyłączeniem prokuratorów,■ ■ stosunek pracy (z wyłączeniem prokuratorów) i towarzyszące zatrudnieniu umowy cywilnoprawnezawarte z własnym pracodawcą lub wykonywane na jego rzecz,■ ■ członkostwo w spółdzielni rolniczej,■ ■ służba (dotyczy funkcjonariuszy Służby Celnej),■ ■ pobieranie świadczenia szkoleniowego,■ ■ pobieranie świadczenia socjalnego,■ ■ pobieranie zasiłku socjalnego lub wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystaniaze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie.Jeśli osoba, która podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z powyższych tytułów(jednego lub kilku), ma równocześnie inny tytuł do objęcia ubezpieczeniami (np. pracujena podstawie umowy zlecenia, wykonuje pracę nakładczą lub prowadzi pozarolniczą działalność),nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tego dodatkowego tytułu,pod warunkiem że podstawą wymiaru składek z podstawowego tytułu (np. stosunku pracy)jest kwota nie niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia (lub 80% minimalnego wynagrodzenia– dla pracowników w pierwszym roku ubezpieczenia). Obowiązek opłacania składek naubezpieczenia społeczne z innych dodatkowych tytułów, takich jak np. zlecenie, pozarolniczadziałalność, praca nakładcza, zależy więc od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczeniaspołeczne tej osoby z istniejącego równocześnie tytułu, który jest zawsze obowiązkowy(np. stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni, pozostawania w stosunku służby, pobieraniaświadczenia socjalnego itd.).Wysokość podstawy wymiaru składek z podstawowego obowiązkowego tytułu ubezpieczeńsprawdza się w przeliczeniu na okres miesiąca. Oznacza to, że jeśli w danym miesiącu podstawawymiaru składek np. ze stosunku pracy była niższa niż minimalne wynagrodzenie z powodupodlegania ubezpieczeniom tylko przez część miesiąca, to w pierwszej kolejności należy ustalić,jaka byłaby wysokość podstawy wymiaru składek, gdyby ubezpieczony podlegał ubezpieczeniomprzez cały miesiąc. Jeśli w przeliczeniu na okres miesiąca podstawa wymiaru składek z obowiązkowegotytułu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, to osoba podlega obowiązkowo ubez-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]31pieczeniom społecznym również z istniejącego w tym samym okresie dodatkowego tytułu. Gdypodstawa wymiaru składek w przeliczeniu na okres miesiąca z podstawowego tytułu jest równalub wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, ubezpieczenia społeczne z dodatkowegotytułu w okresie pokrywania się np. z umową o pracę, są dobrowolne.PRZYKŁADFirma zatrudniła 28-letniego Krzysztofa J., absolwenta studiów, który tytuł magistrauzyskał w marcu 2012 r. Umowa o pracę została zawarta od 16 kwietnia 2012 r. z miesięcznymwynagrodzeniem w wysokości 80% minimalnego wynagrodzenia przysługującegopracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy (tj. 1200 zł). Od lutego br.Krzysztof J. pracuje na podstawie umowy zlecenia, zawartej i wykonywanej dla innego podmiotu,z tytułu której otrzymuje miesięcznie 400 zł. Z tego tytułu podlegał obowiązkowoubezpieczeniom społecznym.Za okres pracy w kwietniu Krzysztof J. otrzymał wynagrodzenie z umowy o pracę w wysokości660 zł. Jest to kwota niższa od 80% minimalnego wynagrodzenia, ale w przeliczeniu naokres miesiąca Krzysztof J. otrzymuje wynagrodzenie w wysokości minimalnego wynagrodzeniaprzysługującego osobom w pierwszym roku ubezpieczenia. Dlatego umowa zleceniastanowi tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego tylko do 15 kwietnia2012 r. Od 16 kwietnia 2012 r. obowiązek ubezpieczeń społecznych Krzysztofa J. dotyczywyłącznie umowy o pracę. Od przychodów ze zlecenia obowiązkowo należy opłacać składkęzdrowotną.Mogą się zdarzyć również sytuacje, z powodu których pracownik zatrudniony na podstawieumowy o pracę, który zgodnie z tą umową powinien otrzymywać wynagrodzenie co najmniejrówne kwocie minimalnego wynagrodzenia, w danym miesiącu nie otrzymał tego wynagrodzenia.Dotyczy to np. sytuacji, gdy:■ ■ pracownik był niezdolny do pracy przez część miesiąca i otrzymał wynagrodzenie chorobowelub zasiłek,■ ■ pracodawca z powodów niedotyczących pracownika nie wypłacił należnego mu wynagrodzenia(np. z powodu złej sytuacji finansowej firmy),■ ■ pracownik został zatrudniony w danym miesiącu, ale termin wypłaty wynagrodzeń za tenmiesiąc przypada na początek następnego miesiąca.Należy wówczas przyjąć, że w okresie zatrudnienia pracownik osiąga w przeliczeniu na okresmiesiąca przychód stanowiący podstawę wymiaru składek w wysokości co najmniej minimalnegowynagrodzenia.Przy rozstrzyganiu zbiegu tytułów do ubezpieczeń ze stosunkiem pracy ważna jest bowiemkwota przychodu zagwarantowana umową, a nie kwota faktycznie wypłacona. Mimo że zadany miesiąc podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia pracownika jest niższa niż minimalnewynagrodzenie, w okresie istnienia stosunku pracy nie podlega on obowiązkowo ubezpieczeniomspołecznym z innych dodatkowych tytułów.Od 1 września 2009 r. zmieniły się zasady podlegania ubezpieczeniom osób, które pobierajązasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Takie osoby podlegająobowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, nawet jeśli posiadają inny tytuł doubezpieczeń albo prawo do emerytury lub renty (art. 9 ust. 1c i ust. 1d ustawy systemowej).Natomiast z tego innego tytułu istniejącego równocześnie z pobieraniem zasiłku macierzyńskiegopodlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (w zależności od rodzaju tytułu) obowiązkowoalbo dobrowolnie.PRAWO dla kadr i płac

32 [art. 6–14] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHUbezpieczenia emerytalne i rentowe z dodatkowego tytułu do ubezpieczeń dla osobypobierającej zasiłek macierzyński/zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiegoUbezpieczenia emerytalne i rentowe z dodatkowego tytułu do ubezpieczeńobowiązkowe■■praca na podstawie umowy o pracę■■członkostwo w spółdzielni■■stosunek służby (Funkcjonariusz Służby Celnej)dobrowolne■■praca na podstawie umowy o pracę nakładczą■■praca na podstawie umowy zlecenia, agencyjnejlub innej umowy o świadczenie usług, doktórej stosuje się przepisy Kodeksu cywilnegoo zleceniu/lub współpraca ze zleceniobiorcą■■prowadzenie pozarolniczej działalności/współpraca przy prowadzeniu pozarolniczejdziałalności■■odpłatna praca w okresie tymczasowegoaresztowania lub odbywania kary pozbawieniawolności na podstawie skierowania dopracy■■status osoby duchownejJeśli osoba w danym okresie spełnia warunki do objęcia ubezpieczeniami z dwóch lub więcejdobrowolnych tytułów (tj. z tytułów, które nie zawsze są objęte obowiązkiem ubezpieczeńemerytalnego i rentowych, np. umowa zlecenia), powinna zostać zgłoszona do obowiązkowychubezpieczeń emerytalnego i rentowych i opłacać obowiązkowe składki z jednego tytułu – tego,który powstał jako pierwszy. Dotyczy to m.in. sytuacji, gdy w tym samym czasie istnieją takietytuły do ubezpieczeń, jak:■ ■ praca na podstawie umowy o pracę nakładczą i praca na podstawie umowy zlecenia,■ ■ posiadanie statusu wspólnika spółki jawnej i wykonywanie umowy o pracę nakładczą,■ ■ status posła lub senatora pobierającego uposażenie i równoczesny status wspólnika jednoosobowejspółki z o.o.,■ ■ status osoby duchownej i praca na podstawie umowy zlecenia.W takim przypadku ubezpieczenia społeczne z tego tytułu (tytułów), który powstał później, sądobrowolne. Ubezpieczony w okresie, kiedy tytuły pokrywają się w czasie, może na własny wniosekzmienić tytuł do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom – na tytuł, który powstał później.PRZYKŁADJarosław K. pracuje na podstawie umowy zlecenia zawartej na okres od 1 lutego do31 grudnia 2012 r. Od 1 marca br. podjął także pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą.Od 1 lutego br. Jarosław K. został zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowychze zlecenia i zatrudniająca go firma opłaciła obowiązkowe składki na jego ubezpieczeniaspołeczne i zdrowotne. W związku z tym, że od 1 marca br. Jarosław K. ma poza zleceniem drugitytuł do ubezpieczeń – obowiązkowe składki nadal powinny być opłacane z tytułu umowyzlecenia, a z umowy o pracę nakładczą ubezpieczenia społeczne są dobrowolne (obowiązkowopowinna być opłacana składka zdrowotna). Jarosław K. może jednak w każdym czasie zmienićtytuł do opłacania obowiązkowych składek na umowę o pracę nakładczą. Wówczas obowiązkoweskładki na ubezpieczenia społeczne będą opłacane z umowy o pracę nakładczą, natomiast zezlecenia ubezpieczenia społeczne staną się dobrowolne, a obowiązkowo zleceniodawca będzieopłacał wyłącznie składkę zdrowotną.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]33Prawa wyboru tytułu do ubezpieczeń społecznych nie mają:■ ■ duchowni, którzy równocześnie wykonują działalność gospodarczą – taki duchowny podlegaobowiązkowo ubezpieczeniom z działalności gospodarczej, z której musi opłacać składki,a z racji bycia duchownym nie opłaca składek na ubezpieczenia społeczne;■ ■ osoby, które równocześnie prowadzą działalność gospodarczą i wykonują pracę na podstawieumowy zlecenia, umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług, do której stosuje sięprzepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia, jeśli podstawa wymiaru składek z umowy zleceniajest niższa niż minimalna podstawa wymiaru składek z działalności obowiązująca danąosobę (art. 9 ust. 2a ustawy systemowej). W takiej sytuacji obowiązek ubezpieczeń społecznychdotyczy działalności gospodarczej i nie można zmienić tytułu ubezpieczenia na umowęcywilnoprawną. Z umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. Tytułdo obowiązkowych ubezpieczeń społecznych można zmienić na umowę cywilnoprawną tylkoza te miesiące, w których podstawa wymiaru składek z umowy cywilnoprawnej jest co najmniejrówna najniższej podstawie wymiaru składek z działalności. Zasada ta obowiązuje od1 listopada 2005 r. i dotyczy wyłącznie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą(działalność na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej lub innychprzepisów szczególnych), będących równocześnie zleceniobiorcami;■ ■ osoby wykonujące pozarolniczą działalność gospodarczą i równocześnie umowę o pracę nakładczą(art. 9 ust. 2b ustawy systemowej). Od 1 marca 2009 r. taka osoba musi opłacaćobowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu działalności, jeżeli podstawa wymiaruskładek z umowy o pracę nakładczą jest niższa niż obowiązująca ją najniższa podstawa z działalnościgospodarczej; z umowy o pracę nakładczą ubezpieczenia społeczne są dobrowolne.PRZYKŁADMagdalena S. jest właścicielką jednoosobowej spółki z o.o. i podlega obowiązkowo ubezpieczeniomspołecznym i zdrowotnemu. Składki na ubezpieczenia społeczne opłaca od podstawywymiaru w wysokości 60% prognozowanego wynagrodzenia na 2012 r., tj. od kwoty 2115,60 zł. Od1 kwietnia br. podjęła pracę na podstawie umowy zlecenia z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości1800 zł. Od 1 kwietnia ma dwa tytuły do ubezpieczeń. Obowiązkowe składki na ubezpieczeniaspołeczne nadal mogą być opłacane z tytułu pozarolniczej działalności (jako wspólnik spółki); wówczasze zlecenia ubezpieczenia społeczne są dobrowolne, a obowiązkowa jest składka zdrowotna.Jednak Magdalena S. może również w każdym czasie zmienić tytuł do opłacania obowiązkowychskładek z pozarolniczej działalności na umowę zlecenia. Wówczas z działalności obowiązkowa będzietylko składka zdrowotna. Nie ma w tym przypadku znaczenia, że kwota ze zlecenia jest niższa odminimalnej podstawy wymiaru składek płaconych z tytułu prowadzenia działalności. Ograniczeniemożliwości wyboru tytułu do ubezpieczeń społecznych w zależności od wysokości podstawy wymiarudotyczy bowiem wyłącznie osób, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą. Nie mazatem zastosowania do wspólnika jednoosobowej spółki z o.o., wpólników spółek jawnych, komandytowychi partnerskich, twórców i artystów (chyba że swoją działalność twórczą bądź artystycznąrealizują w formie działalności gospodarczej) ani do osób prowadzących placówkę oświaty.Jeżeli ubezpieczony wykonuje kilka rodzajów pozarolniczej działalności (np. jest wspólnikiemspółki jawnej i równocześnie wykonuje własną działalność na podstawie wpisu do ewidencjidziałalności gospodarczej), to obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z jednegowybranego rodzaju działalności (art. 9 ust. 3 ustawy systemowej).Osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie decyzji wydanejprzez ZUS, która wykonuje działalność gospodarczą i równocześnie inne rodzaje działalnościw ramach pozarolniczej działalności (np. jest wspólnikiem w spółce jawnej), ma obowiązek opła-PRAWO dla kadr i płac

34 [art. 6–14] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHcać obowiązkowe składki z tytułu wykonywania działalności gospodarczej do czasu nabycia prawado emerytury (zob. rozdział II pkt 5.2.2.).Dla żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, PaństwowejStraży Pożarnej, Służby Więziennej, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego,Biura Ochrony Rządu, ubezpieczenia społeczne z dodatkowych tytułów wymienionychw art. 6 ust. 1 pkt 2, 4–6 i 10 ustawy systemowej są zawsze dobrowolne (art. 9 ust. 8 ustawysystemowej). Są to następujące tytuły:■ ■ wykonywanie pracy na podstawie umowy o pracę nakładczą,■ ■ wykonywanie pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowyo świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu,■ ■ współpraca przy wykonywaniu umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenieusług, do której stosuje się przepisy o zleceniu,■ ■ prowadzenie pozarolniczej działalności,■ ■ wykonywanie współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności,■ ■ pełnienie funkcji posła lub senatora pobierającego uposażenie lub posła do Parlamentu Europejskiego,o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłówdo Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej,■ ■ bycie duchownym.Od tych przychodów powinna być obowiązkowo opłacana wyłącznie składka na ubezpieczeniezdrowotne (art. 82 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanychze środków publicznych, Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.; dalej ustawa zdrowotna).Natomiast obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym – jeżeli nie mają innychtytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych – podlegają:■ ■ osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresieodbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostałyskierowane przez powiatowy urząd pracy,■ ■ osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowegodorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracypodmioty kierujące,■ ■ osoby pobierające stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjachrynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych,■ ■ żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniącychsłużbę kandydacką,■ ■ osoby odbywające służbę zastępczą.5.6. Zbieg ubezpieczeń a prawo do emerytury lub rentyEmerytem/rencistą jest osoba, która ma ustalone prawo do świadczenia emerytalnego lubrentowego, bez względu na to, czy świadczenie jest faktycznie pobierane i czy przysługuje z polskiego,czy z zagranicznego systemu ubezpieczenia lub zaopatrzenia społecznego.Rentą w rozumieniu ustawy systemowej jest świadczenie pieniężne:■ ■ z systemu ubezpieczenia społecznego (realizowane przez ZUS lub KRUS), w tym renta z tytułuniezdolności do pracy i renta rodzinna,■ ■ z zaopatrzenia emerytalnego (np. żołnierzy zawodowych czy funkcjonariuszy Policji),■ ■ uposażenie rodzinne pobierane po śmierci sędziego, które należy traktować jak pobieranierenty rodzinnej.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 2 – KOMENTARZ [art. 6–14]35Rentą nie jest renta socjalna ani renta wypłacana na podstawie przepisów prawa cywilnego (np. rentawyrównawcza). Uprawnienia do emerytury lub renty nie wpływają na obowiązek ubezpieczeń z tytułu:■ ■ pracy na podstawie stosunku pracy,■ ■ członkostwa w spółdzielni,■ ■ bycia funkcjonariuszem Służby Celnej,■ ■ pobierania zasiłku macierzyńskiego.Takie osoby podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, mimo ustalonego prawa doemerytury lub renty.Jeśli emeryt/rencista pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej – umowy agencyjnej, umowyzlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczącezlecenia, podlega z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na ogólnychzasadach, tj. obowiązkowo, jeżeli jest to jego jedyny tytuł do ubezpieczeń.Dla emeryta/rencisty korzystne jest równoczesne zatrudnienie na podstawie jednej z wymienionychwyżej umów cywilnych i umowy o pracę zawartej z innym podmiotem niż zleceniodawca.Wówczas niezależnie od tego, jaka jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społecznez umowy o pracę, umowa cywilnoprawna jest zawsze tytułem do dobrowolnych ubezpieczeńspołecznych. Oznacza to, że nawet zatrudnienie na 1/8 etatu, z bardzo niskim wynagrodzeniem,zwalnia z obowiązku ubezpieczeń społecznych z wykonywanych równocześnie umów cywilnoprawnych(art. 9 ust. 4a ustawy systemowej). Obowiązkowo od umów cywilnoprawnych w takimprzypadku musi być opłacana składka zdrowotna (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).PRZYKŁADMarzena K. pracuje równocześnie w firmie transportowej na podstawie umowyo pracę w wymiarze 1/4 etatu z wynagrodzeniem 500 zł oraz w spółce „F” na umowę zlecenia,z której otrzymuje wynagrodzenie w miesięcznej wysokości 1200 zł. Ponieważ podstawa wymiaruskładek z umowy o pracę jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, składki na ubezpieczeniaspołeczne były opłacane obowiązkowo zarówno z umowy o pracę, jak i z umowy zlecenia.W marcu Marzena K. uzyskała prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Od tegomiesiąca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jedynie z umowy o pracę. Z umowyzlecenia może, ale nie musi, przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.Od przychodów ze zlecenia obowiązkowa jest tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne.Jeżeli emeryt lub rencista zawiera umowę cywilnoprawną z własnym pracodawcą lub zawiera ją z innympodmiotem, ale na podstawie takiej umowy pracuje na rzecz swojego pracodawcy, to do celówubezpieczeń społecznych jest traktowany jak pracownik. W takim przypadku podlega obowiązkowoubezpieczeniom społecznym zarówno z umowy o pracę, jak i z umowy cywilnoprawnej, nawet jeśliz umowy o pracę osiąga wynagrodzenie wyższe od minimalnego (art. 8 ust. 2 ustawy systemowej).WAŻNE!Emeryt/rencista podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym również z tytułuumowy cywilnoprawnej, jeżeli jest pracownikiem i zawarł umowę cywilną ze swoim pracodawcąlub na podstawie takiej umowy zawartej z innym podmiotem wykonuje pracę narzecz swojego pracodawcy.Ubezpieczenia emerytalne i rentowe są zawsze dobrowolne dla emerytów i rencistów, którzy:■ ■ wykonują pracę nakładczą,■ ■ prowadzą pozarolniczą działalność (z wyłączeniem rencistów otrzymujących rentę z tytułuniezdolności do pracy wykonujących działalność gospodarczą – zob. rozdz. II pkt 5.2.2.),PRAWO dla kadr i płac

36 [art. 15–16] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH■ ■ współpracują z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność,■ ■ są posłami lub senatorami pobierającymi uposażenie lub posłami do Parlamentu Europejskiego,o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów doParlamentu Europejskiego wybranymi w Rzeczypospolitej Polskiej,■ ■ pobierają stypendium sportowe,■ ■ pobierają stypendium jako słuchacze KSAP,■ ■ są duchownymi. 17fc5d75-59b1-4c58-ba58-6bbce2b2d912Rozdział 3Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczneArt. 15. [Stopy procentowe składek]1. Wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne,rentowe i chorobowe wyrażone są w formiestopy procentowej, jednakowej dla wszystkichubezpieczonych.2. Stopa procentowa składek na ubezpieczeniewypadkowe jest zróżnicowana dla poszczególnychpłatników składek i ustalana w zależnościod poziomu zagrożeń zawodowych i skutkówtych zagrożeń.Art. 16. [Finansowanie składek]1. Składki na ubezpieczenia emerytalne:1) pracowników,2) osób wykonujących pracę nakładczą,3) członków spółdzielni,4) zleceniobiorców,5) posłów i senatorów,6) stypendystów sportowych,7) pobierających stypendium słuchaczy KrajowejSzkoły Administracji Publicznej,8) osób wykonujących odpłatnie pracę, napodstawie skierowania do pracy, w czasieodbywania kary pozbawienia wolności lubtymczasowego aresztowania,9) osób współpracujących ze zleceniobiorcami,10) funkcjonariuszy Służby Celnej,11) osób odbywających służbę zastępczą– finansują z własnych środków, w równychczęściach, ubezpieczeni i płatnicy składek.1a. Składki na ubezpieczenia emerytalneosób pobierających świadczenie szkoleniowepo ustaniu zatrudnienia finansują z własnychśrodków, w równych częściach, ubezpieczenii płatnicy składek.1b. Składki na ubezpieczenia rentowe osób,o których mowa w ust. 1 i 1a, finansują z własnychśrodków, w wysokości 1,5% podstawy wymiaruubezpieczeni i w wysokości 6,5% podstawywymiaru płatnicy składek.1c. Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowei wypadkowe osób świadczących pracęna podstawie umowy uaktywniającej określonejw ustawie, o której mowa w art. 6 ust. 2d, obliczoneod podstawy, którą stanowi kwota nie wyższa niżkwota minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonegona podstawie odrębnych przepisów, finansujebudżet państwa za pośrednictwem Zakładu.1d. Składki na ubezpieczenia emerytalne,rentowe i wypadkowe osób świadczącychpracę na podstawie umowy uaktywniającejokreślonej w ustawie, o której mowaw art. 6 ust. 2d, obliczone od podstawy stanowiącejkwotę nadwyżki nad kwotą określonąw ust. 1c opłaca płatnik składek na zasadachokreślonych dla składek za zleceniobiorców.2. Składki na ubezpieczenie chorobowepodlegających temu ubezpieczeniu osób, wymienionychw ust. 1 pkt 1–4, 8, 9 i 11, orazw ust. 1c finansują w całości, z własnych środków,sami ubezpieczeni.3. Składki na ubezpieczenie wypadkowe osóbwymienionych w ust. 1 pkt 1 i 3–10, osób współpracującychz osobami prowadzącymi pozarolnicządziałalność, bezrobotnych pobierających stypendiumoraz osób pobierających stypendium finansująw całości, z własnych środków, płatnicy składek.4. Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe,chorobowe i wypadkowe:1) osób prowadzących pozarolniczą działalność,kwiecień 2012

38 [art. 18] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHniewymienieni w ust. 1 sami obliczają i przekazująco miesiąc do Zakładu.Art. 18. [Podstawa wymiaru składek emerytalneji rentowych]1. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe ubezpieczonychwymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 1–3 i pkt 18astanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9i 10, z zastrzeżeniem ust. 1a i 2, ust. 4 pkt 5i ust. 12.1a. W przypadku ubezpieczonych, o którychmowa w art. 8 ust. 2a, w podstawie wymiaruskładek na ubezpieczenia emerytalne i rentoweuwzględnia się również przychód z tytułu umowyagencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowyo świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksemcywilnym stosuje się przepisy dotyczącezlecenia albo umowy o dzieło.2. W podstawie wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe osób, o którychmowa w art. 6 ust. 1 pkt 1–3, nie uwzględnia sięwynagrodzenia za czas niezdolności do pracywskutek choroby lub odosobnienia w związkuz chorobą zakaźną oraz zasiłków.3. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe zleceniobiorcówustala się zgodnie z ust. 1, jeżeli w umowie agencyjnejlub umowie zlecenia albo w innej umowieo świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksemcywilnym stosuje się przepisy dotyczącezlecenia, określono odpłatność za jej wykonywaniekwotowo, w kwotowej stawce godzinowejlub akordowej albo prowizyjnie.4. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe:1) posłów i senatorów – stanowi kwota uposażenia,2) stypendystów sportowych – stanowi kwotastypendium,2a) słuchaczy Krajowej Szkoły AdministracjiPublicznej – stanowi kwota stypendium,3) bezrobotnych – stanowi kwota zasiłku,świadczenia integracyjnego lub stypendium,4) osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 20 –stanowi kwota świadczenia socjalnego, zasiłkusocjalnego lub wynagrodzenia przysługującegow okresie świadczenia górniczego lubw okresie stypendium na przekwalifikowanie,5) żołnierzy niezawodowych pełniących czynnąsłużbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzypełniących służbę kandydacką, stanowikwota minimalnego wynagrodzenia za pracęobowiązującego w grudniu roku poprzedniego,ustalonego na podstawie odrębnychprzepisów, z zastrzeżeniem ust. 9 i 10,a w przypadku żołnierzy pełniących służbęw ramach Narodowych Sił Rezerwowychkwota uposażenia z tytułu tej służby;5a) duchownych – stanowi kwota minimalnegowynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawieodrębnych przepisów, zwana dalej„kwotą minimalnego wynagrodzenia”, z zastrzeżeniemust. 9 i 10,6) żołnierzy odbywających nadterminową służbęwojskową – stanowi kwota uposażenia,7) osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 21 –stanowi kwota świadczenia szkoleniowego,8) osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9a– stanowi kwota stypendium,9) osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9b– stanowi kwota stypendium– łącznie z kosztami uzyskania i kwotą podatku,o których mowa w przepisach o podatku dochodowymod osób fizycznych.4a. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe ubezpieczonych,o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 8, stanowiprzysługujące im wynagrodzenie za pracę.4b. Przepis ust. 4a stosuje się odpowiednio doubezpieczonych wykonujących w czasie odbywaniakary pozbawienia wolności lub tymczasowegoaresztowania pracę w ramach stosunku pracy.4c. Podstawę wymiaru składek dla duchownychbędących ubezpieczonymi, o którychmowa w art. 9 ust. 1a, stanowi różnica pomiędzykwotą minimalnego wynagrodzenia a kwotą podstawywymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe z tytułu stosunku pracy, członkostwaw spółdzielni lub służby.4d. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenieemerytalne i rentowe ubezpieczonych, o którychmowa w art. 6 ust. 1 pkt 12, stanowi świadczeniepieniężne ustalone na podstawie przepisówkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3. ZASADY USTALANIASKŁADEK NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE [art. 18a]39ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o służbie zastępczej(Dz.U. Nr 223, poz. 2217, z 2005 r. Nr 180,poz. 1496 oraz z 2009 r. Nr 22, poz. 120).5. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe osób rezygnującychz zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowaniabezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwalelub ciężko chorym członkiem rodziny orazwspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lubrodzeństwem stanowi kwota kryterium dochodowegona osobę w rodzinie ustalona według odrębnychprzepisów, z zastrzeżeniem ust. 9.5a. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe osób pobierającychświadczenie pielęgnacyjne na podstawie przepisówo świadczeniach rodzinnych stanowi kwotatego świadczenia.5b. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe osób przebywającychna urlopie wychowawczym stanowi kwota60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzeniaw poprzednim kwartale, z zastrzeżeniemust. 14. Składka w nowej wysokości obowiązujeod trzeciego miesiąca następnego kwartału.5c. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe osób wykonującychumowę uaktywniającą określoną w ustawie,o której mowa w art. 6 ust. 2d, ustala sięna zasadach określonych dla zleceniobiorców.6. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe osób pobierającychzasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokościzasiłku macierzyńskiego stanowi kwota tego zasiłku.7. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe ubezpieczonych,o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, oraz ubezpieczonychpodlegających dobrowolnie tymubezpieczeniom, o których mowa w art. 7 i 10,stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednakniż kwota minimalnego wynagrodzenia, z zastrzeżeniemust. 3, 9 i 10.8. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe ubezpieczonych,o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5, stanowizadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60%prognozowanego przeciętnego wynagrodzeniamiesięcznego przyjętego do ustalenia kwotyograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek,ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na danyrok kalendarzowy. Składka w nowej wysokościobowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudniadanego roku.9. Za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednioobjęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymilub ich ustanie i jeżeli trwały one tylkoprzez część miesiąca, kwotę najniższej podstawywymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie,dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowychtego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podleganiaubezpieczeniu.10. Zasady zmniejszania najniższej podstawywymiaru składek, o których mowa w ust. 9,stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolnoścido pracy trwającej przez część miesiąca,jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunkido przyznania zasiłku.11. Na wniosek ubezpieczonych, o którychmowa w art. 6 ust. 1 pkt 10, podstawa wymiarumoże być wyższa niż określona w ust. 4 pkt 5ai ust. 4c. Składkę od podstawy wymiaru w częściprzewyższającej kwotę minimalnego wynagrodzeniafinansują duchowni, instytucje diecezjalnelub zakonne.12. W podstawie wymiaru składki na ubezpieczeniaemerytalne, rentowe, chorobowe orazwypadkowe członków służby zagranicznej nieuwzględnia się dodatku zagranicznego i innychświadczeń przysługujących członkom służby zagranicznejwykonującym obowiązki służbowew placówce zagranicznej.13. (uchylony).14. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe, o której mowaw ust. 5b, nie może być wyższa niż przeciętnemiesięczne wynagrodzenie wypłacone zaokres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzającychurlop wychowawczy.Art. 18a. [Preferencyjne składki osób prowadzącychdziałalność gospodarczą]1. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe ubezpieczonych,o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, w okresiePRAWO dla kadr i płac

40 [art. 19] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHpierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dniarozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczejstanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednakniż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia.2. Przepisy ust. 1 nie mają zastosowania doosób, które:1) prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcykalendarzowych przed dniem rozpoczęciawykonywania działalności gospodarczej prowadziłypozarolniczą działalność;2) wykonują działalność gospodarczą na rzeczbyłego pracodawcy, na rzecz którego przeddniem rozpoczęcia działalności gospodarczejw bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowymwykonywały w ramach stosunkupracy lub spółdzielczego stosunku pracyczynności wchodzące w zakres wykonywanejdziałalności gospodarczej.Art. 19. [Ograniczenie podstawy wymiaru]1. Roczna podstawa wymiaru składek naubezpieczenia emerytalne i rentowe osób, o którychmowa w art. 6, 7 i 10, w danym roku kalendarzowymnie może być wyższa od kwotyodpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanegoprzeciętnego wynagrodzenia miesięcznegow gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy,określonego w ustawie budżetowej,ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach,jeżeli odpowiednie ustawy nie zostałyuchwalone – z zastrzeżeniem ust. 2 i 9.2. Jeżeli brak jest podstaw, o których mowaw ust. 1, dla ustalenia przeciętnego prognozowanegowynagrodzenia miesięcznego w gospodarcenarodowej, wynagrodzenie to ustala się napodstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzeniaz trzeciego kwartału roku poprzedniego.3. Do osiągnięcia kwoty, o której mowaw ust. 1, składki na ubezpieczenia emerytalnei rentowe oblicza się i przekazuje do Zakładu odpodstawy wymiaru ustalonej zgodnie z art. 18.Od nadwyżki ponad kwotę, o której mowaw ust. 1, nie pobiera się składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe.4. (uchylony).5. Płatnik składek jest zobowiązany zaprzestaćobliczać i przekazywać składki na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe po przekroczeniuprzez ubezpieczonego kwoty rocznej podstawywymiaru składek, o której mowa w ust. 1, z zastrzeżeniemust. 6.6. Jeżeli do opłacania składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe jest zobowiązanywięcej niż jeden płatnik składek, ubezpieczonyjest zobowiązany zawiadomić wszystkich płatnikówskładek o przekroczeniu kwoty rocznejpodstawy wymiaru składek. Za skutki błędnegozawiadomienia powodującego nieopłacenie należnychskładek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe odpowiada ubezpieczony.6a. Do składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe opłaconych po przekroczeniu rocznejpodstawy wymiaru składek stosuje się art. 24ust. 6a–8. Za datę stwierdzenia nienależnie opłaconychskładek uważa się datę otrzymania przezZakład imiennego raportu miesięcznego korygującegoi deklaracji rozliczeniowej korygującej.6b. Jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokościrocznej podstawy wymiaru składek Zakładstwierdzi opłacenie składek od nadwyżki ponadkwotę określoną w ust. 1, informuje o tym niezwłoczniepłatników składek i ubezpieczonegoza pośrednictwem płatników składek.7. Okres nieopłacania składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe z powodu przekroczeniaw trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawywymiaru składek, o której mowa w ust. 1,traktuje się jak okres ubezpieczenia w rozumieniuprzepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturachi rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych(Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227), zwanychdalej „przepisami o emeryturach i rentachz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”.8. Przepis ust. 7 stosuje się odpowiedniodo osób, których podleganie ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym w myśl art. 13 i art. 14ust. 2 w danym roku kalendarzowym ustało poopłaceniu składek od rocznej podstawy wymiaru,o której mowa w ust. 1.9. Przepisu ust. 8 nie stosuje się przy ustalaniupodlegania ubezpieczeniom chorobowemui wypadkowemu.10. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego ogłasza w Dzienniku Urzędowymkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3. ZASADY USTALANIASKŁADEK NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE [art. 20–22]41Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” do końcapoprzedniego roku kalendarzowego, w drodzeobwieszczenia, kwotę ograniczenia rocznej podstawywymiaru składki, o której mowa w ust. 1,oraz przyjętą do jej ustalenia kwotę prognozowanegoprzeciętnego wynagrodzenia.Art. 20. [Podstawa wymiaru składek na ubezpieczeniechorobowe oraz wypadkowe]1. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniechorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowestanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenieemerytalne i ubezpieczenia rentowe,z zastrzeżeniem ust. 2 i ust. 3.2. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składekna ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczeniewypadkowe nie stosuje się ograniczenia,o którym mowa w art. 19 ust. 1.3. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczeniechorobowe osób, które ubezpieczeniuchorobowemu podlegają dobrowolnie, niemoże przekraczać miesięcznie 250% przeciętnegomiesięcznego wynagrodzenia w poprzednimkwartale. Kwotę tę ustala się miesięczniepoczynając od trzeciego miesiąca kwartału kalendarzowegona okres 3 miesięcy na podstawieprzeciętnego wynagrodzenia z poprzedniegokwartału, ogłaszanego dla celów emerytalnych.Art. 21. [Delegacja]Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego określa, w drodze rozporządzenia,szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaruskładek, z uwzględnieniem ograniczenia, o którymmowa w art. 19 ust. 1, oraz wyłączenia z podstawywymiaru składek niektórych rodzajów przychodów.Art. 22. [Stopy procentowe składek]1. Stopy procentowe składek wynoszą:1) 19,52% podstawy wymiaru – na ubezpieczenieemerytalne, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4;2) 8,00% podstawy wymiaru – na ubezpieczeniarentowe;3) 2,45% podstawy wymiaru – na ubezpieczeniechorobowe;4) od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru – naubezpieczenie wypadkowe.2. Zasady różnicowania stopy procentowejskładek na ubezpieczenie wypadkowe określająprzepisy o ubezpieczeniu społecznym z tytułuwypadków przy pracy i chorób zawodowych.3. Część składki na ubezpieczenie emerytalnewynosząca:1) 3,5% podstawy wymiaru składki jest odprowadzanaprzez Zakład do wybranego przezubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego,2) 3,8% podstawy wymiaru składki jest ewidencjonowanaprzez Zakład na subkoncie,o którym mowa w art. 40a, w przypadku odprowadzaniaskładki do otwartego funduszuemerytalnego– z uwzględnieniem art. 111.3a. Zakład nie odprowadza do otwartegofunduszu emerytalnego i nie ewidencjonuje nasubkoncie, o którym mowa w art. 40a, składek,o których mowa w ust. 3, w przypadku zawiadomieniaprzez właściwy organ emerytalnyo ustaleniu prawa ubezpieczonego do emeryturyobliczonej na podstawie art. 15 lub prawado jej zwiększenia na podstawie art. 14:1) ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniuemerytalnym żołnierzy zawodowychoraz ich rodzin (Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66,z późn. zm.) lub2) ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniuemerytalnym funkcjonariuszy Policji,Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,Agencji Wywiadu, Służby KontrwywiaduWojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego,Centralnego Biura Antykorupcyjnego,Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu,Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennejoraz ich rodzin (Dz.U. z 2004 r. Nr 8,poz. 67, z późn. zm.).3b. Zakład zaprzestaje odprowadzania do otwartegofunduszu emerytalnego i ewidencjonowaniana subkoncie, o którym mowa w art. 40a,składek, o których mowa w ust. 3, od dnia następującegopo dniu poinformowania przez Zakładotwartego funduszu emerytalnego o:1) obowiązku przekazania środków zgromadzonychna rachunku członka otwartegofunduszu emerytalnego na fundusz emery-PRAWO dla kadr i płac

42 [art. 23–24] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHtalny FUS, w przypadku nieustalenia prawado okresowej emerytury kapitałowej, albo2) złożeniu przez członka otwartego funduszuemerytalnego oświadczenia o wyborzeoferty dożywotniej emerytury kapitałowej.3c. Przepis ust. 3b stosuje się odpowiedniodo części składki, o której mowa w ust. 3, należnejza okres do dnia poinformowania, o którymmowa w ust. 3b, o:1) obowiązku przekazania środków zgromadzonychna rachunku członka otwartegofunduszu emerytalnego na fundusz emerytalnyFUS, w przypadku nieustalenia prawado okresowej emerytury kapitałowej, albo2) złożeniu przez członka otwartego funduszuemerytalnego oświadczenia o wyborzeoferty dożywotniej emerytury kapitałowej– opłaconej lub zidentyfikowanej po tym dniu.4. Część składki na ubezpieczenie emerytalnew wysokości określonej w art. 112 ust. 2–4jest odprowadzana przez Zakład do FRD.Art. 23. [Nieopłacenie składek w terminie]1. Od nieopłaconych w terminie składek należnesą od płatnika składek odsetki za zwłokę,na zasadach i w wysokości określonych w ustawiez dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa(Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm.).1a. Odsetek za zwłokę nie nalicza się, jeżeliich wysokość nie przekraczałaby 6,60 zł.2. Wyegzekwowane odsetki za zwłokę odskładek, o których mowa w art. 22 ust. 3, są,proporcjonalnie do wysokości składek, odprowadzanedo otwartego funduszu emerytalnegooraz ewidencjonowane na subkoncie, o którymmowa w art. 40a.3. (uchylony).4. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do składekopłacanych ze środków Funduszu GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych.Art. 24. [Przedawnienie]1. W razie nieopłacenia składek lub opłaceniaich w zaniżonej wysokości, Zakład może wymierzyćpłatnikowi składek dodatkową opłatę dowysokości 100% nieopłaconych składek. Od decyzjiw sprawie wymierzenia dodatkowej opłatyprzysługuje odwołanie do sądu według zasadokreślonych w art. 83. 2)2. Składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne,koszty upomnienia i dodatkowa opłata,zwane dalej „należnościami z tytułu składek”,nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciuw trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnymw administracji lub egzekucji sądowej.3. (uchylony).4. Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniupo upływie 5 lat, licząc od dnia,w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniemust. 5–6.5. Nie ulegają przedawnieniu należności z tytułuskładek zabezpieczone hipoteką lub zastawem,jednakże po upływie terminu przedawnienianależności te mogą być egzekwowane tylkoz przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokościzaległych składek i odsetek za zwłokę liczonychdo dnia przedawnienia.5a. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczynasię, a rozpoczęty ulega zawieszeniu oddnia zawarcia umowy, o której mowa w art. 29ust. 1a, do dnia terminu płatności odroczonejnależności z tytułu składek lub ostatniej raty.5b. Bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszonyod dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającejdo wyegzekwowania należności z tytułuskładek, o której dłużnik został zawiadomiony, dodnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.5c. Bieg terminu przedawnienia przerywaogłoszenie upadłości. Po przerwaniu bieg terminuprzedawnienia rozpoczyna się na nowo oddnia następującego po dniu uprawomocnienia2)W wyroku z 18 listopada 2010 r., sygn. akt P 29/09 (Dz.U. Nr 225, poz. 1474) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 24ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez to, że dopuszcza dla tej samejosoby fizycznej, za ten sam czyn, odpowiedzialność za przestępstwo i dodatkową opłatę jest niezgodny z art. 2Konstytucji RP, z art. 4 ust. 1 Protokołu Nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,sporządzonego dnia 22 listopada 1984 r. w Strasburgu (Dz.U. z 2003 r. Nr 42, poz. 364) oraz z art. 14 ust. 7 MiędzynarodowegoPaktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.(Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167). Art. 24 ust. 1 ustawy systemowej utraci moc obowiązującą z upływem 18 miesięcy oddnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, czyli 31 maja 2012 r.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3. ZASADY USTALANIASKŁADEK NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE [art. 24]43się postanowienia o ukończeniu postępowaniaupadłościowego lub jego umorzeniu.5d. Przedawnienie należności z tytułu składekwynikających z decyzji o odpowiedzialnościosoby trzeciej lub następcy prawnego następujepo upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego,w którym decyzja została wydana.5e. Bieg terminu przedawnienia zawiesza się,jeżeli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięciazagadnienia wstępnego przez inny organ lubsąd. Zawieszenie biegu terminu przedawnieniatrwa do dnia, w którym decyzja innego organu stałasię ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniłosię, nie dłużej jednak niż przez 2 lata.5f. W przypadku wydania przez Zakład decyzjiustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniomspołecznym, podstawę wymiaruskładek lub obowiązek opłacania składek nate ubezpieczenia, bieg terminu przedawnieniaulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowaniado dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.6. Bieg terminu przedawnienia, o którymmowa w ust. 4, ulega zawieszeniu od dniaśmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnieniasię postanowienia sądu o stwierdzeniunabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczeniadziedziczenia, nie dłużej jednakniż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmiercispadkodawcy.6a. Nienależnie opłacone składki podlegajązaliczeniu przez Zakład z urzędu na poczetzaległych lub bieżących składek, a w razie ichbraku – na poczet przyszłych składek, chyba żepłatnik składek złoży wniosek o zwrot składek,z zastrzeżeniem ust. 6c, 8 i 8d.6b. Zakład zawiadamia płatnika składeko kwocie nienależnie opłaconych składek, którezgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, chybaże nie przekraczają wysokości kosztów upomnieniaw postępowaniu egzekucyjnym.6c. Po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnieopłacone, płatnik składek może złożyćwniosek o ich zwrot.6d. Nienależnie opłacone składki podlegajązwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku,o którym mowa w ust. 6c.6e. Jeżeli nienależnie opłacone składki nie zostanązwrócone w terminie określonym w ust. 6d,podlegają oprocentowaniu w wysokości równejodsetkom za zwłokę pobieranym od zaległościpodatkowych, od dnia złożenia wniosku, o którymmowa w ust. 6c.6f. W przypadku braku płatnika składek lubjego następcy prawnego Zakład zawiadamiaubezpieczonego o kwocie nienależnie opłaconychskładek w części sfinansowanej przezubezpieczonego i na jego wniosek zwraca nienależnieopłacone składki. Przepisy ust. 6c–6estosuje się odpowiednio.6g. Nienależnie opłacone składki ulegająprzedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia:1) otrzymania zawiadomienia, o którym mowaw ust. 6b;2) opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia,o którym mowa w ust. 6b.6h. Bieg terminu przedawnienia, o którymmowa w ust. 6g, ulega zawieszeniu:1) w przypadku wydania przez Zakład decyzjiw sprawie nienależnie opłaconychskładek – od dnia wszczęcia postępowaniado dnia, w którym decyzja stała sięprawomocna;2) jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnieopłaconych składek jest uzależnioneod rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnegoprzez inny organ lub sąd – do dnia, w którymdecyzja innego organu stała się ostatecznalub orzeczenie sądu uprawomocniłosię, nie dłużej jednak niż na okres 2 lat;3) od dnia śmierci spadkodawcy do dniauprawomocnienia się postanowienia sąduo stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowaniaaktu poświadczenia dziedziczenia,nie dłużej jednak niż do dnia, w którymupłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy;4) w przypadku wydania przez Zakład decyzjistwierdzającej brak obowiązku podleganiaubezpieczeniom społecznym lub obniżającejpodstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia– od dnia wszczęcia postępowaniado dnia, w którym decyzja stała sięprawomocna.7. (utracił moc).PRAWO dla kadr i płac

44 [art. 25–26] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH8. Nienależnie opłacona składka odprowadzonado otwartego funduszu emerytalnegopodlega zwrotowi w wysokości nominalnej wartościskładki.8a. (uchylony).8b. (uchylony).8c. (uchylony).8d. W przypadku gdy w wyniku błędu instytucjiobsługującej wpłaty składek nienależnie opłaconeskładki zostały sfinansowane ze środkówtej instytucji, kwota nienależnie wpłacona jestzwracana tej instytucji.8e. Jeżeli nominalna wartość składki, o którejmowa w ust. 8, jest:1) wyższa od kwoty nienależnie otrzymanejskładki, którą otwarty fundusz emerytalnyjest zobowiązany zwrócić do Zakładu napodstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniufunduszy emerytalnych – różnicajest finansowana z funduszu emerytalnego,wyodrębnionego w ramach Funduszu UbezpieczeńSpołecznych;2) niższa od kwoty nienależnie otrzymanejskładki, którą otwarty fundusz emerytalnyjest zobowiązany zwrócić do Zakładu napodstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniufunduszy emerytalnych – różnicastanowi przychody funduszu emerytalnego,wyodrębnionego w ramach Funduszu UbezpieczeńSpołecznych.9. Odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjneoraz dodatkowa opłata finansowane są w całościz własnych środków przez płatnika składek.Art. 25. [Postępowanie układowe, rozłożeniena raty]1. Należności z tytułu składek są wyłączonez postępowania układowego, określonegow ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowei naprawcze (Dz.U. z 2009 r. Nr 175,poz. 1361), z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.2. Zakład może wyrazić zgodę na objęcieukładem należności z tytułu składek finansowaneprzez płatnika składek.3. Spłata należności z tytułu składek, którezostały objęte układem, może polegać wyłączniena rozłożeniu na raty. Rozłożenie na ratyodbywa się na zasadach określonych w przepisach,o których mowa w ust. 1.Art. 26. [Księgi wieczyste nieruchomości]1. Zakład ma prawo do występowania z wnioskiemo założenie księgi wieczystej dla nieruchomościdłużnika zalegającego z opłatą należnościz tytułu składek także wtedy, gdy dłużnikiemjest państwowa jednostka organizacyjna niebędącajednostką budżetową.2. Wystawione przez Zakład dokumenty stwierdzająceistnienie należności z tytułu składek orazjej wysokość są podstawą wpisu hipoteki do księgiwieczystej nieruchomości stanowiącej własnośćzobowiązanego. Jeżeli nieruchomość nie posiadaksięgi wieczystej, zabezpieczenie jest dokonywaneprzez złożenie tych dokumentów do zbioru dokumentów.3. Dla zabezpieczenia należności z tytułuskładek Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowana wszystkich nieruchomościach dłużnika,z uwzględnieniem ust. 3a i 3b. Podstawąustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczonadecyzja o określeniu wysokości należnościz tytułu składek, o odpowiedzialności osobytrzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego.3a. Przedmiotem hipoteki przymusowej możebyć:1) część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowiudział dłużnika;2) nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasnościłącznej dłużnika i jego małżonka;3) nieruchomość stanowiąca przedmiotwspółwłasności łącznej wspólników spółkicywilnej lub część ułamkowa nieruchomościstanowiąca udział wspólników spółkicywilnej – w przypadku gdy dłużnikiem jestspółka.3b. Przedmiotem hipoteki przymusowej możebyć także:1) użytkowanie wieczyste wraz z budynkamii urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymiwłasność użytkownika wieczystego;2) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;3) wierzytelność zabezpieczona hipoteką;kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3. ZASADY USTALANIASKŁADEK NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE [art. 27–28]454) statek morski lub statek morski w budowiewpisane do rejestru okrętowego.3c. Do hipoteki przymusowej określonejw ust. 3a i 3b stosuje się odpowiednio przepisyo hipotece na nieruchomości.4. Do hipoteki, o której mowa w ust. 3–3c,z uwzględnieniem ust. 5, stosuje się odpowiednioprzepisy ustawy – Ordynacja podatkowa, dotyczącehipoteki przymusowej.5. Na żądanie Zakładu lub kierownika terenowejjednostki organizacyjnej Zakładu będącegojednocześnie organem egzekucyjnymdłużnik obowiązany jest do wyjawienia nieruchomościoraz przysługujących mu prawmajątkowych, które mogą być przedmiotemhipoteki przymusowej lub zastawu, jeżeli z dowodówzgromadzonych w postępowaniu wynika,że należności z tytułu składek mogą zostaćnieopłacone.5a. Wyjawienia, o którym mowa w ust. 5, dokonujesię w formie oświadczenia składanegopod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywezeznania. Przed odebraniem oświadczeniaZakład lub kierownik terenowej jednostki organizacyjnejbędącej jednocześnie organem egzekucyjnymjest obowiązany uprzedzić dłużnika o odpowiedzialnościkarnej za fałszywe zeznania.6. Żądanie wyjawienia, o którym mowaw ust. 5, stosuje się także do:1) małżonka, następców prawnych i osób trzecichodpowiadających za zadłużenie płatnikaskładek;2) osób, które pobrały nienależne świadczenia,płatników składek lub innych podmiotów zobowiązanychdo zwrotu nienależnych świadczeń,o których mowa w art. 84, z wyjątkiemprzypadku gdy nienależne świadczenia podlegająpotrąceniu z bieżąco wypłacanychświadczeń.Art. 27. [Ustawowe prawo zastawu]1. Należności z tytułu składek są zabezpieczoneustawowym prawem zastawu na wszystkichbędących własnością dłużnika oraz stanowiącychwspółwłasność łączną dłużnika i jegomałżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnychprawach majątkowych.2. Do zastawu, o którym mowa w ust. 1, stosujesię odpowiednio przepisy ustawy – Ordynacjapodatkowa, dotyczące zastawów skarbowych.2a. Zastaw, o którym mowa w ust. 1, wpisujesię do rejestru zastawów skarbowych prowadzonegona podstawie art. 43 ustawy – Ordynacjapodatkowa.3. Wypis z rejestru zastawów, o którym mowaw art. 46 § 1 ustawy – Ordynacja podatkowa,wydawany jest na wniosek Zakładu nieodpłatnie.Art. 28. [Umorzenie należności z tytułu składek]1. Należności z tytułu składek mogą byćumarzane w całości lub w części przez Zakład,z uwzględnieniem ust. 2–4.2. Należności z tytułu składek mogą byćumarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności,z zastrzeżeniem ust. 3a.3. Całkowita nieściągalność, o której mowaw ust. 2, zachodzi, gdy:1) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnegomajątku lub pozostawił ruchomości niepodlegająceegzekucji na podstawie odrębnychprzepisów albo pozostawił przedmiotycodziennego użytku domowego, którychłączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącejtrzykrotność przeciętnego wynagrodzeniai jednocześnie brak jest następcówprawnych oraz nie ma możliwościprzeniesienia odpowiedzialności na osobytrzecie;2) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłościdłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowez przyczyn, o których mowa w art. 13i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.– Prawo upadłościowe i naprawcze;3) nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalnościprzy jednoczesnym braku majątku,z którego można egzekwować należności,małżonka, następców prawnych, możliwościprzeniesienia odpowiedzialności na osobytrzecie w rozumieniu przepisów ustawyz dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa;PRAWO dla kadr i płac

46 [art. 29–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH4) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonympostępowaniu likwidacyjnym;4a) wysokość nieopłaconej składki nie przekraczakwoty kosztów upomnienia w postępowaniuegzekucyjnym;5) naczelnik urzędu skarbowego lub komorniksądowy stwierdził brak majątku, z któregomożna prowadzić egzekucję;6) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnymnie uzyska się kwot przekraczającychwydatki egzekucyjne.3a. Należności z tytułu składek na ubezpieczeniaspołeczne ubezpieczonych będących równocześniepłatnikami składek na te ubezpieczeniamogą być w uzasadnionych przypadkach umarzanepomimo braku ich całkowitej nieściągalności.3b. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego określi, w drodze rozporządzenia,szczegółowe zasady umarzania, o którymmowa w ust. 3a, z uwzględnieniem przesłanekuzasadniających umorzenie, biorąc pod uwagęważny interes osoby zobowiązanej do opłacenianależności z tytułu składek oraz stan finansówubezpieczeń społecznych.4. Umorzenie składek powoduje także umorzenieodsetek za zwłokę, kosztów upomnieniai dodatkowej opłaty.5. W przypadku, o którym mowa w ust. 3pkt 1, decyzję umarzającą należności z tytułuskładek pozostawia się w aktach sprawy.Art. 29. [Odroczenie terminu płatności należnościskładek]1. Ze względów gospodarczych lub innychprzyczyn zasługujących na uwzględnienie Zakładmoże na wniosek dłużnika odroczyć termin płatnościnależności z tytułu składek oraz rozłożyćnależność na raty, uwzględniając możliwości płatniczedłużnika oraz stan finansów ubezpieczeńspołecznych. Odroczenie terminu płatności możedotyczyć jedynie należności finansowanej przezpłatnika składek.1a. Odroczenie terminu płatności należnościz tytułu składek oraz rozłożenie należności naraty następuje w formie umowy.2. Od składek, które rozłożono na raty, nienalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnegodnia po dniu wpływu wniosku o udzielenietych ulg.3. Jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonychprzez Zakład rat, pozostała kwota stajesię natychmiast wymagalna wraz z odsetkamiza zwłokę naliczonymi na zasadach określonychw ustawie – Ordynacja podatkowa.4. W przypadkach, o których mowa w ust. 1,Zakład ustala opłatę prolongacyjną na zasadachi w wysokości przewidzianej w ustawie – Ordynacjapodatkowa dla podatków stanowiących dochódbudżetu państwa.Art. 30. [Ubezpieczeni niebędący płatnikamiskładek]Do składek finansowanych przez ubezpieczonychniebędących płatnikami składek niestosuje się art. 28 i 29.Art. 31. [Stosowanie przepisów Ordynacjipodatkowej]Do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio:art. 12, art. 26, art. 29 § 1 i 2, art. 33,art. 33a, art. 33b, art. 51 § 1, art. 55, art. 59 § 1pkt 1, 3, 4, 8 i 9, art. 60 § 1, art. 61 § 1, art. 62 § 1,3–5, art. 72 § 1 pkt 1 i 4 i § 2, art. 73 § 1 pkt 1i 5, art. 77b § 1 i 2, art. 91, art. 93, art. 93a–93c,art. 93e, art. 94, art. 97 § 1, art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5i 7, art. 100, art. 101, art. 105 § 1 i 2, art. 106 § 1 i 2,art. 107 § 1, 1a, i 2 pkt 2 i 4, art. 108 § 1 i 4, art. 110§ 1, § 2 pkt 2, § 3, art. 111 § 1–4 i 5 pkt 1, art. 112,art. 113, art. 114, art. 115, art. 116, art. 116a, art. 117,art. 118 § 1 i 2 oraz art. 119 ustawy z dnia 29 sierpnia1997 r. – Ordynacja podatkowa.Art. 32. [FP, FGŚP, FEP]Do składek na Fundusz Pracy, Fundusz GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych i FunduszEmerytur Pomostowych oraz na ubezpieczeniezdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzaniaodsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty,przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeńna wszystkich nieruchomościach, ruchomościachi prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialnościosób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulgi umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotycząceskładek na ubezpieczenia społeczne.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]47KOMENTARZ Rozdział 3. Wysokość składek i opłacanie składek [art. 15–32]Składki na ubezpieczenia społeczne są wyrażone w formie stopy procentowej. Płatnik ma obowiązeknaliczać składki od przychodu według stóp procentowych obowiązujących w miesiącu, zaktóry te składki są rozliczane.Płatnik ma obowiązek zgłaszać do ubezpieczeń zatrudnione osoby niezależnie od podstawyprawnej uzasadniającej objęcie ubezpieczeniami, prowadzić dokumentację ubezpieczeniowąoraz co miesiąc przekazywać do ZUS dokumenty rozliczeniowe i opłacać należne składki w częścifinansowanej przez ubezpieczonego i z własnych środków. Niewypełnienie tego obowiązku powoduje,że płatnik staje się dłużnikiem wobec ZUS. Do takiego płatnika mają wówczas zastosowanieprzepisy o egzekucji w administracji.1. Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczneStopy procentowe składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe są jednakowedla wszystkich ubezpieczonych.Natomiast stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe od 1 stycznia 2003 r. jestustalana indywidualnie dla poszczególnych płatników składek.Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązuje przez okres roku składkowego– tj. od 1 kwietnia danego roku do 31 marca następnego roku. Zasady jej różnicowaniaregulują:■ ■ ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracyi chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.),■ ■ rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowaniastopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe z tytułu wypadków przy pracyi chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. Nr 200,poz. 1692 ze zm., zmienione rozporządzeniem zmieniającym z 14 marca 2012 r.).Płatników składek na ubezpieczenie wypadkowe można podzielić na trzy grupy.Pierwsza grupa – to płatnicy, którzy zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż9 osób (według przeciętnej liczby ubezpieczonych zgłaszanych do ubezpieczenia wypadkowegow poprzednim roku kalendarzowym).Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązująca tych płatników wynosi50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla wszystkich grupdziałalności (art. 28 ust. 1 oraz art. 33 ust. 3 ustawy wypadkowej). Stopy tej składki dla poszczególnychgrup płatników określa załącznik nr 2 do rozporządzenia w sprawie różnicowaniastopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i choróbzawodowych…W okresach składkowych trwających od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r.; od 1 kwietnia2010 r. do 31 marca 2011 r. oraz od 1 kwietnia 2011 r. do 31 marca 2012 r. było to 1,67% (tj. 50%z 3,33%). Od 1 kwietnia 2012 r. do 31 marca 2013 r. stopa procentowa składki na ubezpieczeniewypadkowe dla tej grupy płatników wynosi 1,93% (tj. 50% z 3,86%). Ta sama stopa procentowaobowiązuje płatników, którzy nie podlegają wpisowi do rejestru REGON (bez względu na przeciętnąliczbę pracowników).Druga grupa – to płatnicy, którzy podlegają wpisowi do rejestru REGON i zgłaszają do ubezpieczeniawypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych, dla których stopę procentową składkina ubezpieczenie wypadkowe ustala ZUS.PRAWO dla kadr i płac

48 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHDotyczy to płatników, którzy mieli obowiązek przekazać i przekazali do ZUS informację ZUS IWAza trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe. ZUS ustala obowiązującą tych płatników stopę procentowąskładki na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości iloczynu stopy procentowej składki na ubezpieczeniewypadkowe określonej dla grupy działalności, do której płatnik należy (z załącznika nr 2 dorozporządzenia w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe...)i wskaźnika korygującego ustalonego dla danego płatnika (art. 28 ust. 2 ustawy wypadkowej).Grupa działalności, do której należy dany płatnik, jest ustalana na podstawie kodu PKD określonegow rozporządzeniu w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności. Do 31 grudnia 2009 r. dogrup działalności i rodzaju działalności zastosowanie miała Polska Klasyfikacja Działalności (PKD)wprowadzona rozporządzeniem Rady Ministrów z 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej KlasyfikacjiDziałalności (PKD) (Dz.U. Nr 33, poz. 289) – tzw. PKD 2004. Natomiast od 1 stycznia 2010 r. stosujesię kod PKD określony w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 24 grudnia 2007 r. w sprawiePolskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz.U. z 2007 r. Nr 251, poz. 1885) – tzw. PKD 2007.W okresie składkowym trwającym od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r. grupa działalnościbyła ustalana na podstawie kodu PKD 2004, a w okresach składkowych przypadających od1 kwietnia 2010 r. – na podstawie kodu PKD 2007.Wyjątkowo dla płatników, którzy po raz pierwszy zgłosili się w ZUS w okresie od 1 styczniado 31 marca 2010 r., stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe była ustalana dlagrupy działalności według „PKD 2007”.W okresach składkowych przypadających od 1 kwietnia 2010 r. płatnicy zostali podzielenina 64 grupy. Stopy procentowe składki na ubezpieczenie wypadkowe dla tych grup płatnikówzostały określone w tabeli stanowiącej załącznik nr 2 do rozporządzenia w sprawie różnicowaniastopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe (Dz.U. z 2002 r. Nr 200, poz. 1692 zezm.) – zob. str. 48–50 komentarza.GRUPY DZIAŁALNOŚCI, KATEGORIE RYZYKA I STOPY PROCENTOWE SKŁADKI NAUBEZPIECZENIE WYPADKOWE DLA GRUP DZIAŁALNOŚCI (obowiązujące od 1 kwietnia2012 r.*)Lp.Grupy działalnościKodPKDKategoriaryzykaStopyprocentoweskładki (%)1 2 3 4 51 Uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt, łowiectwowłączając działalność usługową A-01 9 2,532 Leśnictwo, i pozyskiwanie drewna A-02 13 3,603 Rybactwo A-03 5 1,474 Wydobywanie węgla kamiennego i węgla brunatnego(lignitu) B-05 14 3,865 Górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego B-06 12 3,336 Górnictwo rud metali B-07 13 3,607 Pozostałe górnictwo i wydobywanie B-08 7 2,00*) Załącznik nr 2 według rozporządzenia MPiPS z 14 marca 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie różnicowaniastopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wzależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]491 2 3 4 58 Działalność usługowa wspomagająca górnictwo i wydobywanieB-09 10 2,809 Produkcja artykułów spożywczych C-10 6 1,7310 Produkcja napojów C-11 6 1,7311 Produkcja wyrobów tytoniowych C-12 4 1,2012 Produkcja wyrobów tekstylnych C-13 5 1,4713 Produkcja odzieży C-14 3 0,9314 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych C-15 4 1,2015 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka z wyłączeniemmebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałówdo wyplatania C-16 9 2,5316 Produkcja papieru oraz i wyrobów z papieru C-17 7 2,0017 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji C-18 3 0,9318 Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacjiropy naftowej C-19 5 1,4719 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych C-20 5 1,4720 Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznychoraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych C-21 4 1,2021 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych C-22 6 1,7322 Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowcówniemetalicznych C-23 8 2,2623 Produkcja metali C-24 10 2,8024 Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniemmaszyn i urządzeń C-25 7 2,0025 Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznychC-26 4 1,2026 Produkcja urządzeń elektrycznych C-27 6 1,7327 Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanaC-28 7 2,0028 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep,z wyłączeniem motocykli C-29 6 1,7329 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego C-30 9 2,5330 Produkcja mebli C-31 7 2,0031 Pozostała produkcja wyrobów C-32 5 1,4732 Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń C-33 7 2,0033 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną,gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układówklimatyzacyjnych D – 35 5 1,4734 Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody E-36 6 1,7335 Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków E-37 5 1,4736 Działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniemi unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców E-38 8 2,26PRAWO dla kadr i płac

50 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH1 2 3 4 537 Działalność związana z rekultywacją i pozostała działalnośćusługowa związana z gospodarką odpadami E-39 5 1,4738 Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków F-41 7 2,0039 Roboty związane z budową obiektów Inżynierii lądoweji wodnej F-42 8 2,2640 Roboty budowlane specjalistyczne F-43 6 1,7341 Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi;naprawa pojazdów samochodowych, G-45 3 0,9342 Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymiG-46 4 1,2043 Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznegopojazdami samochodowymi G-47 3 0,9344 Transport lądowy oraz transport rurociągowy H-49 5 1,4745 Transport wodny H-50 7 2,0046 Transport lotniczy H-51 4 1,2047 Magazynowanie i działalność usługowa wspomagającatransport H-52 6 1,7348 Działalność pocztowa i kurierska H-53 5 1,4749 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługamigastronomicznymi I 3 0,9350 Informacja i komunikacja J 3 0,9351 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa K 2 0,6752 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości L 3 0,9353 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna M 3 0,9354 Wynajem i dzierżawa N-77 4 1,2055 Działalność związana z zatrudnieniem N-78 4 1,2056 Działalność organizatorów turystyki, pośrednikówi agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowaw zakresie rezerwacji i działalności z nią związane N-79 2 0,6757 Działalność detektywistyczna i ochroniarska N-80 3 0,9358 Działalność usługowa związana z utrzymaniem porządkuw budynkach i zagospodarowaniem terenów zieleni N-81 5 1,4759 Działalność związana z administracyjną obsługą biurai pozostała działalność wspomagająca prowadzeniedziałalności gospodarczej N-82 2 0,6760 Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkoweubezpieczenia społeczne, organizacje i zespoły eksterytorialneO, U 3 0,9361 Edukacja P 3 0,9362 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Q 4 1,2063 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją R 3 0,9364 Pozostała działalność usługowa, gospodarstwa domowezatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkującewyroby i świadczące usługi na własne potrzeby S, T 3 0,93kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]51ZUS mnoży stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującą dla grupypłatników, do której należy dany płatnik, przez wskaźnik korygujący. Od 1 kwietnia 2012 r.wskaźnik korygujący obowiązuje w wysokości od 0,5 do 1,5 (jest taki sam, jak w poprzednimroku składkowym). Wskaźnik ten ZUS ustala indywidualnie dla każdego płatnika składek w zależnościod kategorii ryzyka ustalonej dla tego płatnika. Z kolei kategorię ryzyka ustala się w zależnościod ryzyka określonego wskaźnikami częstości:■ ■ poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,■ ■ poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich,■ ■ stwierdzonych chorób zawodowych,■ ■ zatrudnionych w warunkach zagrożenia.Informacje do ustalenia wskaźnika korygującego wynikają z informacji ZUS IWA złożonychprzez płatnika składek. W konsekwencji tych obliczeń stopa procentowa składki na ubezpieczeniewypadkowe ustalona dla danego płatnika składek przez ZUS może być niższa lub wyższao 50% w stosunku do składki ustalonej dla płatników z tej samej grupy działalności.WAŻNE!Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala się na rok składkowyi przez cały rok jest ona niezmienna.Informację ZUS IWA, o której mowa w art. 31 ust. 6 i 7 ustawy wypadkowej, mają obowiązekskładać za dany rok płatnicy składek (w terminie do 31 stycznia następnego roku), którzy spełniająłącznie następujące warunki:■ ■ byli zgłoszeni nieprzerwanie w ZUS jako płatnicy składek na ubezpieczenie wypadkowe od 1 styczniado 31 grudnia roku, za który jest składana informacja i co najmniej 1 dzień w styczniu następnegoroku,■ ■ w roku, za który jest składana informacja, zgłaszali do ubezpieczenia wypadkowego przeciętnieco najmniej 10 ubezpieczonych,■ ■ są wpisani do rejestru REGON.W informacji ZUS IWA składanej za dany rok należy podawać rodzaj działalności według PKDaktualnego na 31 grudnia tego roku. Składając informację ZUS IWA za 2009 r. i 2010 r. należałow niej podać kod PKD 2007 (mimo że na 31 grudnia 2009 r. płatnicy byli ujmowani w rejestrzeREGON również według PKD 2004).Informację ZUS IWA za dany rok należy przekazać do ZUS w takiej samej formie, jaka obowiązujepłatnika w odniesieniu do dokumentów ubezpieczeniowych (wydruk z programu informatycznego,formularz papierowy lub przekaz elektroniczny).ZUS zawiadamia płatników o wysokości obowiązującej ich stopy procentowej składki naubezpieczenie wypadkowe w terminie do 20 kwietnia danego roku. Płatnik, który powinien otrzymaćtakie zawiadomienie, ale nie otrzyma go do 30 kwietnia danego roku, powinien zwrócić sięo podanie obowiązującej go stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe do jednostkiZUS właściwej według swojej siedziby.Trzecia grupa – to płatnicy, którzy są wpisani do rejestru REGON i zgłaszają do ubezpieczeniawypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych, którym ZUS nie ustala stopy procentowej składki. Togrupa płatników, którzy nie przekazali ZUS IWA za trzy kolejne ostatnie lata kalendarzowe, ponieważ:■ ■ firma nie była płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe przez ostatnie 3 lata lub■ ■ nie byli płatnikami składek na ubezpieczenie wypadkowe cały rok, za który była składanainformacja ZUS IWA lub/i 1 stycznia następnego roku.PRAWO dla kadr i płac

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]53Składkę na ubezpieczenie chorobowe zawsze finansuje ubezpieczony (niezależnie, czy podlegatemu ubezpieczeniu obowiązkowo czy dobrowolnie), a składkę na ubezpieczenie wypadkowe– płatnik.Od 1 października 2011 r. przepisy ustawy systemowej przewidują nowy schemat finansowaniaskładek za nianie zatrudnione na podstawie umowy uaktywniającej. Budżet państwa zapośrednictwem ZUS sfinansuje za nianię składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczeniezdrowotne, jeśli zostaną spełnione łącznie wszystkie następujące warunki (art. 51 ust. 3 ustawyo opiece nad dziećmi w wieku do lat 3):■■niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,■■rodzice (albo rodzic samotnie wychowujący dziecko):– są zatrudnieni,– świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeńspołecznych,– prowadzą pozarolniczą działalność,■■dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym oraz nie zostało objęte opieką sprawowanąprzez dziennego opiekuna.■■żaden z rodziców czy rodzic samotnie wychowujący dziecko nie pełnią funkcji rodziny zastępczejzawodowej (w razie zawarcia umowy uaktywniającej z taką osobą ZUS nie opłacapreferencyjnych składek za nianię);■■rodzic nie korzysta z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, która została określonaw art. 61c ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w brzmieniu obowiązującymprzed 26 października 2007 r., zawartej z osobą bezrobotną w celu wykonywaniapracy zarobkowej w gospodarstwie domowym.Finansowanie z budżetu przysługuje na należne za nianię składki na ubezpieczenia, którychpodstawa wymiaru nie przekracza kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2012 r. –1500 zł):■■emerytalne (19,52% podstawy),■■rentowe (6% podstawy – do 31 stycznia 2012 r., 8% podstawy – od 1 lutego 2012 r.),■■wypadkowe (1,67% podstawy – do 31 marca 2012 r., 1,93% podstawy – od 1 kwietnia 2012 r.).Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe z tytułu umowy uaktywniającej,obliczane od podstawy wymiaru ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia, są finansowaneprzez rodziców i nianię na ogólnych zasadach dotyczących zleceniobiorców. Niania finansuje połowęskładki emerytalnej (9,76% podstawy) i mniejszą część rentowej (1,5% podstawy), a rodzicpołowę składki emerytalnej (9,76% podstawy), większą część rentowej (4,5%/6,5% podstawy)i całą wypadkową (1,67%/1,93% podstawy).Niania może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Składka na dobrowolneubezpieczenie chorobowe wynosi 2,45% podstawy wymiaru, którą jest podstawa wymiaruobowiązkowych składek emerytalnej i rentowych, bez stosowania rocznego ograniczenia dotzw. 30-krotności. Tak ustalona podstawa nie może miesięcznie przekraczać 250% przeciętnegomiesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Ograniczenie to w okresie od 1 marca dokońca maja 2012 r. wynosi 8966,88 zł. Składkę chorobową ustaloną od pełnej podstawy wymiarufinansuje niania – nie ma znaczenia, czy podstawa wymiaru przekracza kwotę minimalnegowynagrodzenia czy nie. Składkę tę opłaca za nianię rodzic, a jej kwotę potrąca z należnego nianiwynagrodzenia.PRAWO dla kadr i płac

54 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH3. Obowiązki płatników składekPłatnicy składek mają obowiązek obliczać, rozliczać i potrącać część składek finansowanych przezubezpieczonych z ich przychodów, a następnie przekazywać te składki co miesiąc do ZUS. Ubezpieczony,który sam finansuje składki na własne ubezpieczenia, występuje w podwójnej roli – jest równocześniepłatnikiem składek na własne ubezpieczenia i z tego tytułu ma obowiązek obliczać i przekazywaćdo ZUS dokumenty rozliczeniowe i składki na swoje ubezpieczenia (art. 17 ustawy systemowej).Składki na ubezpieczenia osób, które pobierają zasiłek macierzyński, rozlicza w raporcieZUS RCA płatnik tego zasiłku (zakład pracy albo ZUS), a składki za pracowników przebywającychna urlopie wychowawczym rozlicza pracodawca. Zakład pracy, która rozlicza składki za osobępobierającą zasiłek macierzyński lub przebywającą na urlopie wychowawczym, wykazuje ichkwoty i podstawę wymiaru składek w imiennych raportach rozliczeniowych, ale nie przekazujetych składek do ZUS. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych ubezpieczonych finansujebudżet państwa za pośrednictwem ZUS (art. 16 ust. 8 i art. 17 ust. 2a ustawy systemowej).4. Podstawa wymiaru składekSkładki na ubezpieczenia społeczne należy naliczać od podstawy wymiaru ustalonej zgodniez art. 18–21 ustawy systemowej. Wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe może się różnić od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe lubna ubezpieczenie chorobowe.4.1. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowePodstawą wymiaru składek jest – w zależności od tytułu podlegania ubezpieczeniom:■ ■ przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,■ ■ inna kwota określona w art. 18 ustawy systemowej (np. w przypadku żołnierzy niezawodowych pełniącychczynną służbę wojskową – kwota minimalnego wynagrodzenia z grudnia poprzedniego roku),■ ■ zadeklarowana kwota; nie niższa niż określone minimum (np. w przypadku osób prowadzącychdziałalność – zadeklarowana kwota, nie niższa niż 60% przeciętnego wynagrodzeniaprognozowanego na dany rok kalendarzowy).Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może przekraczaćw roku kalendarzowym 30-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia prognozowanegona ten rok. Jeżeli przychód przekroczy tę kwotę, to od nadwyżki nie należy potrącać, rozliczaći opłacać składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 19 ust. 1 ustawy systemowej).W 2012 r. jest to kwota 105 780,00 zł (M.P. z 2011 r. Nr 115, poz. 1160).Po przekroczeniu rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowenadal należy opłacać składki na pozostałe ubezpieczenia (wypadkowe, chorobowe), którympodlega dana osoba, a także składki na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych. Od 1 stycznia 2010 r. roczne ograniczenie podstawywymiaru dotyczy również składki na Fundusz Emerytur Pomostowych, którą pracodawcy opłacająza pracowników urodzonych po 31 grudnia 1948 r. wykonujących prace w szczególnychwarunkach lub prace o szczególnym charakterze.Aby ustalić, czy i kiedy przychód ubezpieczonego osiągnął limit 30-krotności, należy sumowaćnarastająco od początku roku podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentoweza poszczególne miesiące ze wszystkich tytułów osoby ubezpieczonej.Osoba, za którą składki opłaca kilku płatników składek, sama powinna sprawdzać wysokośćpodstawy wymiaru, od której płatnicy opłacili za nią w danym roku składki na ubezpieczeniakwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]55emerytalne i rentowe. Powinna również powiadomić wszystkich płatników składek, jeśli podstawawymiaru składek na jej ubezpieczenia emerytalne i rentowe przekroczy limit 30-krotności. Zaskutki błędnego oświadczenia o przekroczeniu maksymalnej podstawy wymiaru składek emerytalnychi rentowych odpowiada osoba ubezpieczona (§ 6 i § 10 rozporządzenia Ministra Pracyi Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaruskładek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe; Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).Jeżeli płatnik odprowadził składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe od przychodu ubezpieczonego,który nie podlega tym składkom z uwagi na przekroczenie rocznej podstawy wymiaruskładek, ma obowiązek skorygowania dokumentów i rozliczenia się z ubezpieczonym. Płatnikskładek ma obowiązek oddać ubezpieczonemu nadpłacone składki w części, które sfinansowałubezpieczony. Zwracane ubezpieczonemu składki podlegają tylko opodatkowaniu.Jeżeli płatnik nie istnieje i nie ma również następcy prawnego (a więc nie ma osób odpowiedzialnychza rozliczenie w związku z nadpłaconymi kwotami składek), ZUS zawiadamia ubezpieczonegoo kwocie nienależnie opłaconych składek w części sfinansowanej przez niego i nawniosek ubezpieczonego zwraca mu nadpłacone kwoty składek, jeśli nie uległy przedawnieniu(art. 24 ust. 6f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).WAŻNE!Nadpłata składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy wyższej niż roczneograniczenie powoduje niedopłatę składki na ubezpieczenie zdrowotne i zaliczki napodatek.4.2. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowePodstawą wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe oraz na ubezpieczeniewypadkowe jest z założenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe. Jednak w tym przypadku nie ma zastosowania ograniczenie rocznej podstawy wymiarutych składek do 30-krotności prognozowanego wynagrodzenia. Płatnik przez cały okresubezpieczenia ma obowiązek opłacać składkę na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe, równieżpo przekroczeniu łącznej kwoty podstawy wymiaru składek, tj. w 2012 r. po przekroczeniukwoty 105 780 zł.Dla osoby, która podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, podstawą wymiaruskładki na to ubezpieczenie również jest podstawa wymiaru składek emerytalnej i rentowych.Jednak podstawa ta jest ograniczona w każdym miesiącu do równowartości 250% przeciętnegowynagrodzenia z poprzedniego kwartału. Kwota ograniczenia obowiązuje od 3. miesiąca każdegokwartału przez 3 kolejne miesiące.PRZYKŁADAntoni G. pracuje na podstawie umowy zlecenia zawartej z firmą „N” na okres od1 marca do 30 kwietnia 2012 r. Zgodnie z umową zlecenia Antoni G. ma prawo do miesięcznegowynagrodzenia w wysokości 5000 zł. Antoni G. został zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeńspołecznych i zdrowotnego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Wynagrodzenieza wykonane zlecenie za marzec i kwiecień 2012 r. zostało mu wypłacone w kwietniu w kwocie10 000 zł. Od takiej kwoty powinny być opłacone składki na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne,rentowe i wypadkowe. Kwota 10 000 zł przekracza 250% przeciętnego wynagrodzeniaw IV kwartale 2011 r., które wynosiło 8966,88 zł. Mimo to składka na dobrowolne ubezpieczeniechorobowe również powinna zostać naliczona od 10 000 zł, ponieważ jest to przychód za dwamiesiące wykonywania zlecenia. W tym przypadku kwotę ograniczenia podstawy wymiaru składkina dobrowolne ubezpieczenie chorobowe należy obliczyć sumując kwoty ograniczenia obo-PRAWO dla kadr i płac

56 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHwiązujące w marcu i kwietniu – zatem kwota ograniczenia wynosi w tym przypadku 17 933,76 zł(8966,88 zł x 2 miesiące).PRZYKŁADAnna L. wykonywała zlecenie zawarte na okres od 1 lutego do 31 marca 2012 r.Z tytułu zlecenia została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnegooraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Wynagrodzenie za wykonanie zleceniaotrzymała w marcu w kwocie 18 250 zł. Płatnik opłaca składkę wypadkową w wysokości 1,67%.Anna L. nie osiągnęła w marcu rocznej podstawy wymiaru składek. Płatnik składek powinienzłożyć za Annę L. następujące dokumenty i wykazać w nich następujące podstawy wymiaru składeki kwoty składek:■■najpóźniej 8 lutego 2012 r. powinien złożyć w ZUS zgłoszenie Anny L. do ubezpieczeń spo-■■■■■■łecznych i zdrowotnego na druku ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 00,najpóźniej 10 kwietnia 2012 r. powinien wyrejestrować Annę L. z ubezpieczeń na drukuZUS ZWUA z datą 1 kwietnia 2012 r. z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 00 i kodem przyczynywyrejestrowania 100,za luty 2012 r. płatnik powinien ponadto złożyć raport składkowy ZUS RCA z kodem tytułuubezpieczenia 04 11 00, w którym powinien wykazać „zerowe” podstawy wymiaru składeki składki (brak przychodu ze zlecenia),za marzec 2012 r. powinien złożyć raport składkowy ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia04 11 00, w którym powinien wykazać składki od wynagrodzenia wypłaconego w marcu br.w następujący sposób:Podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe została ograniczona do250% przeciętnego wynagrodzenia z III i IV kwartału 2011 r., tj. odpowiednio do sumy kwot8540,00 zł + 8966,88 zł = 17 506,88 zł.Natomiast podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne została ustalona jako różnicamiędzy podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (18 250 zł) a kwotą składek nate ubezpieczenia w części, jaka została pobrana z wynagrodzenia ubezpieczonego.PRZYKŁADW grudniu 2011 r., po sporządzeniu dokumentów za listopad 2011 r., księgowazauważyła, że wykazała za dużą kwotę podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe pracownika. W 2011 r. kwota rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek naubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosiła 100 770 zł (M.P. z 2010 r. Nr 99, poz. 1160). Odpoczątku roku do października 2011 r. za pracownika zostały naliczone składki od podstawywymiaru w kwocie 100 390 zł. W listopadzie 2011 r. pracownik otrzymał 18 500 zł brutto i odtej kwoty księgowa obliczyła wszystkie składki. Składkę na ubezpieczenie wypadkowe płatniknalicza w wysokości 1,67% podstawy wymiaru.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]57Krok 1. Korekta raportówKsięgowa skorygowała raport ZUS RCA za listopad 2011 r. za tego pracownika. Obliczyła składkina ubezpieczenia emerytalne i rentowe od części przychodu w wysokości różnicy między kwotąrocznej granicy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (100 770 zł)a przychodem, od którego zostały naliczone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odstycznia do października 2011 r.: 100 770 zł – 100 390 zł = 380 zł.Prawidłowa wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zalistopad 2011 r. to 380 zł.W raporcie korygującym ZUSRCA za listopad 2011 r., złożonym z identyfikatorem 02 11 2011,księgowa wykazała w polu 02 bloku III.B cyfrę 2 – oznaczającą, że płatnik informuje o przekroczeniurocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonego.Raport korygujący księgowa sporządziła następująco:Krok 2. Ustalenie kwoty do zwrotu pracownikowiZ przychodu pracownika wypłaconego w listopadzie 2011 r. zostały pobrane składki na wszystkieubezpieczenia społeczne od podstawy równej 18 500 zł.Nadpłata składek pobranych z przychodu pracownika wypłaconego w listopadzie 2011 r.Składka finansowana przezpracownikaNieprawidłoweobliczeniaPodstawawymiaru (zł)Składka(zł)Prawidłowe obliczeniaPodstawawymiaru (zł)Składka(zł)Nadpłata(zł)na ubezpieczenie emerytalne 18 500 1805,60 380 37,09 1768,51na ubezpieczenia rentowe 18 500 277,50 380 5,70 271,80na ubezpieczenie chorobowe 18 500 453,25 18 500 453,25 0,00Razem 2536,35 496,04 2040,31Z wynagrodzenia pracownika wypłaconego za listopad 2011 r. pracodawca potrącił składki naubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości wyższej niż należna o 2040,31 zł.Krok 3. Ustalenie niedopłaty składki zdrowotnejPonieważ zawyżono podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, równocześniezostała zaniżona podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne – odliczono odniej zbyt wysokie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej przezpracownika. W związku z tym wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne za listopad 2011 r.została zaniżona.PRAWO dla kadr i płac

58 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHNiedopłata składki na ubezpieczenie zdrowotne pobranej z przychodu pracownika wypłaconegowlistopadzie 2011 r.Wyszczególnienie Nieprawidłowe obliczenia Prawidłowe obliczeniaPodstawa wymiaru składki na ubezpieczeniezdrowotne18 500 zł – 2536,35 zł= 15 963,65 złSkładka na ubezpieczenie zdrowotne (9%) 15 963,65 zł x 9%= 1436,73 złNiedopłata składki na ubezpieczeniezdrowotneSkładka na ubezpieczenie zdrowotne doodliczenia od zaliczki na podatek (7,75%)Kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne,której niesłusznie nie odliczonood zaliczki na podatek18 500 zł – 496,04 zł= 18 003,96 zł18 003,96 zł x 9%= 1620,36 zł1620,36 zł – 1436,73 zł = 183,63 zł15 963,65 zł x 7,75%= 1237,18 zł18 003,96 zł x 7,75%= 1395,31 zł1395,31 zł – 1237,18 zł = 158,13 złZ przysługującego pracownikowi zwrotu nadpłaconych składek należy potrącić niedopłatę składkina ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 25,50 zł (tj. kwotę niedopłaty składki 183,63 złpomniejszoną o część składki, która podlega odliczeniu od zaliczki na podatek, tj. o 158,13 zł).Krok 4. Ustalenie podstawy opodatkowaniaPracownik otrzymał zwrot nadpłaconych składek w grudniu 2011 r. W związku z tym do podstawynaliczenia zaliczki na podatek za grudzień 2011 r., poza bieżącym wynagrodzeniem wypłaconymw grudniu 2011 r., została przyjęta również kwota zwracanych pracownikowi składek.Z kolei z zaliczki na podatek należnej za grudzień 2011 r. została odliczona suma kwot 7,75%składki na ubezpieczenie zdrowotne od przychodu wypłaconego pracownikowi w grudniu2011 r. za grudzień oraz 7,75% podstawy wymiaru niedopłaty składki na ubezpieczenie zdrowotneza listopad 2011 r., która została potrącona ze zwrotu składek wypłaconego pracownikowiw grudniu 2011 r.4.3. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracownikówPodstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników jest przychódotrzymywany ze stosunku pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatkudochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.).4.3.1. Przychód stanowiący podstawę wymiaru składekPrzychód pracownika to suma wypłat dokonanych lub postawionych do jego dyspozycji odpierwszego do ostatniego dnia danego miesiąca. Od stycznia 1999 r. do celów ubezpieczeń społecznychnie ma znaczenia, za jaki okres w danym miesiącu zostało wypłacone wynagrodzenie.W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracownika za dany miesiąc należyuwzględniać wszystkie przychody wypłacone mu lub postawione do jego dyspozycji od pierwszegodo ostatniego dnia danego miesiąca, jeśli nie zostały wyłączone z oskładkowania (§ 2ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybupostępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany ZakładUbezpieczeń Społecznych; Dz.U. Nr 78, poz. 465 ze zm.).Gdy poza przychodami z umowy o pracę pracownik uzyskuje równocześnie od swojego pracodawcyprzychody z umowy cywilnoprawnej (umowy zlecenia, umowy o dzieło, innej umowykwiecień 2012

60 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHObjęcie zwolnieniem ze składek przychodów zleceniobiorców stanowi realizację wyroku TrybunałuKonstytucyjnego z 16 lutego 2010 r. (sygn. P 16/09; Dz.U. z 2010 r. Nr 31, poz. 167),który orzekł, że § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. jest niezgodny z art. 92 ust. 1konstytucji przez to, że nie dotyczy zleceniobiorców wykonujących pracę w zakładzie pracy lubw miejscu wyznaczonym przez pracodawcę w zakresie świadczeń bhp oraz ekwiwalentów za teświadczenia przewidzianych odrębnymi przepisami.Ze składek na ubezpieczenia społeczne są zwolnione świadczenia wymienione w § 2 rozporządzeniaMinistra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasadustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe:1. Nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które – zgodnie z obowiązującymi w firmie przepisamipłacowymi – przysługują nie częściej niż co 5 lat.Do podstawy wymiaru nie wchodzi również nagroda jubileuszowa, którą pracownik otrzymałprzed upływem 5 lat od otrzymania poprzedniej nagrody pod warunkiem, że:■ ■ wynika to z udokumentowania okresu zatrudnienia, który nie był wcześniej uwzględniony przyustalaniu prawa do poprzedniej nagrody,■ ■ nagroda ta została przyznana pracownikowi przechodzącemu na emeryturę lub rentę związanąz wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową albo na rentę z tytułu całkowitej lubczęściowej niezdolności do pracy (tzw. I lub II grupa) z innych przyczyn, a do nabycia prawado nagrody temu pracownikowi brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązaniastosunku pracy,■ ■ otrzymał ją pracownik, któremu do osiągnięcia kolejnego 5-lecia uprawniającego do następnejnagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 miesięcy, a pracownik ten po rozwiązaniustosunku pracy przechodzi na świadczenie przedemerytalne,■ ■ wypłata nagrody jest związana ze zmianą wewnętrznych przepisów regulujących zasady przyznawaniatych nagród pod warunkiem, że zarówno nowe, jak i stare przepisy przewidywałyprzyznawanie nagrody nie częściej niż co 5 lat oraz pracodawca – zmieniając je – nie działałz zamiarem ominięcia prawa przez częstą zmianę przepisów dotyczących nagród jubileuszowychw celu wypłaty kwot wolnych od składek,■ ■ nagroda ta została wypłacona członkowi drużyny ratowniczej zatrudnionemu w przemyślewydobywczym (z wyjątkiem specjalistów) – w tym przypadku nagrody są zwolnione ze składekbez względu na częstotliwość ich wypłaty.WAŻNE!Wyłączenie ze składek na ubezpieczenia społeczne obejmuje tylko nagrody związanez jubileuszem pracownika, a nie z jubileuszem pracodawcy.Nagroda, którą pracownik otrzymał np. z okazji 50-lecia firmy, stanowi jego przychód wliczanydo podstawy wymiaru składek.2. Należności obliczone od wielkości efektów uzyskanych przez zastosowanie pracowniczegoprojektu wynalazczego i za dokumentację dostarczoną bezumownie przez twórcę projektu,przydatną do stosowania projektu, oraz nagrody za wynalazczość, prace badawcze i wdrożeniowe.Należności te są wyłączone z podstawy wymiaru składek od 31 maja 1999 r. Jeżeli przekazaniepracodawcy praw do korzystania z wynalazku nastąpiło między 1 stycznia a 30 maja 1999 r., takiprzychód był oskładkowany.3. Nagrody Ministra Gospodarki za szczególne osiągnięcia w eksporcie.4. Odprawy pieniężne w związku z przejściem na emeryturę lub rentę – bez względu na ichwysokość.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]615. Odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu:■ ■ wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z przyczyn leżących po stronie zakładupracy,■ ■ nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub jej rozwiązaniabez wypowiedzenia,■ ■ skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,■ ■ niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.Płatnik nie wlicza do podstawy wymiaru wszelkiego rodzaju odpraw, rekompensat i odszkodowańwypłaconych w związku z ustaniem stosunku pracy – bez względu na nazwę i wysokośćodprawy. Składek nie należy zatem naliczać od odpraw i odszkodowań wypłaconych na podstawie:■ ■ ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunkówpracy z przyczyn nieleżących po stronie pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.)obowiązującej od 1 stycznia 2004 r.,■ ■ Kodeksu pracy (odprawy i odszkodowania wypłacone w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciemstosunku pracy na podstawie Kodeksu pracy lub porozumienia pracodawcy ze związkiemzawodowym lub indywidualnego porozumienia ze zwalnianym pracownikiem).6. Odszkodowania wypłacane byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawieumowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101 2 Kodeksu pracy.WAŻNE!Zwolnione ze składek są wyłącznie odprawy wypłacone z tytułu zakazu konkurencji porozwiązaniu umowy o pracę.Od odszkodowań z tytułu zakazu konkurencji wypłacanych w trakcie zatrudnienia płatnik maobowiązek naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne.7. Odprawy wypłacone pracownikom powołanym do zasadniczej służby wojskowej na podstawieart. 125 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RzeczypospolitejPolskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.).8. Wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracyoraz ekwiwalenty za te świadczenia, a także ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej,używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego oraz wartość otrzymanych przez pracownikówbonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ichpodstawie napojów bezalkoholowych, posiłków oraz artykułów spożywczych, w przypadku gdypracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów o bezpieczeństwiei higienie pracy, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków i napojów bezalkoholowych.PRZYKŁADPracodawca zapewnia wszystkim pracownikom kawę i herbatę oraz mydło i ręczniki.Zapewnienie pracownikom napojów do picia jest obowiązkiem pracodawcy wynikającym z § 112rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnychprzepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.). Natomiastobowiązek pracodawcy zapewnienia pracownikom środków do utrzymania higieny osobistejwynika z art. 233 Kodeksu pracy i § 115 wymienionego rozporządzenia w sprawie bhp. W związkuz tym, że kawa i herbata oraz środki czystości należą do świadczeń rzeczowych przyznawanychpracownikom na podstawie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, ich wartość niestanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.PRAWO dla kadr i płac

62 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH9. Odszkodowania za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotówosobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy – należne od pracodawcyna podstawie art. 237 1 § 2 Kodeksu pracy.10. Ekwiwalenty pieniężne za użyte podczas pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, które sąwłasnością pracownika.11. Wartość ubioru służbowego (umundurowania), którego używanie należy do obowiązkówpracownika, lub ekwiwalent pieniężny za ten ubiór.12. Wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom dospożycia pod warunkiem, że pracownicy nie mają prawa do ekwiwalentu z tego tytułu. Wartośćzapewnionych posiłków podlega zwolnieniu ze składek do kwoty 190 zł miesięcznie.Do podstawy wymiaru składek nie należy wliczać kwot opłaconych za gotowe posiłki, a takżekwot poniesionych na przekazane pracownikom bony żywieniowe pod warunkiem, że są one realizowanew placówkach gastronomiczno-restauracyjnych, barach, punktach gastronomicznych lubstołówkach. Ograniczenie zwolnienia ze składek nie obejmuje jednak bonów żywieniowych, któremogą być realizowane w sieciach handlowych – takie bony są zwolnione ze składek bez ograniczeniakwotowego, jeśli wydaje je pracodawca zobowiązany do wydawania pracownikom posiłkówprofilaktycznych na podstawie przepisów bhp, który nie ma możliwości wydawania tych posiłkówwe własnym zakresie.13. Zwrot kosztów używania w jazdach lokalnych przez pracowników, na potrzeby pracodawcy,pojazdów niebędących własnością pracodawcy – do wysokości miesięcznego ryczałtupieniężnego albo do wysokości nieprzekraczającej kwoty ustalonej za 1 km przebiegu pojazdu(tzw. kilometrówka). Stawka za 1 km przebiegu pojazdu zależy od rodzaju pojazdu i pojemnościskokowej jego silnika. Wysokość tej stawki określa § 2 rozporządzenia Ministra Infrastrukturyz 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztówużywania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędącychwłasnością pracodawcy (Dz.U. Nr 27, poz. 271 ze zm.).Stawki za 1 km przebiegu w zależności od rodzaju pojazdu używanego w celach służbowychRodzaj pojazduStawka za 1 km przebiegu pojazdu (zł)Samochód osobowy o pojemności skokowej silnika:– do 900 cm 3– powyżej 900 cm 3 0,52140,8358Motocykl 0,2302Motorower 0,1382„Kilometrówka” jest zwolniona ze składek, jeśli nie przekracza kwoty ustalonej jako iloczynstawki za 1 km przebiegu pojazdu i przebiegu pojazdu udokumentowanego przez pracownikaw ewidencji przebiegu pojazdu, prowadzonej według zasad określonych w art. 23ust. 7 updof.Jeśli pracodawca rozlicza się z pracownikiem z tytułu używania przez pracownika do celówsłużbowych (w jazdach lokalnych) pojazdu niebędącego własnością pracodawcy w formie ryczałtu,jest on zwolniony ze składek pod warunkiem, że został ustalony przy zastosowaniu stawkiodpowiedniej do rodzaju pojazdu i jego pojemności skokowej silnika oraz miesięcznego limitukilometrów zależnego od liczby mieszkańców gminy lub miasta, w którym pracownik jest zatrudniony,określonego w § 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury.kwiecień 2012

64 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH■ ■ zwrot kosztów:– przejazdów,– noclegów,– dojazdów środkami komunikacji miejscowej,– innych udokumentowanych wydatków, które są określone przez pracodawcę odpowiedniodo uzasadnionych potrzeb.Dieta jest zwolniona ze składek pod warunkiem, że za dobę podróży służbowej nie przekracza23 zł. Jeśli podróż trwa krócej niż dobę, dieta może być odpowiednio obniżona i tylko w takiejwysokości jest zwolniona ze składek.Wysokość diety, gdy podróż trwa nie dłużej niż dobęod 8 do 12 godzinponad 12 godzinCzas trwania podróżyKwota należnej dietypołowa diety (tj. 11,50 zł)dieta w pełnej wysokości (tj. 23 zł)Wysokość diety, gdy podróż trwa dłużej niż dobęCzas trwania podróżyKwota należnej dietypełna dobaniepełna, ale rozpoczęta doba:■■do 8 godzin■■ponad 8 godzindieta w pełnej wysokości■■połowa diety (tj. 11,50 zł)■■dieta w pełnej wysokości (tj. 23 zł)Również zwrot kosztów poniesionych przez pracownika z tytułu podróży służbowej podlegazwolnieniu ze składek tylko do wysokości przysługującej pracownikowi zgodnie z przepisamirozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie krajowych podróżysłużbowych.W przypadku zagranicznej podróży służbowej, ze składek są zwolnione należności przysługującena podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie zagranicznychpodróży służbowych, tj.:■ ■ diety,■ ■ zwrot kosztów:– przejazdów i dojazdów,– noclegów,– innych wydatków, określonych przez pracodawcę odpowiednio do uzasadnionych potrzeb.Wysokość tych należności musi zostać ustalona według zasad określonych powyższym rozporządzeniem.Stawka diety za dobę przebywania w zagranicznej podróży służbowej zależy od docelowegopaństwa tej podróży. Jednak wysokość diety może być – w określonych okolicznościach – wyższalub niższa od pełnej stawki.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]65Wysokość diety z tytułu zagranicznej podróży służbowej, zwolniona ze składekpełna dobaCzas trwania podróżyniepełna doba:■■do 8 godzin■■ponad 8 do 12 godzin■■ponad 12 godzinZapewnione wyżywieniecałodzienne (lub opłacone w cenie kartyokrętowej bądź promowej)częściowe:■■na śniadanie■■na obiad■■na kolację■■na inne wydatkiSzczególne uprawnieniaza każdą dobę pobytu w szpitalu lub w innymzakładzie leczniczym za granicąpracownik odbywający podróż w charakterzekuriera dyplomatycznegoPrzysługująca wysokość dietypełna dieta■■1/3 diety■■1/2 diety■■pełna dietaPrzysługująca wysokość diety25% diety■■15% diety■■30% diety■■30% diety■■25% dietyPrzysługująca wysokość diety25% dietydieta podwyższona o 25%Należy przy tym rozróżnić podróż służbową od wysłania pracownika do innej miejscowości(w kraju lub za granicą) w celu czasowego wykonywania tam pracy. Jeśli pracownik został wysłanydo pracy, to nie przebywa w podróży służbowej i nie należą mu się świadczenia z tytułu podróżysłużbowej. Gdy takie świadczenia otrzyma, stanowią one podstawę wymiaru składek.16. Część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców(z wyjątkiem członków służby zagranicznej) – w wysokości równowartości diety przysługującejpracownikom sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy dzieńpobytu. Od przychodu pracownika odlicza się równowartość diet z tytułu podróży służbowej,mimo że tacy pracownicy nie mają prawa do diet ze względu na to, że zostali wysłani za granicęw celu czasowego wykonywania tam pracy.Równowartość diet należy odliczać za każdy dzień przebywania pracownika za granicą, zaktóry otrzymuje on wynagrodzenie, w tym za dni rozkładowo wolne od pracy. Równowartościdiet nie należy odliczać za dni, których nie uznaje się za dni pobytu, tj. za dni:■ ■ urlopu wypoczynkowego (spędzanego zarówno za granicą, jak i w Polsce),■ ■ pobierania wynagrodzenia chorobowego, zasiłków lub świadczenia rehabilitacyjnego.Miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia pracownika wykonującego pracę za granicąnie może być niższa niż prognozowane przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej nadany rok. Wynagrodzenie to określa ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium budżetowym lubich projekty. W 2012 r. jest to kwota 3526 zł (art. 27 ustawy budżetowej na rok 2012 z 2 marca2012 r., Dz.U. z 2012 r. poz. 273; obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 16 grudnia2011 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe w roku 2012 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wy-PRAWO dla kadr i płac

66 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHnagrodzenia; M.P. Nr 115, poz. 1160). Jeśli przychód pracownika pomniejszony o równowartośćdiet za każdy dzień pobytu okaże się niższy od prognozowanego wynagrodzenia, jako podstawęwymiaru składek na ubezpieczenia społeczne należy przyjąć kwotę prognozowanego wynagrodzenia.Jeśli pracownik wykonuje pracę za granicą przez część miesiąca, wysokość minimalnej podstawywymiaru składek na ubezpieczenia społeczne – prognozowanego wynagrodzenia – należyproporcjonalnie zmniejszyć.PRZYKŁADTomasz F. zatrudniony na 1/2 etatu od 1 grudnia 2011 r. został wysłany przez pracodawcę– spółkę do Niemiec do pracy w zagranicznym oddziale firmy na okres 6 miesięcy (od1 marca do 31 sierpnia 2012 r.). Spółka uzyskała dla Tomasza F. poświadczony przez ZUS formularzA-1. Tomasz F. otrzymał w marcu 2012 r. wynagrodzenie za marzec 2012 r. w wysokości3000 euro. Przez 2 dni marca br. pracownik korzystał z urlopu wypoczynkowego, który spędziłw Niemczech. Dieta za dobę podróży służbowej do Niemiec wynosi 42 euro (zob. załącznik dorozporządzenia w sprawie zagranicznych podróży służbowych). Przychód pracownika za marzec2012 r. stanowiący podstawę wymiaru składek należy pomniejszyć o równowartość diet za 29 dnipobytu (31 dni kalendarzowych – 2 dni urlopu wypoczynkowego, za które nie można odliczyćrównowartości diet, bo nie są to dni pobytu, mimo że pracownik spędził urlop za granicą w miejscuwykonywania pracy):■■42 euro × 29 dni = 1218 euro,■■3000 euro – 1218 euro = 1782 euro,■■1782 euro × 4,18 zł (hipotetyczny kurs euro przyjęty do przykładowego wyliczenia) = 7448,76 zł.Podstawę wymiaru składek za marzec br. będzie zatem stanowić kwota 7448,76 zł. Gdyby poodjęciu diet kwota wynagrodzenia pracownika była niższa od wynagrodzenia prognozowanegona 2012 r. (3526 zł), to składki należałoby naliczyć od kwoty prognozowanego wynagrodzenia.17. Dodatek za rozłąkę wypłacany pracownikom czasowo przeniesionym oraz strawne – dowysokości diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, określonych w przepisach w sprawiewysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi sfery budżetowejz tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.18. Świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramachzakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Świadczenia te muszą być przyznane zgodniez zasadami określonymi w art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeńsocjalnych (Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.), tj. w zależności od sytuacji życiowej, rodzinneji materialnej osoby korzystającej ze środków funduszu. Nie ma natomiast znaczeniaforma, w jakiej zostaną przyznane świadczenia (np. rzeczowa, pieniężna) ani wartość tychświadczeń.19. Świadczenia z funduszu utworzonego na cele socjalno-bytowe – takie świadczenia sązwolnione ze składek pod warunkiem spełnienia łącznie dwóch warunków:■ ■ muszą przysługiwać pracownikom na podstawie układu zbiorowego pracy w zakładzie, którynie tworzy zfśs,■ ■ wysokość świadczeń nie przekracza kwoty odpisu podstawowego określonego w art. 5 ust. 2ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.W 2012 r. pracodawca przekaże na fundusz socjalny odpisy w takiej samej wysokości jak w 2011 r.Podstawą do ich obliczenia jest ta sama kwota co w 2011 r., czyli wysokość średniej płacy z II półrocza2010 r. wynosząca 2917,14 zł (art. 5a ustawy o zfśs; Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.).kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]67Wysokość odpisów podstawowych na zfśs w 2012 r.Zatrudnieni pracownicyPodstawado naliczenia odpisuWysokośćodpisu w %Wysokośćodpisu w złzatrudnieni w normalnych warunkach2917,14 zł37,50% 1093,93 złzatrudnieni w szczególnych warunkach (kwota przeciętnego 50% 1458,57 złpracownicy młodocianiwynagrodzeniaI rok nauki – 5% 145,86 złw II półroczuII rok nauki – 6% 175,03 zł2010 r.)III rok nauki – 7% 204,20 zł20. Świadczenia urlopowe wypłacane na podstawie ustawy o zakładowym funduszu świadczeńsocjalnych. Zwolnienie świadczeń urlopowych przysługuje po spełnieniu łącznie dwóch warunków:■ ■ świadczenia wypłaca pracodawca, który według stanu na 1 stycznia danego roku zatrudniamniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty i w związku z tym nie ma obowiązkutworzenia zfśs,■ ■ wysokość świadczenia urlopowego nie przekracza kwoty rocznego odpisu podstawowego nazakładowy fundusz socjalnych (zob. tabela wyżej).21. Zapomogi losowe wypłacane w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowychlub długotrwałej choroby. Zapomoga przyznana z innych powodów może być zwolnionaze składek, jeśli zostanie wypłacona z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. W obydwuprzypadkach zwolnienie zapomogi nie jest ograniczone kwotowo. Warunkiem zwolnienia jestwyłącznie podstawa przyznania zapomogi.22. Środki otrzymywane w zakładach pracy chronionej i zakładach aktywizacji zawodowejna rehabilitację zawodową, społeczną oraz leczniczą osób niepełnosprawnych na podstawieodrębnych przepisów, z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych albo z zakładowegofunduszu aktywności, z wyłączeniem wynagrodzeń finansowanych ze środków tychfunduszy.23. Składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo na podstawie układu zbiorowegopracy lub przepisów płacowych za czas pobierania świadczeń z tytułu niezdolności dopracy, tj. wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego,opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego. Ze składek zwolniona jest ta część składnika, któraprzysługuje za okres pobierania tych świadczeń. Nie ma znaczenia data wypłaty tego składnika.PRZYKŁADStefan Z., pracownik Zakładu Usług Transportowych, poza wynagrodzeniem zasadniczymotrzymuje dodatek stażowy w wysokości 11% wynagrodzenia zasadniczego określonegow umowie o pracę. Dodatek stażowy jest wypłacany w stałej wysokości również za miesiące,w których pracownik pobiera zasiłek z ubezpieczenia chorobowego. W okresie od 3 do 15 kwietniabr. Stefan Z. opiekował się chorą żoną. Za ten okres otrzymał zasiłek opiekuńczy. Za okrespracy od 1 do 2 kwietnia i od 16 do 30 kwietnia otrzymał wynagrodzenie za pracę, a dodatekstażowy otrzymał w pełnej wysokości – 462 zł (11% wynagrodzenia zasadniczego wynoszącego4200 zł). Od części dodatku za okres od 3 do 15 kwietnia br. zakład nie powinien naliczać składekna ubezpieczenia społeczne ani składki na ubezpieczenie zdrowotne.24. Dodatki uzupełniające 70- lub 80-procentowy zasiłek chorobowy – do kwoty nieprzekraczającejłącznie z tym zasiłkiem 100% przychodu pracownika stanowiącego podstawę wymiaruskładek.PRAWO dla kadr i płac

68 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH25. Korzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzanialub innych przepisów płacowych, polegające na uprawnieniu do zakupu po cenach niższychniż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług, lub na korzystaniu z bezpłatnychbądź częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji.26. Dodatkowe świadczenia niemające charakteru deputatu przyznawane na podstawieprzepisów szczególnych – kart branżowych lub układów zbiorowych pracy, tj. ekwiwalent pieniężnyz tytułu zwrotu kosztów przejazdów urlopowych, świadczenia na pomoce naukowe dladzieci lub z okazji uroczystych dni (jak tradycyjne „barbórkowe”), z wyjątkiem nagród pieniężnychwypłacanych z tytułu uroczystych dni.27. Nagrody za wyniki sportowe od klubów sportowych oraz nagrody za wybitne osiągnięciasportowe wypłacane zawodnikom ze środków budżetowych.28. Świadczenia przyznane przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowychi wykształcenia ogólnego pracowników na podstawie obowiązujących przepisów. Zwolnienieto nie obejmuje wynagrodzenia za czas urlopu szkoleniowego ani za czas zwolnienia z częścidnia pracy.Zwolnieniem z oskładkowania są objęte świadczenia przyznane pracownikowi na podstawieprzepisów ogólnie obowiązujących. Mogą to być m.in. pragmatyki zawodowe – np. w stosunkudo członków korpusu służby cywilnej (ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej; Dz.U.Nr 227, poz. 1505 ze zm. oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy).Do 10 kwietnia 2010 r. obowiązywało rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej orazMinistra Pracy i Polityki Socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszeniakwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472ze zm.). Stanowiło ono podstawę dofinansowania przez pracodawców dokształcania się pracowników,w stosunku do których nie mają zastosowania pragmatyki zawodowe. Świadczeniaprzyznane kształcącemu się pracownikowi na podstawie tego rozporządzenia były zwolnione zeskładek.Przepisy regulujące uprawnienia dokształcających się pracowników niepodlegających pragmatykomzawodowym są obecnie uregulowane w Kodeksie pracy.29. Świadczenia w naturze w postaci działki gruntu – jedynym warunkiem zwolnienia wartościtakiego świadczenia ze składek jest przyznanie go w naturze.4.3.3. Wycena wartości świadczeń rzeczowychWartość świadczeń rzeczowych jest przychodem pracownika w rozumieniu przepisów podatkowych,dlatego jest wliczana do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (art. 18ust. 1 i art. 4 pkt 9 ustawy systemowej w zw. z art. 12 ust. 1 updof).Mimo że łatwo jest wskazać koszt poniesiony przez pracodawcę na takie świadczenie, to częstodo przychodu pracownika stanowiącego podstawę wymiaru składek należy doliczyć inną wartość.Zasady ustalania wartości pieniężnej świadczeń w naturze określa § 3 rozporządzenia MinistraPracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawywymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).W pierwszej kolejności wskazówek dotyczących ustalania wartości świadczenia rzeczowegonależy szukać w przepisach płacowych obowiązujących w firmie. Przepisy wewnętrzne firmyczęsto określają sposób ustalania ekwiwalentu pieniężnego za takie świadczenie i taką wartośćświadczenia należy uwzględnić w podstawie wymiaru składek.Dopiero gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub inne firmowe regulacjepłacowe nie określają zasad ustalania wartości świadczeń rzeczowych, należy stosować zasadywyceny określone w § 3 powyższego rozporządzenia.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]69Sposób wyceny wartości świadczeń do celów wliczania do podstawy wymiaru składekPrzedmiot świadczeńrzeczy lub usługi wchodzące w zakres działalnościgospodarczej pracodawcyrzeczy lub usługi zakupione przez pracodawcęudostępnienie lokalu mieszkalnego:■■lokal spółdzielczy typu lokatorskiego i własnościowego■■lokal komunalny■■lokal własnościowy (z wyłączeniem lokali spółdzielczychtypu lokatorskiego i własnościowego)oraz domy stanowiące własność prywatną■■lokal w hoteluWycenawedług cen stosowanych wobec innych odbiorcówniż pracownicywedług cen ich zakupu (łącznie z VAT)■■w wysokości czynszu obowiązującego dla tegolokalu w danej spółdzielni mieszkaniowej■■w wysokości czynszu wyznaczonego dla tegolokalu przez gminę■■w wysokości czynszu określonego według zasadi stawek dla mieszkań komunalnych na danymterenie, a w miastach – w danej dzielnicy■■w wysokości kosztu udokumentowanego rachunkamiwystawionymi przez hotelAby mówić o udostępnieniu pracownikowi lokalu, stroną umowy najmu lokalu musi być pracodawca.Do podstawy wymiaru składek pracownika należy wówczas wliczyć wysokość czynszuobowiązującego dla określonego typu lokalu, a nie faktyczny koszt ponoszony na wynajęcie lokalu.PRZYKŁADSpółka zawarła umowę najmu mieszkania spółdzielczego, na podstawie której właścicielowimieszkania płaci miesięcznie 2000 zł. Czynsz płacony spółdzielni za to mieszkaniewynosi 400 zł. Od marca do grudnia 2012 r. spółka udostępnia to mieszkanie pracownikowi.Do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracownika za okres od marca do grudniabr. spółka musi doliczyć 400 zł, tj. kwotę czynszu określoną dla tego mieszkania w spółdzielni, a niekwotę faktycznie płaconą właścicielowi mieszkania. Poza czynszem spółka pokrywa za to mieszkanieopłaty związane z jego eksploatacją (rachunki za prąd, gaz i telefon). Kwota opłaconych rachunkóww całości jest przychodem pracownika, od którego należy obliczyć składki na ubezpieczenia społeczne.WAŻNE!Jeśli stroną umowy najmu jest pracownik, nie można mówić o udostępnieniu przez pracodawcęmieszkania pracownikowi.Jeśli umowa najmu zostanie zawarta bezpośrednio między pracownikiem a właścicielem lokalu,a pracodawca zwraca pracownikowi koszt wynajmu, nie należy wyceniać wartości świadczeniana podstawie § 3 rozporządzenia o składkach.PRZYKŁADPracownik w porozumieniu ze swoim pracodawcą wynajął mieszkanie własnościowe za1200 zł miesięcznie. Pracodawca zwraca mu koszty wynajmu. Ponieważ to pracownik jest stroną umowynajmu, do podstawy wymiaru składek na jego ubezpieczenia za dany miesiąc należy doliczać całąkwotę otrzymywaną od pracodawcy jako zwrot kosztów wynajęcia mieszkania (1200 zł), bez względuna zasady i stawki czynszu obowiązujące dla mieszkań komunalnych na terenie miasta lub dzielnicy.4.3.4. Przychód pracownika w walutach obcychPrzychód pracownika w walutach obcych należy przyjmować do podstawy wymiaru składekna ubezpieczenia emerytalne i rentowe po przeliczeniu na złote w sposób określony w art. 11aust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj. według kursu średniego walutPRAWO dla kadr i płac

70 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHobcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającegodzień uzyskania przychodu. Taka zasada obowiązuje od 1 stycznia 2011 r.4.4. Podstawa wymiaru składek dla innych grup ubezpieczonychDla części ubezpieczonych podstawą wymiaru składek nie jest przychód, lecz określona kwota niezależnaod wysokości osiąganych przychodów. W tym przypadku, niezależnie od uzyskanego w miesiącuprzychodu, osoby te mają obowiązek naliczyć i wpłacić do ZUS składki od zadeklarowanej podstawywymiaru, nie niższej jednak niż określona dla nich minimalna podstawa wymiaru składek. Opłacenieskładek od niższej podstawy jest możliwe tylko wtedy, gdy ubezpieczenia nie trwały cały miesiąc.4.4.1. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia osób prowadzącychpozarolniczą działalnośćSkładki na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób współpracującychz osobami prowadzącymi działalność powinny być opłacane od kwoty deklarowanej, nie niższejniż 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia kwotyograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Składka w nowejwysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku (art. 18 ust. 8 ustawy systemowej).WAŻNE!W 2012 r. najniższą podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzącychdziałalność i osób współpracujących jest kwota 2115,60 zł.Osoby, które rozpoczęły prowadzenie działalności gospodarczej (tj. działalności w rozumieniuustawy o swobodzie działalności gospodarczej) nie wcześniej niż 25 sierpnia 2005 r. lub potej dacie, mogą opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od dużo niższej podstawy przezpierwsze 24 miesiące kalendarzowe prowadzenia tej działalności. Podstawą wymiaru składek naubezpieczenia społeczne tych osób jest zadeklarowana kwota, nie niższa niż 30% minimalnegowynagrodzenia (art. 18a ustawy systemowej). W 2012 r. minimalna podstawa wymiaru, od którejte osoby muszą opłacać składki na ubezpieczenia społeczne, to kwota 450,00 zł.Możliwość skorzystania z tej ulgi nie dotyczy jednak osób, które:■■w dniu rozpoczęcia działalności gospodarczej prowadzą jakąkolwiek pozarolniczą działalnośćlub wykonywały taką działalność w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przez rozpoczęciemdziałalności gospodarczej albo■■wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy (u którego pracowały napodstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę w bieżącym lub w poprzednimroku kalendarzowym, jeśli wykonywały wówczas czynności wchodzące w zakres prowadzonejobecnie działalności gospodarczej).Wykluczenie prawa do opłacania składek od 30% minimalnego wynagrodzenia nie dotyczy natomiastosób, które w ramach działalności wykonują pracę na rzecz podmiotu, w którym pracowały,np. na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło, bez względu na przedmiot tych umów.ZUS uznaje, że prawo do ulgowej podstawy wymiaru zostaje zachowane w przypadku:■■wznowienia działalności gospodarczej po okresie czasowego zaprzestania jej wykonywania;w tym przypadku okres korzystania z ulgi nadal jest liczony jako 24 kolejne miesiące od rozpoczęciadziałalności; zatem okres zawieszenia, w którym nie były opłacane składki, wchodzido okresu 24 miesięcy, w którym można korzystać z ulgi,■■zawarcia umowy spółki cywilnej i kontynuowania wykonywania działalności nie jako działalnościindywidualnej, lecz w ramach tej spółki,kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]71■■rozpoczęcia działalności w Polsce po okresie wykonywania działalności za granicą, jeżeli z tytułudziałalności za granicą składki nie były płacone w Polsce.Składki miesięczne w 2012 r. za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarcząWyszczególnienieUbezpieczenia społeczneZa osobę, dla której podstawawymiaru wynosi 60%przeciętnego prognozowanegowynagrodzeniaZa osobę, dla której podstawawymiaru wynosi 30%minimalnegowynagrodzeniaPodstawa wymiaru składekna ubezpieczenia społeczne 2115,60 zł 450 złSkładka na ubezpieczenieemerytalne (19,52%) 412,97 zł 87,84 złSkładka na ubezpieczeniarentowe (8%) 169,25 zł 36 złSkładka na ubezpieczeniechorobowe* (2,45%) 51,83 zł 11,03 złSkładka na ubezpieczeniewypadkowe (1,93%)**Od 1 stycznia 2003 r. składka na ubezpieczenie wypadkowe jestustalana indywidualnie dla płatników składekFundusz PracyPodstawa wymiaru 2115,60 zł nie należy płacić, chyba że jakoSkładka na Fundusz Pracy51,83 złpodstawa wymiaru składek na(2,45%)ubezpieczenia społeczne zostaniezadeklarowana kwota nie niższaniż minimalne wynagrodzenie (tj.1500 zł); składka na FP od minimalnegowynagrodzenia – 36,75 złUbezpieczenie zdrowotnePodstawa wymiaru2828,31 zł (75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia włączniez wypłatami z zysku w IV kwartale 2011 r.)Składka na ubezpieczenie 254,55 złzdrowotne (9%)* ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne,** według rozporządzenia MPiPS z 14 marca 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie różnicowania składkina ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowychi ich skutków.4.4.2. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia osób przebywającychna urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyńskiW okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. podstawą wymiaru składek na ubezpieczeniaemerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym była kwotaminimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązująca w danym roku (art. 16 ustawy z 6 grudnia2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. Nr 237, poz. 1654).Od 1 stycznia 2012 r. podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osóbprzebywających na urlopach wychowawczych stanowi kwota 60% przeciętnego wynagrodzeniaw poprzednim kwartale, z tym że podstawa ta nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wy-PRAWO dla kadr i płac

72 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHnagrodzenie wypłacone pracownikowi przez okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzającychurlop wychowawczy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od trzeciego miesiąca następnegokwartału.Ustalając kwotę tego ograniczenia należy przyjąć zasady analogiczne, jak przy ustalaniu zasiłkuchorobowego, z wyłączeniem pomniejszania podstawy wymiaru o kwoty składek w częścifinansowanej przez pracownika, tj. o 13,71%. Zatem przeciętne miesięczne wynagrodzenie będącepodstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe z tytułu przebywania na urlopiewychowawczym należy ustalać przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego przez ubezpieczonegow ciągu 12 miesięcy poprzedzających urlop wychowawczy przez liczbę miesięcy, w których towynagrodzenie zostało osiągnięte. Jeżeli dana osoba skorzystała z urlopu wychowawczego przedupływem 12 miesięcy zatrudnienia u płatnika, to ustalając podstawę wymiaru należy uwzględnićwynagrodzenie za pełne miesiące ubezpieczenia. Gdy ubezpieczony rozpoczął urlop wychowawczyprzed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia, podstawę wymiaru będzie stanowićwynagrodzenie, które taka osoba osiągnęłaby, gdyby przepracowała pełny miesiąc.W odróżnieniu od zasad obowiązujących do 31 grudnia 2011 r., w przypadku gdy osoba jestzatrudniona równolegle u dwóch pracodawców lub zawarła dwie umowy o pracę z tym samympracodawcą, składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe powinny być rozliczane przez każdegoz płatników z uwzględnieniem ograniczenia do kwoty 60% przeciętnego wynagrodzenia. ZUSopłaci natomiast składki w łącznej wysokości, nie wyższej niż wskazane ograniczenie.WAŻNE!Od 1 stycznia 2012 r. składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę na urlopiewychowawczym rozlicza każdy z płatników, u którego ubezpieczony przebywa na urlopiewychowawczym.Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób pobierającychzasiłek macierzyński jest kwota wypłaconego zasiłku brutto, tj. przed potrąceniem zaliczki napodatek dochodowy (art. 18 ust. 6 ustawy systemowej).Od 1 stycznia 1999 r. przebywanie na urlopie wychowawczym lub pobieranie zasiłku macierzyńskiegoalbo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego jest tytułem do podlegania obowiązkowoubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.Od stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. ubezpieczenia były obowiązkowe tylko dla osób,które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego nie miały ustalonegoprawa do emerytury lub renty i nie miały innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń.Od 1 września 2009 r. osoby pobierające zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłkumacierzyńskiego podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym bez względuna to, czy mają inny tytuł do ubezpieczeń albo ustalone prawo do emerytury lub renty (art. 9ust. 1c i 1d ustawy systemowej).W przypadku osób przebywających na urlopie wychowawczym uzyskanie jakiegokolwiek tytułudo ubezpieczeń bądź uprawnień do emerytury/renty nadal powoduje wyłączenie z ubezpieczeńemerytalnego i rentowych z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym (art. 9 ust. 6ustawy systemowej).Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczychlub pobierających zasiłek macierzyński są finansowane z budżetu państwa. Płatnicysporządzają za te osoby dokumenty, w których wyliczają składki emerytalno-rentowe od podstawyodpowiednio kwoty pobieranego zasiłku macierzyńskiego (brutto) – w przypadku osóbpobierających zasiłek macierzyński i kwoty nieprzekraczającej 60% przeciętnego wynagrodzeniaw poprzednim kwartale – w przypadku osób przebywających na urlopach wychowawczych. Oso-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]73by przebywające na urlopie wychowawczym podlegają również ubezpieczeniu zdrowotnemu.Podstawą wymiaru składek na to ubezpieczenie jest kwota świadczenia pielęgnacyjnego, któraod 1 listopada 2009 r. wynosi 520 zł (art. 66 ust. 1 pkt 32 i art. 81 ust. 8 pkt 10 ustawy z 27sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.).Rozliczenia składek z tytułu urlopu wychowawczego należy dokonać z kodem tytułu ubezpieczenia12 11 xx, natomiast z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego z kodem tytułu 12 40 xx.Osób podlegających ubezpieczeniom z tych tytułów nie należy zgłaszać do ubezpieczeń na drukuzgłoszenia ZUS ZUA/ZUS ZZA. Zgłoszeniem do ubezpieczeń jest raport ZUS RCA, w którym zostałyrozliczone składki na ubezpieczenia takiej osoby.PRZYKŁADAlicja D. od 1 do 14 marca 2012 r. pobierała zasiłek macierzyński, natomiast od15 marca przebywa na urlopie wychowawczym. W marcu płatnik wypłacił Alicji D. zasiłek macierzyńskiw kwocie 1300 zł (brutto). Za marzec płatnik powinien złożyć za Alicję D. następującedokumenty:1) raport ZUS RSA, w którym wypełnił 2 bloki:n pierwszy blok z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00, podając: kod świadczenia 311 (zasiłekmacierzyński), okres od 01.03.2012 do 14.03.2012, liczba dni 14, kwota 1300,00;n drugi blok z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00, podając: kod przerwy 121 (urlop wychowawczy),okres od 15.03.2012 do 31.03.2012, liczba dni 17;2) raport ZUS RCA, w którym również wypełnił 2 bloki:n pierwszy blok z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 00 (osoba pobierająca zasiłek macierzyński),w którym wykazał podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowew kwocie 1300,00 zł, składkę na ubezpieczenie emerytalne w kwocie 253,76 zł oraz składkęna ubezpieczenia rentowe w kwocie 104,00 zł;n drugi blok z kodem tytułu ubezpieczenia 12 11 00 (osoba przebywająca na urlopie wychowawczym),w którym wykazał:– podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych w kwocie 826,17 zł (ustaloną z okresu12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy), składkę na ubezpieczenieemerytalne w kwocie 161,27 zł oraz składkę na ubezpieczenia rentowe w kwocie 66,09 zł,– podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne (520 zł) oraz kwotę składki naubezpieczenie zdrowotne (46,80 zł).Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu urlopu wychowawczegozostała obliczona proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniom emerytalnemui rentowym z tytułu przebywania na tym urlopie (17 dni):1506,55 zł : 31 dni marca x 17 dni = 826,17 zł.4.4.3. Ustalanie podstawy wymiaru w zleceniach, gdy wynagrodzenie określonokwotowo i gdy nie określono wynagrodzeniaJeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się jewykonać bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Gdy nie ma obowiązującejtaryfy, a nie umówiono się na określoną wysokość wynagrodzenia, należy się wynagrodzenieodpowiadające wykonanej pracy (art. 735 Kodeksu cywilnego).Oznacza to, że tylko w przypadku, gdy w umowie zlecenia został zawarty zapis, że umowajest wykonywana nieodpłatnie, taka umowa nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych anizdrowotnego. Osoby przyjmującej zlecenie na podstawie takiej umowy nie należy zgłaszać doubezpieczeń ani opłacać za nią składek.PRAWO dla kadr i płac

74 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHGdy w umowie zlecenia określono wysokość wynagrodzenia – zasada ustalania podstawy wymiaruskładek na ubezpieczenia społeczne zależy od sposobu, w jaki to wynagrodzenie zostało określone.Jeśli wynagrodzenie jest określone kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lubakordowej albo prowizyjnieW takim przypadku podstawę wymiaru składek stanowi przychód ze zlecenia w rozumieniuprzepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 18 ust. 3 ustawy systemowej).Oznacza to, że jeżeli w danym miesiącu wypłacono lub postawiono do dyspozycji przychody,składki na ubezpieczenia społeczne za dany miesiąc będą wyższe od zera. Gdy w danym miesiącu,mimo wykonywania zlecenia, ubezpieczony nie uzyskał żadnego przychodu, podstawa wymiaruskładek i ich kwota będzie wynosiła 0 zł.Od składek należnych za sierpień 2010 r. przy ustalaniu podstawy wymiaru składek zleceniobiorców,dla których podstawę wymiaru stanowi przychód, stosuje się odpowiednio wyłączenia z podstawywymiaru wynikające z rozporządzenia MPiPS z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowychzasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.PRZYKŁADJerzy W. wykonywał umowę zlecenia zawartą na okres od 1 do 31 marca br. Z tytułutej umowy został zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowegoi do ubezpieczenia zdrowotnego. Zleceniodawca 28 marca wypłacił mu należne wynagrodzeniew kwocie 1500 zł. W związku z tym zleceniodawca, poza zgłoszeniem i wyrejestrowaniemz ubezpieczeń, powinien rozliczyć składki od przychodu ze zlecenia w dokumencie ZUS RCAskładanym za marzec 2012 r.PRZYKŁADKazimierz A. ma zawarte zlecenie na okres od 1 kwietnia do 31 sierpnia 2012 r.W umowie określono, że za wykonywanie zlecenia otrzyma 1900 zł miesięcznie. W firmie wypłatanastępuje z dołu po zakończeniu miesiąca. W związku z tym w kwietniu nie wypłacono mużadnych kwot. Pierwszą wypłatę za zlecenie otrzyma dopiero w maju.W tej sytuacji płatnik ma obowiązek złożyć za kwiecień 2012 r. raport ZUS RCA z zerowymi podstawamii zerowymi kwotami składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne ze zlecenia. Składkiod wynagrodzenia za kwiecień br. powinny zostać rozliczone w raporcie ZUS RCA za maj br.,tj. za miesiąc, w którym zleceniobiorca otrzyma wynagrodzenie. Jeżeli ostatnia wypłata będzieprzypadać we wrześniu, czyli już po zakończeniu umowy zlecenia i wyrejestrowaniu Kazimierza A.z ubezpieczeń, składki za sierpień br. powinny być rozliczone w raporcie składanym za wrzesień2012 r. z kodem tytułu ubezpieczenia 30 00 00.Wycena świadczeń w naturzeW przypadku zleceniobiorców, dla których podstawą wymiaru składek jest osiągniętyprzychód, składki należy naliczać również od wartości przyznanych świadczeń rzeczowych.Od 1 sierpnia 2010 r. wycena wartości tych świadczeń powinna być dokonywana na takichsamych zasadach jak dla pracowników.Wynagrodzenie określone w innej formie niż kwotowo, kwotowej stawce godzinowejlub akordowej albo prowizyjnie/brak określenia wynagrodzeniaW takim przypadku podstawę wymiaru składek zleceniobiorcy stanowi zadeklarowana kwota, nieniższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2012 r. 1500 zł). Jeżeli umowa zlecenianie była wykonywana przez cały miesiąc, najniższą podstawę wymiaru składek należy zmniejszyćproporcjonalnie dzieląc przez liczbę dni miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]75PRZYKŁADWanda Z. wykonywała zlecenie w okresie od 16 do 31 marca 2012 r. W umowie wynagrodzeniezostało określone w naturze. W związku z tym jako podstawę wymiaru składek przyjętominimalną kwotę wynagrodzenia. Ponieważ umowa była wykonywana przez część miesiąca, kwotatego wynagrodzenia została proporcjonalnie zmniejszona: 1500 zł : 31 dni × 17 dni = 822,58 zł.Od takiej kwoty należy wyliczyć należne składki na ubezpieczenia społeczne za marzec z tytułuwykonywania zlecenia przez Wandę Z.5. Ulgi w opłacaniu składekW sytuacji gdy płatnik składek przewiduje, że nie będzie mógł opłacić należnych składek w terminiealbo ich nie zapłacił, może zwrócić się do ZUS o zastosowanie jednej z ulg w opłacaniuskładek. W zależności od konkretnej sytuacji płatnik składek może starać się o:■ ■ odroczenie terminu płatności składek,■ ■ rozłożenie na raty zaległych należności z tytułu składek bądź■ ■ umorzenie zaległości.ZUS może wyrazić zgodę na odroczenie terminu płatności, rozłożenie na raty albo umorzenienależności z tytułu składek, z wyłączeniem składek finansowanych ze środków ubezpieczonychniebędących płatnikami. Do składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikamiskładek nie stosuje się bowiem przepisów, które umożliwiają rozłożenie na raty, odroczenieterminu płatności i umorzenie należności z tytułu składek.Powyższe oznacza, że płatnik składek może wystąpić o udzielenie ulgi w odniesieniu do:■ ■ składek na ubezpieczenia społeczne, z wyłączeniem składek finansowanych ze środków pracownikówlub innych ubezpieczonych niebędących płatnikami składek na własne ubezpieczenia(np. zleceniobiorców, wykonawców),■ ■ składek na Fundusz Pracy (FP) oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP),■ ■ składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP).Trochę inaczej wygląda sytuacja osób prowadzących działalność gospodarczą, które opłacająskładki same za siebie. W ich przypadku ZUS może udzielić ulgi na całą kwotę zadłużenia. U płatnika,który składki płaci sam za siebie, nie ma podziału na część finansowaną przez płatnikai ubezpieczonego. Dlatego w tym przypadku ulgą mogą być objęte składki:■ ■ na ubezpieczenia społeczne (tj. emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe),■ ■ na FP,■ ■ na ubezpieczenie zdrowotne.Jeżeli natomiast prowadzący działalność gospodarczą zatrudnia pracowników, wówczas ulgąmożna objąć pełną kwotę składek należną za prowadzącego działalność oraz składki należne zazatrudnionych pracowników w części finansowanej przez płatnika.W przypadku płatników składek posiadających zadłużenie z tytułu składek za okres od 1 stycznia1999 r., w tym z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne lub z tytułu składek na ubezpieczeniezdrowotne w części finansowanej przez ubezpieczonych, ZUS rozpatrzy pozytywnie wniosekdłużnika o udzielenie ulgi w formie układu ratalnego na należności z tytułu składek, jeżeli dłużnikopłaci należności niepodlegające uldze wraz z odsetkami za zwłokę należnymi od tych kwot.Z kolei warunkiem pozytywnego rozpatrzenia wniosku o odroczenie terminu płatności składekjest uregulowanie w ustawowym terminie kwoty odpowiadającej wysokości składki na ubezpieczenieemerytalne oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne za zatrudnionych pracowników, a takżeza innych ubezpieczonych niebędących płatnikami składek na własne ubezpieczenia za okres, któryma zostać objęty ewentualnym odroczeniem. W przypadku natomiast, gdy całość składek na ubez-PRAWO dla kadr i płac

76 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHpieczenia społeczne lub na ubezpieczenie zdrowotne finansuje z własnych środków płatnik składek,ulgą w opłacaniu należności z tytułu składek można objąć pełną kwotę należności z tytułu składek.W przypadku dłużników, którzy nie opłacili w terminie należności z tytułu składek w częścifinansowanej przez ubezpieczonych, a występują o umorzenie należności z tytułu składek, ZUSnie uzależnia rozpatrzenia wniosku w tym zakresie od uregulowania tych należności.Brak możliwości udzielenia ulgi na część składek finansowanych przez ubezpieczonych znajdujepotwierdzenie m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z 24 czerwca 2008 r. (I UK 360/07), w którymsąd stwierdził, że z literalnego i niebudzącego wątpliwości interpretacyjnych brzmienia art. 30 ustawyo systemie ubezpieczeń społecznych wynika, iż przepisy art. 28 i 29 (dotyczące umorzenia,odroczenia płatności oraz rozłożenia na raty należności składkowych) nie znajdują zastosowaniaw odniesieniu do składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek.Oznacza to, że wskazanych w tym przepisie składek nie dotyczą ulgi w spłacie należności.Odroczenie terminu płatności składki, rozłożenie należności z tytułu składek na raty czy umorzenienależności z tytułu składek na raty, stanowi pomoc publiczną, jeżeli jest udzielane przedsiębiorcyi spełnia łącznie wszystkie przesłanki określone w art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniuUnii Europejskiej. Dlatego przedsiębiorca we wniosku o udzielenie ulgi powinien określić,o jaką pomoc publiczną się ubiega.Czynności związane z załatwianiem wniosków o udzielenie ulgi w zapłacie należności z tytułu składekpracownicy ZUS mają obowiązek podejmować z zachowaniem zasad określonych w przyjętychprzez ZUS „Jednolitych standardach udzielania ulg i umorzeń należności z tytułu składek.” Przedmiotowestandardy określają podstawowe kryteria i wskazówki, którymi osoby uprawnione do rozstrzyganiaw sprawie udzielenia ulg powinny się kierować przy rozpatrywaniu wniosków w tym zakresie.Przewidują one m.in., że warunki, na jakich będą udzielane ulgi w zapłacie należności z tytułu składek,będą uzależnione od uzyskanej przez przedsiębiorcę kategorii ratingu, a kategoria ratingu będzieustalana dla przedsiębiorcy na podstawie analizy jego sytuacji ekonomiczno-finansowej.5.1. Odroczenie terminu płatności a układ ratalnyW przypadku odroczenia terminu płatności następuje zmiana wynikającego z ustawy terminupłatności na nowy, ustalony przez ZUS z płatnikiem. Aby uzyskać odroczenie terminu płatności,płatnik musi wystąpić z wnioskiem przed upływem terminu płatności określonego ustawą. Poupływie terminu płatności mamy do czynienia z zaległością, wobec której może być zastosowanajuż tylko ulga w postaci układu ratalnego.W przypadku układu ratalnego spłata zaległych należności jest rozkładana na raty. Zarównow przypadku odroczenia terminu płatności, jak i rozłożenia zaległych należności na raty, naliczanajest opłata prolongacyjna w wysokości połowy odsetek za zwłokę. Opłata jest naliczanaw przypadku odroczenia terminu płatności od następnego dnia po ustawowym terminie płatnoścido dnia odroczenia włącznie, a w przypadku układu ratalnego od dnia następnego po dniuzłożenia wniosku o układ ratalny do dnia zapłaty poszczególnych należności.Odroczenie terminu płatności oraz rozłożenie zaległych należności na raty następuje w drodzeumowy zawieranej przez ZUS z płatnikiem. W tym zakresie nie stosuje się więc przepisówKodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z przyjętymi przez ZUS „założeniami dostandardów obsługi klientów (...) przy rozpatrywaniu wniosków o udzielenie ulgi i umorzenie należnościz tytułu składek” (www.zus.pl), wniosek o udzielenie ulgi, zmianę warunków udzielonejulgi lub utrzymanie w mocy udzielonej ulgi powinien być rozpatrzony niezwłocznie, nie późniejniż w terminie 2 miesięcy od dnia jego wpływu do ZUS.Należy pamiętać, że złożenie w ZUS wniosku o odroczenie terminu płatności składki niegwarantuje udzielenia tej ulgi. W przypadku negatywnego rozpatrzenia przez ZUS wnioskukwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]77w tym zakresie płatnik składek jest zobowiązany opłacić należne składki wraz z odsetkamiza zwłokę.5.2. Rozłożenie zapłaty składek na ratyZUS może rozłożyć spłatę należności z tytułu składek na raty wówczas, gdy płatnik nie opłacaskładek w terminie i w związku z tym po jego stronie powstało zadłużenie. Co ważne, ZUS możerozłożyć na raty nie tylko już wymagalne należności z tytułu składek, ale również te należnościz tytułu składek, które jeszcze nie są wymagalne, ale płatnik składek nie będzie w stanie ich spłacićkorzystając z ulgi w postaci odroczenia terminu płatności.ZUS może rozłożyć zapłatę składek na raty ze względów gospodarczych lub innych przyczynzasługujących na uwzględnienie, które powinny być rozumiane analogicznie jak w przypadkuodroczenia terminu płatności składek. Rozkładając płatność na raty ZUS bierze pod uwagę możliwościpłatnicze płatnika składek oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.Uwzględnienie wniosku o rozłożenie należności z tytułu składek na raty sprawia, że odsetki zazwłokę nie są naliczane począwszy od dnia następnego po dniu wpływu wniosku w tej sprawie.Rozłożenie należności z tytułu składek na raty powoduje również, że zostają zawieszone wcześniejwszczęte i niezakończone postępowania egzekucyjne dotyczące tych należności.5.3. Umorzenie zaległych należnościUmorzenie zaległych należności z tytułu składek może być dokonane jedynie w przypadkucałkowitej ich nieściągalności. O całkowitej nieściągalności, w rozumieniu przepisów ustawysystemowej, można mówić, gdy:■■dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił majątek niepodlegającyegzekucji, jednocześnie brakuje następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesieniaodpowiedzialności za zadłużenie na osoby trzecie,■■sąd oddalił wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości lub postępowanie upadłościowe zostałoumorzone z przyczyn wskazanych w art. 13 oraz art. 361 pkt 1 ustawy – Prawo upadłościowei naprawcze, w szczególności jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza nawet nazaspokojenie kosztów postępowania;■■nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z któregomożna egzekwować zadłużenie, jak również nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialnościna następców prawnych oraz osoby trzecie,■■naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego możnaprowadzić egzekucję,■■nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;■■wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniuegzekucyjnym lub jest oczywiste, że w postępowaniu nie uzyska się kwot przekraczającychwydatki egzekucyjne.Wyjątek dotyczy umorzenia należności za osoby opłacające składki wyłącznie za siebie. W ich przypadkuumorzenie może być dokonane także w razie braku całkowitej nieściągalności, jeżeli zobowiązany wykaże,że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważpociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. Przesłanki umorzenia z uwagi naszczególny interes zobowiązanego są zawarte w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznejz 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczeniaspołeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365). Zgodnie z wykładnią ZUS, będą to okoliczności, takie jak:■■ubóstwo zobowiązanego, zagrażające jego dalszej egzystencji oraz sytuacja, gdy po uiszczeniuPRAWO dla kadr i płac

78 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHnależności z tytułu składek dłużnik nie będzie dysponował środkami finansowymi pozwalającymina zapewnienie podstawowych potrzeb życiowych,■■nadzwyczajne zdarzenia losowe i klęski żywiołowe, w wyniku których opłacenie należnościz tytułu składek zagraża możliwości dalszego prowadzenia działalności,■■choroba zobowiązanego lub członków jego najbliższej rodziny (np. małżonka, dzieci, rodziców),nad którymi sprawuje on bezpośrednią opiekę – uniemożliwiająca pozyskiwanie dochodówniezbędnych do spłaty zadłużenia.Należy pamiętać, że na mocy przywołanych przepisów, a także w świetle orzecznictwa dotyczącegotej kwestii, to na dłużniku ciąży obowiązek udowodnienia zarówno szczególnych okolicznościmających wpływ na możliwość spłaty zadłużenia, jak i wyjątkowo trudnej sytuacji materialnej,w której uregulowanie zaległości spowodowałoby zbyt ciężkie skutki dla płatnika oraz jego rodziny.Podobnie jak przy odroczeniu czy rozłożeniu na raty, umorzeniem mogą być objęte jedynieskładki w części finansowanej przez płatnika, z tym że w przypadku osób opłacających składkiwyłącznie za siebie umorzeniem może być objęta pełna kwota zaległości. Jednak w przypadkuosób opłacających składki na własne ubezpieczenia umorzenie pociągnie za sobą niekorzystneskutki w zakresie późniejszego prawa do świadczeń.W sprawach umarzania należności z tytułu składek ZUS stosuje przepisy Kodeksu postępowaniaadministracyjnego. W związku z tym rozstrzygnięcie w sprawie umorzenia następuje w drodze decyzjiadministracyjnej. Od tej decyzji nie przysługuje odwołanie do sądu powszechnego, lecz wniosek doPrezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy. Od wydanej przez Prezesa ZUS decyzji w wyniku ponownegorozpatrzenia sprawy przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.Jeżeli dłużnik posiada zaległości należności z tytułu składek zarówno za okres do 31 grudnia1998 r., jak i za okres od 1 stycznia 1999 r., to należności te nie podlegają sumowaniu przy określaniuosoby uprawnionej do ich umorzenia. W takim przypadku dla każdej z tych należnościosoba uprawniona do umorzenia jest ustalana odrębnie.6. OdsetkiOd nieterminowo opłaconych składek należne są odsetki za zwłokę. Odsetki za zwłokę, kosztyegzekucyjne oraz dodatkowa opłata są w całości finansowane ze środków płatnika składek. Jeżelipłatnik nie opłaci składek w terminie, to ma obowiązek zapłacić składki z odsetkami. Szczegółowezasady naliczania odsetek określa rozporządzenie Ministra Finansów z 22 sierpnia 2005 r.w sprawie naliczania odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, a także zakresu informacji,które muszą być zawarte w rachunkach (Dz.U. Nr 165, poz. 1373 ze zm.).Odsetki są naliczane począwszy od następnego dnia po dniu, w którym upłynął termin płatności,do dnia zapłaty włącznie. Nie nalicza się odsetek, jeżeli ich wysokość nie przekracza kwoty 6,60 zł.Podstawą naliczenia odsetek jest należna kwota składek za dany miesiąc odrębnie na FUS, FEP, FPi FGŚP oraz ubezpieczenie zdrowotne. Płatnik naliczając odsetki powinien posłużyć się wzorem:gdzie poszczególne symbole i liczby oznaczają:K z – kwotę zaległości,L – liczbę dni zwłoki,O – stawkę odsetek za zwłokę w stosunku rocznym,365 – liczbę dni w roku,O n – kwotę odsetek,O pz – kwotę odsetek po zaokrągleniu.K z x L x O = On = O pz365kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]79Warto zwrócić uwagę, że od 1 stycznia 2009 r. zaległości ujawnione przez płatnika w wynikuzłożenia deklaracji korygującej są obciążone odsetkami w zmniejszonej wysokości. Aby skorzystaćz możliwości zapłaty zmniejszonej kwoty odsetek, płatnik musi samodzielnie ujawnić zaległościprzez złożenie deklaracji korygującej wraz z wyjaśnieniem przyczyn korekty oraz opłacićw terminie 7 dni od daty złożenia korekty zaległe składki ujawnione w deklaracji korygującej wrazz odsetkami. W tym przypadku płatnik powinien naliczać składki według wzoru:K z x L x O 1 = On = O pz365gdzie poszczególne symbole i liczby oznaczają:K z – kwotę zaległości,L – liczbę dni zwłoki,O 1 – obniżoną stawkę odsetek za zwłokę w stosunku rocznym,365 – liczbę dni w roku,O n – kwotę odsetek,O pz – kwotę odsetek po zaokrągleniu.7. PrzedawnienieJest wiele okoliczności powodujących przerwanie bądź zawieszenie biegu terminu przedawnienia.Przerwanie biegu terminu przedawnienia powoduje, że od chwili ustania okolicznościpowodującej przerwanie termin przedawnienia biegnie na nowo. W przypadku zawieszenia bieguterminu przedawnienia termin ten nie biegnie od chwili powstania okoliczności powodującejzawieszenie do czasu jej ustania.7.1. Przedawnienie składek nieopłaconychPrzedawnienie należności z tytułu nieopłaconych składek powoduje wygaśnięcie zobowiązania(art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej). Nie ulegająprzedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednak poupływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane wyłącznie z przedmiotuhipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dniaprzedawnienia. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniuod dnia zawarcia umowy o odroczenie terminu płatności lub o ratalnej spłacie zaległychnależności z tytułu składek, do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składeklub zapłaty ostatniej raty.Bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającejdo wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, dodnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.Przerwanie biegu terminu przedawnienia powoduje ogłoszenie upadłości. Po przerwaniu biegterminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnieniasię postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu.WAŻNE!Bieg terminu przedawnienia nieopłaconych składek zostaje zawieszony, jeżeli wydaniedecyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organlub sąd.Zawieszenie biegu terminu przedawnienia trwa do dnia, w którym decyzja innego organustała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez 2 lata.PRAWO dla kadr i płac

80 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHBieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnieniasię postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia,w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy.Przedawnienie należności z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osobytrzeciej lub następcy prawnego następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego,w którym decyzja została wydana.Od 1 stycznia 2012 r. należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat oddaty ich wymagalności. Datą wymagalności jest termin, w którym składki powinny być opłacone(art. 47 ust. 1 ustawy systemowej). Zmiana obowiązującego wcześniej 10-letniego okresu przedawnienianależności została wprowadzona na mocy przepisów ustawy z 16 września 2011 r.o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378 ze zm.),dalej ustawa deregulacyjna. Ustawa deregulacyjna skróciła termin przedawnienia należnościzarówno w odniesieniu do składek nieopłaconych (należnych na rzecz ZUS), jak i opłaconychnienależnie (kiedy zwrotu domaga się płatnik składek).7.2. Przedawnienie składek opłaconych nienależnieNa mocy ustawy z 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznychoraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808) w odniesieniu do składek opłaconychnienależnie wprowadzono rozwiązania adekwatne do tych, jakie mają zastosowanie w przypadkudochodzenia należności przez ZUS. Nowelizacja wprowadziła również 10-letni termin przedawnienianienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne przez płatnika, równoważny 10-letniemuterminowi przedawnienia składek dochodzonych od płatników przez ZUS, lecz ta długośćterminu przedawnienia składek opłaconych nienależnie obowiązywała już tylko do końca 2011 r.Nowelizacja z 28 kwietnia 2011 r. stanowiła realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja2010 r. (sygn. akt P 29/08, Dz.U. Nr 105, poz. 668). W wyroku tym trybunał orzekł o niezgodnościz konstytucją przepisów dotyczących zasad przedawniania wzajemnych roszczeń i należności ZUS orazpłatników składek. Sytuacja prawna płatników składek i ZUS, pod względem wzajemnych rozliczeń, byłabowiem w sposób nieuzasadniony zróżnicowana. Płatnik swoich roszczeń względem ZUS mógł dochodzićprzez 5 lat (do 7 maja 2008 r.) i nie mógł w żaden sposób przerwać biegu przedawnienia, nawet jeżelizwłoka wynikała np. z oczekiwania na rozstrzygnięcie innego organu lub sądu. Tymczasem ZUS mógłdochodzić swoich należności przez 10 lat, z możliwością zawieszenia biegu przedawnienia. Trybunał Konstytucyjnywskazał jednoznacznie na niezgodność takich rozwiązań prawnych z konstytucją.Przepisy nowelizacji z 28 kwietnia 2011 r. obowiązują od 20 lipca 2011 r. Rozwiązania wprowadzanena jej podstawie, dotyczące składek nienależnie opłaconych przez płatników, są obecnieanalogiczne do tych, jakie mają zastosowanie w przypadku składek nieopłaconych (a zatemnależności, do których roszczenie zgłasza ZUS).Nowelizacja wprowadziła zasadę przedawnienia nienależnie opłaconych składek (w miejsceograniczenia w czasie prawa do żądania jej zwrotu). Nienależnie opłacone składki podlegająprzedawnieniu po 10 latach, licząc od dnia:■■otrzymania z ZUS zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek lub■■opłacenia składek – w przypadku braku zawiadomienia z ZUS.Bieg terminu przedawnienia nienależnie opłaconych składek ulega zawieszeniu:■■w przypadku wydania przez ZUS decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek – od dniawszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;■■jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek jest uzależnione od rozstrzygnięciazagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd – do dnia, w którym decyzja innegokwiecień 2012

ROZDZIAŁ 3 – KOMENTARZ [art. 15–32]81organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż naokres 2 lat;■■od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniunabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednakniż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy;■■w przypadku wydania przez ZUS decyzji stwierdzającej brak obowiązku podlegania ubezpieczeniomspołecznym lub obniżającej podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia – od dniawszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.Istotną zmianą jest zniesienie 7-dniowego terminu (od momentu otrzymania zawiadomieniaz ZUS o nadpłacie) na złożenie w ZUS wniosku o zwrot nienależnie opłaconych składek. W nowymstanie prawnym po stwierdzeniu nadpłaty płatnik składek może wnioskować o jej zwrotbezterminowo. Nienależnie opłacone składki zostaną zwrócone, jeżeli ich kwota nie przekraczakwoty upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (do 19 lipca 2011 r. była to znacząco wyższakwota, wynosząca 5% minimalnego wynagrodzenia).Do końca 2011 r. termin przedawnienia należności składkowych wynosił 10 lat (obecnie5 lat), jednak przez zastosowanie przepisów przejściowych okres przedawnienia może mieć różnądługość – w zależności od momentu, kiedy należność stała się wymagalna.Zmiany terminów dochodzenia należności składkowych od 1999 r.Okresobowiązywania1 stycznia 1999 r.– 31 grudnia2002 r.1 stycznia 2003 r.– 7 maja 2008 r.8 maja 2008 r.– 14 czerwca2010 r.Składki nieopłacone(zadłużenie po stroniepłatnika)Składki opłaconenienależnie (zadłużeniepo stronie ZUS)Akt prawny/zmianaprzepisów1 2 3 4termin przedawnienia – 5 lat termin na dochodzeniezwrotu – 5 lattermin przedawnienia – 10 lat(z wyjątkiem składek naubezpieczenie zdrowotne,które w okresie od 1 stycznia1999 r. do 30 czerwca2004 r. były objęte 5-letnimterminem przedawnienia)możliwość przerwania lubzawieszenia biegu terminuprzedawnieniatermin przedawnienia – 10 lat(z wyjątkiem składek naubezpieczenie zdrowotne,które w okresie od1 stycznia 1999 r. dotermin na dochodzeniezwrotu – 5 latbrak możliwości zawieszeniabiegu terminudochodzenia należnościart. 24 ust. 4, 5, 6 i 7ustawy z 13 października1998 r. o systemieubezpieczeńspołecznych (Dz.U.Nr 137, poz. 887)art. 1 pkt 9 lit. a ustawyz 18 grudnia2002 r. o zmianieustawy o systemieubezpieczeń społecznychoraz o zmianieniektórych innychustaw (Dz.U. Nr 241,poz. 2074)termin na dochodzeniezwrotu – 10 lat (z wyjątkiemnienależnie opłaconychskładek na ubezpieczeniezdrowotne, któart.3 pkt 1 lit. bustawy z 28 marca2008 r. o zmianieustawy o emeryturachi rentach z Fun-PRAWO dla kadr i płac

82 [art. 15–32] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH1 2 3 430 czerwca 2004 r. były rych zwrotu można duszu Ubezpieczeńobjęte 5-letnim terminem było dochodzić w terminieSpołecznych orazprzedawnienia)5 lat) – przepis niektórych innychobowiązujący do 19 lipca2011 r.ustaw (Dz.U. Nr 67,poz. 411)15 czerwca 2010 r.– 19 lipca 2011 r.20 lipca 2011 r. –31 grudnia 2011 r.od 1 stycznia2012 r.możliwość przerwania lubzawieszenia biegu terminuprzedawnieniatermin przedawnienia –10 lat (z wyjątkiem składekna ubezpieczenie zdrowotne,które w okresie od1 stycznia 1999 r. do 30czerwca 2004 r. były objęte5-letnim terminem przedawnienia)możliwość przerwania lubzawieszenia biegu terminuprzedawnieniatermin przedawnienia – 10 latbrak możliwości zawieszeniabiegu terminudochodzenia należnościterminy na dochodzenienależności nie obowiązują,wskutek uchylenianiekonstytucyjnegoprzepisu przez TK (z wyjątkiemskładek na ubezpieczeniezdrowotne,których zwrotu możnabyło nadal dochodzićw terminie 5 lat)możliwość przerwania lub zawieszenia biegu terminuprzedawnieniatermin przedawnienia – 5 latmożliwość zawieszenia biegu terminu przedawnieniawyrok TrybunałuKonstytucyjnegoz 26 maja 2010 r.,sygn. akt P 29/08(Dz.U. Nr 105,poz. 668)art. 1 pkt 1 lit. eustawy z 28 kwietnia2011 r. o zmianieustawy o systemieubezpieczeń społecznychoraz niektórychinnych ustaw (Dz.U.Nr 138, poz. 808)art. 11 pkt 1 ustawyz 16 września 2011 r.o redukcji niektórychobowiązków obywatelii przedsiębiorców(Dz.U. Nr 232,poz. 1378 ze zm.)Termin przedawnienia nieopłaconych składek rozpoczyna się w dniu wymagalności składki– a zatem w dniu terminu płatności, obowiązującym danego płatnika. Od 1 stycznia należnościz tytułu obowiązkowych składek, pobieranych przez ZUS, które stały się wymagalne po tej dacie,przedawniają się po 5 latach.Przedawnienie składek, które stały się wymagalne przed 1 stycznia 2012 r., następuje równieżpo 5 latach, jednak liczonych nie od daty wymagalności składki, lecz od 1 stycznia 2012 r.PRZYKŁADJan K. prowadzi od 1 sierpnia 2011 r. działalność gospodarczą. Z powodu trudnościfinansowych nie opłacił składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne należnychza wrzesień 2011 r. Należności te stały się wymagalne 11 października 2011 r. (jest to terminpłatności składek obowiązujący m.in. przedsiębiorców opłacających składki wyłącznie na własnekwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 33]83ubezpieczenia). Należność składkowa za wrzesień 2011 r. ulegnie przedawnieniu po 5 latach,licząc od 1 stycznia 2012 r. – czyli 1 stycznia 2017 r. (art. 31 ustawy systemowej w zw. z art. 12§ 4 Ordynacji podatkowej). 0d686411-de3d-49e0-ad00-9e79c3c7ea3aPRZYKŁADPrzedsiębiorstwo Bella Sp. z o.o. nie opłaciło składek ZUS za grudzień 2011 r. Składkite stały się wymagalne 16 stycznia 2012 r. Termin przedawnienia tych składek upływa po5 latach, licząc od daty wymagalności, czyli 16 stycznia 2012 r. Nie ma znaczenia, że należnośćskładkowa dotyczy okresu sprzed 1 stycznia 2012 r. – składki te stały się wymagalne dopierow terminie płatności obowiązującym tego przedsiębiorcę. Jeżeli nie nastąpi przerwanie bądźzawieszenie biegu przedawnienia, należność przedawni się 16 stycznia 2017 r. (art. 31 ustawysystemowej w zw. z art. 12 § 4 Ordynacji podatkowej).Od przedstawionej zasady przepisy przewidują jeden wyjątek. Jeżeli przedawnienie należnościz tytułu składek rozpoczęte przed 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z dotychczasowymiprzepisami wcześniej niż 1 stycznia 2017 r. (czyli po 5 latach od wejścia w życie ustawy), wówczasprzedawnienie nastąpi z upływem tego wcześniejszego terminu (czyli faktycznie z upływempoprzednio obowiązującego 10-letniego terminu przedawnienia).PRZYKŁADBarca Sp. z o.o. jest płatnikiem składek od 2000 r. Firma nie opłaciła składek na ubezpieczeniaspołeczne za kwiecień 2003 r., które stały się wymagalne 16 maja 2003 r. Przedawnienietych należności z tytułu składek nastąpi wcześniej niż 5 lat liczone od 1 stycznia 2012 r., dlategow stosunku do tej należności należy stosować poprzedni, 10-letni okres przedawnienia. Należnośćna rzecz ZUS przedawni się zatem 16 maja 2013 r., jeżeli bieg terminu przedawnienia nie zostanieprzerwany bądź zawieszony (art. 31 ustawy systemowej w zw. z art. 12 § 4 Ordynacji podatkowej).Rozdział 4Zgłoszenia do ubezpieczenia, prowadzenie kont i rejestrów oraz zasadyrozliczania składek i zasiłkówArt. 33. [Obowiązki ZUS]1. Zakład prowadzi:1) konta ubezpieczonych, z których każde jestoznaczone numerem ewidencyjnym nadanymosobie ubezpieczonej przez RządoweCentrum Informatyczne PowszechnegoElektronicznego Systemu Ewidencji Ludności(RCI PESEL);2) konta płatników składek oznaczone numeremNIP, a w przypadku gdy płatnik składeknie posiada numeru NIP, do czasu jegouzyskania – numerem z krajowego rejestruurzędowego podmiotów gospodarki narodowejREGON, a jeżeli nie posiada równieżtego numeru – numerem PESEL lub seriąi numerem dowodu osobistego albo paszportu;3) Centralny Rejestr Ubezpieczonych;4) Centralny Rejestr Płatników Składek;5) Centralny Rejestr Członków Otwartych FunduszyEmerytalnych;6) Centralny Rejestr Otrzymujących Emeryturyz Funduszy Dożywotnich Emerytur Kapitałowych;7) inne rejestry niezbędne do realizacji zadańokreślonych odrębnymi przepisami.1a. (uchylony).2. Jeżeli osoba ubezpieczona, o której mowaw ust. 1 pkt 1, nie posiada numeru PESEL, niepodała go lub podany numer budzi wątpliwościco do jego prawidłowości, konto ubezpieczonegooznacza się numerem NIP, a jeżeli nie posiadarównież tego numeru – serią i numerem dowoduosobistego albo paszportu.PRAWO dla kadr i płac

84 [art. 34–36] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH3. (uchylony).4. Zakład jest uprawniony do nieodpłatnegokorzystania z:1) Centralnej Bazy Danych RCI PESEL;2) danych zgromadzonych w Centralnym RejestrzePodmiotów – Krajowej EwidencjiPodatników na zasadach przewidzianychw przepisach o zasadach ewidencji i identyfikacjipodatników i płatników;3) danych zgromadzonych w krajowym rejestrzeurzędowym podmiotów gospodarki narodowej(REGON), prowadzonym przez PrezesaGłównego Urzędu Statystycznego.5. Szczegółowy zakres danych zawartychw rejestrach, o których mowa w ust. 1 pkt 3–7,określi, w drodze rozporządzenia, ministerwłaściwy do spraw zabezpieczenia społecznego,uwzględniając w nich również dane dotyczącezawodu wykonywanego przez ubezpieczonychwykonujących pracę w szczególnychwarunkach lub w szczególnym charakterze.Art. 34. [Ochrona danych osobowych]1. Zakład zapewnia rzetelność i kompletnośćinformacji gromadzonych na kontach ubezpieczonychi na kontach płatników składek w sposóburegulowany niniejszą ustawą.2. Informacje zawarte na koncie ubezpieczonegoi koncie płatnika składek prowadzonychw formie elektronicznej, które przekazane zostaływ postaci dokumentu pisemnego albo elektronicznego,są środkiem dowodowym w postępowaniuadministracyjnym i sądowym z zakresuubezpieczeń społecznych.3. Do informacji zawartych na kontach ubezpieczonychi kontach płatników składek oraz danychźródłowych będących podstawą zapisówna tych kontach stosuje się przepisy o ochroniedanych osobowych.4. Wykorzystywanie danych osobowychi innych informacji zgromadzonych na kontachubezpieczonych dopuszczalne jest jedyniew przypadkach określonych w ustawie.5. Zakład oraz otwarty fundusz emerytalnysą obowiązane do wzajemnego udostępnianiadanych osobowych osób zarejestrowanychw rejestrze, o którym mowa w art. 33 ust. 1 pkt 5.Art. 35. [Dane zawarte w dokumentachubezpieczeniowych]1. We wszystkich dokumentach związanychz ubezpieczeniami społecznymi, w tym z rozliczaniemi opłacaniem składek oraz przyznawaniemi wypłatą świadczeń określonych odrębnymiprzepisami, należy podawać:1) w przypadku ubezpieczonych – numerPESEL, a w razie gdy ubezpieczonemu nienadano numeru PESEL – serię i numer dowoduosobistego lub paszportu, z zastrzeżeniemust. 1a;2) w przypadku płatników składek – numeryNIP i REGON, a jeżeli płatnikowi składek nienadano tych numerów lub jednego z nich– numer PESEL lub serię i numer dowoduosobistego albo paszportu.1a. W imiennych raportach miesięcznych,o których mowa w art. 41, należy podać numerPESEL, a w razie gdy ubezpieczonemu nie nadanotego numeru – serię i numer dowodu osobistegolub paszportu.2. (uchylony).3. (uchylony).Art. 36. [Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych]1. Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniamiemerytalnym i rentowymi podlegazgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych.2. Obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeńspołecznych osób określonych w art. 6 ust. 1pkt 1–4, 6–9b, 11, 12, 18a–21, ust. 2, ust. 2a i 2d,duchownych będących członkami zakonów lubklasztorów oraz osób współpracujących, o którychmowa w art. 8 ust. 11, należy do płatnikaskładek.2a. Osoba przebywająca na urlopie wychowawczymjest obowiązana poinformować płatnikaskładek o ustaleniu prawa do emerytury lubrenty albo o podleganiu ubezpieczeniom społecznymz innego tytułu niż przebywanie na urlopiewychowawczym.3. Obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeńspołecznych osób, o których mowa w art. 6ust. 1 pkt 5 i 10, z zastrzeżeniem ust. 2, należydo tych osób.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 36a]854. Zgłoszeń, o których mowa w ust. 2 i 3,dokonuje się w terminie 7 dni od daty powstaniaobowiązku ubezpieczenia, z zastrzeżeniemust. 4a, 5, 5a i 9a.4a. Zgłoszeń, o których mowa w ust. 3, twórcyi artyści dokonują w ciągu 7 dni od dnia otrzymaniadecyzji Komisji do Spraw ZaopatrzeniaEmerytalnego Twórców ustalającej datę rozpoczęciawykonywania działalności twórczej lubartystycznej.5. Osoby, które są obejmowane ubezpieczeniamispołecznymi na zasadach dobrowolności,zgłaszają wniosek o objęcie ich ubezpieczeniemw terminie przez nie wybranym. Przepisy ust. 2i 3 stosuje się odpowiednio.5a. Pracownicy, o których mowa w art. 18ust. 12, zgłaszani są do ubezpieczeń społecznychnie później niż w terminie rozliczania i opłacaniaskładek za miesiąc, w którym powstał obowiązekubezpieczeń społecznych.6. (uchylony).7. Prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniudo ubezpieczeń społecznych osoba zgłaszanapotwierdza własnoręcznym podpisem, z wyłączeniemosób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 19.8. W przypadku przekazywania do Zakładuzgłoszeń do ubezpieczeń społecznych w postacidokumentu elektronicznego, zgłoszenie w postacidokumentu pisemnego z własnoręcznympodpisem osoby zgłaszanej płatnik przechowujeprzez okres 5 lat.9. Zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych wedługustalonego wzoru, z zastrzeżeniem ust. 9a,albo w formie dokumentu elektronicznego w rozumieniuprzepisów ustawy z dnia 17 lutego 2005 r.o informatyzacji działalności podmiotów realizującychzadania publiczne (Dz.U. Nr 64, poz. 565,z późn. zm.) z oprogramowania, o którym mowaw art. 47a ust. 1, albo w formie wydruku z tegooprogramowania dokonuje się w jednostce organizacyjnejZakładu. Na podstawie pierwszegozgłoszenia do ubezpieczeń społecznych zakładanejest konto, o którym mowa w art. 33 ust. 1 pkt 1.9a. Zgłoszenia do ubezpieczeń osób, o którychmowa w art. 6 ust. 1 pkt 19, dokonuje siępoprzez wykazanie ubezpieczonego w imiennymraporcie miesięcznym.10. Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznychzawiera w szczególności następujące dane dotycząceosoby zgłaszanej: dane, o których mowaw art. 35 ust. 1 pkt 1, nazwisko, imię pierwszei drugie, datę urodzenia, nazwisko rodowe, obywatelstwoi płeć, tytuł ubezpieczenia, stopieńniepełnosprawności, posiadanie ustalonegoprawa do emerytury lub renty, adres zameldowaniana stałe miejsce pobytu, adres zamieszkania,jeżeli jest inny niż adres zameldowania nastałe miejsce pobytu, adres do korespondencji,jeżeli jest inny niż adres zameldowania na stałemiejsce pobytu i adres zamieszkania.11. Każda osoba, w stosunku do której wygasłtytuł do ubezpieczeń społecznych, podlegawyrejestrowaniu z tych ubezpieczeń. Zgłoszeniewyrejestrowania płatnik składek jest zobowiązanyzłożyć w terminie 7 dni od daty zaistnieniatego faktu, z zastrzeżeniem ust. 12 i 14. Przepisyust. 2, 3 i 9 stosuje się odpowiednio.12. W przypadku pracowników, o którychmowa w ust. 5a, zgłoszenie wyrejestrowaniapłatnik składek jest zobowiązany złożyć w terminie30 dni od dnia ustania stosunku pracy.13. O wszelkich zmianach w stosunku dodanych wykazanych w zgłoszeniach, o którychmowa w ust. 10–12, płatnik składek zawiadamiaZakład w terminie 7 dni od zaistnienia zmian,stwierdzenia nieprawidłowości we własnym zakresielub otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniunieprawidłowości przez Zakład.14. O zmianach w stosunku do danych wykazanychw zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 10,dotyczących tytułu ubezpieczenia oraz rodzajówubezpieczeń i terminów ich powstania, płatnikskładek zawiadamia Zakład poprzez złożeniezgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszeniado ubezpieczeń społecznych zawierającegoprawidłowe dane.Art. 36a. [Zawieszenie działalności]1. Ubezpieczenie emerytalne i rentowe w okresiezawieszenia wykonywania działalności gospodarczejna podstawie przepisów o swobodziedziałalności gospodarczej przez osoby prowadzącepozarolniczą działalność gospodarczą jest dobrowolne.Przedsiębiorca w okresie zawieszeniaPRAWO dla kadr i płac

86 [art. 37–39] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHwykonywania działalności gospodarczej nie opłacaubezpieczenia chorobowego i wypadkowego.2. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczejpowoduje ustanie obowiązku ubezpieczeńspołecznych od dnia, w którym rozpoczynasię zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej,do dnia poprzedzającego dzień wznowieniawykonywania działalności gospodarczej.3. Za okres zawieszenia wykonywania działalnościgospodarczej przedsiębiorca będącypłatnikiem składek wyłącznie za siebie nie maobowiązku składania deklaracji rozliczeniowejoraz opłacania składek na ubezpieczenia społeczneprzewidzianych w ustawie.4. Wznowienie wykonywania działalności gospodarczejnie wymaga ponownego zgłoszeniado ubezpieczenia.Art. 37. [Współpraca organów z ZUS]1. (uchylony).2. Organy właściwe do wydawania uprawnieńna prowadzenie działalności pozarolniczej,o której mowa w art. 8 ust. 6, przekazują jednostceorganizacyjnej Zakładu kopie uprawnieńudzielonych osobom fizycznym i jednostkomorganizacyjnym nieposiadającym osobowościprawnej, jak również kopie decyzji cofającychte uprawnienia, jeżeli nie mają one obowiązkuuzyskiwania wpisu do krajowego rejestru urzędowegopodmiotów gospodarki narodowej(REGON).Art. 38. [Spór dotyczący obowiązku ubezpieczeńspołecznych]1. W razie sporu dotyczącego obowiązkuubez pieczeń społecznych Zakład wydaje decyzjęosobie zainteresowanej oraz płatnikowi składek.2. Nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnieniasię decyzji, o której mowa w ust. 1,płatnik składek jest zobowiązany przekazać doZakładu dokumenty związane z ubezpieczeniamispołecznymi określone w ustawie za okresobjęty decyzją.Art. 39. [Otwarty Fundusz Emerytalny]1. Nie później niż w terminie, o którym mowaw art. 36 ust. 4, ubezpieczony jest zobowiązanydo zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym,z zastrzeżeniem art. 111.2. W przypadku gdy ubezpieczony nie dopełniobowiązku określonego w ust. 1, Zakład wzywago na piśmie do zawarcia umowy z otwartymfunduszem emerytalnym w terminie:1) do dnia 10 stycznia – jeżeli od daty otrzymaniawezwania do dnia losowania jest mniejniż 30 dni, termin ten mija 10 lipca;2) do dnia 10 lipca – jeżeli od daty otrzymaniawezwania do dnia losowania jest mniej niż30 dni, termin ten mija 10 stycznia.Jeżeli ubezpieczony nie dopełni obowiązkuzawarcia umowy w tych terminach, Zakład wyznaczaotwarty fundusz emerytalny w drodzelosowania, spośród otwartych funduszy emerytalnych,które uzyskały stopy zwrotu wyższe niżśrednie ważone stopy zwrotu w dwóch ostatnichokresach rozliczeniowych podawane dopublicznej wiadomości zgodnie z przepisamiustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszyemerytalnych, z zastrzeżeniem ust. 2a, i którychaktywa na koniec drugiego okresu rozliczeniowegoz roku poprzedniego nie przekraczały 10%wartości aktywów netto wszystkich otwartychfunduszy. Komisja Nadzoru Finansowego przekazujedo Zakładu wykaz otwartych funduszyemerytalnych biorących udział w losowaniu, niepóźniej niż 10 dnia roboczego przed terminemprzeprowadzania losowania.2a. W przypadku gdy żaden z otwartychfunduszy emerytalnych, których aktywa na koniecdrugiego okresu rozliczeniowego z rokupoprzedniego nie przekroczyły 10% wartościaktywów netto wszystkich otwartych funduszy,nie uzyskał w dwóch ostatnich okresach rozliczeniowychstóp zwrotu wyższych niż średnieważone stopy zwrotu w każdym okresie rozliczeniowym,Zakład wyznacza otwarty funduszemerytalny w drodze losowania, spośród otwartychfunduszy emerytalnych, które uzyskałystopy zwrotu wyższe niż średnie ważone stopyzwrotu w jednym okresie rozliczeniowym.3. Zakład przeprowadza losowanie, o którymmowa w ust. 2, w ostatnim dniu roboczym stycznialub lipca, przy czym liczba ubezpieczonychuzyskujących członkostwo w poszczególnychkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 40]87otwartych funduszach wyznaczonych w wynikulosowania powinna być równa.4. Zakład po przeprowadzeniu losowania:1) odprowadza do wylosowanego otwartegofunduszu emerytalnego nominalną wartośćskładek, o których mowa w art. 22 ust. 3pkt 1, w terminie wynikającym z art. 47ust. 9, liczonym od następnego dnia roboczegopo dniu przeprowadzenia losowania;2) ewidencjonuje na subkoncie, o którymmowa w art. 40a, nominalną wartość składek,o których mowa w art. 22 ust. 3 pkt 2,na dzień przeprowadzenia losowania.5. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego określi, w drodze rozporządzenia,szczegółowe zasady przeprowadzania przezZakład losowania, o którym mowa w ust. 2 i 3.Art. 40. [Konto ubezpieczonego] 3)1. Na koncie ubezpieczonego ewidencjonujesię informacje o zwaloryzowanej wysokości składekna ubezpieczenie emerytalne, z wyłączeniemskładek podlegających odprowadzeniu do otwartegofunduszu emerytalnego i zewidencjonowaniuna subkoncie, o którym mowa w art. 40a:1) należnych – w przypadku ubezpieczonychniebędących płatnikami składek;2) wpłaconych – w przypadku ubezpieczonychbędących płatnikami składek oraz osóbwspółpracujących z osobami prowadzącymipozarolniczą działalność.1a. Jeżeli ubezpieczony niebędący płatnikiemskładek w ciągu 3 miesięcy od upływu terminuopłacenia składki, o której mowa w ust. 1pkt 1, stwierdzi, że składka ta nie została opłacona,może zwrócić się do Zakładu o udzielenieinformacji, czy Zakład podjął działania zmierzającedo jej ściągnięcia.1b. Na koncie ubezpieczonego niebędącegopłatnikiem składek ewidencjonuje się informacjeo zwaloryzowanej wysokości należnychskładek podlegających:1) odprowadzeniu do otwartego funduszuemerytalnego,2) zewidencjonowaniu na subkoncie, o którymmowa w art. 40a– które uległy przedawnieniu zgodnie z art. 24.1c. Na koncie ubezpieczonego ewidencjonujesię także informacje o:1) zwaloryzowanej wysokości składek podlegającychodprowadzeniu do otwartegofunduszu emerytalnego i zewidencjonowaniuna subkoncie, o którym mowaw art. 40a:a) w przypadku ubezpieczonych, o którychmowa w ust. 1 pkt 1, należnych za okresdo dnia poinformowania przez Zakładotwartego funduszu emerytalnego o:– obowiązku przekazania środków zgromadzonychna rachunku członka otwartegofunduszu emerytalnego nafundusz emerytalny FUS, w przypadkunieustalenia prawa do okresowej emeryturykapitałowej, albo– złożeniu przez członka otwartegofunduszu emerytalnego oświadczenia3)Zgodnie z nowelizacją zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych określone ustawą wykonują, między innymi,otwarte fundusze emerytalne, określone w przepisach ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych(Dz.U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, z późn. zm.), w zakresie gromadzenia i lokowania składki na ubezpieczenie emerytalne,w wymiarze 3,5% podstawy wymiaru składki poczynając od 1 stycznia 2017 r.W okresie od 1 maja 2011 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. ZUS odprowadza do wybranego przez ubezpieczonego otwartegofunduszu emerytalnego (OFE) część składki na ubezpieczenie emerytalne wynoszącą:1) 2,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne należnej za okres od dnia wejścia w życie ustawy dodnia 31 grudnia 2012 r.,2) 2,8% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne należnej za okres od dnia 1 stycznia 2013 r. do dnia31 grudnia 2013 r.,3) 3,1% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne należnej za okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia31 grudnia 2014 r.,4) 3,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne należnej za okres od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia31 grudnia 2016 r.Pozostała część składki (3,8% podstawy wymiaru składki poczynając od 1 stycznia 2017 r.) jest przekazywana do ZUSi ewidencjonowana na subkontach ubezpieczonych.PRAWO dla kadr i płac

88 [art. 40] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHo wyborze oferty dożywotniej emeryturykapitałowej– nieopłaconych lub niezidentyfikowanychdo tego dnia, także wówczas gdynie uległy one przedawnieniu,b) w przypadku ubezpieczonych, o którychmowa w ust. 1 pkt 2, opłaconych lub zidentyfikowanychpo dniu poinformowaniaprzez Zakład otwartego funduszuemerytalnego o:– obowiązku przekazania środków zgromadzonychna rachunku członka otwartegofunduszu emerytalnego nafundusz emerytalny FUS, w przypadkunieustalenia prawa do okresowej emeryturykapitałowej, albo– złożeniu przez członka otwartego funduszuemerytalnego oświadczeniao wyborze oferty dożywotniej emeryturykapitałowej;2) wysokości środków zgromadzonych na rachunkuczłonka otwartego funduszu emerytalnegoprzekazanych na fundusz emerytalnyFUS, w przypadku nieustalenia prawado okresowej emerytury kapitałowej albodożywotniej emerytury kapitałowej;3) składkach zewidencjonowanych na subkoncie,o którym mowa w art. 40a, w przypadku:a) nieustalenia prawa do okresowej emeryturykapitałowej albo dożywotniejemerytury kapitałowej,b) ustalenia prawa do dożywotniej emeryturykapitałowej.1d. Jako datę zewidencjonowania na koncieubezpieczonego składek, o których mowaw ust. 1b i 1c, przyjmuje się dzień zewidencjonowaniana koncie ubezpieczonego składek, o którychmowa w ust. 1 pkt 1, należnych za ten sammiesiąc kalendarzowy.2. Na koncie ubezpieczonego ewidencjonujesię także informacje:1) wymienione w drukach: zgłoszenia do ubezpieczeńspołecznych, imiennym raporcie miesięcznymi w deklaracji rozliczeniowej;2) o członkostwie w otwartym funduszu emerytalnymi o terminach przekazania składek dotego funduszu;3) o członkostwie w kasie chorych i o terminachprzekazania składek do tej kasy;4) o wysokości należnych i wpłaconychskładek na ubezpieczenia emerytalne,rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotneoraz o wysokości należnych i odprowadzonychskładek podlegającychodprowadzeniu do otwartego funduszuemerytalnego;4a) o wartości środków wypłaconych z tytułuokresowej emerytury kapitałowej;5) o faktach pozaubezpieczeniowych, mającychwpływ na prawo do świadczeń z ubezpieczeńspołecznych i na ich wysokość;6) o wysokości dożywotniej emerytury kapitałowej;7) niezbędne do przyznania i wypłaty świadczeńz ubezpieczeń społecznych, a takżeświadczeń finansowanych z budżetu państwaoraz o dokonanych wypłatach;8) niezbędne do ustalenia, ponownego ustalenialub przeliczenia kapitału początkowego;9) o kapitale początkowym oraz zwaloryzowanymkapitale początkowym;10) niezbędne do realizacji przez Zakład zadańzleconych na podstawie odrębnychprzepisów;11) o okresach pracy w szczególnych warunkachlub o szczególnym charakterze,przekazane w zgłoszeniu danych o pracyw szczególnych warunkach lub o szczególnymcharakterze, o którym mowaw ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturachpomostowych (Dz.U. Nr 237,poz. 1656).3. (uchylony).4. (uchylony).5. (uchylony).6. (uchylony).7. (uchylony).8. Zakład może odmówić zewidencjonowaniana koncie ubezpieczonego nieopłaconejskładki na ubezpieczenie emerytalne, o którejmowa w ust. 1 pkt 1, a zewidencjonowaną anulować,w razie współdziałania ubezpieczonegoz płatnikiem składek w celu uniknięcia obowiązkuopłacania składek.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 40a–40c]898a. Na podstawie zawiadomienia przez właściwyorgan emerytalny o ustaleniu prawa ubezpieczonegodo emerytury na podstawie przepisówo zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzyzawodowych oraz ich rodzin lub przepisów o zaopatrzeniuemerytalnym funkcjonariuszy Policji,Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, AgencjiWywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego,Służby Wywiadu Wojskowego, CentralnegoBiura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, BiuraOchrony Rządu, Państwowej Straży Pożarneji Służby Więziennej oraz ich rodzin Zakład usuwaz ewidencji informacje o należnych i zwaloryzowanychskładkach na ubezpieczenie emerytalneza okresy służby uwzględnione w wymiarzeemerytury wojskowej lub policyjnej.9. (uchylony).10. (uchylony).Art. 40a. [Subkonto]1. W ramach konta ubezpieczonego Zakładprowadzi subkonto, na którym ewidencjonujesię informacje o zwaloryzowanej wysokościwpłaconych składek, o których mowa w art. 22ust. 3 pkt 2, wraz z wyegzekwowanymi od tychskładek odsetkami za zwłokę, o których mowaw art. 23 ust. 2.2. Zewidencjonowanie składek na subkoncienastępuje niezwłocznie, nie później jednak niżw ciągu 15 dni roboczych, licząc od dnia otrzymaniaskładki opłaconej przy użyciu dokumentówpłatniczych, raportów miesięcznych lub deklaracji.3. Stan subkonta pomniejsza się o kwoty wypłaconychokresowych emerytur kapitałowych,w części obliczonej od podstawy, którą stanowiłyzwaloryzowane składki i odsetki za zwłokę zewidencjonowanena tym subkoncie. Pomniejszeniadokonuje się na dzień wypłacenia tych emerytur.4. Na subkoncie ewidencjonuje się także informacjeo wysokości należnych i wpłaconychskładek, o których mowa w art. 22 ust. 3 pkt 2.Art. 40b. [Śmierć ubezpieczonego a składkizewidencjonowane na koncie]1. W razie śmierci ubezpieczonego, któryosiągnął wiek emerytalny i któremu do dniaśmierci nie ustalono wysokości okresowej emeryturykapitałowej, stan subkonta pomniejsza sięo kwoty niezrealizowanych świadczeń, o którychmowa w art. 136 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.o emeryturach i rentach z Funduszu UbezpieczeńSpołecznych, w części obliczonej ze składekzewidencjonowanych na tym subkoncie.2. W razie śmierci osoby pobierającej okresowąemeryturę kapitałową stan subkonta pomniejszasię o kwoty niezrealizowanych świadczeń,o których mowa w art. 136 ustawy z dnia17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentachz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustalonychw części obliczonej ze składek zewidencjonowanychna tym subkoncie.3. W razie zwrotu nienależnie pobranejokresowej emerytury kapitałowej, w części obliczonejze składek zewidencjonowanych nasubkoncie zwracane kwoty ewidencjonuje sięna tym subkoncie.Art. 40c. [Waloryzacja składek zewidencjonowanychna subkoncie]1. Waloryzację składek zewidencjonowanychna subkoncie przeprowadza się corocznie,od dnia 1 czerwca każdego roku. W wynikuprzeprowadzonej waloryzacji stan subkontanie może ulec obniżeniu.2. Waloryzacji podlega kwota składek i odsetekza zwłokę zewidencjonowanych na subkonciena dzień 31 stycznia roku, za który jestprzeprowadzana waloryzacja, powiększonao kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji.3. Waloryzacja składek polega na pomnożeniuskładek i odsetek za zwłokę zewidencjonowanychna subkoncie przez wskaźnik rocznejwaloryzacji, o którym mowa w ust. 6.4. Wskaźnik rocznej waloryzacji jest równyśredniorocznej dynamice wartości produktu krajowegobrutto w cenach bieżących za okres ostatnich5 lat poprzedzających termin waloryzacji.5. Wskaźnik rocznej waloryzacji ustala sięz dokładnością do setnych części procentu.6. Prezes Głównego Urzędu Statystycznegoogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku UrzędowymRzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”,w terminie do dnia 15 maja każdego roku, wskaźnikrocznej waloryzacji, o którym mowa w ust. 4.PRAWO dla kadr i płac

90 [art. 40d–40e] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHArt. 40d. [Waloryzacja kwartalna składeki odsetek za zwłokę zewidencjonowanych nasubkoncie]1. Przy ustalaniu wysokości emerytury kwotaskładek i odsetek za zwłokę zewidencjonowanychna subkoncie po dniu 31 stycznia roku,za który przeprowadzono ostatnią roczną waloryzacjęskładek, jest waloryzowana kwartalnie.2. W przypadku ustalania wysokości emerytury:1) w pierwszym kwartale danego roku – ostatniejkwartalnej waloryzacji składek dokonujesię za trzeci kwartał poprzedniego roku;2) w drugim kwartale danego roku – ostatniejkwartalnej waloryzacji składek dokonujesię za czwarty kwartał poprzedniego roku;3) w trzecim kwartale danego roku – ostatniejkwartalnej waloryzacji składek dokonujesię za pierwszy kwartał danego roku;4) w czwartym kwartale danego roku – ostatniejkwartalnej waloryzacji składek dokonujesię za drugi kwartał danego roku.3. Waloryzacji kwartalnej podlega kwotaskładek i odsetek za zwłokę zewidencjonowanychna subkoncie na ostatni dzień pierwszegomiesiąca kwartału, za który jest przeprowadzanawaloryzacja, powiększona o kwoty z tytułupoprzednich waloryzacji kwartalnych.4. Waloryzacja kwartalna polega na pomnożeniuskładek i odsetek za zwłokę zewidencjonowanychna subkoncie przez wskaźnik kwartalnejwaloryzacji, o którym mowa w ust. 7.W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stansubkonta nie może ulec obniżeniu.5. Wskaźnik kwartalnej waloryzacji jest obliczanyna podstawie ostatnio ogłoszonegowskaźnika rocznej waloryzacji, o którym mowaw art. 40c ust. 6, według następującego wzoru:WKW = WRW – 100% + 100%4– gdzie poszczególne symbole oznaczają:WKW – wskaźnik kwartalnej waloryzacji,WRW – wskaźnik rocznej waloryzacji, o którym mowaw art. 40c ust. 6.6. Wskaźnik kwartalnej waloryzacji ustalasię z dokładnością do setnych części procentu.7. Prezes Zakładu ogłasza, w formie komunikatu,w Dzienniku Urzędowym RzeczypospolitejPolskiej „Monitor Polski”, w terminie do 25.dnia miesiąca poprzedzającego termin waloryzacji,wskaźnik kwartalnej waloryzacji za poprzednikwartał.8. Kwota zwiększenia wynikająca z kwartalnejwaloryzacji składek przeprowadzonej przyustalaniu okresowej emerytury kapitałowej niejest uwzględniana przy dokonywaniu kolejnychwaloryzacji rocznych.Art. 40e. [Podział składek i odsetek za zwłokęzewidencjonowanych na subkoncie]1. Zwaloryzowane składki i odsetki zazwłokę zewidencjonowane na subkoncie,o którym mowa w art. 40a, podlegają podziałowiw razie rozwodu, unieważnienia małżeństwaalbo w przypadku śmierci osoby, dlaktórej Zakład prowadzi subkonto, na zasadachokreślonych w przepisach o organizacjii funkcjonowaniu funduszy emerytalnych dotyczącychpodziału środków zgromadzonych narachunku w otwartym funduszu emerytalnymw razie rozwodu, unieważnienia małżeństwaalbo śmierci.2. Część składek zewidencjonowanych nasubkoncie, która w wyniku podziału przypadamałżonkowi, z zastrzeżeniem ust. 3, jest ewidencjonowanana subkoncie tego małżonka.Jeżeli dla małżonka nie jest prowadzone subkonto– Zakład zakłada subkonto.3. W przypadku gdy małżonek osoby zmarłej,dla której Zakład prowadzi subkonto, nabywaprawo do środków zgromadzonych narachunku w otwartym funduszu emerytalnymjako osoba uprawniona wskazana przez zmarłegoalbo jako jego spadkobierca, przypadającąmu w wyniku podziału część składek zewidencjonowanychna subkoncie ewidencjonujesię na jego subkoncie, jeżeli zażąda przekazaniaśrodków zmarłego zgromadzonych na rachunkuw otwartym funduszu emerytalnym najego rachunek w otwartym funduszu emerytalnym.4. Podział składek zewidencjonowanychna subkoncie jest dokonywany, w przypadkukwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 40f]91gdy rozwód, unieważnienie małżeństwa albośmierć nastąpiły nie później niż w dniu:1) złożenia wniosku o dożywotnią emeryturękapitałową lub2) nabycia prawa do dożywotniej emeryturykapitałowej, jeżeli złożenie takiego wnioskunie jest wymagane.5. Otwarty fundusz emerytalny jest obowiązanyzawiadomić Zakład o osobach, na rzecz którychnastąpił podział środków zgromadzonychna rachunku w otwartym funduszu emerytalnymw razie rozwodu, unieważnienia małżeństwa albośmierci osoby, dla której Zakład prowadzi subkonto,oraz o ich udziale w tych środkach, w terminie14 dni od dnia dokonania tego podziału.6. Dane dotyczące osób, o których mowaw ust. 5, obejmują imię i nazwisko, numer PESELi numer NIP, o ile osoby mają obowiązek posługiwaniasię tym numerem na podstawie przepisówo zasadach ewidencji i identyfikacji podatnikówi płatników, oraz adres i miejsce zamieszkania.Jeżeli członkowi otwartego funduszu emerytalnegonie nadano numeru PESEL i numeru NIPlub jednego z nich, dane obejmują serię i numerdowodu osobistego lub paszportu.7. W zawiadomieniu, o którym mowaw ust. 5, otwarty fundusz emerytalny podajedodatkowo informacje o:1) żądaniu małżonka, o którym mowa w ust. 3;2) terminach wypłaty rat – jeżeli wypłata w otwartymfunduszu emerytalnym następujew ratach.8. W terminie 3 miesięcy od dnia otrzymaniazawiadomienia, o którym mowa w ust. 5,Zakład:1) część składek przypadających małżonkowiw wyniku podziału składek zewidencjonowanychna subkoncie ewidencjonuje na subkoncietego małżonka jako składki, odpowiedniona dzień ustania wspólności majątkowej albodzień śmierci ubezpieczonego;2) część składek przypadających uprawnionymw wyniku podziału składek zewidencjonowanychna subkoncie wypłaca bezpośredniotym uprawnionym w takiej formie,w jakiej następuje wypłata w otwartym funduszuemerytalnym.9. Osobie, której Zakład założył subkonto napodstawie ust. 2, jest dokonywana jednorazowawypłata składek zewidencjonowanych na subkoncie,w przypadku gdy otwarty fundusz emerytalnydokonał tej osobie jednorazowej wypłaty środkówzgromadzonych na rachunku w otwartym funduszuemerytalnym, na podstawie art. 129a ustawyz dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniufunduszy emerytalnych (Dz.U. z 2010 r.Nr 34, poz. 189, Nr 127, poz. 858 i Nr 182, poz. 1228oraz z 2011 r. Nr 75, poz. 398).10. Otwarty fundusz emerytalny jest obowiązanyzawiadomić Zakład o dokonaniu jednorazowejwypłaty środków zgromadzonych narachunku w otwartym funduszu emerytalnym,o której mowa w ust. 9, w terminie 14 dni oddnia dokonania tej wypłaty. Przepis ust. 6 stosujesię odpowiednio.11. Zakład dokonuje jednorazowej wypłatyskładek zewidencjonowanych na subkonciew terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia,o którym mowa w ust. 10.12. Przepisy ust. 1–11 stosuje się odpowiedniow przypadku ustania wspólności majątkowejw czasie trwania małżeństwa albo umownegowyłączenia lub ograniczenia wspólnościustawowej między osobą, dla której Zakładprowadzi subkonto, a jej małżonkiem.Art. 40f. [Środki gwarantowane]1. W przypadku śmierci emeryta pobierającegodożywotnią emeryturę kapitałową, jeżeliśmierć nastąpiła w ciągu 3 lat od miesiąca, w którympo raz pierwszy wypłacono tę emeryturę,osoby, na rzecz których nastąpiła wypłata gwarantowana,o której mowa w art. 20 ustawy z dnia21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych,mają prawo do udziału w kwocie zwaloryzowanychskładek i odsetek za zwłokę zewidencjonowanychna subkoncie emeryta, zwanych dalej„środkami gwarantowanymi”, proporcjonalnie doich udziału w wypłacie gwarantowanej.2. Środki gwarantowane są ustalane jakoróżnica między kwotą zwaloryzowanych składeki odsetek za zwłokę zewidencjonowanychna subkoncie emeryta a iloczynem liczby pełnychmiesięcy, jakie upłynęły od początku mie-PRAWO dla kadr i płac

92 [art. 41] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHsiąca, w którym po raz pierwszy wypłaconodożywotnią emeryturę kapitałową, do końcamiesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta,oraz trzydziestej siódmej części kwoty składekzewidencjonowanych na tym subkoncie.3. W terminie 14 dni od dnia dokonania wypłatygwarantowanej, o której mowa w ust. 1,fundusz dożywotnich emerytur kapitałowychjest obowiązany zawiadomić Zakład o osobach,na rzecz których nastąpiła wypłata gwarantowana,oraz o ich udziale w tej wypłacie.4. Do zawiadomienia, o którym mowaw ust. 3, stosuje się art. 40e ust. 6.5. W terminie 3 miesięcy od dnia otrzymaniazawiadomienia, o którym mowa w ust. 3, Zakładwypłaca część środków gwarantowanychbezpośrednio osobom uprawnionym.Art. 41. [Imienne raporty miesięczne]1. Płatnik składek przekazuje do Zakładuimienne raporty miesięczne, po upływie każdegomiesiąca kalendarzowego, w terminie ustalonymdla rozliczania składek.2. Jeżeli obowiązek ubezpieczeń społecznychwygasł w ciągu miesiąca kalendarzowego,płatnik składek przekazuje do Zakładu raport,o którym mowa w ust. 1, za okres ubezpieczeniaw danym miesiącu, w terminie i na zasadachokreślonych w art. 47 ust. 1 i 2.3. Imienny raport miesięczny zawiera informacjedotyczące płatnika składek określone w art. 43ust. 4 i 5, miesiąc i rok, których raport dotyczy, oraz:1) numery identyfikacyjne ubezpieczonego z danymi,o których mowa w art. 35 ust. 1 pkt 1;2) nazwisko i imię;3) wymiar czasu pracy;4) zestawienie należnych składek na ubezpieczeniaspołeczne w podziale na ubezpieczenie:emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe,zawierające dane o:a) tytule ubezpieczenia,b) podstawie wymiaru składek,c) kwocie składki w podziale na należną odubezpieczonego i płatnika składek orazz innych źródeł finansowania.d) kwocie obniżenia podstawy wymiaru składekna ubezpieczenie emerytalne, rentowe,chorobowe i wypadkowe, wynikającegoz ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r.o pracowniczych programach emerytalnych(Dz.U. z 2001 r. Nr 60, poz. 623 orazz 2002 r. Nr 25, poz. 253 i Nr 141, poz. 1178);5) podstawę wymiaru i kwotę składki na ubezpieczeniezdrowotne, z uwzględnieniem podziałuna podmioty, które finansują składki;6) (uchylony);7) rodzaje i okresy przerw w opłacaniu składekna ubezpieczenia społeczne;8) informacje o wypłaconych zasiłkach orazwynagrodzeniach z tytułu niezdolności dopracy wypłaconych na podstawie Kodeksupracy oraz o zasiłkach finansowanych z budżetupaństwa;9) oświadczenie płatnika składek, że dane zawartew raporcie są zgodne ze stanem faktycznym,potwierdzone podpisem płatnikaskładek lub osoby przez niego upoważnionej.4. Imienny raport miesięczny zawiera równieżdatę sporządzenia raportu miesięcznego,podpis płatnika składek lub osoby przez niegoupoważnionej.5. Imienne raporty miesięczne mogą zawieraćinformacje o złożeniu przez ubezpieczonegozawiadomienia o przekroczeniu rocznej podstawywymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe, o którym mowa w art. 19 ust. 5.6. Płatnik składek jest zobowiązany złożyćimienny raport miesięczny korygujący w formienowego dokumentu zawierającego wszystkieprawidłowe informacje określone w ust. 3–5, jeżelizachodzi konieczność korekty danych podanychw imiennym raporcie miesięcznym w przypadkustwierdzenia nieprawidłowości:1) przez płatnika składek we własnym zakresie;2) przez Zakład.6a. Nie koryguje się danych podanychw imiennym raporcie miesięcznym w przypadkustwierdzenia przez płatnika składek we własnymzakresie lub przez Zakład różnicy w podstawiewymiaru składek w wysokości nieprzekraczającej2,20 zł, z zastrzeżeniem ust. 6b.6b. Przepisu ust. 6a nie stosuje się w przypadku,gdy podstawę wymiaru składek stanowizadeklarowana kwota.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 42–43]937. Płatnik składek jest zobowiązany dokonaćsprawdzenia prawidłowości danych przekazanychdo Zakładu w imiennym raporcie miesięcznymdotyczącym danego roku kalendarzowegonie później niż do dnia 30 kwietnia następnegoroku kalendarzowego. W przypadku stwierdzenianieprawidłowości płatnik składek jest zobowiązanypostąpić w sposób określony w ust. 6 i 7a.7a. Płatnik składek jest zobowiązany złożyćimienny raport miesięczny korygujący, o którymmowa w ust. 6, w terminie 7 dni od stwierdzenianieprawidłowości we własnym zakresie lub otrzymaniazawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowościprzez Zakład, z zastrzeżeniem ust. 7b.7b. Jeżeli konieczność korekty danych podanychw imiennym raporcie miesięcznym jestwynikiem stwierdzenia nieprawidłowości przezZakład w drodze:1) decyzji – imienny raport miesięczny korygującypowinien być złożony nie później niż w terminie7 dni od uprawomocnienia się decyzji;2) kontroli – imienny raport miesięczny korygującypowinien być złożony nie później niżw terminie 30 dni od dnia otrzymania protokołukontroli.8. Informacje zawarte w raportach, o którychmowa w ust. 1–6, płatnik składek przekazujeubezpieczonemu w podziale na poszczególnemiesiące, za rok ubiegły w terminie dodnia 28 lutego roku następnego, na piśmie lubza zgodą ubezpieczonego – w formie dokumentuelektronicznego – w celu ich weryfikacji.8a. Informacja, o której mowa w ust. 8, powinnazawierać także datę jej sporządzenia orazpodpis płatnika składek lub osoby przez niegoupoważnionej.8b. Informacje, o których mowa w ust. 8,płatnik składek jest obowiązany przekazać nażądanie ubezpieczonego – nie częściej niż razna miesiąc – za miesiąc poprzedni.9. Przepisy ust. 1–8b stosuje się odpowiedniodo składek na ubezpieczenie zdrowotne,z zastrzeżeniem ust. 9a i 10.9a. Informacja przekazywana ubezpieczonemuobejmuje także symbol kasy chorych, doktórej przekazywana jest składka na ubezpieczeniezdrowotne.10. Płatnik składek jest zwolniony z przekazywaniainformacji wynikającej z ust. 9 w przypadkupobierania składek na ubezpieczeniezdrowotne z emerytur i rent.11. Ubezpieczony zgłasza na piśmie lub doprotokołu do płatnika składek wniosek o sprostowanieinformacji zawartych w imiennym raporciemiesięcznym w terminie 3 miesięcy odotrzymania informacji, o których mowa w ust. 8,jeżeli, jego zdaniem, nie są one zgodne ze stanemfaktycznym. O fakcie tym informuje Zakład.W razie nieuwzględnienia przez płatnika składekreklamacji w terminie jednego miesiąca od datyjej wpływu, na wniosek ubezpieczonego, Zakładpo przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającegowydaje decyzję.12. Jeżeli ubezpieczony nie zakwestionujeinformacji zawartych w imiennym raporcie miesięcznymw terminie określonym w ust. 11, to informacjete uznaje się za zgodne ze stanem faktycznym,chyba że informacje dotyczące okresuobjętego raportem zakwestionuje Zakład, wydającdecyzję.13. Jeżeli Zakład zakwestionuje i zmieni informacjeprzekazane przez płatnika składek,zawiadamia o tym ubezpieczonego i płatnikaskładek. Jeżeli w terminie określonym w ust. 11osoba ubezpieczona i płatnik składek nie złożąwniosku o zmianę stanowiska Zakładu, informacjeuznane przez Zakład traktuje się jako prawdziwe.W razie złożenia takiego wniosku. Zakładpo przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającegowydaje decyzję.14. Przepisy ust. 11–13 mają zastosowaniedo raportów, o których mowa w ust. 6.Art. 42. (uchylony).Art. 43. [Obowiązki płatnika składek w zakresiezgłoszenia do ubezpieczenia]1. Płatnicy składek, z zastrzeżeniem ust. 5a,są zobowiązani do złożenia druku – zgłoszeniepłatnika składek w Zakładzie w terminie 7 dni od:1) daty zatrudnienia pierwszego pracownikalub powstania stosunku prawnego uzasadniającegoobjęcie ubezpieczeniami emerytalnymi rentowymi pierwszej osoby;PRAWO dla kadr i płac

94 [art. 44–45] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH2) daty powstania obowiązku ubezpieczeń emerytalnegoi rentowych dla ubezpieczonychwyłącznie zobowiązanych do płacenia składekna własne ubezpieczenia, albo na ubezpieczeniaosób z nimi współpracujących.2. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1pkt 10, oraz osoby podlegające dobrowolnieubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,z wyłączeniem osób wymienionych w art. 6ust. 1 pkt 5, wyłącznie zobowiązane do opłacaniaskładek na własne ubezpieczenia, dokonujązgłoszenia płatnika składek łącznie ze zgłoszeniemdo ubezpieczeń społecznych.3. Płatnik składek jest obowiązany złożyćdruk – zgłoszenie płatnika składek, o którymmowa w ust. 1, według ustalonego wzoru wewskazanej przez Zakład jednostce organizacyjnejZakładu.3a. (uchylony).4. Zgłoszenie płatnika składek – osoby fizycznejzawiera w szczególności następujące dane:numery NIP i REGON, a w razie gdy płatnikowiskładek nie nadano tych numerów lub jednegoz nich – numer PESEL lub serię i numer dowoduosobistego albo paszportu, nazwisko, imię pierwszei drugie, datę i miejsce urodzenia, obywatelstwo,rodzaj i numer uprawnienia, na podstawiektórego prowadzona jest pozarolnicza działalność,nazwę organu wydającego uprawnienie orazdatę jego wydania, nazwę skróconą firmy, podktórą prowadzona jest pozarolnicza działalność,datę powstania obowiązku opłacania składek naubezpieczenia społeczne, wykaz rachunków bankowych,adres siedziby, adres zamieszkania, jeżelijest inny niż adres siedziby, adres do korespondencji,adres prowadzenia działalności.5. Zgłoszenie płatnika składek – osoby prawnejlub jednostki organizacyjnej nieposiadającejosobowości prawnej zawiera w szczególnościnastępujące dane: numery NIP i REGON, nazwęskróconą płatnika, nazwę zgodną z aktemprawnym konstytuującym płatnika, nazwę organuzałożycielskiego płatnika, występowanie obowiązkuwpisu do rejestru lub ewidencji, nazwęorganu rejestrowego lub ewidencyjnego, datęi numer wpisu do rejestru lub ewidencji, datę powstaniaobowiązku opłacania składek na ubezpieczeniaspołeczne, wykaz rachunków bankowych,adres siedziby i adres do korespondencji,adres prowadzenia działalności.5a. Zgłoszenie płatnika składek będącegoprzedsiębiorcą następuje na podstawie odrębnychprzepisów.6. (uchylony).7. (uchylony).8. (uchylony).Art. 44. [Zmiana danych]1. O wszelkich zmianach w stosunku do danychwykazanych w zgłoszeniu, o którym mowaw art. 43, płatnik składek zawiadamia wskazanąprzez Zakład jednostkę organizacyjną Zakładu,w terminie 14 dni od zaistnienia zmian, stwierdzenianieprawidłowości we własnym zakresie lubotrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowościprzez Zakład, z uwzględnieniemust. 2 i 3.2. O wszelkich zmianach dotyczących numerów,o których mowa w art. 43 ust. 3a, oraz nazwyskróconej płatnika składek, a w przypadkupłatników składek będących osobami fizycznymitakże nazwiska, pierwszego imienia i daty urodzenia,płatnik składek zawiadamia w formie dokumentupisemnego według ustalonego wzorualbo w formie wydruku z oprogramowania, o którymmowa w art. 47a ust. 1, wskazaną przez Zakładjednostkę organizacyjną Zakładu.3. Do zawiadomienia, o którym mowa w ust. 2,płatnik składek zobowiązany jest dołączyć kopiedokumentów określonych w art. 43 ust. 3a.Art. 45. [Konto płatnika składek]1. Na koncie płatnika składek:1) ewidencjonuje się dane identyfikacyjne, numerNIP i numer identyfikacyjny REGON, a jeżelipłatnikowi składek nie nadano tych numerówlub jednego z nich – numer PESEL lubserię i numer dowodu osobistego albo paszportu,nazwy i numery rachunków bankowychpłatnika, dane informacyjne płatnika składek,w tym szczególną formę prawną według krajowegorejestru urzędowego podmiotów gospodarkinarodowej (REGON), kod rodzajudziałalności według Polskiej Klasyfikacjikwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 46]95Działalności (PKD) oraz wszelkie inne danekonieczne do obsługi konta, a w szczególnościdla celów rozliczania należności z tytułuskładek oraz dla celów prowadzenia postępowaniaegzekucyjnego, w tym informacjedotyczące wspólników spółek cywilnych,jawnych i komandytowych, w zakresie rejestrowanymw Centralnym Rejestrze Podmiotów– Krajowej Ewidencji Podatników;1a) ewidencjonuje się liczbę pracowników, zaktórych jest opłacana składka na FunduszEmerytur Pomostowych;2) prowadzone są rozliczenia należnych składek,wypłacanych przez płatnika zasiłków oraz zasiłkówrodzinnych i pielęgnacyjnych podlegającychzaliczeniu na poczet składek oraz innychskładek pobieranych przez Zakład;3) ewidencjonuje się dane niezbędne do realizacjiprzez Zakład zadań zleconych odrębnymiprzepisami.2. Zakład ma prawo uzupełniać dane na konciepłatnika składek o numery NIP i REGON.Art. 46. [Obowiązki płatnika składek]1. Płatnik składek jest obowiązany wedługzasad wynikających z przepisów ustawy obliczać,potrącać z dochodów ubezpieczonych,rozliczać oraz opłacać należne składki za każdymiesiąc kalendarzowy.2. Rozliczenie składek, o których mowaw ust. 1, oraz wypłaconych przez płatnika w tymsamym miesiącu zasiłków oraz zasiłków rodzinnychi pielęgnacyjnych podlegających rozliczeniuna poczet składek następuje w deklaracjirozliczeniowej według ustalonego wzoru. Niepodlegają rozliczeniu w deklaracji rozliczeniowejzasiłki wypłacone przez płatnika bezpodstawnie.3. Deklarację rozliczeniową oraz imienneraporty miesięczne płatnik składek przekazujebezpośrednio do wskazanej przez Zakład jednostkiorganizacyjnej.4. Deklaracja rozliczeniowa zawiera:1) dane identyfikacyjne płatnika składek,a w szczególności dane, o których mowaw art. 35 ust. 1 pkt 2, nazwę skróconą firmy,a w przypadku płatników składek – osób fizycznych– nazwisko i imię;2) informacje o liczbie ubezpieczonych;2a) informacje o uprawnieniu płatnika składekdo wypłaty zasiłków;3) zestawienie należnych składek na poszczególnerodzaje ubezpieczeń społecznych,z uwzględnieniem podziału na składki finansowaneprzez ubezpieczonego i przez płatnikaoraz budżet państwa i Państwowy FunduszRehabilitacji Osób Niepełnosprawnych;4) kwoty wypłaconych zasiłków oraz zasiłkówfinansowanych z budżetu państwa, podlegającychrozliczeniu w ciężar składek na ubezpieczeniaspołeczne oraz kwoty wynagrodzeńz tytułu niezdolności do pracy;5) kwoty przysługujących płatnikowi wynagrodzeńw myśl art. 3 ust. 2;6) zestawienie należnych składek na:a) ubezpieczenie zdrowotne uwzględniając podziałna podmioty, które finansują składki,b) Fundusz Pracy i Fundusz GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych;6a) sumę należnych składek na Fundusz EmeryturPomostowych;6b) liczbę pracowników, za których jest opłacanaskładka na Fundusz Emerytur Pomostowych;6c) liczbę stanowisk pracy w szczególnych warunkachlub o szczególnym charakterze;7) zestawienie zbiorcze i wynikowe należnychskładek i składek na ubezpieczenie zdrowotneoraz kwot do zapłaty;8) dla osób, które w całości opłacają składki naubezpieczenia z własnych środków – tytułubezpieczenia, podstawę wymiaru i ewentualnepomniejszenia wynikające z art. 19 ust. 1;9) oświadczenie płatnika składek, że dane zawartew deklaracji są zgodne ze stanem faktycznym,potwierdzone podpisem płatnikaskładek lub osoby przez niego upoważnionejalbo podpisem elektronicznym.5. Płatnicy składek zobowiązani do wykazywaniaw dokumentach ubezpieczeniowych zasiłkóworaz finansowanych z budżetu państwazasiłków i innych świadczeń, podlegających rozliczeniuw ciężar składek lub wynagrodzeń z tytułuniezdolności do pracy, przekazują do Zakładu:1) w terminie do dnia 28 lutego 2001 r. informacjęzawierającą dane identyfikacyjne oraz danePRAWO dla kadr i płac

96 [art. 47] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHo tych zasiłkach, świadczeniach lub wynagrodzeniachwypłaconych w okresie od dnia 1grudnia 1999 r. do dnia 30 listopada 2000 r.;2) w terminie do dnia 31 stycznia 2002 r. informacjęzawierającą dane identyfikacyjne orazdane o tych zasiłkach, świadczeniach lub wynagrodzeniachwypłaconych w okresie od dnia1 grudnia 2000 r. do dnia 30 listopada 2001 r.6. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego określi, w drodze rozporządzenia,wzór informacji, o której mowa w ust. 5, orazsposób jej sporządzenia, przekazywania, a takżekorygowania, kierując się potrzebą zapewnieniaprawidłowości i kompletności danych gromadzonychna kontach płatników składek i kontachubezpieczonych.Art. 47. [Terminy przesyłania deklaracji i raportów]1. Płatnik składek przesyła w tym samym terminiedeklarację rozliczeniową, imienne raportymiesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc,z zastrzeżeniem ust. 1a, 2a i 2b, nie później niż:1) do 10 dnia następnego miesiąca – dla osóbfizycznych opłacających składkę wyłącznieza siebie;2) do 5 dnia następnego miesiąca – dla jednostekbudżetowych i samorządowych zakładówbudżetowych;3) do 15 dnia następnego miesiąca – dla pozostałychpłatników.1a. Twórcy i artyści przesyłają deklaracjerozliczeniowe i imienne raporty miesięczne orazopłacają składki za okres wykonywania działalnościtwórczej lub artystycznej przed dniemwydania decyzji Komisji do Spraw ZaopatrzeniaEmerytalnego Twórców w terminie opłacaniaskładek za miesiąc, w którym otrzymali decyzję.2. Płatnik składek, który opłaca składki wyłącznieza siebie, przysyła jedynie deklaracjęrozliczeniową.2a. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność,opłacające składki wyłącznie za siebielub osoby z nimi współpracujące, są zwolnionez obowiązku składania deklaracji rozliczeniowejlub imiennych raportów miesięcznych za kolejnymiesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowejlub imiennym raporcie miesięcznymzadeklarowały do podstawy wymiaru składek:1) na ubezpieczenia społeczne – kwotę w wysokościnajniższej podstawy wymiaru składekdla osób prowadzących pozarolnicządziałalność, obowiązującej je i osoby z nimiwspółpracujące;2) na ubezpieczenie zdrowotne – kwotę w wysokościnajniższej podstawy wymiaru określonejw art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27sierpnia 2004 r. o świadczeniach opiekizdrowotnej finansowanych ze środków publicznych(Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027,z późn. zm.), obowiązującej je i osoby z nimiwspółpracujące, i nie nastąpiła żadna zmianaw stosunku do miesiąca poprzedniego,z zastrzeżeniem ust. 2c.2b. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność,opłacające wyłącznie składki na ubezpieczeniezdrowotne za siebie lub osoby z nimiwspółpracujące, są zwolnione z obowiązku składaniadeklaracji rozliczeniowej lub imiennych raportówmiesięcznych za kolejny miesiąc, jeżeliw ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej lubimiennym raporcie miesięcznym zadeklarowałydo podstawy wymiaru składek kwotę w wysokościnajniższej podstawy wymiaru określonejw art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r.o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanychze środków publicznych, obowiązującej jei osoby z nimi współpracujące, i nie nastąpiłażadna zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego,z zastrzeżeniem ust. 2c.2c. Osoby, o których mowa w ust. 2a, 2b,2d, 2e i 2f, są zwolnione z obowiązku składaniadeklaracji rozliczeniowej lub imiennych raportówmiesięcznych za kolejny miesiąc, takżewówczas, gdy zmiana w stosunku do miesiącapoprzedniego jest spowodowana wyłączniezmianą minimalnego wynagrodzenia lub przeciętnegowynagrodzenia.2d. Duchowni opłacający składki wyłącznieza siebie są zwolnieni z obowiązku składania deklaracjirozliczeniowej za kolejny miesiąc, jeżeliw ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej zadeklarowalido podstawy wymiaru składek:1) na ubezpieczenia społeczne – kwotę w wy-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 47]97sokości określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5a lubw ust. 4c;2) na ubezpieczenia zdrowotne – kwotę w wysokościokreślonej w art. 81 ust. 1 lub 10ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniachopieki zdrowotnej finansowanychze środków publicznych.2e. Osoby wymienione w art. 7 i 10 opłacająceskładki wyłącznie za siebie są zwolnionez obowiązku składania deklaracji rozliczeniowejza kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracjirozliczeniowej zadeklarowali do podstawywymiaru składek na ubezpieczenia społeczne– kwotę w wysokości określonej w art. 18 ust. 7.2f. Płatnik składek zgłaszający do ubezpieczeniawyłącznie osobę, o której mowa w art. 6ust. 2d jest zwolniony z obowiązku składaniadeklaracji rozliczeniowej oraz imiennych raportówmiesięcznych za kolejny miesiąc, jeżeliw ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowejzadeklarował do podstawy wymiaru składek naubezpieczenia społeczne – kwotę w wysokościnie wyższej niż minimalne wynagrodzenie.3. Płatnik składek jest zobowiązany złożyć,z zastrzeżeniem ust. 3a, deklarację rozliczeniowąkorygującą w formie nowego dokumentuzawierającego wszystkie prawidłowe daneokreślone w art. 46 ust. 4 w każdym przypadku,o którym mowa w art. 41 ust. 6, łącznie z raportemmiesięcznym korygującym.3a. Imiennych raportów miesięcznych nieskłada się w przypadku, gdy korekta dotyczywyłącznie danych wykazanych w deklaracji rozliczeniowej.3b. W przypadkach, o których mowa w ust. 3i 3a, stosuje się odpowiednio art. 41 ust. 7–7b.3c. Kopie deklaracji rozliczeniowych i imiennychraportów miesięcznych oraz dokumentówkorygujących te dokumenty płatnik składek jestzobowiązany przechowywać przez okres 5 latod dnia ich przekazania do wskazanej przez Zakładjednostki organizacyjnej Zakładu, w formiedokumentu pisemnego lub elektronicznego.4. Składki opłaca się na wskazane przez Zakładrachunki bankowe odrębnymi wpłatami,w podziale na:1) ubezpieczenia społeczne;2) ubezpieczenie zdrowotne;3) Fundusz Pracy i Fundusz GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych;4) (uchylony);5) Fundusz Emerytur Pomostowych.4a. Składki, o których mowa w ust. 4, płatnikskładek opłaca przy użyciu:1) bankowych dokumentów płatniczych składanychza pośrednictwem banku według wzorów,o których mowa w art. 49 ust. 3,2) dokumentu elektronicznego z oprogramowania,o którym mowa w art. 47a ust. 1, lubwydruku z tego oprogramowania,3) dokumentu elektronicznego z programu informatycznegoudostępnianego płatnikomskładek przez bank,4) dokumentu w postaci uzgodnionej z instytucjąobsługującą wpłaty składek na ubezpieczeniaspołeczne– zwanych dalej „dokumentami płatniczymi”.4b. Płatnik składek jest obowiązany opłacaćnależności z tytułu składek, o którychmowa w ust. 4, w formie bezgotówkowej w drodzeobciążenia rachunku bankowego płatnikaskładek lub obciążenia rachunku płatniczegopłatnika w instytucji płatniczej w rozumieniuustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługachpłatniczych (Dz.U. Nr 199, poz. 1175).4c. Przepisu ust. 4b nie stosuje się do płatnikówskładek będących osobami fizycznymi, jeżelinie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczejw rozumieniu przepisów o działalnościgospodarczej lub innych przepisów szczególnych.4d. W przypadku stwierdzenia niezgodnościdanych identyfikacyjnych płatnika składek, o którymmowa w ust. 4b, podanych w zleceniu płatniczymz danymi z Centralnego Rejestru PłatnikówSkładek, Zakład informuje instytucję prowadzącąrachunek bankowy płatnika składek o obowiązkuprzeprowadzenia postępowania wyjaśniającegow celu wyeliminowania tych niezgodności.4e. Płatnik składek będący mikroprzedsiębiorcąw rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej(Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447, z późn. zm.)może opłacać należności z tytułu składek równieżw formie przekazu pocztowego lub w for-PRAWO dla kadr i płac

98 [art. 47] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHmie przekazu pieniężnego za pośrednictweminstytucji płatniczej lub biura usług płatniczychw rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r.o usługach płatniczych.5. Informacje zawarte w dokumentach płatniczychprzekazywane są w formie, o której mowaw art. 49 ust. 3a, poprzez międzybankowy systemelektroniczny jako zlecenie płatnicze dla Zakładulub poprzez system elektronicznych rozrachunkówmiędzyoddziałowych Narodowego BankuPolskiego. Zlecenie to powinno w szczególnościzawierać informacje o danych, o którychmowa w art. 35 ust. 1 pkt 2, a także o tytule wpłatyi okresie, za jaki jest dokonywana, oraz datęobciążenia rachunku bankowego płatnika, jeżeliwpłata dokonana jest w formie polecenia przelewu,lub datę dokonania wpłaty, jeżeli wpłata dokonanajest w formie gotówkowej.5a. Zlecenia płatnicze przekazywane w formieinnej niż forma, o której mowa w art. 49ust. 3a, nie są przyjmowane.6. Dokument płatniczy musi zawieraćw szczególności informacje o danych, o którychmowa w art. 35 ust. 1 pkt 2, a także o tytule wpłatyoraz okresie, za jaki jest dokonywana.7. Brak możliwości zidentyfikowania wpłatynie obciąża Zakładu.8. Instytucje obsługujące wpłaty składek naubezpieczenia społeczne są zobowiązane do niezwłocznegotransferu za pośrednictwem międzybankowegosystemu rozliczeń elektronicznych.8a. Instytucje obsługujące wpłaty składek sązobowiązane do zawiadamiania Zakładu o błędachstwierdzonych w zleceniu płatniczym,o którym mowa w ust. 5, w formie elektronicznejlub pisemnej.9. Przekazanie składki do otwartego funduszuemerytalnego przez Zakład następuje niezwłocznie,nie później jednak niż w ciągu 15 dniroboczych, licząc od otrzymania składki opłaconejprzy użyciu dokumentów płatniczych, raportówmiesięcznych i deklaracji.10. (uchylony).10a. Jeżeli nie nastąpiło przekazanie składkido otwartego funduszu emerytalnego w terminiez przyczyn leżących po stronie Zakładu, od Zakładusą należne odsetki liczone według zmiennejstopy procentowej, obowiązującej dla kolejnychtrzymiesięcznych okresów, rozpoczynającychsię pierwszego dnia każdego kwartału kalendarzowego.Wysokość zmiennej stopy procentowejjest obliczana jako średnia arytmetyczna średnichważonych stóp rentowności 52-tygodniowych bonówskarbowych sprzedanych na czterech ostatnichprzetargach, które odbyły się do końca miesiącapoprzedzającego ostatni miesiąc przedrozpoczęciem danego kwartału, i jest zaokrąglanado dwóch miejsc po przecinku. Do obliczaniaodsetek przyjmuje się, że rok wynosi 365 dni.10b. Odsetki, o których mowa w ust. 10a, Zakładoblicza od kwoty nieprzekazanej w terminieskładki na otwarte fundusze emerytalne, zaokres od następnego dnia po upływie terminuokreślonego w ust. 9 do dnia przekazania składkido otwartego funduszu emerytalnego.10c. Jeżeli nie nastąpiło przekazanie przezZakład składki do otwartego funduszu emerytalnegow terminie z powodu nieprzekazania lubprzekazania błędnego zgłoszenia do ubezpieczeńspołecznych, zgłoszenia płatnika składek,imiennego raportu miesięcznego, deklaracji rozliczeniowej,dokumentu płatniczego lub zleceniapłatniczego, Zakład wymierza płatnikowi składeklub instytucji obsługującej wpłaty składekdodatkową opłatę.10d. Zakład przesyła płatnikowi składek lubinstytucji obsługującej wpłaty składek zawiadomienieo nieprzekazaniu lub przekazaniu błędnegodokumentu, o którym mowa w ust. 10c, niepóźniej niż w ciągu 30 dni, licząc od następnegodnia po upływie terminu określonego w ust. 9.10e. Dodatkową opłatę, o której mowaw ust. 10c, Zakład ustala, w drodze decyzji,w wysokości odsetek, określonych w ust. 10a,od kwoty nieprzekazanej w terminie składki naotwarte fundusze emerytalne, za okres od następnegodnia po upływie terminu określonegow ust. 9 do dnia otrzymania prawidłowych dokumentówwymienionych w ust. 10c.10f. Instytucje obsługujące wpłaty składeki płatnicy składek wpłacają dodatkową opłatęw najbliższym terminie opłacania składek pouprawomocnieniu się decyzji, o której mowaw ust. 10e.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 47a]9910g. Dodatkowa opłata nieopłacona w terminie,o którym mowa w ust. 10f, podlega ściągnięciuw trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnymw administracji.10h. Odsetki określone w ust. 10b lub pobranaprzez Zakład dodatkowa opłata, o której mowaw ust. 10c, są przekazywane na rachunek ubezpieczonegodo otwartego funduszu emerytalnego.10i. Odsetek, o których mowa w ust. 10a, nienalicza się, jeżeli ich wysokość nie przekroczyłaby2,00 zł, a dodatkowej opłaty, o której mowaw ust. 10c, nie wymierza się, jeżeli jej wysokośćnie przekroczyłaby 2,00 zł.10j. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznychogłasza w formie komunikatu w Dzienniku UrzędowymRzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” wysokośćodsetek, o których mowa w ust. 10a.11. (uchylony).12. (uchylony).13. (uchylony).14. Przepisy niniejszego artykułu stosujesię odpowiednio do składek na Fundusz Pracy,Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,Fundusz Emerytur Pomostowych i ubezpieczeniezdrowotne.15. (uchylony).Art. 47a. [Podpis elektroniczny]1. Z zastrzeżeniem ust. 1a–3, płatnicy składeksą obowiązani przekazywać zgłoszenia do ubezpieczeńspołecznych, o których mowa w art. 36ust. 10, imienne raporty miesięczne, o którychmowa w art. 41 ust. 3, deklaracje rozliczeniowe,o których mowa w art. 46 ust. 4, inne dokumentyniezbędne do prowadzenia kont płatników składeki kont ubezpieczonych oraz korekty tych dokumentówpoprzez transmisję danych w formiedokumentu elektronicznego z oprogramowania,którego zgodność z wymaganiami określonymiprzez Zakład na podstawie art. 13 ust. 2 pkt 2lit. a ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacjidziałalności podmiotów realizujących zadaniapubliczne została potwierdzona w sposóbokreślony w art. 21 i 22 tej ustawy.1a. Przepis ust. 1 stosuje się również do korektzgłoszenia płatnika składek, z wyłączeniemprzypadków określonych w art. 44 ust. 2.2. Płatnicy składek rozliczający składki niewięcej niż za 5 osób mogą przekazywać dokumenty,o których mowa w ust. 1, w formie dokumentupisemnego według ustalonego wzorualbo w formie wydruku z oprogramowania, o którymmowa w ust. 1.2a. Dokumenty elektroniczne, o którychmowa w ust. 1 oraz w art. 41 ust. 8, opatruje siębezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanymprzy pomocy ważnego kwalifikowanegocertyfikatu, w rozumieniu ustawy z dnia18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym(Dz.U. Nr 130, poz. 1450, z późn. zm.), osoby odpowiedzialnejza przekazanie tych dokumentów.3. W uzasadnionych przypadkach Zakładmoże upoważnić płatnika składek rozliczającegoskładki za więcej niż 5 osób do przekazywaniadokumentów, o których mowa w ust. 1, w formiedokumentu pisemnego według ustalonegowzoru albo w formie wydruku lub na informatycznychnośnikach danych, z oprogramowania,o którym mowa w ust. 1.3a. (uchylony).4. Dokumenty przekazywane w sposób niezgodnyz wymogami określonymi w ust. 1 i 2 niesą przez Zakład przyjmowane, co jest równoznacznez nieprzekazaniem dokumentów.5. Zakład nie przyjmuje dokumentów, o którychmowa w ust. 1 i 2, które nie mogą być przetworzoneprzy użyciu technologii automatycznegoodczytu stosowanej przez Zakład, co traktujesię jak nieprzekazanie dokumentów.6. Płatnikom składek, o których mowaw ust. 1, Zakład ma prawo przekazywać informacjew formie dokumentu elektronicznegopoprzez transmisję danych, mając na uwadzewymagania, jakie muszą spełnić płatnicy składekprzekazujący dokumenty, o których mowaw ust. 1, w formie dokumentu elektronicznegopoprzez transmisję danych.7. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, w porozumieniu z ministremwłaściwym do spraw informatyzacji, określi,w drodze rozporządzenia, wymagania, jakie musząspełnić płatnicy składek przekazujący dokumenty,o których mowa w ust. 1, w formie dokumentuelektronicznego poprzez transmisjęPRAWO dla kadr i płac

100 [art. 48–49] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHdanych, uwzględniając potrzebę zapewnieniawarunków niezbędnych dla prawidłowego przekazywaniadokumentów oraz zasadę równegotraktowania wszystkich powszechnie używanychw kraju systemów operacyjnych, a takżepotrzebę umożliwienia, wszystkim podmiotomobowiązanym do przekazywania dokumentówelektronicznych, stosowania oprogramowaniadostosowanego do używanych platform systemowychbez konieczności ponoszenia dodatkowychkosztów licencyjnych.Art. 48. [Wymiar składek z urzędu]1. Jeżeli płatnik składek nie złoży w terminiedeklaracji rozliczeniowej, nie będąc z tegoobowiązku zwolniony. Zakład dokonuje wymiaruskładek z urzędu w wysokości wynikającejz ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej, bezuwzględnienia wypłaconych zasiłków oraz zasiłkówrodzinnych i pielęgnacyjnych, zawiadamiająco tym płatnika.2. Jeżeli po wymierzeniu składek z urzędupłatnik składek złoży deklarację rozliczeniową.Zakład koryguje wymiar składek do wysokościwynikającej ze złożonej deklaracji rozliczeniowej,z uwzględnieniem wykazanych w deklaracji zasiłkóworaz zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych.Art. 48a. (uchylony).Art. 48b. [Dokumenty sporządzane przezZUS z urzędu]1. Zakład może sporządzać z urzędu zgłoszeniado ubezpieczeń społecznych, zgłoszeniawyrejestrowania ubezpieczonego z ubezpieczeńspołecznych, imienne raporty miesięczne, zgłoszeniapłatnika składek, zgłoszenia wyrejestrowaniapłatnika składek, deklaracje rozliczenioweoraz dokumenty korygujące te dokumenty, zwanedalej „dokumentami związanymi z ubezpieczeniamispołecznymi określonymi w ustawie”.2. Zakład może korygować z urzędu błędystwierdzone w dokumentach związanych z ubezpieczeniamispołecznymi określonych w ustawie.3. Zakład może żądać od płatnika składekponownego złożenia dokumentów związanychz ubezpieczeniami społecznymi określonychw ustawie, jeżeli dokumenty te nie zostały zidentyfikowanew systemie informatycznym Zakładu.4. Zakład może z urzędu wprowadzać i korygowaćdane bezpośrednio na kontach ubezpieczonychlub kontach płatników składek, informująco tym ubezpieczonych i płatników składek.Art. 49. [Delegacja]1. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia:1) kolejność zaliczania wpłat składek na FUS orazinnych należności, do których poboru jest zobowiązanyZakład, jeżeli płatnik opłaca je i przekazujeniezgodnie z przepisami ustawy,2) szczegółowe zasady i tryb postępowaniaw sprawach rozliczania składek i wypłaconychzasiłków, zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnychoraz kolejność zaliczania wpłatskładek na poszczególne fundusze,3) szczegółowe zasady i tryb sporządzaniaprzez Zakład z urzędu dokumentów związanychz ubezpieczeniami społecznymi określonychw ustawie,4) szczegółowe zasady i tryb korygowania przezZakład z urzędu błędów stwierdzonych w dokumentachzwiązanych z ubezpieczeniamispołecznymi określonych w ustawie,5) szczegółowe zasady i tryb wprowadzaniai korygowania przez Zakład z urzędu danychbezpośrednio na kontach ubezpieczonychi na kontach płatników składek,z uwzględnieniem pierwszeństwa zaspokojenianależności funduszu emerytalnego.2. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, w drodze rozporządzenia,określa wzory:1) zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych,2) imiennych raportów miesięcznych i imiennychraportów miesięcznych korygujących,3) zgłoszeń płatnika składek,4) deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowychkorygujących,5) innych dokumentów niezbędnych do prowadzeniakont płatników składek i kont ubezpieczonych,6) zgłoszeń danych o pracy w szczególnychwarunkach lub o szczególnym charakterze,kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 50]101o którym mowa w ustawie z dnia 19 grudnia2008 r. o emeryturach pomostowych orazkody pracy w szczególnych warunkach lubo szczególnym charakterze– z uwzględnieniem obowiązujących procedurprowadzenia rejestrów i wykazów w systemieubezpieczeń społecznych.3. Minister właściwy do spraw finansów publicznychw porozumieniu z ministrem właściwymdo spraw zabezpieczenia społecznego określi,po zaopiniowaniu przez Prezesa NarodowegoBanku Polskiego, w drodze rozporządzenia,wzory bankowych dokumentów płatniczych stosowanychprzez płatników składających dyspozycjepłatności składek na ubezpieczenia społecznew postaci dokumentu pisemnego.3a. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, po zasięgnięciu opinii PrezesaNarodowego Banku Polskiego, kierując się potrzebązapewnienia prawidłowości ewidencjonowaniaskładek, określi w drodze rozporządzenia:1) szczegółowe informacje przekazywanew zleceniu płatniczym, o którym mowaw art. 47 ust. 5, oraz format zlecenia płatniczegow formie dokumentu elektronicznego;2) (uchylony).4. Przepisy ust. 2–3a stosuje się odpowiedniodo innych należności, do których poboru jestzobowiązany Zakład.5. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego może określić, w drodze rozporządzenia,uproszczone zasady korygowaniadokumentów ubezpieczeniowych związanychz przekazywaniem składek na ubezpieczeniezdrowotne z emerytur i rent, uwzględniając potrzebęograniczenia liczby przekazywanych dokumentów.Art. 50. [Informacja o stanie konta]1. Poczynając od 2006 r., w terminie do dnia31 sierpnia każdego roku, Zakład jest zobowiązanyprzesłać ubezpieczonemu urodzonemu podniu 31 grudnia 1948 r. informację o zewidencjonowanychna koncie ubezpieczonego składkachogółem, o których mowa w art. 40 ust. 1, wedługstanu na dzień 31 grudnia poprzedniego roku,zwaną dalej „informacją o stanie konta”.1a. W informacji o stanie konta Zakład podajedodatkowo wysokość:1) zwaloryzowanego kapitału początkowegowedług stanu na dzień 31 grudnia poprzedniegoroku, w przypadku gdy kapitał ten zostałjuż ubezpieczonemu obliczony;2) hipotetycznej emerytury, z uwzględnieniemust. 1b–1f i 2;2a) zewidencjonowanych na subkoncie, o którymmowa w art. 40a, składek i odsetekza zwłokę ogółem, według stanu na dzień31 grudnia poprzedniego roku;3) składek na ubezpieczenie emerytalne,z wyłączeniem składek podlegających odprowadzeniudo otwartego funduszu emerytalnegoi zewidencjonowaniu na subkoncie,o którym mowa w art. 40a:a) należnych – w przypadku ubezpieczonychniebędących płatnikami składek,b) wpłaconych – w przypadku ubezpieczonychbędących płatnikami składek orazosób współpracujących z osobami prowadzącymipozarolniczą działalność– za okres ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych,według stanu na dzień 31 grudnia poprzedniegoroku, w wysokości nominalnejw podziale na miesiące;4) składek na otwarte fundusze emerytalne, należnychi odprowadzonych;5) składek należnych i wpłaconych zewidencjonowanychna subkoncie, o którychmowa w art. 40a ust. 4.1b. Wysokość hipotetycznej emeryturypodaje się ubezpieczonemu, który na dzień31 grudnia poprzedniego roku ukończył co najmniej35 lat.1c. Ubezpieczonemu, o którym mowaw ust. 1b, podaje się informacje o wysokości:1) hipotetycznej emerytury, jaką uzyskałbyw wieku emerytalnym, wynoszącym 60 latdla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, lub w wieku,o którym mowa w ust. 1d i 1e według stanukonta ubezpieczonego oraz2) hipotetycznej emerytury, jaką uzyskałby w wieku,o którym mowa w pkt 1, gdyby za każdypełny miesiąc przypadający do osiągnięciatego wieku na jego koncie była ewidencjono-PRAWO dla kadr i płac

102 [art. 50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHwana hipotetyczna kwota składki obliczonaprzez podzielenie ogólnej kwoty składek naubezpieczenie emerytalne, o których mowaw ust. 1, przez wyrażony w miesiącach okrespodlegania ubezpieczeniu emerytalnemu.1d. Jeżeli ubezpieczonemu, o którym mowaw ust. 1b, do osiągnięcia wieku emerytalnego,wynoszącego 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny,brakuje nie więcej niż 5 lat, podaje siędodatkowo, poczynając od 2009 r., informacjeo wysokości hipotetycznej emerytury, jakąby uzyskał w wieku przekraczającym ten wieko rok, a także dwa, trzy, cztery i pięć lat.1e. Jeżeli ubezpieczony, o którym mowaw ust. 1b, przekroczył wiek emerytalny, wynoszący60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny,i nie wystąpił o ustalenie emerytury, hipotetycznąemeryturę oblicza się dla jego faktycznegowieku oraz kolejnych pięciu lat.1f. Hipotetycznej emerytury nie oblicza sięubezpieczonemu, o którym mowa w ust. 1b,któremu ustalono wysokość emerytury na zasadachokreślonych w art. 26 lub 183 ustawyo emeryturach i rentach z Funduszu UbezpieczeńSpołecznych. Nie oblicza się hipotetycznejemerytury również w roku, w którym jest przesyłanainformacja o stanie konta, jeżeli w okresieod dnia 1 stycznia tego roku do dnia przesłaniatej informacji ubezpieczonemu ustalono wysokośćemerytury na podstawie tych przepisów.1g. Jeżeli ubezpieczonemu, o którym mowaw ust. 1b, do osiągnięcia, stanowiącego w jegoprzypadku wiek emerytalny, 60 roku życia brakujenie więcej niż 12 miesięcy, podaje się dodatkowoinformację o możliwości skorzystania z prawado okresowej emerytury kapitałowej.2. Wysokości hipotetycznej emerytury obliczasię:1) w przypadku podawania informacji o wysokościhipotetycznej emerytury według zasadokreślonych w ust. 1c pkt 1 – przez podzieleniesumy składek, o których mowa w ust. 1,i kapitału początkowego, o którym mowaw ust. 1a pkt 1 – przez średnie dalsze trwanieżycia dla osoby w wieku 60 lat w przypadkukobiety i 65 lat w przypadku mężczyznylub w wieku, o którym mowa w ust. 1d i 1e,a wysokość hipotetycznej emerytury, jakąubezpieczony uzyskałby w wieku przekraczającymwiek 60 lat lub 65 lat – przez średniedalsze trwanie życia dla tego wieku;2) w przypadku podawania informacji o wysokościhipotetycznej emerytury według zasadokreślonych w ust. 1c pkt 2 – przez podzieleniesumy składek, o których mowa w ust. 1,i kapitału początkowego, o którym mowaw ust. 1a pkt 1, zwiększonej o kwotę hipotetycznychskładek, o których mowa w ust. 1cpkt 2, przez średnie dalsze trwanie życia dlaosoby w wieku 60 lat w przypadku kobiety i 65lat w przypadku mężczyzny lub w wieku, o którymmowa w ust. 1d i 1e, a wysokość hipotetycznejemerytury, jaką ubezpieczony uzyskałbyw wieku przekraczającym wiek 60 lat lub65 lat – przez średnie dalsze trwanie życia dlatego wieku.2a. Średnie dalsze trwanie życia ustala sięwedług tablicy trwania życia, ogłaszanej przezPrezesa Głównego Urzędu Statystycznego napodstawie przepisów o emeryturach i rentachz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującejw dniu 31 grudnia ostatniego roku.2b. Informację o stanie konta Zakład przesyłalistem zwykłym na adres do korespondencjipodany w zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych,o którym mowa w art. 36 ust. 10.2c. Jeżeli ubezpieczony został zgłoszony doubezpieczeń społecznych przez więcej niż jednegopłatnika składek, informację o stanie kontaprzesyła się na adres do korespondencji podanyw zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych, któreZakład otrzymał jako ostatnie.2d. Jeżeli adres do korespondencji jest nieprawidłowylub niepełny, informację o staniekonta Zakład przesyła na podany w zgłoszeniudo ubezpieczeń społecznych adres zamieszkanialub adres zameldowania albo na adres zameldowaniana pobyt stały uzyskany z CentralnejBazy Danych RCI PESEL.2e. Jeżeli po otrzymaniu informacji o staniekonta ubezpieczony niebędący płatnikiem składekstwierdzi, że na jego koncie nie zostały zewidencjonowanewszystkie należne składki naubezpieczenie emerytalne lub zostały zewiden-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4. ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZENIA, PROWADZENIEKONT I REJESTRÓW ORAZ ZASADY... [art. 50]103cjonowane w niewłaściwej wysokości, powinienzgłosić do płatnika tych składek, na piśmie lubdo protokołu, wniosek o sprostowanie danychprzekazanych do Zakładu w dokumentach związanychz ubezpieczeniami społecznymi określonychw ustawie lub przekazanie brakującychdokumentów, zwany dalej „wnioskiem o sprostowaniedanych”.2f. Płatnik składek jest zobowiązany poinformowaćubezpieczonego na piśmie o sposobierozpatrzenia wniosku o sprostowanie danychw terminie 60 dni od dnia jego otrzymania.2g. W przypadku uwzględnienia wnioskuo sprostowanie danych płatnik składek jest zobowiązanyskorygować błędny lub uzupełnićbrakujący dokument związany z ubezpieczeniamispołecznymi określony w ustawie, w terminie30 dni od dnia przekazania ubezpieczonemu informacji,o której mowa w ust. 2f.2h. W przypadku nieuwzględnienia przezpłatnika składek wniosku o sprostowanie danychoraz w przypadku gdy płatnik składek jużnie istnieje, ubezpieczony powinien złożyć wewskazanej przez Zakład jednostce organizacyjnejZakładu wniosek o przeprowadzenie postępowaniawyjaśniającego, przedkładając jednocześniedokumenty potwierdzające wysokośćpodstawy wymiaru składek na ubezpieczenieemerytalne oraz kopię informacji, o której mowaw ust. 2f.2i. Postępowanie wyjaśniające, o którymmowa w ust. 2h, Zakład powinien zakończyć niepóźniej niż w ciągu 3 miesięcy, a postępowanieszczególnie skomplikowane – nie później niżw ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania wniosku,o którym mowa w ust. 2h.2j. Wysokość podstawy wymiaru składek naubezpieczenia społeczne nie może być udowadnianazeznaniami świadków.2k. Jeżeli w wyniku postępowania wyjaśniającegookaże się, że przyczyną niezewidencjonowaniana koncie ubezpieczonego wszystkichnależnych składek na ubezpieczenie emerytalnelub zewidencjonowania ich w niewłaściwej wysokościsą:1) błędy w danych podanych w zgłoszeniu doubezpieczeń społecznych, w zgłoszeniu wyrejestrowaniaubezpieczonego z ubezpieczeńspołecznych, w zgłoszeniu płatnikaskładek lub w zgłoszeniu wyrejestrowaniapłatnika składek albo niezłożenie tych dokumentów– Zakład dokonuje korekty tych danychz urzędu bezpośrednio na koncie ubezpieczonegolub na koncie płatnika składek,jeżeli uzna to za możliwe, albo po złożeniuprzez płatnika składek dokumentów korygującychte dokumenty lub brakujących dokumentów;2) błędy w danych podanych w imiennym raporciemiesięcznym lub w deklaracji rozliczeniowejalbo niezłożenie tych dokumentów– Zakład dokonuje korekty tych danych pozłożeniu przez płatnika składek dokumentówkorygujących te dokumenty albo brakującychdokumentów.2l. Płatnik składek jest zobowiązany złożyćkorygujące lub brakujące dokumenty, o którychmowa w ust. 2k, w terminie 30 dni od otrzymaniaz Zakładu zawiadomienia o stwierdzonychw wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającegonieprawidłowościach w dokumentachzwiązanych z ubezpieczeniami społecznymiokreślonych w ustawie.2 m. Płatnik składek jest zobowiązany złożyćkorygujące lub brakujące dokumenty, o którychmowa w ust. 2k, w terminie 30 dni od dnia:1) uprawomocnienia się decyzji – jeżeli stwierdzenienieprawidłowości następuje w drodzedecyzji;2) otrzymania protokołu kontroli – jeżeli stwierdzenienieprawidłowości następuje w drodzekontroli.2n. W przypadku gdy płatnik składek jużnie istnieje lub uzyskanie korygujących lub brakującychdokumentów ubezpieczeniowych niejest możliwe, Zakład dokonuje korekty danychz urzędu bezpośrednio na koncie ubezpieczonegolub na koncie płatnika składek, korygujez urzędu błędy stwierdzone w dokumentachzwiązanych z ubezpieczeniami społecznymiokreślonych w ustawie lub sporządza z urzędubrakujące dokumenty.2o. Przepisy ust. 2e–2 m stosuje się odpowiedniodo ubezpieczonego będącego płatni-PRAWO dla kadr i płac

104 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHkiem składek, który po otrzymaniu informacjio stanie konta stwierdzi, że na jego koncie niezostały zewidencjonowane wszystkie wpłaconeskładki na ubezpieczenie emerytalne lub zostałyzewidencjonowane w niewłaściwej wysokości.3. Dane zgromadzone na koncie ubezpieczonego,o których mowa w art. 40, i na koncie płatnikaskładek, o których mowa w art. 45, mogąbyć udostępniane sądom, prokuratorom, organomkontroli skarbowej, organom podatkowym,komornikom sądowym, ośrodkom pomocy społecznej,powiatowym centrom pomocy rodzinieoraz Komisji Nadzoru Finansowego, z uwzględnieniemprzepisów dotyczących ochrony danychosobowych.4. Dane, o których mowa w ust. 3, udostępniasię także na wniosek osób fizycznych i płatnikówskładek, których dotyczą informacje zawartena kontach, z zastrzeżeniem ust. 5 i 6.5. Do czasu otrzymania przez ubezpieczonegopierwszej informacji, o której mowa w ust. 1,dane zgromadzone na koncie ubezpieczonegoudostępnia się ustnie na ustny wniosek zgłoszonyosobiście przez ubezpieczonego, którego dotycząinformacje zawarte na koncie, w jednostceorganizacyjnej Zakładu.6. Dane zgromadzone na koncie ubezpieczonego,udostępnione ustnie, na wniosek ubezpieczonegoZakład potwierdza pisemnie.7. W przypadkach, o których mowaw ust. 3–6, wniosek powinien zawierać:1) w przypadku danych zgromadzonych nakoncie ubezpieczonego – imię i nazwiskoubezpieczonego oraz numery, o którychmowa w art. 35 ust. 1 pkt 1;2) w przypadku danych zgromadzonych nakoncie płatnika składek – imię i nazwiskolub nazwę skróconą płatnika składek oraznumery, o których mowa w art. 35 ust. 1pkt 2.8. Zakład nie udostępnia danych, jeżeli wnioseknie zawiera informacji określonych w ust. 7.W przypadku gdy z wnioskiem występuje komorniksądowy, dane, o których mowa w ust. 3udostępnia się w oparciu o informacje zawartew tym wniosku, chyba że są niewystarczające doidentyfikacji osoby, której wniosek dotyczy.9. Dane zgromadzone na kontach, o którychmowa w ust. 3, udostępnia się bezpłatniesądom, prokuratorom, organom kontroli skarbowej,organom podatkowym, ośrodkom pomocyspołecznej, powiatowym centrom pomocy rodzinieoraz Komisji Nadzoru Finansowego, a takżew zakresie niezbędnym do realizacji świadczeńrodzinnych wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowimiasta.10. Dane zgromadzone na kontach, o którychmowa w ust. 3, udostępnia się komornikomsądowym, w zakresie niezbędnym do prowadzeniaegzekucji, odpłatnie, chyba że przepisyodrębne stanowią inaczej. Minister właściwydo spraw zabezpieczenia społecznego określi,w drodze rozporządzenia, wysokość opłaty pobieranejprzez Zakład za udzielenie informacjikomornikom sądowym oraz tryb jej pobierania,uwzględniając ponoszone przez Zakład kosztyzwiązane z udzielaniem informacji, a w szczególności:1) koszty wyszukania informacji;2) koszty sporządzenia zaświadczenia.komENTARZ Rozdział 4. Dokumenty ubezpieczeniowe [art. 33–50]Płatnicy składek mają obowiązek przekazywania do ZUS informacji o ubezpieczeniach zatrudnionychosób na sformalizowanych formularzach. Wzory formularzy i kody, których mająobowiązek używać, określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących,zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeńdanych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów(Dz.U. Nr 186, poz. 1444).kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]1051. Identyfikatory wykazywane w dokumentach ubezpieczeniowychWe wszystkich dokumentach ubezpieczeniowych (zgłoszeniowych, rozliczeniowych oraz płatniczych)należy podawać, zgodnie z art. 35 ustawy systemowej:■ ■ w przypadku płatników składek – numery NIP i REGON, a jeżeli płatnikowi składek (osobiefizycznej) nie nadano tych numerów lub jednego z nich – numer PESEL lub serię i numer dowoduosobistego lub paszportu,■ ■ w przypadku ubezpieczonych – numer PESEL, a jeżeli ubezpieczonemu nie nadano tego numeru– serię i numer dowodu osobistego lub paszportu. W imiennych raportach miesięcznychnależy podawać tylko numer PESEL, a jeśli ubezpieczonemu nie nadano tego numeru, tonależy podawać serię i numer jego dowodu osobistego lub paszportu.WAŻNE!Od 1 września 2011 r. jedynym identyfikatorem numerycznym, którym należy się posługiwaćprzy zgłaszaniu i rozliczaniu osób ubezpieczonych, jest numer PESEL.2. Dokumenty zgłoszenioweZarówno płatnik składek, jak i osoba ubezpieczona muszą zostać zgłoszeni w ZUS na prawidłowymformularzu w określonym terminie. Zmiany lub błędy w dokumentach zgłoszeniowychzobowiązują do złożenia dokumentów aktualizujących bądź korygujących te dane.2.1. Dokumenty zgłoszeniowe płatnika składekZgłoszenia płatnik składek dokonuje na formularzu:■ ■ ZUS ZPA – jeśli jest osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowościprawnej,■ ■ ZUS ZFA – jeśli jest osobą fizyczną.WYJĄTEKZgłoszenie płatnika składek będącego przedsiębiorcą następuje na podstawie przepisówo swobodzie działalności gospodarczej.Od 1 lipca 2011 r. przedsiębiorcy działający jednoosobowo oraz wspólnicy spółek cywilnych sąrejestrowani w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) (poprzedniow Ewidencji Działalności Gospodarczej). Wniosek o wpis do ewidencji jest także wnioskiem o nadanienumeru REGON, zgłoszeniem do Urzędu Skarbowego oraz do ZUS lub KRUS (art. 14 ust. 1 i 2, art. 23ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447).Integralną częścią wniosku o wpis do CEIDG jest żądanie zgłoszenia płatnika składek albojego zmiany w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, a także zgłoszeniaoświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników w rozumieniu przepisówo ubezpieczeniu społecznym rolników.Osoby prowadzące działalność gospodarczą nie składają już do ZUS zgłoszenia płatnika składekna druku ZUS ZFA ani informacji o zmianach danych podlegających wpisowi do CEIDG.WAŻNE!Osoby prowadzące działalność gospodarczą jednoosobowo oraz wspólnicy spółek cywilnychnie składają w ZUS dokumentu zgłoszeniowego ZUS ZFA – ani w trybie zgłoszenia,ani w trybie zmiany – z wyjątkiem zmiany danych niepodlegających wpisowi do CEIDG.PRAWO dla kadr i płac

106 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHDane niezbędne do zgłoszenia płatnika składek, a także zmiany danych zawarte we wnioskuo wpis do CEIDG są przesyłane elektronicznie, niezwłocznie, nie później niż w dniu roboczym następującympo dokonaniu wpisu, do właściwego naczelnika urzędu skarbowego wskazanego przezprzedsiębiorcę, a następnie, po uzyskaniu informacji o nadanym numerze identyfikacji podatkowej(NIP) – do ZUS, wraz z informacją o dokonaniu wpisu do CEIDG i nadanym numerze NIP.Natomiast dla przedsiębiorstwa podlegającego wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowegozasady składania dokumentów ubezpieczeniowych nie zmieniły się. Nadal w przypadku zgłoszenia,zmiany danych lub zakończenia działalności muszą zostać wypełnione dokumenty zgłoszeniowelub wyrejestrowujące, zmieniające lub korygujące dane podmiotu jako płatnika składek:ZUS ZPA, ZUS ZAA, ZUS ZBA, ZUS ZIPA, ZUS ZWPA. Ułatwieniem jest jedynie możliwość złożeniatych dokumentów w ramach „jednego okienka” razem z wnioskiem o wpis lub zmianę wpisudo KRS. Dokumenty zgłoszeniowe, wyrejestrowujące, zmieniające lub korygujące dane płatnikaskładek będącego spółką są następnie przekazywane do ZUS przez sąd rejestrowy.Wspólnicy spółek jawnych, komandytowych i partnerskich oraz wspólnik jednoosobowejspółki z o.o. sami powinni składać w ZUS zgłoszenia płatnika składek na własne ubezpieczenia,ponieważ nie są oni przedsiębiorcami (przedsiębiorcą jest spółka). Mogą to jednak zrobićza pośrednictwem sądu rejestrowego przy zgłaszaniu spółki.Dokonując zgłoszenia płatnika składek należy pamiętać również o załącznikach do formularzazgłoszeniowego:■ ■ jeżeli działalność gospodarcza jest prowadzona pod innym adresem niż adres siedziby podanyw zgłoszeniu płatnika składek, to należy dodatkowo wypełnić druk ZUS ZAA i podać w nimwszystkie adresy, pod którymi jest prowadzona działalność,■ ■ jeżeli płatnik posiada więcej niż jeden rachunek bankowy, to w zgłoszeniu powinien podaćpodstawowy rachunek, a pozostałe na druku ZUS ZBA.Zgłoszenie płatnika składek powinno zostać złożone w ZUS w terminie 7 dni od:■ ■ daty zatrudnienia pierwszego pracownika lub powstania stosunku prawnego uzasadniającegoobjęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi pierwszej osoby,■ ■ daty powstania obowiązku tych ubezpieczeń dla osób zobowiązanych do opłacania składekwyłącznie na własne ubezpieczenia i/albo na ubezpieczenia osób z nimi współpracujących.Wyjątkowe uregulowanie w zakresie terminów zgłoszenia dotyczy twórców i artystów, którzymają obowiązek zgłosić się w ZUS jako płatnicy składek na druku ZUS ZFA w ciągu 7 dni oddnia otrzymania decyzji Komisji ds. Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, ustalającej datę rozpoczęciawykonywania działalności twórczej lub artystycznej (art. 36 ust. 4a ustawy o systemieubezpieczeń społecznych).Osoby, które chcą się zgłosić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych napodstawie art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (np. studenci, uczestnicy studiówdoktoranckich, którzy nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu)oraz osoby kontynuujące ubezpieczenia emerytalne i rentowe muszą złożyć w ZUS tylko dokumentzgłoszenia do ubezpieczeń ZUS ZUA. Nie powinny składać zgłoszenia płatnika na drukuZUS ZFA.Dokumentu ZUS ZFA nie powinny składać również osoby duchowne, które podlegają obowiązkowoubezpieczeniom społecznym wyłącznie z tego tytułu, a także osoby podlegające dobrowolnieubezpieczeniu zdrowotnemu.Jeśli osoba fizyczna zawiesza wykonywanie działalności, ZUS na podstawie przekazanej przezorgan ewidencyjny kopii wpisu o zawieszeniu działalności sporządza wyrejestrowanie płatnikakwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]107składek (ZUS ZWPA), a gdy osoba wznowi działalność – sporządza zgłoszenie płatnika składek(ZUS ZFA) na podstawie kopii wpisu o wznowieniu działalności.W przypadku zmiany danych przedsiębiorcy osoby fizycznej, ZUS na podstawie otrzymanejz organu ewidencyjnego kopii wniosku o zmianę wpisu sporządza odpowiednio ZUS ZIPA(w przypadku zmiany/korekty danych identyfikacyjnych płatnika składek) albo ZUS ZFA (w przypadkuzmiany/korekty pozostałych danych). Jeżeli zmianie ulegają dane dotyczące rachunkówbankowych lub miejsca prowadzenia działalności, płatnik sam musi przekazać do ZUS dokumentyZUS ZBA lub ZUS ZAA.2.1.1. Zmiana/korekta danych płatnika składekPłatnik składek ma obowiązek zawiadomić ZUS o wszelkich zmianach w stosunku do danychzawartych w ZUS ZPA lub ZUS ZFA w terminie 14 dni od ich zaistnienia.Zmianę danych płatnik zgłasza w sytuacji, gdy pewne dane uległy zmianie w stosunku do danychwykazanych we wcześniej złożonych dokumentach. Natomiast korektę danych przekazujewówczas, gdy poprawia błąd, który popełnił we wcześniej złożonych dokumentach.Zmianę lub korektę danych identyfikacyjnych płatnik składek powinien zgłaszać na drukuZUS ZIPA. Dotyczy to takich danych, jak: NIP, REGON, nazwa skrócona, a w przypadku płatnikaskładek – osoby fizycznej także nazwisko, pierwsze imię, data urodzenia albo PESEL oraz seriai numer dowodu osobistego lub paszportu, jeżeli te dane zostały zgłoszone jako identyfikatorynumeryczne płatnika składek.Aby zgłosić zmianę lub korektę innych danych, należy sporządzić druk ZUS ZPA lub ZUS ZFAw trybie zmiany lub korekty bądź ZUS ZAA lub ZUS ZBA.2.1.2. Wyrejestrowanie płatnika składekW sytuacji gdy płatnik zakończył prowadzenie działalności i dokonał wszelkich rozliczeń związanychz jej prowadzeniem (m.in. polegających na wyrejestrowaniu wszystkich ubezpieczonychoraz rozliczeniu składek od wypłaconych im należności stanowiących podstawę wymiaru składek),musi złożyć wyrejestrowanie na formularzu ZUS ZWPA w terminie 14 dni od daty zakończeniaprowadzenia działalności. Na tym druku muszą wyrejestrowywać się płatnicy, którzy zgłaszalisię do ZUS zarówno na druku ZUS ZPA, jak i na druku ZUS ZFA.2.1.3. Korekta danych wykazanych w ZUS ZWPAJeżeli w bloku II dokumentu ZUS ZWPA błędnie podano dane identyfikacyjne płatnika, tonależy złożyć nowy, prawidłowo wypełniony dokument wyrejestrowania ZUS ZWPA.Aby zgłosić korektę danych podanych w bloku III ZUS ZWPA, należy złożyć nowy dokumentw trybie korekty. Oznacza to, że w polu 02 bloku I „Dane organizacyjne” nowo wypełnianegoZUS ZWPA płatnik powinien wpisać znak X, a w pozostałych blokach podać prawidłowe dane.2.2. Dokumenty zgłoszeniowe ubezpieczonego2.2.1. Zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeńKażda osoba, dla której powstał tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, musi zostać zgłoszonado tych ubezpieczeń w terminie 7 dni od daty powstania tego obowiązku.Płatnik składek ma obowiązek zgłosić ubezpieczonego na formularzu:■ ■ ZUS ZUA – jeżeli osoba jest zgłaszana do ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnegolub wyłącznie do ubezpieczeń społecznych,■ ■ ZUS ZZA – jeżeli osoba jest zgłaszana wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego.PRAWO dla kadr i płac

108 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHWYJĄTKIn Pracowników skierowanych do pracy lub służby w przedstawicielstwach dyplomatycznych,urzędach konsularnych, stałych przedstawicielstwach przy ONZ i innychmisjach specjalnych za granicą płatnik składek ma obowiązek zgłosić do ubezpieczeńnie później niż w terminie rozliczania i opłacania składek za miesiąc, w którym powstałobowiązek ubezpieczeń.n Osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyńskisą zgłaszane do ubezpieczeń przez wykazanie ich w imiennym raporcie miesięcznymZUS RCA/ZUS RZA, który należy składać w terminie przekazywania dokumentów rozliczeniowychdo ZUS.Płatnik oblicza termin na złożenie zgłoszenia do ubezpieczeń na podstawie art. 57 Kodeksupostępowania administracyjnego. Przy ustalaniu terminu nie należy uwzględniać dnia, w którymmiało miejsce zdarzenie. Oznacza to, że w przypadku np. zawarcia umowy o pracę termin 7 dnina dokonanie zgłoszenia do ubezpieczeń należy liczyć od następnego dnia po dniu określonymw umowie o pracę jako pierwszy dzień pracy.Jeżeli koniec terminu na złożenie dokumentu zgłoszenia przypada na dzień ustawowo wolnyod pracy, ostatnim dniem terminu jest najbliższy dzień powszedni przypadający po dniu/dniachwolnych. Chodzi tu o niedziele i święta określone w ustawie z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnychod pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28 ze zm.). Na równi z dniami ustawowo wolnymi od pracyuznaje się w tej sytuacji również soboty. Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny, któryw uchwale z 15 czerwca 2011 r. (I OPS 1/11) uznał, że w ramach postępowania administracyjnegosoboty są dniami równorzędnymi z dniami ustawowo wolnymi od pracy. Stosowanie tejwykładni zostało również oficjalnie potwierdzone przez ZUS.PRZYKŁADSpółka z o.o. zatrudniła Annę S. na podstawie umowy o pracę od 1 kwietnia 2012 r.7-dniowy termin na zgłoszenie nowej pracownicy do ubezpieczeń, liczony zgodnie z zasadamiKodeksu postępowania administracyjnego, upływa 8 kwietnia. Płatnik na złożenie dokumentuZUS ZUA ma w tym przypadku czas aż do 10 kwietnia, ponieważ zarówno 8 kwietnia (NiedzielaWielkanocna) jak i 9 kwietnia (Poniedziałek Wielkanocny) są dniami ustawowo wolnymi odpracy. Zgłoszenia należy zatem dokonać najpóźniej w najbliższym dniu roboczym przypadającympo tych dniach, czyli we wtorek 10 kwietnia 2012 r.2.2.2. Zgłoszenie do dobrowolnych ubezpieczeńOsoby, które chcą przystąpić do ubezpieczeń dobrowolnie, mogą to zrobić w dowolnym terminie.Objęcie ubezpieczeniami następuje wówczas nie wcześniej niż od dnia, w którym zostałzłożony druk zgłoszenia do ubezpieczeń (art. 36 ust. 5 w zw. z art. 14 ust. 1 ustawy systemowej).WYJĄTEKObjęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może nastąpić od dnia wskazanegowe wniosku (wcześniejszego niż dzień złożenia wniosku), jeżeli zgłoszenie do dobrowolnegoubezpieczenia chorobowego nastąpi łącznie ze zgłoszeniem do obowiązkowych ubezpieczeńemerytalnego i rentowych w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń.2.2.3. Zmiana/korekta danych osób ubezpieczonychPłatnicy składek mają obowiązek informować ZUS o wszystkich zmianach, jakie nastąpiływ stosunku do danych osób ubezpieczonych zawartych w dokumentach zgłoszeniowych.Osoba ubezpieczona powinna zgłaszać płatnikowi składek wszystkie zmiany, a płatnik w cią-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]109gu 7 dni przekazywać je do ZUS. Zmiana jest dokonywana na bieżąco (art. 36 ust. 13 ustawysystemowej).Jeżeli w zgłoszeniu zostały podane błędne dane, to płatnik ma obowiązek je skorygować. Korektazmienia dane wstecz, tj. od daty wynikającej z poprzednio złożonego i korygowanego dokumentu.Zmianę lub korektę danych identyfikacyjnych ubezpieczonego (tj. numeru PESEL, nazwiska,pierwszego imienia, daty urodzenia, serii i numeru dowodu osobistego lub paszportu) należyzgłaszać na ZUS ZIUA. Natomiast zmianę lub korektę pozostałych danych (np. adresowych)należy zgłaszać na ZUS ZUA lub ZUS ZZA złożonym w trybie zmiany lub korekty.2.2.4. Zmiana/korekta danych identyfikacyjnych osób ubezpieczonychZmianę/korektę danych identyfikacyjnych ubezpieczonego należy zgłaszać przez złożenie dokumentuZUS ZIUA, wypełniając go następująco:■ ■ w bloku I w polu 01 „Dane organizacyjne” należy wpisać cyfrę 1 – jeśli płatnik chce zmienićdane, a cyfrę 2 – jeśli płatnik chce skorygować dane,■ ■ w bloku II „Dane identyfikacyjne płatnika składek” należy podać dane identyfikacyjne płatnika,■ ■ w bloku III „Poprzednie dane identyfikacyjne osoby ubezpieczonej” należy wpisać dane identyfikacyjneubezpieczonego, które zostały podane w zgłoszeniu do ubezpieczeń ZUS ZUA lubZUS ZZA (albo w bloku IV poprzedniego ZUS ZIUA, jeśli wcześniej zmieniano/korygowano tedane), w tym nieprawidłowy lub nieaktualny identyfikator,■ ■ w bloku IV „Aktualne dane identyfikacyjne osoby ubezpieczonej” należy wpisać pełny zestawaktualnych/prawidłowych danych identyfikacyjnych ubezpieczonego,■ ■ w bloku V „Oświadczenie płatnika składek” należy podać datę wypełnienia ZIUA i złożyć podpis,■ ■ w bloku VI „Oświadczenie osoby ubezpieczonej” powinien podpisać się ubezpieczony.2.2.5. Zmiana/korekta innych danych niż dane identyfikacyjne osób ubezpieczonychAby zgłosić zmianę lub korektę innych danych niż dane identyfikacyjne osoby ubezpieczonej,które zostały wykazane w dokumentach zgłoszeniowych, należy złożyć w ZUS nowy, prawidłowowypełniony dokument zgłoszenia – odpowiednio ZUS ZUA lub ZUS ZZA.2.2.6. Dane ewidencyjne i adresowe ubezpieczonegoAby skorygować dane ewidencyjne lub adresowe ubezpieczonego, należy złożyć dokumentzgłoszeniowy ZUS ZUA lub ZUS ZZA w trybie korekty, czyli w bloku I „Dane organizacyjne”w polu 02 wpisać cyfrę 2 chcąc zgłosić korektę danych, a cyfrę 1, aby zmienić dane na bieżąco.2.2.7. Kod tytułu ubezpieczenia, rodzaje ubezpieczeń lub data objęcia ubezpieczeniamiAby zgłosić zmianę lub korektę takich danych, jak: data objęcia ubezpieczeniami, kod tytułuubezpieczenia lub rodzaje ubezpieczeń, konieczne jest wyrejestrowanie z ubezpieczeń z nieprawidłowymilub nieaktualnymi danymi (na ZUS ZWUA) i ponowne zgłoszenie do ubezpieczeń.PRZYKŁADJanusz B. został zatrudniony od 1 lutego 2012 r. na podstawie umowy zleceniaw spółce KAMIX. Z tego tytułu podlega on wszystkim ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniuzdrowotnemu. Przez pomyłkę został zgłoszony do ubezpieczeń z kodem tytułu ubezpieczenia01 10 00 zamiast 04 11 00. W związku z powyższym płatnik powinien:■ ■ wyrejestrować Janusza B. z ubezpieczeń od 1 lutego 2012 r. z kodem tytułu ubezpieczenia01 10 00 na formularzu ZUS ZWUA, a następnie■ ■ zgłosić go od 1 lutego 2012 r. do ubezpieczeń z kodem tytułu 04 11 00 na formularzuZUS ZUA.PRAWO dla kadr i płac

110 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHPRZYKŁADOd 1 października 2011 r. Przedsiębiorstwo BIPRO zgłosiło zleceniobiorcę Jerzego W.do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz doobowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, na formularzu ZUS ZUA. W kwietniu 2012 r. Jerzy W.zwrócił się z wnioskiem o zgłoszenie go od 1 maja 2012 r. do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.Firma powinna złożyć za Jerzego W. w ZUS:■ ■ wyrejestrowanie od 1 maja 2012 r. z dotychczasowych obowiązkowych ubezpieczeń (tj. emerytalnego,rentowych, wypadkowego i zdrowotnego) na druku ZUS ZWUA, a następnie■ ■ zgłoszenie od 1 maja 2012 r. do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych, wypadkowegoi zdrowotnego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego na druku ZUS ZUA.PRZYKŁADOd 1 marca 2012 r. firma EDMAL przez pomyłkę zgłosiła Agnieszkę W. jako zleceniobiorcędo ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZUS ZUA.Agnieszka W. wykonuje dla firmy pracę na podstawie umowy o dzieło i nie jest pracownikiem tejfirmy. W związku z tym nie podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o dzieło. Firma nieprzekazała za nią dokumentów rozliczeniowych, zatem powinna złożyć wyłącznie wyrejestrowaniez ubezpieczeń na ZUS ZWUA od 1 marca 2012 r. (tj. od dnia, od którego zgłosiła ją do ubezpieczeń).2.2.8. Korekta danych podanych w dokumencie ZUS ZIUAJeśli w ZUS ZIUA w bloku II zostały podane błędne dane identyfikacyjne płatnika składek, należyzłożyć nowy, prawidłowo wypełniony druk ZUS ZIUA. Gdy w złożonym druku korekty danychZUS ZIUA w bloku III zostały podane nieprawidłowe dane identyfikacyjne osoby ubezpieczonej,należy złożyć nowy, prawidłowo wypełniony dokument ZUS ZIUA.2.2.9. Wyrejestrowanie z ubezpieczeńOsobę, której wygasł tytuł do podlegania ubezpieczeniom, należy wyrejestrować z ubezpieczeńna formularzu ZUS ZWUA. Płatnik ma na to 7 dni od daty ustania tytułu do ubezpieczeń.Dłuższy termin na wyrejestrowanie (30 dni) dotyczy pracowników skierowanych do pracy lubsłużby w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, stałych przedstawicielstwachprzy ONZ i innych misjach specjalnych za granicą (art. 36 ust. 12 ustawy systemowej).2.2.10. Korekta danych podanych w ZUS ZWUAJeśli na druku wyrejestrowania ZUS ZWUA w bloku II zostały podane nieprawidłowe daneidentyfikacyjne płatnika składek, to należy ponownie złożyć nowy, prawidłowo wypełniony dokumentZUS ZWUA. Nowy dokument ZUS ZWUA należy złożyć także wtedy, gdy wystąpiła koniecznośćskorygowania danych identyfikacyjnych ubezpieczonego, podanych w bloku III dokumentu.Aby skorygować dane zawarte w bloku IV ZUS ZWUA „Wyrejestrowanie z ubezpieczeń”, trzeba:■ ■ złożyć ponownie ZUS ZWUA – jeśli korekta dotyczy kodu tytułu ubezpieczenia albo■ ■ złożyć dokument ZUS ZWUA w trybie korekty, czyli wpisać znak X w polu 02 bloku I „Daneorganizacyjne”, a następnie podać wszystkie prawidłowe dane w pozostałych blokach – jeślikorekta dotyczy daty lub kodu przyczyny wyrejestrowania.3. Dokumenty rozliczeniowe3.1. Imienne raporty rozliczeniowePłatnik składek ma obowiązek co miesiąc rozliczać składki na ubezpieczenia za każdą osobę,w stosunku do której jest płatnikiem (art. 41 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).Do rozliczenia składek i wypłaconych świadczeń służą raporty rozliczeniowe:■ ■ ZUS RCA – imienny raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach,kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]111■ ■ ZUS RZA – imienny raport o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne,■ ■ ZUS RSA – imienny raport o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu składek.Imienne raporty miesięczne zawierają m.in. następujące informacje dotyczące ubezpieczonego:dane identyfikacyjne, nazwisko i imię, wymiar czasu pracy, tytuł ubezpieczenia, podstawę wymiaruskładek, informację o przekroczeniu rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe, zestawienie należnych składek, rodzaje i okresy przerw w opłacaniu składek.3.2. Identyfikator dokumentów rozliczeniowych (deklaracji oraz raportów)W bloku I każdego dokumentu rozliczeniowego (raportu, deklaracji) należy podawać jegoidentyfikator, który składa się z numeru oraz miesiąca i roku, za który jest składany dokument.Imienne raporty miesięczne (również korygujące) muszą być oznaczone tym samym numeremidentyfikatora co deklaracja rozliczeniowa ZUS DRA (lub deklaracja rozliczeniowa korygująca),do której są dołączone raporty.Numer identyfikatora oznacza numer deklaracji/raportu za dany okres rozliczeniowy, zgodnyz załącznikiem nr 18 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących,zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeńdanych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów(Dz.U. Nr 186, poz. 1444). Odpowiednie numery to:■ ■ numer 01 (albo numery: 40, 51, 70 lub 80 – w zależności od podmiotu będącego płatnikiem)– oznacza pierwszy komplet dokumentów za dany miesiąc,■ ■ numer z zakresu 02–39 (albo z zakresu 41–49, 52–69, 52–89, 71–79, 81–89 – w zależności odrodzaju podmiotu będącego płatnikiem) – oznacza deklarację rozliczeniową korygującą i raportimienny miesięczny korygujący; każdy kolejny komplet dokumentów korygujących powinien byćoznaczony numerem wyższym o jeden od poprzednio złożonego kompletu dokumentów.Płatnik składek, który za jeden miesiąc wielokrotnie składał korekty i z tego powodu wyczerpałnumery przeznaczone do oznaczania dokumentów korygujących, aby sporządzić kolejną korektę,musi użyć ostatniego numeru (np. 39). W tym przypadku istotna jest data sporządzenia dokumentówkorygujących. ZUS uznaje bowiem, że prawidłowym kompletem dokumentów rozliczeniowychjest komplet sporządzony najpóźniej (§ 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 kwietnia2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek,do których poboru jest zobowiązany ZUS, Dz.U. Nr 78, poz. 465 ze zm.).3.3. ZUS RMUAOd 1 stycznia 2012 r. płatnicy składek mają obowiązek przekazywać ubezpieczonym na piśmielub za zgodą ubezpieczonego – w formie dokumentu elektronicznego, za poszczególne miesiące, zarok ubiegły w terminie do 28 lutego następnego roku zestawienie informacji, jakie zostały wykazanew sporządzonych za te osoby imiennych raportach miesięcznych. Płatnik składek jest zobowiązanyprzekazać informacje na żądanie ubezpieczonego nie częściej niż raz na miesiąc za miesiąc poprzedni.WAŻNE!Od 1 stycznia 2012 r. informacje o danych przekazanych za danego ubezpieczonego doZUS płatnik składek ma obowiązek przekazać ubezpieczonemu raz do roku lub na żądanieubezpieczonego – jednak nie częściej niż raz na miesiąc.PRAWO dla kadr i płac

112 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHPłatnicy mogą korzystać w tym celu z formularza ZUS RMUA („raport miesięczny dla osobyubezpieczonej”). Nie jest to jednak ich obowiązek. ZUS stworzył ten formularz, aby ułatwić płatnikomsporządzanie informacji zawierających wszystkie wymagane dane.Poza danymi, jakie płatnik powinien „przenieść” z raportu rozliczeniowego ZUS RCA lubZUS RZA sporządzonego za danego ubezpieczonego, informacja powinna zawierać symbol oddziałuNFZ, datę jej sporządzenia oraz podpis płatnika składek lub osoby przez niego upoważnionej(art. 41 ust. 8–9a ustawy systemowej).4. Korekty dokumentów rozliczeniowychJeżeli imienny raport miesięczny został wypełniony nieprawidłowo (np. podano w nim błędnedane ubezpieczonego, złą podstawę wymiaru składek, nieprawidłowy okres niezdolności dopracy), płatnik ma obowiązek sporządzić korektę tego raportu w formie nowego dokumentuzawierającego prawidłowe informacje, w terminie 7 dni od stwierdzenia nieprawidłowości lub odotrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości przez ZUS (art. 41 ust. 7a ustawyo systemie ubezpieczeń społecznych).Jeżeli błędy w dokumentach rozliczeniowych ZUS wykrył w trakcie kontroli, płatnik składek maobowiązek złożyć korektę tych dokumentów nie później niż w ciągu 30 dni od dnia otrzymaniaprotokołu kontroli (art. 41 ust. 7b pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).WYJĄTEKNie należy korygować raportu, w którym zaniżono lub zawyżono podstawę wymiaruskładek na kwotę nieprzekraczającą 2,20 zł, chyba że podstawę wymiaru składek stanowizadeklarowana kwota.Aby skorygować imienny raport miesięczny, płatnik ma obowiązek złożyć w ZUS komplet dokumentówkorygujących – nowy raport wraz z deklaracją rozliczeniową ZUS DRA. W kompleciekorygującym należy złożyć wyłącznie raport/raporty, które muszą zostać skorygowane, oraz deklaracjęrozliczeniową ZUS DRA uwzględniającą składki i wypłacone świadczenia dla wszystkichubezpieczonych (czyli dane z raportów, których nie korygowano i z raportów skorygowanych).WAŻNE!Jeżeli błędne informacje podano tylko w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA, należy skorygowaćwyłącznie tę deklarację.Komplet dokumentów korygujących należy oznaczyć numerem identyfikatora wyższym o jedenod oznaczenia ostatnio złożonego za ten miesiąc kompletu dokumentów rozliczeniowych.4.1. Korekta a typ raportuImienne raporty rozliczeniowe dzielą się na składkowe (ZUS RCA i ZUS RZA) oraz świadczeniowe(ZUS RSA). Raporty należy korygować w ramach jednego typu (tj. odrębnie raportyskładkowe i odrębnie raporty świadczeniowe) i w ramach tego samego 6-znakowego kodu tytułuubezpieczenia.PRZYKŁADSpółka przekazała za pracownicę Janinę K. następujące raporty za luty 2012 r.:■ ■ ZUS RCA, wykazując podstawę wymiaru składek i składki za okres pracy od 1 do 11 lutego br.,■ ■ raport ZUS RSA za okres niezdolności do pracy od 12 do 20 lutego br., za który pracownicaotrzymała wynagrodzenie chorobowe,■ ■ raport ZUS RSA za okres od 21 do 29 lutego br., za który pracownica otrzymała zasiłekopiekuńczy z tytułu opieki nad chorym dzieckiem.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]113Wszystkie raporty zostały sporządzone z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00. Okazało się,że w raporcie ZUS RSA płatnik wykazał zaniżoną wysokość zasiłku opiekuńczego. Płatnik maobowiązek złożyć korektę dokumentów rozliczeniowych – dwa raporty świadczenioweZUS RSA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00 (mimo że tylko w jednym musi poprawićwysokość zasiłku opiekuńczego), oraz deklarację rozliczeniową ZUS DRA. Do kompletudokumentów korygujących nie powinien dołączać korekty raportu ZUS RCA, który zostałzłożony z tym samym kodem tytułu ubezpieczenia, ale jest raportem innego typu (jest toraport składkowy).Jeśli przy wypełnianiu imiennego raportu miesięcznego podano nieprawidłowe dane identyfikacyjneubezpieczonego (nazwisko, imię, identyfikator numeryczny), należy złożyć za pracownikanowy, poprawnie wypełniony raport korygujący. Komplet dokumentów korygujących(raport i deklaracja rozliczeniowa) powinien zostać oznaczony kolejnym wyższym numeremidentyfikatora.PRZYKŁADPrzy wypełnianiu raportu ZUS RCA za zleceniobiorcę został podany błędny PESEL.Aby skorygować błąd, należy sporządzić raport korygujący ZUS RCA z prawidłowymi danymiidentyfikacyjnymi ubezpieczonego i złożyć go w ZUS wraz z deklaracją rozliczeniową korygującą.4.2. Wycofanie raportu składkowegoW sytuacji gdy płatnik złożył raport składkowy (ZUS RCA lub ZUS RZA) za osobę, za którąnie powinien składać tego raportu, raport ten należy wycofać. Aby wycofać raport składkowy,trzeba sporządzić raport korygujący, wykazując w nim dane identyfikacyjne ubezpieczonegoi kod tytułu ubezpieczenia z poprzednio złożonego raportu, ale w polach dotyczących podstawywymiaru i kwot składek należy wpisać 0,00.4.3. Wycofanie raportu świadczeniowegoAby wycofać, tj. skorygować „do zera”, raport świadczeniowy ZUS RSA złożony za danegoubezpieczonego, należy złożyć raport korygujący, wpisując w nim:■ ■ kod tytułu ubezpieczenia podany w poprzednio złożonym raporcie, który trzeba wycofać,■ ■ 0 w polu „liczba dni zasiłkowych/liczba wypłat”,■ ■ kod świadczenia/przerwy i taki sam okres, jak w wycofywanym raporcie,■ ■ 0,00 w polu „kwota” (pole to można również zostawić niewypełnione).4.4. Korekta kilku raportów świadczeniowychW przypadku gdy za jedną osobę złożono za ten sam miesiąc kilka raportów świadczeniowych(ZUS RSA) z jednym kodem tytułu ubezpieczenia, ale z różnymi kodami świadczenia/przerwy,a trzeba wycofać niektóre z tych raportów, to w komplecie dokumentów korygujących należyzłożyć z deklaracją tylko te raporty, które są aktualne (które należy złożyć). W sytuacji gdy trzebawycofać wszystkie raporty, należy złożyć na nowo wszystkie raporty skorygowane „do zera”.PRZYKŁADW komplecie dokumentów rozliczeniowych za styczeń 2012 r. Zakład Usług Transportowychzłożył za Joannę T. raporty świadczeniowe ZUS RSA oznaczone identyfikatorem01.01.2012, z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00 i kodami świadczenia/przerwy:■ ■ 312 (zasiłek opiekuńczy) na okres: 01.01.2012 – 06.01.2012, z kwotą 300 zł,■ ■ 331 (wynagrodzenie chorobowe) na okres: 11.01.2012 – 15.01.2012, z kwotą 300 zł,■ ■ 311 (zasiłek macierzyński) na okres: 18.01.2012 – 30.01.2012, z kwotą 650 zł.PRAWO dla kadr i płac

114 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHSytuacja 1Firma chce wycofać raport z kodem świadczenia 312, a pozostałe raporty pozostawić bez zmian.W zestawie korygującym o identyfikatorze 02.01.2012 musi złożyć za Joannę T. deklarację rozliczeniowąkorygującą oraz raporty ZUS RSA:■ ■ z kodem świadczenia/przerwy 331 na okres: 11.01.2012 – 15.01.2012, z kwotą 300 zł,■ ■ z kodem świadczenia/przerwy 311 na okres: 18.01.2012 – 30.01.2012, z kwotą 650 zł■■oraz z odpowiednią liczbą dni w polu „Liczba dni zasiłkowych/liczba wypłat”.Sytuacja 2Firma chce wycofać wszystkie raporty. W zestawie korygującym o identyfikatorze 02.01.2012 musizłożyć za Joannę T. deklarację rozliczeniową korygującą oraz raporty ZUS RSA z kodami świadczenia/przerwy:■ ■ 312 na okres: 01.01.2012 – 06.01.2012, pole „kwota” powinno zostać puste,■ ■ 331 na okres: 11.01.2012 – 15.01.2012, pole „kwota” powinno zostać puste,■ ■ 311 na okres: 18.01.2012 – 30.01.2012, pole „kwota” powinno zostać puste.W każdym raporcie w polach „Liczba dni zasiłkowych/liczba wypłat” płatnik musi wpisać 0.Sytuacja 3Raport z kodem 312 był poprawny, w raporcie z kodem 331 firma chce skorygować okres i kwotę(okres na 11.01–30.01, kwotę na 1050 zł), a raport 311 chce wycofać. W tym celu musi złożyćkomplet korygujący z identyfikatorem 02.01.2012, składający się z deklaracji rozliczeniowejkorygującej oraz raportów ZUS RSA:■ ■ z kodem świadczenia/przerwy 312 na okres: 01.01.2012 – 06.01.2012, z kwotą 300 zł,■ ■ z kodem świadczenia/przerwy 331 na okres: 11.01.2012 – 30.01.2012, z kwotą 1050 zł■■oraz odpowiednią liczbą dni w polu „Liczba dni zasiłkowych/liczba wypłat”.Sytuacja 4Firma chce skorygować dane dotyczące kodu świadczenia/przerwy 312 (powinien być okres:19.01.2012 – 28.01.2012, a kwota 500 zł) oraz chce wycofać raporty złożone z kodami świadczenia/przerwy331 i 311. W komplecie dokumentów korygujących z identyfikatorem 02.01.2012 musiprzekazać deklarację ZUS DRA oraz skorygowany raport ZUS RSA, w którym wykaże:■ ■ kod świadczenia/przerwy 312, okres: 19.01.2012 – 28.01.2012, kwotę 500 zł oraz odpowiedniąliczbę dni w polu „Liczba dni zasiłkowych/liczba wypłat”.4.5. Termin na sprawdzenie dokumentów rozliczeniowych złożonychza ubiegły rokPłatnicy składek mają obowiązek sprawdzać poprawność danych zawartych w imiennych raportachmiesięcznych przekazanych do ZUS za dany rok kalendarzowy w dodatkowym terminiedo 30 kwietnia następnego roku (art. 41 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).Jeżeli stwierdzą nieprawidłowości w tych dokumentach, mają obowiązek je skorygować w terminie7 dni.5. Terminy składania dokumentów rozliczeniowychPłatnicy składek mają obowiązek przekazywać do ZUS deklarację rozliczeniową i imienneraporty miesięczne oraz opłacać składki za dany miesiąc w tym samym terminie (określonymw art. 47 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), nie później niż:■ ■ do 5. dnia następnego miesiąca – jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe,■ ■ do 10. dnia następnego miesiąca – osoby fizyczne opłacające składki wyłącznie za siebie,■ ■ do 15. dnia następnego miesiąca – pozostali płatnicy oraz płatnicy opłacający składki naubezpieczenie zdrowotne, do których nie mają zastosowania przepisy ustawy systemowej.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]115Składki na ubezpieczenia społeczne i/lub ubezpieczenie zdrowotne są rozliczane w imiennychraportach miesięcznych i wykazywane zbiorczo w deklaracji ubezpieczeniowej. Jedynie płatnicy,którzy opłacają składki wyłącznie za siebie, rozliczają składki tylko w deklaracji rozliczeniowej.Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, które opłacają składki wyłącznie za siebie i/lub osobywspółpracujące przy prowadzeniu działalności, są zwolnione z obowiązku składania dokumentówrozliczeniowych za kolejne miesiące, jeśli nic się nie zmieniło w stosunku do danych wykazanychw ostatnio złożonym komplecie dokumentów rozliczeniowych. Od 1 października 2011 r. zwolnieniez comiesięcznego składania kompletu dokumentów rozliczeniowych dotyczy również płatnikówzgłaszających do ubezpieczeń nianię, zatrudnioną na podstawie umowy uaktywniającej. Zwolnieniez tego obowiązku dotyczy również miesięcy, w których następuje zmiana wysokości minimalnej podstawywymiaru składek (art. 47 ust. 2a–2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).Zwolnione z obowiązku comiesięcznego składania dokumentów rozliczeniowych są równieżosoby, które prowadzą kilka rodzajów pozarolniczej działalności i dlatego mają obowiązek opłacaniaskładki na ubezpieczenie zdrowotne od podstawy wymiaru równej 75% przeciętnego miesięcznegowynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku. Osoby te nie mająobowiązku składać raportów rozliczeniowych również wtedy, gdy zmienia się minimalna podstawawymiaru składki na to ubezpieczenie, pod warunkiem że nie zmienia się liczba źródeł przychodu.Od czerwca 2010 r. z obowiązku składania dokumentów rozliczeniowych za kolejny miesiąc(gdy nic się nie zmienia w stosunku do ostatniego złożonego kompletu dokumentów) zwolnienisą również duchowni opłacający składki wyłącznie za siebie (kod tytułu ubezpieczenia 10 10 xxi 10 20 xx), jeśli opłacają składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od minimalnej podstawy.Zwolnienie z comiesięcznego składania dokumentów rozliczeniowych obejmuje również osobyopłacające dobrowolne składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie art. 7i art. 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 47 ust. 2d i 2e ustawy systemowej).WAŻNE!Jeżeli ostatni dzień terminu na złożenie dokumentów przypada w sobotę lub dzień ustawowowolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lubdniach wolnych od pracy.6. Forma przekazywania dokumentów ubezpieczeniowychPłatnicy składek mają obowiązek przekazywać do ZUS dokumenty ubezpieczeniowe oraz korektytych dokumentów w następującej formie:■ ■ przez teletransmisję danych w formie dokumentu elektronicznego z oprogramowania, o którymmowa w art. 47a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ta forma jest obowiązkowadla płatników składek, którzy rozliczają składki za więcej niż 5 osób; nie dotyczy tojednak dokumentów ZUS ZPA i ZUS ZFA (w trybie zgłoszenia) oraz ZUS ZIPA, które zawszenależy przekazywać do ZUS w formie papierowej;■ ■ w wersji papierowej – tj. na formularzach dostępnych w każdej jednostce organizacyjnej ZUSlub jako wydruki z oprogramowania, o którym mowa w art. 47a ust. 1 ustawy o systemieubezpieczeń społecznych, bądź ze strony internetowej ZUS. W tej formie dokumenty mogąskładać płatnicy składek, którzy rozliczają składki za nie więcej niż 5 osób.W uzasadnionych przypadkach, na wniosek płatnika składek rozliczającego składki za więcejniż 5 osób, ZUS może upoważnić go do przekazywania dokumentów w formie dokumentu pisemnegowedług ustalonego wzoru albo w formie wydruku lub na informatycznych nośnikachdanych z oprogramowania spełniającego wymagania przepisów ustawy systemowej.PRAWO dla kadr i płac

116 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHWAŻNE!Nieprawidłowy sposób przekazania dokumentów jest równoznaczny z nieprzekazaniemtych dokumentów do ZUS (art. 47a ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).7. Okres przechowywania dokumentów ubezpieczeniowychPłatnik składek, który przekazuje do ZUS zgłoszenia do ubezpieczeń w postaci dokumentu elektronicznego,ma obowiązek przechowywać te zgłoszenia w postaci dokumentu pisemnego z własnoręcznympodpisem osoby ubezpieczonej przez okres 5 lat (art. 36 ust. 8 ustawy systemowej).Od 1 stycznia 2012 r. kopie imiennych raportów miesięcznych i deklaracji rozliczeniowychoraz dokumentów korygujących płatnik składek musi przechowywać przez okres 5 lat od dniaich przekazania do ZUS, w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego (art. 47 ust. 3custawy systemowej). Przepisy ustawy systemowej w tym zakresie zostały znowelizowane na mocytzw. drugiej ustawy deregulacyjnej, która dotychczas obowiązujący okres przechowywania dokumentacjiskróciła o połowę (art. 11 pkt 3 ustawy z 16 września 2011 r. o redukcji niektórychobowiązków obywateli i przedsiębiorców, Dz.U. Nr 232, poz. 1378 ze zm.).Skrócenie z 10 do 5 lat okresu przechowywania dokumentów rozliczeniowych wiąże się bezpośrednioze skróceniem do 5 lat okresu przedawnienia należności z tytułu składek oraz nienależnieopłaconych składek, wprowadzonym na mocy tej samej ustawy.Nie uległy natomiast zmianie przepisy dotyczące obowiązku sporządzania korekt dokumentówzgłoszeniowych i rozliczeniowych. Nadal w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości płatnikjest zobowiązany do dokonywania korekt, nawet za okresy wcześniejsze niż 10 lat. Sporządzeniekorekt w przypadku braku dokumentów pierwszorazowych może okazać się niemożliwe.W praktyce lepiej zatem jest stosować dłuższy okres przechowywania raportów i deklaracji.WAŻNE!Bez dokumentu pierwszorazowego nie będzie możliwe sporządzenie jego korekty, dlategow praktyce korzystniejsze dla płatnika jest przechowywanie dokumentów rozliczeniowychdłużej niż przez 5 lat.8. Wymiar składek z urzędu i dokumenty sporządzane przez ZUSz urzęduGdy płatnik składek nie złoży w terminie deklaracji rozliczeniowej nie będąc zwolniony z tegoobowiązku, ZUS na podstawie ostatniej deklaracji dokona wymiaru składek z urzędu. Jeżeliw ostatniej deklaracji w ciężar składek były rozliczane zasiłki – przy wymiarze składek z urzęduZUS nie uwzględnia tych zasiłków. O wymiarze składek z urzędu ZUS zawiadamia płatnika.Wymiar składek z urzędu skutkuje zapisami na koncie płatnika, ale nie skutkuje zapisamina kontach ubezpieczonych, za których płatnik dokonuje rozliczeń. Jeżeli po wymiarzeskładek z urzędu płatnik złoży deklarację rozliczeniową, ZUS skoryguje wymiar składek dowysokości wynikającej z deklaracji oraz uwzględni rozliczone w niej zasiłki (art. 48 ustawysystemowej).ZUS może sporządzać z urzędu zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i wyrejestrowaniaz tych ubezpieczeń, zgłoszenia i wyrejestrowania z ZUS płatnika składek, a także dokumentyrozliczeniowe – imienne raporty miesięczne oraz deklaracje rozliczeniowe. ZUS może równieżkorygować błędy w dokumentach zgłoszeniowych i rozliczeniowych, które uzna za możliwe dopoprawienia we własnym zakresie (art. 48b ust. 1 i 2 ustawy systemowej).Zasady sporządzania dokumentów z urzędu oraz bezpośrednich działań na kontach ubezpieczonychi płatników składek reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 18 kwietnia 2008 r.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]117w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do którychpoboru zobowiązany jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 78, poz. 465 ze zm.).W przypadku gdy ZUS stwierdzi rozbieżności między kwotami składek a podstawą ich wymiaru,przyjmuje, że prawidłowa jest kwota podstawy wymiaru składek wykazana przez płatnika.Kwoty składek ZUS liczy od tej podstawy.ZUS informuje ubezpieczonego i płatnika o sporządzonych lub skorygowanych z urzędu dokumentachubezpieczeniowych. Jeżeli płatnik składek nie zgadza się z danymi, jakie przyjął ZUS sporządzającdokument lub korektę z urzędu, powinien w ciągu 14 dni od otrzymania informacji złożyćw ZUS dokumenty ubezpieczeniowe korygujące te dane (chyba że dane wynikają z prawomocnejdecyzji lub z prawomocnego wyroku sądu – wówczas płatnik nie może korygować dokumentów).Jeżeli ubezpieczony nie zgadza się z postępowaniem ZUS, w ciągu 30 dni powinien złożyć wnioseko przeprowadzenie w tej sprawie postępowania wyjaśniającego (chyba że dane wynikają z prawomocnejdecyzji lub z prawomocnego wyroku sądu – wtedy żądanie jest nieuzasadnione).Prawo ZUS do działań z urzędu jest szczególnie istotne w sytuacji, gdy płatnik składek już nieistnieje lub uzyskanie dokumentów od płatnika nie jest możliwe. W takiej sytuacji ZUS sporządzaz urzędu dokumenty ubezpieczeniowe lub ich korekty albo z urzędu koryguje stwierdzone błędybezpośrednio na koncie ubezpieczonego lub na koncie płatnika składek.9. Obowiązek opłacania składek bezgotówkowoZgodnie z art. 47 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych płatnicy składek mająobowiązek opłacać składki na wskazane przez ZUS rachunki bankowe odrębnymi wpłatami,w podziale na:■ ■ ubezpieczenia społeczne,■ ■ ubezpieczenie zdrowotne,■ ■ Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,■ ■ Fundusz Emerytur Pomostowych.Płatnicy są zobowiązani opłacać należności z tytułu składek w formie bezgotówkowej w drodzeobciążenia rachunku bankowego płatnika składek (art. 47 ust. 4b ustawy systemowej) lub obciążeniarachunku płatniczego płatnika w instytucji płatniczej w rozumieniu ustawy z 19 sierpnia 2011 r.o usługach płatniczych (Dz.U. Nr 199, poz. 1175). Możliwość opłacania składek za pośrednictweminstytucji płatniczej została wprowadzona od 24 października 2011 r. Płatnik składek będący mikroprzedsiębiorcąw rozumieniu art. 104 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej(Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) może opłacać należności z tytułu składek również w formieprzekazu pocztowego lub w formie przekazu pieniężnego za pośrednictwem instytucji płatniczej lubbiura usług płatniczych w rozumieniu ustawy z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych.Słowniczek:Mikroprzedsiębiorca – przedsiębiorca, który co najmniej w jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:n zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników orazn osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczającyrównowartości w złotych 2 milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tychlat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.Obowiązek bezgotówkowego opłacania składek nie dotyczy osób fizycznych, które nie prowadząpozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczejlub innych przepisów szczególnych.PRAWO dla kadr i płac

118 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH10. Interpretacje ZUSOd 20 września 2008 r. płatnicy składek, którzy są przedsiębiorcami w rozumieniu ustawyo swobodzie działalności gospodarczej, mają prawo zwrócić się do ZUS o wydanie pisemnejinterpretacji co do zakresu i sposobu stosowania przepisów dotyczących obowiązku opłacaniaskładek w ich indywidualnej sprawie (art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).Prawo to przysługuje:■ ■ osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą (w tym wspólnikom spółkicywilnej),■ ■ spółkom prawa handlowego (jawnej, komandytowej, partnerskiej, akcyjnej, sp. z o.o.).ZUS wydaje interpretacje w sprawach dotyczących: podlegania ubezpieczeniom społecznym,podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, FP, FGŚP, FEP, stópprocentowych tych składek, zasad obliczania składek, zasad ustalania ustawodawstwa właściwegona podstawie przepisów unijnych.ZUS nie wydaje interpretacji w sprawach z zakresu: objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym,obowiązku opłacania składek na FP, FGŚP, egzekucji, rozliczania składek i wysokości zadłużenia.ZUS nie jest także właściwy do wydawania interpretacji w sprawach zasad i warunków prowadzeniadziałalności gospodarczej, a także możliwości jej zawieszenia.WAŻNE!Z wnioskiem o interpretację nie mogą wystąpić podmioty niebędące przedsiębiorcamiw rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, np. jednostkabudżetowa.Wniosek o wydanie interpretacji może dotyczyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeńprzyszłych. Nie można wnioskować o interpretację w odniesieniu do zdarzeń, które miały miejsceprzed 20 września 2008 r., tj. przed wejściem w życie przepisów wprowadzających interpretacje.Jeżeli natomiast to samo zdarzenie miało miejsce przed 20 września 2008 r. i po tej dacie, ZUSwyda interpretację, która będzie dotyczyła okresu sprzed i po wprowadzeniu obowiązku wydawaniainterpretacji.Wniosek o interpretację musi być złożony w odpowiedniej formie, tj. musi zawierać – pozanazwą płatnika, adresem, NIP i REGON – także opis stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego,jak również własne stanowisko przedsiębiorcy w opisywanej sprawie. Nie ma wymogu składaniasformalizowanego wniosku o wydanie interpretacji, jednak ZUS opracował i zamieścił pomocniczowzór takiego wniosku na swojej stronie internetowej (www.zus.pl).Wydanie interpretacji jest odpłatne. Przedsiębiorca ma obowiązek wnieść opłatę w wysokości40 zł w ciągu 7 dni od złożenia wniosku na konto oddziału ZUS, do którego składa wniosek.Jeżeli we wniosku o interpretację opisał kilka stanów faktycznych, musi wpłacić wielokrotnośćkwoty 40 zł (w zależności od liczby stanów faktycznych we wniosku). ZUS zwróci pieniądze, jeżelisprawa opisana we wniosku nie podlega interpretacji albo gdy ZUS nie jest właściwy do wydaniainterpretacji w danej sprawie.ZUS wydaje interpretację w formie decyzji w ciągu 30 dni od otrzymania kompletnego i opłaconegowniosku. Interpretacja nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy, jednak nie może on być obciążonyjakimikolwiek sankcjami, jeżeli się do niej zastosuje. Interpretacja jest natomiast wiążącadla ZUS i można ją zmienić wyłącznie przez wznowienie postępowania, chyba że wywołała jużnieodwracalne skutki (art. 10a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]119Prawo wystąpienia z wnioskiem o interpretację nie wyklucza możliwości skierowania do ZUSzapytania w danej sprawie na piśmie.11. Zawieszenie działalnościPrzedsiębiorca niezatrudniający pracowników ma prawo zgłosić zawieszenie działalności gospodarczejna okres od 30 dni do 24 miesięcy (art. 14a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).Zawieszenie oraz wznowienie wykonywania działalności następuje na wniosek przedsiębiorcyzłożony na piśmie właściwemu organowi ewidencyjnemu, a w przypadku przedsiębiorców podlegającychobowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego – właściwemu sądowi rejestrowemu.Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniomspołecznym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jejwykonywania, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone napodstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeńspołecznych od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie, do dnia poprzedzającego dzieńwznowienia wykonywania działalności gospodarczej (art. 36a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeńspołecznych). Zasada ta dotyczy wszystkich zawieszeń i wznowień działalności zgłoszonychnie wcześniej niż 7 marca 2009 r.W przypadku zgłoszonego zawieszenia działalności lub jej wznowienia przed 7 marca 2009 r.obowiązek ubezpieczeń nie istniał od 1. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zgłoszonozawieszenie działalności, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zgłoszono jej wznowienie.PRZYKŁADOsoba zgłosiła 15 października 2008 r. zawieszenie wykonywania działalności od5 listopada 2008 r., a następnie 10 marca 2009 r. (czyli po wejściu zmian przepisów) zgłosiławznowienie działalności od 11 marca br. Osoba ta nie podlegała ubezpieczeniom od 1 listopada2008 r. do 10 marca 2009 r.PRZYKŁADOsoba wykonująca działalność gospodarczą zgłosiła 10 marca 2012 r. zawieszeniedziałalności gospodarczej od 1 kwietnia 2012 r., a następnie zgłosiła wznowienie działalności od1 lipca br. Osoba ta nie podlega ubezpieczeniom od 1 kwietnia do 30 czerwca 2012 r.Od 1 lipca 2011 r. weszły w życie zmiany dotyczące zawieszania działalności przez przedsiębiorcówposiadających udziały w więcej niż jednej spółce cywilnej. Taki przedsiębiorca nie musi już zawieszaćwykonywania działalności we wszystkich spółkach, w których uczestniczy – może zawiesić wykonywaniedziałalności jako wspólnik spółki cywilnej w jednej lub w kilku wybranych spółkach cywilnych.Zawieszenie wykonywania działalności przez spółkę jawną, komandytową, partnerską, a takżespółkę cywilną powoduje ustanie ubezpieczeń wszystkich jej wspólników. Zawieszenie działalnościprzez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą powoduje ustanie ubezpieczeńtakże osoby współpracującej z osobą fizyczną prowadzącą tę działalność.W okresie zawieszenia działalności osoba fizyczna wykonująca działalność gospodarczą możezgłosić się do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na podstawie art. 14 ust. 1ustawy systemowej. Nie może przystąpić do ubezpieczenia chorobowego i nie podlega ubezpieczeniuwypadkowemu. Aby zgłosić się do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowychw okresie zawieszenia działalności, powinna złożyć w ZUS zgłoszenie na ZUS ZUA z kodem tytułuubezpieczenia 19 00 xx. W okresie zawieszenia działalności składki na dobrowolne ubezpieczeniaemerytalne i rentowe musi opłacać od podstawy, jaka obowiązywała ją przed zawieszeniem działalności(tzn.60% przeciętnego wynagrodzenia lub 30% minimalnego wynagrodzenia).PRAWO dla kadr i płac

120 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHW okresie zawieszenia działalności przez jednoosobową spółkę z o.o., spółkę jawną, komandytowąlub partnerską jej wspólnicy mogą kontynuować ubezpieczenia emerytalne i rentowena zasadach określonych w art. 10 ustawy systemowej. Oznacza to, że składki na dobrowolneubezpieczenia emerytalne i rentowe powinni opłacać od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niżminimalne wynagrodzenie za pracę (w 2012 r. 1500 zł).12. Rozliczanie składek od kwot wypłaconych byłemu pracownikowiPodstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowiprzychód w rozumieniu przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osóbfizycznych, osiągany u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Podstawywymiaru nie stanowią: wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłki z ubezpieczeniachorobowego i wypadkowego. Składek nie opłaca się również od przychodów wymienionychw § 2 ust. 1 pkt 1–32 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r.w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalnei rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).Przychodami ze stosunku pracy są – zgodnie z art. 12 ust. 1 updof – wszelkiego rodzaju wypłatypieniężne oraz wartość pieniężna świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względuna źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności:■ ■ wynagrodzenia zasadnicze,■ ■ wynagrodzenia za godziny nadliczbowe,■ ■ różnego rodzaju dodatki, nagrody,■ ■ ekwiwalenty za niewykorzystany urlop,■ ■ wszelkie inne kwoty – niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona,■ ■ świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika,■ ■ wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.W podstawie wymiaru składek powinny być uwzględniane wszystkie wypłacone lub postawionedo dyspozycji pracownika przychody ze stosunku pracy od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca,za który są rozliczane składki (§ 2 ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 kwietnia 2008 r.w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do którychpoboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych; Dz.U. Nr 78, poz. 465 ze zm.).WAŻNE!Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracownika ważnejest, w jakim miesiącu pracownik otrzymał przychód, a nie okres, za który przysługujeten przychód.Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne pracownika należy rozliczać z kodem tytułuubezpieczenia 01 10 xx. Z takim kodem tytułu ubezpieczenia należy także złożyć raport wykazującskładki od przychodu wypłaconego pracownikowi po ustaniu zatrudnienia, ale jeszcze w miesiącu,w którym pracownik był zatrudniony i podlegał ubezpieczeniom. Natomiast w razie wypłaceniaprzychodu byłemu pracownikowi w miesiącu, w którym nie był on już zatrudniony, składkiod przychodu należy rozliczyć w raporcie sporządzonym z kodem tytułu ubezpieczenia 30 00 xx.PRZYKŁADMałgorzata M. (zgłoszona do ubezpieczeń z kodem 01 10 00) była zatrudniona do10 lutego 2012 r. Pracodawca wyrejestrował ją z ubezpieczeń na formularzu ZUS ZWUA od11 lutego 2012 r. Wynagrodzenie za luty 2012 r. pracodawca wypłacił Małgorzacie M. w dniurozwiązania umowy.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]121Wariant IPracodawca wypłacił Małgorzacie M. prowizję po uzyskaniu wpłaty od kontrahenta, z którymwspółpracowała pracownica, tj. 25 lutego 2012 r.Składki od wynagrodzenia za pracę za luty br. i od prowizji wypłaconej w lutym br. powinny zostaćrozliczone w jednym raporcie rozliczeniowym ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00.Wariant IIPracodawca wypłacił Małgorzacie M. prowizję po uzyskaniu wpłaty od kontrahenta, z którymwspółpracowała pracownica, tj. 3 marca 2012 r.Składki od wynagrodzenia za luty br. powinny zostać wykazane w raporcie ZUS RCA za luty 2012 r.z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 00. Składki od prowizji wypłaconej w marcu br. powinnyzostać wykazane w raporcie ZUS RCA za marzec 2012 r. z kodem tytułu ubezpieczenia 30 00 00.13. Przydzielenie otwartego funduszu emerytalnego w drodzelosowaniaOsoby ubezpieczone urodzone po 31 grudnia 1968 r. mają obowiązek zawrzeć umowę z otwartymfunduszem emerytalnym (OFE) w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeńspołecznych, tzn. od dnia podjęcia pracy na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia,rozpoczęcia prowadzenia pozarolniczej działalności itp. (art. 39 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeńspołecznych).W sytuacji gdy ubezpieczony nie dopełni obowiązku zawarcia umowy z OFE, ZUS wzywa go napiśmie do zawarcia umowy z funduszem emerytalnym. Nie ma przy tym znaczenia, czy w chwiliotrzymania wezwania dana osoba nadal podlega ubezpieczeniom.Ubezpieczony, który otrzyma z ZUS wezwanie do zawarcia umowy z OFE, ma obowiązek podpisaćumowę z wybranym funduszem do 10 stycznia lub do 10 lipca. Jeżeli od daty otrzymaniawezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, wówczas termin na zawarcie umowy przesuwasię z 10 stycznia na 10 lipca lub z 10 lipca na 10 stycznia następnego roku.Dla ubezpieczonego, który mimo otrzymania wezwania nie zawarł umowy z OFE w odpowiednimterminie, ZUS wyznacza fundusz w drodze losowania spośród OFE, których wykazprzekazuje do ZUS Komisja Nadzoru Finansowego. Losowanie odbywa się dwa razy w roku– w ostatnim dniu roboczym stycznia i lipca (art. 39 ust. 2 i 3 ustawy systemowej).PRZYKŁADStudent (20 lat) w marcu 2012 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Pozakończeniu umowy został wyrejestrowany z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Studentmiał obowiązek podpisać umowę z otwartym funduszem emerytalnym w terminie 7 dni od datypowstania obowiązku ubezpieczeń, czyli od dnia zatrudnienia. Z uwagi na fakt, że nie dopełniłustawowego obowiązku, ZUS na piśmie wezwie go do zawarcia umowy do 10 lipca 2012 r. Jeżeliosoba ta i tym razem nie zawrze umowy z wybranym przez siebie funduszem, ZUS wyznaczy jejfundusz w drodze losowania. Jeżeli po otrzymaniu wezwania ZUS do zawarcia umowy z OFEstudent nie będzie miał co najmniej 30 dni na zawarcie tej umowy, tj. od otrzymania wezwaniado 10 lipca 2012 r. będzie mniej niż 30 dni, termin na wybranie OFE zostanie przesunięty do10 stycznia 2013 r.Składki ubezpieczonego, które wpłynęły do ZUS, a które z mocy ustawy powinny być przekazanedo otwartego funduszu emerytalnego, po wyznaczeniu funduszu w drodze losowania zostanąprzekazane na rachunek ubezpieczonego w OFE. Przekazanie składek, w wartości nominalnej,następuje nie później niż w ciągu 15 dni roboczych, licząc od następnego dnia roboczego po dniuprzeprowadzenia losowania.PRAWO dla kadr i płac

122 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHPocząwszy od 1 maja 2011 r. do 31 grudnia 2012 r. zamiast 7,3% podstawy wymiaru składkiemerytalnej, do OFE jest przekazywane 2,3%. Pozostałą część składek dotychczas przekazywanychdo OFE (5% podstawy wymiaru składki emerytalnej) ZUS ewidencjonuje na subkoncieprowadzonym w ramach konta ubezpieczonego. Proporcje części składki przekazywanej do OFEi ewidencjonowanej na subkoncie będą sukcesywnie się zmieniać i wyniosą odpowiednio naOFE/subkonto: w 2013 r. 2,8%/4,5%; w 2014 r. 3,1%/4,2%; w 2015 i w 2016 r. 3,3%/4%, a od2017 r. 3,5%/3,8%.13.1. Reklamacje dotyczące nieprzekazywania składek na rachunek w OFEDla wszystkich ubezpieczonych, którzy są członkami OFE, podział składki na ubezpieczenieemerytalne jest obowiązkowy. Część składki pochodząca ze składki finansowanej przez ubezpieczonego,wynosząca do 30 kwietnia 2011 r. 7,3%, a od 1 maja 2011 r. 2,3% podstawy wymiaru tejskładki, jest przekazywana przez ZUS do OFE wybranego przez ubezpieczonego lub wskazanegow drodze losowania (art. 22 ust. 3 ustawy systemowej). Od 1 maja 2011 r. 5% podstawy wymiaruskładki emerytalnej ZUS ewidencjonuje na subkoncie prowadzonym dla ubezpieczonegow ramach jego konta w ZUS.Aby składka mogła zostać przekazana na rachunek ubezpieczonego w otwartym funduszuemerytalnym, w bazie danych ZUS muszą znajdować się prawidłowe i poprawnie wypełnionedokumenty: zgłoszenie do ubezpieczeń (ZUS ZUA), imienny raport miesięczny (ZUS RCA), deklaracjarozliczeniowa (ZUS DRA), wpłata na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (jeżeli dokumentwpłaty jest wypełniony nieprawidłowo, nie ma możliwości rozliczenia wpłaconej kwoty).Dokumenty mogą zostać poprawnie zidentyfikowane w systemie ZUS tylko wtedy, gdy zawierająprawidłowe dane identyfikacyjne płatnika składek oraz ubezpieczonego. Ponadto ZUSmusi posiadać prawidłowe zgłoszenie umowy o członkostwo dokonane przez otwarty funduszemerytalny z poprawnymi danymi identyfikacyjnymi ubezpieczonego.Jeżeli ubezpieczony stwierdzi, że składki nie są przekazywane na jego rachunek w funduszuemerytalnym, powinien:■ ■ sprawdzić w swoim funduszu, jakie dane identyfikacyjne (np. PESEL, imię i nazwisko, dataurodzenia) zostały przekazane przez OFE do ZUS,■ ■ porównać je ze stanem faktycznym oraz ustalić w funduszu datę pierwszego prawidłowegozgłoszenia do ZUS,■ ■ zgłosić się do swojego płatnika składek z prośbą o sprawdzenie danych identyfikacyjnychpłatnika i ubezpieczonego, jakie zostały przekazane do ZUS w dokumentach zgłoszeniowychoraz w dokumentach rozliczeniowych (deklaracjach i raportach miesięcznych),■ ■ porównać swoje dane identyfikacyjne przekazane przez płatnika składek do ZUS w dokumentachzgłoszeniowych i imiennych raportach miesięcznych ze stanem faktycznym,■ ■ porównać swoje dane identyfikacyjne przekazane do ZUS przez płatnika składek z danymiprzekazanymi przez fundusz emerytalny,■ ■ upewnić się, że zarówno płatnik, jak i fundusz przekazali do ZUS prawidłowe dane identyfikacyjne,a w razie potrzeby zgłosili ich zmianę (np. zmiana nazwiska w wyniku zawarcia małżeństwa)lub korektę. Jeżeli dane identyfikacyjne zgłoszone przez płatnika lub przez OFE niezgadzają się, właściwy podmiot, tj. płatnik składek lub otwarty fundusz emerytalny, powiniendokonać aktualizacji danych przekazanych do ZUS (w przypadku płatnika składek będzie todruk ZUS ZIUA),■ ■ ustalić, czy płatnik przekazał za ten okres do ZUS odpowiednie imienne raporty miesięczne,w których wykazał m.in. składkę na ubezpieczenie emerytalne oraz czy dokonał za ten okreswpłaty składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]123Ubezpieczony powinien także sprawdzić, czy w okresie, za który stwierdził brak składki narachunku w OFE, wystąpiła jedna z wymienionych sytuacji:■ ■ cały miesiąc przebywał na zwolnieniu lekarskim,■ ■ cały miesiąc przebywał na urlopie bezpłatnym,■ ■ nie otrzymał w tym miesiącu wynagrodzenia,■ ■ w trakcie danego roku jego zarobki przekroczyły kwotę rocznego ograniczenia podstawy wymiaruskładek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,■ ■ został zgłoszony tylko do ubezpieczenia zdrowotnego.W przypadku stwierdzenia braku składki (lub jej części) za dany miesiąc, ubezpieczony powiniensprawdzić, czy składka nie została przekazana w zawyżonej wysokości za inny miesiącdanego roku. Zdarza się bowiem, że w wyniku korekt dokumentów rozliczeniowych przekazywanychprzez płatników składek, obniżeniu ulega podstawa wymiaru składek ubezpieczonego,a to oznacza, że składki, które zostały już do OFE przekazane, stają się składkami nienależnymii zostają zaliczone na poczet składek należnych za inny miesiąc danego roku.Jeżeli dane przekazane do ZUS przez płatnika składek (np. pracodawcę, zleceniodawcę) i OFEsą poprawne i nie wystąpiła żadna z ww. sytuacji, ubezpieczony powinien złożyć wniosek o wyjaśnienieprzyczyny nieprzekazywania składek w terenowej jednostce organizacyjnej ZUS właściwejze względu na adres zamieszkania ubezpieczonego.13.2. Informacja o stanie konta w ZUSZUS wysyła do osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. informację o stanie konta ubezpieczonegow ZUS w terminie do 31 sierpnia każdego roku za poprzedni rok kalendarzowy (art. 50ust. 1 ustawy systemowej). Wyjątkowo informację o stanie konta łącznie za lata 2011 i 2012 ZUSprześle do 31 sierpnia 2013 r. Celem przekazywania informacji za poszczególne lata jest:■ ■ powiadomienie ubezpieczonych o danych zewidencjonowanych na ich kontach w ZUS,■ ■ umożliwienie ubezpieczonym sprawdzenia zapisów na ich kontach i w razie stwierdzenia nieprawidłowościpodjęcie przez nich interwencji w celu skorygowania błędnych danych.Informacja za 2009 r. zawierała:■ ■ wysokość zwaloryzowanych składek (ogółem) na ubezpieczenie emerytalne za lata 1999–2008(z wyłączeniem składek na otwarte fundusze emerytalne),■ ■ wysokość zwaloryzowanego kapitału początkowego, w przypadku gdy kapitał ten został jużubezpieczonemu obliczony,■ ■ wysokość składek (ogółem) na OFE należnych i odprowadzonych za okres 1999–2009,■ ■ kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne, z wyłączeniem składek na OFE, zewidencjonowanychna koncie ubezpieczonego za 12 miesięcy kalendarzowych 2009 r., w wysokości nominalnej,w podziale na miesiące,■ ■ wysokość hipotetycznej emerytury (tę informację podaje się ubezpieczonemu, który na31 grudnia 2009 r. ukończył co najmniej 35 lat).Ponieważ od 1 maja 2011 r. część składki emerytalnej przekazywanej do OFE pozostaje w ZUSna subkoncie prowadzonym przy koncie ubezpieczonego, w informacji za 2011 r. ZUS będzieponadto wykazywał wysokość składek i odsetek za zwłokę zewidencjonowanych na subkoncie(według stanu na 31 grudnia 2011 r.).Zwaloryzowane składki są wykazane w informacjach tych ubezpieczonych, na kontach którychzewidencjonowano składki na ubezpieczenie emerytalne za co najmniej jeden miesiąc z okresuod stycznia 1999 r. do grudnia 2009 r.PRAWO dla kadr i płac

124 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHW przypadku ubezpieczonych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia orazosób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność waloryzacji podlegająfaktycznie wpłacone składki na ubezpieczenie emerytalne (I filar). Natomiast w przypadkupozostałych ubezpieczonych waloryzacji podlegają składki należne, tzn. składki wykazane w dokumentachrozliczeniowych przekazanych do ZUS przez płatników składek.Waloryzacja składek za dany rok polega na pomnożeniu kwoty składek, odpowiednio należnychlub wpłaconych, zapisanych na koncie w ZUS (I filar) na 31 stycznia danego roku, tj. składek zewidencjonowanychza okres od stycznia 1999 r. do grudnia roku poprzedzającego dany rok (z uwzględnieniemdotychczasowych waloryzacji) przez wskaźnik waloryzacji ogłoszony dla danego roku.Wskaźniki waloryzacji składek ogłasza Minister Pracy i Polityki Społecznej w Dzienniku UrzędowymRzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Wskaźniki te wynosiły: za 2000 r. – 112,72%,za 2001 r. – 106,68%, za 2002 r. – 101,90%, za 2003 r. – 102,00%, za 2004 r. – 103,63%, za2005 r. – 105,55%, za 2006 r. – 106,90%, za 2007 r. – 112,85%, za 2008 r. – 116,26%, za 2009 r.– 107,22%, za 2010 r. – 103,98%, za 2011 r. zostanie ogłoszony do 25 maja 2012 r.Kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego jest wykazana w informacjach tych ubezpieczonych,którzy podlegali ubezpieczeniu społecznemu przed 1 stycznia 1999 r. i mają ustalonykapitał początkowy (otrzymali decyzję ZUS o ustaleniu kapitału początkowego).Waloryzacja kapitału początkowego odbywa się na takich samych zasadach, jak waloryzacjaskładek na ubezpieczenie emerytalne, z tym że:■ ■ pierwsza waloryzacja jest dokonana za 1999 r. – według wskaźnika waloryzacji kapitału początkowegoza 1999 r., który wynosi 115,60%,■ ■ następne waloryzacje są dokonane za 2000 r. i kolejne lata – według wskaźników waloryzacjijak dla składek.W informacji o stanie konta ubezpieczonego składki należne i odprowadzone do OFE sąpodawane w kwotach ogółem za cały okres objęty informacją. Wysokość składek należnych doOFE jest wykazana w informacji ubezpieczonych:■ ■ urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. – jeżeli są członkami OFE,■ ■ urodzonych po 31 grudnia 1968 r., tj. mających obowiązek przynależności do OFE – bezwzględu na to, czy są członkami OFE.Część informacji, w której ZUS wykazuje kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne (z wyłączeniemskładek na OFE) zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego za 12 miesięcy rokukalendarzowego, za który ta informacja jest przekazywana, zawiera składki w nominalnej wysokości,w podziale na miesiące:■ ■ w przypadku ubezpieczonych, których do ubezpieczenia zgłasza i za których odprowadzaskładki płatnik, np. pracodawca, zleceniodawca (z wyjątkiem osób współpracujących z osobamiprowadzącymi pozarolniczą działalność) – składki należne, tzn. składki wykazanew imiennych raportach miesięcznych przekazanych do ZUS przez płatnika składek,■ ■ w przypadku ubezpieczonych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia (np. prowadzącychpozarolniczą działalność gospodarczą, twórców, artystów) oraz osób współpracującychz osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność – kwoty faktycznie opłaconych składek.Na koncie w ZUS (I filar) ewidencjonuje się składki na ubezpieczenie emerytalne z wyłączeniemskładek należnych do OFE (II filar). Oznacza to, że w przypadku osób będących członkamiOFE (lub mających taki obowiązek), wykazane w informacji kwoty składek zapisane na konciew ZUS są niższe niż składki na ubezpieczenie emerytalne naliczone od wynagrodzenia i wykazanekwiecień 2012

ROZDZIAŁ 4 – KOMENTARZ [art. 33–50]125w dokumentach przekazanych ubezpieczonemu przez płatnika (np. w ZUS RMUA) lub niższe niżskładki emerytalne opłacone za osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalnościlub wpłacone przez ubezpieczonych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia.Składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na koncie w ZUS (I filar, 2012 r.)wynoszą:■ ■ 19,52% podstawy wymiaru składek za każdy miesiąc – dla osób, które nie przystąpiły do OFEi nie miały takiego obowiązku,■ ■ 17,22% podstawy wymiaru składek za każdy miesiąc – dla osób będących członkami OFEoraz ubezpieczonych niebędących członkami OFE, a zobowiązanych do przystąpienia do OFE(19,52% minus 2,3% podstawy wymiaru składki, tj. części, którą ZUS przekazuje od 1 maja2011 r. do OFE; resztę – 5% podstawy wymiaru – ZUS zapisuje na subkoncie prowadzonymdla ubezpieczonego w ramach jego konta w ZUS przekazywanej do OFE).Informację o wysokości hipotetycznej emerytury otrzyma ubezpieczony, który na 31 grudniaroku, za który jest przekazywana informacja o stanie konta, ukończył co najmniej 35 lat (art. 50ust. 1b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Otrzyma on informację o wysokości:■ ■ hipotetycznej emerytury, jaką by uzyskał w wieku emerytalnym, wynoszącym 60 lat dla kobietyi 65 lat dla mężczyzny (lub w wieku, o którym mowa niżej), według stanu konta ubezpieczonego oraz■ ■ hipotetycznej emerytury, jaką uzyskałby w wieku 60 lat – kobieta, 65 lat – mężczyzna, gdyby za każdypełny miesiąc przypadający do osiągnięcia tego wieku na jego koncie była ewidencjonowanahipotetyczna kwota składki obliczona przez podzielenie ogólnej kwoty składek na ubezpieczenieemerytalne przez okres podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu (wyrażony w miesiącach).Jeżeli ubezpieczonemu, do osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobietyi 65 lat dla mężczyzny brakuje nie więcej niż 5 lat, podaje się dodatkowo, poczynając od 2009 r.,informację o wysokości hipotetycznej emerytury, jaką by uzyskał w wieku przekraczającym tenwiek o rok, a także o dwa, trzy, cztery i pięć lat.Jeśli ubezpieczony przekroczył wiek emerytalny (60 lat – kobieta, 65 lat – mężczyzna) i niewystąpił o ustalenie emerytury, hipotetyczną emeryturę oblicza się dla jego faktycznego wiekuoraz kolejnych pięciu lat (art. 50 ust. 1d ustawy systemowej).13.3. Weryfikacja danych zawartych w informacji o stanie konta w ZUSUbezpieczony powinien sprawdzić, czy w przesłanej przez ZUS informacji jego dane osobowesą prawidłowe. Powinien także sprawdzić, czy ZUS ma jego prawidłowy i aktualny adres i jakieskładki zewidencjonowano na jego koncie. Powinien sprawdzić wykazane w informacji kwotyskładek – w wysokości nominalnej, w podziale na miesiące – zapisane na koncie w ZUS (I filar).Kwoty te powinien porównać z kwotami wykazanymi w dokumentach, które otrzymał od płatnikaskładek, np. w dokumentach ZUS RMUA za poszczególne miesiące.Jeżeli ubezpieczony nie jest członkiem OFE (i nie ma takiego obowiązku), cała składka na ubezpieczenieemerytalne (tj. 19,52% podstawy wymiaru) jest ewidencjonowana na koncie w ZUS. Tymsamym suma kwot należnych od ubezpieczonego i od płatnika składek wykazanych w dokumencieotrzymanym od płatnika powinna zgadzać się z kwotą wykazaną w informacji z ZUS.WAŻNE!Ewentualne „groszowe” różnice w kwotach składek wykazanych w otrzymanej z ZUS informacjisą spowodowane zaokrągleniem kwot składek (np. finansowanych przez ubezpieczonegoi finansowanych przez płatnika).PRAWO dla kadr i płac

126 [art. 33–50] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHUbezpieczony powinien również sprawdzić wysokość składek, które ZUS przekazał do OFE. Kwotaskładek odprowadzonych do OFE ogółem za okres objęty informacją (podana tylko w informacjiprzekazywanej ubezpieczonemu będącemu członkiem OFE) powinna być równa kwocie składek należnychOFE za okres objęty informacją. Kwota odprowadzonych składek może być niższa od kwotyskładek należnych OFE np. w przypadku, gdy za jakiś miesiąc płatnik nie dokonał wpłaty lub dokonałniepełnej wpłaty na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Wynika to z faktu, że warunkiem przekazaniaskładek do OFE jest m.in. dokonanie przez płatnika składek wpłat na FUS.13.4. Reklamacja ubezpieczonego w sprawie stanu konta w ZUSW przypadku stwierdzenia w informacji nieprawidłowości dotyczących danych identyfikacyjnychubezpieczonego, tj. imienia, nazwiska, numeru PESEL oraz serii i numeru dowodu osobistegoalbo paszportu (seria i numer dowodu osobistego albo paszportu podawane są tylko w przypadkubraku numerów PESEL), danych adresowych, kwot składek lub braku składek (w wysokości nominalnej– I filar), ubezpieczony powinien w pierwszej kolejności zwrócić się do płatnika składek (aktualnego– w przypadku nieprawidłowości dotyczących danych adresowych) w celu wyjaśnienia,czy w dokumentach przekazanych do ZUS zostały podane prawidłowe dane. Jeżeli w dokumentachprzekazanych do ZUS płatnik składek podał nieprawidłowe dane, powinien sporządzić i przekazaćdo ZUS dokumenty korygujące lub uzupełnić brakujące dokumenty ubezpieczeniowe.Jeżeli ubezpieczony ma kilku płatników składek i stwierdzi błąd w swoich danych, o sprawdzenieprawidłowości danych przekazanych do ZUS powinien zwrócić się do każdego z płatników.Płatnik składek ma obowiązek sprawdzić, czy przekazał do ZUS prawidłowe dane i ewentualnieje poprawić.Jeśli nie zgadzają się kwoty składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, ubezpieczonypowinien zgłosić do płatnika składek wniosek o sprostowanie tych danych. Płatnik maobowiązek rozpatrzyć ten wniosek w terminie 60 dni od dnia jego otrzymania. Jeśli stwierdzibłędy w przekazanych do ZUS dokumentach, musi sporządzić i przekazać do ZUS stosowne dokumentykorygujące w ciągu 30 dni od dnia przekazania ubezpieczonemu informacji o błędachw dokumentach ubezpieczeniowych (art. 50 ust. 2f i 2g ustawy systemowej).Jeśli płatnik popełnił błąd w imiennym raporcie miesięcznym, musi przekazać do ZUS raportkorygujący, który dołącza do deklaracji rozliczeniowej korygującej. Nie powinien jednak korygowaćraportu, jeśli błąd w raporcie polegał na zaniżeniu albo zawyżeniu podstawy wymiaruskładek o kwotę nie wyższą niż 2,20 zł. Zwolnienie z obowiązku sporządzenia korekty nie dotyczysytuacji, gdy raport został sporządzony za osobę, dla której wyznaczona jest zadeklarowanakwota (art. 41 ust. 6a i 6b ustawy systemowej).PRZYKŁADPracodawca rozliczył składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za pracownika,składając za niego imienny raport miesięczny ZUS RCA. W raporcie tym wykazał podstawęwymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości 2155 zł. Podczas kontroli okazało się,że za ten miesiąc faktycznie wypłacono pracownikowi wynagrodzenie w wysokości 2154 zł. Oznaczato, że w tym przypadku pracodawca nie ma obowiązku korygowania tego raportu, gdyżróżnica w podstawie wymiaru składek nie przekracza 2,20 zł.Gdy płatnik składek podał w dokumentach ubezpieczeniowych prawidłowe dane (identyfikacyjne,adresowe, dotyczące podstawy wymiaru składek i kwot składek), a ZUS ma błędnedane, ubezpieczony powinien zgłosić reklamację w ZUS. Reklamację w ZUS trzeba złożyć równieżwtedy, gdy płatnik już nie istnieje lub wyjaśnienie nieprawidłowości nie jest możliwe u płatnikaskładek z innych przyczyn.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 5. FUNDUSZ UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH [art. 51–52]127Reklamację zawsze należy składać w ZUS, jeśli w informacji o stanie konta zostaną stwierdzonenieprawidłowości dotyczące:■ ■ kwoty zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne,■ ■ kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego,■ ■ wysokości składek na otwarte fundusze emerytalne, należnych i odprowadzonych,a także w przypadku nieotrzymania informacji.Należy pamiętać, że istnieją sytuacje, gdy składka na ubezpieczenie emerytalne nie jest należnai w związku z tym płatnik składek nie przekazuje jej do ZUS. Dzieje się tak np. wtedy, gdy:■ ■ ubezpieczony cały miesiąc przebywał na zwolnieniu lekarskim, na urlopie bezpłatnym lubw danym miesiącu nie zostało mu wypłacone wynagrodzenie,■ ■ w trakcie danego roku zarobki ubezpieczonego przekroczyły kwotę rocznego ograniczeniapodstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, tj. 30-krotności prognozowanegoprzeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na ten rok – w takiej sytuacjinie należy opłacać składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od nadwyżki ponadtę kwotę (kwota ta wynosiła: w 1999 r. – 50 375,22 zł; w 2000 r. – 54 780,00 zł; w 2001 r.– 62 940,00 zł; w 2002 r. – 64 620,00 zł; w 2003 r. – 65 850,00 zł; w 2004 r. – 68 700,00 zł;w 2005 r. – 72 690,00 zł; w 2006 r. – 73 560,00 zł; w 2007 r. – 78 480,00 zł; w 2008 r.– 85 290,00 zł, w 2009 r. – 95 780 zł, w 2010 r. – 94 380 zł; w 2011 r. – 100 770,00 zł;a w 2012 r. wynosi 105 780 zł,■ ■ ubezpieczony podlegał tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu,■ ■ ubezpieczony będący płatnikiem składek na własne ubezpieczenia korzystał ze zwolnieniaz opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne. 4dee3bdd-54b9-4a94-ad12-bd9bde5c7551Rozdział 5Fundusz Ubezpieczeń SpołecznychArt. 51. [Fundusz Ubezpieczeń Społecznych]1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jestpaństwowym funduszem celowym, powołanymw celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeńspołecznych.2. Dysponentem FUS jest Zakład.Art. 52. [Przychody FUS]1. Przychody FUS pochodzą:1) ze składek na ubezpieczenia społeczne, niepodlegającychprzekazaniu na rzecz otwartychfunduszy emerytalnych;1a) ze środków rekompensujących kwoty składekprzekazanych na rzecz otwartych funduszyemerytalnych;2) (uchylony);3) z wpłat z budżetu państwa oraz z innych instytucji,przekazanych na świadczenia, którychwypłatę zlecono Zakładowi, z wyjątkiemświadczeń finansowanych z odrębnychrozdziałów budżetowych oraz wpłatz instytucji zagranicznych;4) z oprocentowania rachunków bankowych FUS;4a) z lokat dokonywanych w jednostki uczestnictwafunduszy rynku pieniężnego,o których mowa w art. 178 ustawy z dnia27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych(Dz.U. Nr 146, poz. 1546, z późn. zm.);5) z odsetek od nieterminowo regulowanychzobowiązań wobec FUS;6) ze zwrotu nienależnie pobranych świadczeń,wraz z odsetkami;7) z dodatkowej opłaty, o której mowaw art. 24 ust. 1, i z opłaty prolongacyjnej;8) z dotacji z budżetu państwa;9) ze środków FRD, o których mowa w art. 59;10) z innych tytułów.PRAWO dla kadr i płac

128 [art. 53–56] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH2. Składkę na ubezpieczenia społeczne zaliczasię do przychodów FUS w miesiącu następującympo miesiącu, za który składka jest należna.3. (uchylony).4. Minister właściwy do spraw finansów publicznychprzekazuje na rachunek bankowy FunduszuUbezpieczeń Społecznych środki, o którychmowa w ust. 1 pkt 1a, w terminie 3 dni poprzedstawieniu przez Zakład wniosku zawierającegoinformacje o terminie i wysokości składekprzekazanych na rzecz otwartych funduszyemerytalnych.Art. 53. [Dotacje z budżetu państwa]1. W granicach określonych w ustawie budżetowejFUS może otrzymywać z budżetu państwadotacje i nieoprocentowane pożyczki.2. Dotacje i pożyczki, o których mowaw ust. 1, mogą być przeznaczone wyłącznie nauzupełnienie środków na wypłaty świadczeńgwarantowanych przez państwo, jeżeli przychodyprzekazywane na rachunki funduszy określonychw art. 55 pkt 1–4 oraz środki zgromadzonena funduszach rezerwowych nie zapewniają pełneji terminowej wypłaty świadczeń finansowanychz przychodów FUS.3. Za zgodą ministra właściwego do spraw finansówpublicznych FUS może zaciągać kredyty.Art. 54. [Finansowanie ze środków FUS]Ze środków zgromadzonych w FUS finansowanesą:1) wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego,rentowego, chorobowego oraz wypadkowego;2) wydatki na prewencję rentową;3) spłaty kredytów i pożyczek wraz z odsetkami,zaciąganych w celu wypłaty świadczeńz FUS;4) odsetki za nieterminowe wypłaty świadczeń;5) należności dla płatników składek, o którychmowa w art. 3 ust. 2;6) wydatki związane z realizacją zadań, o którychmowa w art. 52 ust. 1 pkt 3;7) (uchylony);8) odpisy stanowiące przychody Zakładu,o których mowa w art. 76 ust. 1 pkt 1;9) wydatki na pokrycie niedoboru środków niezbędnychdo zapewnienia wypłat emeryturkapitałowych;10) emerytury kapitałowe, środki gwarantowaneoraz jednorazowe wypłaty, ustalane zeskładek zewidencjonowanych na subkoncie,o którym mowa w art. 40a.Art. 55. [Fundusze FUS]W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:1) emerytalny, z którego są finansowane wypłatyemerytur i wydatki, o których mowaw art. 54 pkt 9 i 10;2) rentowy, z którego są finansowane:a) wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy,rent szkoleniowych, rent rodzinnych,dodatków do rent rodzinnych dla sierotzupełnych, dodatków pielęgnacyjnych,b) wypłaty emerytur przyznanych z urzęduzamiast rent z tytułu niezdolności dopracy osobom urodzonym przed dniem1 stycznia 1949 r., które nie mają okresuskładkowego i nieskładkowego wynoszącegoco najmniej 20 lat dla kobiet i conajmniej 25 lat dla mężczyzn,c) wypłaty zasiłków pogrzebowych,d) świadczenia zlecone Zakładowi do wypłatypodlegające finansowaniu z budżetupaństwa, a takżee) wydatki na prewencję rentową;3) chorobowy, z którego finansowane są świadczeniaokreślone w odrębnych przepisach;4) wypadkowy, z którego finansowane sąświadczenia określone w odrębnych przepisach,a także koszty prewencji wypadkowejokreślone w odrębnych przepisach;5) rezerwowe dla:a) ubezpieczeń rentowych oraz chorobowego,b) ubezpieczenia wypadkowego.Art. 56. [Fundusze rezerwowe]1. Fundusze rezerwowe tworzy się:1) dla ubezpieczeń rentowych oraz chorobowegoze środków pozostających w dniukwiecień 2012

ROZDZIAŁ 5 – KOMENTARZ [art. 51–57]12931 grudnia każdego roku na rachunkach funduszy,o których mowa w art. 55 pkt 2 i 3, pomniejszonycho kwoty niezbędne do zapewnieniawypłat świadczeń przypadających napierwszy miesiąc kolejnego roku;2) dla ubezpieczenia wypadkowego ze środkówpozostających w dniu 31 grudnia każdegoroku na rachunku funduszu wypadkowego,pomniejszonych o kwoty niezbędne dozapewnienia wypłat świadczeń przypadającychna pierwszy miesiąc kolejnego roku;3) z odsetek od ulokowanych środków funduszyrezerwowych.2. Środki funduszy rezerwowych mogą byćwykorzystane jedynie na uzupełnienie niedoborówfunduszy: rentowego, chorobowego i wypadkowego.3. Środki funduszy rezerwowych mogą byćlokowane jedynie na lokatach bankowych, w papierachwartościowych emitowanych przezSkarb Państwa oraz w jednostkach uczestnictwafunduszy rynku pieniężnego, o którychmowa w art. 178 ustawy z dnia 27 maja 2004 r.o funduszach inwestycyjnych, chyba że RadaMinistrów, na wniosek Prezesa Zakładu, zezwolina ulokowanie środków w inny sposób.4. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, w porozumieniu z ministremwłaściwym do spraw finansów publicznych,określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowezasady gospodarki finansowej oraz zasady lokowaniaśrodków FUS.Art. 57. [Prewencja rentowa]W ustawie budżetowej określa się coroczniekwotę wydatków na prewencję rentową w wysokoścido 0,4% wydatków na świadczenia z ubezpieczeniaemerytalnego, rentowego, chorobowegoi wypadkowego, przewidzianych w planiefinansowym FUS na dany rok budżetowy.KOMENTARZ Rozdział 5. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych [art. 51–57]W celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznychzostał powierzony do dyspozycji państwowy fundusz celowy – Fundusz Ubezpieczeń Społecznych(FUS).Przychody FUS pochodzą m.in. od płatników składek i ubezpieczonych, w szczególności z:■ ■ wpłat składek na ubezpieczenia społeczne (poza częścią składki na ubezpieczenie emerytalneprzekazywanej do otwartego funduszu emerytalnego),■ ■ odsetek od nieterminowo regulowanych zobowiązań z tytułu składek,■ ■ zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z odsetkami,■ ■ opłaty dodatkowej i opłaty prolongacyjnej, do której uregulowania ZUS zobowiązał płatnika.Fundusz jest ponadto zasilany środkami z budżetu państwa. Część jego przychodów pochodzitakże z oprocentowania rachunków bankowych i z lokat.Zgromadzone w ramach FUS przychody są przekazywane na cztery główne fundusze, z którychfinansowane są konkretne rodzaje zadań wymienione w art. 55 ustawy systemowej. Są tofundusze:■ ■ emerytalny (z którego przede wszystkim jest realizowana wypłata emerytur),■ ■ rentowy (z którego pokrywane są koszty prewencji rentowej oraz następuje wypłata m.in.rent, dodatków pielęgnacyjnych, emerytur przyznanych z urzędu zamiast renty, zasiłków pogrzebowych),■ ■ chorobowy (z którego są finansowane świadczenia z tytułu choroby lub macierzyństwa,a także wynagrodzenie dla płatników składek z tytułu ustalania uprawnień i wypłacania zasiłkówz ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego w wysokości 0,1% kwoty prawidłowonaliczonych świadczeń),PRAWO dla kadr i płac

130 [art. 58–60] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH■ ■ wypadkowy (z którego są finansowane świadczenia przysługujące w związku z wypadkiemprzy pracy lub chorobą zawodową oraz koszty prewencji wypadkowej).Dodatkowo w ramach FUS tworzone są dwa fundusze rezerwowe – dla ubezpieczeń rentowychi chorobowego oraz dla ubezpieczenia wypadkowego. Fundusze te mogą być wykorzystanejedynie na uzupełnienie niedoborów funduszy rentowego, chorobowego i wypadkowego.0df5b2dc-07e0-4db3-8f84-fa68ea0c5b65Rozdział 6Fundusz Rezerwy DemograficznejArt. 58. [Fundusz Rezerwy Demograficznej]1. Dla ubezpieczeń emerytalnych ze środkówpozostających w dniu 31 grudnia każdegoroku na rachunku funduszu emerytalnego, pomniejszonycho kwotę niezbędną na zapewnieniewypłat świadczeń przypadających na pierwszymiesiąc kolejnego roku – tworzy się FunduszRezerwy Demograficznej.2. FRD zasilany jest także:1) ze środków, o których mowa w art. 22 ust. 4;2) Z przekazywanych środków z prywatyzacjimienia Skarbu Państwa w wysokości 40%przychodów z ogólnej kwoty brutto, pomniejszonejo kwoty obowiązkowych odpisówna fundusz celowy, o którym mowaw art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji(Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, z późn.zm.), uzyskanej ze wszystkich procesówprywatyzacyjnych prowadzonych w danymroku;3) z przychodów od środków FRD ulokowanychzgodnie z art. 63 ust. 2 i art. 65 ust. 2 i 4;4) z odsetek uzyskanych z lokat na rachunkachprowadzonych przez Zakład, a niestanowiącychprzychodów FUS i Zakładu;5) z innych źródeł.Art. 59. [Środki FRD]1. Środki FRD mogą być wykorzystane wyłączniena:1) uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznychniedoboru funduszu emerytalnego,o którym mowa w art. 55 pkt 1, z zastrzeżeniemust. 3 i art. 112 ust. 1;2) nieoprocentowaną pożyczkę uzupełniającąśrodki funduszu emerytalnego na bieżącąwypłatę świadczeń, zapewniającą płynnośćfinansową FUS, zwrotną w terminie niedłuższym niż 6 miesięcy od dnia otrzymaniaśrodków przez FUS.2. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia,może zarządzić wykorzystanie środkówFRD na cel, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, mającna względzie konieczność zapewnienia wypłatyświadczeń finansowanych z funduszu emerytalnego.2a. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia,może zarządzić wykorzystanie środków FRDna cel, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, określająctermin i sposób zwrotu pożyczki, mając na względziekonieczność zapewnienia wypłaty świadczeńfinansowanych z funduszu emerytalnego.3. Koszty bieżącego zarządzania środkamiFRD finansowane są z jego środków. Wysokośćśrodków na zarządzanie określana jest coroczniew planie finansowym FRD.Art. 60. [Osobowość prawna FRD]1. FRD posiada osobowość prawną.2. Statut FRD nadaje minister właściwy dospraw zabezpieczenia społecznego, w drodzerozporządzenia.3. Organem FRD jest Zakład.4. Środkami FRD dysponuje Zakład, z zastrzeżeniemart. 59 i 64.5. Zakład reprezentuje FRD w sposób określonydla reprezentacji Zakładu w jego statucie.6. Siedzibą FRD jest siedziba Zakładu.7. Nazwa FRD jest prawnie chroniona.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 6. FUNDUSZ REZERWY DEMOGRAFICZNEJ [art. 61–65]131Art. 61. [Gospodarka finansowa FRD]1. Gospodarka finansowa FRD odbywa sięna podstawie wieloletniej prognozy kroczącejdochodów i wydatków funduszu emerytalnego.2. Podstawą prognozy, o której mowaw ust. 1, są w szczególności założenia dotyczącesytuacji demograficznej i społeczno--ekonomicznej kraju, a zwłaszcza założeniadotyczące płodności, umieralności, wzrostugospodarczego, wysokości zarobków, migracji,inflacji, stopy bezrobocia, struktury populacjiw podziale na poszczególne grupy zawodoweoraz grupy znajdujące się poza siłąroboczą, oraz wskaźniki waloryzacji składeki świadczeń wypłacanych z ubezpieczeń społecznych.3. Prognoza, o której mowa w ust. 1, sporządzanajest przez Zarząd Zakładu.4. Prognoza, o której mowa w ust. 3, jestprzedstawiana Radzie Ministrów co 3 lata, dodnia 30 czerwca, wraz z opinią aktuariusza działającegona podstawie przepisów o działalnościubezpieczeniowej. Wyboru aktuariusza dokonujeminister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego w drodze konkursu.5. Prognoza publikowana jest coroczniew Biuletynie Informacyjnym. Zakres publikacjiokreśli minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, w drodze rozporządzenia.Art. 62. [Gwarancje budżetu państwa]FRD nie może zaciągać pożyczek lub kredytów.Budżet państwa gwarantuje wypłatę świadczeńemerytalnych z FUS.Art. 63. [Obrót środkami FRD]1. FRD lokuje swoje środki w celu osiągnięciaich maksymalnego bezpieczeństwa i rentowności.2. Do dnia 31 grudnia 2001 r. FRD lokujeswoje środki w bonach i obligacjach skarbowychoraz innych papierach wartościowych emitowanychprzez Skarb Państwa.3. FRD lokuje swoje środki, ze środków,o których mowa w art. 58 ust. 2 pkt 2, w papierachwartościowych emitowanych przez SkarbPaństwa.Art. 64. [Zarządzanie środkami FRD]1. Po zgromadzeniu przez FRD środkówwyższych niż 250 000 tys. zł zarządzanie środkamiFRD może być powierzone przez Zakładuprawnionemu podmiotowi zewnętrznemu nazasadach określonych w ustawie i umowie o zarządzaniu.2. Wybór zarządzającego środkami FRD odbywasię w trybie negocjacji z ogłoszeniem lubnegocjacji bez ogłoszenia. Przepisy o zamówieniachpublicznych stosuje się odpowiednio.Art. 65. [Ograniczenia w zarządzaniu środkamiFRD]1. Żadnemu podmiotowi lub grupie podmiotówzwiązanych, w rozumieniu przepisów o organizacjii funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, nie możebyć powierzone w zarządzanie więcej niż:1) 40% środków FRD, jeżeli wartość tych środkównie przekracza 1 000 000 tys. zł;2) 25% środków FRD, jeżeli wartość tych środkówprzekracza 1 000 000 tys. zł, a nie przekracza2 000 000 tys. zł;3) 15% środków FRD, jeżeli wartość tych środkówprzekracza 2 000 000 tys. zł.2. Zarządzający jest obowiązany, z zastrzeżeniemust. 3 i 4, lokować środki FRD tylkow kraju i wyłącznie w:1) bonach, obligacjach skarbowych i innych papierachwartościowych Skarbu Państwa;2) papierach wartościowych emitowanychprzez gminy, związki gmin i miasto stołeczneWarszawa;3) dłużnych papierach wartościowych gwarantowanychprzez Skarb Państwa;4) akcjach i obligacjach zdematerializowanychzgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 lipca2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi(Dz.U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.);5) obligacjach emitowanych przez spółki publicznew rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca2005 r. o ofercie publicznej i warunkachwprowadzania instrumentów finansowychdo zorganizowanego systemu obrotu orazo spółkach publicznych (Dz.U. z 2009 r.Nr 185, poz. 1439);6) (uchylony).PRAWO dla kadr i płac

132 [art. 66] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH3. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, w porozumieniu z ministremwłaściwym do spraw finansów publicznych,określi, w drodze rozporządzenia:1) obowiązkowe istotne elementy, które powinnazawierać umowa o zarządzanie środkamiFRD, z uwzględnieniem w szczególnościokreślenia obowiązków i praw uprawnionegopodmiotu zewnętrznego oraz opłaty za zarządzanie;2) dopuszczalne proporcje udziału poszczególnychlokat środków FRD, z uwzględnieniemryzyka inwestycyjnego i celów powołaniaFRD;3) sposób lokowania środków, ze środków,o których mowa w art. 58 ust. 2 pkt 2,z uwzględnieniem w szczególności terminówzakupu papierów wartościowych;4) szczegółowy sposób ustalania kosztów,o których mowa w art. 59 ust. 3, z uwzględnieniemw szczególności kosztów, któremogą być uznane za koszty zarządzaniaśrodkami FRD.3a. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, w porozumieniu z ministremwłaściwym do spraw finansów publicznych,może określić, w drodze rozporządzenia, inneformy lokowania środków FRD, z uwzględnieniembezpieczeństwa i rentowności lokat.4. Środki FRD mogą być lokowane przez Zakładtakże bezpośrednio w jednostkach uczestnictwafunduszy inwestycyjnych wybranychw trybie, o którym mowa w art. 64, jeżeli ich politykainwestycyjna określona w statucie i faktycznierealizowana nie jest sprzeczna z wymogamiokreślonymi w ust. 2 i 3.KOMENTARZ Rozdział 6. Fundusz Rezerwy Demograficznej [art. 58–65]W celu zapewnienia ciągłości wypłaty świadczeń z funduszu emerytalnego został utworzonyFundusz Rezerwy Demograficznej (FRD), którym dysponuje ZUS. Celem tego funduszu jestgromadzenie i pomnażanie rezerw finansowych przeznaczonych na uzupełnianie niedoborówfunduszu emerytalnego, wynikających z przyczyn demograficznych.Finanse zgromadzone w ramach tego funduszu pochodzą m.in.:■ ■ ze środków, jakie zostały na koniec poprzedniego roku na rachunku funduszu emerytalnego,pomniejszonych o kwotę niezbędną do wypłaty świadczeń za styczeń bieżącego roku,■ ■ z części składki na ubezpieczenie emerytalne (od 2009 r. w wysokości 0,35% podstawy wymiarutej składki), f5f5c811-5073-422b-ab31-eca9851f860a■ ■ ze środków z prywatyzacji Skarbu Państwa.FRD jest funduszem „awaryjnym”, uruchamianym wyłącznie na podstawie rozporządzeniaRady Ministrów. Możliwość powierzenia zarządzania środkami zgromadzonymi w ramach FRDoraz ich lokowania może się odbywać wyłącznie na zasadach określonych w art. 63–65 ustawysystemowej. Fundusz ten posiada osobowość prawną, ale nie może zaciągać pożyczek ani kredytów.Wypłatę świadczeń z funduszu emerytalnego gwarantuje budżet państwa.Rozdział 7Zakład Ubezpieczeń SpołecznychArt. 66. [Zakład Ubezpieczeń Społecznych]1. Zakład jest państwową jednostką organizacyjnąi posiada osobowość prawną. SiedzibąZakładu jest miasto stołeczne Warszawa.2. Nadzór nad zgodnością działań Zakładuz obowiązującymi przepisami sprawuje ministerwłaściwy do spraw zabezpieczenia społecznego.Nadzór ten nie może dotyczyć spraw indy-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 7. ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH [art. 67–68]133widualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnej.3. Zakład działa na podstawie niniejszej ustawyoraz innych ustaw regulujących poszczególnezakresy jego działalności.4. W zakresie prowadzonej działalności,o której mowa w art. 68–71, Zakładowi przysługująśrodki prawne właściwe organom administracjipaństwowej.5. W postępowaniu administracyjnym organemwyższego stopnia w stosunku do terenowychjednostek organizacyjnych Zakładu jestPrezes Zakładu.Art. 67. [Organizacja ZUS]1. W skład Zakładu wchodzą:1) centrala;2) terenowe jednostki organizacyjne.2. (uchylony).Art. 68. [Zakres działania ZUS]1. Do zakresu działania Zakładu należy międzyinnymi:1) realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych,a w szczególności:a) stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeńspołecznych.b) ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeńspołecznych oraz wypłacanietych świadczeń, chyba że na mocy odrębnychprzepisów obowiązki te wykonująpłatnicy składek,c) wymierzanie i pobieranie składek naubezpieczenia społeczne, ubezpieczeniezdrowotne. Fundusz Pracy, FunduszGwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,d) prowadzenie rozliczeń z płatnikami składekz tytułu należnych składek i wypłacanychprzez nich świadczeń podlegającychfinansowaniu z funduszyubezpieczeń społecznych lub innych źródeł,e) prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonychi kont płatników składek,f) orzekanie przez lekarzy orzeczników Zakładuoraz komisje lekarskie Zakładu dlapotrzeb ustalania uprawnień do świadczeńz ubezpieczeń społecznych;1a) opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresuzabezpieczenia społecznego;2) realizacja umów i porozumień międzynarodowychw dziedzinie ubezpieczeń społecznych;2a) wystawianie osobom uprawnionym do emeryturi rent z ubezpieczeń społecznychimiennych legitymacji emeryta–rencisty, potwierdzającychstatus emeryta–rencisty;3) dysponowanie środkami finansowymi funduszówubezpieczeń społecznych oraz środkamiFunduszu Alimentacyjnego;4) opracowywanie aktuarialnych analiz i prognozw zakresie ubezpieczeń społecznych;5) kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolnoścido pracy;6) kontrola wykonywania przez płatników składeki przez ubezpieczonych obowiązkóww zakresie ubezpieczeń społecznych orazinnych zadań zleconych Zakładowi;7) wydawanie Biuletynu Informacyjnego;8) popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniachspołecznych.2. W ramach realizacji zadań określonychw ust. 1 pkt 1 lit. f i pkt 5 oraz zadań związanychz orzekaniem przez lekarzy orzecznikówi komisji lekarskiej Zakładu dla potrzeb ustalaniauprawnień do świadczeń innych niż z ubezpieczeńspołecznych Zakład udziela zamówieńna dodatkowe opinie lekarza konsultanta lubpsychologa oraz wyniki czasowej obserwacjiszpitalnej – zgodnie z potrzebami orzecznictwalekarskiego z wyłączeniem przepisów o zamówieniachpublicznych.3. Przepis ust. 1 pkt 2a stosuje się odpowiedniodo osób uprawnionych do emerytur i rentwypłacanych przez Zakład w ramach zadań zleconychna mocy odrębnych przepisów.4. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego określi, w drodze rozporządzenia,wzór legitymacji emeryta–rencisty, tryb jejwydawania, wymiany lub zwrotu, a także zakresinformacji, jakie legitymacje mogą zawierać, kierującsię koniecznością zapewnienia sprawnościpostępowania przy wydawaniu legitymacji emeryta–rencisty.PRAWO dla kadr i płac

134 [art. 69–73] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHArt. 69. [Działalność ZUS w zakresie prewencjirentowej]1. Do zakresu działania Zakładu należy takżeprowadzenie prewencji rentowej, obejmującej:1) rehabilitację leczniczą ubezpieczonych zagrożonychcałkowitą lub częściową niezdolnościądo pracy, osób uprawnionych dozasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnegopo ustaniu tytułu do ubezpieczeniachorobowego lub wypadkowego,a także osób pobierających rentę okresowąz tytułu niezdolności do pracy;2) badania i analizy przyczyn niezdolności dopracy;3) inne działania prewencyjne.2. W ramach prewencji rentowej Zakład:1) kieruje ubezpieczonych i osoby, o którychmowa w ust. 1 pkt 1, do ośrodków rehabilitacyjnych;2) może tworzyć i prowadzić własne ośrodki rehabilitacyjne;3) udziela zamówień na usługi rehabilitacyjnew innych ośrodkach;4) prowadzi we własnym zakresie badaniai analizy przyczyn niezdolności do pracy;5) może zamawiać przeprowadzanie przez innepodmioty badań naukowych dotyczących przyczynniezdolności do pracy oraz metod i rozwiązańzapobiegających niezdolności do pracy;6) może finansować inne działania dotycząceprewencji rentowej.3. Do zamówień, o których mowa w ust. 2pkt 3, nie stosuje się przepisów o zamówieniachpublicznych.4. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia,szczegółowe zasady i tryb:1) kierowania na rehabilitację leczniczą;2) (uchylony);3) udzielania zamówień na usługi rehabilitacyjne.Art. 70. [Prognoza sytuacji finansowej ZUS]1. Zakład sporządza dla każdego funduszuwymienionego w art. 55 pkt 1–4 prognozę sytuacjifinansowej na najbliższy rok obrotowy. Rachunekjest zestawieniem przewidywanych zobowiązańi wpływów na dany rok z tytułu składeki innych źródeł.2. Dla kolejnych 5 lat obrotowych Zakładsporządza dla każdego z funduszy uproszczonyrachunek ubezpieczeń. Przepis art. 61 ust. 2stosuje się odpowiednio.Art. 71. [Inne zadania ZUS]1. Zakład wykonuje również zadania powierzonena podstawie innych ustaw.2. Zakład może wykonywać inne zlecone zadaniaz dziedziny ubezpieczeń lub zabezpieczeniaspołecznego.3. Zadania, o których mowa w ust. 1 i 2, Zakładwykonuje odpłatnie, na zasadach określonychw przepisach lub w umowach albo w porozumieniachzawartych z jednostką zlecającą.Art. 71a. [Doręczenie pism i decyzji ZUS]1. Zakład może przesyłać pisma i decyzje listemzwykłym.2. W razie sporu ciężar dowodu doręczeniapisma lub decyzji, o których mowa w ust. 1, spoczywana Zakładzie.Art. 71b. [Świadczenia zagraniczne]1. Zakład może pośredniczyć w przekazywaniuświadczeń zleconych przez zagraniczneinstytucje do wypłaty osobom uprawnionym zamieszkałymw Polsce poprzez wystawianie zleceńdewizowych do realizacji wypłat tych świadczeńprzez banki.2. Koszty realizacji wypłat świadczeń, o którychmowa w ust. 1, ponosi Zakład.Art. 72. [Organy ZUS]Organami Zakładu są:1) Prezes Zakładu;2) Zarząd, którego przewodniczącym jestz urzędu Prezes Zakładu;3) Rada Nadzorcza Zakładu.Art. 73. [Prezes ZUS]1. Działalnością Zakładu kieruje Prezes Zakładu,który reprezentuje Zakład na zewnątrz.2. prezesa Zakładu powołuje Prezes RadyMinistrów, na wniosek ministra właściwego dospraw zabezpieczenia społecznego, spośródosób wyłonionych w drodze otwartego i kon-kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 7. ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH [art. 73a]135kurencyjnego naboru. Prezes Rady Ministrówodwołuje Prezesa Zakładu na wniosek ministrawłaściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.2a. (uchylony).2b. (uchylony).2c. (uchylony).3. Do zakresu działania Prezesa Zakładu należyw szczególności:1) kierowanie pracami Zarządu;2) koordynowanie współpracy Zakładu z urzędamiadministracji rządowej, w tym w szczególnościz Komisją Nadzoru Finansowego,a także z innymi organami rentowymi;3) tworzenie, przekształcanie i znoszenie terenowychjednostek organizacyjnych orazokreślanie ich siedziby, właściwości terytorialneji rzeczowej;4) powoływanie i odwoływanie kierownikówjednostek organizacyjnych Zakładu, ich zastępcóworaz głównych księgowych;5) zwierzchni nadzór nad orzecznictwem lekarskimdla celów ubezpieczeń społecznych;6) przyznawanie świadczeń w drodze wyjątku;7) spełnianie funkcji pracodawcy w rozumieniuprzepisów Kodeksu pracy;8) zatwierdzanie projektów dotyczących administrowaniaśrodkami FRD.Art. 73a. [Kandydat na prezesa ZUS]1. Stanowisko Prezesa Zakładu może zajmowaćosoba, która:1) posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny;2) jest obywatelem polskim;3) korzysta z pełni praw publicznych;4) nie była skazana prawomocnym wyrokiemza umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwoskarbowe;5) posiada kompetencje kierownicze;6) posiada co najmniej 6-letni staż pracy, w tymco najmniej 3-letni staż pracy na stanowiskukierowniczym;7) posiada wykształcenie i wiedzę z zakresuspraw należących do właściwości Zakładu.2. Informację o naborze na stanowisko PrezesaZakładu ogłasza się przez umieszczenieogłoszenia w miejscu powszechnie dostępnymw siedzibie Zakładu oraz w Biuletynie InformacjiPublicznej, o którym mowa w ustawie z dnia6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej(Dz.U. Nr 112, poz. 1198, z późn. zm.),i Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii PrezesaRady Ministrów. Ogłoszenie powinno zawierać:1) nazwę i adres Zakładu;2) określenie stanowiska;3) wymagania związane ze stanowiskiem wynikającez przepisów prawa;4) zakres zadań wykonywanych na stanowisku;5) wskazanie wymaganych dokumentów;6) termin i miejsce składania dokumentów;7) informację o metodach i technikach naboru.3. Termin, o którym mowa w ust. 2 pkt 6, niemoże być krótszy niż 10 dni od dnia opublikowaniaogłoszenia w Biuletynie Informacji PublicznejKancelarii Prezesa Rady Ministrów.4. Nabór na stanowisko Prezesa Zakładuprzeprowadza zespół, powołany przez ministrawłaściwego do spraw zabezpieczenia społecznego,liczący co najmniej 3 osoby, których wiedzai doświadczenie dają rękojmię wyłonienianajlepszych kandydatów. W toku naboru oceniasię doświadczenie zawodowe kandydata, wiedzęniezbędną do wykonywania zadań na stanowisku,na które jest przeprowadzany nabór, orazkompetencje kierownicze.5. Ocena wiedzy i kompetencji kierowniczych,o których mowa w ust. 4, może być dokonanana zlecenie zespołu przez osobę niebędącączłonkiem zespołu, która posiada odpowiedniekwalifikacje do dokonania tej oceny.6. Członek zespołu oraz osoba, o którejmowa w ust. 5, mają obowiązek zachowaniaw tajemnicy informacji dotyczących osób ubiegającychsię o stanowisko, uzyskanych w trakcienaboru.7. W toku naboru zespół wyłania nie więcejniż 3 kandydatów, których przedstawia ministrowiwłaściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego.8. Z przeprowadzonego naboru zespół sporządzaprotokół zawierający:1) nazwę i adres Zakładu;PRAWO dla kadr i płac

136 [art. 74] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH2) określenie stanowiska, na które był prowadzonynabór, oraz liczbę kandydatów;3) imiona, nazwiska i adresy nie więcej niż3 najlepszych kandydatów uszeregowanychwedług poziomu spełniania przez nich wymagańokreślonych w ogłoszeniu o naborze;4) informację o zastosowanych metodachi technikach naboru;5) uzasadnienie dokonanego wyboru albo powodyniewyłonienia kandydata;6) skład zespołu.9. Wynik naboru ogłasza się niezwłocznieprzez umieszczenie informacji w biuletynach informacjipublicznej, o których mowa w ust. 2. Informacjao wyniku naboru zawiera:1) nazwę i adres Zakładu;2) określenie stanowiska, na które był prowadzonynabór;3) imiona, nazwiska wybranych kandydatóworaz ich miejsca zamieszkania w rozumieniuprzepisów Kodeksu cywilnego albo informacjęo niewyłonieniu kandydata.10. Umieszczenie w Biuletynie InformacjiPublicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrówogłoszenia o naborze oraz o wyniku tego naborujest bezpłatne.Art. 74. [Zarząd ZUS]1. Zarząd Zakładu składa się z Prezesa Zakładuoraz z 2–4 osób, powoływanych i odwoływanychprzez Radę Nadzorczą Zakładu, nawniosek Prezesa Zakładu.2. Zarząd kieruje działaniami Zakładu w zakresieniezastrzeżonym dla Prezesa Zakładu.3. Do zadań Zarządu należy w szczególności:1) bieżące zarządzanie funduszami, którychdysponentem jest Zakład;2) przygotowywanie projektów dotyczącychadministrowania środkami FRD;3) prowadzenie gospodarki finansowej Zakładu;4) opracowywanie projektu rocznego planu finansowegoFUS i FRD oraz przekazywaniego w trybie określonym w przepisach dotyczącychprac nad projektem budżetu państwa– po zaopiniowaniu przez Radę NadzorcząZakładu – ministrowi właściwemu dospraw zabezpieczenia społecznego;5) sporządzanie rocznych sprawozdań finansowychZakładu, FUS i FRD i przedkładanieich – po zaopiniowaniu przez biegłego rewidentaniebędącego pracownikiem Zakładu– ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczeniaspołecznego;5a) sporządzanie rocznych sprawozdań z wykonaniaplanów finansowych FUS i FRD i przedkładanieich – po zaopiniowaniu przez RadęNadzorczą Zakładu – ministrowi właściwemudo spraw zabezpieczenia społecznego;6) przedstawianie Radzie Nadzorczej Zakładuinformacji o pracy Zakładu – w formie, zakresiei terminach określonych przez RadęNadzorczą Zakładu;7) (uchylony);8) sporządzanie planu finansowego Zakładui sprawozdań z jego wykonania oraz przedkładanieich – po zatwierdzeniu przez RadęNadzorczą Zakładu – ministrowi właściwemudo spraw zabezpieczenia społecznego;9) opracowywanie rocznych sprawozdańz działalności Zakładu i przedkładanie ich– po zatwierdzeniu przez Radę NadzorcząZakładu – ministrowi właściwemu do sprawzabezpieczenia społecznego;10) sporządzanie wieloletniej prognozy kroczącejdochodów i wydatków funduszu emerytalnego,o której mowa w art. 61 ust. 3.3a. W sprawozdaniu z wykonania planu finansowegoZakładu, o którym mowa w ust. 3pkt 8, podaje się także informację o kwocie składeknależnych, o których mowa w art. 40 ust. 1pkt 1, nieopłaconych przez płatników składek.4. Tryb pracy Zarządu określa regulaminuchwalany przez Radę Nadzorczą Zakładu.5. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego, na wniosek Prezesa Zakładu,zaopiniowany przez Radę Nadzorczą Zakładu,nadaje, w drodze rozporządzenia, statut Zakładowi,w którym określa w szczególności:1) strukturę organizacyjną Zakładu oraz zakresrzeczowy działania centrali i terenowych jednostekorganizacyjnych Zakładu;2) tryb funkcjonowania i kompetencje organówZakładu.6. (uchylony).kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 7. ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH [art. 74a–75]137Art. 74a. [Rekrutacja pracowników ZUS]1. Nabór kandydatów do zatrudnienia na wolnestanowiska pracy w Zakładzie jest otwartyi konkurencyjny.2. Ogłoszenie o naborze zamieszcza sięw Biuletynie Informacji Publicznej, o którymmowa w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępiedo informacji publicznej, oraz w miejscupowszechnie dostępnym w jednostce organizacyjnej,w której jest prowadzony nabór.Art. 74b. [Rekrutacja pracowników ZUS]Informacje o kandydatach, którzy zgłosilisię do naboru, stanowią informację publicznąw zakresie objętym wymaganiami określonymiw ogłoszeniu o naborze.Art. 74c. [Rekrutacja pracowników ZUS]Termin do składania dokumentów, określonyw ogłoszeniu o naborze, nie może być krótszyniż 14 dni od dnia opublikowania tego ogłoszeniaw Biuletynie Informacji Publicznej.Art. 74d. [Rekrutacja pracowników ZUS]1. Po upływie terminu do składania dokumentówokreślonego w ogłoszeniu o naborze niezwłocznieupowszechnia się listę kandydatów,którzy spełniają wymagania formalne określonew ogłoszeniu o naborze, przez umieszczenie jejw miejscu powszechnie dostępnym w jednostceorganizacyjnej, w której jest prowadzony nabór,a także przez opublikowanie jej w Biuletynie InformacjiPublicznej.2. Lista, o której mowa w ust. 1, zawieraimię i nazwisko kandydata oraz jego miejsce zamieszkaniaw rozumieniu przepisów Kodeksucywilnego.Art. 74e. [Rekrutacja pracowników ZUS]1. Sporządza się protokół przeprowadzonegonaboru kandydatów do zatrudnienia na wolnestanowiska pracy w Zakładzie.2. Protokół zawiera w szczególności:1) określenie stanowiska pracy, na które byłprowadzony nabór, liczbę kandydatów orazimiona, nazwiska i adresy nie więcej niż5 najlepszych kandydatów uszeregowanychwedług poziomu spełniania przez nich wymagańokreślonych w ogłoszeniu o naborze;2) informację o zastosowanych metodachi technikach naboru;3) uzasadnienie dokonanego wyboru.Art. 74f. [Rekrutacja pracowników ZUS]1. Informację o wyniku naboru upowszechniasię w terminie 14 dni od dnia zatrudnienia wybranegokandydata albo zakończenia naboru,w przypadku gdy w jego wyniku nie doszło dozatrudnienia żadnego kandydata.2. Informacja, o której mowa w ust. 1, zawiera:1) nazwę i adres urzędu;2) określenie stanowiska pracy;3) imię i nazwisko kandydata oraz jego miejscezamieszkania w rozumieniu przepisów Kodeksucywilnego;4) uzasadnienie dokonanego wyboru kandydataalbo uzasadnienie niezatrudnienia żadnegokandydata.3. Informację o wyniku naboru upowszechniasię w Biuletynie Informacji Publicznej i w miejscupowszechnie dostępnym w jednostce organizacyjnej,w której był prowadzony nabór.Art. 74g. [Rekrutacja pracowników ZUS]Jeżeli stosunek pracy osoby wyłonionejw drodze naboru ustał w ciągu 3 miesięcy oddnia nawiązania stosunku pracy, można zatrudnićna tym samym stanowisku kolejną osobęspośród najlepszych kandydatów wymienionychw protokole tego naboru. Przepisy art. 74f stosujesię odpowiednio.Art. 75. [Rada Nadzorcza ZUS]1. Rada Nadzorcza Zakładu jest powoływanaprzez Prezesa Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję,z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b, przy czym:1) 4 członków, w tym przewodniczący Rady,powoływanych jest na wniosek ministrawłaściwego do spraw zabezpieczenia społecznego,złożony w porozumieniu z ministremwłaściwym do spraw finansów publicznych;2) po 1 członku jest powoływanych na wniosekkażdej z organizacji pracodawców, repre-PRAWO dla kadr i płac

138 [art. 75a–76] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHzentatywnej w rozumieniu ustawy z dnia 6lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do SprawSpołeczno-Gospodarczych i wojewódzkichkomisjach dialogu społecznego (Dz.U.Nr 100, poz. 1080, z późn. zm.), zwanej dalej„ustawą o Trójstronnej Komisji do SprawSpołeczno-Gospodarczych”;3) po 1 członku jest powoływanych na wniosekkażdej organizacji związkowej, reprezentatywnejw rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisjido Spraw Społeczno-Gospodarczych;4) 1 członek jest powoływany na wniosek ogólnokrajowychorganizacji emerytów i rencistów.1a. Członek Rady Nadzorczej Zakładu możebyć odwołany przez Prezesa Rady Ministrówprzed upływem kadencji w przypadku złożeniaprzez niego rezygnacji lub na wniosek organualbo organizacji, która zgłosiła jego kandydaturę.1b. Prezes Rady Ministrów dokonuje uzupełnieniaskładu Rady Nadzorczej Zakładu w trybieprzewidzianym dla powołania.2. Do zadań Rady Nadzorczej Zakładu należyw szczególności:1) uchwalanie regulaminu działania ZarząduZakładu;2) ustalanie wynagrodzenia członków Zarządu,z wyłączeniem Prezesa Zakładu;3) okresowa ocena – w przyjętym przez siebietrybie – pracy Zarządu;4) zatwierdzanie projektu rocznego planu finansowegoZakładu i sprawozdania z jegowykonania, a także rocznego sprawozdaniaz działalności Zakładu;5) opiniowanie projektów planów finansowychFUS i FRD oraz sprawozdań z ich wykonania;6) opiniowanie projektów aktów prawnychz zakresu ubezpieczeń społecznych orazzgłaszanie inicjatyw w tym zakresie kierowanychdo ministra właściwego do sprawzabezpieczenia społecznego;7) (uchylony);8) wybór biegłego rewidenta wykonującegobadanie rocznego sprawozdania finansowegoZakładu, FUS i FRD;9) (uchylony);10) (uchylony);11) opiniowanie projektu statutu Zakładu.3. Prezes Rady Ministrów określi, w drodzerozporządzenia:1) tryb zgłaszania kandydatów na członkówRady Nadzorczej Zakładu;2) regulamin i zasady wynagradzania członkówRady Nadzorczej Zakładu.Art. 75a. [Współpraca organów z ZUS]Organy Zakładu współpracują z Szefem KrajowegoCentrum Informacji Kryminalnych w zakresieniezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych.Art. 76. [Przychody ZUS]1. Zakład uzyskuje przychody z:1) odpisów z funduszy, o których mowaw art. 55, wysokość odpisu ustala się coroczniew ustawie budżetowej na podstawieplanu finansowego FUS, zatwierdzonegoprzez ministra właściwego do spraw zabezpieczeniaspołecznego w porozumieniu z ministremwłaściwym do spraw budżetu;1a) odpisu z Funduszu Emerytur Pomostowych,o którym mowa w ustawie z dnia 19 grudnia2008 r. o emeryturach pomostowych;2) należności z tytułu poniesionych kosztówpoboru i dochodzenia składek na:a) ubezpieczenie zdrowotne od NarodowegoFunduszu Zdrowia,b) Fundusz Gwarantowanych ŚwiadczeńPracowniczych,c) (uchylona),d) Fundusz Pracy– których wysokość określają odrębne przepisy;3) należności z tytułu poniesionych kosztówpoboru i dochodzenia składek na otwartefundusze emerytalne w wysokości nie wyższejniż 0,8% kwoty przekazanych do otwartychfunduszy emerytalnych składek na toubezpieczenie, z tym że wysokość należnościustala się corocznie w ustawie budżetowej;4) wpływów z tytułu wykonywania innych zadańzlecanych Zakładowi;kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 7. ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH [art. 77–79a]1395) dotacji z budżetu państwa;6) należności z tytułu poniesionych kosztówbieżącej działalności Zakładu związanych z:a) (uchylona),b) obsługą świadczeń wypłacanych z FUS,podlegających finansowaniu ze środkówbudżetu państwa,c) obsługą rent socjalnych, finansowanychze środków budżetu państwa;6a) (uchylony);6b) oprocentowania środków Zakładu na rachunkachbankowych;7) innych dochodów.2. Należności z tytułu poniesionych kosztów,o których mowa w ust. 1 pkt 6, podlegają refundacjiz budżetu państwa w części proporcjonalnejdo liczby świadczeń finansowanych z tych źródeł.3. (uchylony).4. Koszty związane z teletransmisją, obsługąbankową, zakupami licencji oraz amortyzacjąustalane są w każdym roku odrębnie na podstawieaktualnych potrzeb i cen.Art. 77. [Gospodarka finansowa ZUS]1. Zakład gospodaruje swoim mieniem orazprowadzi samodzielną gospodarkę finansowąw ramach posiadanych środków.2. Z przychodów, o których mowa w art. 76,pokrywa się w szczególności:1) wydatki na wynagrodzenia i składki naliczaneod wynagrodzeń;2) wydatki na zakup towarów i usług;3) koszty bieżącej działalności Rady NadzorczejZakładu;4) pozostałe koszty bieżącej działalności Zakładu;5) wydatki na inwestycje;6) wydatki na działalność szkoleniową i popularyzatorskąw zakresie ubezpieczeń społecznych;7) koszty obsługi świadczeń finansowanychz FUS, a realizowanych przez Kasę RolniczegoUbezpieczenia Społecznego;8) koszty wypłaty świadczeń, w tym realizowanychna mocy umów międzynarodowych.3. Zakład dysponuje środkami finansowymiw walutach obcych pochodzących z wpłat instytucjizagranicznych przekazywanych na pokryciewypłat świadczeń zagranicznych osobomuprawnionym zamieszkałym w Polsce.4. Zakład zwraca osobom wezwanym do osobistegostawiennictwa w sprawach świadczeńz ubezpieczeń społecznych i innych świadczeńwypłacanych przez Zakład poniesione kosztyprzejazdu. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego określi, w drodze rozporządzenia,rodzaje i wysokość kosztów podlegającychzwrotowi oraz warunki dokonywania ichzwrotu, uwzględniając uzasadniony interes osóbwezwanych oraz możliwości finansowe Zakładu.5. W sprawach świadczeń z ubezpieczeńspołecznych Zakład ma prawo do nieodpłatnegokorzystania z dokumentacji medycznej zakładówopieki zdrowotnej.Art. 78. [Sprawozdanie finansowe ZUS]Sprawozdanie finansowe Zakładu podlegabadaniu i ogłoszeniu na zasadach określonychw przepisach o rachunkowości.Art. 79. [Tajemnica służbowa]1. Indywidualne dane zawarte na kontachubezpieczonych i kontach płatników składek,a także w rejestrach prowadzonych przez Zakładoraz dane źródłowe będące podstawą zapisówna tych kontach i w rejestrach stanowiątajemnicę prawnie chronioną Zakładu. Do przestrzeganiatej tajemnicy obowiązani są:1) pracownicy Zakładu;2) członkowie Rady Nadzorczej Zakładu.2. Przepis ust. 1 stosuje się również do indywidualnychdanych osób, przetwarzanych w Zakładziew zakresie przyznawania, ustalania i wypłatyświadczeń z ubezpieczeń społecznych,a także świadczeń finansowanych z budżetupaństwa oraz o dokonanych wypłatach, w związkuz realizacją zadań zleconych Zakładowi napodstawie odrębnych przepisów.Art. 79a. [Ochrona funkcjonariuszy publicznych]Pracownicy Zakładu korzystają z ochronyprzewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszypublicznych, chyba że pełnią wyłącznieczynności usługowe.PRAWO dla kadr i płac

140 [art. 80–81] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHKOMENTARZ Rozdział 7. Zakład Ubezpieczeń Społecznych [art. 66–79a]ZUS jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Organemnadzorczym wobec ZUS jest minister pracy i polityki społecznej. W postępowaniu administracyjnymprowadzonym przez terenowe jednostki ZUS organem wyższego stopnia jest Prezes ZUS.W kompetencji ZUS leżą zadania określone w art. 68 i 69 ustawy systemowej, m.in.:■ ■ realizacja zadań określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (m.in. ustalanieobowiązku ubezpieczeń społecznych, ustalanie uprawnień do świadczeń i ich wypłata, wymierzaniei pobieranie składek – zarówno na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, jak teżna fundusze pozaubezpieczeniowe, a także prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek orazprowadzenie kont płatników składek i ubezpieczonych),■ ■ kontrola wykonywania zadań przez płatników składek i ubezpieczonych,■ ■ kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy,■ ■ prowadzenie prewencji rentowej,■ ■ realizacja umów i porozumień międzynarodowych dotyczących ubezpieczeń społecznych.W skład ZUS wchodzą Centrala oraz terenowe jednostki organizacyjne – tj. oddziały, inspektoratyi biura terenowe. Na zewnątrz ZUS jest reprezentowany przez Prezesa ZUS.Przychody, jakie uzyskuje ZUS (pochodzące m.in. z odpisów z funduszy wydzielonych w ramachFUS, odpisu z Funduszu Emerytur Pomostowych, należności z tytułu poniesionych kosztówpoboru i egzekucji składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych oraz na otwarte fundusze emerytalne) są przeznaczane na wydatkina wynagrodzenia pracowników ZUS, należne składki od tych wynagrodzeń, koszty bieżącejdziałalności czy wydatki na inwestycje.ZUS może wysyłać pisma i decyzje listem zwykłym. W razie sporu na ZUS ciąży obowiązekudowodnienia, że takie pismo czy decyzja zostały skutecznie doręczone.Indywidualne dane ubezpieczonych oraz płatników składek są objęte tajemnicą prawnie chronionąZUS. Obowiązek przestrzegania tej tajemnicy mają zarówno pracownicy ZUS, jak i członkowieRady Nadzorczej ZUS. b635d180-dc6a-4d35-ac91-005d7dbfab74Pracownicy ZUS korzystają z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszypublicznych (nie dotyczy to pracowników, którzy wykonują wyłącznie czynności usługowe).Rozdział 8Obowiązki ubezpieczonych oraz tryb odwoławczyArt. 80. [Obowiązki ubezpieczonych]W celu ustalenia prawa do świadczeń orazich wysokości ubezpieczeni zobowiązani są do:1) przedstawiania stanów faktycznych mającychwpływ na prawo lub wysokość świadczeń;2) informowania o wszelkich zmianach mającychwpływ na świadczenie;3) przedkładania na żądanie środków dowodowych;4) osobistego stawiennictwa, jeżeli okolicznościsprawy tego wymagają;5) poddania się badaniom lekarskim, a także leczeniulub rehabilitacji, jeżeli oczekuje się, żeleczenie lub rehabilitacja przywróci zdolnośćdo pracy lub spowoduje, że zdolność do pracyzostanie zachowana.Art. 81. [Wyłączenie stosowania przepisuustawy]Przepisu art. 80 nie stosuje się, jeżeli:1) Zakład ma możliwości mniejszym nakłademniż ubezpieczony ustalić okolicznościkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 8. OBOWIĄZKI UBEZPIECZONYCHORAZ TRYB ODWOŁAWCZY [art. 83–83a]141niezbędne do przyznania i wypłaty świadczenia;2) badanie mogłoby narazić ubezpieczonegona pogorszenie stanu zdrowia lub zagrażaćjego życiu.Art. 82. [Utrudnienie postępowania]W przypadku gdy ubezpieczony utrudniamożliwość wyjaśnienia wszystkich okolicznościsprawy. Zakład może, w drodze decyzji, wstrzymaćwypłatę świadczenia lub zawiesić postępowaniedo chwili podjęcia współpracy.Art. 83. [Decyzje ZUS]1. Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnychspraw dotyczących w szczególności:1) zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;2) przebiegu ubezpieczeń;3) ustalania wymiaru składek i ich poboru,a także umarzania należności z tytułu składek;3a) ustalania wymiaru składek na Fundusz EmeryturPomostowych i ich poboru, a takżeumarzania należności z tytułu tych składek;4) ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeńspołecznych;5) wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.2. Od decyzji Zakładu przysługuje odwołaniedo właściwego sądu w terminie i według zasadokreślonych w przepisach Kodeksu postępowaniacywilnego.3. Odwołanie do sądu przysługuje równieżw razie niewydania decyzji w terminie 2 miesięcy,licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenielub inne roszczenia.4. Od decyzji przyznającej świadczeniew drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającejprzyznania takiego świadczenia, a takżeod decyzji w sprawach o umorzenie należnościz tytułu składek na ubezpieczenia społeczne,odwołanie, o którym mowa w ust. 2, nieprzysługuje. Stronie przysługuje prawo downiesienia wniosku do Prezesa Zakładu o ponownerozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczącychdecyzji wydanej w pierwszej instancjiprzez ministra. Do wniosku stosuje się odpowiednioprzepisy dotyczące odwołań od decyzji,określone w Kodeksie postępowania administracyjnego.5. Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostkiorganizacyjnej Zakładu, która wydała decyzję,lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę.6. Jeżeli Zakład uzna odwołanie za słuszne,zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, niepóźniej niż w terminie 30 dni od dnia wniesieniaodwołania. W tym wypadku odwołaniu nie nadajesię dalszego biegu.7. Jeżeli odwołanie nie zostało w całości lubw części uwzględnione, Zakład przekazuje niezwłocznie,nie później niż w terminie 30 dni oddnia wniesienia odwołania, sprawę do sądu wrazz uzasadnieniem.Art. 83a. [Wznowienie postępowania]1. Prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzjąostateczną Zakładu ulega ponownemuustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lubz urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzjizostaną przedłożone nowe dowody lub ujawnionookoliczności istniejące przed wydaniem tejdecyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie.2. Decyzje ostateczne Zakładu, od którychnie zostało wniesione odwołanie do właściwegosądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone,zmienione lub unieważnione, na zasadachokreślonych w przepisach Kodeksu postępowaniaadministracyjnego.3. W sprawach rozstrzygniętych orzeczeniemwłaściwego sądu Zakład, na podstawiedowodów lub okoliczności, o których mowaw ust. 1:1) wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającąprawo lub określającą zobowiązanie,jeśli jest to korzystne dla zainteresowanego;2) występuje do właściwego sądu z wnioskiemo wznowienie postępowania przed tym organem,gdy z przedłożonych dowodów lubujawnionych okoliczności wynika, że prawonie istnieje lub zobowiązanie jest wyższe niżokreślone w decyzji.PRAWO dla kadr i płac

142 [art. 80–83c] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH4. Przepisów ust. 1–3 nie stosuje się w postępowaniuo ustalenie uprawnień do emeryturi rent i ich wysokości.Art. 83b. [Decyzja kończąca postępowanie]1. Jeżeli przepisy Kodeksu postępowaniaadministracyjnego przewidują wydanie postanowieniakończącego postępowanie w sprawie,Zakład w tych przypadkach wydaje decyzję.2. Od wydanych w trakcie postępowania innychpostanowień Zakładu zażalenie nie przysługuje.KOMENTARZ 1. Obowiązki osób ubezpieczonych i płatnikówArt. 83c. [Zażalenie na postanowienie]1. Dla postanowień, od których przysługujezażalenie, wydanych przez kierownika terenowejjednostki organizacyjnej Zakładu działającegojako organ egzekucyjny na podstawie przepisówo postępowaniu egzekucyjnym w administracji,organem odwoławczym jest dyrektor izby skarbowej.2. Od wydanych w trakcie postępowaniaegzekucyjnego postanowień Zakładu w sprawiestanowiska wierzyciela zażalenie nie przysługuje.Rozdział 8. Obowiązki ubezpieczonychoraz tryb odwoławczy [art. 80–83c]W celu umożliwienia ZUS lub płatnikom składek prawidłowego ustalenia prawa i wysokościświadczeń ubezpieczeni mają obowiązek:■ ■ przedstawić stan faktyczny mający wpływ na prawo lub wysokość świadczeń (muszą np. przedstawićokreślone dokumenty, złożyć odpowiedni wniosek itd.),■ ■ informować o wszelkich zmianach mających wpływ na świadczenie (w przeciwnym razie możedojść do nadpłaty świadczenia i konieczności jego zwrotu z odsetkami),■ ■ przedkładać na żądanie środki dowodowe,■ ■ osobiście się stawić, jeżeli wymagają tego okoliczności sprawy,■ ■ poddać się badaniom lekarskim, a także leczeniu lub rehabilitacji, jeżeli oczekuje się, że leczenielub rehabilitacja przywróci zdolność do pracy lub spowoduje, że zdolność do pracy zostaniezachowana (chyba że badanie mogłoby narazić ubezpieczonego na pogorszenie stanuzdrowia lub zagrażać jego życiu).Ubezpieczony jest zwolniony z tych obowiązków tylko wtedy, gdy ZUS ma możliwość ustalićwszelkie niezbędne okoliczności we własnym zakresie mniejszym nakładem niż ubezpieczony.Jeśli ubezpieczony utrudnia wyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy, ZUS może wstrzymaćwypłatę świadczenia lub zawiesić postępowanie w sprawie do momentu, gdy ubezpieczony podejmiewspółpracę (art. 82 ustawy systemowej).2. Decyzje wydawane przez ZUS i tryb odwoławczyPostępowanie ZUS kończy decyzja administracyjna, która podlega kontroli sądowej. ZUSwydaje decyzje w szczególności w sprawach:■ ■ zgłaszania do ubezpieczeń społecznych,■ ■ przebiegu ubezpieczeń,■ ■ ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek,■ ■ ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a także umarzanianależności z tytułu tych składek,■ ■ ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,■ ■ wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 8 – KOMENTARZ [art. 80–83c]143Nie są to wszystkie sprawy, które kończą się decyzją. Należy do nich również decyzja o zawieszeniupostępowania lub wstrzymaniu wypłaty świadczenia do czasu podjęcia współpracy przezosobę ubezpieczoną.ZUS wydaje decyzje w indywidualnych sprawach osób ubezpieczonych lub płatników składek,w szczególności dotyczących zgłaszania do ubezpieczeń, ustalania wymiaru składek i ich poboru,a także umarzania należności z tytułu składek, ustalania prawa do świadczeń z ubezpieczeńspołecznych, wysokości świadczeń.Decyzje wydawane przez ZUS podlegają kontroli sądu. Osoba ubezpieczona lub płatnik,który otrzyma niekorzystną dla siebie decyzję ZUS, do czasu jej uprawomocnienia się może sięodwołać do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Termin na odwołanie to jeden miesiąc oddoręczenia decyzji. Po tym terminie decyzja jest prawomocna i podlega wykonaniu. Odwołaćsię można nie tylko od decyzji istniejącej. Odwołanie przysługuje również w sytuacji, kiedy ZUSnie wydał decyzji w terminie 2 miesięcy liczonych od dnia zgłoszenia roszczenia (art. 83 ust. 3ustawy systemowej). Odwołanie w tym przypadku można wnieść w każdym czasie po upływietego terminu.Odwołanie jest pismem procesowym. Jednak Kodeks postępowania cywilnego nie nakładażadnych wymagań na osobę odwołującą się od decyzji ZUS lub od braku decyzji. Każde pismo,w którym odwołujący się wyrazi swoje niezadowolenie z treści decyzji lub jej braku, ZUS maobowiązek potraktować jako odwołanie. Można to zrobić na piśmie lub ustnie do protokołusporządzonego przez pracownika ZUS.Odwołanie składa się w ZUS (art. 83 ust. 5 ustawy systemowej). Jest ono początkiempostępowania procesowego. Odwołanie można wnieść również bezpośrednio do sądu.Jednak sąd przekazuje je niezwłocznie do jednostki ZUS, która wydała decyzję lub zaniechałajej wydania. Złożenie odwołania bezpośrednio do sądu przedłuża zatem okres jegorozpatrzenia.W ZUS odwołanie wszczyna postępowanie wyjaśniające. Jeżeli ZUS uzna roszczenie za słuszne,niezwłocznie zmienia lub uchyla decyzję, nie później niż w ciągu 30 dni od dnia wniesienia odwołania.Jeżeli natomiast ZUS nie uzna roszczenia w całości lub w części, przekazuje niezwłocznieodwołanie razem z odpowiedzią na odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 83ust. 6 i 7 ustawy systemowej).Postępowanie przeprowadzane zarówno przed ZUS, jak i przed sądem pracy jest dla osobyubezpieczonej bezpłatne.Odwołanie do sądu przysługuje od nieprawomocnej decyzji.Inny jest tryb kwestionowania decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku lub odmawiającejprzyznania takiego świadczenia, jak również w sprawach o umorzenie należnościz tytułu składek. Wówczas przysługuje prawo wniesienia do Prezesa ZUS wniosku o ponownerozpatrzenie sprawy, do którego stosuje się przepisy dotyczące odwołań od decyzji określonew Kodeksie postępowania administracyjnego (art. 83 ust. 4 ustawy systemowej). Decyzje wydanew tego rodzaju sprawach podlegają kontroli sądów administracyjnych.Ustawa systemowa przewiduje szczególne uregulowania dotyczące możliwości wzruszeniaprawomocnej decyzji ZUS, a także zmiany sytuacji ubezpieczonego nawet w przypadku, gdy sprawazostała rozstrzygnięta przez sąd (z wyjątkiem postępowania o ustalenie prawa i wysokościemerytury lub renty).Jeżeli zostaną przedłożone nowe dowody albo istniały okoliczności przed wydaniem decyzjiujawnione dopiero po uprawomocnieniu się decyzji, które mają wpływ na stwierdzone decyzjąprawo lub zobowiązanie ubezpieczonego lub płatnika, na wniosek osoby zainteresowanej alboz urzędu ZUS ponownie ustali to prawo lub zobowiązanie.PRAWO dla kadr i płac

144 [art. 80–83c] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHZUS z urzędu może także uchylić, zmienić lub unieważnić ostateczną decyzję, od której niezostało wniesione odwołanie do sądu na zasadach określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego.Natomiast jeżeli zostaną przedstawione nowe dowody albo ujawnione okoliczności istniejąceprzed wydaniem decyzji, w sprawach rozstrzygniętych orzeczeniem sądu, ZUS odpowiednio:■ ■ wydaje nową decyzję przyznającą prawo lub określającą zobowiązanie, jeśli jest to korzystnedla zainteresowanego, albo■ ■ występuje z wnioskiem o wznowienie postępowania przed sądem, jeśli przedstawione nowedowody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji powodują, że prawonie istnieje lub zobowiązanie jest wyższe niż określone w decyzji.Po zmianie art. 66 ust. 5 ustawy systemowej od 21 maja 2009 r., w postępowaniu administracyjnymPrezes ZUS jest organem wyższego stopnia w stosunku do terenowych jednostekorganizacyjnych ZUS.3. Spór dotyczący objęcia ubezpieczeniami i decyzja ZUSW razie sporu dotyczącego obowiązku ubezpieczeń społecznych ZUS wydaje decyzję osobieubezpieczonej i płatnikowi składek. Po uprawomocnieniu się tej decyzji płatnik składek ma obowiązekzłożyć w ciągu 7 dni dokumenty ubezpieczeniowe za okres objęty decyzją (art. 38 ustawysystemowej).W tym przypadku chodzi zarówno o sytuację, gdy ze stanowiskiem ZUS w sprawie ubezpieczeńnie zgadza się płatnik czy ubezpieczony, jak też o sytuację, gdy ZUS kwestionuje zgłoszeniedo ubezpieczeń i opłacanie składek. Od decyzji ZUS w sprawie obowiązku ubezpieczeńprzysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Decyzje w sprawie obowiązkuubezpieczeń mogą być wydawane zarówno w sytuacji, gdy jest prowadzone postępowaniew indywidualnej sprawie na wniosek ubezpieczonego, jak również może to być decyzja tzw.pokontrolna, gdy w wyniku kontroli u płatnika zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresieubezpieczeń. 9386e505-372a-4c7c-a858-a512b4173d90PRZYKŁADSpółka zatrudniała 15 pracowników do sprzątania firmy, których nie zgłosiła doubezpieczeń ani nie opłacała za nich składek, gdyż zdaniem spółki byli oni osobami wykonującymiumowy o dzieło, które nie stanowią tytułu do objęcia ubezpieczeniami. ZUS po przeprowadzeniukontroli, na podstawie zebranych dowodów i ustaleń, wydał decyzje płatnikowi składeki ubezpieczonym o podleganiu zatrudnionych osób sprzątających obowiązkowym ubezpieczeniomspołecznym jako pracowników.PRZYKŁADJednoosobowa spółka z o.o. zgłosiła do ubezpieczeń społecznych właściciela firmyi równocześnie prezesa zarządu jako pracownika. Po przeprowadzeniu postępowania ZUSstwierdził, że nie było podstaw do podlegania przez prezesa ubezpieczeniu pracowniczemu,a status właściciela jednoosobowej spółki z o.o. stanowi tytuł do objęcia ubezpieczeniami jakoosoby prowadzącej pozarolniczą działalność. ZUS wezwał spółkę do złożenia wyrejestrowaniaprezesa jako pracownika. Spółka nie zgadza się na złożenie dokumentów wyrejestrowujących.W związku z tym ZUS wydał decyzję w sprawie niepodlegania ubezpieczeniom pracowniczymwłaściciela jednoosobowej spółki z o.o. i podlegania ubezpieczeniom jako osoba prowadzącapozarolniczą działalność.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 9. ZWROT NIENALEŻNIE POBRANYCH ŚWIADCZEŃORAZ ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE... [art. 84]145Rozdział 9Zwrot nienależnie pobranych świadczeń oraz odsetki za opóźnieniew wypłacie świadczeńArt. 84. [Nienależne świadczenia]1. Osoba, która pobrała nienależne świadczeniez ubezpieczeń społecznych, jest obowiązanado jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokościi na zasadach określonych przepisamiprawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.2. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeńuważa się:1) świadczenia wypłacone mimo zaistnieniaokoliczności powodujących ustanie prawado świadczeń albo wstrzymanie ich wypłatyw całości lub w części, jeżeli osoba pobierającaświadczenie była pouczona o braku prawado ich pobierania;2) świadczenia przyznane lub wypłacone napodstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywychdokumentów albo w innych przypadkachświadomego wprowadzania w błądorganu wypłacającego świadczenia przezosobę pobierającą świadczenia.3. Nie można żądać zwrotu kwot nienależniepobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznychza okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy,jeżeli osoba pobierająca świadczeniazawiadomiła organ wypłacający świadczeniao zajściu okoliczności powodujących ustanieprawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty,a mimo to świadczenia były nadal wypłacane,a w pozostałych przypadkach – za okresdłuższy niż ostatnie 3 lata.4. Kwoty nienależnie pobranych świadczeńustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odseteki kosztów upomnienia, zwane dalej „należnościamiz tytułu nienależnie pobranych świadczeń”,podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń,a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje – ściągnięciuw trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnymw administracji, z zastrzeżeniemust. 8c.4a. Nienależnie pobrane świadczenia mogąbyć zabezpieczane hipoteką przymusową i ustawowymprawem zastawu, z wyjątkiem przypadku,gdy podlegają potrąceniu z bieżąco wypłacanychświadczeń. Przepisy art. 26 i 27 stosujesię odpowiednio.5. Przepisów ust. 2–4 i 8 nie stosuje się, jeżeliprzepisy szczególne określające zasady przyznawaniai wypłacania świadczeń stanowią inaczej.6. Jeżeli pobranie nienależnych świadczeńzostało spowodowane przekazaniem przez płatnikaskładek lub inny podmiot nieprawdziwychdanych mających wpływ na prawo do świadczeńlub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tychświadczeń wraz z odsetkami, o których mowaw ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składeklub inny podmiot.7. Należności z tytułu nienależnie pobranychświadczeń ulegają przedawnieniu po upływie10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzjiustalającej te należności. Przepisy art. 24ust. 5–5c stosuje się odpowiednio.8. Zakład może odstąpić od żądania zwrotunależności z tytułu nienależnie pobranych świadczeńw całości lub w części, odroczyć termin ichpłatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:1) zachodzą szczególnie uzasadnione okolicznościlub2) kwota nienależnie pobranych świadczeń nieprzewyższa kosztów upomnienia w postępowaniuegzekucyjnym w administracji.8a. Od kwot nienależnie pobranych świadczeń,które rozłożono na raty albo których terminpłatności odroczono, nie nalicza się odsetek,począwszy od dnia wpływu wnioskuo udzielenie tych ulg.8b. Rozłożenie na raty kwot należności z tytułunienależnie pobranych świadczeń albo odroczenieterminu ich płatności następuje w formieumowy.8c. Jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonychprzez Zakład rat, pozostała kwota staje sięnatychmiast wymagalna wraz z odsetkami w wysokościi na zasadach określonych przepisamiprawa cywilnego.8d. Należności z tytułu nienależnie pobranychświadczeń, których termin płatności odro-PRAWO dla kadr i płac

146 [art. 84–85] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHczono lub które rozłożono na raty, nie podlegająpotrąceniu z wypłacanych świadczeń.8e. Jeżeli wpłata na poczet należności z tytułunienależnie pobranych świadczeń nie pokrywaw całości tych należności, dokonaną wpłatęzalicza się w pierwszej kolejności na pokryciew całości kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych,a pozostałą część zalicza się proporcjonalniena poczet kwoty nienależnie pobranychświadczeń oraz kwoty odsetek w stosunku, w jakimw dniu wpłaty pozostaje kwota nienależniepobranych świadczeń do kwoty odsetek.9. Przepisy ust. 1–8 stosuje się także do pieniężnychświadczeń innych niż z ubezpieczeńspołecznych, wypłacanych przez Zakład namocy odrębnych przepisów.10. Przepis ust. 8 stosuje się odpowiedniodo świadczeń wypłaconych bezpośrednio przezpracodawcę.11. Jeżeli osoba pobierająca świadczeniazawiadomiła organ wypłacający te świadczeniao zajściu okoliczności powodujących ustanieprawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty,a mimo to świadczenia były nadal wypłacane,kwoty nienależnie pobranych świadczeńz ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowibez odsetek za zwłokę.Art. 85. [Opóźnienie w wypłacie świadczeń]1. Jeżeli Zakład – w terminach przewidzianychw przepisach określających zasady przyznawaniai wypłacania świadczeń pieniężnychz ubezpieczeń społecznych lub świadczeńzleconych do wypłaty na mocy odrębnychprzepisów albo umów międzynarodowych –nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłaciłtego świadczenia, jest obowiązany dowypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokościodsetek ustawowych określonychprzepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy toprzypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lubwypłaceniu świadczenia jest następstwemokoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.1a. Do odsetek, o których mowa w ust. 1, niestosuje się przepisów o finansach publicznych.2. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego w porozumieniu z ministremwłaściwym do spraw finansów publicznych określa,w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasadywypłacania odsetek.2a. Przepis ust. 1 stosuje się również do płatnikówskładek zobowiązanych z mocy odrębnychprzepisów do wypłaty świadczeń pieniężnychz ubezpieczeń społecznych.Rozdział 9. Zwrot nienależnie pobranych świadczeńKOMENTARZ oraz odsetki za opóźnienie w wypłacie świadczeń [art. 84–85]Każda osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczenia społecznego, musi jezwrócić. Jeżeli powiadomiła organ wypłacający to świadczenie o braku do niego prawa, a mimoto świadczenie nadal było jej wypłacane, zwraca to świadczenie bez odsetek. W pozostałychprzypadkach świadczenie musi zostać zwrócone z odsetkami ustawowymi (od 15 grudnia 2008 r.odsetki te wynoszą 13% w stosunku rocznym).Nienależnie pobrane świadczenia to:■ ■ świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności, które spowodowały ustanie prawa doświadczenia albo konieczność wstrzymania jego wypłaty w całości lub w części, jeżeli osobapobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do jego pobierania,■ ■ świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywychdokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającegoświadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.Oznacza to, że pobranie nienależnego świadczenia ma miejsce wtedy, gdy osoba, która jepobrała, miała lub powinna mieć świadomość (ponieważ została pouczona o okolicznościachkwiecień 2012

ROZDZIAŁ 9 – KOMENTARZ [art. 84–85]147powodujących brak prawa do świadczenia), że to świadczenie jej się nie należy lub przysługujew niższej wysokości.ZUS może żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres nie dłuższy niż ostatnie3 lata. Krótszy – 12-miesięczny okres, za który ZUS może żądać zwrotu wypłaconego świadczenia,ma zastosowanie do osób, które otrzymały świadczenie z ubezpieczenia społecznego, mimoże zawiadomiły organ wypłacający to świadczenie o braku do niego prawa lub koniecznościwstrzymania jego wypłaty (art. 84 ust. 3 ustawy systemowej).Jeśli powodem przyznania świadczenia lub naliczenia go w złej wysokości były informacjeprzekazane przez płatnika, to płatnik zostaje zobowiązany przez ZUS do zwrotu świadczenianienależnie pobranego przez ubezpieczonego (art. 84 ust. 6 ustawy systemowej).Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ZUS ustala w decyzji, od której przysługuje odwołaniedo sądu pracy i ubezpieczeń. Jeśli decyzja się uprawomocni, a w terminie określonym w decyzjiświadczenie nie zostanie zwrócone, nienależna kwota może być potrącana ze świadczeń przysługującychna bieżąco. Prawomocna decyzja ZUS stanowi również tytuł do ściągnięcia nienależniepobranego świadczenia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń przedawniają się po upływie 10 lat oddnia uprawomocnienia się decyzji wydanej w tej sprawie przez ZUS (art. 84 ust. 7 ustawy systemowej).ZUS może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeńw całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:■ ■ zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub■ ■ kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniuegzekucyjnym w administracji.Powyższe zasady dochodzenia zwrotu nienależnie pobranych świadczeń mają zastosowaniezarówno wtedy, gdy świadczenie wypłacił ZUS, jak i wtedy, gdy wypłacił je inny podmiot,np. pracodawca, zleceniodawca. W praktyce często dochodzi do wypłaty zasiłku chorobowegopracownikowi za okres niezdolności do pracy orzeczony w zwolnieniu lekarskim, który następniezostał skrócony w wyniku badania przez lekarza orzecznika ZUS. W takiej sytuacji płatnikzasiłku (pracodawca, zleceniodawca) nie może samodzielnie dochodzić zwrotu nienależniepobranego świadczenia. Podstawą dochodzenia zwrotu zasiłku jest prawomocna decyzja wydanaprzez ZUS.Podmiot zobowiązany do ustalania uprawnień i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego,np. pracodawca lub ZUS, ma obowiązek wypłacać te świadczenia w terminie określonymw przepisach. Wypłata tych świadczeń po terminie powoduje obowiązek naliczenia odsetekustawowych, chyba że płatnik nie ponosi odpowiedzialności za okoliczności powodujące opóźnieniew przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia.Zasiłki z ubezpieczenia społecznego powinny być wypłacane:■ ■ gdy płatnikiem jest ZUS – bieżąco po stwierdzeniu uprawnień, nie później niż w ciągu 30 dniod dnia złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłku,■ ■ w przypadku płatników składek (pracodawców, zleceniodawców) – w przyjętym u płatnikaterminie wypłaty wynagrodzeń, nie później niż w ciągu 30 dni od dnia złożenia dokumentówniezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłku.Jeśli płatnik składek nie wypłaci zasiłku ubezpieczonemu w terminie z własnej winy, ma obowiązekwypłacić ten zasiłek z odsetkami. W takiej sytuacji odsetki finansuje płatnik składek – niemoże wykazać ich w deklaracji rozliczeniowej jako kwoty rozliczonej w ciężar składek.PRAWO dla kadr i płac

148 [art. 86–87] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHOd 1 stycznia 1999 r., w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych, wprowadzonoobowiązek odprowadzania części składki na ubezpieczenie emerytalne w wysokości 7,3% podstawyjej wymiaru do otwartego funduszu emerytalnego (tzw. II filar). Obowiązek ten bezwzględniedotyczy wszystkich osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r. Osobom urodzonym w okresie od1 stycznia 1949 r. do 31 grudnia 1968 r. pozostawiono prawo wyboru, czy pozostać w dotychczasowymsystemie, czy przystąpić do OFE.Zasady opłacania składki do OFE zmieniły się od 1 maja 2011 r. Od tego dnia w ramach kontakażdej osoby ubezpieczonej w ZUS jest prowadzone subkonto, na którym jest ewidencjonowanaczęść składki emerytalnej przekazywana dotychczas do OFE. Składki na subkoncie są waloryzowanei podlegają podziałowi w razie rozwodu oraz dziedziczeniu na zasadach oszczędności zgromadzonychw OFE. Docelowo, od 1 stycznia 2017 r. do OFE ma być przekazywana część składkiemerytalnej w wysokości 3,5% podstawy wymiaru, a na subkoncie będzie zapisywana pozostałaczęść (3,8% podstawy wymiaru). Do tego czasu proporcja ta jest inna, tj. odpowiednio na OFE/subkonto – od maja 2011 r. do grudnia 2012 r. – 2,3%/5%, w 2013 r. 2,8%/4,5%, w 2014 r.3,1%/4,2%, a od 1 stycznia 2015 r. do 31 grudnia 2016 r. 3,3%/4,0%.W zakresie spraw regulowanych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych zastosowaniemają przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Oznacza to m.in., że „ostateczne decyzjeZUS, od których nie wniesiono odwołania do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych,mogą być uchylone, zmienione lub unieważnione na zasadach określonych w przepisachKodeksu postępowania administracyjnego jedynie z urzędu, a nie na wniosek strony” – postanowienieSądu Najwyższego z 25 lutego 2003 r. (III KKO 18/02, OSNP 2004/5/91). Przepis szczególnyzawarty w regulacjach ubezpieczeniowych ma jednak pierwszeństwo stosowania przedprzepisem ogólnym zawartym w Kodeksie postępowania administracyjnego.Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się – zgodnie z art. 180 § 2 Kodeksupostępowania administracyjnego – sprawy wynikające z przepisów o:■ ■ ubezpieczeniach społecznych,■ ■ zaopatrzeniach emerytalnych i rentowych,■ ■ funduszu alimentacyjnym, 8fa68b58-0fc2-4d27-a635-63e551bc5f44■ ■ innych świadczeniach wypłacanych z funduszów przeznaczonych na ubezpieczenia społeczne.Rozdział 10Kontrola wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznychArt. 86. [Zakres kontroli ZUS]1. Kontrolę wykonywania zadań i obowiązkóww zakresie ubezpieczeń społecznych przezpłatników składek przeprowadzają inspektorzykontroli Zakładu.2. Kontrola może obejmować w szczególności:1) zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych;2) prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącaniai opłacania składek oraz innych składeki wpłat, do których pobierania zobowiązanyjest Zakład;3) ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeńspołecznych i wypłacanie tychświadczeń oraz dokonywanie rozliczeńz tego tytułu;4) prawidłowość i terminowość opracowywaniawniosków o świadczenia emerytalne i rentowe;5) wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danychdla celów ubezpieczeń społecznych;6) dokonywanie oględzin składników majątkupłatników składek zalegających z opłatą należnościz tytułu składek.Art. 87. [Uprawnienia inspektora kontroli ZUS]1. W trakcie przeprowadzania kontroli inspektorkontroli Zakładu ma prawo:kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 10. KONTROLA WYKONYWANIA ZADAŃ... [art. 88–89]1491) badać wszelkie księgi, dokumenty finansowo-księgowei osobowe oraz inne nośniki informacjizwiązane z zakresem kontroli;1a) dokonywać oględzin i spisu składników majątkupłatników składek zalegających z opłatąnależności z tytułu składek;2) zabezpieczać zebrane dowody;3) żądać udzielania informacji przez płatnikaskładek i ubezpieczonego;4) legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości,jeśli jest to niezbędne dla potrzebkontroli;5) przesłuchiwać świadków;6) przesłuchiwać płatnika składek i ubezpieczonego,jeżeli z powodu braku lub po wyczerpaniuinnych środków dowodowych pozostałyniewyjaśnione okoliczności mająceznaczenie dla postępowania kontrolnego.2. Inspektor kontroli Zakładu wykorzystujedla celów kontroli informacje zawarte na kontachubezpieczonych i na kontach płatnikówskładek.Art. 88. [Obowiązki płatnika składek w zakresiekontroli przez ZUS]1. Płatnicy składek są zobowiązani:1) udostępnić wszelkie księgi, dokumenty i innenośniki informacji związane z zakresem kontroli,które są przechowywane u płatnikaoraz u osób trzecich w związku z powierzeniemtym osobom niektórych czynności napodstawie odrębnych umów;1a) udostępniać do oględzin składniki majątku,których badanie wchodzi w zakres kontroli,jeżeli zalegają z opłatą należności z tytułuskładek;2) sporządzić i wydać kopie dokumentów związanychz zakresem kontroli i określonychprzez inspektora kontroli Zakładu;3) zapewnić niezbędne warunki do przeprowadzeniaczynności kontrolnych, w tymudostępnić środki łączności, z wyjątkiemśrodków transportowych, oraz inne niezbędneśrodki techniczne do wykonaniaczynności kontrolnych, którymi dysponujepłatnik;4) udzielać wyjaśnień kontrolującemu;5) przedstawić tłumaczenie na język polskisporządzonej w języku obcym dokumentacjifinansowo-księgowej i osobowej przedłożonejprzez płatnika składek.2. Czynności określonych w ust. 1 płatnikskładek jest obowiązany dokonać nieodpłatnie.3. W sprawach objętych zakresem kontrolipłatnik składek ma obowiązek, w wyznaczonymterminie, dostarczyć inspektorowi kontroli Zakładużądane dokumenty.Art. 89. [Wszczęcie kontroli u płatnika składek]1. Inspektor kontroli Zakładu wszczyna kontrolęu płatnika składek po okazaniu legitymacjisłużbowej i po doręczeniu upoważnienia doprzeprowadzenia kontroli.1a. Upoważnienie, o którym mowa w ust. 1,powinno zawierać co najmniej:1) wskazanie podstawy prawnej;2) oznaczenie jednostki organizacyjnej Zakładu;3) datę i miejsce wystawienia;4) imię i nazwisko inspektora kontroli Zakładuoraz numer jego legitymacji służbowej;5) oznaczenie kontrolowanego płatnika składek;6) wskazanie daty rozpoczęcia kontroli i przewidywanegoterminu zakończenia kontroli;7) zakres przedmiotowy kontroli;8) podpis osoby udzielającej upoważnieniaz podaniem zajmowanego stanowiska lubfunkcji;9) pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanegopłatnika składek.2. Datą wszczęcia kontroli jest dzień doręczeniakontrolowanemu płatnikowi składek upoważnieniado przeprowadzenia kontroli.3. W przypadku nieobecności płatnika składekkontrola może być wszczęta po okazaniudokumentów, o których mowa w ust. 1, osobieupoważnionej do reprezentowania lub prowadzeniaspraw płatnika składek. Z czynności tychsporządza się protokół i doręcza niezwłoczniepłatnikowi składek.4. Obecny w czasie kontroli płatnik składek,a także osoba przez niego wskazana, mają prawouczestniczyć w czynnościach kontrolnych.PRAWO dla kadr i płac

150 [art. 90–91a] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH5. Płatnik składek powinien być zawiadomionyo miejscu i terminie przeprowadzeniadowodu z zeznań świadków lub oględzin,w sposób umożliwiający mu udział w przeprowadzaniutego dowodu, nie później niżbezpośrednio przed podjęciem tych czynności.6. Przepisu ust. 5 nie stosuje się, jeżeli okolicznościfaktyczne uzasadniają natychmiastowepodjęcie czynności, a płatnik jest nieobecny.Fakt nieobecności płatnika odnotowuje sięw protokole przeprowadzonej kontroli.Art. 90. [Miejsce kontroli]1. Czynności kontrolne prowadzone sąw siedzibie płatnika składek oraz w miejscachprowadzenia przez niego działalności, a takżew miejscu prowadzenia działalności przez osobytrzecie w związku z powierzeniem tym osobomniektórych czynności na podstawie odrębnychumów.2. Inspektor kontroli Zakładu jest uprawnionydo wstępu i poruszania się po tereniesiedziby płatnika oraz miejsc prowadzeniaprzez niego działalności, na podstawie dokumentów,o których mowa w art. 89 ust. 1,bez potrzeby uzyskiwania przepustki oraz niepodlega rewizji osobistej przewidzianej w wewnętrznymregulaminie określonym przezpłatnika składek.3. Inspektor kontroli Zakładu podlega przepisomo bezpieczeństwie i higienie pracy obowiązującymna terenie, gdzie wykonuje czynnościkontrolne.4. Czynności kontrolne mogą być wykonywanepoza miejscami określonymi w ust. 1 w razieniezapewnienia przez płatnika składek warunków,o których mowa w art. 88 ust. 1 pkt 3,a także w przypadkach, gdy charakter czynnościtego wymaga.5. W przypadkach określonych w ust. 4płatnik składek jest obowiązany, na żądanieinspektora kontroli Zakładu, wydać określoneprzez niego dokumenty wymienione w art. 88ust. 1 pkt 1 na czas niezbędny do przeprowadzeniaczynności kontrolnych, nie dłuższy jednakniż 3 tygodnie. Czynności w tym zakresiesą prowadzone w terenowej jednostce organizacyjnejZakładu. Z wydania dokumentów sporządzasię protokół, który podpisuje równieżpłatnik składek.6. Zakład zapewnia płatnikowi składek, najego żądanie, dostęp do wydanych dokumentów.Art. 91. [Protokół kontroli]1. Ustalenia kontroli opisuje się w protokolekontroli, który powinien zawierać:1) oznaczenie terytorialnej jednostki organizacyjnej Zakładu;2) oznaczenie kontrolowanego płatnika składek;3) oznaczenie inspektorów kontroli Zakładuwykonujących kontrolę;4) określenie zakresu kontroli;5) czas trwania kontroli z określeniem datywszczęcia i zakończenia kontroli oraz z wymienieniemdni przerwy w kontroli;6) opis dokonanych ustaleń z podaniem podstawprawnych;7) przedstawienie dowodów;8) pouczenie o prawie złożenia zastrzeżeń;9) pieczęć i podpis inspektora kontroli Zakładu;10) informacje o wpisie do książki kontroli.2. Protokół sporządza się w dwóch jednobrzmiącychegzemplarzach, z których jeden doręczasię kontrolowanemu płatnikowi składeklub osobie upoważnionej do reprezentowanialub prowadzenia jego spraw.3. Płatnik składek ma prawo w terminie14 dni od daty otrzymania protokołu złożyć pisemnezastrzeżenia do jego ustaleń, wskazującrównocześnie stosowne środki dowodowe.4. Inspektor kontroli Zakładu ma obowiązekrozpatrzyć zgłoszone zastrzeżenia i w razie potrzebypodjąć dodatkowe czynności kontrolne.O sposobie rozpatrzenia zastrzeżeń płatnikaskładek informuje się na piśmie.5. Protokół kontroli stanowi podstawę dowydania decyzji w zakresie i trybie określonymw art. 83.Art. 91a. (uchylony).kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 10. KONTROLA WYKONYWANIA ZADAŃ... [art. 91b–95]151Art. 91b. [Odpowiednie stosowanie przepisów]Przepisy art. 87 ust. 1 pkt 1a, art. 88 ust. 1pkt 1a i art. 89 ust. 5 stosuje się odpowiednio do:1) następców prawnych i osób trzecich odpowiadającychza zadłużenie płatnika składek;2) osób, które pobrały nienależne świadczenia,płatników składek lub innych podmiotów zobowiązanychdo zwrotu nienależnych świadczeń,o których mowa w art. 84, z wyjątkiemprzypadku, gdy nienależne świadczenia podlegająpotrąceniu z bieżąco wypłacanychświadczeń.Art. 92. [Wyłączenie inspektora kontroli]1. Inspektor kontroli Zakładu podlega wyłączeniuz udziału w kontroli w razie stwierdzeniaokoliczności, które mogą mieć wpływ na bezstronnośćw jego postępowaniu.2. Inspektor kontroli Zakładu jest obowiązanyzachować w tajemnicy informacje, które uzyskałw związku z wykonywaniem obowiązkówsłużbowych. Obowiązek zachowania tajemnicytrwa również po ustaniu zatrudnienia na stanowiskuinspektora kontroli Zakładu.Art. 92a. [Kontrola przedsiębiorców]Do kontroli płatnika składek będącegoprzedsiębiorcą stosuje się przepisy rozdziału 5ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalnościgospodarczej.Art. 93. [Inspektor kontroli ZUS]1. Inspektorem kontroli Zakładu może byćpracownik Zakładu, który:1) posiada wyłącznie obywatelstwo polskiei korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich;2) ma nienaganną opinię i nie był karany zaprzestępstwo z winy umyślnej;3) posiada wyższe wykształcenie;4) jest zatrudniony w centrali lub w terenowejjednostce organizacyjnej Zakładu co najmniejdwa lata;5) złożył egzamin kwalifikacyjny na stanowiskoinspektora kontroli Zakładu z wynikiem pozytywnymprzed komisją powołaną przez głównegoinspektora kontroli Zakładu.2. Inspektora kontroli Zakładu powołuje PrezesZakładu na wniosek głównego inspektorakontroli Zakładu.3. W szczególnie uzasadnionych przypadkachPrezes Zakładu, na wniosek głównegoinspektora kontroli Zakładu, może powołać nastanowisko inspektora kontroli Zakładu osobęniespełniającą warunków, o których mowaw ust. 1 pkt 3 i 4.4. Prezes Zakładu, na wniosek głównegoinspektora kontroli Zakładu, odwołuje ze stanowiskainspektora kontroli Zakładu osobę,która:1) złożyła rezygnację ze stanowiska;2) nie spełnia warunków określonych w ust. 1pkt 1 i 2;3) utraciła zdolność fizyczną lub psychiczną dopracy na zajmowanym stanowisku, stwierdzonąorzeczeniem lekarskim;4) otrzymała ujemną ocenę kwalifikacyjną, potwierdzonąponowną ujemną oceną dokonanąnie wcześniej niż po upływie 3 miesięcyi nie później niż w ciągu roku od poprzedniejoceny;5) (uchylony).5. Pracownicy Zakładu uprawnieni do wykonywaniaczynności kontrolnych przed wejściemw życie ustawy, którzy spełniają warunki określonew ust. 1 pkt 1, 2 i 4, zachowują uprawnieniado prowadzenia kontroli płatników składek, jeżeliw okresie 18 miesięcy złożą egzamin, o którymmowa w ust. 1 pkt 5.Art. 94. [Główny inspektor kontroli ZUS]1. Prezes Zakładu powołuje i odwołuje głównegoinspektora kontroli Zakładu po zasięgnięciuopinii Rady Nadzorczej Zakładu.2. Główny inspektor kontroli Zakładu orazupoważnieni przez niego inspektorzy kontroliZakładu zarządzają kontrole płatników składek,a w imieniu Prezesa Zakładu nadzór nad ichprzeprowadzeniem sprawuje główny inspektorkontroli Zakładu.Art. 95. (uchylony).PRAWO dla kadr i płac

152 [art. 86–97] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHArt. 96. [Współpraca z organami podatkowymi]1. Izby i urzędy skarbowe są obowiązaneprzekazywać Zakładowi informacje o stwierdzonychprzypadkach naruszenia przepisówo ubezpieczeniach społecznych.2. Organy kontroli, rewizji i inspekcji działającew administracji rządowej i samorządzie terytorialnymsą zobowiązane do udostępnianiaZakładowi, na jego wniosek, wyników kontroliprzeprowadzonych przez te organy.Art. 97. [Delegacja]Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia,określi szczegółowe zasady i tryb przeprowadzaniakontroli płatników składek.Rozdział 10. Kontrola wykonywania zadańKOMENTARZ z zakresu ubezpieczeń społecznych [art. 86–97]Jednym z zadań nałożonych na ZUS jest kontrola wykonywania obowiązków z zakresu ubezpieczeńspołecznych, obejmująca w szczególności:■ ■ zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych,■ ■ prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek na ubezpieczenia społeczneoraz innych składek i wpłat, do których pobierania jest zobowiązany ZUS,■ ■ ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacanie tych świadczeńoraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu,■ ■ prawidłowość i terminowość opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe,■ ■ wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danych do celów ubezpieczeń społecznych,■ ■ dokonywanie oględzin składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należnościz tytułu składek.Kontrolę przeprowadzają inspektorzy kontroli ZUS, na podstawie upoważnienia do przeprowadzeniakontroli i po przedłożeniu legitymacji służbowej. Zakres kontroli nie może wykraczaćpoza określony w upoważnieniu.Inspektor, który przeprowadza kontrolę u płatnika składek, ma prawo analizować wszystkieksięgi płatnika, dokumenty finansowo-księgowe i osobowe oraz wszelkie inne dokumenty, któremają związek z przedmiotem przeprowadzanej kontroli. Może również ustalać stan faktycznyna podstawie informacji płatnika i ubezpieczonych czy zeznań świadków. Jeśli płatnik zalegaz opłatą należności z tytułu składek, inspektor kontroli ZUS może ponadto dokonywać oględzini spisu składników majątku.Kontrolowany płatnik składek ma obowiązek:■ ■ udostępnić i dostarczyć wszelkie dokumenty i inne nośniki informacji objęte przedmiotemkontroli,■ ■ nieodpłatnie sporządzać i wydawać kopie dokumentów objętych przedmiotem kontroli,■ ■ zapewnić warunki do przeprowadzania kontroli – tzn. udostępnić pomieszczenie, środki łącznościi inne środki techniczne niezbędne do prowadzenia kontroli (poza środkami transportowymi);jeśli płatnik nie ma takiej możliwości, czynności kontrolne mogą być wykonywanew jednostce ZUS, ale płatnik musi wówczas na żądanie inspektora wydać określone dokumentyniezbędne do prowadzenia kontroli na okres nie dłuższy niż 3 tygodnie,■ ■ udzielać wszelkich wyjaśnień,■ ■ przedstawiać przetłumaczoną na język polski dokumentację finansowo-księgową i osobowąsporządzoną w języku obcym,■ ■ jeśli zalega z opłacaniem składek – umożliwić oględziny składników majątku.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 10 – KOMENTARZ [art. 86–97]153Kontrola może być wszczęta po okazaniu legitymacji i upoważnienia płatnikowi składek lub– w razie jego nieobecności – osobie upoważnionej do jego reprezentowania. Uczestniczeniew czynnościach kontrolnych jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem płatnika składek/osoby goreprezentującej.Czynności kontrolne są prowadzone w siedzibie płatnika składek, w miejscach prowadzeniaprzez niego działalności, a także w miejscu prowadzenia działalności przez osoby trzeciew związku z powierzeniem tym osobom niektórych czynności na podstawie odrębnych umów(np. w biurze rachunkowym prowadzącym rozliczenia płatnika). Jeśli płatnik nie ma możliwościzapewnienia odpowiednich warunków do prowadzenia kontroli, czynności kontrolne są wykonywanew jednostce ZUS.Ustalenia inspektora kontroli są opisywane w protokole sporządzanym w dwóch egzemplarzach.Jeden z nich otrzymuje płatnik składek, który w terminie 14 dni ma prawo wniesieniai udokumentowania zastrzeżeń do ustaleń dokonanych przez inspektora ZUS. Inspektorkontroli ma obowiązek rozpatrzyć te zastrzeżenia i w razie takiej konieczności podjąć dodatkoweczynności kontrolne. O sposobie rozpatrzenia zastrzeżeń informuje na piśmie płatnikaskładek.Protokół pokontrolny jest podstawą do wydania przez ZUS decyzji – jeśli w trakcie kontrolizostały ujawnione nieprawidłowości. Dotyczy to np. sytuacji, gdy w trakcie kontroli zostanąujawnione nieprawidłowości w naliczaniu składek na ubezpieczenia społeczne, w wysokościwypłaconych zasiłków, w ustaleniu obowiązku ubezpieczeń społecznych. Od decyzjiwydanej przez ZUS przysługuje płatnikowi prawo odwołania do sądu pracy i ubezpieczeńspołecznych.Szczególne przepisy dotyczące prowadzenia kontroli odnoszą się do przedsiębiorców w rozumieniuart. 4 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2010 r.Nr 220, poz. 1447 ze zm.), tj. do:■ ■ osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych niebędących osobą prawną,która posiada zdolność prawną – jeśli wykonują we własnym imieniu działalność gospodarczą,■ ■ wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.60aa3c87-bdb6-44f2-bece-c880337f2499Do takich osób mają zastosowanie przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczejregulujące sposób przeprowadzania kontroli (art. 77–84d tej ustawy). Odrębności w zakresieprowadzenia kontroli u takich płatników przejawiają się m.in. w obowiązku prowadzenia i przechowywaniaw siedzibie płatnika książki kontroli (służącej do dokumentowania liczby i czasutrwania kontroli jego działalności), upoważnień i protokołów kontroli. W przypadku tych płatnikówistnieje ponadto możliwość jednoczesnego prowadzenia tylko jednej kontroli, chyba żezachodzą szczególne, wymienione w ustawie okoliczności (np. gdy przeprowadzenie kontroli jestniezbędne w celu przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa). Czas trwania wszystkich kontroliorganu kontroli w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać – poza ściśle określonymiwyjątkami:■ ■ w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców – 12 dni roboczych,■ ■ w odniesieniu do małych przedsiębiorców – 18 dni roboczych,■ ■ w odniesieniu do średnich przedsiębiorców – 24 dni roboczych,■■w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców – 48 dni roboczych.PRAWO dla kadr i płac

154 [art. 98] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHRozdział 11Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepisom ustawyArt. 98. [Odpowiedzialność płatnika składek]1. Kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązanado działania w imieniu płatnika:1) nie dopełnia obowiązku opłacania składekna ubezpieczenia społeczne w przewidzianymprzepisami terminie,2) nie zgłasza wymaganych ustawą danychlub zgłasza nieprawdziwe dane albo udzielaw tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnieńlub odmawia ich udzielenia.3) udaremnia lub utrudnia przeprowadzeniekontroli,4) nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeńz ubezpieczeń społecznych i zasiłkówfinansowanych z budżetu państwa albo wypłacaje nienależnie,5) nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniemskładek oraz z wypłatą świadczeńz ubezpieczeń społecznych,6) nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracjirozliczeniowych oraz imiennych raportówmiesięcznych w przewidzianym terminie,6a) nie stwierdza nieprawidłowości w imiennymraporcie miesięcznym w terminie określonymw art. 41 ust. 7,7) nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentówzwiązanych z ubezpieczeniamispołecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnymw formie określonej w art. 47a ust. 1 i 2, podlegakarze grzywny do 5 000 złotych.2. Tej samej karze podlega, kto dopuszczasię czynów określonych w ust. 1 przy opłacaniuskładek lub dokonywaniu wpłat z innych tytułów,do których poboru obowiązany jest Zakład.Rozdział 11. Odpowiedzialność za wykroczenieKOMENTARZ przeciwko przepisom ustawy [art. 98]Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych pewne zachowania definiuje jako wykroczeniepolegające na niewypełnianiu obowiązków wynikających z przepisów o ubezpieczeniach społecznych.Katalog tych wykroczeń określa art. 98 ust. 1 ustawy systemowej.Odpowiedzialność za wykroczenia ponosi płatnik lub osoba upoważniona do działaniaw jego imieniu. Odpowiedzialność ponosi nie tylko osoba, która dopuściła się czynów opisanychw art. 98 ust. 1 przeciwko ubezpieczeniom społecznym, ale także ten, kto dopuszcza sięokreślonych czynów w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego oraz w zakresie opłacania składek naFP i FGŚP oraz FEP. Za niewypełnianie obowiązków ubezpieczeniowych odpowiada osoba, któraje popełniła zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.Odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia określonego w art. 98 ustaje po upływie rokuod daty jego popełnienia. Jeżeli w tym czasie zostało wszczęte postępowanie, wówczas odpowiedzialnośćustaje po upływie 2 lat. Sprawca wykroczenia podlega karze grzywny do 5000 zł.Wymierzając karę sąd bierze pod uwagę sytuację osobistą sprawcy, jego dochody i stosunkirodzinne, ale też stopień zawinienia.Oprócz odpowiedzialności na podstawie art. 98 ustawy systemowej możemy mieć do czynieniaz odpowiedzialnością na podstawie art. 218 i art. 219 Kodeksu karnego.Zgodnie z powołanymi przepisami, sankcji karnej podlega ten, kto wykonując czynnościw sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych złośliwie lub uporczywie naruszaprawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, a także ten, ktodopuszcza się zachowania polegającego na niezgłaszaniu, nawet za zgodą zainteresowanego,wymaganych danych albo na zgłaszaniu nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo dokwiecień 2012

ROZDZIAŁ 11 – KOMENTARZ [art. 98]155świadczeń lub na ich wysokość. Za te czyny Kodeks karny przewiduje karę grzywny, ograniczeniawolności albo pozbawienia wolności do lat 2.W postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest czyn polegający na zaniechaniu odprowadzeniaprzez pracodawcę – wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy systemowej – składekna ubezpieczenia społeczne, status pokrzywdzonego przysługuje także ZUS (uchwała SNz 25 marca 2003 r., I KZP 50/02).Czyny określone w art. 98 nie zawsze będą tylko wykroczeniami. Czasami ten sam czyn możebyć zarówno wykroczeniem, jak i przestępstwem, np. nieopłacenie należnych składek. W części,w jakiej dotyczy składek finansowanych przez płatnika, stanowi wykroczenie, natomiast w części,w jakiej składki są potrącane z przychodów ubezpieczonego i nieprzekazywane do ZUS, stanowijuż przestępstwo z art. 284 § 1 Kodeksu karnego. Może także dochodzić do zbiegów wykroczeńz ustawy systemowej z wykroczeniami z Kodeksu wykroczeń oraz przestępstwami z Kodeksu karnego.Z uwagi na możliwość zachodzenia tego typu zbiegów Trybunał Konstytucyjny w wyrokuz 18 listopada 2010 r. (sygn. akt P 29/09) orzekł, że art. 218 § 1 ustawy – Kodeks karny orazart. 24 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez to, że dopuszczają wobec tejsamej osoby fizycznej, za ten sam czyn, odpowiedzialność za przestępstwo i dodatkową opłatę,o której mowa w art. 24 ust. 1 ustawy systemowej, są niezgodne z art. 2 Konstytucji RzeczypospolitejPolskiej, z art. 4 ust. 1 Protokołu nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowychwolności, sporządzonego 22 listopada 1984 r. w Strasburgu (Dz.U. z 2003 r. Nr 42,poz. 364) oraz z art. 14 ust. 7 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych,otwartego do podpisu w Nowym Jorku z 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).Z tych samych względów TK uznał za niekonstytucyjne przepisy art. 98 ust. 1 pkt 1 ust. 2w związku z art. 98 ust. 1 pkt 1 oraz art. 24 ust. 1 ustawy systemowej.Trybunał Konstytucyjny postanowił odroczyć utratę mocy obowiązującej niekonstytucyjnychprzepisów na okres 18 miesięcy od dnia jego promulgacji (przepis będzie obowiązywaćdo 30 maja 2012 r.). Uzasadnieniem dla takiego stanowiska, które oznacza tymczasowe pozostawienieniekontytucyjnego przepisu w obrocie prawnym, była konieczność zapobieżeniapowstaniu stanu prawnego, w którym naruszenie przez płatnika będącego osobą fizycznąobowiązku należytego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne lub innych składekpobieranych przez ZUS nie byłoby zagrożone jakąkolwiek sankcją. Rzetelne opłacanie tychskładek leży bowiem zarówno w interesie ZUS, jak i ubezpieczonego, a także w interesie publicznym,gdyż brak pochodzących ze składek środków na finansowanie świadczeń ubezpieczeniowychmusiałby być rekompensowany przez środki z budżetu państwa. W okresie odroczeniautraty mocy wiążącej tych przepisów ustawodawca powinien dokonać takiej zmianystanu prawnego, aby – gwarantując za pomocą odpowiednich sankcji rzetelne wywiązywaniesię przez płatników z obowiązku opłacania składek – wyeliminować niekonstytucyjny mechanizmpodwójnego karania za ten sam czyn.Niekonstytucyjność tych przepisów nie wynika z samej ich treści czy ich interpretacji, alez tego, że za ten sam czyn płatnikowi składek będącemu osobą fizyczną może zostać wymierzonaopłata dodatkowa oraz grzywna lub może on podlegać odpowiedzialności karnej z art. 218§ 1 Kodeksu karnego. Oznacza to, że płatnik podlega odpowiedzialności za przestępstwo bądźodpowiedzialności za wykroczenie oraz sankcji administracyjno-karnej, określanej przez ustawęjako „dodatkowa opłata”. To właśnie możliwość wymierzenia wielu sankcji za jeden czym przesądziłao uznaniu tych przepisów za niekonstytucyjne.Do czasu wejścia w życie orzeczenia TK praktyka ZUS i sądów orzekających w tych sprawachmoże wyeliminować tę niekonstytucyjność przez odstąpienie od wielokrotnego karania za tenPRAWO dla kadr i płac

156 [art. 98] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHsam czyn, tym bardziej że po wejściu w życie orzeczenia TK ukarany płatnik będzie mógł wystąpićo wznowienie postępowania. Jeżeli jednak wobec płatnika zostanie zastosowana wyłącznie jednaz trzech sankcji, wówczas nie będą zachodziły podstawy do wznowienia postępowania. Dlatego,mimo zastosowania wobec płatnika przepisu uznanego za niekonstytucyjny i możliwości wznowieniapostępowania, nie doprowadzi to do uchylenia decyzji o wymierzeniu dodatkowej opłaty,jeśli płatnik nie został ukarany równocześnie inną z wymienionych kar. Analogicznie wyglądakwestia zastosowania pozostałych przepisów, tj. art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznychczy art. 218 Kodeksu karnego.Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy systemowej z 13 marca 2012 r., w stosunku do płatnikabędącego osobą fizyczną, skazanego prawomocnym wyrokiem, ZUS nie będzie mógł wymierzyć dodatkowejopłaty za ten sam czyn, polegający na nieopłaceniu składek lub opłaceniu ich w zaniżonejwysokości. Prokuratura natomiast będzie miała każdorazowo obowiązek zawiadomić ZUS o wszczęciui umorzeniu postępowania w sprawie o przestępstwo lub o przekazaniu sprawy do sądu.W razie wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie ZUS nie będziemógł wszcząć postępowania o wymierzenie dodatkowej opłaty za ten sam czyn (a wszczęte postępowaniebędzie musiał zawiesić) – aż do czasu zakończenia postępowania karnego lub postępowaniaw sprawie o wykroczenie.W razie prawomocnego skazania za przestępstwo lub wykroczenie:■■wszczęte postępowanie o wymierzenie dodatkowej opłaty za ten sam czyn, z urzędu, podlegaćbędzie umorzeniu,■■wydana decyzja o wymierzeniu dodatkowej opłaty za ten sam czyn, będzie uchylana z urzędu,a pobrana opłata podlegać będzie zwrotowi w terminie 30 dni od uprawomocnienia się wyroku.Sankcje za niewykonanie zobowiązań wobec płatników składekRodzaj sankcjiPrzesłanki zastosowania sankcji1 2Odsetki za zwłokę (art. 23ustawy systemowej)Płatnik, który nieterminowo opłaca składki na ubezpieczeniaspołeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowychma obowiązek sam wyliczyć odsetki od zaległych składeki wpłacić je na konto ZUS razem ze składkami (wysokośćodsetek płatnik wylicza na podstawie Ordynacji podatkoweji rozporządzenia z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie naliczaniaodsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, a także zakresuinformacji, które muszą być zawarte w rachunkach (Dz.U.Nr 165, poz. 1373 ze zm.).WAŻNE! Płatnik nie nalicza odsetek za zwłokę, jeżeli ich wysokośćnie przekracza 6,60 zł.Dodatkowa opłata(art. 24 ust. 1 ustawysystemowej)W przypadku nieopłacenia składek lub opłacenia ich w niższejwysokości niż należna, ZUS może nałożyć na płatnika dodatkowąopłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek 1) . Oddecyzji o nałożeniu dodatkowej opłaty przysługuje płatnikowiodwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 11 – KOMENTARZ [art. 98]1571 2Grzywna do 5000 zł(art. 98 ustawy systemowej) 2)Grzywnie podlega płatnik, który:■■nie opłaca w terminie składek na ubezpieczenia społeczne,■■nie zgłasza danych lub zgłasza nieprawdziwe dane alboudziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawiaich udzielenia,■■udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli ZUS,■■nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeńspołecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwaalbo wypłaca je nienależnie,■■nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składekoraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,■■nie przesyła deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportówmiesięcznych w terminie,■■nie sprawdza danych w imiennym raporcie miesięcznymw terminie do 30 kwietnia następnego roku za rok poprzedni,■■nie przekazuje dokumentów związanych z ubezpieczeniamispołecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w formie elektronicznej,a w wyjątkowych przypadkach papierowej.O karze grzywny na wniosek ZUS orzeka sąd.Ustanowienie hipotekiprzymusowej lub zastawu(art. 26, art. 27 ustawysystemowej)Odpowiedzialność karna(art. 218 i art. 219Kodeksu karnego) 3)Wszczęcie postępowaniaegzekucyjnego(art. 24 ust. 2 ustawysystemowej)ZUS może wystąpić o ustanowienie hipoteki przymusowejna wszystkich nieruchomościach dłużnika w związku z zadłużeniemwobec ZUS. Jeżeli ZUS nie może ustanowić hipotekina nieruchomościach dłużnika, to ZUS może wystąpićo ustanowienie zastawu na rzeczach ruchomych oraz zbywalnychprawach majątkowych będących własnością dłużnikaoraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jegomałżonka.Pracodawca, który złośliwie lub uporczywie narusza obowiązkiwobec pracownika wynikające z ubezpieczenia społecznego,podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawieniawolności do lat 2.Pracodawca, który narusza przepisy prawa o ubezpieczeniachspołecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego,wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mającewpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlegagrzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolnoścido lat 2.Składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnieniai dodatkowa opłata nieopłacone w terminie mogąbyć ściągane w trybie egzekucji o postępowaniu egzekucyjnymw administracji lub egzekucji sądowej.PRAWO dla kadr i płac

158 [art. 99–109] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH1 2Ogłoszenie upadłości niewypłacalnegodłużnika(art. 20 prawa upadłościowegoi naprawczego)ZUS może wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości niewypłacalnegodłużnika – płatnika.Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnychzobowiązań.Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnegodłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztówpostępowania.Natomiast sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłościw razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążonyhipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowymlub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostałyjego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.1)Przepis art. 24 ust. 1 utraci moc prawną 31 maja 2012 r. c6ca6884-99aa-4b05-902c-3cadee67b7762)Przepis art. 98 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 utraci moc prawną 31 maja 2012 r.3)Przepis art. 218 Kodeksu karnego utraci moc prawną 31 maja 2012 r.Rozdział 12Zmiany w obowiązujących przepisachArt. 99–106. (artykuły pominięte).Rozdział 13Przepisy przejściowe i końcoweArt. 107. [Zgłoszenie pierwszorazowe]1. Płatnicy składek zobowiązani są dokonaćimiennych zgłoszeń do ubezpieczeń społecznychwszystkich osób, za które są zobowiązaniopłacać składki na ubezpieczenia społeczneza dzień 31 grudnia 1998 r. i dzień 1 stycznia1999 r., w terminie do dnia 31 stycznia 1999 r.2. Zgłoszeń, o których mowa w ust. 1, zobowiązanisą dokonać również płatnicy składekopłacający składki na własne ubezpieczeniaspołeczne za dzień 31 grudnia 1998 r. i dzień1 stycznia 1999 r., w terminie do dnia 31 stycznia1999 r.3. Płatnicy składek, o których mowa w ust. 1i 2, zobowiązani są dokonać zgłoszenia płatnikaskładek w terminie do dnia 31 stycznia 1999 r.Art. 108. [Obowiązek wystąpienia o NIP]Płatnicy składek na ubezpieczenia społecznelub ubezpieczenie zdrowotne, którzy nie posiadają,jako podatnicy, numeru identyfikacjipodatkowej NIP lub nie złożyli wniosku o nadanietego numeru, obowiązani są dokonaćzgłoszenia identyfikacyjnego, w celu otrzymaniaNIP, w terminie jednego miesiąca od dniawejścia w życie ustawy, w trybie określonymw przepisach o zasadach ewidencji i identyfikacjipodatników.Art. 109. [Rozliczanie składek i świadczeńdo 31 grudnia 1998 r.]Składki na ubezpieczenie społeczne i zasiłkioraz zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne należne zakwiecień 2012

ROZDZIAŁ 13. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE [art. 110–111]159okres do dnia 31 grudnia 1998 r. płatnicy składeksą zobowiązani rozliczać i opłacać na podstawieprzepisów dotychczasowych.Art. 110. [Ubruttowienie]1. Płatnicy składek podwyższą ubezpieczonym,o których mowa w art. 16 ust. 1, przychódnależny od dnia 1 stycznia 1999 r., przeliczającgo w taki sposób, aby po potrąceniu składekna ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz naubezpieczenie chorobowe nie był on niższy niżprzed przeliczeniem.2. (uchylony).3. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego określi, w drodze rozporządzenia,sposób przeliczania przychodu, o którymmowa w ust. 1.4. Minister właściwy do spraw zabezpieczeniaspołecznego ogłosi wysokość najniższegowynagrodzenia pracowników po przeliczeniuw sposób określony w rozporządzeniu, o którymmowa w ust. 3.5. Ilekroć w przepisach dotyczących zakładowegofunduszu świadczeń socjalnych jest mowao „przeciętnym wynagrodzeniu miesięcznymw gospodarce narodowej w roku poprzednim lubw drugim półroczu roku poprzedniego” lub „planowanychrocznych środkach przeznaczonychna wynagrodzenia osobowe” oznacza to:1) przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarcenarodowej w roku poprzednim lubdrugim półroczu roku poprzedniego,2) planowane roczne środki przeznaczone nawynagrodzenia osobowe– pomniejszone o potrącone od ubezpieczonychskładki na ubezpieczenia emerytalne, rentoweoraz chorobowe.Art. 111. [Przystąpienie do OFE]1. Podział składki, o którym mowa w art. 22ust. 3, jest obowiązkowy dla ubezpieczonychurodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r.2. Ubezpieczeni, o których mowa w ust. 1,są zobowiązani do zawarcia umowy z otwartymfunduszem emerytalnym w terminie do dnia30 września 1999 r. Przepis art. 39 ust. 2 stosujesię odpowiednio.3. Ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., z wyjątkiemosób pobierających emeryturę, mogąna swój wniosek przystąpić – poprzez zawarcieumowy – do wybranego otwartego funduszuemerytalnego.4. Ubezpieczeni, o których mowa w ust. 3,mogą zawrzeć umowę z otwartym funduszememerytalnym w terminie do dnia 31 grudnia1999 r., z zastrzeżeniem ust. 6.5. Przystąpienie przez ubezpieczonych,o których mowa w ust. 3, do otwartego funduszuemerytalnego jest nieodwołalnym oświadczeniemwoli o wyborze ubezpieczenia emerytalnegona zasadach określonych dla osób urodzonychpo dniu 31 grudnia 1968 r.6. Termin, o którym mowa w ust. 4, uważasię za zachowany, jeżeli osoba urodzona w okresieokreślonym w ust. 3 nie podlegała obowiązkowiubezpieczeń społecznych w 1999 r., leczprzystąpiła do otwartego funduszu emerytalnegow ciągu 6 miesięcy od powstania obowiązkuubezpieczenia po dniu 31 grudnia 1999 r. orazw dniu powstania tego obowiązku nie ukończyła50 lat.7. Cała składka na ubezpieczenie emerytalneubezpieczonych, którzy nie przystąpili do otwartegofunduszu emerytalnego, przekazywanajest na FUS.8. Składka, o której mowa w art. 22 ust. 3,podlega przekazaniu na rzecz otwartego funduszuemerytalnego, począwszy od najbliższejpłatności składek na ubezpieczenie emerytalne,dokonanej po otrzymaniu przez Zakład od otwartegofunduszu emerytalnego zawiadomieniao zawarciu umowy członkowskiej przez ubezpieczonego.9. Składka ubezpieczonych, o których mowaw ust. 1, podlega przekazaniu do otwartych funduszyemerytalnych na zasadach określonychw ust. 8, jednakże w przypadku, gdyby ubezpieczonynie zawarł umowy w terminie, o którymmowa w ust. 2, składka, począwszy od składkiz tytułu zatrudnienia w październiku 1999 r.,przeznaczona na otwarty fundusz emerytalnypodlega przekazaniu do otwartego funduszuemerytalnego niezwłocznie po nabyciu członko-PRAWO dla kadr i płac

160 [art. 112–113c] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHstwa w otwartym funduszu emerytalnym. Przepisart. 39 ust. 4 zdanie drugie stosuje się odpowiednio.Art. 112. [Uruchomienie środków FRD]1. Uruchomienie środków FRD może nastąpićnie wcześniej niż w 2009 r.2. W latach 2002 i 2003 część składki, o którejmowa w art. 22 ust. 4, wynosi 0,1% podstawywymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne.3. Począwszy od 2004 r. część składki, o którejmowa w ust. 2, ulega rocznie podwyższeniuo 0,05% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenieemerytalne.4. Począwszy od 2009 r. część składki,o której mowa w art. 22 ust. 4, wynosi 0,35%podstawy wymiaru składek na ubezpieczenieemerytalne.Art. 113. [Kadencja dotychczasowych radnadzorczych ZUS]Kadencja dotychczasowych rad nadzorczychZakładu Ubezpieczeń Społecznych, powołanychna podstawie art. 20 i 21 ustawy, o którejmowa w art. 122 ust. 1 pkt 1, ustaje z dniempowołania Rady Nadzorczej Zakładu, o którejmowa w art. 75.Art. 113a. [Termin sprawowania funkcjiprzez dotychczasowego Prezesa ZUS]1. Do dnia powołania Prezesa Zakładu, o którymmowa w art. 73, jego funkcje sprawuje PrezesZakładu Ubezpieczeń Społecznych powołanyw trybie ustawy, o której mowa w art. 122ust. 1 pkt 1.2. Z dniem powołania Prezesa Zakładu,o którym mowa w art. 73, wygasa akt powołaniaPrezesa sprawującego jego funkcje.Art. 113b. [Wygaśnięcie aktów powołaniadyrektorów oddziałów ZUS]1. Z dniem 1 stycznia 1999 r. wygasają aktypowołania dyrektorów oddziałów Zakładu.2. Osoby, o których mowa w ust. 1, pełniąobowiązki do czasu powołania kierowników terenowychjednostek organizacyjnych Zakładu,o których mowa w art. 67 ust. 1 pkt 2.Art. 113c. [Pracownicy ZUS zatrudnieni napodstawie przepisów dotychczasowych]1. Stroną stosunków pracy pracowników zatrudnionychw Zakładzie Ubezpieczeń Społecznychdziałającym na podstawie art. 7 ustawy,o której mowa w art. 122 ust. 1 pkt 1, oraz w jednostkach,o których mowa w art. 117 ust. 1, stajesię Zakład, z uwzględnieniem ust. 4 i 5.2. Pracownikom, o których mowa w ust. 1,nie przysługują odprawy i inne świadczeniapieniężne wypłacane na podstawie przepisówo szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikamistosunków pracy z przyczyn dotyczącychzakładu pracy oraz na podstawie przepisówo pracownikach urzędów państwowych,z zastrzeżeniem ust. 4 i 5.3. Zakład w terminie do dnia 31 stycznia1999 r. zawiadamia na piśmie pracowników zatrudnionychna podstawie umowy o pracę o warunkachpracy oraz o skutkach w zakresie stosunkówpracy związanych ze zmianą, o którejmowa w ust. 1 oraz w art. 113b ust. 1.4. W terminie 30 dni od zawiadomieniaprzewidzianego w ust. 3, pracownik zatrudnionyna podstawie umowy o pracę może bezwypowiedzenia, za siedmiodniowym uprzedzeniem,rozwiązać stosunek pracy. Rozwiązaniestosunku pracy w tym trybie powodujedla pracownika skutki, jakie przepisy prawapracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracyprzez pracodawcę z przyczyn dotyczącychzakładu pracy.5. Pracownikom zatrudnionym na podstawiemianowania Zakład do dnia 31 stycznia1999 r. przedstawi na piśmie nowe warunkipracy i płac z wynagrodzeniem nie niższym niżdotychczasowe. Pracownicy w terminie 30 dniwinni złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odmowieprzyjęcia proponowanych warunków.W razie nieuzgodnienia warunków, dotychczasowystosunek pracy rozwiązuje się z upływemokresu równego okresowi wypowiedzenia, liczonegood dnia, w którym pracownik złożyłoświadczenie o odmowie przyjęcia proponowanychwarunków, lub od dnia, do którego winienzłożyć takie oświadczenie. Rozwiązaniestosunku pracy w tym trybie powoduje skutki,kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 13. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE [art. 114–118]161jakie przepisy ustawy o pracownikach urzędówpaństwowych wiążą z rozwiązaniem stosunkupracy w związku z likwidacją urzędu.6. Do czasu zawarcia układu zbiorowego, zasadywynagradzania pracowników Zakładu orazwielkość środków na wynagrodzenia określaPrezes Zakładu.Art. 114. [Majątek ZUS]1. Z dniem wejścia w życie ustawy majątekpozostający w zarządzie Zakładu, stanowiącywłasność Skarbu Państwa, staje się nieodpłatniewłasnością Zakładu.2. Nabycie z mocy prawa własności nieruchomościw ramach majątku, o którym mowaw ust. 1, stwierdza w formie decyzji wojewoda.3. Ostateczna decyzja stwierdzająca nabyciewłasności nieruchomości stanowi podstawęwpisu w księdze wieczystej.4. W zakresie prowadzonej działalności określonejw ustawie Zakład nie ponosi opłat skarbowychi sądowych.5. Przepisy ust. 1–4 stosuje się odpowiedniodo nieruchomości, w stosunku do którychZakład nabył przed dniem 1 stycznia 1999 r.prawo użytkowania wieczystego na rzeczSkarbu Państwa. W tym przypadku Zakład nabywaprawo użytkowania wieczystego gruntóworaz własność położonych na tych gruntachbudynków i budowli lub innych częściskładowych.Art. 115. [Następstwo prawne]1. Zakład jest następcą prawnym działającychdo 1950 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,ubezpieczalni społecznych i funduszyubezpieczeniowych w zakresie ubezpieczeńspołecznych i jest uprawniony, jeżeli nie naruszato ujawnionego w księdze wieczystej prawawłasności lub prawa użytkowania wieczystegoosób trzecich, do występowania o zwrot nieruchomościstanowiących w podanym okresiewłasność tych podmiotów.2. Zakład występuje o zwrot nieruchomości,jeżeli nieruchomość jest niezbędna dla wykonywaniajego zadań.3. Stwierdzenie, że Zakład jest następcąprawnym właściciela nieruchomości, w rozumieniuust. 1, oraz orzeczenie o zwrocie na rzeczZakładu nieruchomości następuje w drodze decyzjiadministracyjnej wydanej przez wojewodę.4. Ostateczna decyzja wojewody, o którejmowa w ust. 3, stanowi podstawę wpisu w księdzewieczystej.5. Decyzja, o której mowa w ust. 3, nie jestwymagana, jeżeli jedynym ujawnionym w księdzewieczystej właścicielem jest działającydo 1950 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych,ubezpieczalnia społeczna lub fundusze ubezpieczeniowe,którego następcą prawnym jestZakład, oraz nie jest ujawnione w księdze wieczystejprawo użytkowania wieczystego osóbtrzecich. Wpis prawa własności Zakładu doksięgi wieczystej następuje na jego jednostronnywniosek.6. Wnioski o wszczęcie postępowania zgłaszasię do dnia 31 grudnia 2010 r.Art. 116. [Likwidacja FUS działającego napodstawie przepisów dotychczasowych]1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,utworzony na podstawie ustawy, o którejmowa w art. 122 ust. 1 pkt 1, z dniem 1 stycznia1999 r. likwiduje się, a jego środki pieniężne,wierzytelności i zobowiązania przejmujefundusz emerytalny wyodrębniony z FUSzgodnie z art. 55.2. Aktywa i pasywa w zakresie działalnościbieżącej i inwestycyjnej Zakładu UbezpieczeńSpołecznych, działającego na podstawieustawy, o której mowa w ust. 1, stają sięz dniem 1 stycznia 1999 r. aktywami i pasywamiZakładu.3. Fundusz emerytalny sfinansuje przejściowokoszty Zakładu. Zwrot kosztów funduszowiemerytalnemu następuje po uzyskaniuprzez fundusze, o których mowa w art. 55,przychodów ze składek na ubezpieczeniaspołeczne.Art. 117. (pominięty).Art. 118. (uchylony).PRAWO dla kadr i płac

162 [art. 118a–127] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHArt. 118a–121(artykuły pominięte)Art. 122. [Utrata mocy]1. Tracą moc:1) ustawa z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacjii finansowaniu ubezpieczeń społecznych(Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 i Nr 74,poz. 441, z 1990 r. Nr 36, poz. 206, z 1991 r.Nr 7, poz. 24, Nr 104, poz. 450 i Nr 110,poz. 474, z 1994 r. Nr 84, poz. 385, z 1995 r.Nr 4, poz. 17 i Nr 85, poz. 426, z 1997 r.Nr 121, poz. 770 oraz z 1998 r. Nr 106,poz. 668 i Nr 108, poz. 684);2) art. 1, art. 8, art. 14 ustawy z dnia 27 września1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórcówi ich rodzin (Dz.U. z 1983 r. Nr 31, poz. 145,z 1986 r. Nr 42, poz. 202, z 1989 r. Nr 35,poz. 190, z 1990 r. Nr 36, poz. 206, z 1995 r.Nr 4, poz. 17, z 1996 r. Nr 100, poz. 461 orazz 1997 r. Nr 28, poz. 153);3) art. 1–5, art. 25–32, art. 34 ustawy z dnia19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznymosób wykonujących pracę na podstawieumowy agencyjnej lub umowy zlecenia(Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 i Nr 128,poz. 617, z 1996 r. Nr 100, poz. 461 orazz 1997 r. Nr 28, poz. 153);4) art. 1–4, art. 22–26, art. 28, art. 32 ustawyz dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniuspołecznym osób prowadzących działalnośćgospodarczą oraz ich rodzin (Dz.U.z 1989 r. Nr 46, poz. 250, z 1990 r. Nr 36,poz. 206, z 1991 r. Nr 104, poz. 450 i Nr 110,poz. 474, z 1995 r. Nr 4, poz. 17, z 1996 r.Nr 100, poz. 461 i Nr 124, poz. 585, z 1997 r.Nr 28, poz. 153 oraz z 1998 r. Nr 106,poz. 668);5) rozdział 8 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r.o zaopatrzeniu emerytalnym pracownikówkolejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99,z 1985 r. Nr 20, poz. 85, z 1990 r. Nr 36,poz. 206, z 1997 r. Nr 43, poz. 272 orazz 1998 r. Nr 66, poz. 431);6) art. 1–6, art. 27–32, art. 34 ustawy z dnia17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznymduchownych (Dz.U. Nr 29, poz. 156, z 1990 r.Nr 36, poz. 206, z 1991 r. Nr 104, poz. 450,z 1995 r. Nr 4, poz. 17, z 1996 r. Nr 100,poz. 461 oraz z 1997 r. Nr 28, poz. 153).2. Do czasu wydania przepisów wykonawczychprzewidzianych w ustawie pozostająw mocy przepisy aktów wykonawczych wydanena podstawie ustawy wymienionej w ust. 1pkt 1, jeżeli nie są sprzeczne z przepisamiustawy.3. Ilekroć przepisy:1) odsyłają do przepisów o organizacji i finansowaniuubezpieczeń społecznych, do przepisówo ubezpieczeniach społecznych lubdo przepisów o ubezpieczeniach społecznychpracowników – należy przez to rozumiećodesłanie do przepisów o systemieubezpieczeń społecznych;2) określają jako organ właściwy oddział ZakładuUbezpieczeń Społecznych lub Biuro RentZagranicznych – należy przez to rozumiećjednostkę organizacyjną Zakładu.Art. 123. [Odpowiednie stosowanie przepisówKPA]W sprawach uregulowanych ustawą stosujesię przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego,chyba że ustawa stanowi inaczej.Art. 124. [Termin stosowania przepisów dotyczącychinformowania o danych zgromadzonychna koncie]Przepisy art. 50 ust. 1 w części dotyczącej informowaniao danych zgromadzonych na konciestosuje się od dnia 1 stycznia 2000 r.Art. 125. (uchylony).Art. 126. [Termin stosowania przepisów dotyczącychemerytury hipotetycznej]Przepisy art. 50 ust. 1 w części dotyczącejemerytury hipotetycznej stosuje się od dnia1 stycznia 2004 r.1b5d93a5-f583-4143-913f-95aae7b60cc6Art. 127. [Wejście w życie przepisów ustawy]Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia1999 r., z wyjątkiem:1) art. 24–31, 33, 73 ust. 2, art. 74 ust. 1 i 5,kwiecień 2012

ROZDZIAŁ 12–13 – KOMENTARZ [art. 90–127]163art. 75 ust. 1, ust. 2 pkt 1, 2, 9 i 10 oraz ust. 3,art. 109, 117 ust. 2–4, art. 119 i 120, którewchodzą w życie po upływie 14 dni od dniaogłoszenia;2) art. 108, który wchodzi w życie z dniem1 grudnia 1998 r.;3) art. 39 ust. 1–4, który wchodzi w życiez dniem 1 października 1999 r.;4) art. 15 ust. 2, art. 22 ust. 1 pkt 4 i ust. 2, którewchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2000 r.;5) art. 22 ust. 4, który wchodzi w życie z dniem1 stycznia 2002 r.Rozdział 12. Zmiany w obowiązujących przepisach [art. 90–106]Rozdział 13. Przepisy przejścioweKOMENTARZ i końcowe [art. 107–127]W zakresie spraw regulowanych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, chyba że ustawastanowi inaczej (art. 123 ustawy systemowej), zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowaniaadministracyjnego. Oznacza to m.in., że „ostateczne decyzje ZUS, od których nie wniesionoodwołania do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, mogą być uchylone, zmienionelub unieważnione na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnegojedynie z urzędu, a nie na wniosek strony” – postanowienie Sądu Najwyższego z 25 lutego2003 r. (III KKO 18/02, OSNP 2004/5/91). Przepis szczególny zawarty w regulacjach ubezpieczeniowychma jednak pierwszeństwo stosowania przed przepisem ogólnym zawartym w Kodeksiepostępowania administracyjnego.Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się – zgodnie z art. 180 § 2 Kodeksupostępowania administracyjnego – sprawy wynikające z przepisów o:■ ■ ubezpieczeniach społecznych,■ ■ zaopatrzeniach emerytalnych i rentowych,■ ■ funduszu alimentacyjnym,■ ■ innych świadczeniach wypłacanych z funduszów przeznaczonych na ubezpieczenia społeczne.31af62cb-c0a3-4909-b090-6e6316cf9693