Ministarstvo finansija Crne Gore Oktobar ... - Vlada Crne Gore

Ministarstvo finansija Crne GoreOktobar - decembar, 2009.Bilten XVIII

Ministars t vo fina n sija Crne GoreBILten XVIIIOk tobar - d e c e m b a r 2009.www.mf.gov.meUPRAVEPoreska uprava:Uprava carina:Uprava za antikorUPcijsku inicijativu:Uprava za sprečavanje pranja n ovca:Uprava za nekretnine:Direkcija za javne na b av k e:w w w.poreskauprava.g ov.m ew w w.upravacarina.g ov.m ew w w.antikorup.g ov.m ew w w.aspn.g ov.m ew w w.nekretnine.co.m ew w w.djn.g ov.m e

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Kon takt:te le fon: +382 20 242-835fax: +382 20 224-450e-mail: mf@gov.meweb: www.mf.gov.mePoštovani čitaociOčekivanja od 2010. godine su, najblaže rečeno,umjerena. To i ne treba da čudi, imajući u vidu kriznu2009. godinu i posljedice koje za sobom ostavlja. Potrebaprilagođavanja ekonomije novim realnostimaje logična i nužna. Kratkoročno prilagođavanje seodnosi na sprovedene mjere smanjivanja javnepotrošnje, kao i dodatno oblikovanje dijela poreskepolitike. Prilikom smanjivanja javne potrošnje nužnoje bilo preispitati sve stavke i pronaći prostor zamaksimalne moguće uštede. Takav budžetski okvirnastoji da se prezentira kao kredibilan, odnosnokao platforma za dugoročno odgovoran odnos premabudžetskom potencijalu. S druge strane, potrebapodrške ekonomije se, prije svega, ogleda uznačajnom nivou kapitalnih izdataka, prevashodnoonih usmjerenih ka unapređenju infrastrukture.Pri tome, se praktično kompletan budžetski deficitmože tretirati kao diskrecioni, a imajući u vidu daga je moguće finansirati najvećim dijelom državnimdepozitima neće predstavljati ni dodatni pritisak najavni dug. Ne stoji ni zamjerka da se smanjuje ukupninivo bogatstva zbog prethodne prodaje akcija, većnaprotiv, jer se na taj način ne samo konvertuje udrugi oblik društvenog bogatstva, već i uvećava.Kada je u pitanju javni dug i servisiranje svihobaveza koje država ima nema sumnje da će to bitiu potpunosti redovno. U tom pogledu, postoji višeopcija od kojih su dvije očigledne. Jedna od opcijaje zaključivanje aranžmana sa MMF-om, a drugaemisija evro obveznica – i jedno i drugo, uglavnom,sve evropske zemlje koriste. Opcija MMF-a podrazumijevarazmatranje budžetskog okvira s jedne, istanja finansijskog sistema, s druge strane.Vjerujem da smo usvojenim budžetom, kao isetom poreskih mjera, Izmjenama zakona o državnimsluženicima i namještenicima i zakonom kojim seuređuju pitanja zarada, kao i donošenjem propisakojima se uređuje transformacija Fonda za razvoju novi investiciono razvojni fond i uspostavljanjemFonda rada na putu da implementiramo veoma4

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go rePotpredsjednik Vladei mi nis tar fi nan si ja Cr ne Go re,dr Igor Luk šićkonzistentan set mjera i politika usmjerenih na saniranjeposljedica krize. Pri tome, treba imati u viduda nije došlo do pogoršanja poreskog ambijenta kojije nedavnim zakonskm izmjenama postao jedan odnajkonkurentnijih u Evropi.Međutim, bez dugoročnih napora na reformidržavne uprave, sistema obrazovanja i zdravstva,naš sistem neće biti dovoljno konkurentan. Stvorenisu dobri preduslovi za takve aktivnosti i tokom 2010.godine bi trebalo očekivati intenziviranje napora usprovođenju strukturnih reformi.Istovremeno, jedan od ključnih problema sa kojimase privredni sistem suočava jeste nedostataklikvidnosti i rast međusobnih dugovanja, posebnou svijetlu negativnog prirasta kredita tokom 2009.godine. Naravno, iluzija je očekivati povratak kreditiranjana nivo iz pretkriznog perioda, ali je i nakon svihsprovedenih mjera realno očekivati blagi oporavakkreditiranja – uz naglasak na kvalitetu poslovnihpla nova koji se predlažu. Takođe, donošenje novihpropisa iz oblasti finansijsko-bankarskog sistema ćepozitivno uticati na ukupan kredibilitet bankarskogsektora.Razumno je, dakle, očekivati stagnaciju ekonomijetokom ove godine i opipljiviji oporavak tokom2011. godine, posebno ukoliko se ova godina iskoristiza pokretanje niza investicionih projekata izoblasti energetike i turizma. Ne treba zaboraviti nipotencijale poljoprivrednog sektora koji je bilježiodobre rezultate tokom 2009. godine i ima značajnoučešće u BDP-u. Uz to, optimizacija većih sistemaće doprinijeti dovršetku restrukturiranja ekonomije,uz poštovanje principa ekonomske opravdanosti.Ipak, i dalje postoji ogroman neiskorišćeni prostor zaprivatnu inicijativu u nizu oblasti i to je dugoročnonajkvalitetniji segment ekonomije.S poštovanjem,Potpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić5

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.U fokusuCrna Gora u predvorjusvjetske ekonomijeOsnivanjeSjedište1. januar 1995. godine.ŽenevaČlanovi 153JezikGeneralnidirektorBudžetZaposleni 625engleski, francuski, španskiPaskal Lami189 mil. švajc.franaka(približno 182 mil. $) za 2009. god.Web sitewww.wto.intKao priča slična nastanku Međunarodnog monetarnog fonda i grupacije Svjetskebanke, korijeni ideje današnje Svjetske trgovinske organizacije (World Trade Organization,u daljem tekstu: WTO) smješteni su u malom gradu američke države nezvaničneparole „živi slobodno ili ne živi uopšte”, Breton Vudsu, Nju Hempšir. Možda je upravo ovaAna Ivanovićsimbolika i korespondirala težnjama ka globalnoj poslijeratnoj političkoj i ekonomskojobnovi izraženoj u zaključcima Konferencije Ujedinjenih nacija o potrebi slobodnog i supranacionalnog regulisanja monetarnih ifinansijskih pitanja na kraju Drugog svjetskog rata, koji će staviti tačku na ideologiju izolovanih nacionalnih ekonomija.Monetarna i finansijska pitanja kroz prethodno navedene organizacije dobijaju svoj međunarodni institucionalni okvir. Potencijalni„stub ekonomske saradnje”, rečeno u duhu jezika evropskih integracija, predložen pod nazivom Međunarodna trgovinskaorganizacija, koji bi predstavljao najbolji pokazatelj postignutog uravnoteženja platnog bilansa ratom oslabljenih zemalja i polugurazvojnim projektima, propisao pravila fer i liberalne međunarodne ekonomske utakmice, zahvaljujući američkom Kongresu nikadanije ugovorno potvrđen. Idejni tvorci Maršalovog plana smatrali su da bi ova međunarodna organizacija, bila ipak previše „radoznala”sa stanovišta unutrašnjeg ekonomskog uređenja. Zato će Opšti sporazum o carinama i trgovini (General Agreement on Tariffs andTrade, u daljem tekstu: GATT), usvojen na ženevskoj konferenciji UN-a posvećenoj pitanjima trgovine i zapošljavanja 1947. godine,po svojoj pravnoj prirodi ugovor, a faktičkoj kvazi međunarodna organizacija, funkcionisati sa osnovnom misijom smanjenja barijerau trgovini robom, kroz sistem redukcije carinskih stopa, kvantitativnih ograničenja i subvencija, do uspostavljanja WTO-a.Kao obećavajući sistem u povoju, GATT se zasnivao na principu ’’najpovlašćenije nacije’’, što u praksi znači da su uslovi kojisu važili za najpovlašćeniju naciju (naciju sa najmanjim brojem ograničenja u trgovini – prim.aut) važili za sve njegove potpisnice.Svaka nova runda pregovora (vidjeti Tabelu 1), od ukupno osam, bilježi i nove dodatne ugovore, koji se mahom odnose nasmanjenje tarifa određenih vrsta proizvoda sa izuzecima i modifikacijama primjenljivim na individualne države.Istoriju GATT-a, karakterišu tri osnovne faze:• period od 1947. do runde u Torku (Velika Britanija), kojim se određuje raspon proizvoda koji ulaze u ugovorni krug i zamrzavanjepostojećih stopa;6

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re• period od 1959. do 1979. godine, koncentrisan na smanjenje carinskih stopa;• period koji obuhvata samo urugvajsku rundu pregovora, 1986-1994, kvalitativno proširuje GATT na oblasti intelektualnesvojine, usluga, poljoprivrednih proizvoda i kapitala i najavljuje zvanično rođenje WTO-a.Tablela 1. Geneza GATT i WTO pregovora 1Osnažena kvalitativno, uvođenjem novih oblasti i uspostavljena pravno i insitucionalno, WTO po svojoj definiciji, predstavljameđunarodnu organizaciju osnovanu sporazumom iz Marakeša 1. januara 1995. godine, čiji se fokus aktivnosti odnosi na nadzori liberalizaciju međunarodne trgovine.Korpus njenog pravnog tijela čini set sporazuma (o osnivanju, o robama, uslugama, intelektualnoj svojini, dodatni sporazumi ianeksi, i dr.), dok njeno članstvo dostiže zavidan broj od 153 države koje su kreatori preko 95% svjetske trgovine i 30 posmatrača,potencijalnih kandidata. Njome upravlja Ministarska konferencija (čiji je saziv najmanje jednom u dvogodišnjem periodu), Gene ralnisavjet koji sprovodi politike na svakodnevoj osnovi (sastaje se, takođe, i kao tijelo za reviziju trgovinske politike i rješa vanje sporova)i kome odgovaraju savjeti za robe, usluge i intelektualnu svojinu, kao i Generalni direktor imenovan od strane konferencije.Osnovni principi na kojima se WTO zasniva su sljedeći:• nediskriminacije - ovaj princip u sebi obuhvata pravilo najpovlašćenije nacije i pravilo nacionalnog tretmana (principjednakosti u tretmanu domaćih i stranih proizvoda uvezenih na teritoriju članice – prim.aut.)• reciprociteta;• ispunjenja obaveza predviđenih ugovorom (binding and enforcable commitments);• transparentnosti;• kontrolisanih ograničenja (safety valves). Postoje tri vrste odredbi koje omogućavaju državama da ograniče trgovinu: da bise postigle neekonomske mjere, da bi se osigurala fer trgovina i odredbe koje omogućavaju intervencije u trgovini iz ekonomskihrazloga.Za nas nainteresantnija potencijalna pristupnica WTO-u je, svakako, Crna Gora. Nakon podnošenja formalnog zahtjeva začlanstvo, 23. decembra 2004. godine, na sjednici Generalnog savjeta formirana je Radna grupa sa zadatkom da ovaj zahtjevraz motri, shodno članu XII marakeškog sporazuma. Za šefa pregovaračkog tima ispred Crne Gore imenovana je dr GordanaĐurović, ministar za evropske integracije. U vremenu koje će doći pregovori će se odvijati na multilateralnom, bilateralnom iplurilateralnom nivou 2 .1 - Podaci preuzeti sa: http://en.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Tariffs_and_Trade#Torquay_Round_-_19512 - Korišćena struktura presjeka i podaci o rezultatima pregovora zasnivaju se na Informaciji o statusu pregovora sa članicama STO-a, Ministarstva za evropske inte-7

Multilateralni pregovori predstavljaju faktički presjek nacionalnog zakonodavstava sa pregledom reformi neophodnih zausvajanje i implementaciju standarda i procedura WTO-a, koji se u formi Završnog izvještaja dostavljaju Radnoj grupi. Shodnostru kturi izvještaja najveći dio usklađivanja odnosio se na pojedine oblasti ekonomske politike (privatizacione aktivnosti, cjenovnepolitike 3 ), na okvir za utvrđivanje i sprovođenje politike (razgraničenja nadležnosti institucija u svijetlu primjene propisa u oblastitrgovine), kao i njegov najobimniji dio politike u oblasti trgovine robama (trgovinska prava, druge carine i dažbine, takse i naknadeza izvršene usluge, kvantitativna uvozna ograničenja, carinsko vrednovanje, antidamping, kompenzatorne i mjere zaštite, indu strijskapolitika uključujući i subvencije, tehničke barijere u trgovini, standardi, sertifikati, sanitarne i fitosanitarne mjere i slo bodnezone). Nakon uspješno sprovedenih reformi, sve izmjene unesene u Završni izvještaj i dostavljene su na 153 adrese (12. de cembar2008. dodine - prim. aut.).Plurilateralni pregovori vođeni su u oblasti domaće podrške u poljopivredi i izvoznim subvencijama.Bilateralni pregovori u svojoj biti predstavljaju, možemo reći, ekonomsko pravo i slobodu države članice na otvaranje posebnihpregovora o zahtjevima za ustupke u dijelu pristupa tržištu roba i tržišta usluga. Crna Gora je potpisala bilateralne pregovore sa:Evropskom unijom (april 2008. god.), Kinom (septembar 2008. god.), Švajcarskom, Brazilom, Norveškom, (novembar 2008.god.), Kanadom, Japanom i USTR-om – Sjedinjenim američkim državama (januar 2009. god.).Ipak Ukrajina, pretposljednja članica WTO-a i zemlja sa petnaestogodišnjim stažom sopstvenog pregovaračkog umijeća, predsamo finale crnogorske pristupne utakmice, 19. decembra 2008. godine, dostaviće elektronskim putem, zahtjev za otvaranjebilateralnih pregovora sa Crnom Gorom koji se odnosi i na robe i na usluge. Kalendarski posmatrano ovaj zahjev Misije Ukrajine uŽenevi, doći će samo 20 dana prije zatvaranja procedure konačne verifikacije našeg pristupnog paketa. Interesantno je primijetitiiznenadnu zainteresovanost ove zemlje za trgovinsku razmjenu sa Crnom Gorom, čiji udio u našoj ukupnoj trgovini iznosi 0.02%,dok registrovani uvoz iz Ukrajine u Crnu Goru iznosi 0.2% ukupnog crnogorskog uvoza. Ponekad brojke zaista „govore glasnije”od napisanih redova.gracije, Vlada Crne Gore, decembar 2009. godine3 - Danas u Crnoj Gori postoji kontrola cijena samo za određene lijekove, naftu i naftne derivate i ugalj.8

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reFormalno-pravno gledano, ovaj zahtjev je bio moguć s obzirom da član XII Sporazuma iz Marakeša, kojim se ugovorno definišepristupanje, ostavlja prostor slobodnoj interpretaciji proceduralnih pravila (jer ista nisu taksativno propisana - prim.aut.). U svrhuargumentacije prethodnog, pomenuti član dat je u nastavku 4 :1. Svaka država ili posebna carinska teritorija koja posjeduje autonomiju u svojim spoljnim trgovinskim odnosima i drugimodnosima predviđenim ovim Sporazumom I Multilateralnim trgovinskim sporazumima može pristupiti ovom Sporazumu, poduslovima dogovorenim između navedene i WTO-a. Na takvo pristupanje će se primjenjivati odredbe ovog i njemu dodatim Multilateralnimtrgovinskim sporazumima.2. Odluka o pristupanju biće donijeta od strane Ministarske konferencije. Ministarska konferencija će odluku donijeti dvotrećinskomvećinom članica WTO-a.3. Na pristupanje Plurilateralnom trgovinskom sporazumu primjenjivaće se odredbe tog sporazuma.Od datuma podnošenja zahtjeva održane su četiri runde bilateralnih pregovora (Ženeva, Kijev, Beč i Ženeva ). Od početnogbroja ne samo da nijedan zahtjev nije povučen, već se njihova numeracija u periodu decembar 2008 – septembar 2009. godinekontinuirano povećavala. Napori crnogorske administarcije da ide u korak promijenjenim okolnostima rezultiraće sa se damrevidiranih ponuda za robe i četiri revidirane ponude za usluge dostavljene do septembra t.g. Dok uloženi rad i energija crnogorskogpregovaračkog tima govore o faktičkoj jednostranosti pojma bilateralne saradnje, zvanična pozicija sačekaće svoje mjestou agendi Generalnog direktora WTO-a.Umjesto zaključka, navodi prof.dr Gordane Đurović, glavnog pregovarača za pristupanja Crne Gore u WTO-u na konferencijiodržanoj u Ženevi, 2. decembra 2009. godine, predstavljaju zvaničan stav Crne Gore po ovom pitanju: „U stvarnosti, neki bilateralnipregovori su problematični, i čine samu završnicu procesa veoma teškom. U tom smislu, željela bih da vas pozovem dara z mo trite mogućnost jačanja uloge ombudsmana za zemlje koje pristupaju. Pri tome, potrebno je razmotriti i pripremu novogdo ku menta sa jasnijim pravilama pristupanja, koji će biti fokusiran ne samo na pravila, već i na sam sadržaj pregovora.Crna Gora očekuje razumijevanje i podršku svih članica STO. Ovo nije zahtjev za „zaštitom trećih zemalja”, nego zahtjev zapo di zanjem svijesti o problemu koji postoji u procesu pristupanja STO, a koji nije samo bilateralno pitanje, nego sistemsko. CrnaGo ra je već platila cijenu sa godinom provedenom u „međuprostoru” u procesu pristupanja.Danas, ovo je samo problem Crne Gore. Ali, sjutra ovo već može biti problem svih drugih zemalja koje se nalaze u procesupristupanja.Molim vas da imate to u vidu. To je naša zajednička odgovornost”.Ana Ivanović,samostalni savjetnik I4 - Engleski tekst navedenog člana preuzet sa zvaničnog sajta WTO-a: http://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/04-wto_e.htm9

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go rezahtjevu za članstvo u EU;- Ostvarenih i predviđenih strukt u rnihpromjena privrede sa jačanjem privatnogsektora, privatne preduzetničke inicijativei biznisa u okviru malih i srednjihpreduzeća i u sferi društvenih djelatnosti,uz iznalaženje optimalnih i objektivnomogućih rješenja za funkcionisanje velikihsistema u izmijenjenim okolnostima;- Mogućnosti aktiviranja respektabilnihresursa na sjeveru Crne Gorekao uslovu za implementaciju politikera vnomjernijeg regionalnog razvoja, uzdefinisanje odnosa države prema politicipodrške ravnomjernijem regionalnomrazvoju kroz Strategiju regionalnog razvojaCrne Gore i Zakon o regionalnomrazvoju Crne Gore;- Jačanja uloge znanja i primjene informatičkihdostignuća kao faktora razvojai integracije u savremene tokoverazvoja.Što su osnovne prijetnje i rizici s kojimaće biti suočena ekonomska politikau 2010. godini?Procjene da će se efekti krize prenijetiu 2010. godinu i u slabijem intenzitetuusloviti produžavanje uticaja naopšti privredni rast i performanse razvoja,te da će, sasvim izvjesno, biti smanjeneksterni negativni uticaj recesije namogućnosti stabilizovanja privrednihkretanja, čine okvir u kojem će se pozicioniratii eksponirati određeni razvojnirizici. Čini se da će objektivne prijetnjei rizike u realizaciji ekonomske politikečiniti:- Produženi efekat krize i, s tim u vezi,uticaj suženog opšteg materijalnog okvirana životni standard;- Oprez banaka u pogledu sigurnostiplasmana kao limit kreditne podrške privredi;- Nedovoljan nivo agregatne tražnjekao limit razvojnog ciklusa;- Ograničen okvir kapitalnog budžetaza snažniju podršku procesu investiranja;- Troškovi optimizacije broja zaposlenihu velikim sistemima i preduzećimasa neizvjesnom perspektivom, uz efekatna porast nezaposlenosti;- Potrebna sredstva za oživljavanjeaktivnosti u realnom sektoru.Koje okolnosti mogu djelovati upozitivnom smjeru?U procesu definisanja opredjeljenjaekonomske politike računalo se sa:- Izvjesnom relaksacijom od uticajaeksternog faktora po osnovu ekonomskei finansijske krize;- Jačanjem mogućnosti i sklonosti kaputovanjima u uslovima okončanih recesionihprocesa, što utiče na snaženjeino-turističke tražnje;- Stabilnosti u pogledu nivoa inflacije,uz odsustvo inflacionih očekivanja;- Povoljnijim uslovima eventualniharanžmana o finansijskoj podršci međunarodnihfinansijskih institucija;- Podrškom i poztivnim stavom o progresuu procesu pridruživanja EU.Što u takvim uslovima čini suštinurazvojnog koncepta za 2010. godinu?Koncept ekonomske politike CrneGore za 2010. godinu u osnovi jeusmjeren na stabilizovanje opštih uslovau reproduktivnim tokovima i podizanjenivoa privredne aktivnosti, što treba daomogući realni rast ekonomije. Aktivankarakter razvojnog scenarija, koliko godse implementirao u suženim okvirima,pretpostavlja usmjerenje fiskalne politike,koja predstavlja osnovni instrumentekonomske politike, u pravcu podrškepreduzetništvu u sektoru malog i srednjegbiznisa, i posebne mjere podsticajapreko banka rskog sektora za realizacijuprofitabilnih projekata koji obezbjeđujuporast prometa, obima usluga i produkcijei novo zapo šljavanje. Fiskalnompolitikom će se, pored toga, uticati na:održavanje makro-ekonomske stabilnosti,obezbjeđivanje održivog sistemajavnih finansija, unapređivanje transparentnostii kontrole trošenja javnih resursa,privlačenje stranih direktnih investicija,stvaranje uslova za dalju reformudržavne administracije i širenje poreskeosnove, uz zadržavanje utvrđenih principaporeske politike.Radovi na izgradnji autoputa, putaRisan-Žabljak, Regionalnog vodovoda ianimiranje potencijalnih investitora zarealizaciju projekata u oblasti energetike,turizma i dr., kao i realizacija projekatalokalne infrastrukture u okvirimakapitalnog budžeta i uz korišćenje kreditameđunarodnih finansijskih institucija,treba da održe interes za ulaganja naovom području i stvore uslove za intenzivnijuinvesticionu aktivnost u narednimgodinama.Obezbjeđivanje likvidnosti sistema jeprioritetni zadatak u procesu oživljavanjaprivredne aktivnosti. Podsticajima kreditnojaktivnosti banaka i mjerama zarestrukturiranje kreditnih obaveza uprivredi i sektoru stanovništva, stvaraćese uslovi za jačanje agregatne tražnje.U tom okviru, niska inflacija, uz odsustvoinflacionih očekivanja, predstavljaćefaktor makroekonomske stabilnosti. Podrškaprogramima jačanja konkurentnostii izvoza treba da stvori uslove zapostepeni oporavak obima i struktureekonomskih odnosa s inostranstvom ipozitivan uticaj na relacije u okviru bilansatekućeg računa.Rješavanje problema viška zaposlenihu pojedinim preduzećima usloviće izvjesnousporeniju dinamiku stope rastazaposlenosti i porast stope nezaposlenosti.Strateška orjentacija je usmjerenana kontinuitet procesa pridružvianjaEU i evroatlanskim integracijama. Dosljedna primjena obaveza iz Privremenogsporazuma o trgovini i srodnimpitanjima i Nacionalnog programa zaintegraciju Crne Gore u EU, uz saradnjuu okviru zajedničkih radnih tijela saEU, obezbijediće unapređivanje nivoai kvaliteta kompatibilnosti sistemskihrješenja sa standardima EU. Očekivanipozitivan stav u vezi sa Upitnikom zadobijanje mišljenja Evropske komisije ozahtjevu za članstvo u EU treba da otvorimogućnost sticanja statusa zemlje kandidatai perspektivu pristupnih pregovorao članstvu.Svestrano sagledavanje uslova i prilikakoje će uticati na razvojne mogućnostiu 2010. godini upućuju na opredjeljenje11

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.da je osnovni cilj ekonomske politike u2010. godini:Stvaranje uslova za stabilizovanjei rast ekonomije uz prioritet obezbje đivanjalikvidnosti i jačanja konkurentnostiprivrede.Sistem pojedinačnih ciljeva kojiobe z bjeđuje sinergijski efekat sa osnovnimciljem ekonomske politike, u osnovise bazira na orijentaciji da podrškapreduzetništvu i preduzetničkoj inicijativiu okviru malih i srednjih preduzeća i objektivnomogući proces novog investiranjagenerišu razvojne potencijale u 2010.godini. Pritom se računa da će mjere izAkcionog plana za smanjivanje biznisbarijera znatno uticati na stvaranje ambijentaprepoznatljivog po lakoći poslovanja.Polazeći od toga, pojedinačni ciljeviekonomske politike usmjereni suna:1. Smanjivanje javne potrošnje i unapređenjeposlovnog ambijenta;2. Stvaranje uslova za realizaciju novihgreenfield investicija na potencijalimaturističkog i energetskog sektora;3. Razvoj manje razvijenih regiona iru ralnih oblasti;4. Kontinuitet podsticaja preduzet ništva,uz realizaciju aktivnosti za optimizacijuindustrijskih sistema, a posebnomalim i srednjim preduzećima.Projekcija makroekonomskih indikatoraza 2010. godinu predstavlja integrativnukvantitativnu dimenziju konceptaekonomske politike Crne Gore za 2010.godinu.Pocjene osnovnih makroekonomskihtrendova, u osnovi bazirane naprenesenom uticaju efekata ekonomskei finansijske krize i slabljenju toguticaja tokom druge polovine godine,uz stvaranje uslova za oživljavanje privredneaktivnosti, upućuju na ocje nu daće 2010. godina biti godina oporavkasa objektivno mogućim realnim rastombruto domaćeg proizvoda po stopi od0,5%. Pritom koncept ekonomske politike,u skladu s Ekonomskim i fiskalnimprogramom za Crnu Goru 2009-2012.godine, predviđa i model sa rigidnijomvarijantom i realnim padom BDP-a postopi od - 2,0 % .Usporen oporavak agregatne tražnjeu uslovima niskog nivoa ekono mskerazmjene s inostranstvom i ogra ničeniheksternih uticaja u uslovima pre vazilaženjarecesionih trendova, uslo viće održavanjeinflacije na nivou od 2,0 %, uzod sustvo inputa koji bi mogli da generišuinflaciona očekivanja.Rješavanje problema viška zaposlenihu pojedinim preduzećima, izmeđuostalog, uticaće na rast broja nezaposlenih(1,0%), te usporeniji rast zaposlenosti(0,3%).Investicionim radovima na započetimprojektima kapitalne infrastrukture (putevi,vodosnabdijevanje i dr.), projektimainfrastrukture za tretman otpada iotpadnih voda na lokalnom i regionalnomnivou, iako uz sužen okvir kapitalnogbudžeta, uz korišćenje kreditame đunarodnih finansijskih institucija ist varanjem uslova za aktiviranje investicionihprojekata valorizacije resursa uenergetici i turizmu, obezbijediće se održavanjeinvesticione aktivnosti. Stra nedirektne investicije se projektuju na nivood oko 400 mil.€.Uslovi nužnosti održavanja stabilnostijavnih finansija i budžetske potrošnjeopredijeliće visinu spoljnjeg duga od856,2 mil.€, što čini 26,7% procijenjenogbruto domaćeg proizvoda.Što utvrđeni makro-ekonomski okviri instrumentarijum za njegovu implementacijupredstavlja u odnosu naizazove krize?Konceptualne postavke ekonomskepolitike za 2010. godinu sa usmjerenjemna stabilizovanje opštih prilika i stvaranjeuslova za oživljavanje privredne aktivnosti,sa nužnim mjerama budžetskeštednje i racionalizacije, smanjivanjemjavne potrošnje i akti vnom podrškommalim i srednjim preduzećima i projektimanovog investiranja, su u funkcijiočuvanja rezultata procesa trans formacijeprivrednog sistema u uslovimadje lovanja krize. U tim relacijama činise da dokument predstavlja ne samova lidan odgo vor na izazove krize, većobezbjeđuje nužan i racionalan izbor naputu ka nespornim razvojnim perspektivama.Borislav Ratković,pomoćnik ministra finansija zaekonomsku politiku i razvoj12

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reCarinske povlasticeU cilju regulisanja određenih potrebaekonomskog, socijalnog, humanog, kurtoaznog(u odnosu na diplomate) karaktera,savremeno carinsko zakonodavstvoobuhvata i institut carinskih povlastica.Ovaj institut u našem pravnom sistemuje uređen Carinskim zakonom (“Službenilist RCG”, br. 07/02…66/06 i “Službenilist CG”, br. 21/08) i Uredbom o postupkuostvarivanja prava na oslobođenje odplaćanja carine (“Službeni list RCG”, br.22/03).OSLOBOĐENJE OD PLAĆANJA CARINEOdredbama člana 184 Carinskogza kona taksativno su navedene vrstei namjena roba koje su oslobođene odplaćanja carine. Najznačajnija oslobo đenjaodnose se na:- robu utvrđenu međunarodnim ugovoromkoji obavezuje Crnu Goru;- robu nekomercijalne prirode kojuputnici sa sobom iz inostranstva u propisanojvrsti, vrijednosti i količini;- robu koja zadovoljava osnovne ljudskepotrebe, kao što su hrana, lijeko vi,odjeća, posteljina, sredstva higijene islično, koju uvoze Crveni krst Crne Gorei druge registrovane humanitarneor ganizacije radi besplatne podjele ugroženimlicima i žrtvama prirodnih i drugihkatastrofa;- humanitarne organizacije, udruženjaslijepih i gluvih, odnosno nagluvihosoba, lica oboljela od mišićnih i neuromišićnihoboljenja i njihove članovekoji uvoze specifičnu opremu, uređaje,instrumente, rezervne djelove i potrošnimaterijal za potrebe tih lica;- robu koja se unosi kao ulog stranogulagača u skladu sa posebnim zakonom;Mitar Bajčeta- opremu koju uvoze državni organiza obavljanje svoje djelatnosti, koja sene proizvodi u Crnoj Gori;- robu koja se prodaje u slobodnimcarinskim prodavnicama.Roba koja je bila oslobođena od plaćanjacarine, u roku od tri godine od danastavljanja u slobodan promet, ne možese otuđiti, dati na korišćenje drugom licuili drugačije upotrijebiti, osim za svrheza koje je bila oslobođena od plaćanjacarine, prije nego što se plati carina. Ovaroba ne može se davati u zalog, na pozajmicuili kao osiguranje za izvršenjedruge obaveze.Svako suprotno postupanje sa ovomrobom povlači za sobom plaćanje carinepo stopi koja se primjenjuje na dan takveradnje, na osnovu vrste robe i carinskevrijednosti koju je na taj dan utvrdila iliprihvatila carinarnica.Od plaćanja carine oslobođeni su iproizvodi morskog ribolova i drugi proizvodiizvađeni iz mora izvan teritorijalnihvoda Crne Gore, plovilima koja su registrovanaili upisana u registar u Crnoj Gorikoja plove pod zastavom Crne Gore, kaoi proizvodi dobijeni od navedenih proizvoda,na brodovima-fabrikama.Mada neposredno ne spada u oblastcarinskih povlastica, treba imati u viduda je na zahtjev podnosioca deklaracijeoslobođena od plaćanja carine i domaćaroba koja je bila izvezena iz carinskogpodručja i koja se u roku od dvije godinevraća u carinsko područje i stavlja u slobodanpromet.POSTUPAK ZA OSTVARIVANJE PRAVAPostupak za ostvarivanje pravana oslobođenje od plaćanja carineuređen je Uredbom o postupku ostvarivanja prava na oslobođenje od plaćanja carine. Postupak se pokrećepodnošenjem pismenog ili usmenogzahtjeva nadležnoj carinarnici. Nakonpodnošenja zahtjeva carinski organodlučuje rešenjem, ako uredbomnije drugačije propisano. Ako je odobrenausmena carinska deklaracija,carinski organ može donijeti odluku ooslobođenju od plaćanja carine putemzabilješke na drugoj ispravi koja je podnesenau vezi sa oslobođenjem odpla ćanja carine ili usmenim putem.Ukoliko je, u skladu sa Uredbom,za ostvarivanje prava na oslobođenjepo trebno priložiti uvjerenje nadležnogorgana, isto se ne može koristiti u carinskompostupku, ako je od dana njegovogizdavanja prošlo više od šestmje seci.13

Uredbom su, osim postupka podnošenjazahtjeva za ostvarivanje pravana oslobođenje od plaćanja carine, određeni organi koji izdaju neophodnauvjerenja za ostvarivanje ovog prava.Takođe, uredbom je propisana vrijednostrobe 1 , odnosno utvrđene su vrste ikoličine robe za koje ne postoji obavezaplaćanja carine.OSTALA OSLOBOĐENJAOsim oslobođenja utvrđenih Carinskimzakonom, od plaćanja carine shodnoodredbama člana 41 Zakona o naučnoistraživačkojdjelatnosti (“Službeni listRCG”, br. 71/05) oslobođena je opremaza naučno-istraživačku djelatnost kojase dobija kao donacija iz inostranstva ilise kupuje u inostranstvu.Takođe, shodno odredbama člana 18Zakona o slobodnim zonama (“Službenilist RCG”, br. 42/04 i “Službeni list CG”,br. 11/07 i 76/08), carina se ne plaćaza robu unesenu u slobodnu zonu upotrijebljenuili potrošenu u skladu sa ovimzakonom, bez obzira na vrstu uvezenerobe i njenu namjenu u zoni, uključujućii robu koju operater i korisnik uvozeradi izgradnje i održavanja objekata, infrastrukturei opreme u zoni ili skladištui uopšte stvaranja uslova za rad i razvojzone i skladišta.Mitar Bajčeta,samostalni savjetnik I1 - Osim robe koja se nalazi u ličnom prtljagu putnika, koja je namijenjena njegovim ličnim potrebama u toku putovanja i koja se uvozi u nekomercijalne svrhe, domaćiputnici su oslobođeni od plaćanja carine za predmete koje unose sa sobom iz inostranstva do ukupne vrijednosti od 150 €. Navedeno oslobođenje se ne odnosi naduvanske proizvode, alkohol ili akoholna pića i parfeme koji su oslobođeni od plaćanja carinskog duga pod uslovom da se unose u količinama propisanim Konvencijomo carinskim olakšicama u turizmu i pod uslovom da nijesu namijenjeni za dalju prodaju (v. član 9 i 11 Uredbe).14

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reKreditne rejting agencije- procjena country risk-a(rizika država)UvodKredibilitet u međunarodnom poslov anju, pored pravnih lica, imaju i države,koje se na tržištu finansijskihinstrumenata javljaju kao nezavisnisubjekti, na strani kreditora ili dužnika.Međunarodne finansijske institucije, kaoi menadžmenti najvećih svjetskih banaka,dobro su upoznati sa rizikom korporacija,ali usljed brojnih „bolnih“ iskustava,bivaju zainteresovani i za rizik drugihsvojih klijenata, stoga i rizik država. Ume đunarodnim dužničko-povjerilačkimodnosima, mišljenje o sigurnosti državakao dužnika, u pogledu nemogućnostibankrota istih, nije više čvrsto zastupljeno,kao što je to bilo u godinama prijedužničkih kriza. Zapravo brojne krize iotežano finansiranje duga država dovelisu do bankrota gigante bankarskog sektora i prouzrokovali da banke, ali i svidrugi investitori nađu način na koji ćeutvrditi limite za kreditiranje zemalja.Co untry risk, odnosno rizik zemlje upogledu stranih ulaganja predstavljarizik investitora prilikom ulaganja kapitalau određenu zemlju. Ocjena countryrisk-a posebno je značajna za straneinvestitore u godinama ekspanzivnogkretanja kapitala. Procjena rizika zemljeutemeljena je političkim i ekonomskimodlikama određene zemlje. Političkeoko lnosti mogu izazvati neizvjesnost upogledu vraćanja zajma, dok ekonomskeprilike jedne zemlje utiču na nespospobnostvraćanja kredita. Procjenarizika zemlje ima za cilj utvrđivanje svihfaktora koji mogu prouzrokovati ometanoizmirenje obaveza prema kreditoru uJelena Vojinovićpogledu vraćanja glavnice, kao i kamatapo osnovu duga.Kreditne rejting agencijeUvažavajući značaj pouzdanih informacijao političkim i ekonomskim prilikamau jednoj zemlji, pojavile su se institucijekoje, između ostalog, rade i procjenucountry risk-a. Najznačajnije institucijei sa najviše kredibiliteta na globalnomnivou su: Standard and Poor’s, Moody’sInvestor Service i Fitch Ratings. Sve triorganizacije imaju centalne jedinice uNjujorku i mnoštvo kancelarija širom svijetasa analitičarima koji vrše procjenurizika zemalja na osnovu angažmana popozivu vlade te zemlje.Sa iskustvom koje se temelji na 150godina rada, Standard and Poor’s je organizacijakoja danas vrši procjenu kreditnogrejtinga 123 zemlje, odnosnonacionalne vlade. U poređenju sa drugiminstitucijama, ova agencija pok rivanajveći broj zemalja našeg regiona.Kreditna rejting agencija Moody’s vr šiprocjenu kreditnog rejtinga u cilju zaštiteučesnika na finansijskom tržištupružajući informacije investitorima počevod 1909. godine. Fitch je, takođe, jednaod najznačajnijih institucija sa dugom istorijomkoja prati rizik svih učesnika nameđunarodnom finansijskom tržištu, pastoga i rizik preko 100 država svijeta.Navedene kreditne rejting agencijevrše procjenu makroekonomskog okviradržave i najmanje dva puta godišnje vršereviziju ocjene po osnovu posjete zemljii brojnih sastanaka sa predstavnicimavladinih tijela, nezavisnih regulatora ipri vatnih kompanija. Ocjene date naos novu nepristrasnog pristupa, odrazsu političkih prilika i ekonomske situacijeu posmatranoj zemlji i ujedno ubliskoj sprezi sa svim faktorima koji suod značaja za održivo vođenje fiskalnei monetarne politike, rast ekonomije istanje u ključnim privrednim sektorima.Prilikom izrade ocjena posebno se uzimajuu obzir sljedeći parametri: stabilnostjavnih finansija, nivo javnog duga,spoljno-trgovinska razmjena, stabilnostbankarskog sektora, osjetljivost cjelokupneprivrede na turbulentna kretanja.U zemljama u razvoju, koje su posljednjihgodina imale visoke stope ekonomskograsta, ocjena rizika zemlje tijesno je15

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.povezana sa osnovnim odlikama privrednog ambijenta, visinom stranih ulaganja, sprovođenju strukturnog prilagođavanja, kao ipolitičkim prilikama i stabilnošću cjelokupnog regiona.Ove organizacije daju svoju procjenu stanja u posmatranoj zemlji, ali njihove ocjene mogu se međusobno upoređivati i usuštini predstavljaju približno isto viđenje ekonomskih i političkih prilika. Kvalitativne dugoročne ocjene se kreću od AAA kao najkvalitetnije,do C kao nepouzdane zemlje za ulaganje, odnosno ocjene D, kod Fitch agencije, koja oslikava visok rizik za ulaganjei visoku nelikvidnost posmatrane zemlje. Sljedećom tabelom prikazane su moguće ocjene kreditnih rejting agencija kao i okvirnoznačenje istih.Sigurne zemljeOsjetljivezemljeNepouzdane zemljeTabela 1. Ocjene kreditnih rejting agencijaOcjena pouzdanosti investiranjaStandard andPoor’sMoody’s FitchNajkvalitetnija ocjena (najpouzdanija za investiranje) AAA Aaa AAAAA+ Aa1 AA+Ocjena visokog kvaliteta (veoma visoka pouzdanostAA Aa2 AAinvestiranja)AA- Aa3 AA-A+ A1 A+Gornja srednja ocjena (visoka pouzdanostA A2 Ainvestiranja)A- A3 A-Srednja ocjena BBB+ Baa1 BBB+BB+ Ba1 BB+Niža srednja ocjena (moguć rizik od špekulacija) BB Ba2 BBBB- Ba3 BB-B+ B1 B+Niska ocjena (prisutne špekulacije)B B2 BB- B3 B-Ocjena lošeg kvaliteta (nepouzdanost investiranjausljed čestih špekulacija)Potpuna nepouzdanost za investiranjeCCC+ Caa1 CCC+CCC Caa2 CCCCCC- Caa3 CCC-CC Ca CCC C CSDDDDDDDDNa osnovu metodologije Standard and Poor’s agencije, moguće je sagledati ekonomsku stabilnosti i političku sigurnost jednezemlje, pri tome uvažavajući sve okolnosti koje mogu uticati na makroekonomski ambijent posmatrane zemlje.- Ocjena AAA ukazuje na izuzetnu sigurnost zemlje, visoku stabilnost ekonomskog ambijenta za investiranje, kao i zemlju bezkreditnog rizika (na primjer: Sjedinjene američke države, Singapur, Luksemburg).- Ocjena AA pokazuje jaku sigurnost zemlje, koja je stabilna i sigurna za investicije, sa niskim rizikom investitora (na primjer:Slovenija, Japan, Irska).- Ocjena A ukazuje na dobru sigurnost zemlje. Zemlja sa ovom ocjenom sigurna je za investicije, osim u slučaju nepredvidivih događajakoji bi uticali na cjelokupnu ekonomiju ili pak na pojedine njene privredne grane (na primjer: Estonija, Češka, Slova čka).- Ocjena BBB označava dovoljnu sigurnost. Zemlje sa ovom ocjenom su srednje sigurne za investiranje, sa mogućim problemimausljed čestog pogoršavanja ekonomskih prilika (na primjer: Hrvatska, Mađarska, Bugarska).- Ocjena BB ukazuje na sigurnu zemlju. Finansijska stabilnost ove zemlje može biti dovoljna, ali mogućnost da zemlja dužnikizvrši svoje obaveze, prije svega, zavisi od stabilnosti dugoročne politike. Zemlja sa ovom ocjenom osjetljiva je na ekonomske ipo litičke okolnosti, i jako je teško predvidjeti budući privredni razvoj (na primjer: Makedonija, Rumunija, Turska).- Ocjena B pokazuje nisku sigurnost zemlje. U ovim zemljama realno je očekivati pogoršavanje ekonomske situacije. Takođe,mogućnost izvršenja dužničkih obaveza visoko je zavisna od ekonosmkih i drugih prilika u zemlji (na primjer: Bosna i Herzegovina,Bjelorusija, Gruzija).- Ocjene C odlika su ekstremno rizičnih zemlja. Usljed nelikvidnosti ove zemlje imaju visok nivo rizka od bankrota, sa vrlo diskutabilnimstanjem u pogledu izvršavanja obaveza nastalim po osnovu kredita, osim ukoliko povoljne ekonomske prilike značajnone preovladaju.- Ocjene D ukazuju na izvjestan bankrot ili pak trajnu nesposobnost plaćanja zemlje.Ocjene mogu imati znak plus (+) ili minus (-), čime se ukazuje na izvjesne razlike u pogledu stabilnosti ranga zemlje.16

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reUvažavajući značaj kreditnih rejting agencija u pogledu obezbjeđivanja pouzdanih informacija za investitore, ove institucije seposljednjih godina suočavaju sa brojnim kritikama. Aktuelna finansijkska kriza ukazala je na osjetljivosti globalnog tržišta i otkrilabrojne rizike koji se kriju u pozadini različitih vidova investicija. Ove investicione mogućnosti u godinama prije krize, agencije suprocijenjivale kao stabilne, bezrizične i pouzdane, a, zapravo, dovele su do velikih gubitaka brojne vlasnike kapitala. Špekulativneradnje i nepouzdane ocjene rizika, ostavile su bolne posljedice na igrače u finansijskim utakmicama, kao i dovele u pitanje kredibilitetrejting agencija. Da li nemogućnost da predvide špekulativne namjere brojnih učesnika na finansijskom tržištu, može bitireducirana ostaje da se vidi u godinama koje donose nove izazove i rizike. Jedno je sigurno povjerenje u kreditne rejting agencijeza visi od pouzdanosti njihovih ocjena, nepristrasnosti analize podataka i sprečavanja svih vidova lobiranja i konflikta interesa.Kako bi se izbjegle bolne posljedice nepouzdanih informacija i zaštitili investitori, kreditne rejting agencije moraće da preuzmuodgovornost za objavljene podatke i snose posljedice vjerodostojnosti svojih ocjena.Procjena country risk-a za zemlje regionaOcjene kreditnih rejting agencija odražavaju sigurnost zemalja našeg regiona u pogledu rizika za investiranje, odnosno rizikaizmirenja obaveza po osnovu stranog javnog duga. Imajući u vidu istorijsku pozadinu, koja asocira na nestabilnost ovog regiona,procjena rizika za investitore ne oslikva samo privredne, već u značajnoj mjeri i političke prilike zemalja zapadnog Balkana. Oveocjene koriste finansijske institucije, privatne banke i drugi kreditori na međunarodnom tržištu i pouzdan su izvor informacijaprilikom investiranja u zemlje našeg regiona. Dugoročni kreditni rejting ukazuje na rizik od negativnih ekonomskih kretanja, prijesvega, od zaustavljenog privrednog rasta, smanjenog priliva stranih investicija i postojanja velikog spoljnog deficita. Sljedeća tabeladaje ocjena country risk-a za Crnu Goru i zemlje regiona, objavljene od institucija na osnovu poslednjih analiza.Tabela 2. Kreditni rejting zemalja zapadnog BalkanaZemlja S&P Moody’s FitchHrvatska BBB Baa3 BBB-Crna Gora BB+ Ba3Makedonija BB+ BB+Srbija BB BB-AlbanijaBosna i Hercegovina B+ B2U pogledu sigurnosti zemlje najviši rang ima Hrvatska, sa ocjenom koja oslikava povoljne ekonomske prilike i stabilnu političkusituaciju. Slijede je Crna Gora i Makedonija sa ocjenama koje pokazuju sigurne zemlje, ali sa osjetljivom ekonomijom, zavisnomod brojnih faktora, ali i snažnom motivacijom za dalje reforme u cilju pristupanja Evropskoj uniji. Dalje slijedi Srbija, kojoj je kreditnarejting agencija Standard and Poor’s u poslednjem izvještaju, objavljenom početkom ovog mjeseca, povećala kreditni rejtingasa BB- na BB. Albanija je od svih zemalja regiona posljednja pristupala ocjeni kreditnog rejtinga, prvi put 2007. godine i sada je,po ocjeni Moody’s-a,samo stepenicu ispred Bosne i Hercegovine sa niskom sigurnošću zemlje.* * *Uvažavajući nestabilne ekonomske prilike današnjice, u svim zemljama svijeta može se konstatovati povećani rizik za ulaganje,a posebno u tranzicionim ekonomijama. Same zemlje različito reaguju na ocjene kreditnih rejting institucija, ali činjenicada se rejting radi na osnovu poziva nacionalne vlade, ukazuje na nepristrasan prilaz. Moguće je da pojedine vlade ne priznaju oveocjene, cijeneći ih kao neopravdane ili pak rigorozne, dok je u međunarodnim odnosima ova ocjena, zasigurno, pasoš zemlje zaulazak na međunarodno finansijsko tržište. Takođe, ovo je lični karton po osnovu kojeg se zemljama određuju pravila igre, kakou pogledu pristupa, tako i uslova obezbjeđivanja inostranih izvora finansiranja. Ocjene rizika zemlje koje rade ove institucije, najčešćisu izvor informacija za vlasnike kapitala koji biraju zemlju za investiranje, dok okreću globus u kancelariji na vrhu neke odnajljepših višespratnica iz centra svjetskih metropola. Nije potrebno prelaziti kontinente i vršiti sopstvene procjene rizika odabranezemlje, kao ni utvrđivati geografske koordinate, procjenjivati političko uređenje vlasti, kao ni proučavati kvalitet odnosa sazemljama u susjedstvu, ocjena rizika zemlje objediniće sve faktore koji su potrebni investitoru da uloži milijarde svog novca une poznatu zemlju, a da pri tome može mirno zaspati naredne noći.B1Jelena Vojinović,samostalni savjetnik III17

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Analiza makroekonomskihi fiskalnih trendovaVladislav Karadžić Radovan Živković Iva VukovićSIŽE• Procijenjeni nominalni pad crnogorske ekonomije za devet mjeseci 2009. godine iznosi -4,7 %. Pad BDP-a u tri kvartala2009. godine prvenstveno je izazvan padom povjerenja u bankarski sektor, povlačenjem depozita i prekidom bankarskog kreditiranjakrajem 2008. i početkom 2009. godine, kao i padom u sektorima industrijske proizvodnje od 31 % i prometu trgovine namalo 9,4 %.• Tekući prihodi budžeta i državnih fondova za prvih jedanaest mjeseci 2009. godine ostvareni su sa 96% u odnosu na planpo rebalansu i niži su za 44,5 mil. € u odnosu na plan. U septembru i oktobru naplata izvornih prihoda značajno se poboljšalazahvaljujući dokapitalizaciji i djelimičnoj privatizaciji EPCG čime je značajno povećana likvidnost privrede. U novembru je naplatabila nešto niža od plana , ali isto tako veća nego u istom mjesecu prethodne godine, tako da će izvorni prihodi budžeta CG biti nižiza oko 89 mil. € od prihoda planiranih rebalansom budžeta.• Stopa inflacije mjerena indeksom potrošačkih cijena za jedanaest mjeseci iznosi 1,4 %, dok na godišnjem nivou iznosi 3,6 %.• Stopa nezaposlenosti krajem decembra iznosila je 11,25%.• Procijenjeni realni pad crnogorske ekonomije u 2009. godini iznosiće 5,3 %, dok se za 2010. godinu predviđa blagi oporavak,što će zavisiti od zadovoljenja sledećih pretpostavki:- stabilizacija bankarskog sistema – konsolidacija bilansa bankarskog sektora, smanjenje procenta nenaplaćenih potraživanja,povećanje nivoa depozita, i povratak kreditiranja sektoru stanovništva i posebno privredi. Primjera radi, nenaplaćena poreskapotraživanja realnog sektora, krajem decembra 2009. godine, iznose oko 85 mil. € i neizvjesno je kretanje ovog indikatora unarednoj godini, što može dodatno negativno uticati na naplatu izvornih prihoda budžeta- nastavak pozitivnog trenda priliva stranih direktnih investicija,- oporavak vodećih ekonomskih indikatora od sredine 2009. godine.• Pri projektovanju makroekonomskih i fiskalnih indikatora za naredni period treba, takođe, imati u vidu sljedeće limitirajućefaktore, koji u 2010. godini mogu da dovedu i do recesije:- smanjenja javne potrošnje u 2009. i 2010 godini, u cilju obezbijeđenja održivosti sistema javnih finansija, imaće negativanefekat u smislu dodatne kontrakcije ekonomije i pogoršanja makroekonomskih indikatora.- neizvjesnost kretanja nivoa zarada i zaposlenosti koji kao indikator ekonomske aktivnosti kasne u odnosu na ostale indikatoreekonomske aktivnosti. Očekuje se da će u narednoj godini doći do sniženja zarada i povećanja nezaposlenosti.18

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reMAKROEKONOMSKI TRENDOVINegativni makroekonomski i fiskalni trendovi iz prve polovine godine i pored pozitivnih efekata ljetnje turističke sezone,očekivanog oporavka bankarskog sektora, kao i dokapitalizacije i djelimične privatizacije EPCG, su nastavljeni. Nastavlja se padindustrijske proizvodnje, značajan pad uvoza i izvoza, stagnacija u sektoru trgovine i visoka nelikvidnost realnog sektora. U drugojpolovini godine se nastavlja dalje, ali blaže smanjenje privredne aktivnosti, usljed činjenice da je došlo do izvjesnog usporavanjarasta ekonomije već u četvrtom kvartalu 2008. godine i da je tokom ove godine prerađivačka industrija već doživjela značajanpad, a finansijski sektor i trgovina stagnaciju i pad aktivnosti. Sa druge strane, neizvjestan je dalji rast u sektorima koji suzabilježili blagi rast (poljoprivreda, saobraćaj).Za 2010. godinu se ne očekuje značajniji oporavak ekonomije, jer smatramo da, usljed slabe diverzifikacije ekonomije, nepostoji ekonomska osnova koja bi dovela do bržeg održivog rasta ekonomije i time budžetskih prihoda. Projekcije BDP-a za 2009-2010. predstavljene su u sljedećim tabelama koje predstavljaju kvartalne projekcije nominalnog i realnog BDP-a sa proizvodne ipotrošne strane ekonomije u odnosu na isti kvartal prethodne godine:Proizvodni pristupUčešće2008 2009 2010Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q42008 Doprinosi rastu Q/QPrelimin. podaciProjekcijaBDP -prizvodni pristup 29.6 25.5 22.5 9.3 -1.7 -3.8 -7.7 1.5 1.2 1.6 3.9 3.1Poljoprivreda 7.0 -1.0 1.3 2.2 2.8 1.7 0.5 -1.6 0.9 0.3 0.3 0.4 0.5Proizvodnja 10.4 5.7 1.4 2.7 -3.1 -1.4 -2.6 -5.3 0.0 0.5 0.2 0.2 0.4Građevinarstvo 3.8 0.9 1.7 1.0 0.8 -0.2 -0.9 -0.8 -0.5 0.1 0.1 0.1 0.1Trgovina 12.0 4.6 3.6 3.1 0.4 0.1 -1.6 -1.6 -0.6 0.4 0.3 0.6 0.5Turizam 3.2 0.3 0.7 1.1 0.2 -0.1 0.0 1.0 0.0 0.0 0.1 1.0 0.0Transport 13.0 7.9 8.9 3.8 3.6 -0.2 3.1 4.2 1.3 0.9 1.1 1.3 1.1Finansije+nekretnine 16.1 3.9 3.4 2.7 3.0 0.6 0.5 0.4 0.5 0.6 0.5 0.8 0.8Državnauprava16.3 3.0 2.6 2.1 2.3 1.1 0.8 0.7 0.8 -2.0 -1.8 -1.3 -1.4Porezi-subvencije 18.6 4.3 2.0 3.7 -0.5 -3.2 -3.7 -4.7 -0.9 0.5 0.7 0.9 1.0Potrošni pristupKomponente potrošnje 2008 2009 2010 2008 2009 2010Učešće 2007 Nominalni rast po sektorima Doprinos rastuBDP procjena 100.0 18.9 -3.2 2.5Domaćinstva 76.8 18.1 -8.7 4.7 13.9 -6.7 3.4Investicije 28.0 20.7 -48.4 23.8 5.8 -13.8 3.6Država 27.6 18.0 6.0 -10.0 5.0 1.6 -3.0Neto izvoz -32.5 18.0 -48.3 8.4 -5.8 15.6 -1.4Izvoz 46.5 -1.7 -24.0 10.4 -0.8 -9.2 3.1Uvoz -79.0 6.4 -35.1 9.7 -5.1 24.8 -4.619

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Iz ovih tabela se, prije svega, može vidjeti značaj sektora usluga sa proizvodne strane i lične potrošnje sa potrošne strane,koji učestvuju sa 75% u BDP-u. Procijenjeno je da je nominalni pad BDP-a u prva tri kvartala iznosio 4,7%, i to, uglavnom, kaoposljedica značajnog pada u proizvodnji i rudarstvu (u prvih 9 mjeseci pad je iznosio 24% u odnosu na isti period prošle godine)i sektoru usluga. Na nivou čitave 2009. godine, procjenjuje se da će nominalni BDP pasti 3,2 %, dok će realni pad crnogorskeekonomije iznositi 5,3%.Kod potrošne strane BDP-a, nagli porast agregatne tražnje u crnogorskoj ekonomiji koji je počeo u 2007. godini i nastavljentokom većeg dijela 2008. godine, zaustavljen je u poslednjem kvartalu 2008. godine, prije svega, uslijed prestanka kreditiranja inegativnih očekivanja za budući period. Ovakav trend je nastavljen u 2009. godini, pri čemu je zabilježen pad u prva tri kvartala,ali se očekuje stabilizacija krajem tekuće godine kao posljedica pozitivnih efekata turističke sezone i privatizacije EPCG. Agregatnadomaća tražnja je u 2009. godini bila za oko 16% niža nego godinu ranije.U 2010. godini rast privredne aktivnosti je realno očekivati u sektoru prerađivačke proizvodnje (aluminijum i čelik), koji učestvujusa 60% u proizvodnji, a budžetom za 2010. god. obezbijeđene su subvencije za električnu energiju i garancije države zanastavak proizvodnje. Pozitivan signal za oporavak ovog sektora je porast cijene aluminijuma (krajem decembra cijena aluminijumaje na najvišem nivo od izbijanja krize). Međutim, rast proizvodnje je vezan za otpuštanja viška radne snage, što će dovestido smanjenja budžetskih prihoda i ujedno povećanje rashoda vezano za tehnološke viškove.INDIKATORI PRIVREDNE AKTIVNOSTIMinistarstvo finansija je identifikovalo nekoliko ključnih indikatora ekonomske aktivnosti koji u značajnoj mjeri ukazuju natrendove kretanja ekonomske aktivnosti, a koji se mogu pratiti na redovnoj osnovi ili sa malim zakašnjenjem. To su: realizovaniplatni promet, promet u maloprodaji, indikatori aktivnosti u bankarskom sektoru, zaposlenost, robna razmjena i nivo stranihdirektnih investicija.Jan-05Platni promet-sezonski prolagođen trend ( u mil.€)Aug-05Mar-06Oct-06May-07platni prometDec-07Jul-08Feb-09Sep-0924002200200018001600140012001000800600Platni promet – zasnovan na analizi sezonski prilagođenih vremenskih serija, platni promet je jedan od najznačajnijih indikatoraekonomske aktivnosti.U periodu od 2005-2009, prosječni nivo realizovanog platnog prometa pokazuje izuzetno visoku korelaciju sa nivoom BDP-a,i prethodi mu jedan do dva kvartala. Na grafiku se može vidjeti da je do pada nivoa platnog prometa došlo već sredinom 2008.godine (istovremeno s padom prometa u maloprodaji ), znatno ranije od pada ekonomske aktivnosti i pada BDP-a. U trećemkvartalu 2009. godine došlo je do značajnog rasta ovog indikatora, dok podaci za četvrti kvartal pokazuju očekivani sezonski pad.Vrijednost realizovanog platnog prometa u zemlji za period januar-novembar niža je za oko 19 % u odnosu na uporedni periodprethodne godine, što ukazuje na pad privredne aktivnosti. Interni platni promet, koji čini 60% ukupnog platnog prometa, je paoza 22%, a međubankarski za 18 %. U trećem kvartalu 2009. godine je došlo do intenziviranja platnog prometa, prvenstveno zbogpriliva po osnovu dokapitalizacije i djelimične privatizacije EPCG.Bankarski sektor - naglom padu agregatne tražnje prethodio je nagli odliv depozita privatnog sektora iz bankarskogsistema, oko 600 mil. € depozita je povučeno iz banaka što je uzrokovalo stagnaciju u odobravanju kredita realnom sektoru i20

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go redomaćinstvima. Nepoznanica je koliko je depozita upotrebljeno za potrošnju, što je stimulisalo rast agregatne tražnje u tokuove godine i time rast ekonomije, a koliko je ostalo neiskorišćeno sa mogućnošću povraćaja u bankarski sektor.Treba napomenuti da je nivo datih kredita već dostigao izuzetni visok nivo, tako da je izvjesno da bi do stagnacije došlo i bezuticaja krize i pada nivoa depozita. Nivo depozita je stabilizovan u maju 2009. godine i od tada pokazuje stagnaciju ili blagi oporavak.Ovaj odliv je u značajnoj mjeri u 2009. godini nadoknađen povećanim pozajmicama bankarskog sektora iz inostranstva(pozajmice od majki banaka, dokapitalizacija) i međubankarskim finansiranjem, ali se nastavila stagnacija kreditne aktivnostidomaćih banaka, koja i dalje traje. Ovakvo stanje predstavlja potencijalnu opasnost za realni sektor, jer je bankarski sektor biojedan od dva glavna generatora rasta ekonomije u periodu buma (plasmani su u trećem kvartalu 2008. godine u odnosu na trećikvartal 2006. oko 4 puta veći). Struktura bankarskih kredita u periodu 2006-2008. godine pokazuje da su finansirani sektori kojisu bili u suštini generatori cikličnih prihoda (trgovina, građevinartsvo, nekretnine).Monetarni Agregati (u mil €)Privatni krediti3,0002,5002,000Privatnidepoziti1,500Kom. BankeNSA (-)1,0005002005 2006 2007 2008 20090-500Zaustavljanjem trenda pada depozita kod banaka, relaksiranjem politike obaveznih rezervi od strane CB, aktiviranjem državnihgarancija kod EIB-a i KfW-a, privatizacijom i dokapitalizacijom EPCG možemo očekivati poboljšanu likvidnost bankarskog sektorai blagi oporavak kreditne aktivnosti, osim u slučaju nove krize u bankarskom sektoru.U ovom trenutku je teško reći kada će doći do oporavka kreditne aktivnosti, jer i pored relativno visoke trenutne likvidnosti, ubankarskom sistemu je u toku konsolidacija bilansa. Osim toga, prisutna je primjetna obazrivost u odobravanju novih kreditnihlinija zbog procjene o visokom nivou rizika, što odražava politika kamatnih stopa. Nastavak kreditiranja zavisiće u značajnoj mjerii od procenta nenaplaćenih potraživanja, koji se nakon naglog skoka u prvom dijelu godine u drugoj polovini godine stabilizovao.Inače, sa ovim problemom se suočava većina evropskih ekonomija i uglavnom je pokušava riješiti relaksiranom monetarnompolitikom i ekspanzivnom fiskalnom politikom.Uporedni podaci o kreditnoj zaduženosti privrede i domaćinstava pokazuju trend pada zaduženosti u odnosu na 2008. godinu.Zaključno sa oktobrom 2009. godine, zaduženost realnog sektora iznosila je 1.459,35 mil. €, što je 8,4% manje nego na kraju2008. godine, dok je zaduženost fizičkih lica iznosila 956,47 mil. €, što je 7,3% manje nego na kraju 2008. godine. Prosječnozaduženje po glavi stanovnika na kraju oktobra iznosilo je 1.515 €, a po glavi zaposlenog 5.560 €. Ovi podaci pokazuju da je u2009. godini došlo do negativnog kreditiranja, tj. da je povraćaj kredita veći od odobrenih kredita.Robna razmjena - negativan uticaj globalne ekonomske krize, kroz pad svjetskih cijena primarnih proizvoda i pad svjetsketražnje, naročito se odrazio na kretanja u spoljnotrgovinskoj razmjeni. Ukupna robna razmjena sa inostranstvom za devet mjeseci2009. godine, niža je za 39,2% u poređenju sa istim periodom prošle godine. Izvoz za devet mjeseci smanjen je za 39,3%, dokje uvoz za devet mjeseci smanjen za 39,1%. Prema podacima Monstat-a i specijalnom sistemu trgovine, Crna Gora je u periodujanuar-septembar 2009. godine ostvarila ukupnu robnu razmjenu sa inostranstvom u iznosu od 1.247,30 miliona eura, od čegaje izvoz iznosio 208,28 miliona eura, dok je uvoz iznosio 1.205,03 miliona eura. Pokrivenost robnog uvoza izvozom iznosila je17.3 %. Pad izvoza od oko 135 mil. € je najvećim dijelom posljedica pada izvoza proizvoda od gvožđa, čelika i aluminijuma. Ovajindikator u posljednje vrijeme pokazuje niži stepen korelacije sa kretanjima BDP-a uslijed promjene prihodne strukture tako da jepouzdaniji indikator promet u maloprodaji.21

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.90.080.070.060.0promet umaloprodaji50.040.030.0mil. €20.010.00.0okt.09mar.09avg.08jan.08jun.07nov.06apr.06sep.05feb.05jul.04dec.03maj.03okt.02mar.02avg.01jan.01Promet u maloprodaji – veoma značajan indikator ekonomske aktivnosti predstavljen mjesečnim nivoom prometa u maloprodaji.U periodu 2005-2009, prosječni nivo prometa u maloprodaji (može se vidjeti na grafiku) naglo pada od avgusta 2008.godine. U junu 2009. godine dolazi do zaustavljanja pada prometa. U novembru 2009. godine došlo je do očekivanog sezonskogpada prometa, ali sezonski prilagođen trend pokazuje stabilizaciju, što ukazuje i na stabilizaciju ekonomske aktivnosti u poslednjemkvartalu 2009. godine. Ovaj sektor ima kreditno zaduženje od oko 600 mil. €, što može predstavljati opterećenje za eventualnirast, kao i izvor nestabilnosti ukoliko dođe do pogoršanja makroekonomskih indikatora.Strane direktne investicije - Neto priliv stranih direktnih investicija, drugi generator rasta ekonomije u periodu buma, u periodujanuar-oktobar 2009. godine, prema preliminarnim podacima Centralne banke, iznosio je oko 800 miliona eura. Ukupanpriliv stranih direktnih investicija u Crnu Goru u posmatranom periodu iznosio je 541,6 miliona eura. Struktura priliva stranihdirektnih investicija značajno je promijenjena je u poređenju sa prethodnim godinama kada su dominirala ulaganja u nekretnine.Povećane su investicije u domaće kompanije i banke koje su u prvih osam mjeseci ove godine iznosile 330 miliona eura ili 62,6% više nego u istom periodu prethodne godine, a najveći dio je ostvaren po osnovu prodaje akcija EPCG i dokapitalizacije banaka.U 2010. godini najavljene su investicije u nekoliko projekata (autoput Bar Boljare, Luštica, Luka Bar, Port Montenegro, minihidroelektrane), čiji efekti će biti vidljiviji tek u srednjem roku.Zaposlenost – Nivo zaposlenosti predstavlja jedan od najvažnijih indikatora ekonomske aktivnosti u svim zemljama, ako ne inajvažniji, posebno u onim gdje je učešće privatne potrošnje u BDP visoko, što je slučaj sa našom ekonomijom. Na kraju septembra2009. godine, u Crnoj Gori je zvanično bilo zaposleno 174.418 ljudi, što u odnosu na isti period prethodne godine predstavljapovećanje od 5,5 %. Treba napomenuti da su, izmjenom zakonske regulative u 2009. godini, izjednačena prava i obaveze nerezidenatasa domaćom radnom snagom. Od početka 2009. godine, izdato je skoro 17.000 radnih dozvola za rad nerezidenata,što je značajno uticalo na porast zaposlenosti u sektorima građevinarstva, turizma i maloprodaji, dok je istovremeno u sektorimaindustrije i rudarstva došlo do pada od oko 12 %. Izuzetno je važno istaći da nezaposlenost kao indikator ekonomske aktivnostipo pravilu kasni u odnosu na ostale indikatore ekonomske aktivnosti (stopa nezaposlenosti pokazuje tendenciju rasta od krajaavgusta). Uzevši to u obzir, očekuje se da u narednoj godini dođe do povećanja nezaposlenosti, što će negativno uticati na agregatnutražnju i porast kredita u docnji u bankarskom sektoru.FISKALNI TRENDOVITekući prihodi budžeta i državnih fondova za prvih jedanaest mjeseci 2009. godine ostvareni su sa 96 % u odnosu na planpo rebalansu, i niži su za 44,5 mil. € u odnosu na plan. Prihodi u septembru i oktobru uslijed poboljšanja likvidnosti budžeta iekonomije ostvareni su iznad očekivanja, dok su u novembru ostvareni ispod planiranih. Ostvareni nivo prihoda u ovoj godini uvelikoj mjeri korespondira sa nivoom strukturnih prihoda crnogorske ekonomije na ovom stepenu razvoja. Naplata je zbog uticajakrize i izazvane nelikvidnosti niža za oko 50 mil. € od moguće naplativih prihoda, tako da izvorni prihodi u 2010. godini ne mogubiti značajno veći od projektovanih u 2009. godini. Procjena Ministarstva finansija je da će prihodi budžeta Crne Gore za 2009.godinu biti ostvareni oko 1,16 milijardi €.Rast strukturnih prihoda možemo očekivati tek nakon realizacije većih greenfield investicija, prije svega, u oblasti turizma i energetike,koje bi dale dodatni impuls za razvoj sektora malog i srednjeg biznisa koji definitivno preuzima ulogu pokretača razvoja u22

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go renašoj ekonomiji. U sledećoj tabeli data je projekcija izvornih prihoda budžeta CG i državnih fondova za 2010. godinu u poređenjusa planiranim rebalansom budžeta za 2009. godinu:Izvorni prihodi budžeta CG i državnih fondova 2010/2009O P I SRebalans 2009 Projekcija 2010 Odstupanje 010/09mil € % BDP mil € % BDP mil € % BDPIZVORNI PRIHODI 1253.62 38.67 1164.89 36.39 -88.72 -2.77Porezi 768.18 23.69 746.27 23.31 -21.91 -0.68Doprinosi 337.33 10.41 323.93 10.12 -13.4 -0.42Takse 22.05 0.68 22.04 0.69 -0.01 0.00Naknade 33.62 1.04 32.45 1.01 -1.17 -0.04Ostali prihodi 44.03 1.36 33.36 1.04 -10.67 -0.33Primici od otplate kredita 48.41 1.49 6.84 0.21 -41.57 -1.30Iz tabele se vidi da je pad izvornih prihoda u odnosu na rebalansom planirane 88,7 mil. € ili 2,8 % BDP-a. U odnosu na prvobitnoplanirani budžet CG za 2009. godinu, pad izvornih prihoda iznosi 316 mil. € ili 9,75 % BDP-a. Bitno je istaći da se u 2009.godini promijenila struktura izvornih prihoda u odnosu na prethodne godine. Naime, primjetan je rast direktnih poreza (porez nadohodak i doprinosi) u ukupnim prihodima, dok se istovremeno smanjuje učešće indirektnih poreza. U 2009. godini je nastavljenrast zarada i povećanje zaposlenosti, što je dovelo do porasta direktnih poreza, dok je, najviše zbog pada uvoza od skoro 40%,došlo do smanjenja prihoda po osnovu poreza na dodatu vrijednost na uvezenu robu i poreza na međunarodnu trgovinu i transakcije.U prethodnim godinama je zbog visokog učešća PDV-a na uvezenu robu struktura ukupno naplaćenog PDV-a bila 75:25- PDV na uvezenu robu: PDV u unutrašnjem prometu, dok je u ovoj godini, prije svega, zbog smanjenja PDV-a na uvezenu robu,ovaj odnos promijenjen na 63:37.Makroekonomske i fiskalne projekcije u drugim zemljamaPrema procjenama Međunarodnog monetarnog fonda za 2009. godinu u zemljama Evropske unije očekuje se pad od 4,2%,dok će se od zemalja u okruženju sa najvećim padom suočiti Hrvatska 5,2%, Slovenija 4,7%, Srbija 4,0%, Bosna i Hercegovina3,0% i Makedonija 2,5% BDP-a. Stopa nezaposlenosti za devet mjeseci 2009. godine, u Evropskoj Uniji zabilježila je rast i iznosilaje 9,7%, dok je u eurozoni iznosila 9,2%. U zemljama u okruženju nastavljen je dalji rast stopa nezaposlenosti, tako je u Hrvatskojstopa nezaposlenosti iznosila 15%, u Sloveniji stopa nezaposlenost u septembru iznosila 9,4%.U zemljama članicama EU, procijenjeno je da će deficit budžeta u 2009. godini iznositi 6,9% BDP-a, dok se kod zemalja uokruženju procjenjuje da će najveći deficit ostvariti Slovenija 5,9% BDP-a, Bosna i Hercegovina 4,7% BDP-a, Srbija 4,5% BDP-a,Hrvatska 3,5% BDP-a, i Makedonija 2,8% BDP-a.U sljedećoj tabeli data je projekcija osnovnih makroekonomskihi fiskalnih indikatora za 2009. godinu, prema EBRD-u:INDIKATORI Crna Gora Hrvatska Estonia Letonija Slovenija Albanija BiH Makedonija SrbijaProsjekzamalja utranzicijiRealni rast BDP-a -4,1 -5,4 -13,2 -6,5 -7,8 3,0 -3,1 -1,6 -4,0 -6,2Inflacija 1,8 2,5 0,3 3,6 1,8 1,7 3,0 -0,4 8,3 3,5Suficit/deficit -3,0 -3,3 -3,0 -10,0 -5,5 -6,3 -4,0 -2,8 -4,5 -4,2Deficit tekućegračuna-22,8 -8,5 2,7 -3,0 -2,4 -14,5 -9,6 -11,9 -12,9 -4,9Neto SDI ( u mil $) 638 2731 -50 300 -250 650 600 300 1.400 50.249Radovan Živković,samostalni savjetnik IVladislav Karadžić,samostalni savjetnik IIva Vuković,viši savjetnik23

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Zakon o staranju oprivremeno i trajnooduzetoj imoviniSkupština Crne Gore je na sjednici od29. jula 2008. godine usvojila Zakon ostaranju o privremeno i trajno oduzetnojimovini koji je objavljen u „Službenomlistu RCG“ br. 49/08. Navedeni Zakon jestupio na snagu 01. januara 2009. godine.Ovim Zakonom uređuje se način sta -ranja, odnosno upravljanja privreme no ilitrajno oduzetom imovinom u krivičnomili prekršajnom postupku. Po ovom zakonu,imovinu predstavljaju novac, pokretnestvari, nepokretnosti, dragocjenipredmeti (zlato, plemeniti metali, dragokamenje, biseri i drugi predmeti od vrijednosti),druga stvarna prava na stvarima,hartije od vrijednosti u skladu sazakonom, druge isprave kojima se dokazujepravo svojine na imovini i druga imovinskakorist koja je pribavljena krivičnimdjelom ili prekršajem.Staranje imovinom u skladu sa Zakonomo staranju o privremeno i trajnooduzetoj imovini obuhvata procjenuvrijednosti oduzete imovine, čuvanje,povraćaj i prodaju oduzete imovine, deponovanjenovčanih sredstava dobijenihod prodaje oduzete imovine, vođenje evidencijeo oduzetoj imovini i druge posloveu skladu sa zakonom. Ove poslovevrši organ Uprave nadležan za posloveupravljanja državnom imovinom, odnosnoUprava za imovinu, koji je formiran poZakonu o državnoj imovini, članu 20, objavljenomu „Službenom listu Crne Gore“br. 21/09.Milanka OtovićOvaj organ dužan je da vodi jedinstvenuevidenciju i registar državne imovine,stara se o namjenskom staranju državneimovine, brine o imovini koja po sili zakonapostaje državna imovina, stara se oposlovima upisa u katastar, parcelacije,razgraničenja, razmjene, pripreme nacrtaugovora i praćenja njihove realizacije,naplati zakupa i drugim poslovima u vezisa državnom imovinom, obezbjeđuje usloveza zaštitu imovine i obavlja drugeposlove po nalogu Vlade Crne Gore i Ministarstvafinansija.Po Zakonu o staranju privremeno itrajno oduzetoj imovini sud, odnosnoor gan nadležan za vođenje prekršajnogpostupka dužan je da dostavi Upravi zaimovinu pravosnažnu odluku o trajnomoduzimanju imovine, odnosno odlukuprivremenom oduzimanju. Uprava zaim ovinu je dužna da garantuje najvećistepen očuvanja vrijednosti imovineodu zete u krivičnom ili prekršajnompo stupku uz najniže troškove. Takođe,Uprava za imovinu može oduzeti imovinuradi očuvanja njene vrijednosti i prodatiu skladu sa Zakonom. Upravljanjeoduzetom imovinom Uprava za imovinumože povjeriti organizaciji ili institucijikoja je registrovana i ispunjava Zakonompropisane uslove za upravljanje tom vrstomimovine. U ovom slučaju prava i obavezese uređuju ugovorom zaključenim uskladu sa zakonom. Nadzor nad upravljanjempovjerenom imovinom u ovomslučaju vrši Uprava za imovinu.Privremeno oduzete predmete kojiimaju istorijsku, umjetničku i naučnuvri jednost Uprava za imovinu predajespecijalizovanim ustanovama do pravosnažnostiodluke. Trajno oduzeti predmetiove vrste postaju državna imovinai povjeravaju se na čuvanje specijalizovanojustanovi koju odredi Ministarstvokulture, sporta i medija.Privremeno oduzete devize, efektivnistrani novac, kao i dragocjene predmeteUprava za imovinu predaje načuvanje Centralnoj banci Crne Gore, dopravnosnažnosti odluke. Trajno oduzetidragocjeni predmeti postaju državnasvojina i čuvaju se na način koji se utvrđujepropisima Ministarstva finansija.U tom smislu, Ministarstvo finansijaCrne Gore uradilo je Pravilnik o načinučuvanja trajno oduzetih dragocjenihpre dmeta.U slučaju privremenog oduzimanjanepokretne imovine, Uprava za imovi nudužna je da preduzme mjere za nje nočuvanje i održavanje. Troškove čuva njai održavanja privremeno oduzete imovinesnosi Uprava za imovinu do pra vosnažnostiodluke.24

Nepokretna imovina koja je trajnooduzeta pravosnažnom sudskom odlukompostaje državna svojina.Uprava za imovinu prodaje oduzetupokretnu imovinu po tržišnoj vrijednosti.Prodaja se vrši usmenim pravnim nadmetanjemoduzeta pokretna imovinase ne može prodati ispod procijenjenjetržišne vrijednosti koju utvrdi nadležniorgan, osim kada se ta imovina prodajeneposrednom pogodbom.Upravljanje i prodaja hartija u vrijednostivrši se u skladu sa Zakonom kojimse uređuju hartije u vrijednosti.Na postupak prodaje oduzete imovine,takođe, se primenjuju odredbe Zakonakojim se uređuje izvršni postupak,ako Zakonom o staranju privremeno itrajno oduzetoj imovinom nije drugačijepropisano.Sud, odnosno organ za vođjenje prekršajnogpostupka dužan je da pravosnažnuodluku kojom se privremeno ilitrajno oduzeta imovina vraća dostavinadležnom organu. Ukoliko je oduzetaimo vina prodata, Uprava za imovinu dužnaje da vrati novčani iznos ostvarenprodajom. Sredstva dobijena prodajomtrajno oduzetoj imovinom nakon namirenjatroškova procjene vrijednosti, skladištenja,čuvanje i prodaje oduzete imovineuplaćuju se u budžet Crne Gore.Način upravljanja privremeno ili trajnooduzetoj imovinom, na osnovu od lukesuda strane države, vrši se u skla dusa propisima kojima je uređena me đunarodnapravna pomoć.U smislu primjene Zakona o staranjuprivremeno i trajno oduzete imovineodržano je nekoliko seminara i radionicai to u Kolašinu u periodu od 21.10.2009.godine do 24.10.2009. godine, kao iRegiona lna radionica na ovu temu u Sofijiu Bugarskoj.U narednom periodu se očekuje jošefi kasnija primjena pomenutog zakona.Milanka Otović,samostalni savjetnik III25

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Faza procjene stanja naputu uvođenjadecentralizovanog sistemaupravljanjapretpristupnim fondovimaTokom boravka u maju 2009. godine,predstavnici Evropske komisije(EK), u skladu sa svojim dokumentom’’Mapa puta EK za decentralizovano upravljanjeIPA sredstvima (DIS)’’, konstatovalisu tada da se Crna Gora nalazi uprocesu sprovođenja faze 0 - Uspostavljanjeokvira za sistem upravljanja i kontrole.Podsjećanja radi, riječ je o sledećihšest faza, 1 kroz koje zemlja korisnica EUsredstava treba da prođe, kako bi bila umogućnosti da samostalno upravlja EUsredstvima:Nulta faza - Uspostavljanje okvira zasistem upravljanja i kontrolePrva faza - Procjena stanja (Gap Assesment)Druga faza - Faza pripreme za decentralizovanoupravljanje (Gap plugging)Treća faza - Ocjena usklađenosti(Compliance Assesment)Četvta faza - Nacionalna akreditacija(National Accreditation) i dostavljanjeapli kacije za prenos odgovornosti upravljanja(conferral of management) 2Peta faza - Priprema za odluku EKNakon misije činjeničnog stanja, utvrđenoje da Crna Gora mora formalnoproći fazu 1- fazu procjene stanja (GapNataša KovačevićAssessment), koja, prema iskustvu zemaljakoje su prošle faze uspostavljanjaDIS-a, u prosjeku traje tri mjeseca.Navedena faza treba da ustanovido kojeg stepena su ispunjeni uslovi zauspostavljanje DIS-a, da se utvrde određeneaktivnosti koje je potrebno dodatnopreduzeti, kako bi sistem finansijskogupravljanja i kontrole efikasno iBojana Počekefektivno funkcionisao. Takođe, ova fazaobuhvata provjeru definisanih operativnihstruktura i procedura, uključujućii procedure o javnoj unutrašnjoj i finansijskojkontroli, procedure o nabavkama,o izvršenim revizijama, kao i procjenjivanjeusklađenosti javne finansijskeunutrašnje kontrole sa zahtjevima EU.Shodno tome, očekivani ishod ove fa zeje analiza nedostatka u pogledu odr-1 - Dokument EK ‘’ Mapa puta Evropske komisije za decentralizovano upravljanje IPA sredstvima’’,april 2009.2 - Član 11 IPA IR -opšti uslovi definiše: prije donošenja odluke o prenošenju odgovornosti za upravljanje na zemlju korisnika u vezi sa nekom komponentom, programom,ili mjerom, Komisija se uvjerava da zemlja u pitanju ispunjava uslove o kojima je riječ u članu 56(2) Uredbe (EZ; Euratom) br. 1605/2002, posebno što se tičeuspostavljenih sistema upravljanja i kontrole i da su akreditacije utvrđene članovima 12 i 13 na snazi.26

eđenih dokumentacionih procedura, dodatnihobuka za službenike uključene uovaj proces, itd, koje će biti sadržane uizvještaju.Prvi korak koji zemlja korisnica pomoćiili Delegacija EK u datoj zemlji preduzimada bi sprovela fazu 1 - procjenastanja (Gap Assessment), a samim tim idetaljno sagledala realno stanje i ostvareninapredak u odnosu na fazu 0, odnosise na angažovanje nezavisne revizorskekuće putem sprovedene tenderskeprocedure. Na taj način, u Crnoj Gori,angažovana je revizorska kuća KPMG,koja je u novembru započela sa radom.Revizori su tokom svog boravka uCrnoj Gori analizirali stepen upućenostizaposlenih sa svojim budućim aktivnostima,njihovo razumijevanje sistema finansijskogupravljanja i kontrole sredstvimaEU, kao i postojanje procedura neophodnihza uspostavljanje ovog sistema. Nataj način, oni su mogli utvrditi gap kojipostoji na putu Crne Gore ka dobijanjuakreditacije za DIS.Kao dio uobičajene metodologije rada,revizori su, tokom boravka u Crnoj3 - Priručnik o procedurama, poglavlje Upravljanje ljudskim resursimaIzjava o povjerljivosti i nepristrasnosti je urađena u skladu sa Etičkim kodeks državnih službenika i namještenika ( “Sl. list Crne Gore”, br. 81/05), kojom se svi zaposleniu bilo kojem IPA tijelu, obavezuju da će posao obavljati nepristrasno i povjerljivo, prilikom sprovođenja postupka javnih nabavki. Ovim se želi izbjeći zloupotrebaslužbenog položaja i konflikt interesa. Analiza opterećenosti poslom je dokument koji se koristi za procjenu ljudskih resursa koji su potrebni za izvršavanje određenihzadataka i funkcija, a odnose se na IPA program27

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Go ri, održali niz pojedinačnih sastanakasa svim DIS učesnicima, tj. Visokim programskimslužbenicima (SPO) u svimministarstvima, zaposlenima u Jedinicamaza implementaciju projekata ovihministarstava, predstavnicima Nacionalnogfonda, predstavnicima Sektora zafinansiranje i ugovaranje sredstava EUpomoći (CFCU), predstavnicima jediniceinterne revizije u Ministarstvu finansija,kao i predstavnicima Ministarstva zaevr o pske integracije. Riječ je, dakle, oinstitucijama koje su uspostavljene zaI i II komponentu IPA, kao potencijalnojzemlji kandidatu. Glavne teme koje surazmatrane tokom sastanaka, odnosilesu se na analizu definisanih procedura,odnosno razumijevanje Priručnika o procedurama,dokumenta koji je definisanza sva ministarstva-buduće korisnikeIPA sredstava, kao i poznavanje ovihprocedura od strane zaposlenih koji ćeneposredno koristiti ista, jednom, kadadržava stekne akreditaciju za korišćenjepretpristupnih sredstava. Takođe, revizorisu vršili analizu postojanja imenovanihstruktura u svim IPA tijelima, kaošto su imenovanja SPO-a, zatim imenovanjamenadžera za rizike, službenikaza prijavljivanje nepravilnosti, kao i imenovanjakoordinatora za Priručnike oprocedurama, ali i službenika zaduženihza politiku zaštite sistema informacionetehnologije (IT koordinatora). U okvirufaze procjene stanja, neophodno je biloutvrditi i postojanje i definisanje opisaposlova za sve zaposlene u navedenimministarstvima, kao i to da li postoji planbudućih obuka za ovu oblast, ali iplan zamjene zaposlenog, u slučaju njegovogodsustva. Kako je riječ o novojoblasti koja zahtijeva nova poznavanjai nove vještine zaposlenih, revizori supo sebnu pažnju posvetili obukama kojesu predstavnici Jedinica za implementacijuprojekata već prošli i koje treba daprođu, kao i znanja koja su stekli tokomodržanih obuka, kako bi se utvrdilo da lipostoje instrumenti obezbjeđivanja kontinuitetaprocesa, a samim tim i izbjegavanjarizika odliva kadrova.Na sastancima u Jedinicama zaimplementaciju projekata relevantnihmi nistarstava, revizori su, takođe, zahtijevaliod zaposlenih da im dostave Analizuopterećenosti poslom i potpisanuIz j ave o povjerljivosti i nepristrasnosti 3 .Zaključuje se da je naročit naglasak naovim sastancima bio stavljen na ocjenjivanjeljudskih resursa od strane revizora,kako onih koji su neposredni izvršiociu samom procesu, tako i rukovodećihstruktura u upravljanju pretpristupnimfondovima, i to za svaku instituciju kojase nalazi u DIS procesu.Nakon završetka svih sastanaka ipri kupljanja potrebne dokumentacije,očekuje se da revizori pristupe finalnojizradi Izvještaja o procjeni stanja (GapAssessment Report - Izvještaj), naj važnijemdokumentu, u kojem će biti sadržanei objašnjene sve aktivnosti kojesu revizori obavili tokom rada, kao i svenedostatke na koji su naišli. Takođe seočekuje da će revizori, pored kritičkogosvrta već definisanih procedura, kojesu mogli analizirati tokom misije, dati irealno mišljenje o svim uspostavljenimstrukturama za DIS u pogledu trenutnogispunjavanja kriterijuma za akreditaciju.Njihov nalaz trebao bi jasno istaći sveprocedure koje nisu u skladu sa postavljenimkriterijumima za akreditaciju,ali i preporuke, kako bi se preduzelepotrebne aktivnosti i otklonili uočeni nedostaci.Što se tiče same strukture Izvještaja,očekuje se da će sadržati odjeljke kojiće se odnositi za svaku instituciju i imenovanustrukturu ponaosob. Riječ jeo sledećim funkcijama: CAO, NAO, NI-PAC, SPO, Nacionalni Fond, operativnimstrukturama za IPA komponente I i II,uključujući i Zajednički odbor za praćenjei Zajednički tehnički sekretarijat, kao i Revizorskotijelo. Jedan poseban odjeljak uIzvještaju trebalo bi da sadrži zaključke ipreporuke revizora koje će biti klasifikovanepo nivou i značaju slabosti (krupne,srednje i sitne), uključujući i preporukekako bi se popravila postojeća situacija iostvario napredak u ovim oblastima.Nakon završetka finalnog Izvještajakoji se očekuje krajem januara, biće prezentovanNacionalnom službeniku zaovjeravanje (NAO-u), a nakon njegovogodobrenja proslijediće se Delegaciji EKu Podgorici i samoj EK u Briselu na usvajanje.U skladu sa rezultatima Izvještaja,pristupiće se izradi detaljnog Akcionogplana za ovu fazu koji će sadržati jasnoutvrđene odgovornosti i krajnje rokoveza izvršenje navedenih aktivnosti, priručnikeza finansijsko upravljanje i procedurekontrole, kao i priručnike o poslovimarevizije. Na ovaj način, Akcioni planće sadržati sve preporuke i nalaze iz revizorskogizvještaja, kao i rokove do kadautvrđeni nedostaci moraju biti uklonjeni iovo će ujedno predstavljati narednu fazuiz Mape puta, fazu usklađivanja (Gapplugging), čiji će cilj biti popunjavanjejaza između stvarnog stanja u kojem sezemlja trenutno nalazi na putu uspostavljanjaDIS-a i stanja koji zahtijeva EK,na osnovu identifikovanih nedostatakai datih preporuka koje su napisane uIzvještaju.Za otklanjanje nedostataka otkrivenihtokom faze procjene stanja i ispunjenjadaljih akreditacionih zahtjeva, DIStijelima u Crnoj Gori će biti pružena ekspertskapomoć kroz pomenuti projekat’’Jačanje sistema upravljanja i kontroleza finansijsku pomoć EU u Crnoj Gori’’,finansiranog iz IPA 2009.Značaj faze 1 - procjena stanja (Gapassessment) ogleda se realnoj procjenisistema u pogledu postojećih ljudskihresursa, važeće legislative neophodneza dobijanje akreditacije za DIS. Samoblagovremeno i uspješno otklanjanjeuočenih nedostataka u ovoj fazi, omogućićepoštovanje rokova navedenih u Nacionalnojmapi puta za uvođenje DIS-aza I i II IPA komponentu, a samim tim ido krajnjeg cilja koji se ogleda u samostalnomupravljanju pomenutim sredstvima.Nataša Kovačević,pomoćnik ministra,Bojana Poček,samostalni savjetnik IIISektor za finansiranjei ugovaranje sredstava EU pomoći28

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reDevizna štednja građanaDeviznom štednjom, odnosno tzv.starom deviznom štednjom, smatra seštednja koju su građani položili, do 18.marta 1995. godine, na devizne računei devizne štedne knjižice kod ovlašćenihbanaka, a koju su banke deponovalekod bivše Narodne banke Jugoslavije.Crna Gora ima obavezu da vrši isplatuonim vlasnicima devizne štednje koji supoložili deviznu štednju kod ovlašćenihbanaka na teritoriji Crne Gore i za deviznuštednju građana sa prebivalištem uCrnoj Gori koji su štednju položili kodovlašćenih banaka čije je sjedište vanteritorije Crne Gore.Isplata devizne štednje položenekod ovlašćenih banka na teritoriji CrneGore, vrši se u skladu sa Zakonom oregulisanju obaveza i potraživanja po osnovuino duga i devizne štednje građanai Uredbom o konverziji devizne štednjegrađana u obveznice. Zakonom i Uredbomregulisani su uslovi, način i rokoviisplate devizne štednje kod ovlašćenihbanaka na teritoriji Crne Gore. Isplataobveznica konvertovane devizne štednjevrši se u ratama koje dospijevaju na naplatusvakog 1. jula od 2004. godinedo 2017. godine. Od 1. jula 2009. godinevrši se isplata šeste rate obveznicakonvertovane devizne štednje, prekoposlovnih banaka i Centralne bankeCrne Gore - regionalni centri.Vlasnici devizne štednje koji nijesupodigli prvu ratu i koji ne posjedujupotvrdu o konverziji devizne štednje uobveznice, treba da se obrate bancikod koje su imali štednju (Prva banka– za bivše štediše Nikšićke banke, Atlasmontbanka – bivše štediše Pljevaljskebanke i Beranske banke i Podgoričkabanka Societe General Group –bivšeštediše Podgoričke banke). NekadašnjeMarina Popovićštediše Montenegrobanke ad Podgoricai Jugobanke ad Podgorica treba da seobrate Centralnoj banci Crne Gore – regionalnicentri.Obaveza Crne Gore po osnovu isplateobveznica iznosi 137,2 mil. €, i od čegaje do 31.11.2009. godine isplaćeno55,3 mil. €, (38,4 mil. € u gotovini i za16,9 mil. € otkupljeno je obveznica).Preostala obaveza iznosi 81,9 mil. €.Međutim, građani sa prebivalištemu Crnoj Gori polagali su deviznu štednjui kod ovlašćenih banaka sa sjedištemkod država - bivših članica SFRJ. Države- bivše članice SFRJ, donijele su svojezakone po kojima su preuzele, kao javnidug, samo štednju svojih građana. Pozakonima članica SFRJ kao osnov zaizmirenje duga - devizne štednje predviđenasu dva kriterijuma: sjedište bankei prebivalište građana, tako da sedio deviznih štediša sa prebivalištemu Crnoj Gori našao u neravnopravnompoložaju u odnosu na štediše koji susvoju štednju položili kod banaka čije jesjedište na njenoj teritoriji. Stoga, CrnaGora je radi zaštite interesa građana kojipravo na isplatu štednje ne ostvarujupo zakonima države na čijoj teritoriji jesjedište banke donijela Zakon o isplatidevizne štednje građana položene kodovlašćenih banaka sa sjedištem vanCrne Gore. Ministarstvo finansija je donijeloUpustvo o načinu realizacije isplatedevizne štednje građana položene kodovlašćenih banaka sa sjedištem vanCrne Gore. Zahtjevi za isplatu devizneštednje predavali su se Crnogorskoj komercijalnojbanci do 6. januara 2008.godine, odnosno 30. maja 2009. godine,a isplata obveznica vrši se u ratama svakog1. jula do 2017. godine.Obaveza Crne Gore po osnovu isplateobveznica iznosi 34,4 mil. € i do31.11.2009. godine isplaćeno 6,7 mil.€ (6,1 mil. € u gotovini i 0,6 hilj. € otkupljenoje obveznica). Preostali dug iznosi27,7mil. €.Osim realizacije obveznica u rokudospijeća (1. jul u godini u kojoj dospijevaobveznica), obveznice devizne štednje,stečene po osnovu navedenih zakona,mogu se koristiti prije roka dospijećaza: kupovinu akcija državnih preduzećai preduzeća koja su u vlasništvu Fondaza razvoj, Fonda penzijskog i invalidskogosiguranja i Zavoda za zapošljavanje uprocesu privatizacije, kupovinu stanova,rezidencijalnih prostorija, poslovnihprostora, zemljišta ili druge imovine udržavnoj svojini, plaćanje poreskih ob a-veza koje pripadaju Budžetu Crne Gore utekućoj godini, prodavati na bezi, prekobrokera, kao ovlašćenih učesnika na29

tržištu hartija od vrijednosti, kao i dase vrši otkup obveznica devizne štednjegrađana koje dospijevaju 2016. i 2017.godine po najvišoj cijeni od 0,50 €.Takođe, građani sa prebivalištem uCrnoj Gori koji nijesu bili u mogućnostida ostvare pravo na isplatu deponovanihdeviznih sredstava prema sjedištubanaka kod kojih su navedena sredstvadeponovana dovedeni su u nepovoljnijipoložaj u odnosu na građane državekod koje je sjedište navedenih banakai preduzeća Jugoskandik DD Beograd,iz razloga što su svoja devizna sredstvapolagali na osnovu Ugovor o poslovno –tehničkoj saradnji kod Banke privatneprivrede DD Podgorica.Republika Srbija interese svojihgrađana-deponenata navedenih banakazaštitila donošenjem zakona kojim sunjihova neisplaćena oročena deviznasredstva pretvorena u javni dug. Dokumentacijao položenim deviznim sredstvimagrađana-deponenata kod ovihbanaka nalazi se kod Trgovinskog sudau Beogradu, pred kojim se još uvijekvodi postupak stečaja nad preduzećemJugoskandik DD Beograd. DonošenjemZakona o isplati deviznih sredstavagrađana položenih kod Dafiment bankeAD Beograd i Banke privatne privrede DDPodgorica položenih preko preduzećaJugoskandik DD Beograd obezbijeđen jepravni osnov za isplatu deviznih sredstavagrađana kod ovih banaka. Zakonomje definisano da se pod deviznim sredstvima,smatraju neisplaćeni oročenidepoziti građana koji su umanjeni zaiznose obračunatih ugovorenih kamata iiznose izvršenih isplata tih depozita do4. aprila 2008. godine.Propisano je da pravo na isplatudeviznih sredstava, građani Crne Gore,odnosno deponenti, stiču od dana utvrđivanjaiznosa deviznih sredstva. Pravo naisplatu deviznih sredstava utvrđuje sena osnovu zahtjeva deponenta, uz kojise dostavlja ugovor o oročavanju deviznihsredstava (za Dafiment banku),ugovor o oročavanju deviznih sredstavana deviznu štednju i deviznu knjižicu (zaBanku privatne privrede DD Podgoricapoloženih preko preduzeća JugoskandikDD Beograd) i dokaz o prebivalištu. Naosnovu dokumentacije podnosioca zahtjevadostavljene banci i druge dostupnedokumentacije iz odgovarajućih evidencija,pravo na isplatu i visinu iznosa deviznihsredstava deponenata, utvrđujeKomisija Ministarstva finansija, o čemuizdaje potvrdu.Prilikom pripreme zakona i nakon donošenjaistog, u više navrata ostvarenaje saradnja sa predstavnicima Ministarstvafinansija Srbije i Narodne banke Srbijeod kojih je iskazana spremnost da sepodaci o deponentima sa prebivalištemu Crnoj Gori učine dostupnim Ministarstvufinansija Crne Gore. Međutim, Ministarstvofinansija Crne Gore nije dobilopotrebnu dokumentaciju za utvrđivanjeprava na isplatu visine deviznih sredstava,zbog čega Komisija Ministarstvafinansija još uvjek nije počela da izdajepotvrde, a samim tim nije ni mogućepočeti sa isplatom sredstava vlasnicimaugovora kod navedenih banaka.Marina Popović,samostalni savjetnik I30

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reAnaliza efekata propisa- Regulatory ImpactAssessment (RIA)Da li smo se nekada zapitali kako seu jednom ekonomskom sistemu odvijaproces donošenja odluka? Kako je donijetaodluka da se, recimo, donese zakonili uspostavi neko tijelo? Da li je odlukadonijeta inicijativom jedne ili više institucijau sistemu? Kakva je proceduraprethodila donošenju odluke – da li jenapravljena analiza prednosti i nedostataka,troškova i koristi, brainstorming ilije odluka donijeta ad hoc?Sva ova pitanja su, posljednjih decenijadvadesetog vijeka, postala posebnoaktuelna u periodu tzv. “preregulacije”.Naime, Vlade većine razvijenih državasu se našle u situaciji kada je postojećaregulacija postala preobimna i predstavljalavelika administrativna opterećenja,ponajviše za obavljanje biznisa. U takvojsituaciji vlade su posredno trpilepo sljedice, odnosno upadale u zamku,sopstvenih loših ili neodmjerenih odlukau pogledu regulacije. Zato se nametnulapotreba za traženjem rješenja, odnosnonovog alata ili tehnike koji bi dopriniopovećanju kvaliteta donošenja oduka saaspekta uvođenja nove i analize opravdanostipostojeće regulacije.U ovakvim uslovima, 80-tih godinaprošlog vijeka, zemlje OECD su počeleprimjenjivati tzv. RIA-u odnosno RegulatoryImpact Assessment ili metodu analizeefekata propisa (u daljem tekstu:RIA).RIA predstavlja alat, odnosno, metodkoji se upotrebljava za analiziranjemogućih efekata nove regulative ili njenihizmjena, na sistem u cjelini. OvajBojana Boškovićme tod se zasniva na nizu koraka kojimse, na sistematičan način, daje odgovorna pitanje da li će nova regulativa iliizmjena postojećih propisa imati željeniefekat. Tokom sprovođenja ovakvog procesaidentifikuju se potencijalni glavniili sporedni efekti propisa i ukoliko jeto moguće, kvantifikuju potencijalni troškovii benefiti primjene analiziranogpro pisa, za građane, poslovnu zajednicui državu. RIA podrazumijeva i informisanjedonosioca oduka i zainteresovanihstrana o rezultatima analize. U tom smislucilj i uloga RIA-e je, da se donese onaregulativa koja omogućava donošenjepropisa čiji benefiti prevazilaze troškoveimplementacije.Na osnovu najboljih praksi u zemljamakoje sprovode RIA-u, smatra se danjena suština ogleda u:- Postavljanju „pravih“ pitanja prilikomrazmatranja ideje o potrebi za novimili izmjenom postojećeg propisa, kaoi prilikom njegove izrade;- Organizaciji procesa analize propisa,uz primjenu odgovarajućih metoda iprocedura od stane naležnih organa;- Razmjeni informacija između donosiocaodluka i zainteresovanih strana.Prvom RIA-om se smatra dokument„Ocjena uticaja inflacije“ (Inflation ImpactAssessments) koji je napravljenpo nalogu Karterove administracijeu Sjedinjenim Američkim Držvama1978. godine. RIA je dalje razvijanatokom Reganove administracije, kadaje priprema „cost benefit“ analize postalaobavezujuća. Dru ga zemlja koja jemeđu prvima uspo stavila RIA-u je bilaAustralija 1985. godine. Od sredine devedesetihgodina prošlog vijeka, pa dodanas sve zemlje članice OECD-a sprovodeRIA-u. Potrebu za uvođenjem RIAesnažno promoviše i Svjetska banka, ukomunikaciji sa svojim klijentima. Kaorezultat tome konstantno raste broj zemaljau razvoju koje su implementiraleRIA-u u svoj sistem.Već duži period RIA predstavlja obavezan dio pripreme propisa za sve zemlje članice Evropske unije, dok je upojedinim zemljama prisutna više oddv adesetak godina. Značaj sprovođenjaRIA-e u Evropskoj uniji dobio je na značajuposlije izvještaja tzv. Mandelkernovegrupe 1 .1 - Mandelkernov izvještaj daje preporuke kako na nivou vlada zemalja članica, tako i na nivou Evropske komisije. U preporukama Izvještaja, RIA je prepoznata kao jedna odsedam oblasti koje predstavljaju osnov bolje regulacije. Takođe, konstatovano je RIA treba da bude integralni dio procesa kreiranja i sprovođenja politika na svim nivoima.31

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Obaveza pripreme RIA-e obično jesadržana u pravilnicima o radu vlada zemaljačlanica, a prati je lista pitanja nakoja treba odgovoriti ili načela i uputstavakako sprovesti analizu. Sama obavezane znači da ih sve zemlje članice ispunjavanju na profesionalan i temeljannačin. U nekim članicama Evropske unije,poput Velike Britanije, Holandije, Irskeili Danske, RIA se sistematski koristi, dokse u pojedinim članicama ona tek odnedavnoi veoma selektivno primjenjuje.U zemljama u kojima se primjenjujeRIA ne postoji jedinstvena metodologijaili pristup u primjeni RIA-e.U većini zemalja članica OECD-a, zaRIA-u je uspostaljen jedan standardnimetod kojim se procjenjuju potencijalniefekti propisa. U načelu, ovaj model podrazumijevajasnu identifikaciju ciljeva,obuhvata konsultacije sa onima kojeće novi ili izmjenjeni propisi „pogoditi“,pre dočava detaljan pregled efekata,kao i moguće alternative postojećempre dlogu. U tom smislu, priprema RIA-epodrazumijeva davanje odgovora na pitanjao prirodi i veličini problema, ciljevimai alternativnim rješenjima, odnosnoekonomskim i socijalnim efektima alternative,kao i kontroli i vrednovanju efekata.Ovakvih deset pitanja su uvrštena ulistu preporuka OECD-a, koje mogu bitiprimjenjene na svim nivoima odlučivanjai kreiranja politike. Pitanja koje sadržiova lista su prikazana u boxu br: 1Lista preporuka (pitanja) OECD zadonošenje regulatornih odluka1.Da li je problem pravilno definisan?2.Da li je aktivnost vlade opravdana?3.Da li je regulacija najbolji način intervencije u rješavanju datog problema?4.Da li regulacija ima pravni osnov?5.Koji je odgovarajući nivo (ili nivoi)vlade za ovu aktivnost?6.Da li koristi od uvođenja propisaopravdavaju nastale troškove?7.Da li je distribucija efekata u društvutransparentna?8.Da li je propis jasan, konzistentan,razumljiv i dostupan korisnicima?9.Da li su sve zainteresovane straneimale priliku da iznesu svoje stavove?10.Kako će se postići usaglašenost?Može se reći da je osnovni benefitkoji se postiže RIA-om povećavanje stepenaopravdanosti određene odluke.Sprovođenje RIA-e prije donošenja odlukeo nekom propisu znači da su donosiociodluka, ipak „razmislili dva puta“.Ukoliko su u tom procesu bili transparentni,onda je to dodatni korak kaobezbjeđivanju podrške javnosti i svihzainteresovanih strana u postupku.Ge neralno, možemo reći da je najvećidoprinos RIA-e što pomaže kreatorimaregulatorne politike da budu sigurni dasu troškovi opravdani koristima i da sujasno definisani.Pored doprinosa unapređenju kvaitetai efiksanosti vladinih politika, smatrase da upotreba RIA-e, doprinosi ipo ve ćanje konkurentnosti ekonomije,povećanju transparentnosti i odgovornostii smanjivanju mogućnosti za korupciju.Takođe, RIA predstavlja i dobar alatza monitorning i evaluaciju implementiranihpolitika.Kao i u svakom drugom poslu, implemantacijaRIA-e nosi sa sobom i potencijalnerizike. Dosadašnja praksa je identifikovalasljedeće:Nedostatak političkog konenzusa uvezi sa dosljednom primjenom RIA-e;Odsustvo aktivnosti na jačanju kapacitetainstitucija značajnih za implementacijuRIA-e;Prerastanje RIA-e u puku formalnost,koja se samo odrađuje, bez korisnih efekata;Suprotstavljanje državne administracijesprovođenju RIA-e – recidivi starogsistema;Politički pritisak za brzo usvajanjepropisa – izbjegavanje RIA-e.* * *RIA je nova, mlada, tehnika na čijemse uvođenju sve više insistira u minulojdeceniji. O tome koliko je doprinijela donošenjuadekvatnijih odluka je još uvijekteško cijeniti. Potreban je jedan duži vremenskiperiod njene primjene, da bi semoglo empirijski i kvantitativno cijenitio njenoj svrsishodnosti. Međutim, samačinjenica da se njeno uvođenje počevod 1980. godine kretalo progresivnomputanjom se može smatrati potvrdomnjenog kvaliteta. Takođe, u vezi sa RIAomje važno zapamtiti da ona nije supstitutza donošenje odluka, niti njenouvođenje samo po sebi znači da ćeodlu ke biti adekvatne. RIA je u suštinisredstvo koje donosioci odluka koriste ikoje im omogućava da se odluke donosena transparentan i odgovoran način, uzuključivanje javnosti.Bojana Bošković,samostalni savjetnik I32

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reAktivnosti potpredsjednikaVlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića,u periodu od 01. oktobrado 31. decembra 2009. godineGordana Jovanović Ivona Mihajlović02.10.2009. godine - Održana Vsje dnica Savjeta za eliminisanje biznisbarijeraPosebna pažnja posvećena je Izv ještajuo lakoći poslovanja 2010 (DoingBu si ness Report 2010), koji je publikovalaSvjetska banka. Crna Gora je utom izvještaju poboljšala poziciju za šestmjesta, zahvaljujući napredovanju uobla stima otpočinjanja biznisa, izda vanjagrađevinskih dozvola, zapo šljavanjaradnika i plaćanja poreza, pri čemu jesve ga 11 od ukupno 183 države ostvarilopo boljšanje u većem broju indikatoraod Crne Gore. Tim rezultatom suprepoznati i verifikovani napori svih institucija,u čijem su re s oru oblasti kojetretira Izvještaj na polju unapređnjaregulative poslo vnog ambijeta. Činjenicada se Crna Gora na lazi među 20 zemaljakoje su učinile najviše reformi u periodu2008/2009 godine, svakako, preds tavljaznačajan na predak, ali i stvara obavezui odgovornost da se u na rednom perioduintenzivno nastavi sa reformskim procesima,kako bi se dodatno unaprijediloposlovno okru ženje i poboljšala pozicijaCrne Gore u međunarodnoj investicionojjavnosti. Realizacjom preporuka iz Akcionogplana, Crna Gora bi mogla bitisvrs tana u deset najboljih reformatorau narednim izvještajima o lakoći poslovanja.33

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.članicama WTTC-a. Takođe, istakao jevažnost ra zumi je vanja turističkih vrijednostiod svih re levantnih subjekata, prijesve ga, Vla dinih institucija.06.10.2009. godine - Održani go dišnjisastanci MMF-a i Svjetske ba nkeu IstanbuluPotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, i predsjednik Sa -vjeta Centralne banke, Ljubiša Kr gović,učestvovali su od 3 - 6. ok to bra na godišnjimsastancima MMF-a i Svjetskebanke, koji se ove godine održavaju uIst anbulu. Tokom godišnjih sastanaka,potpredsjednik Lukšić i gospodin Krgovićučestvovali su u radu holandskeKo n stituence i imali veliki broj bilateralnihsusreta sa predstavnicima MMFa,Svjetske banke, IFC-a, Dojče banke,Credit Svisa, te ministrima finansija Holandijei Kosova i dr. Na sastancima jeraz govarano o trenutnoj ekonomskoj ifinansijskoj situaciji u Crnoj Gori i ak t-ivnostima na prevazilaženju po slje dicakrize, kao i o aktuelnim mje rama nasmanjivanju javne potrošnje i kreiranjuodrživog fiskalnog i mone tarnog okvira.Potpredsjednik Lukšić i gospodinKrgović su upoznali pre dstavnike MMFai Svjetske banke sa trenutnim aktivnostimana pripremi izmjena zakonaiz oblasti bankarskog sektora, koji bitrebalo da ojača i do datno stabilizuje finansijskisistem Crne Gore. Posebno supozitivno oci jenjene aktivnosti Vlade napobolj šanju poslovnog ambijenta, kojesu vodile napredovanju Crne Gore za6 pozicija u Doing Business izvještaju.Ocijenjeno je da su fiskalni paketmjera, prilagođavanje velikih industrijskihpre duzeća i strukturne reformedobra platforma za nastavak razgovorau vezi potencijalnog aranžmana, ukolikose Crna Gora odluči i za taj obliksa radnje.07.10.2009. godine - Intervju potpredsjednikVlade i ministra fi na nsija,dr Igora Lukšića, u emisiji “Živa istina”,02.10.2009. godine16.10.2009. godine - Potpre dsjednikVlade i ministar finansija, dr IgorLukšić, sastao se sa predsjednikom Svjetskogsavjeta za turizam i puto vanja,Žan Klod BaumgartenomPotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, sastao se danassa predsjednikom Svjetskog savjeta zaturizam i putovanja (WTTC), Žan KlodBaumgartenom. Razgovarano je oglobalnim ekonomskim trendovima,ekonomskoj situaciji u Crnoj Gori, kao itrendovima u sektoru turizma u godinamanakon krize. Imajući u vidu globalnuekonomsku situaciju, potpre dsjednikLukšić je izrazio zadovoljstvo povodomrezultata ovogodišnje tur ističke sezone,ističući da će 2010. godina biti izazovza sve ekonomije Evrope. On je istakaoda je turizam na vrhu crnogorskeekonomske agende i da, u godinamanakon krize, Crnu Goru očekuje dobroosmišljen postkrizni me nadžment usvim sektorima, una pr eđenje postojećeponude, no va ulaganja u putnu i komunalnuinfras trukturu i, takođe, je istakaoda je očuvanje životne sredine i ekološkaorjentisanost, rješavanje ekoloških cr -nih tačaka, korišćenje alternativnih izvoraenergije prioritet u daljem raz vojucrnogorskog turizma. Kao ključni preduslovza razvoj turizma u jednoj zemlji,gospodin Baumgarten je naveo dijalogizmeđu javnih institucija, do no silaca odluka,privatnog sektora, u čemu je CrnaGora dobar primjer drugim zemljama27.10.2009. godine - Autorski tekstpotpredsjednika Vlade i ministra finansija,dr Igor Lukšića, za dnevni listPobjeda„...Da li je pretenciozno izreći da ćenarednih nekoliko mjeseci bitno uticatina put kojim će se ekonomski sistemCrne Gore kretati u narednim godinama?Sasvim sigurno da tako zvuči, ali vjerujemda je takav iskaz realan. Očekuje nasmnogo posla u nekoliko različitih polja,ali se sva ona u suštini srijeću na istomhorizontu. U mjeri u kojoj će određenepolitike biti realizovane bitno zavisikakav će ishod ekonomskih kretanja biti.Globalna finansijska, a potom ekonomskakriza, ostavila je trag na svjetskuekonomju. Ukupni tokovi kapitala susmanjeni, svjetska razmjena, takođe, aveliki broj radnika je ostao bez posla. Svjetskaekonomija prolazi kroz korekciju,koja će bez obzira na državnu podršku,trajati dugo. Rast svjetske ekonomjeće biti spor i dugačak, a zabrinutostraste, jer su fiskalni stimulusi, usljedlimitiranosti akumulacije javnog duga,vremenski ograničeni. U takvom kontekstuse Crna Gora suočava sa brojnimizazovima, kako kratkoročnim, tako idugoročnim. Drugi ključni zadatak jedonošenje budžeta za iduću godinu. Onmora biti realan i održiv. Istovremeno,treba da obezbijedi održavanje stabilnostiekonomije, kako bi se povoljnodjelovalo na prilike za ekonomski rast.Tačka balansa nivoa budžetskog deficitai javnog duga je značajno niža nego urazvijenim zemljama...“02.11.2009. godine - Intervju potpredsjednikaVlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića, za Atlas televiziju34

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re06.11.2009. godine - Održana VIsjednica Savjeta za eliminisanje biznisbarijeraNa VI sjednici Savjeta za eliminisanjebiznis barijera raspravljano je o Akcionomplanu za reformu lakoće poslovanja,koji je sačinjen na osnovu preporuka Svjetskebanke za unapređenje poslovnogambijenta, utemeljenih na analizamaposljednjeg Izvještaja o lakoći poslovanja(Doing Business Report 2010). TimAkcionim planom utvrđen je niz mje rai reformi kojima će u narednom kratk o -ročnom i srednjoročnom periodu koordiniratirelevantni nadležni resori. Savjet zaeliminisanje biznis barijera je verifikovaopomenuti Akcioni plan, čija će realizacijasvrstati Crnu Goru u deset najboljih reformatorau narednim izvještajima ola koći poslovanja, i uputio ga Vladi naus vajanje. Na sjednici je razmatranaini cijativa o izmjeni seta zakona čija rješenja imaju ograničavajući uticaj na poslovni ambijent. U narednom periodu Savjetće predložiti Vladi izmjenu nekolikotakvih propisa.09.11.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, dr IgorLukšić, sastao se sa predstavnicimaGeneralnog direktorata za ekonomskai finansijska pitanja Evropske komisijePotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, sastao se sa AntoniomSančezom Parejom i Mihajijem Makovejim,ekonomskim analitičarima zaCrnu Goru u Generalnom direktoratu zaekonomska i finansijska pitanja Evropskekomisije. Potpredsjednik Vlade ih jeupoznao sa aktivnostima Vlade na planusmanjenja javne potrošnje i stvaranjaodrživog fiskalnog okvira u godinamana kon krize. Takođe, je razgovarano i ofinansijskoj situaciji u lokalnim samoupravama.Lukšić je istakao da će finansiranjeprojekata infrastrukture u lokalnimsamouprava biti prioritet Vlade u narednomperiodu, imajući u vidu potrebu zanjenim daljim unapređenjem. Istovremeno,istakao je važnost donošenja setazakona kojim će se unaprijediti regulacijafinansijskog sektora.13.11.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, dr IgorLukšić, primio je predstavnike mladihSDP-aPotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić primio je predstavnikemladih SDP-a, koji su mu uručili peticijupovodom odluke Vlade o zapošljavanjupripravnika u državnim organima beznadoknade, uz obostranu saglasnost.Potpredsjednik Lukšić je pozdravio inicijativumladih SDP-a i okupljanje mladihljudi oko jedne ideje, naglašavajući daje ova, u potpunosti pozitivna i stimulativnaodluka Vlade, u kontekstu finansijskekrize, u javnosti dobila drugačijukonotaciju. Ponovio je da je odluka kojuje usvojila Vlada Crne Gore imala za ciljda omogući mladim ljudima da, uz njihovusaglasnost, ukoliko institucija ukojoj žele da odrade pripravnički staž,nema finansijskih sredstva, to moguuraditi bez nadoknade. „Mislim da je tou potpunosti pozitivna odluka, imajući uvidu da veliki broj institucija, zbog limitiranostifinansijskih sredstava nemamogućnost da upošljava pripravnike. Nataj način stvorili smo ambijent da odradepripravnički staž i dodatno se edukuju unašim institucijama. Mi ćemo, prilikomkreiranja budžeta za 2010. godinu, nastojatida sredstva koja se opredjeljujuZavodu za zapošljavanje za te namjene,budu na nivou ovogodišnjeg budžeta,ali sa ciljem da u najvećem dijelu buduupućena privredi u cilju racionalizacijedržavne uprave i dugoročnog ulaganjau crnogorsku privredu. Stekao se utisakda Vlada na taj način zatvara vratamladim ljudima, što nam nije bilanamjera. Ako pogledate strukturu zaposlenihu Ministarstvu finansija, uočićeteda najvažnije funkcije pokrivaju upravomladi ljudi. I vrlo sam raspoložen i una rednom periodu upošljavati mladeljude, vidjeti stažiste u našoj instituciji,naravno, u okviru naših finansijskih mogućnosti...18.11.2009. godine - Govor potpredsjednikaVlade i ministra finansija, drIgora Lukšića, na regionalnoj konferencijio reformi poslovnog ambijenta ujugoistočnoj Evropi„Poboljšanje uslova poslovanja nije ine treba da bude izolovani cilj kreatoraekonomske politike. Na kratak rok, zemljekoje tome posvećuju više pažnje odostalih mogu ostvariti određene benefite,ali već u srednjem i dugom rokuvre menski koordinirani napori zemaljau regionu da rade na stvaranju uslovaza lakše poslovanje, čine ukupan regionkonkurentnijim i vizibilnijim na globalnomtržištu. Tek tada se ostvaruju pravibenefiti za građane naših zemalja. Bilo bimi neobično danas da se ne osvrnem nahronologiju i uzroke krize. Čini mi se da seriječ „kriza“ u govorima ministara finansijagotovo odomaćila i da je i danas teško,nakon vrlo neizvjesne godine, pronaćipravi odgovor. Da li je krizu prouzrokovaokrah tržišta Ili se radi o nepromišljenimekonomskim politikima koje su prethodnoimplementirane? Ili su, ipak svina ši nacionalni planovi, ipak, određeni35

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.glo balnim finansijskim i ekonomskimtre ndovima. To je pitanje na koje će tekkasnija ekonomska istorija moći da daodgovor, ukoliko se imajući ranija iskustvabude oko toga mogao postići elementarnikonsenzus. Kako god, smatram dasu ključni dugoročni izazovi za liječenjeposljedica krize upravo u poboljšanjuposlovnog ambijenta i daljim naporimana uspostavljanju sistema slobodne trgovine,odnosno slobodne razmjene. Afirmacijaprincipa olakšanog poslovanja uvremenu ekonomske krize govori da elementiinstitucionalne ekonomije postepenopostaju dio mejnstrim ekonomije,što je prije samo desetak godina bilo zamnoge nezamislivo. Smatram, stoga, daekonomski sistem treba osloboditi svihmogućih stega, a da je budžetska politikaokvir kojim uz što manje distorzivnogdjelovanja prema tržištu treba uticati napoboljšanje blagostanja svakog pojedincau društvu...“19.11.2009. godine - Potpisan Ugovoro dodatnom finansiranju za Projekatunapređenja sistema zdravstva uCrnoj GoriPotpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, i šef kancelarijeSvje tske banke u Crnoj Gori, Jan-PeterOlte rs, potpisali su Ugovor o dodatnomfi nansiranju za Projekat unapređenja sistema zdravstva u Crnoj Gori. Ugovoromo kreditu Svjetska banka će obezbijeditiCrnoj Gori kredit u iznosu od 5,10 milionaeura za Projekat unapređenja sistemazdrastva u Crnoj Gori. Sredstva iz kreditaće se koristiti za podršku inicijalnim koracimaka reformisanom sistemu zdravstvau Crnoj Gori, pri čemu se daje prioritetjačanju kapaciteta za planiranje iuređenje zdravstvene politike, stabilizovanjufinansiranja zdravstva, poboljšanjupružanja usluga primarne zdravstvenezaštite...20.11.2009. godine - Potpisan Ugovor o garanciji za kreditnu podrškuKAP-uPotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, potpisao je Ugovoro garanciji za kreditnu podršku KAP-u,u iznosu od 49,68 miliona eura, a, takođe,potpisani su i Ugovor o kredituza restrukturiranje (socijalni program),refinansiranje, za Montenegrobonus ADCetinje, od strane izvršnog direktoraKAP-a, Leonida Krilova i potpredsjednikaOTP banke, Laslo Wolfa, i Ugovor oimplementaciji socijalnog programa kojije potpisao ministar ekonomije, BrankoVujović i izvršni direktor KAP-a, LeonidKrilov. Krediti su odobreni na 4 godine,uz 1 godinu grejs perioda i uz kamatnustopu EURIBOR + 4,625. Ugovor o kredituza restrukturiranje iznosi 25 milionaeura i namijenjen je rješavanju pitanjaotpremnina zaposlenih u KAP-u i RudnicimaBoksita - Nikšić. Ugovor o kredituza refinansiranje, u iznosu od 21,68 milionaeura namijenjen je refinansiranjuduga koji KAP ima prema CKB/OTP-u.24.11.2009. godine - Potpisan Ugovorza projekat odlaganja čvrstog otpadau Crnoj GoriPotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, i viši kreditni službenikEIB-a za region, Marion Hoenicke, potpisalisu Ugovor za projekat odlaganjačvrtsog otpada u Crnoj Gori vrijedan 27mil. eura, koji će finansirati Evropska investicionabanka. Cilj projekta je da serazvije integrisana šema održivog upravljanjačvrstim otpadom u Crnoj Gori, postandardima Evropske unije. Projekatuk lju čuje gradnju prvih ćelija za sanitarnedeponije na lokacijama Kotor (za opštine Kotor, Budva, Tivat i eventualnoHe rceg Novi); Nikšić (za opštine Nikšić,Plužine i Šavnik); Bijelo Polje (za opštineBijelo Polje, Mojkovac i Kolašin) i Pljevlja(za opštine Pljevlja i Žabljak). Projektomje predviđena i sanacija 30 deponija otpada,nabavka vozila za odlaganje otpada,izrada svih neophodnih studija zaizgradnju deponija, tehnička pomoć zapripremu i implementaciju projekta, ustanovljavanje sistema za registrovanje ilipraćenje otpada širom zemlje..24.11.2009. godine - Održan svečaniprijem povodom proslave desetogodišnjice uspješne saradnje u oblastirazvoja između Vlade Crne Gore i VladeSR Njemačke„Kad pravimo retrospektivu jednesaradnje i prijateljstva, onda je uvijekdobro osvrnuti se na ono što je taj spojdonio. Prolazeći pored prezentacija, naputu do vas, osjetio sam veliko zadovoljstvozbog znanja, iskustava, razvojnihprojekata koje je njemačka Vlada donijelau Crnu Goru. Kad vam neko darujenovac, onda je on Vaš ktitor, a kad vamdaje dio sebe i svoje znanje, onda jeVaš prijatelj. Za male država, kao što jeCrna Gora, tek na izlasku iz tranzicije,to je dar prijateljske države koji ćemopamtiti i vraćati tako što ćemo na gotovonajvećem političkom i ekonomskomputu najbrže učiti, da bi i mi ubrzo moglida učimo i darujemo druge. I to je36

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reonda ciklus koji traje, daje šansu nekimnovim državama, ono čemu težimo i učemu vidim najskoriju budućnost CrneGore. Da se rad, dobra volja i pozitivnaenergija oko jedinstvenog cilja uvjekvraćaju višestruko kroz znanje, razvoji radost zbog zajednički odrađenog posla.Ali, naravno, zahvaliću se svima, biloda su sa crnogorske, njemačke ili nekedruge strane, koji pomažu Crnoj Gori dapremosti jaz između sjevera i juga, obezbijedii razvije nedostajuću infrastukturu,obogati svoju turističku i kulturnuponudu, unaprijedi finansijski okvir i svedrugo...“26.11.2009. godine - Izjava potpredsjednikaVlade i ministra finansija,Igora Lukšića, povodom utvrđivanjaPredloga zakona o izmjenama i dopunamaZakonu o porezu na dohodakfizičkih lica, Predloga zakona o izmjenamai dopunama Zakona o porezu nadobit pravnih lica, Predloga zakona oizmjenama i dopunama Zakona o porezuna upotrebu motornih vozila, plovnihobjekata, vazduhoplova i letilica, Predlogazakona o izmjenama i dopunamaZakona o doprinosima za obavezno socijalnoosiguranje i Predloga zakona oBudžetu Crne Gore za 2010. godinu„...Tekući budžet iznosiće 651,46mil iona, a finansiranje dugova oko 128miliona eura. Za kapitalni budžet pr edviđenje 121 milion, devet miliona ma njeu odnosu na ovu godinu. Rashodi državnihfondova iznose 527,61 miliona.Ovaj budžet će, kada se konsolidujupodaci, biti na nivou od oko 40 odstoprocijenjenog bruto domaćeg proizvoda.Planiran je blagi rast ekonomije od 0,5odsto, što znači stagnaciju. Razmatra sei mogućnost da ekonomija i u narednojgodini bude u minusu oko dva odsto,što je projekcija MMF-а. Dešavanja ueko nomiji posljednjih mjeseci ukazujuna to da privreda u narednoj godini nebi trebalo dodatno da ponire. Mogli bismoočekivati oporavak ili stabilizaciju.Predviđeno je da Vlada u narednoj godinipotpiše kredite vrijedne do 73,5miliona eura, za zaduživanje u otplatideficita i servisiranje duga do 200 miliona,i izda garancije za zajmove vrijedne202 miliona eura. Izvjesno je da se jedandio garancija, prije svega za KAP iŽeljezaru, mora prenijeti iz ove godine unarednu…“01.12.2009. godine - Gostovanjepotpredsjednika Vlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića, u emisiji “Vrućastolica”, radija Antene Mrazvoj transformiše u Investiciono razvojnifond, dakle, akcionarsko društvokoje će pod jedan krov smisliti aktivnostidosadašnje podrške preduzetništvu Fonduza razvoj i Direkciji za razvoj malai srednja preduzeća. Istovremeno se nataj način rješava određen problem kojije Državna revizorska institucija predložilada se razriješi, time dolazimodo kvalitetnog po nama sistemskog rješenja.Istovremeno će Direkcija za razvojmalih i srednjih preduzeća nastavitit daradi one poslove zbog kojih je u suštinii formirana to je da kroz podsticanje biznisa,stvaranje uslova za razvoj biz nisinkubatora pomoći mikro i malim preduzećima da dođu do kvalitetnog biznisplanova, projekata itd., nađu svoje mjestona tržištu...“01.12.2009. godine - Intervju potpredsjednikaVlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića, SEE NEWS-u03.12.2009. godine - Izjava potpredsjednikaVlade i ministra finansija,Igo ra Lukšića, povodom utvrđivanjaPre dloga zakona o investiciono-razvojnomFondu Crne Gore i Akcionog planaza unapređenje poslovnog ambijenta...„Nakon dužeg vremena razmatranjarazličitih opcija transformacija Fonda zarazvoj, Vlada je utvrdila predlog Zakonao investicionom razvojnom fondu CrneGore i to treba posmatrati i u kontekstupreporuka koje Državna Revizorska Institucijaranije dala da se redefiniše pozicijaFonda za razvoj u našem sistemu, jerje postojala određena koalizija izmeđunjegovog budžetskog tretmana, odnosnotretmana kao praktičnu prirodu društvapo zakonu Fonda za razvoj. Iz tog razloga,pristupilo se donošenju ovog Zakonai sada se stvaraju uslovi da se Fond za04.12.2009. godine - Održana VIIsjednica Savjeta za eliminisanje biznisbarijeraNa VII sjednici Savjeta za eliminisanjebiznis barijera je razmatran modelko jim bi se na efikasan način sproveleizmjene pojedinih zakonskih rješenja, zakoje je ocijenjeno da ograničavaju poslovanjeprivrednih subjekata. Stoga je predloženaizrada zakona o unapređenjuposlovnog ambijenta, koji bi obuhvatioizmjene onih zakonskih rješenja, kojasu u dosadašnjim aktivnostima Savjetaprepoznate kao najveće biznis barije re.Savjet je verifikovao Akcioni plan za regulatornu reformu i politiku regulato rnereforme, koji će usvojiti Vlada Crne Gorekao ključni dokument za sprovo đenje„giljotine propisa“ i daljih refor mi u oblastibiznis barijera. Savjet je, takođe, verifikovaoMemorandum o razumijevanjuizmeđu Vlade Crne Gore i Međunarodnefinansijske korporacije, kojim je definisanabuduća konsulta ntska i finansijskapomoć i saradnja u oblasti unapređenjaposlovnog ambi j e nta i eliminisanja biznisbarijera.37

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.04.12.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, dr IgorLukšić, razgovarao sa direktorkom iregionalnim koordinatorom Svjetskebanke za zemlje jugoistočne Evrope,Džejn ArmitažPotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, sastao se sa direktorkomi regionalnim koordinatoromSvje t ske banke za zemlje jugoistočneEvr ope, gospođom Džejn Armitaž. Nasastanku je razgovarano o aktuelnimmjerama Vlade Crne Gore na stabilizacijijavnih finansija i okončanju poreskereforme započete 2002. godine. PotpredsjednikLukšić je izrazio nadu daće novi set poreskih rješenja i prijedlogZakona o budžetu naići na odobravanjeParlamenta, sindikata i privrede, kao ida se inkorporiranjem novih poreskihrješenja daje doprinos boljoj implementacijiobjedinjenog sistema poreskeregistracije, koji će otpočeti početkomnaredne godine. Potpredsjednik Lukšićje upoznao gospođu Armitaž i sanajvažnijim aspektima mjera na stabilizacijijavnih finansija i novim prijedlogomZakona o budžetu za 2010. godinu.U tom kontekstu, istakao je da jetekuća potrošnja smanjena u odnosuna prethodne godine, kapitalni budžetostao na približnom nivou, a planiranideficit na nivou kapitalnog budžeta. Urazgovoru je bilo riječi i o progresu kojije crnogorska administracija napravilau godini krize - pripremi odgovora naUpitnik, viznoj liberalizaciji, raspravi oulasku u MAP i drugim važnim ekonomskimi političkim pitanjima. „Sve to dajenam dodatan elan i podst icaj da u 2010.godini nastavimo sa sprovođenjem mjerakako na ekonomskom, tako i napolitičkom planu“ - istakao je potpredsjednikLukšić. Gospođa Armitaž je najavilapotencijalni kredit Svjetske bankeza mart naredne godine, koji će se odnositina podršku finansijskom sektorui industrijskim sistemima ukoliko se ispuneuslovi predviđeni programom.07.12.2009. godine - Gostovanjapo tpredsjednika Vlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića, u emisiji “Načisto”,04. decembar 2009. godine10.12.2009. godine - Izjava potpredsjednikaVlade i ministra finansija, dr IgoraLukšića, povodom razmatranja ulogebankarskog sektora u realizaciji mjeraEkonomske politike za 2010. godine„...Garantujem da ćemo uspjeti daono što je na neki način cilj, koji osjećamoda treba ostvarimo, povećanjem kreditasmanjimo, odnosno rast kreditnih kreditakoju ćemo morati da ostvarimo, jer tona neki način preduslov da realizujemooptimistični scenario ili realni scenariobolje reći koji zastupa u politici ukolikone budemo imali rast kreditne mase bar3 do 5% naredne godine onda možemogovoriti o recesiji. Poslovne banke u saradnjisa Centralnom bankom moraju obratitipažnju na pasivnu kamatnu stopu.Zato što su one direktno jedan od razlogazbog čega su aktivne izlazne kamatnestope značajno povećane ili su visoke.Sa poslovnim bankama dogovoreno jeda više koriste novac međunarodnih finansijskihinstitucija za kreditiranjema log i srednjeg biznisa. Kreditiranjese očekuje da će povećati usvajanje zakonao razvojno investicionom fondu.Za koje smo procijenili da dodatno pomogneili značajno pomogne posticanjeposlova kreditiranja, jer će fond raspolagatisredstvima koja mogu biti ufunkciji garancija na način da do 50%nekih kredita može biti garant od stranefonda. Ako je bankarski sektor povjerenCentralnoj banci da bude regulator onatreba da povlači poteze za koje smatrada će uticati na finansijski sektor dabude potpuno stabilan i funkcioniše naodgovarajućim pravilima...“15.12.2009. godine - Uvodno izlaganjepotpredsjednika Vlade i ministrafinansija, Igora Lukšića, na seminarupovodom zvaničnog početka Twinningprojekta ‘’Jačanja regulatornih supervizorskihkapaciteta finansijskih regulatora“„...U svijetlu krupnih koraka CrneGore na njenom putu ka učlanjenju u evropskuporodicu dozvolite da se osvrnemna par najznačajnih aktivnosti u prethodnomperiodu. Prije tačno godinu danaCrna Gora je predala formalan zahtjev zastatus kandidata u Evropskoj uniji. U svijetluglobalne ekonomske krize, koja je,možemo reći, svoj zenit dostigla upravou godini koja je polako za nama, našaposvećenost politici integracije nije izgubilana svom intenzitetu i entuzijazmu.Dosljedno sprovođenje Privremenogspoazuma o stabilizaciji i pridruživanju,koje se potvrđuje i kroz redovne sastankepododbora, implementacija prioritetadefinisanih Nacionalnim programom zaintegraciju Crne Gore u EU, ratifikacijaSporazuma o stabilizaciji i pridruživanjukoja, nadam se, ulazi u svoju završnufazu, a koja sa druge strane, predstavljadodatan pozitivan impuls država članica,samo su neki od pokazatelja da i malaadministracija može kvalitetno odgovoritivelikim izazovima i preuzetim obavezama.Twinning projekat finansiran krozInstrument pretpristupne pomoći Evropskekomisije, započet u dobroj praksi isaradnji Ministarstva finansija sa DelegacijomEU u Crnoj Gori, doprinijećedaljem unapređenju institucionalnih,re gu latornih i supervizijskih kapacitetafinansijskih regulatora. Ovaj projekat ćesamo potvrditi stabilne osnove kvalitetnei efikasne saradnje između Ministarstvafinansija kao lidera projekta sacrnogorske strane sa institucijama korisnicama:Centralnom bankom CrneGo re, Komisijom za hartije od vrijednostii Agencijom za nadzor osiguranja i tra-38

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go resirati put dobroj kooperaciji i razmjeniiskustava između naše zemlje, Bugarskei Holandije, jer priznaćete da je volja zarazmjenom znanja i dostignuća prvi korakka uspjehu...“15.12.2009. godine - Uvodno iz l­a ganje potpredsjednika Vlade i mi nistra finansija, dr Igora Lukšića, po vo ­dom rasprave o Prijedlogu Zako na obudžetu Crne Gore za 2010. go dinu,Prijedlogu Zakona o zaradama dr žavnihslužbenika i namještenika, PrijedloguZakona o izmjenama i dopunamazakona o državnim službenicimai namještenicima, Prijedlogu Zakona oizmjenama zakona o porezu na dobitpravnih lica, Prijedlogu Zakona o izmjenamazakona o porezu na upotrebuputničkih motornih vozila, plovnih objekata,vazduhoplova i letilica, PrijedloguZakona о izmjenama i dopunamazakona o porezu na dohodak fizičkihlica i Prijedlogu Zаkоna о izmjenamazakona o dоprinоsimа zа оbаvеznо sоciјаlnооsigurаnjе„Donošenje Zakona o budžetu za2010. godinu je među najvažnijim zakonskimaktima koje ćemo donijeti uovoj godini! I upravo ovaj zakon će umnogomeodrediti budućnost i stabilnostjavnih finansija Crne Gore u narednimgodinama, a u velikoj mjeri uticati i nastvaranje neophodnih pretpostavki zaopravak ekonomije i vođenje dugoročneekonomske politike. Kao i sve svjetskeekonomije i crnogorsku ekonomiju u razvojuzaustavio je ekonomsko finasijskistampedo, koji je razorio i mnogo jačesisteme nego što je crnogorski. I ovonije politički i ekonomski izgovor, kakosam često slušao, da bi se opravdala dešavanjau industriji, bankarskom sektorui ostalim važnim sektorima privrede, većrealnost koja nam se desila i sa kojomse suočavamo. Čini mi se da što prije shvatimoda je izlazak iz krize zajedničkaodgovornost svih nas i krizu stavimovan okvira političkih natjecanja, to ćemoprije zajednički donijeti rješenja koja ćenam omogućiti da ubrzamo oporavaknaše ekonomije. A to nam je najvažnijepitanje već sjutrašnjice! Ističem da je,uprkos teškim dešavanjima u privredi iindustriji, uprkos kritikama, crnogorskaadministracija odradila dobar posao ipronašla realna rješenja za rješavanjesvih gorućih problema u godini krize. Ovoiz razloga, jer nam je za 2010. godinupotrebna još veća snaga i energija svihnaših kapaciteta - Vlade, parlamenta,političkih partija…“18.12.2009. godine - Potpisan Ugovoro kupoprodaji 41,1402% akcijskogkapitala u društvu „Lovćen osiguranje“AD PodgoricaPotpisan Ugovor o kupoprodaji41,1402% akcijskog kapitala u društvu„Lovćen osiguranje“ AD Podgorica. Ugovorje potpisan između Vlade Crne Gore,Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja,Zavoda za zapošljavanje Crne Gore iFonda za razvoj Crne Gore, kao prodavacai Zavarovalnica Triglav, d.d. Slovenija,kao kupca akcija. Zavarovalnica Triglavje skupa sa povezanim licima tako postala91,83% vlasnik najveće crnogorskeosiguravajuće kuće. Za kupovinu 83.331akcije Lovćen osiguranja se saglasila icrnogorska Agencija za nadzor osiguranja,a kupovina je Zavarovalnicu Triglavkoštala 5.999.832 eura, tj. 72 eura poakciji. Transakcija će biti realizovana ujanuaru 2010. godine. PotpredsjednikVla de i ministar finansija, dr Igor Lukšić,je ovim povodom kazao: „Potpisivanjemovog ugovora završena je privatizacija ufinansijskom sektoru, čime sprovodimojedan od važnih segmenata ukupnihstrukturnih reformi. Triglav osiguranjepre uzimanjem akcija države pokazujeda je opredijeljen da bude strateški partneru ovoj oblasti u Crnoj Gori“. MatjažRakovec je nakon potpisivanja Ugovo rasaopštio: „Triglav Grupa osnažuje svojeprisustvo u Crnoj Gori, jer smo se ido sada iskazali kao dobar suvlasnik ikvalitetan partner našim osiguranicima,poslovnim partnerima i zaposlenima. Uskladu sa korporativnim vrijednostimakoje gajimo, takođe, želimo biti i povezanisa okolinom u kojoj djelujemo,za to osnažujemo i našu društvenu odgovornost.Da zaključim, i ubuduće ćemobiti otvoreni za pružanje podrške kulturi,sportu i mladima Crne Gore.” Triglav grupadoniraće po 150 000 eura u narednihpet godina za realizaciju programasporta u opštini Cetinje.21.12.2009. godine - Autorski tekstpotpredsjednika Vlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića, objavljen upublikaciji Podgorica Info„Globalna finansijska i ekonomskakriza ostavila je dubok ožiljak u svjetskojekonomji i ono što je izvjesno da budućiopravak neće biti lak. Možda će, ipak,najviše vremena trebati da se povratipovjerenje svih učesnika u ekonomskimi finansijskim tokovima. Prethodnugodinu obilježio je, prije svega, skepticizami strah kako građana, tako i bankara,a možda, ponajviše investitora, kojisu u 2009. godini gledali iz prikrajka ibojažljivo analizirali svoje dalje investicioneplanove. Ipak, Crna Gora, je natom planu, možda izdvojena iz globalnogkonteksta i uspjela da realizuje gotovonajvažnije projekte i investicije – da izdau dugoročni zakup poluostrvo Lušticu,dokapitalizuje i djelimično privatizujeEPCG, započne izgradnju auto puta Bar-Boljare, a prije svega, nastavi sa započetiminvesticijama u infrastrukturu izpretkriznog perioda. Za Crnu Goru ovagodina je bila, možda, ekonomski i političkinajizazovnija u posljednjoj deceniji,ako izuzmemo godinu u kojoj su građaniizglasali nezavisnosti. Ipak je ovo bila godinada se sublimira urađeno i napravirezime dugoročne ekonomske politike.Kriza je još jednom potvrdila da je ubudućem periodu neophodno dodatnoraditi na liberalizaciji ekonomije, podsticanjutržišnih principa, progamima lakoće poslovanja i slobodne trgovine.Mo žda, će u ovom dijelu od najvećegznačaja biti razumijevanje dvije administracije- lokalne i nacionalne, na planuprilagođavanja bespotrebno dugih proceduraizdavanja raznih dozova, tvrdihzakonskih rješenja i u toj oblasti vidimšansu za postizanja konsenzusa od nacionalnogznačaja.“Pripremile:Gordana Jovanović,portparolIvona Mihajlović,asistent portparola39

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Info/web aktivnostiMinistarstva finansija uperiodu od 01. oktobra do31. decembra 2009. godine02.10.2009. godine - SaopštenjeMi nistarstva finansija: Potpisani opštiuslovi za ugovor o kredituPredstavnici Crnogorske komercijalnebanke, OTP-a, KAP-a i Ministarstvafinansija potpisali su Opšte uslove zaUgovor o kreditu u iznosu od 49.68mi liona eura. Navedeni iznos biće korišćenza rješavanje socijalnog pitanjazaposlenih u skladu sa socijalnim programomusvojenim od strane Vlade CrneGore, obaveza koje KAP ima premaOTP/CKB, kao i obaveza koje KAP imaprema Montenegru bonusu, odnosnoMontenegro bonus prema CKB/OTP. Odgore pomenutog iznosa, 25 miliona euraje predviđeno za rješavanje socijalnogpitanja zaposlenih, 21,68 miliona eura40

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reza regulisanje obaveza prema CKB/OTP, dok je 3 miliona eura predviđenoza obaveze KAP-a prema Montenegrobonusu, odnosno Montenegro bonusaprema CKB/OTP.05.10.2009. godine - Prva bankavratila kredit Vladi Crne Gore u cjelostiDana 17.12.2008. godine potpisanisu Ugovori: Ugovor o kreditnoj podršcibr.01-9510/1 između Vlade Crne Gorei Prve banke Crne Gore a.d. Podgoricaosnovane 1901, na iznos od 44,0miliona eura, i Ugovor o zalozi akcijabr.01-9509/1 između Zalogodavca -vlasnika akcija koje je emitovala Prvabanka Crne Gore - osnovana 1901 a.d.Podgorica i Zalogoprimca - Vlade CrneGore. Ta kođe, oba Ugovora su potpisanana kon što je sprovedena proceduradefini sana Zakonom o mjerama zazaštitu ba nkarskog sistema („Službenilist CG“, br.64/08) i Pravilnikom o bližimuslovima i postupku izdavanja garancijai obezbjeđivanja kreditne podrške bankama(„Službeni list CG“, br.66/08).Radi podsjećanja, Prva banka je prvuratu kredita u iznosu od 11,0 milionaeura vratila 17. marta, drugu ratu 17.juna i treću ratu 17. septembra 2009.godine. Dospijeće četvrte, ujedno i poslednjerate po kreditu, u skladu saAneksom II pomenutog Ugovora, koji je17.09.2009.godine zaključen izmeđuVla de Crne Gore – Ministarstva finansija,bilo je 17.12.2009. godine. Prva bankaje četvrtu ratu kredita u iznosu od 11,0miliona eura prijevremeno otplatila nadan 05. oktobar 2009. godine i timevratila u cjelosti kredit Vladi Crne Gore.Napominjemo da je samim vraćanjemkredita u cjelosti započeta proceduraskidanje zaloge sa akcija Prve banke CrneGore u skladu sa Ugovorom o zaloziakcija.16.10.2009. godine - Počinje isplatatreće rate obveznica obeštećenjaU skladu sa Zakonom o obeštećenjukorisnika prava iz penzijskog i invalidskogosiguranja, u Crnoj Gori će 20.oktobra početi isplata treće rate obveznica obeštećenja vlasnicima obveznicakoji su to svoje pravo stekli poos novu obeštećenja za period jul2002. godine-decembar 2003. godine.Isplatu će vršiti preko svojih poslovnihjedinica Prva banka Crne Gore, Crno gorskakomercijalna banka i NLB Montenegrobanka.Prva banka Crne Gorevr ši će isplatu vlasnicima obveznica saprebivalištem u Podgorici, Nikšiću, Plužinama i Šavniku. Crnogorska komercijalnabanka vršiće isplatu vlasnicimaobveznica sa prebivalištem u BijelomPolju, Budvi, Danilovgradu, Žabljaku,Be ra nama, Kolašinu, Kotoru, Mojkovcu,Plavu, Pljevljima, Rožaju, Tivtu, Ulcinju,Herceg Novom, Cetinju i Andrijevici. NLBMontenegrobanka vršiće isplatu vlasnicimaobveznica sa prebivalištem uop štini Bar i svim vlasnicima obveznicaiz inostranstva (Hrvatske, Bosne i Hercegovine,Makedonije, Austrije, Bugarske,Njemačke, Mađarske, Švedske i Srbije)i to u Baru, Podgorici, Rožajama, Ulcinju,Kotoru, Budvi, Tivtu, Herceg Novom, Nikšiću,Bijelom Polju, Mojkovcu, Cetinju iPljevljima. Vlasnicima obveznica kojimase isplata redovne penzije i drugih pravavrši preko Pošte Crne Gore, isplataobve znica obeštećenja će se izvršiti naisti način, kao i isplata redovne pen zijei drugih prava. Prilikom isplate obveznicaobeštećenja korisnika prava izpenzijskog i invalidskog osiguranja potrebnoje da vlasnik obveznica podnesebanci na uvid identifikacionu ispravu- ličnu kartu, pasoš ili vozačku dozvolu.Isplata preostalog iznosa obveznica obeštećenjau roku dospijeća izvršiće seu 3 polugodišnje rate (april i oktobar),a posljednja rata dospijeva 20. aprila2011. godine.19.10.2009. godine - Potpisan Operativni sporazum između Službenikanadležnog za ovjeravanje programa(PAO) i Visokih programskih službenika(SPO) - rukovodilaca Jedinica za implementaciju projekata (PIU) u resornimmin istarstvimaPomoćnik ministra u Sektoru za finansiranjei ugovaranje sredstava EU,Nataša Kovačević, potpisala je danasOperativni sporazum između Službenikanadležnog za ovjeravanje programa(PAO) i Visokih programskih službenika(SPO), kao rukovodilaca Jedinica zaimple mentaciju projekata (PIU) u resornimministarstvima. Sporazum se isključivo odnosi na Decentralizovanisi s tem upravljanja (DIS) programimaIPA komponente I, pod nazivom Pomoćtranziciji i izgradnja institucija, i predstavljavažan korak u okviru aktivnostiusmjerenih ka uspostavljanju DIS-a. Nakonpotpisivanja sporazuma, ekspertiangažovani u okviru projekta „Prvi koracika uspostavljanju DIS-a u Crnoj Gori“su budućim potpisnicima prezentovaliovaj dokumenat, u cilju njegovog štobo ljeg razumijevanja. Osnovna svrhaovog dokumenta je definisanje podjeladužnosti i odgovornosti između PAO/CFCU i SPO/PIU, u namjeri da se obezbijediefikasnije izvršenje aktivnosti uprocesu implementacije projekata finansiranihiz EU fondova, a sve u skladusa zahtjevima Evropske unije na poljuprenosa odgovornosti nad upravljanjemsredstvima sa Evropske komisije naCrnu Goru, odnosno zahtjevima procesauspostavljanja DIS-a. Iskustva zemaljakoje su prošle kroz proces akreditacije,tj. uspostavljanja DIS sistema, pokazujuda je blagovremeno potpisivanje Operativnog sporazuma od krucijalne važnostiza operativnost i dalji razvoj strukturaunutar sistema upravljanja EUsre dstvima.20.10.2009. godine - Ana Ivanovići Bojana Bošković, samostalne savjet­41

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.nice u Ministarstvu finansija, održalepreda vanje za mlade novinareSamostalne savjetnice u Ministarstvufinansija, Ana Ivanović i BojanaBošković, održale su danas u okvirupro gram-seminar Instituta za medije iEU Centra za novinarstvo predavanjena temu “Međunarodne finansijskeinsti tucije i finansijski sistem CrneGore”. Cilj seminara je bio da segrupa crnogorskih mladih novinarabolje upozna sa radom EU institucija,ali i sa procesom EU integracija kodnas, koji će u sklopu ovog programaposjetiti Evropsku investiconu banku,Evropski Investicioni fond, Evropskisud pravde, Eurostat i druge institucije.Predstavnice Ministarstva finansija su usvojim izlaganjima posebnu pažnju poklonileulozi, značaju, zakonodavnom iinstitucionalnom okviru međunarodnihfi nansijskih institucija, saradnji VladeCrne Gore sa ovim institucijama, kao inajvažnijim karakteristikama crnogorskogfinansijskog sistema. Mladi novinarisu tokom predavanja postavljali pitanjavezano za aktuelne teme – aranžmansa MMF-om, ekonomski rast u 2009.godini, zaduženost kod EIB-a, državnidug Crne Gore, formiranje razvojnebanke i dr.26.10.2009. godine - Izlaganje samostalnogsavjetnika u Ministarstvufinansija, Bojane Bošković, na otvaranjuradionice na temu „Indikatori DoingBusiness izvještaja““…Odjeljenje za unapređenje poslovnogambijenta postoji od juna ove godine,a pod nešto drugačijim nazivomi sa istim kadrovskim potencijalom postojiveć godinu dana u Ministarstvufinansija i u oblastima unapređenja poslovnogambijenta obavljalo je aktivnostiugla vnom koje se tiču komunikacijei sara dnje sa Svjetskom bankom uve zi sa Doing business izvještajem,kao i koordi nacijom ostalih vladinihre sora povodom ovog izvještaja. Odjuna odnosno, od kada Savjet za eliminisanjebiznis barijera funkcionišeu novom sastavu, odnosno ima novimandat, ovo odjeljenje ima ulogu upružanju administrativno tehničkepo drške Savjetu, što podrazumjevada priprema odgovarajućih akata zarad savjeta implementira i koordinirazada tke i ciljeve koje postavi Savjet.Takođe, na predlog Savjeta Vlada jeizmijenila svoj poslovnik o radu, u smilsuda je ovo odjeljenje dobilo jednudodatnu aktivnost koja se tiče davanjamišljenja na predloge propisa, odnosnozakonskih i podzakonskih akata kojeVlada utvrđuje.”27.10.2009. godine - Održana sedmaaukcija državnih zapisaMinistarstvo finansija je, posredstvomCentralne banke Crne Gore, kaofiskalnog agenta Vlade Crne Gore,27.10.2009. godine realizovalo sedmuaukciju državnih zapisa. Ukupna ponudaza prodaju državnih zapisa oglašenaje na iznos od 8 miliona eura, sa rokomdospijeća 182 dana. Aukcija jeve oma uspješno realizovana i na njojje učestvovao veći broj zainteresovanihdomaćih poslovnih banaka, kao i je dnabanka iz okruženja, sa ukupnom tražnjomod 12,05 miliona eura. Emisija zapisai njihova registracija na kupce kodCDA izvršiće se u srijedu, 28. oktobra.Na aukciji je prodato svih 8,00 milionaeura, koliko je i iznosila ponuda, odnosno100% ponude. Prosječna ponderisana,a istovremeno najmanja i najviša prihvaćenakamatna stopa za prodate zapiseiznosi 3,00%, što je rezultat jedneprihvaćene ponude. Pomenuta kamatnastopa istovremeno predstavlja i najnižuprosječnu ponderisanu kamatnu stopu,u odnosu na prosječno ponderisaneka matne stope sa prethodno održanihaukcija državnih zapisa, koje su se kretaleizmeđu 3,82% i 5%. Vrijednost ponudaza kupovinu državnih zapisa kojenijesu prihvaćene, iz razloga što suuslovi ponude bili neprihvatljivi, iznosi2,05 miliona eura.30.10.2009. godine - Izlaganje pomoćnikaministra finansija za me đunarodnuekonomsku saradnju, strukturnereforme i unapređenje poslovnogambijenta, mr Milorada Katnića„...Zadovoljstvo mi je nakon 5 danapedeset ljudi iz državne uprave prošloovu obuku, da je dobilo nova znanja ida će sa tim novim znanjima uspjetida poboljša ne samo indikatore na listiSvjetske banke već i ambijent, štoće vjerujemo dati nove podsticaje zainvestitore, nova radna mjesta i u krajnjemvoditi mogućnosti za bolji životvećine građana u Crnoj Gori. Važnoje reći da je ovakva prethodna radnanedelja, koja je obilježila u Crnoj Goriovu nedelju, prvi put u regionu da seupriličava i da smo mi počastvovani dasmo kao zemlja, koja je počela skoroda se bavi ovim pitanjem i problemom ikoja je za kratko vrijeme postala jednameđu najboljim reformatorima u regionuimala mogućnost i pirliku da dobije novaznanja. I da na tom teškom putu na planueliminisanje biznis barijera napravi novubazu znanja i nove kapacitete i vjerujemoda će nam to pomoći da već od naredne42

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go regodine budemo top reformatori, ne samou regionu već u svijetu...“30.10.2009. godine - Nastavljenipregovori između predstavnika OTP-CKB banke, KAP-a i Ministarstva finansijaoko kreditne podrške u iznosu od49,68 miliona euraPregovori između predstavnikaOTP-CKB banke, KAP-a i Ministarstvafinansija oko kreditne podrške u iznosuod 49, 68 miliona eura su nastavljeni ipregovaračke strane su usaglasile dinamikurealizacije pregovora. U skladusa planiranom dinamikom, predviđenoje da do utorka, 03. novembra, zainteresovane strane usaglase set dokumenatakoji se odnose na obaveze premazaposlenima, regulisanje obavezaprema CKB/OTP, obaveze KAP-a pre maMontenegro bonusu, odnosno Montenegrobonusa prema CKB/OTP. U skladusa dogovorenim terminima, očekujemoda Kreditni komitet OTP banke sljedeće nedjelje da saglasnost na dokumenta,nakon čega će dokumenta bitiproslijeđena Vladi Crne Gore na razmatranje04.11.2009. godine - U toku je održavanjetreninga o procedurama nabavkikoje se primjenjuju na projektefi n ansirane sredstvima Evropske unijeTrening o procedurama nabavki kojese primjenjuju na projekte finansiranesredstvima Evropske unije, a samim timi IPA sredstvima, biće održan u Podgorici04. i 05. novembra 2009. godine. Natreningu će se se govoriti o proceduramakoje su propisane od strane Evropskezajednice, a sadržane su u IPA priručnikuo procedurama, koje će koristiti svatijela zadužena za implementaciju ov ihprojekata. Trening je namijenjen visokimprogramskim službenicima-SPO,službenicima zaposlenim u jedinic amaza implementaciju projekata, predstavnicimaSektora za finansiranje i ugovaranjesredstava EU pomoći (CFCU),kao i predstavnicima Nacionalnog fonda.Osnovna svrha treninga je upoznavanjeučesnika sa procedurama koje se odnosena ugovore o pružanju usluga i nabavkamaroba, a po kojima će postupatisva tijela koja će biti uključena u ovajproces, nakon prenosa odgovornosti zaupravljanje programima i projektima saEvropske komisije na zemlju korisnicuEU pomoći, odnosno Crnu Goru, tj. pouspostavljanju DIS-a. Treningom su predviđena predavanja o priručnicimaEv r opske komisije, kako bi se prisutništo bolje upoznali sa procedurama nabavkiod početnih koraka do dodjeleugovora. Predavanja će biti održana odstrane dugoročnog eksperta, gospodinaRay Yates-a, angažovanog u okviru projekta „Prvi koraci u uspostavljanjuDe centralizovanog Implementacionogs istema (DIS) u Crnoj Gori“.14.11.2009. godine - Ministarstvofinansija objavilo Bilten broj XVII16.11.2009. godine - Izlaganje pomoćnikaministra finansija Crne Gore,mr Milorada Katnića, povodom pre zentacijeprojekata u okviru crnogo rskonjemačkesaradnje u oblasti raz voja“Veliko mi je zadovoljstvo da, u imeVlade Crne Gore, govorim danas napress konferenciji u susret proslavi desetgodina uspješne saradnje u oblastirazvoja Vlade Crne Gore i Vlade SavezneRepublike Njemačke. SaveznaRepublika Njemačka je, sa 200 milionaeura pomoći, najveći bilateralni donatoru Crnoj Gori. U prethodnom periodu finansijskii uz ekspertsku pomoć SRNj jepomogla realizaciju važnih projekata zara zvoj neophodne infrastukture u oblastienergetike, komunalne infrastr ukture,turizma i dr. Ipak, naš najveći izazov unarednim godinama će, sva kako, bitioprovak naše ekonomije i na tom putuod velike pomoći će nam biti projektikoje ćemo realizovati sa nje mačkimpartnerima koji će doprinijeti premošćavanjuekonomskog jaza izmeđusjevera i juga, (razvoj turizma i turističkeinfrastrukture u kontinentalnom dijeluCrne Gore), otvaranju novih mogućnostiza zapošljavanje, stručno obrazovanje idr. Takođe, nastavak tehničke i ekspe -rtske saradnje, brojni razvojni i infrastrukturniprojekti koji se odnose naunapređenje vodosnabdijevanja i otpadnihvoda, enegretske efikasnosti, korišćenje obnovljivih izvora energije, otvaranjenovih kreditnih linija, podrškamalim i srednjim preduzećima, svakako,će biti značajan impuls za realizacijuciljeva naše ekonomske politike...“17.11.2009. godine - Održana prezentacijakratkoročnog eksperta zaupravljanje ljudskim resursima i strateškoplaniranjeNa osnovu tehničke pomoći koju jeVlada Crne Gore dobila od Evropske unije,kroz projekat „Prvi koraci u uspostavljanjuDecentralizovanog implementacionog43

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.si stema (DIS) u Crnoj Gori“, u Ministarstvufinansija boravilo od 09 - 17. novembra2009. kratkoročni ekspert zaoblast upravljanja ljudskim resursima istrateško planiranje, Emilia Cernaianu.To je druga po redu posjeta pomenutogeksperta. Cilj posjete je identifikovanjenajznačajnijih potreba za obukom zaposlenihu IPA tijelima, tj. jedinicama zaimplementaciju projekata (PIU) u svimministarstavima, Nacionalnom fondu,Sektoru za finansiranje i ugovaranje sredstavaEU pomoći (CFCU), jedinicamain terne revizije, u pogledu njihove uloge i odgovornosti u okviru DIS sistema.U tu svrhu, dostavljen im je upitniknamijenjen svim zaposlenima u pome -nutim tijelima, koji predstavlja procjenupotrebnih obuka. Upitnik sa držipi tanja o dosadašnjim obukama u obla -sti programiranja i implementacije IPAprojekata, potrebama za daljim obukama,kao i listu sposobnosti koje supotrebne za obavljanje posla nakonprenosa odgovornosti za upravljanje programimai projektima sa Evropske komisijena zemlju korisnicu EU pomoći,odnosno Crnu Goru.18.11.2009. godine: Održani sastancipredstavnika spoljne revizorskekuće KPMG sa svim akterima DecentralizovanogImplementacionog Sistema(DIS)Predstavnici spoljne revizorske kuće- KPMG održali su pojedinačne sastankesa svim DIS akterima, tj. visokim programskimslužbenicima (SPO) svih ministarstava,Nacionalnog fonda, Sektoraza finansiranje i ugovaranje sredstavaEU pomoći (CFCU), jedinice internerevi zije i ostalim predstavnicima IPA tijela.Naime, nakon ocjene Evropskeko mi sije da se Crna Gora nalazi u fazi0, koja predstavlja Uspostavljanje okviraza sistem upravljanja i kontrole,prema Mapi puta za decentralizovanoupravljanje IPA sredstvima (sačinjenomod strane Evropske komisije), nametnutaje potreba da se formalno sprovede faza1 iz pomenute mape, tj. faza Procjenestanja. Shodno tome, Delegacija Evropskekomisije je nakon sprovedene tenderskeprocedure, angažovala spoljnurevizorsku kuću, KPMG koja će obavitiaktivnosti predviđene u fazi 1. Imajućiu vidu da je počela faza procjene stanja(Gap assessment), cilj sastanka je bioupoznavanje revizora sa predstavnicimaIPA tijela, kao i prikupljanje relevantnedokumentacije na osnovu koje će seprocijeniti do kojeg nivoa su ispu njeniuslovi za uspostavljanje decentralizovanogsistema upravljanja EU sredstvima.Na osnovu rezultata faze procjenestanja, revizori će pristupiti izradiIzvještaja o procjeni stanja, koji ujednotreba da bude i osnova za sljedeću fazu,faza 2 - Priprema za decentralizovanoupravljanje.18.11.2009. godine - Govor pomoćnikaministra finansija, Milorada Katnića,na regionalnoj konferenciji oreformi poslovnog ambijenta u jugoistočnojEvropi„Smatram da je ovo jedinstvenaprilika da na regionalnoj osnovi razmijenimoiskustva u reformama koje našezemlje sprovode. U uslovima završnefa ze tranzicije, kao i potrebe ispunjenjakriterijuma iz Kopenhagena koji seodnose na sposobnost suočavanja sako nkurentskim pritiscima Evropske unije,jedan od strateških prioriteta VladeCrne Gore je unapređenje poslovnogambijenta i sprovođenje regulatornih reformiu skladu sa tim. Vlada Crne Goreje prepoznala značaj stvaranja takvogekonomskog sistema i institucionalngokvira, koji će omogućiti, pored zaštitesvojinskih prava, kao osnovnog pre -duslova za snaženje preduzetniče inicijative,takvu regulaciju i institicijekoje neće usporavati i stvarati preprekepo stojećem i novom biznisu. U tomsmislu su se, u minulom periodusprovodile reforme u svim oblastimaekonomskog sistema, koje su bileusmjerene na stva ranje što povoljnijihuslova za biznis. Snažno opredjeljenjeVlade Crne Gore da stvori ambijentpovoljan za razvoj privatnog sektorakroz unapređenje re gulacije biznisaprepoznto je i instituci onalno, osnivanjemSavjeta za eli m i n isanje biznisbarijera. Savjet za elimin i s anje biznisbarijera je tijelo koje je formirala Vladasa zadatkom organizacije i ko or di -nacije aktivnosti organa državne uprave i drugih nadležnih institucija ucilju eliminisanja biznis barijera. U ciljuunapređenja zakonske regulative,Savjet ima mogućnost da predlaže Vladiusvajanje propisa koji se odnose naoblast eliminisanja biznis barijera, kaoi analizira postojeće propise sa aspektabiznis barijera i predlaže Vladi njihoveizmjene...“.24.11.2009. godine - IzlaganjeBojane Bošković, samostalnog savjetnika na okruglom stolu “Poslovni ambijent u Ulcinju i biznis barijere“„Svi smo svjedoci napora Vladeu ovom periodu da izgradi takav ekonomskisistem koji pored zaštite svojinskihprava, koji je jedan od osnovnihpreduslova za investicije, obezbijedi istvaranje takve regulacije i takvih institucija koje neće stvarati prepreku razvojunovog i postojećeh biznisa. Tako dasu sve reforme koje je Vlada sprovodilau minulom periodu upravo išle u pravcustvaranja takvog ekonomskog sistemakoji će unaprijediti poslovni ambijent.Da su svi naši napori bili uspješni govorerezultati, koji su objavljeni u izvještajuo lakoći poslovanja, takozvnaom Doingbu ssines reportu, gdje je Crna Gora napredovalaza šest pozicija u odnosu naprethodnu godinu, ostvarivši napredaku četri od deset indikatora koji su obuhvaćenitim izvještajem. Napredak je ostvarenu oblasti indikatora koji regu lišu44

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go rezapočinjanje biznisa, izdavanje građevinskihdozvola, zapošljavanje radnika iplaćanje poreza...“.27.11.2009. godine - Održan za v­ršni sastanak Upravnog odbora projekta“Prvi koraci u uspostavljanjuDe centralizovanog sistema implementacije(DIS) u Crnoj Gori”Na završnom sastanku Upravnog odboraprojekta pod nazivom “Prvi koraciu uspostavljanju Decentralizovanog sistemaimplementacije (DIS) u Crnoj Gori“,godine prezentiran je finalni izvještaj.Izvještaj se odnosi na opis aktivnostisprovedenih u pomenutom periodu, kaoi na rezultate postignute tokom periodaizvještavanja. Osim toga, Izvještaj sadržipreporuke o aktivnostima koje jeneophodno preduzeti u periodu nakonzavršetka Projekta, kako bi se procesuspostavljanja DIS-a u Crnoj Gori uspješnofinalizovao. Aktivnosti koje su preduzeteu okviru projekta podijeljenesu na šest glavnih komponenti, i to:komponenta 0: horizontalne aktivnosti(vezane za sva IPA tijela), komponenta1 - Nacionalni IPA koordinator (NIPAC),komponenta 2 - Nacionalni fond, komponenta3 - Sektor za finansiranje i ugovaranjesredstava EU pomoći (CFCU),komonenta 4 - Jedinica za unutrašnjureviziju Ministarstva finansija (MF-IAU) ikomponenta 5 - Visoki programski službenici.03.12.2009. godine - Samostalnisavjetnik u Ministarstvu finansija, AnaKrsmanović, učestvovala na mini st a­rskoj konferenciji posvećenoj ref ormifinansijskog izvještavanja u Beču„Na svom putu ka otvorenoj, kon kurentnoji liberalnoj ekonomiji sa stimulativnimtržištem, Crna Gora je ostvarilamnoge reforme koje su nas dovele dozavršne faze u procesu tranzicije. Sadanam predstoji faza „finog podešavanja“uspostavljenih institucija, posebno ukontekstu EU integracija. Ipak, mo globi se reći da je u prošloj godini, većinazemalja prolongirala okončanjetra nzicionog procesa za postkrizni period.Potreba da se sačuva socijalni iekonomski balans u cijelom svijetu jegotovo ekumenski prioritet. Negativneimplikacije krize će znatno uticati da seunazade napori i ekonomski rezultatikoje su mnoge zemlje ostvarile. Naudaru će biti održavanje kontinuitetastalnog rasta u unapređenju ekon o-mskih sistema, a samim tim i reali zacijamakroekonomskih scenarija. Poboljšanje uslova poslovanja nije i netreba da bude izolovani cilj kreatoraekonomske politike. Na kra tak rok, zemljekoje tome posvećuju više pažnjeod ostalih mogu ostvariti određene benefite,ali već u srednjem i dugom rokuvremenski koordinirani napori zemaljau regionu da rade na stvaranju uslovaza lakše poslovanje, čine ukupan regionkonkurentnijim i vi zibilnijim na globalnomtržištu. Tek ta da se ostvarujupravi benefiti za gra đane naših zemalja.Shvatajući da je pouzdani finansijskisistem kamen te meljac pravilnog funkcionisanjatržišne ekonomije i jakogfinansijskog sistema, Crna Gora jepostavila ambiciozne ciljeve za pobo -ljšanje ekonomskog finansijskog iz -vje štavanja. Vlada Crne Gore je u oktobru2008. usvojila Strategiju i Akci oniplan za unapređenje kvaliteta finansijskogizvještavanja u Crnoj Gori. Uprocesu izrade ovih dokumenata, imalismo veliku podršku Svjetske banke iiskoristila bih priliku da se zahvalim unadi da će se njihova podrška nastavitii u budućnosti. Imajući u vidu da sereforme ne mogu sprovesti “preko noći”,implementacijom Strategije i Akcionogplana preduzeli smo manje korakekoji nam s druge strane omogućavajuubrzan razvoj...“.04.12.2009. godine - SaopštenjeMi nistarstva finansija povodom izjavaUnije poslodavaca oko novih poreskihrješenjaIzmjenama i dopunama Zakona oporezu na dohodak fizičkih lica i Zakonao doprinosima za obavezno socijalnoosiguranje, smanjen je porezna dohodak fizičkih lica sa 12 na 9%,kao i doprinosi poslodavca sa 14,5% na9,8%, a ukupni doprinosi za obaveznosocijalno osiguranje povećani su sa32 na 33,8%. Na taj način povećanisu doprinosi na teret zaposlenog, a zaposlodavca smanjeni za 4,2 procentnihpoena. Povećanjem doprinosa na teretzaposlenog i smanjivanjem ne tozarade, nije ugrožena likvidnost nijednogpredu zeća u Crnoj Gori. Naprotiv,smanjenjem ukupnog troška zarade,poslodavcima je ostavljena mogućnostda, smanjivanjem doprinosa na teretposlodavca, uz ne znatno smanjenjeneto zarade, imaju isti nivo troška zaisplatu zarada. Npr. ukoliko je ugovorenabruto zarada izn osila 641 euro,a neto zarada 460 eura, ukupni troškoviposlodavca su iz nosili 745 eura.Novim predloženim zakonskimrje šenjem predviđeno je uki danje akontativnogmjesečnog plaćanja porezana dobit, čime ostaje više novca zabiznis, poboljšava se likvidnost preduzeća, smanjuju biznis barijere i po -je dnostavljuje postupak plaćanja poreskihobaveza.45

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.07.12.2009. godine - Gostovanjepomoćnika ministra, mr Milorada Katnića,u emisiji “Prizma”, 04. decembar2009. godine09.12.2009. godine - Izlaganje po ­moćnika ministra finansija i nacionalnogslužbenika za ovjeravanje (NAO),Borisa Buškovića, na konferenciji zanovinare u okviru projekta “Prvi koraciu uspostavljanju Decentralizovanogsi stema implementacije (DIS) u CrnojGori”„Vlada Crne Gore je proces evropskihintegracija definisala kao visoko rangiran prioritet na čijim osnovama želida gradi svoju budućnost i cjelokupandruštveno-ekonomski i politički sistem.Na tom putu postoji niz kriterijumakoji moraju biti zadovoljeni, a jedan odnjih je i postojanje kvalitetog sistemaupravljanja sredstvima dodijeljenimod strane EU. Naime, spremnost zemljeza članstvo ogleda se i u njenojspo sobnosti da upravlja sredstvimaEU na decentralizovan način, tj. krozsops tvene institucije. Decentralizovanisis tem upravljanja (DIS) sistem ukojem je upravljanje programima iprojektima, finansiranih sredstvimaEvropske unije, preneseno sa Evropskekomisije na zemlju korisnicu. Riječ je odugotrajnom i zahtjevnom procesu ukojem Evropska komisija zahtijeva dazemlja koja ima namjeru da postanečlanica EU pripremi svoje institucije,prije svega, javnu upravu, da na efikasani kvalitetan način upravljaju dodijeljenimsredstvima...“.09.12.2009. godine - Održan završnitrening o finansijskom upravljanju, uokviru projekta “Prvi koraci u uspostavljanjuDecentralizovanog sistemaimplementacije (DIS) u Crnoj Gori”U okviru projekta “Prvi koraci u uspostavljanjuDecentralizovanog sistemaimplementacije (DIS) u Crnoj Go ri”,održan je trening o finansijskom upravljanjuprojektima Evropske unije, asamim tim i IPA sredstvima. Riječ je oprocedurama upravljanja sredstvimaEU nakon prenosa odgovornosti sa Evropskekomisije na zemlju korisnicu EUpomoći, odnosno Crnu Goru, imajućiu vidu da korišćenje sredstava morabiti prikazano precizno, dosljedno, naefikasan i djelotvoran način, pratećina j bolju međunarodnu praksu zdravogfinansijskog upravljanja. Osnovna svrhanavedenog treninga je upoznavanjeučesnika sa detaljnim aspektima finansijskogupravljanja projektima EU ucilju efektivnog izvršavanja zadataka,delegiranih posebnom IPA tijelu. Treningomsu obuhvaćene procedure: kofinansiranja,utvrđivanja iznosa za plaćanjeprema projektima koje finansira EU ifinansijsko izvještavanje o stanju progresaimplementacije projekata, koje seodnosi na blagovremeno podnošenjemje sečnih i godišnjih izvještaja, kao iizvještaje napretka, izvještaje o nepravilnostii izvještaje kontrola na licu mjesta.14.12.2009. – Sapoštenje povodomobezbjeđivanja sredstava za socijalniprogram za radnike KAP-a i RudnikeboksiteVlada Crne Gore obezbijedila je sredstvau iznosu od 5 miliona eura zasocijalni program za radnike KAP-a i Rudnikeboksite.Navedena sredstva uplaćena su naposeban račun Crnogorske komercijalnebanke. Isplata Vladine kontribucije počećeistovremeno sa isplatom sredstavaobezbijeđenim od strane KAP-a za socijalniprogram, za koji je Vlada Crne Goredala garanciju.25.12.2009. godine - Počeli pre govoriza izradu nacrta prvog Granskogkolektivnog ugovora za oblast uprave ipravosuđaVlada Crne Gore i Sindikat upravei pravosuđa formirali su pregovaračketimove za izradu Nacrta prvog Granskogkolektivnog ugovora za oblast upravei pravosuđa, što je rezultat kvalitetnogsocijalnog dijaloga. Dogovoreno je daNacrt tog dokumenta bude završen dokraja januara 2010. godine. Do sadasu održana dva sastanka pregovaračkihtimova, a treći je dogovoren za 30. decembar2009. godine. Zajednička jeocjena da se pregovori odvijaju u dobrojatmosferi, uz puno međusobnouvažavanje socijalnih partnera i njihovihargumenata. Proklamovani cilj jepotpisivanje Granskog kolektivnog ugovora,koji će zaposlenima obezbijeditiprava iz radnih odnosa, ali isto takostv oriti uslove za efikasnost uprave ipr avosuđa. Nakon utvrđivanja NacrtaGra nskog kolektivnog ugovora, biće organizovanazajednička konferencija zaštampu predstavnika Sindikata i poslodavca.Pripremile:Gordana Jovanović,portparolIvona Mihajlović,asistent portparola46

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go resepA - jedinstvena evropskaplatna zona iuloga javnog sektoraEvropska unija, pored visokog stepenaekonomske integracije država članica,insistira i na integraciji usluga plaćanja,kako ono ne bi bilo izdijeljeno nacionalnimpropisima država članica i kako onene bi imale poteškoće u međusobnomplatnom prometu.Od 1. januara 2002. godine gotovinskaplaćanja u euro zoni su seodvijala pomoću jedinstvene valute,ali su elektronska plaćanja i dalje bilaskupa i ko mplikovana iz razloga što subanke naplaćivale različitu proviziju uzavisno sti od toga da li se euro krećeunutar ili izvan nacionalnih granica.Sve je to na vodilo na zaključak da jepotrebna dalja integracija. S tim u vezi,u decembru 2001. godine Evropskaunija je donije la propis (Regulation No2560/2001) kojim su banke postaleobavezne da naplaćuju iste provizijeza prekogranična i domaća plaćanja. Sobzirom da su tro škovi prekograničnihplaćanja bili veći, to je 2002. godinedovelo do stvaranja Evropskog platnogsavjeta (European Payments Council),čiji je cilj bio da kre ira, preciznije odredinačela i prati implementaciju Jedinstveneevropske platne zone – SEPA (SingleEuro Payments Area).Ciljevi SEPA projekta najvećim dije lomproizilaze iz Lisabonske agende po kojojje integracija platnog tržišta u euro zonijedan od osnovnih preduslo va za realizacijuciljeva ove strategije koji se odnosena to da EU postane najko nkurentnije inajdinamičnije tržište svijeta. S obziromda SEPA projekat ujedinjuje izdijeljena nacionalnatržišta u euro zoni, što doprinosismanjenju biznis barijera i povećanjukonkurentnosti, SEPA je zasigurno koraknaprijed u jačanju evropske ekonomijekao cjeline.

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Benefiti od ulaska u Jedinstvenu ev ropskuplatnu zonu i prihvatanja zajedni čkihpravila definisanih SEPA projektom su:- jedna valuta (euro);- jedinstveni set platnih instrumenata;- proširenje bankarskog tržišta svakezemlje članice SEPA, što dovodi do povećanjakonkurencije i boljeg kvaliteta usluga;- mogućnost upotrebe jednog računa(bez obzira na zemlju rezidencije);- standardizovan tehnološki put realizacijetransakcija;- mogućnost korišćenja iste platnekartice u SEPA okruženju;- zajednički pravni okvir sa jasnomregulativom;- povoljna cijena transakcije.SEPA omogućava da razlike izmeđudomaćih i međunarodnih platno prometnihoperacija u euro zoni nestanu i da seone bez obzira na formu, instrumente,tehniku obrade, brojnost transakcija odvijaju jednako brzo, lako i transparentno,kao i plaćanja unutar nacionalnih granica.Za Eurosistem SEPA predstavlja potpunuimplementaciju jedinstvene valute, a zaEvropsku komisiju ona je značajna zbogpotpunosti jedinstvenog tržišta.Projekat SEPA lansiran je 28. januara2008. godine, kada je otpočeo sapri m jenom SEPA Credit transfer (SCT),koji omogućava olakšavanje iniciranjaplatne transakcije, procesuiranja, kao iporavnanja plaćanja i sve to na osnovuau tomatske obrade podataka (STP – StraightThgrough Processing). SEPA Cre dittransfer nudi prednosti kako inicijatoru,tako i krajnjem korisniku plaćanja u vi dufunkcionalnosti, troškovne efikasno sti,ola kšanog upravaljanja platnim operacijamai automatske obrade podata ka. Osimtoga transakcije se odvijaju u punomiznosu i ne postoje nikakvi od bici, odnosnoprovizija se plaća samo svojoj banci, aobezbjeđena je sigurnost kada će novacbiti dostupan na računu krajnjeg korisnika,tj. izvršenje transakcija je ograničenona maksimalno tri dana od trenutkaotpo činjanja transakcije, od nosno prihvatanjaplatne instrukcije. Uvođenjem SEPACredit transfer-a banke u zemljama kojesu tada bile uključene u SEPA projekatpostale su prve u svijetu koje su primjenileISO 20022 standard za procesuiranjefinansnijskih poruka, ko ji je pored IBAN(International Bank Acc ount Number) iBIC (Bank Identifier Code) standarda obavezan za SEPA transakcije.Pored SEPA Credit transfer-a, 13.ok tobra 2009. godine lansiran je SEPADirect debit, koji podrazumijeva sistemdirektne naplate, tj. ubrzava, uprošćavai pojeftinjuje procese naplate na osnovuugovora dva pravna lica. Cilj Direct debitaje da transakcije zaduženja budu automatizovaneod momenta sklapanjaugo vora među poslovnim subjektima dorealizacije poslednjeg plaćanja po tomugovoru. Sama standardizacija za bankei njihove klijente znači ubrzavanje transakcija,smanjenje troškova poslovanja ipovećanje profita za obje strane.S obzirom da SEPA projekat zahtjevakritičnu masu, kako bi se postigao određeninivo troškovne efikasnosti, to je ulogajavnog sektora, kao najvećeg učesnikau elektronskim platnom pro me tuod izuzetnog značaja, upravo zb og obimatransakcija koje se svakodne vno realizuju.U euro zoni javni sektor predstavlja oko20% ukupnih platnih tra nsa kcija. S tim uvezi, javni sektor ig ra katalizirajuću uloguu prihvatanju SEPA projekta i samim timubrzavanju procesa prelaženja na novisistem i sma njenju dodatnih troškovaprouzrokovanih činjenicom funkcionisanjadvojnih platnih sistema u prelaznomperiodu. Iz svega proizilazi uloga javnogsektora kao inovatora u ovoj oblasti, upravozb og činjenice da predstavlja izuzetnozna čajnog učesnika i ima ulogu nosioca igeneratora ovih promjena.Evropska komisija je sprovela istraživanjeo pripremljenosti i statusu u procesuprelaska na SEPA kod javnog sektora.Istraživanje sprovedeno 2008. godinepokazalo je da je primjena SEPA Credittransfer-a kod javne administracije bilaograničena činjenicom da je ovaj servisuslovljen platnim servisom koji koristiprovajder te zemlje, isto tako u mnogimzemljama administracija nije ni dobilaponudu od svoje banke za uvođenje SCTa.Prvi korak u usvajanju SEPA projektaje postavljanje SEPA menadžera u javnojadministraciji koji će biti zadužen da nadgledai prati razvoj projekta, a premais traživanju samo 46% od ukupnog brojaispitanih administracija je postavilo SEPAmenadžera. Takođe, problem je predstavljaloi to što je javni sektor velikog bro jazemalja platne instrukcije davao koristećinacionalni format za kreditne transfere,umjesto ISO 20022 XML formata. Nasuprotprimjeni ISO standarda, istraživanjeje pokazalo da su zemlje prihvatile prelazakna IBAN i BIC standard i u domaćemplatnom prometu.SEPA projekat za javni sektor nije jošjedan standard koji je potrebno primjeniti,već prava šansa za povećanje efikasnosticjelokupne ekonomije i način za učešće uprocesu modernizacije i integracije u finansijskomsektoru kao cjelini. Administracijaje u procesu poboljšanja svojih kapaciteta,modernizacije i pove ćanju interakcije sagrađanima kroz sve veće učešće informacionetehnologije i uvođenje elektronskeVlade, što sve za jedno doprinosi smanjenjupotrošnje u javnom sektoru, povećanjukonkurentno sti i ostvarenju ciljeva Lisabonskeage nde. Kroz SEPA projekat javnisektor ima mogućnost poboljšanja uslugaadmi nistracije i internog platnog sistemai za jedno sa poslovnim bankama i Centralnombankom u prilici je da sagleda mogućnostikoje SEPA nudi u pojednostavljenjuplatnih transakcija, elektronsk omfakturisanju i nabavci.Dakle, SEPA je jako dobar način zamodernizaciju platnog sistema u javnomsektoru, efikasnije upravljanje platnimtra nsakcijama iz razloga što je jedan odzahtjeva za ulazak u EU finansijska integracija, a SEPA doprinosi tome, kao iinovativnoj administraciji koja će težitismanjenju troškova i ići u susret svojimgrađanima.Danas je SEPA projekat u izuzetnokritičnoj fazi razvoja, jer je kao posljedicasvjetske ekonomske krize došlo doodređenog pada entuzijazma u pogledudaljeg razvoja SEPA projekta, pogotovozbog otežanih investicija za pristup SEPAsistemu od strane banaka. Ukupna ekonomskakorist koja se postiže ovim projektomje u snažnoj sprezi sa brzinom usvajanjanovog proizvoda na strani ponudei tražnje. Zbog svih ovih koristi, čak i u periodusvjetske ekonomske krize, SEPA ostajekao neophodan i ekonomski vrijedanprojekat. Zbog toga od velike je važnostida se održi brzina razvoja projekta i da sena taj način obezbjede sve koristi od ovogprojekta i sve uštede na troškovima.Marija Popović,viši savjetnik II48

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reRegulatorni okvir zaračunovodstvo i reviziju uzemljama u regionu- primjena međunarodnihstandardaNastanak globalne ekonomske kri zei njene konsekvence za svjetske ekonomijesu pokrenule čitav niz pitanjakoje se tiču regulacije i kontrole finansijskogsektora. Kao jedna od oblasti kojaje od posebnog značaja za funkcionisanjefinansijskog sistema je i oblastra čunovodstva i revizije. Računovodstvoi revizija u poslednje vrijeme su predmetdiskusija u okviru Evropske unije i nameđunarodnom nivou, a poseban značajimaju na regionalnom nivou. U okviruREPARIS 1 programa Svjetske banke,usmjerenog na unapređenje finansijskogizvještavanja u zemljama regiona(Crna Gora, Srbija, Hrvatska, Albanija,Make donija, BiH, Moldavija i Kosovo),početkom decembra 2009. godine jeorganizovana ministarska konferencijana kojoj su ministri i predstavnici ministarstavafinansija iz regiona naglasiliznačaj finansijskog izvještavanja zaekonomski razvoj, finansijsku stabilnosti integraciju u EU.Zemlje regiona, u primjeni među narodnihstandarda finansijskog izvješt av a-nja su ostvarile sličan progres i nalaze semanje više u istoj fazi razvoja ove oblasti.Takođe, postoji niz problema i izazova kojije zajednički svim zemljama regiona.Regulatorni okvir zaračunovodstvo i revizijuU zemljama regiona nadležni organza finansijsko izvještavanje je Ministarstvofinansija, koje donosi propise i pratiprimjenu, dok u zavisnosti od zemlje dozemlje preduzima i dodatne aktivnosti.Srbija, Crna Gora, Kosovo i BiH oblastračunovodstva i revizije regulišu jednimzakonom, dok u Hrvatskoj i Makedonijiove dvije oblasti su regulisane posebnimzakonima za obje oblasti.U oblasti računovodstva, sve zemljesu prihvatile Međunarodne ra ču n-o vo dstvene standarde (MRS) i Me đu -narodne standarde finansijskog izvj e-štavanja (MSFI). Međutim, postoje razlikeu stepenu obaveznosti standardaza pravna lica, tako da u Srbiji, BiH,Makedoniji i Crnoj Gori 2 sva pravnalica primjenjuju MSFI, dok u Hrvatkojvelike kompanije, kompanije koje sekotiraju, banke, brokerske kuće, osiguravajućadruštva u druge finansijskeinstitucije primjenjuju MSFI, a mala isrednja preduzeća primjenjuju nacionalne(hrvatske) standarde finansijskogizvještavanja.U pogledu odgovornosti za usvajanjei finansiranje prevoda standarda, postojerazlike među zemljama u regionu. UHrvatskoj i Kosovu standarde usvaja i finansiraprevod tijelo za standarde koje sefinansira iz budžeta, dok u ostalim zemljamaregiona standarde usvaja vla da/parlament, a prevode standarda i finansiranjeprevoda profesionalne organizacije.(Vidjeti tabelu za detaljan pri kaz)1 - REPARIS- Road to Europe: Program of Accounting Reform and Institutional Strengthening – Put ka Evropi: Program reforme računovodstva i jačanja institucija2 - U planu je primjena EU Direktive za mala i srednja preduzeća u oblasti finansijskog izvještavanja.49

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Pregled osnovnih karakteristika sistema računovodstvaStandardifinansijskogizvještavanjaOdgovornotijelo zauspostavljanjestandarda ifinansiranjeprevodastandardaObjavljivanjefinasijskihizvještajaBiH Hrvatska Kosovo Makedonija Crna Gora SrbijaMSFI – svapravna licaParlamentusvajaProfesionalnatijela prevode,objavljuju ifinansirajuprevodeKompanije kojese kotiraju naberzi objavljujuizvještaje naberzi i skraćenuverziju unovinamaMSFI –velikekompanije,kompanije kojese kotiraju,banke,brokerske kuće,osiguravajućadruštva i drugefinansijskeinstitucijeHrvatskiračunovodstvenistandardi za MSPHrvatski odborza standardefinansijskogizvještavanjafinansira se izbudžeta, koji za2009. godinuiznosi 100,000€Objavljivanjeizvještaja će bitiorganizovano uokviru Centralnogregistra, kojije povezan saPrivrednimsudom (1. EUDirektiva),finanansijskeizvještaje predajusva pravna licaMSFI – javnapreduzećaMSFI za MSP– usvojeni,ali nijesuprimijenjeni, sadase primjenjujuNacionalniračunovodstvenistandardi za MSPOdbor zafinansijskestandardeKosova odobravastandarde,finansira ga VladaKosovaKancelariji zaregistracijubiznisa predajuizvještaje svapravna licaMSFI – svapravna licaVlada usvajastandardeInstitutsertifikovanihračunovođaMakedonijeprevodi,implementira iažurira MSFISva pravnalica predajuizvještajeCentralnomregistruMakedonijeMSFI za svapreduzeća, u planuje primjena EUdirektive za MSPMSFI svapreduzećaVlada CG je usvojilaMSFI kroz Zakon Ministarstvoo RR, ovlašćeno finansija jeprofesionalno usvojilo MSFI,tijelo preuzima profesionalnastandarde od organizacijapartnerske finansiraorganizacije Saveza i prevodiračunovođa i standarderevizora SrbijeSva pravna licapredaju finansijskeizvještaje CRPS-u(u papirnoj ielektronskoj formi),od 2010. godineće biti dostupni nawebsajt-u CRPS-aVelika pravnalica, AD, banke,osiguravajućadruštva i fondovipredaju kvartalne igodišnje izvještajeKHOV, i izvještaji suveć objavljeni nasajtu KHOVAgencija zaposlovneregistreNapomena: MSFI – Međunarodni standardi finansijskog izvještavanjaPredaja finansijskih izvještaja je na sličan način organizovana u svim zemljama regiona, dok je u pogledu objavljivanja finansijskihizvještaja najveći progres ostvarila Crna Gora i Hrvatska, koje su uvele obavezu objavljivanja izvještaja na website-ovimainstitucija nadležnih za nadzor (CRPS; KHOV; CBCG i odgovarajućih institucija u Hrvatskoj).Obuka i sertifikacija računovođa u svim zemljama u regionu je u nadležnosti profesionalnih organizacija, pri čemu je jedino uCrnoj Gori ostvarena saradnja između Ministarstva finansija i profesionalnog udruženja u smislu povjeravanja javnih poslova.Osim sličnosti u sistemima za računovodstvo i sličnom stepenu razvoja profesije, ono što je zajedničko zemljama u regionu suizazovi/problemi koji predstoje. Zajednički problemi, identifikovani kroz aktivnosti regionalnog REPARIS-a su:• primjena i sprovođenje MSFI,• unapređenje računovodstvene profesije,• uspostavljanje kapaciteta za kontrolu kvaliteta finansijskih izvještaja,• obuka o MSFI i proces pravovremenog ažuriranja novih ili revidiranih standarda,50

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re• najbolja praksa u oblasti računovodstvenih standarda za MSP,• implementacija MSFI uz istovremeno prilagođavanje curriculum-a univerziteta,• unapređenje finansijske discipline.Regulatorni okvir za reviziju u zemljama u okruženju je uređen po ugledu na direktive Evropske unije, sa tim da stepen primjenedirektiva varira od zemlje do zemlje. Sve zemlje namjeravaju da u potpunosti prihvate i primijene sve postojeće acquis communitaireu narednom srednjoročnom periodu. Sve zemlje su se, kroz zakonske propise, obavezale na primjenu Međunarodnihstandarda za reviziju i Kodeksa etike za profesionalne računovođe.U Hrvatskoj, Srbiji, Makedoniji i Kosovu, licenciranje je povjereno tijelima koja su osnovale vlade navedenih zemalja, dok jeobuka i sertifikovanje u nadležnosti profesionalnih organizacija. U Crnoj Gori licence revizorima izdaje Ministarstvo finansija, doku BiH licence izdaju vlade entiteta. Obuka i sertifikovanje revizora je u nadležnosti profesionalnih organizacija.Nadzor revizorskih društava i revizora je različito organizovan u zemljama regiona. U Hrvatskoj nadzor revizora obavlja Odborza javni nadzor revizora, u Makedoniji je osnovan Institut ovlašćenih revizora, u Kosovu Odbor za finansijske standarde nadgledai rad revizora. Tijela za nadzor u navedenim zemljama su vladina tijela koja se finansiraju iz bužeta navedenih zemalja. U CrnojGori, Srbiji i BiH nadzor nad radom revizora je u nadležnosti Ministarstava finansija, a sve zemlje planiraju osnivanje tijela za javninadzor revizora.Bez obzira na činjenicu da su tri zemlje u regionu osnovale tijelo za nadzor revizora, rad tih tijela je još u fazi razvoja, tako da sesve zemlje suočavaju sa sličnim problemima i dilemama. Zajednički problemi identifikovani kroz regionalne forume su sledeći:• obezbjeđivanje kontrole kvaliteta,• sastav tijela za nadzor revizora,• održivo finansiranje tijela za nadzor revizora,• kontola rada revizora,• obuka revizora.Pregled organizacije javnog nadzora rada revizoraTijelo zajavni nadzorrevizoraFinansiranjetijela zanadzorBiH Hrvatska Kosovo Makedonija Crna Gora SrbijaJavni nadzor vršiMinistarstvo finansija,od januara 2010.godinena snagu stupa novizakon koji predviđauspostavljanje tijela zanadzorn.p.Odbor za javninadzor za pravnalica, za bankeHrvatska centralnabanka, za kompanijekoje se kotiraju naberzi - HANFATijelo za nadzor sefinansira iz državnogbudžetaTijelo za nadzorje Odbor zafinansijskestandardeKosovaTijelo za nadzorse finansiraiz državnogbudžetaInstitutovlašćenihrevizoraTijelo za nadzorse finansiraiz državnogbudžetaNema tijelo zanadzor, nadzorvrši MinistarstvofinansijaNema tijeloOsim zajedničkih dilema koje se tiču organizacije javnog nadzora rada revizora, u zemljama u regionu se identifikuju i problemiobezbjeđivanja primjene Međunarodnih standarda revizije, kao i razvoj domaće revizorske profesije.Razvoj računovodstva i revizije u narednom perioduRačunovodstvo i revizija u oblasti koje se, i u međunarodnim okvirima, konstantno unapređuju i razvijaju u skladu sa ekonomskom realnošću. Na isti način, sistem finansijskog izvještavanja u zemljama regiona, koje su započele sveobuhvatne reformesistema, će se dalje razvijati. Buduće reforme i razvoj sistema finansijskog izvještavanja u zemljama regiona će se odvijati uz pomoćmeđunaronih finansijskih institucija i drugih donatora, kroz regionalnu saradnju regulatora, profesionalnih tijela i obrazovnihinstitucija u okviru REPARIS projekta i na bilateralnoj osnovi.n.p.n.p.mr Ana Krsmanović,samostalni savjetnik IAleksandra Popović,samostalni savjetnik II51

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Monitoring i evaluacijaIPA programaZa kvalitetno upravljanje projektimai programima koji su finansirani sredstvimaEvropske unije (EU), veoma je bitnoda postoje kvalitetne procedure kojeće pomoći institucijama uključenim uprogramiranje i implementaciju EU programai projekata da se aktivnosti, kojespadaju u djelokrug njihovih nadležnosti,sprovedu na kvalitetan način. Kvalitet seu ovom kontekstu odnosi na sposobnostdomaćih institucija da efikasno upravljajusredstvima, obezbjeđujući na taj načinnajveći stepen iskorišćenosti dodijeljenihsredstava, poštujući, pri tom, pra vila istandarde koje je propisala EU. Stoga se,u implementaciji pretpristupne pomoćikoriste instrumenti upravljanja programskim/projektnimciklusom. Programskiciklus u kontekstu EU pomoći obuhvatašest faza: izradu nacionalnog planakorišćenja pomoći, izradu posebnih operativnihprograma za pojedine oblasti(sektore), svakodnevno upravljanje programima,fazu sprovođenja programa,fazu monitoringa i fazu evaluacije. Možese slobodno reći da navedene faze imajukarakter kontinuiranih aktivnosti, imajućiu vidu da se neke od njih odvijaju istovremenotj. ne isključujući jedna drugu.Crna Gora se trenutno nalazi u fazipripreme za decentralizovano upravljanjesredstvima dodijeljenim od straneEvropske unije. Decentralizovano upravljanjepodrazumijeva da zemlja imapri premljene kapacitete da samostalnoobavlja poslove koje sada obavlja Evropskakomisija. Crnogorske institucije,koje će u decentralizovanom upravljanjuKatarina Živkovićbiti uključene u programiranje i implementacijuinstrumenta za pretpristupnupomoć-IPA, će koristiti IPA priručnik oprocedurama. Riječ je o dokumentu horizontalnogkaraktera koji svakoj institucijiuključenoj u proces korišćenja IPA sredstava,bilo kroz programiranje ili implementaciju,daje uputstvo o sprovođenjupojedinih aktivnosti pružajući im istovremenomogućnost da se upoznaju sa aktivnostimaspecifičnim za samo neke odnjih i na taj način dobiju ukupnu sliku oimplementaciji pretpristupne pomoći. IPApriručnik o procedurama sadrži, izmeđuostalog, poglavlja o programiranju, finansijskomupravljanju, sistemu javnh nabavkipo EU pravilima, upravljanju rizicima,upravljanju ljudskim resursima, upravljanjunepravilnostima, kao i poglavljeo monitoringu i evaluaciji.Monitoring i evaluacija kaooblici ocjeneMonitoring i evaluacija predstavljajupostupke kojima se vrši ocjena aktivnostii rezultata postavljenih određenim programomili projektom. Kao oblici ocjene,ova dva postupka su veoma srodna, alise, ipak razlikuju po predmetu ocjene ivremenskom okviru tokom koga se sprovode.Monitoring je sistematična aktivnostprocesa upravljanja, koja se obavlja brzoi kontinuirano tokom implementacijepro grama/projekta od strane zemlje korisniceEU pomoći. Ova vrsta ocjene seobavlja više puta godišnje, sa ciljem dase provjeri da li se program/projekat implementirana način predviđen planom,tj. da li postignuti rezultati odgovarujurezultatima predviđenim planom. Dakle,dva najbitnija elementa monitoringa surezultati (postignuti) i plan (planirani rezultati).Bitno je praviti razliku izmeđurezultata na nivou programa, jer su tooni koji su postavljeni određenim finansijskimsporazumom, i rezultata na nivouprojekta, koji su predviđeni prilikomkreiranja opisa projekta (project fiche) 1 .Tokom ovog procesa utvrđuju se uzrociodstupanja nastalih tokom implementacijei predlažu aktivnosti za otklanjanjetih odstupanja. Za proces monitoringaza dužen je korisnik programa/projekta.1 - Ovaj rad tretira pitanje monitoringa i evaluacije na nivou programa. Monitoring i evaluacija na nivou projekta su sastavni dio implementacije projekta i opisani su upoglavlju H, IPA priručnika o procedurama, koje se odnosi na nabavke.2 - National IPA Coordinator-NIPACČlan 36 Zakona o ratifikaciji Okvirnog sporazuma između Vlade Crne Gore i Komisije EZ, o pravilima za saradnju koja se odnose na finansijsku pomoć EZ Crnoj Gori, uokviru sprovođenja instrumenta pretpristupne pomoći (IPA), Službeni list Crne Gore 01/08, Podgorica, 2008;Član 58 Uredbe Komisije (EZ) BR. 718/2007od 12. juna 2007. godine kojom se sprovodi Uredba Savjeta EZ br. 1085/2006 za uspostavljanje Instrumenta za pretpristupnupomoć (IPA)52

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reEvaluacijom se, za razliku od monitoringa,ocjenjuju srednjoročni i dugoročniefekti programa/projekta sa posebnimosvrtom na održivost postignutih rezultata.Na osnovu toga zaključuje se dasu dva najbitnija elementa evaluacijepostignuti efekat i njegova održivost. Povremenskom okviru u toku koga se sprovodievaluacija može biti:• Prethodna (Ex- ante) - sprovodi seprije početka impelementacije, tj. u fazipripreme operativnih programa,• Periodična (Interim) - sprovodi setokom implementacije programa/projekta,i• Naknadna (Ex- post) – sprovodise nakon završetka implementacije programa/projekta,obično 6 ili 24 mjesecanakon završetka programa.Evaluacija predstavlja detaljnu analizuefikasnosti (upotreba resursa) i efektivnosti(postignuti rezultati u odnosu naplan) u jednoj fiksnoj, tačno određenojtački. Za razliku od monitoringa koji sesprovodi kontinuirano, evaluacija sesprovodi jednom ili dva puta godišnjeod strane Evropske komisje ili NIPAC 2kancelarije.Monitoring sistem u IPAkomponentama 1 i 2Za uspostavljanje i upravljanje nacionalnimsistemom monitoringa u okviruIPA, u decentralizovanom sistemu uCrnoj Gori, zadužena je NIPAC kancelarija,odnosno Ministarstvo za evropskeintegracije. Monitoring se sprovodikroz aktivnosti različitih odbora, čije senadležnosti razlikuju shodno nivou njihovenadležnosti. Odbori za monitoringsu:• IPA odbor za monitoring (IPA MonitoringCommittee) - pokriva cjelokupniin strument za pretpristupnu pomoć - IPA• Sektorski odbori za monitoring (SectoralMonitoring Committee) - pokrivanivo komponente.IPA odbor za monitoringPrema Okvirnom sporazumu i Uredbio sprovođenju IPA 3 svaka zemlja, korsinicaIPA, dužna je da u decentralizovanomupravljanju uspostavi IPA odbor za monitoringu roku od šest mjeseci od stupanjana snagu prvog finansijskog sporazuma.Ovaj odbor predstavlja najviši nivo uhijerarhiji odbora koji se bave monitoringom,a zadatak mu je da nadgledasprovođenje programa finansiranih IPAsredstvima. Sastav IPA odbora za monitoringčine: predstavnik Evropske komisije(EK), NIPAC, Nacionalni službenik zaovjeravanje (NAO), Službenik nadležanza ovjeravanje programa (PAO) i Visokiprogramski službenici (SPO-i). Odbor sesastaje najmanje jednom godišnje, asastancima kopredsjedavaju NIPAC i predstavnikEK. Tokom sastanaka IPA odboraza monitoring provjerava se da li jeopšta efikasnost i kvalitet implementacijeu saglasnosti sa ciljevima predviđenimkonkretnim finansijkim sporazumom iVišegodišnjim indikativnim planskim dokumentom(Mult-annual Indicative PlanningDocument-MIPD). Shodno tome,Odbor predlaže EK, NIPAC-u i NAO-u mjereza obezbjeđenje usklađenosti izmeđuprograma i aktivnosti u okviru njih, apredlaže i mjere Sektorskim odborimaza monitoring, koje treba preduzeti upo gledu ostvarenja ciljeva konkretnogprograma.Za organizaciju rada ovog odborazaduženo je Ministarstvo za evropskeintegracije, kao NIPAC kancelarija. Ministarstvopriprema i prezentira Pravilniko procedurama rada Odbora, organizujesastanke, dostavlja sve relevantne informaciječlanovima Odbora, i pripremaIzvještaj o monitoringu i, nakon finalizacije,dostavlja ga članovima Odbora.* * *IPA odbor za monitoring u Crnoj GoriIPA odbor za monitoring u Crnoj Gorije osnovan 2008. godine. Do sada suodržana dva sastanka odbora; u decembru2008. godine i u novembru 2009. godine.IPA odbor za monitoring u Crnoj Goriza sada nadgleda sprovođenje nacionalnih(IPA komponenta 1) i prekograničnihprograma (IPA komponenta 2), jer suCrnoj Gori, kao zemlji potencijalnom kandidatuza članstvo u EU, dostupna sredstvaiz ove dvije komponente. Na poslednjemsastanku IPA odbora za monitoringrazmatran je napredak postignut uoblasti programiranja i implementacijeprojekata finansiranih iz IPA, koji se uCr noj Gori do prenosa odgovornosti zasamostalno upravljanje sprovode prekoDelegacije Evropske unije u Crnoj Gori.Tokom ovog sastanka prezentirana suzapažanja, kao što su nedovoljna saradnjaizmeđu institucija korisnica projekatau fazi same izrade projekta, nedovoljnaupućenost u način izrade projekata ineblagovremeno korišćenje ekspertskepodrške u te svrhe. Dalje, istaknuto jeda institucije korisnice moraju raditi naboljem razumijevanju konteksta u komse vrši implementacija projekata finansiranihsredstvima EU, tj. upravljanja projektnimciklusom, ali i na usavršavanjuznanja engleskog jezika, kao osnovnogpreduslova za kvalitetno razumijevanjepravila i procedura propisanih od straneEvropske unije.Na ovom sastanku su razmatrane imogućnosti uspostavljanja struktura zaIPA komponente 3 i 4. U tom pogledu,prvo se mora razmoriti način izrade strateškihi programskih dokumenata, uz istovremenorazmatranje načina uspostavljanjastruktura kroz koje će se sprovoditipretpristupna pomoć dodijeljena krozove dvije komponente. Očekuje se, da dokraja 2009. godine, bude uspostavljenindikativni vremenski okvir za realizacijupripremnih aktivnosti za korišćenje sredstavaiz IPA komponenti 3 i 4.Imajući u vidu da je u Crnoj Gori nasnazi centralizovani sistem upravljanjatreba naglasiti da se aktivnosti IPA odboraza monitoring sprovode u sklopupripremnih aktivnosti za decentralizovanoupravljanje, tako da Odbor još uvijekne sprovodi formalno svoje nadležnosti.Sektorski odbori za monitoringPrema članu 59 Uredbe o spro vođenjuIPA, rad IPA odbora za monitoringće biti podržan radom sektorskih odboraza monitoring koji će pokrivati aktivnostina nivou programa ili na nivou komponente.U Crnoj Gori to su:• Sektorski odbor za monitoringza pomoć tranziciji i jačanje institucija53

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.(Transition Assistance and InstitutionBuilding Committee - TAIB Odbor) koji jezadužen na IPA komponentu 1 i• Zajednički odbor za praćenje(Joint Monitoring Committee-JMC) koji jezadužen za IPA komponentu 2Sektorski odbor za monitoring možebiti upotpunjen radom sektorskih pododboraza monitoring (Sectoral MonitoringSub-Committee), koji obično pokrivajujednu određenu oblast npr. pod-odborza poljoprivredu, pravosuđe, bezbjednosti sl. Da li će postojati pod-odborisvaka država odlučuje shodno svojimpotrebama.NIPAC je odgovoran za uspostavljanjesektorskih odbora za monitoring tj. TAIBodbora i JMC-a. TAIB odbor je, kako jeveć navedeno, zadužen za monitormingIPA kompomente 1, pomoć traniziciji iizgradnja institucija, dok je JMC zaduženza nadgledanje prekograničnih programai uspostavlja se za svaki prekograničniprogram ponaosob. Zadatak ovih odboraje da ispitaju efektivnost i kvalitet implementacijeprograma i aktivnosti koje suvezane za implementaciju programa.TAIB odbor je zadužen za pregledstanja u implementaciji u pogledu finansijskogi tehničkog napretka godišnjihprograma, pregled postignutih rezultata,razmatranje problematičnih područja ipredlaganje, u skladu sa tim, korektivnihmjera u cilju prevazilaženja problema. Kaoi za IPA odbor za monitoring i za uspostavljanjeTAIB odbora zaduženo je Ministarstvoza evropske integracije. Uzimajući uobzir činjenicu da je u Crnoj Gori na snazicentralizovani sistem upravljanja i da semonitoring za IPA komponentu 1 obavljaod strane Delegacije Evropske unijeu Crnoj Gori, TAIB odbor još uvijek nijeformiran, tako da ulogu ovog odbora zasada obavlja IPA odbor za monitoring.Za razliku od prve komponente, u komponentiprekogranične saradnje (IPA komponenta2), JMC predstavlja zajedničkoupravljačko tijelo zemalja učesnica uprogramu. JMC donosi niz bitnih odlukaod značaja za uspjeh programa. JMC odobravakriterijume za izbor aktivnosti kojeće biti finansirane u okviru programa, vršipregled postignutog napretka u odnosuna ciljeve prekograničnog programa, vršipregled rezultata ostvarenih u okviruodređene ose prioriteta, odobrava predlogerevizije programa i učestvuje u izradigodišnjeg izvještaja o implementaciji.Kao sekretarijat JMC-a, Ministarstvo zaevropske integracije za potrebe Odborapiprema pravilnik o procedurama za njegovrad, priprema obavještenja za članoveodbora i kontroliše kvalitet sektorskihgodišnjih izvještaja o implementaciji.Ministarstvo za evropske integracije oveaktivnosti može delegirati Zajedničkomtehničkom sekretarijatu (Joint TechnicalSecretariat-JTS) određenog programa.Sektorski odbori za monitoring sastajuse dva puta godišnje. Zaključci donesenitokom sastanka se sumiraju uizvještajima koje odbori dostavljaju IPAodboru za monitoring. Izvještaji sadržeinformacije o napretku postignutom uimplementaciji programa (postignuti rezultati),pokazatelje vezane za finansijskuimplementaciju, kao i predloge zaunapređenje implementacije programa.Osim toga, izvještaji sadrže zapažanjavezana za sistem finansijskog upravljanjai kontrole, datih od strane Nacionalnogslužbenika za ovjeravanje- NAO i Ovlašćenog predstavnika Vladeza akreditaciju - CAO, kao glavnih licazaduženih za obezbjeđenje kvalitetnogfunkcionisanja ovog sistema.Članovi TAIB odbora su NIPAC, NAO,PAO, SPO-i i predstavnik EK, dok sastavJMC-a čine: predsjednik (predstavnici zemaljaučesnica u programu na rotacionojosnovi), predstavnici svake zemlje kojaučestvuje u određenom prekograničnomprogramu, predstavnici operativnih strukturazemalja učesnica i predstavnik EKkoji učestvuje u radu Odbora na savjetodavnojosnovi.Monitoring izvještaji u okviruIPA komponenti 1 i 2Shodno nivou izvještavanja postojesektorski i implementacioni izvještaji omonitoringu. Kao što se može zaključiti,sektorski izvještaji pokrivaju nivo komponente,dok implementacioni pokrivajunivo svih komponenti zajedno, tj. nivoIPA instrumenta.Sektorski monitoring izvještajiRazlikujemo godišnje sektorskeizvještaje i završne sektorske monitoringizvještaje. Godišnji sektorski izvještajpokriva finansijsku godinu (od 1. jauarado 31. decembra), dok završni izvještajpokriva cjelokupan period implementacijeprograma. Oba ova izvještaja se,nakon razmatranja od strane TAIB odbora,odnosno JMC-a, dostavljaju NIPAC-u,NAO-u i EK.Godišnji sektorski izvještaj dostavljase najkasnije do 30. juna svake godine,dok se završni sektorski izvještajdostavlja najkasnije šest mjeseci nakonzavršetka programa. Važno je imati naumu da pomenuti rokovi predstavljajufiksne rokove, propisane od strane Evropskekomisije i njihovo mijenjanje nijedozvoljeno 4 .Izvještaji o implementacijiIzvještaji o implementaciji mogubi ti godišnji izvještaj o implementacijiIPA (pokriva jednu finansijskugodinu) i završni izveštaj o implementacijiIPA. Ovi izvještaji pokrivaju nivoinstrumenta i sastavljaju se na osnovugodišnjih i za vršnih sektorskihizvještaja sumirajući sve podatke kojisu sadržani u njima i pri kazujući ukupannapredak postignut u korišćenjuEU pomoći, u odnosu na MIPD, zajednosa finansijskim aspektom implementacijepomoći.Za dostavljanje godišnjeg i završnogizvještaja o implementaciji IPA odboru zamonitoring zadužen je NIPAC, koji nakonodobrenja od strane Odbora taj izvještajdostavlja EK i NAO-u. Rok za dostavljanjegodišnjeg izvještaja o implementaciji IPAje 31. avgust svake godine. Ovaj rok je,takođe, nepromjenljiv i određen je odstrane Evropske komisije.4 - Član 61 Uredbe o sprovođenju IPA54

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reZa pripremu sektorskih godišnjih i završnih izvještaja, kao i za pripremu godišnjih i završnih izvještaja o implementaciji zaduženaje NIPAC kancelarija. Podatke za sačinjavanje narativnog dijela ovih izvještaja NIPAC kancelarija dobija od Visokih programskihslužbenika-SPO-a svih ministarstava, dok finansijski dio podataka dostavlja Centralna jedinica za finansiranje i ugovaranje-CFCU.Godišnji/Finalni IPAIzvještaj o implementacijiSektorskiGodišnji/finalniizvještaj zaIPA Komp. 1TAIBSektorskiGodišnji/finaliizvještaj zaKomp.II CBCFinansijkostanje (CFCUinput)Tehnièkinapredak(SPOs input)Finansijkostanje (CFCUinput)Tehnièkinapredak(SPOs/JTSinput)Sistem evaluacije u Crnoj GoriKako je već navedeno, evaluacija predstavlja oblik ocjene aktivnosti sprovedenih u okviru određenog programa, komponenteili na nivou IPA instrumenta i dijeli se na prethodnu, periodičnu i naknadnu. Evaluacija je trenutno obaveza EK, ali će za decentralizovanisistem implementacije Crna Gora morati da ima svoj sistem „interne“ evaluacije. Interna evaluacija obuhvata prethodnu iperiodičnu evaluaciju, dok će naknadna evaluacija i dalje ostati obaveza EK, kao oblik spoljne evaluacije.Kao poseban oblik evaluacije izdvaja se periodična evaluacija (interim) za čiju je realizaciju, u decentralizovanom upravljanju,nakon dodjele akrediatcije za DIS, zadužena NIPAC kancelarija (Ministarstvo za evropske integracije). Za periodičnu evaluacijuNIPAC kancelarija na osnovu godišnjeg plana monitoringa i evaluacije angažuje spoljnog revizora koji će dati nezavisnu ocjenuo implementaciji određenog programa. Osim toga, NIPAC je zadužen za kontrolu rada nezavisnih evaluatora (revizora) i kvalitetpruženih usluga, kao i za sačinjavanje izvještaja o nalazima utvrđenim tokom sprovođenja ocjene. Izvještaj o nalazima evalucijeNIPAC kancelarija dostavlja IPA odboru za monitoring i odgovarajućim sektorskim odborima. Osim dostavljanja izvještaja, NIPACkancelarija će biti zadužena za iniciranje korektivnih mjera i sprovođenje preporuka datih u izvještajima o evaluaciji kako bi seprojekti i ukupni programi sprovodili na najbolji mogući način.Kvalitetno upravljanje nameće potrebu kontrole rezultata, koji se postižu sprovođenjem aktivnosti planiranih od strane organizacije,preduzeća ili lica. U upravljanju programskom/projektnim ciklusom monitoring i evaluacija su nezaobilazani instrumenti,koji služe za procijenu uspješnosti sprovedenih aktivnosti u odnosu na plan. Ocjena rezultata i identifikovanje slabih tačaka usprovođenju aktivnosti od ključnog je značaja za dugoročni uspjeh svih aktivnosti, pa i onih koje se finansiraju sredstvima EU.Osim toga, monitoring i evaluacija imaju i savjetodavnu ulogu, jer preporuke date od strane onih koji sprovode ocjene mogu jakoolakšati posao onih koji rade na realizaciji aktivnosti u cilju prevazilaženja problema i unapređenja realizacije aktivnosti, kao isprečavanja njihove ponovne pojave u budućnosti.Katarina Živković,samostalni savjetnik IISektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći55

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Unutrašnja revizija kaojedna od komponenti pifc-aUnutrašnja finansijska kontrola ujavnom sektoru (PIFC) obuhvata diona čela acquis communautaire koje jeuspostavila Evropska unija kao cjelovitsistem unutrašnjih finansijskih kontrolaza dobro upravljanje javnim sredstvima,nezavisno od toga iz kojih izvora potiču.EU model PIFC-a razdvaja funkcijei odgovornosti za sistem finansijskogupravljanja i kontrolu (FMC), obuhvatajućiex ante, tekuće i ex post kontrole i nezavisnuunutrašnju reviziju.Razvoj unutrašnje revizije u javnomsektoru kao jedan od elemenata sistemaunutrašnjih finansijskih kontrolau javnom sektoru (PIFC) i njeno uspostavljanjeu organima državne upravejedan je od zahtjeva EU za sve zemljekandidate za članstvo i sastavni je diousklađivanja zakonodavstva Crne Goresa zakonodavstvom EU.Aktivnosti na uspostavljanju funkcijeunutrašnje revizije u javnom sektoruza počele su donošenjem Zakona o budžetu2001. godine, na osnovu kojegje Sektor interne revizije Ministarstvafi na nsija, kao centralizovna unutrašnjarevizija obavljao poslove revizije kod svihkorisnika budžeta.Proces usklađivanja sa zakonodavstvomEU započeo je donošenjem Zakonao sistemu unutrašnjih finansijskihkontrola u javnom sektoru u decembru2008. godine, koji je obavezao subjekteu javnom sektoru da uspostave funkcijuunutrašnje revizije.Maja BašićSaglasno Zakonu, unutrašnja revi zi -ja kod subjekata javnog sektora, uspostavljase: organizovanjem posebne organizacionejedinice za unutrašnju revizijuu okviru subjekta, koja je neposrednoodgovorna rukovodiocu subjekta; organizovanjemzajedničke jedinice za unutrašnju reviziju na predlog dva ili višesu bjekta, uz prethodnu saglasnostMi ni sta rstva finansija ili obavljanjemunu trašnje revizije od strane jediniceunu trašnje revizije drugog subjekta, naosnovu sporazuma, uz prethodnu saglasnostMinistarstva finansija. Uredbomo uspostavljanju unutrašnje revizije ujavnom sektoru koju je Vlada Crne Goredonijela u martu 2009. godine, stvorenisu preduslovi za uspostavljanjene zavisne funkcije unutrašnje revizijekod subjekata javnog sektora. Procesus postavljanja unutrašnje revizije kododređenog broja subjekata javnog sektoraje započeo uspostavljanjem posebneorganizacione jedinice za unutrašnjureviziju kroz izmjenu pravilnika o unutrašnjojorganizaciji i sistematizaciji ra -Valentina Perovićdnih mjesta. Rok za uspostavljanje unutr ašnje revizije, saglasno Zakonu, jekod korisnika sredstava budžeta CrneGore april 2010. godine, a kod ostalihsubjekata april 2011. godine.Uspostavljanje unutrašnje revizijeje važan instrument koji subjektima javnogsektora pruža objektivno stručnomišljenje o adekvatnosti sistema fi nansijskogupravljanja i kontrola i dajesa vjete i preporuke za preduzimanjene ophodnih mjera za poboljšanje efikasnostiupravljanja rizikom, kontrolama iprocesima odlučivanja.Uloga unutrašnje revizije je da naosnovu utvrđivanja potencijalnih rizika uprocesima i aktivnostima subjekta obavljaprocjenu adekvatnosti, primjene iefikasnosti sistema unutrašnje kontrole u svrhu kontrolisanja rizika. Unutrašnja revizija pomaže subjektu u56

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reostvarivanju ciljeva primjenom sistematičnog i discipliniranog pristupa ocjeni ipoboljšanju efikasnosti procesa upravljanjarizikom, kontrola i procesimaupra vljanja. Djelokrug unutrašnje revizijeuključuje sve procese i aktivnostisu bjekta na svim nivoima upravljačkeodgovornosti. Unutrašnja revizija pregleda, ocjenjuje i izvještava o stanjukontrola i time doprinosi odgovarajućemvođenju poslova, ekonomičnoj i efikasnojupotrebi resursa i ostvarenju organizacijskihci ljeva u odnosu na postavljenestandarde poslovne uspješnosti,odnosno doprinosi poboljšanju poslovanja.Uloga unutrašnje revizije je da sagledava,procjenjuje i izvještava o:● efikasnosti i adekvatnosti sistemafinansijskog upravljanja i kontrola usvrhu kontrolisanja rizika;● pouzdanosti, tačnosti i sveobuhvatnostifinansijskih i drugih poslovnihinformacija;● efektivnosti, efikasnosti i ekonomičnostiposlovanja;● zaštiti imovine i drugih resursa, ipreduzimanju mjera protiv mogućih gubitaka,zbog zloupotrebe, lošeg upravljanja,grešaka, prevara i nepravilnosti;● obavljanju poslovanja i zadataka iostvarivanju ciljeva i● preduzetim mjerama rukovodiocasubjekta, po preporukama unutrašnjere vizije, s ciljem otklanjanja utvrđenihslabosti i nepravilnosti.Unutrašnja revizija nije dopuna iza mjena za upravljačke procese, većpomaže rukovodiocu subjekta u ostvarivanjuutvrđenih ciljeva iz njegove nadležnosti.Unutrašnja revizija mora da budefunkcionalno i organizaciono nezvisna.Ta nezavisnost podrazumijeva da jenezavisna od djelatnosti koju revidira, daje podređena neposredno rukovodiocusubjekta, odnosno da samostalno bezuticaja rukovodioca odlučuje o područjukoje će revidirati. Funkcionalna nezavisnostpodrazumijeva da unutrašnjarevizija nije dio nijednog poslovnog procesa,odnosno organizacionog dijela, au svom je radu neposredno odgovornarukovodiocu subjekta..Unutrašnji revizori nemaju direktneodgovornosti za aktivnosti koje revidiraju,ne razvijaju i ne uvode procedure i neuključuju se u aktivnosti koje revidiraju.Oni se uključuju u razvoj ili sprovođenjepolitika, sistema i procedura subjektaisključivo savjetodavno, u skladu sapre porukama, koje je dala jedinica zaunu trašnju reviziju. Unutrašnji revizorinezavisni su u svom radu, koji obavljajuna osnovu strateškog i godišnjeg planarada unutrašnje revizije.Unutrašnji revizori ovlašćeni su u načeluza obavljanje revizije sistema, revizijeusklađenosti, revizije uspješnostiposlovanja, finansijske revizije i revizije ITsistema. Najčešći oblik revizije je revizijasistema, čiji predmeti revizije su procesii podsistemi (djelovi sistema) koji su umeđusobnoj interakciji i povezani su radiostvarivanja ciljeva subjekta kao cjelineodnosno sistema. Unutrašnji revizorpri obavljanju unutrašnje revizije imapravo na slobodan pristup zaposlenimai sredstvima subjekta, informacijama,sv im raspoloživim dokumentima i evidencijama, koje su potrebne za sprovođenje revizije. Oni su nadležni isključivoza obavljanje poslova revizije i nesmiju ih prenositi na druga lica ili organizacionejedinice. U svom radu moguangažovati stručnjake, čija su posebnaznanja i vještine potrebne u postupkusprovođenja revizije.Proces pojedinačne unutrašnje revizijeobuhvata sljedeće faze:• Planiranje i preliminarne aktivnostiunutrašnje revizije;• Utvrđivanje i evidentiranje sistema;• Procjena sistema unutrašnjih kontrola;• Testiranje;• Formulacija nalaza, davanje mišljenjai preporuka;• Izvještavanje i• Praćenje sprovođenja preporukaRevizorski izvještaj je jedini opipljiviproizvod revizije. On je sredstvo ko munikacijeunutrašnje revizije sa rukovodiocemsubjekta. Revizorski izvještajrukovodiocu subjekta treba da pružipotvrdu adekvatnosti sistema koji se pregleda,kao i osnovu za ukupnu potvrduadekvatnosti sistema unutrašnjih kontrolakoja se rukovodstvu saopštavapu tem izvještaja. On predstavlja sumuplaniranja, vremena i napora koji suuloženi u jednu reviziju i odražava kvaliteti temeljitost revizije.Osnovni ciljevi revizijskog izvještajasu da: izvjesti o identifikovanim problemimai uzrocima tih problema; objasnidejstva i posljedice ovih probl e-ma i kvantifikuje ih tamo gdje je toneophodno; analizama i procjenamaizmjeri uspješnost (perfor manse) iukaže na oblasti u kojima se može postićiveća efikasnost i efektivnost i eleminisatigubitak; ubjedi rukovodstvo uneophodnost promjene; predloži pra k-tična i ekonomična rješenja i da pru žiosnove za praćenje sprovođenja odgovarajućihmjera.Može se tvrditi da rukovodstvo imaprimarnu odgovornost za praćenje sprovođenja preporuka unutrašnje revizije.Drugim riječima, odgovarajućaup r a vljačka struktura treba da pratisp r o vo đenje preporuka i da preduzimapotrebne korake. Revizori treba da pratesprovode li se aktivnosti za sprovođenjepreporuka u skladu s dogovorenimPla nom aktivnosti za sprovođenje preporuka.Time se pojačavaju odgovo r-nosti rukovodstva i nezavisnost revizora,a istovremeno se izbjegava utisako tome da revizija «provjerava» radnjerukovodioca. Ipak, revizija u najmanjuruku mora biti u poziciji da procijenida li su se sprovođenjem dogovorenihaktivnosti ostvarili željeni rezultati, od -nosno mora da podstiče dalja raz matranjai djelovanja kada je to potre bno.mr Maja Bašić,ovlašćeno službeno lice IValentina Perović,ovlašćeno službeno lice II57

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.KomentarSingapur:Efikasnost lakoćeposlovanjaSingapur je najrazvijenija zemlja u jugoistočnoj Aziji, sa odličnom infrastrukturom,strateškom lokacijom, vrijednom i obrazovanom radnom snagom, kao i stabilnompoliti čkom situacijom, što je pomoglo ostrvu da se pozicionira kao značajan finansijski ikomercijalni centar. Zemlja posjeduje jednu od najprometnijih luka na svijetu i dom je zaviše od 7000 multinacionalnih korporacija koje koriste Singapur kao bazu za obavljanjeposlovnih aktivnosti. Ova azijska zemlja uživa najmanji stepen birokratije na kontinentukada je riječ o lakoći poslovanja. Vladine agencije koje obavljaju regulatorne funkcije,održavaju dobru saradnju sa privatnim sektorom, sindikatom i poslodavcima. Da biIvan Radulovićse podstakao razvoj privatnog sektora, dugotrajne birokratske procedure su svedenena minimum, čime su se stvorili uslovi za pružanjem grantova, finansijske pomoći za mala i srednja preduzeća, kao i drugih vrstapomoći. Vlada čvrsto podržava strane investicije kao i kvalifikovanu stranu radnu snagu.Singapur u DB 2010 IzvještajuSingapur ostvaruje zavidne rezultate na globalnim i regionalnim rang listama kada je riječ o efikasnosti lakoće poslovanja. Uposljednjem izvještaju Svjetske banke (Doing Business Report 2010), ova ostrvska zemlja je na samom vrhu liste gdje već čet vrtugodinu za redom zauzima vodeću poziciju. Na globalnom nivou, u 5 od ukupno 10 indikatora koje tretira ovaj Izvještaj, azi jskoos trvo zauzima prvo ili pak drugo mjesto. Istorijski, pokretač mnogih reformi je, zapravo, bila finansijska kriza. Ekonomije istočnoazijskihzemalja, motivisane posljedicama finansijskog kolapsa iz 1997. i 1998. godine, odlučile su da preispitaju svoje stečajneprocedure. Singapur je reformisao zakone koji se odnose na jačanje zaštite investitora i u poslednjih godinu dana je nastavio sareformama, implementirajući elektronske usluge, kako bi se olakšao proces otpočinjanja biznisa, izdavanja građevinskih dozvolakao i proces prenosa vlasništva.DB 2010 DB 2009 PROMJENA U POZICIJILAKOĆA POSLOVANJA 1 1 0Otvaranje preduzeća 4 4 0Izdavanje građevinskih dozovla 2 2 0Zapošljavanje radnika 1 1 0Registrovanje imovine 16 15 -1Dobijanje kredita 4 4 0Zaštita investitora 2 2 0Plaćanje poreza 5 5 0Prekogranična trgovina 1 1 0Izvršenje ugovora 13 16 +3Zatvranje preduzeća 2 2 058

Konkurentnost je ključni princip na kojem se zasniva ekonomija ove zemlje i kažnjavanju podliježu sve aktivnosti kojeprekomjerno sprečavaju, ograničavaju ili narušavaju konkurenciju. Singapur je praktično slobodna luka i carinske tarife seobračunavaju na samo nekoliko proizvoda, kao što su naftni derivati, duvanski proizvodi, alkoholna pića i motorna vozila. Izzdravstvenih, sigurnosnih ili bezbjedonosnih razloga, određena roba je predmet kontrole, kao što su telekomunikaciona i audiokomunikaciona oprema, životinje, ptice, biljke, proizvodi od mesa, oružje i eksplozivi, igračke u obliku pištolja, publikacije, audioi video kasete i igrice, filmovi i medicinski proizvodi. Uvoz određenih proizvoda je zabranjen i oni uključuju žvakaće gume, duvanza žvakanje, kontrolisane droge, ugrožene vrste divljih životinja, petarde, kao i igračke u obliku novca.Vlada je utvrdila razne podsticajne programe kako bi pomogla kompanijama da poboljšaju efikasnost, pojačaju mogućnostii istraže nove opcije u svom poslovanju. Neki programi se staraju o potrebama tek osnovanih i lokalnih preduzeća, dok su druginamijenjeni globalnim kompanijama sa velikim potrebama, kao što je uspostavljanje regionalnog / međunarodnog sjedišta uSingapuru. Podsticajne šeme se kreću od pomoći u razvoju radne snage, tehnološkom razvoju, pružanja pomoći prilikom istraživanjai razvoja (R&D), razvoju intelektualne svojine i razvoju industrije. Pomoć može biti u obliku kredita, grantova, smanjenjihpore skih stopa, kapitalnog finansiranja, kao i nefinansijska pomoć.Započinjanje biznisaNovoosnovano preduzeće u Singapuru, ako je ispravno struktuirano, predstavlja atraktivno, poresko-efikasno tijelo za uspješnoobavljanje međunarodnih poslovnih aktivnosti. Poreska registracija i registracija preduzeća je spojena u jedan elektronskiobrazac. Uspostavljanje elektronske registracije ne samo da poboljšava sigurnost, već i transparentnost i razmjenu informacija,što olakšava uvođenje novih elektronskih usluga. Tri neophodne procedure za otpočinjanje biznisa uključuju: onlajn registracijusa ACRA-om 1 (Računovodstveno i korporativno regulatorno tijelo) gdje je potrebno prijaviti kompaniju i poreski broj (registracija sevrši preko Bizfile, elektronskog sistema za podnošenje aplikacije); izrada pečata preduzeća i podnošenje prijave za kompenzacionoosiguranje kod Agencije za osiguranje. Za uspješno okončanje ovih procedura potrebna su tri dana. Strana firma koja želi daosnuje filijale mora da imenuje dva lokalna agenta koja bi je zastupala. Ovi agenti moraju biti stanovnici Singapura, državljani,stanovnici sa dozvolom stalnog boravka ili stranci sa dozvolom za rad. Specijalne dozvole su potrebne za neke poslove kao što subankarstvo, osiguranje i berzansko posredovanje.Izdavanje građevinskih dozvolaBrža obrada prijava za dobijanje građevinske dozvole je najznačajnija reforma u 2009. godini. Kroz povećano korišćenjeinterneta, smanjeno je neophodno vrijeme potrebno za izdavanje građevinske dozvole sa 102 dana na samo 38 dana, pri čemu jepotrebno manje vremena u Singapuru nego u bilo kojoj drugoj zemlji. Za uspješan završetak ovog procesa neophodno je sprovesti11 procedura u trajanju od 25 dana.1 - ACRA je nastala spajanjem Registra preduzeća (Registry of Companies and Business) i javnog Odbora računovođa (Public Accountants Board), i predstavlja vladinotijelo koje od 1. aprila 2004. godine nadgleda osnivanje preduzeća.59

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.NEOPHODNE PROCEDURE ZA DOBIJANJE GRAĐEVISNKE DOZVOLEDobijanje pismene dozvole od Agencije za urbanizam i razvoj (aplikacija za dobijanje dozvole se podnosi elektronski ineopho dno je priložiti i predlog i skicu planova, kao i anketne planove za kose i talasaste sajtove, 14 dana); dobijanje dozvoleza strukturni plan i dozvole za početak građenja, 14 dana, (dozvola se ne može izdati bez pismene ili provizionalnedozvole od strane Agencije za urbanizam i razvoj i plaćanja troškova razvoja, ukoliko postoje. Strukturna saglasnost seugla vnom izdaje dan nakon što Agencija za urbanizam i razvoj izda dozvolu za planiranje. Građevinski radovi moraju početiu roku od 24 mjeseca od datuma odobrenja. Dozvola za strukturni plan se može izdati zajedno sa dozvolom za početakgrađenja, čime se stiče mogućnost da se fizički počne sa radovima. Agencija za razvoj je od 2008. godine uvela mogućnostobavještavanja kanditata putem emaila i SMS porukom o statusu aplikacije); dobijanje tehničke saglasnosti od Odjeljenjaza zaštitu od požara u Sektoru za civilnu bezbjednost, 10 dana; tehničke konsultacije sa Jedinicom za centralno planiranjeMi nistarstva životne sredine i vodoprivrede, 1 dan; tehničke konsultacije sa Agencijom za kopneni prevoz, 1 dan; odobrenjegra đevinskog plana, 10 dana. Agencija za izgradnju planira da u narednom periodu dobijanje saglasnosti na građevinskiplan traje 7 dana; podnošenje elektronske deklaracije o implementaciji upravljanja rizikom i obavještavanje Komesara zabez bjednost i zdravstvenu zaštitu na radnom mjestu u Ministarstvu rada, 1 dan; dobijanje priključka za električnu energiju,vodu i kanalizaciju. Za sva tri priključka se može aplicirati kroz one-stop servis i potrebno je 7 dana; dobijanje telefonskog priključka,1 dan; prijem završne inspekcije, 1 dan i posljednja procedura je dobijanje sertifikata o uspješnom završetku radova.Nije potrebno da Agencija za izgradnju registruje novoizgrađeno skladište.Zapošljavanje radnikaSingapur nudi globalno najbolje rangiranu radnu snagu, prepoznatljivu po visokom nivou produktivnosti i efikasnosti. Tripartitnisavez vlade, poslodavaca i sindikata radi na promociji i unapređenju nacionalnih interesa, stvarajući temelje zdravog socijalnogdijaloga, oslobođenog političkih pritisaka i javnih nemira. Na osnovu objavljenih podataka Ministarstva rada, od 20. januara2009. godine, sektor usluga bilježi najveći procenat zaposlenih (67%), slijedi sektor proizvodnje (20%), građevinarstvo (12%)i ostalo (0,7%). Singapur sprovodi otvorenu politiku kada je riječ o zapošljavanju stranaca. Obično ne postoje poteškoće za dobijanjeradne dozvole za rukovodioce i menadžment stranih ili multi-nacionalnih organizacija, dobro kvalifikovanih stručnjaka,predstavnika regionalnih firmi, osoblja koje je neophodno za osnivanje novog preduzeća, kao i za obavljanje finansijskih ili uslužnihdjelatnosti. Zemlja nema zakonski definisanu minimalnu cijenu rada. Shodno tome, nacionalni Savjet za određivanje cijene rada(NUC) u konsultaciji sa predstavnicima unije poslodavaca (uglavnom, Narodnom unijom poslodavaca i Privrednom komorom),nacionalnim Kongresom radničkog sindikata i Vladom preporučuje nacionalne smjernice za određivanje godišnjih primanja.Zapo sleni, oni sa stalnim boravkom, kao i njihovi poslodavci daju doprinos Centralnom fondu za štednju (CPF). Tokom posljednjih50 godina, CPF sistem je evoluirao od jednostavnog obaveznog plana štednje, u složene socijalne šeme koje obezbjeđuju penzije,zdravstvene i stambene potrebe zaposlenih. Zaposlene mogu zastupati sindikati, ali članstvo nije obavezno.Registrovanje imovineKada je riječ o registraciji imovine, Singapur je nastavio sa poboljšanjem kompjuterizovanih sistema državnih agencija. Odgovorse dobija brže i neophodno vrijeme za registraciju imovine je smanjeno sa 9 na 5 dana. Potrebno je sprovesti tri procedure:elektronska pretraga i plaćanje takse za pečatiranje (elektronskim putem); elektronski transfer sredstava na račun Agencije zazemljište i elektronsko podnošenje obavještenja o prenosu.Dobijanje kreditaSingapur je visoko razvijen i dobro regulisan finansijski centar međunarodne reputacije, najboljeg kreditnog rejtinga („AAA”ra ng baziran na ocjenama kreditnih rejting agencija Moody’s i Standard & Poor’s), gdje je prisutno više od 500 domaćih istranih finansijskih institucija koje nude širok spektar finansijskih proizvoda i usluga. Finansijski sektor je zasnovan na najvišimregulatornim standardima pružajući usluge domaćoj privredi, regionu Azije i Pacifika kao i cijelom svijetu. U 2008. godini, finansijskeusluge su činile oko 13% BDP-a. Pored komercijalnih banaka, posluju i privredne banke i finansijske kompanije kojedodjeljuju kredite i prilagođavaju njihovu strukturu u skladu sa zahtjevima svakog kupca. Krediti koje banke dodjeljuju se krećuod ekstenzije ugovorom predviđenog roka za povraćaj kredita, kratkoročnih plasmana do srednjoročnih i dugoročnih zajmova.Ova sredstva uključuju akreditive, eskontovanje mjenica, prihvatljivost finansiranja, finansijske garancije, otpremne garancije,otkupne ugovore, kao i valutni svop. Neke banke ne samo da posreduju u prikupljanju sredstava namijenjenih korisnicima nego ipreuzimaju rizik za dodijeljeni iznos, koji je ostao neobezbijeđen od strane investitora i banaka davalaca kredita. Krediti se moguodobravati na osnovu obezbjeđenja sa ili bez garancija trećih lica u zavisnosti od boniteta klijenta. Garancija može biti u viduhipoteke na nepokretnosti, fiksni i pokretni troškovi, zalog dijela imovine, akcije ili drugi tržišni kolateral. Privredne banke običnodaju iste vrste kredita, kao i komercijalne banke, s tim što one ne dozvoljavaju ekstenziju ugovorom predviđenog roka za povraćajkredita, a neke ne pružaju akreditive, kao sredstvo osiguranja izvršenja obaveza. Kao i komercijalne banke, privredne banke suovlašćene da daju kredite u bilo kojoj valuti sa ili bez garancije.60

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reZaštita investitora i sprovođenje ugovoraDoing Business je zabilježio 68 reformi koje se odnose na jačanje zaštite investitora u 50 ekonomija u proteklih 5 godina.Ekonomije koje su visoko rangirane u indeksu “jačina zaštite investitora” štite manjinske investitore, imaju jasno defisinisanepos love direktora i lak pristup korporativnim informacijama. Primjeri su Novi Zeland, Singapur i Velika Britanija. Ove ekonomije,takođe, imaju efikasne, odgovorne i brze pravosudne sisteme, bez kojih bi dobri zakoni imali vrlo malo uticaja na zaštitu investitora.U Singapuru, je na primjer, potrebno u prosjeku 150 dana za sudsko rješavanje privrednih sporova, čineći sudski sistem oveazi jske zemlje najbržim u svijetu. Reformatori koji zahtijevaju saglasnost u vezi sa transakcijama povezanih strana imaju 2opcije: odobrenje upravnog odbora (ili nadzornog odbora) ili odobrenje od strane akcionara. U svakom slučaju, zainteresovanimdirektorima ne bi trebalo dozvoliti da učestvuju u procesu ili ne bi trebalo uzimati u obzir njihove glasove. U privredama u kojimaposluju međunarodne korporacije, uspješno funkcionisanje savremenih legalnih sistema i postojanje dobre komunikacione infrastrukture,kao što je slučaj sa Francuskom i Singapurom, dobijanje saglasnosti od strane akcionara je poželjnija opcija.Poreski sistemTokom prošle godine, kako su finansijska i ekonomska kriza uticale na ekonomije širom svijeta, vlade su nastavile sa sprovođenjemreformskih programa koji su vodili smanjenju poreskog tereta za preduzeća, kao i proširenju poreske osnovice. Tokomazijske finansijske krize krajem 1990-ih, Singapur je započeo sprovođenje poreskih reformi, što je dovelo do smanjenja troškovaposlovanja kroz snižavanje stope i povraćaj poreza. Ne postoji porez na kapitalni dobitak, kao ni porez na promet. Sporazumi oizbjegavanju dvostrukog oporezivanju su sklopljeni sa preko 50 zemalja. Takođe, smanjen je broj isplata uklanjanjem neophodnogpečatiranja na skoro svim dokumentima. Doprinosi za socijalno osiguranje iznose 13% - (elektronsko plaćanje), porez na dobit -18% - (elektronsko plaćanje), porez na imovinu - 10%, porez na puteve (fiksna naknada) i PDV - 7% (elektronsko plaćanje). Porezna profit je 7.9%, porezi i doprinosi za radnike iznose 14.9%, ostali porezi iznose 5%.U Singapuru se oporezuje dohodak preduzeća, pojedinaca, kao i imovina. Poreski sistem je teritorijalan. Porezu podliježedohodak kompanija ostvaren u Singapuru, kao i prihodi ostvareni u zemlji, a koji potiču iz inostranstva. Od 1. juna 2003. godine,inostrane dividende, prihodi stranih filijala i inostrani prihodi ostvareni od pružanja usluga u Singapuru, a korisnici su stanovniciSingapura, izuzeti su od poreza na dobit, ako su ispunjeni sledeći uslovi: prihod je predmet nekog oblika poreza na dobit ustranoj zemlji, prihod se preliva iz zemlje sa stopom poreza ne manjom od 15% i ako je Uprava nadležna za kontrolu poreza nadobit uvjerena da će poreske olakšice biti od koristi licu koje je rezident. Singapur je u 2003. godini uveo sistem prenosa gubitkakoji se odnosi na olakšice koje uživaju grupe preduzeća, pri čemu se grupa sastoji od matičnog preduzeća i svih njenih filijalaosnovanih u Singapuru. Dva preduzeća koja su osnovana u Singapuru mogu biti članovi iste grupe ako je 75% u vlasništvu drugogpreduzeća ili su oba preduzeća 75% u vlasništvu druge kompanije. Grupa preduzeća mora imati isti računovodstveni period da bimogla da se kvalifikuje za dobijanje pomoći. Grupama je, takođe, dozvoljeno da prenesu poreske gubitke od tekuće godine kaoi neiskorištene kapitalne povoljnosti, ali nije dozvoljen prenos investicionih povoljnosti i inostranih gubitaka. Svim preduzećimaće biti dozvoljen jednogodišnji prenos neiskorištenih kapitalnih povoljnosti i poslovnih gubitaka za tekuću godinu u iznosu do100.000 SGD ili 71.310 USD pod uslovom da budu ispunjeni potrebni zahtjevi. Sistem za prenošenje gubitaka će biti privremenopojačan u 2009. i 2010. godini, gdje će prenos biti moguć do 3 godine, dok će maksimalan iznos koji će moći da bude prenesenbiti povećan sa 100.000 SGD na 300.000 SGD. Singapur ima široku paletu poreskih olakšica za preduzeća. Postoje dvije glavnekategorije poreskih olakšica: one koji sprovodi Odbor za ekonomski razvoj na osnovu Zakona o ekonomskoj ekspanziji olakšicai one koje su u skladu sa Zakonom o porezu na dobit. Kada je riječ o oporezivanju pojedinaca, oporezivi prihodi uključuju dobitod trgovine, zarade na osnovu radnog odnosa, dividende, kamate, penzije, naknade ili anuiteti, zakupnina, honorari, premije iostali prihodi koji su u vezi sa imovinom. Stopa poreza na imovinu za industrijske, komercijalne i iznajmljene stambene objekte je10% od godišnje vrijednosti. Imovina okupirana od strane individualnih vlasnika uživa koncesionu poresku stopu od 4%. Taksa seplaća na sve instrumente koji se odnose na prenos, dodjelu ili transfer akcija u preduzećima i nepokretnoj imovini. Prenos akcijana berzi ne podliježe taksama. Danas, Singapur je i dalje jedna od zemalja u kojoj procedura plaćanja poreza oduzima najmanjevremena obveznicima.* * *Dok se bilo koji oblik regulacije može smatrati kao prepreka za poslovanje, odgovarajući zakoni su neophodni i imaju važancilj. Lakoća poslovanja - da se obezbijede jeftinije, brže i lakše mogućnosti - je od kritične važnosti za donošenje poslovnih odluka.Neophodno je eliminisati prepreke prisutne u postojećim zakonima, kako bi se omogućilo preduzećima da napreduju i doprinoseukupnom ekonomskom prosperitetu zemlje.Ivan Radulović,samostalni savjetnik III61

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Definicija i prijavljivanjenepravilnosti u projektimafinansiranim iz IPA fondovaCrna Gora je trenutno u fazi uspostavljanjaDIS-a 1 , i u skladu sa tim mora dauspostavi određena pravila i procedure,kako bi DIS bio implementiran što jemoguće prije. Dobijanje akreditacije zaDIS je važan korak u približavanju CrneGore Evropskoj Uniji (EU), kao i dokaz današa administracija ima kapaciteta zasamostalno upravljanje fondovima. Dabi se taj proces uspješno priveo kraju,raz vijen je Priručnik o procedurama(Priručnik), dokument koji je osnova zarad svake pojedinačne DIS strukture,odnosi se na sve upravljačke nivoe inamijenjen je objema IPA komponentamadostupnim Crnoj Gori, kao zemlji potencijalnomkandidatu. Kao takav, sadrživiše poglavlja, koja se odnose na razneoblasti, kao što su: finansijsko upravljanje,nabavke, upravljanje rizicima, programiranje,monitoring i evaluaciju itd.Žarko KrcunovićJedna od mnogobrojnih oblasti definisanihu Priručniku, koja predstavlja ujednoi uslov za dobijanje DIS akreditac ije,je prijavljivanje nepravilnosti. Naime, uimplementiranju projekata koji se finansirajuiz IPA fondova, od samog početkaprojekta, pa do njegovog kraja,učestvuje više struktura, kao što su NI-PAC kancelarija, Nacionalni fond, CFCU,Jedinice za implementaciju projekata uresornim ministarstvima, Revizorsko tijelo,Jedinice interne revizije, kao i mnogobrojnikrajnji korisnici. Što je veći brojsubjekata uključenih u implementacijuprograma i projekata finansiranih odstr ane EU, to su veće šanse da dođe dopojave neželjenih situacija, koje moguuticati na krajnji ishod projekta. Neke odtih situacija, kojima se poklanja velikapažnja su nepravilnosti. Kako u svakojod navedenih struktura može doći dopojave nepravilnosti, svaka od njih trebada ih prijavi, u skladu sa postavljenimpravilima o prijavljivanju nepravilnosti.Šta je u stvari nepravilnost i kakose definiše? Nepravilnosti se definišukao događaj koji se dogodio suprotno uodnosu na pravne osnove, odnosno nijese dogodio u zahtijevanom kvalitetu iliveličini tokom procesa implementacije.Pod ovim pojmom spadaju i prevare i korupcija.Takođe, nepravilnost se odnosina bilo kakvo kršenje odredbi Zajednice(uključujući finansijski sporazum, ugovor)i/ili crnogorskog zakona, a rezultatje djela ili greške zaposlenog, fizičkog ilipravnog lica ili drugih tijela, koji ima, ili biimao, efekat štete na budžet Zajednice, ito kroz isplatu neopravdanih troškova. 21 - Decentralizovani Implementacioni Sistem – sistem kojim Evropska komisija prenosi određena prava o odlučivanju finansiranja iz IPA fondova na Operativnu strukturuustanovljenu u crnogorskoj državnoj administraciji, dok zadržava odgovornost nad generalnim budžetom2 - Priručnik o procedurama za I i II komponentu – Poglavlje „Nepravilnosti”3 - OLAF – Office Europeen De Lutte Antifraude4 - NAO – Nacionalni službenik za ovjeravanje, u Crnoj Gori pomoćnik ministra finansija za trezor5 - AFCOS – Anti-Fraud Coordination Service – sistem za borbu protiv prevara62

Glavna svrha prijavljivanja nepravilnostije zaštita sredstava pomoći dobijenihod strane EU. Nepravilnost moraodmah po otkrivanju biti prijavljena,bez ikakvih odlaganja. Bitno je razvitisvi jest među zaposlenim da bilo kakavoblik nepravilnosti neće biti tolerisani da neprijavljivanje istih može dovestido povlačenja sredstava pomoći EU.Ka ko bi se što efikasnije borila protivsvih vrsta nepravilnosti, EU je osnovalaOLAF 3 , kancelariju za borbu protiv korupcijei prevare. Cilj OLAF-a je da zaštitifinansijske interese EU, da se bori protivprevare, korupcije i bilo koje drugenepravilne aktivnosti, uključujući i postupanjeevropskih institucija koje nijeu skladu sa propisanim pravilima. Usis temu izvještavanja o nepravilnostima,OLAF je, pored Evropske komisije(EK), organ koji mora biti obaviješteno uočenim nepravilnostima od straneNAO-a 4 . Takođe, u skladu sa zahtjevimaEK, u svakoj zemlji kandidatu potrebnoje uspostaviti AFCOS 5 sistem, koji će bitiodgovoran za suzbijanje nepravilnosti iprevara koje mogu nastati korišćenjemsredstava EU, kao i za pružanje efikasnei kvalitetne zaštite njenih finansijskih interesa.Ovaj sistem funkcioniše u svimzemljama kandidatima, kao i članicamaEU, još od 2001. godine.U poglavlju o nepravilnostima Priručnika,postavljene su jasne smjernice ukojem pravcu Crna Gora treba da razvijasvoj sistem za izvještavanje i borbu protivistih. Na slici 1. prikazana je šema kojaobuhvata postupanje odgovornih tijela iosoba od samog uočavanja nepravilnosti,preko akcija za ispravljanje, do iskorenjivanjaistih. Na priloženoj šemi se vidida trenutno izvještavanje EK o uočenimnepravilnostima predstavlja važnu karikuu lancu prijavljanja nepravilnosti. NAO jeslužbenik koji izvještava OLAF i EK, doku svim IPA tijelima mora biti imenovanslužbenik za nepravilnosti, koji će nakvartalnom nivou izvještavati o uočenimnepravilnostima ili djelovati odmah uslučaju nastanka nove. Službenik za nepravilnostitreba da bude osoba od povjerenjasa adekvatnim radnim iskustvomi visokim moralnim i etičkim standardima,da sakuplja bilo kakve informacijekoje se odnosi na aktuelne i/ili slučajevesumnjive prevare, bilježi podatke u registrunepravilnosti, učestvuje u posjetamanadgledanja i provjerama na licu mjesta,kao i da sarađuje sa ostalim tijelima ucilju potvrđivanja postojanja nepravilnosti.On/ona ne mora uvjek pratiti hijerarhijuizvještavanja, jer ukoliko procijenida izvještaj neće stići do NAO-a, onmože direktno izvijestiti NAO-a. Šemaizvještavanja o nepravilnostima IPA tijelaje prikazana na slici 2. i na njoj jezasnovan princip rada AFCOS sistema uCrnoj Gori.Sve nepravilnosti koje su ranije primijećene će biti uključene u “Kvartalnomizvještaju o nepravilnostima”. On trebada sadrži informacije o bilo kojoj procedurikoja je postavljena prateći sve ranijenepravilnosti, kao i važne promjene kojesu nastale iz toga. “Kvartalni izvještaj onepravilnostima” treba da podnesu ra z ličitaodgovarajuća tijela u skladu sa rokovimaiz Tabele 1. Vrlo bitna stvar u čitavomsistemu je princip “pokazivača”. Pokazivačiu većini slučajeva anonimnom dojavomprijave nepravilnost, a u slučajevima kadapokazivač direktno prijavi nepravilnost,NAO je dužan, kroz zakonske odredbe,obezbijediti adekvatnu zaštitu od nepovoljnihposledica “pokazivanja”.63

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Kao što se da zaključiti, proces uspostavljanja strukture za prijavljivanje nepravilnosti je sveobuhvatan, i mora uključivati sveslužbenike IPA tijela. Kako je prijavljivanje nepravilnosti samo jedno od poglavlja Priručnika, jasno je kako veliki zadatak se stavljapred državnu administraciju, koja mora dokazati da je sposobna prilagoditi sebe novim pravilima, načinu rada itd., a samim tim isposobnost da na sebe preuzme odgovornost odlučivanja.Otkrivanje nepravilnostiPreliminarnaprocjena šteteOLAFECDG EnlargementInformisanje svihslužbenika uključenihu ovaj procesNIstraga/potvrda onepravilnostiOtvaranje posebnogFajla nepravilnosti”NIPACHNFSlužbenik zanepravilnostiPAOAkcije za ispravljanjenepravilnostiPovratak fondova(ukoliko je moguće)Iskorenjivanje nepravilnostiTrenutni izvještaj EKKvartalni izvještaji –ažuriranja nepravilnostiSlužbenik za nepravilnostiSPOSlužbenik za nepravilnostiSlika 2: Sistem izvještavanja o nepravilnostimaSlika 1: Postupanje odgovornih tijela i osoba uprocesu prijavljivanja nepravilnostiSlika 2: Sistem izvještavanja o nepravilnostimaKvartalZa podnošenje od SPO-a kaCFCU/PAOZa podnošenje od PAO-aka NF-u/NAO-uZa podnošenje od NAO-a kaEK i OLAF-uI kvartal 5 April 30 April 31 MajII kvartal 5 Jul 31 Jul 31 AvgustIII kvartal 5 Oktobar 31 Oktobar 30 NovembarIV kvartal 5 Januar 31 Januar 28 FebruarTabela 1: Rokovi za dostavljanje kvartalnog izvještaja o nepravilnostimaŽarko Krcunović,samostalni namještenik IIISektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći64

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reTwinning projekat:„Jačanje regulatornogi nadzornog okviraza finansijskeinstitucije i tržišta”Crna Gora, kao država sa statusompotencijalnog kandidata za članstvo u EUkoristi mogućnost učešća u programiranjusredstava raspoloživih kroz Instrumentza pretpristupnu pomoć (Instrument forPrecession Assistance - IPA). IPA se sprovodikroz pet komponenti, od kojih CrnaGora, kao zemlja potencijalni kandidat,može da koristi prve dvije.Prva komponenta „Podrška tranzicijii jačanju institucija“ ima za cilj jačanjeinstitucija, podršku tranziciji i izgradnjide mokratskih institucija, izgradnji infrastrukturnihobjekata, kao i učešće u ProgramimaZajednice. Ova komponenta je nastavaknacionalnog CARDS programa.Prve dvije komponente u Crnoj Gorise realizuju pomoću instrumenta Twinningprojekta. Od maja 1998. godine,Twinning program je jedan od glavnihalata pomoći državama korisnicama urazvoju moderne i efikasne administracije,sa strukturama, ljudskim resursimai menadžmentskim vještinama koje supotrebne za implementaciju Acquisa,kako bi dostigle standarde država članicaEvropske unije. Twinning omogućava državnojadministraciji i regulatornim agencijamau zemljama korisnicama rad snjihovim kolegama iz država članica. Zajednoone razvijaju i implementiraju projektekoji su usmjereni na prenošenje,jačanje i primjenu specifičnih poglavljapravne tekovine EU.Nina VukotićGlavna karakteristika Twinning projektaje ostvarivanje specifičnih i zagarantovanihrezultata. Korisnice ovogpr o grama mogu dogovoriti unaprijedde taljan program rada ostvarivanja prioriteau oblasti pravnih rješenja koja suu skladu sa EU standardima, kao štoje predviđeno u Sporazumu Pristupnogpartnerstva. Od 1998. godine, državekorisnice su do sada koristile 1.100 Twinningprojekata.Prioritetni zadatak administracijedr žave članice je da se obezbijede efektivnedugoročne promjene u administracijidržave praćene nadzorom EU eksperata,praktičara u implementacijipravne tekovine do nove države članice,zemlje pristupnice, zemlje kandidata ipotencijalnih kandidata. Svaki Twinningprojekt ima barem jednog stalnog twinningsavjetnika (RTA) i lidera projekta.RTA je iz administracije države članiceili odobrene od drugog tijela u državičlanici koji radi u državi koriscici, punoradno vrijeme za najmanje 12 mjeseciu odgovarajućoj instituciji zemlje partnerana implementaciji projekta. Liderprojekta je odgovoran za ukupni ishodi koordinaciju projekta. Njima pomažuplanirane i dobro organizovane posjetedrugih stručnjaka, organizovani treninzii obuke itd. koji će pratiti proces reformeprema ciljanim rezultatima.Jedan od Twining projekata u kojemje Ministarstvo finansija lider projekta je„Jačanje regulatornog i nadzornog okviraza finansijske institucije i tržišta”.Pa rtneri Crne Gore u ovom dijelu su:Na rodna banka Bugarske, Komisija zafi nansijsku superviziju Bugarske i Centralnabanka Kraljevine Holandije.Krajnji cilj ovog projekta, koji sadržitri komponente, odnosi se na jačanjekapaciteta Centralne banke, Komisije zahartije od vrijednosti i Agencije za osiguranje,kao i unapređenje regionalne ipr e kogranične saradnje između ostalih65

egulatornih i nadzornih institucija, sa posebnimosvrtom na domicilne nadzorneorgane međunarodnih banaka sa filijalamau Crnoj Gori. Posebna svrha projektaje transpozicija EU direktiva i najboljihpraksi na polju regulacije i nad zora finansijskihinstitucija i tržišta, jačanje kapacitetainstitucija za reguli sanje finansijskogsektora, sa osvrtom na sprečavanjepranja novca, finansijski kriminal, boljefunkcionisanje finansijskog i tržišta kapitala,kao i uvođenje i regulacija novih finansijskihinstrumena ta. Kao i brži ulazakCrne Gore u Evropsku uniju.Tri komponente navedenog projektasu:Komponenta 1: aktivnosti vezane zapodršku CBCG u bankarskoj supervizijii funkciji finansijske stabilnosti:Novi Zakon o bankama obezbeđuješirok okvir i principe visokog nivoa, ipo vjerava Centralnoj banci ovlašćenjadonošenje podzakonskih akata, koji seodnose na konkretne primjene aspekatazakona. Dakle, savjetodavna podrškai različiti oblici obuke će biti realizovanida daju podršku CBCG u pripremiodgovarajućih podzakonskih akata i razvojunovih procedura i uputstava za njihovuprimjenu, uključujući i:• Istraživanje o primjeni EU Direktiveo Finansijskom konglomeratu na karaktersupervizije po konsolidovanoj osnovi.• Pomoć u implementaciji najboljeprakse u oblasti sprijecavanja pranja novca• pomoć u jačanju operativnih mogućnosti u sektoru nadzora Central nebanke, sa usvajanjem relevantnih EU direktivai najboljih praksi i ujedno oja čatikapacitete za efikasniju saradnju sa nadzornimorganima bankarskog sektoradrugih zemaljaKomponenta 2: aktivnosti vezaneza podrsku Komisiji za hartije odvrijednostiSavjetodavna podrška i obuka će bitiobezbijeđena u sljedećim oblastima:• jačanja nadzornih kapaciteta Komisije(na primjer, na polju finansijskog izvještavanja),tj. razvijanje regulatornih inadzornih vještina• Pomoći prilikom usvajanja pravilatržišta u skladu sa EU regulativama• razvoja i implementacije strategijeza obuku potrošača, kako bi oni pri in vestiranju,što bolje razumjeli rizike i mogućnosti tržišta i donosili racionalnijeod lukeKomponenta 3. aktivnosti vezane zapodršku Agenciji za nadzor osiguranjaOva podrška će obuhvatiti:• uključivanje i implementacija svihrelevantnih djelova Acquis-a iz sektoraosiguranja prilikom obuke službenikaAge ncije• priprema priručnika za uspostavljanjeprocedura nadzora• organizaciju studijskih posjeta nadzornimorganima EU iz oblasti osiguranja.Projekat traje 18 mjeseci i njegovavrijednost je 1,2 miliona eura, što značida će istitucionalni kapaciteti korisnicabiti ojačani sa 630 dana obuke od strane76 eksperata Narodna banke Bugarske,Centralne banke Kraljevine Holandije iBugarske Komisije za finansijsku superviziju.Sa implementacijom ovog projektacrnogorski finansijski sistem će se ojačatii njegov regolatorni sistem biće dodatnoosnažen kroz uvođenje evropskeprakse. I na taj način će Crna Gora imatimogućnost biti ravnopravni član Evropskeunije i dio evropskog monetarnogsi stema.Nina Vukotić,savjetnik66

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reUputstvo za izradu završnihračuna potrošačkihjedinica za 2009. godinuStanimirka MijovićMarija PopovićDušanka RudovićMinistarstvo finansija - Državni trezorje, početkom novembra 2009. godine,izradilo i svim potrošačkim jedinicamaBudžeta Crne Gore dostavilo Uputstvoza izradu završnih računa potrošačkihje dinica za 2009. godinu, sledeće sadržine:Shodno odredbama tačke 118 Uputstvao radu Državnog trezora (»Službenilist CG«, broj 80/08 i 2/09) završnetransakcije u Glavnoj knjizi Trezora izvršavajuse na dan 31. decembra tekućegodine. Stoga je neophodno da:1) Državnom trezoru, najkasnije do25. decembra 2009. godine, potrošačkejedinice dostave zahtjeve za plaćanje napropisanim obrascima, prema utvrđenojproceduri ugovaranja obaveza, odnosnorezervisanja sredstava radi evidentiranjaistih u Glavnoj knjizi Trezora i stvaranjemogućnosti za blagovremeno plaćanjeobaveza, shodno prilivu sredstava naGlavni račun Državnog trezora. Takođe,potrošačke jedinice su u obavezi dado 31.12.2009. godine izvrše povraćajneutrošenih sredstava koja su podignutau gotovini ili uplaćena na računeakreditiva i druge račune (kartice),a služila su za blagajničko poslovanje.Prilikom ugovaranja obaveza i dostavljanja zahtjeva za plaćanje ne može seprekoračiti iznos odobren godišnjim planom,odnosno potrošačke jedinice sudužne da se uklapaju u dozvoljeni nivopotrošnje (odobrene varante) i namjenskokorišćenje sredstava. Rezervacije za kojenijesu podneseni zahtjevi za plaćanjena kraju godine se gase i ne mogu seprenijeti u narednu godinu. Eventualneugovorene obaveze za koje nijesu dostavljenizahtjevi za plaćanje imaće tretmanugovorene obaveze, koja će serealizovati u narednoj fiskalnoj godinipod uslovom da je taj izdatak planiranza narednu fiskalnu godinu (član 31 Zakonao budžetu - »Službeni list RCG«, br.40/01,44/01 i 71/05 i „Službeni listCG“, br. 12/07 i 53/09);2) Glavni službenik za finansije, nakonzatvaranja Glavne knjige Trezora, shodnotački 119 Uputstva o radu Državnog trezora,uporedi računovodstvene podatkesvoje potrošačke jedinice sa podacimaiz Glavne knjige Trezora i o eventualnimrazlikama obavijesti Državni trezor. Potrošačke jedinice vrše usaglašavanjepo da taka iz svojih poslovnih knjiga sapodacima iz Glavne knjige Trezora na osnovugodišnjih izvještaja Državnog trezorao izvršenim plaćanjima. Utvrđene razlikeće se otkloniti shodno instrukcijamaDržavnog trezora u zavisnosti od vrsteutvrđene razlike;3) Shodno odredbama tačke 120Uputstva o radu Državnog trezora, potrošačke jedinice koje vrše plaćanja posredstvompodračuna ili prelaznih računai koje, zbog tehničkih razloga ili vremena67

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.trajanja zakonom utvrđenih procedura,nijesu u mogućnosti da sredstva sa tihračuna prenesu krajnjem korisniku do31.12.2009. godine, da prenos sre d-stava izvrše najkasnije do isteka roka zapodnošenje godišnjih finansijskih iz vještaja(31.03.2010. godine). Ova obavezase ne odnosi na sredstva koja se nalazena prolaznim računima za rješavanjestambenih potreba državnih službenikai namještenika, a evidentirana su u Glavnojknjizi trezora kao izdatak i smatrajuse izdatkom zbog trajanja no rmativnopravne procedure dodjele ov ih sredstavakrajnjim korisnicima. Za sre dstva kojanijesu iskorišćena u tekućoj fiskalnojgodini do momenta predaje godišnjihfinansijskih izvještaja, korisnik je u obavezida o tome obavjesti Trezor koji imaobavezu da sačini poseban iz vje štaj oneutrošenim sredstvima i o to me obavjestiSkupštinu Crne Gore;4) Potrošačke jedinice o eventualnoneutrošenim sredstvima na podraču nima ili prolaznim računima do utv -rđenog roka obavijeste Državni tre zorradi korekcija u Glavnoj knjizi Trez ora,odnosno neophodno je iznos neutrošenihsredstava evidentiranih kao izdataku Glavnoj knjizi Trezora stornirati i evidentiratikao depozit. Tako formiranide poziti mogu se koristiti za plaćanjeobaveza isključivo na teret pozicija planiranihbudžetom za 2010. godinu;5) Potrošačke jedinice o utroškusredstava nakon isteka fiskalne godine,a do momenta isteka roka za podnošenjegodišnjih finansijskih izvještaja, Ministarstvufinansija - Državnom trezoru dostaveizjavu potpisanu od strane glavnogslužbenika za finansije da susre dstva namjenski utrošena u skladusa iskazanim izdacima u Glavnoj knjizitrezora. Izjava o načinu utroška sredstavanakon isteka fiskalne godine (Obrazac 6)daje se pod materijalnom, moralnom ikrivičnom odgovornošću;6) Potrošačke jedinice koje raspolažusa računima koji nijesu otvoreni u skladusa odredbama člana 12 Zakona o budžetui tač. 92 - 100 Uputstva o raduDržavnog trezora u obavezi su da shodnoodredbama tač. 104 i 105 Uputstva oradu Državnog trezora Ministarstvu finansijapodnesu zahtjev za njihovo gašenje.Sredstva sa tih računa se prenosena Glavni Državni račun trezora. Ukolikopostoji potreba za tim računima istetreba otvoriti prema odredbama citiranogzakona;7) Potrošačke jedinice koje su tokom2009. godine koristile donatorskasredstva koja nijesu planirana budžetomza 2009. godinu da, prilikom dostavljanjagodišnjih finansijskih izvještaja, dostaveposeban izvještaj koji će sadržati podatke:ko je donator, koliki je iznos i namjenadonacije, koliko je utrošeno sredstavatokom godine i u kojoj fazi jerealizacija donacije;8) Potrošačke jedinice najkasnijedo 31. januara 2010. godine Državnomtrezoru dostavljaju strukturu neizmirenihobaveza na dan 31.12.2009. godine pobudžetskim pozicijama;9) Potrošačke jedinice izvrše popisimovine i obaveza sa stanjem na dan31. 12.2009. godine. Podatke o popisuimovine (nabavna vrijednost, ispravkavri j ednosti i knjigovodstvena/fer tržišnavrijednost) koji obuhvata pokretnu i nepokretnu imovinu sistematizovanu pogrupama i sintetičkim kontima, shodnoPr avilniku o jedinstvenoj klasifikaciji računaza Budžet Republike, budžete vanbudžetskihfondova i budžete opština(»Službeni list RGC« broj 35/05, 37/05i 81/05) dostaviti Državnom Trezoru do31. marta 2010. godine. Za imovinu kojanema nabavnu vrijednost ili značajnoodstupa od tržišne vrijednosti obavezaje da se u skladu sa Međunarodnimračunovodstvenim sta ndardima za javnisektor izvrši procjenu po fer tržišnimvrije dnostima;10) Potrošačke jedinice izvrše provjerunamjenskog trošenja budžetskihsredstava, s obzirom da Državna revizorska institucija u Izvještaju o revizijiZavršnog računa Budžeta Crne Goreza 2008. godinu ukazuje da struktura rashoda koja je iskazana kodnekih potrošačkih jedinica ne odgovaraplaniranoj budžetskoj potroš nji, odnosnone korespondira sa budže tomiskazanim namjenama. Stoga smat ramoneophodnim da još jednom napomenemoda finansijski izvještaji treba dadaju istinit i objektivan prikaz prihoda irashoda potrošačke jedinice;11) Potrošačke jedinice urade idostave Izvještaj o realizaciji programskogbudžeta koji će sadržati detaljneanalize o realizaciji programskih ciljevai zadataka, a one potrošačke jedinicepreko kojih se realizuje kapitalni budžeturade i dostave i detaljan Izvještaj orealizaciji kapitalnog budžeta.Godišnje finansijske izvještaje za2009. godinu potrošačke jedinice dostavljajuMinistarstvu finansija - Državnomtrezoru, na obrascima koji su sastavnidio Pravilnika o načinu pripreme, sastavljanjai podnošenja godišnjih finan sijskihizvještaja budžeta, državnih fondova i jedinica lokalne samouprave(,,Slu žbeni list CG«, broj 21/09), koji sedaju u prilogu ovog akta.Odredbama člana 3 citiranog Pravilnikapropisan je rok za dostavljanjegodišnjih finansijskih izvještaja - 31. marttekuće godine za prethodnu go dinu, uzobavezu potrošačkih jedinica koje u svomsastavu imaju jedinice (insti tucije, centre,ustanove i sl.) da sa čine konsolidovanegodišnje izvještaje svoje potrošačkejedinice i dostave ih Ministarstvu finansija- Državnom trezoru.Godišnji finansijski izvještaji se pripremaju u skladu sa Međunarodnimra čunovodstvenim standardima za jav -ni sektor na gotovinskoj osnovi za finansijskoizvještavanje o novčanim tokovimai dostavljaju na obrascima:- Izvještaj o novčanim tokovima III i- Izvještaj o neizmirenim obavezama.Prilog:Obrazac 3 – Izvještaj o novčanim tokovimaIII (sa uputstvom za popunjavanje)Obrazac 4 – Izvještaj o neizmirenimoba vezama (sa uputstvom za popu njavanje)Obrazac 6 – Izjava o načinu utroškasredstava nakon isteka fiskalne godine(sa uputstvom za popunjavanje)68

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reObrazac 3IZVJEŠTAJ O NOVČANIM TOKOVIMA III Godina / Period (u €)rednibrojNOVČANI TOK-EKONOMSKA KLASIFIKACIJAPlanIzvršenje uuporednomperioduprethodnegodine1 2 3 4 51 Primici1.1 Opšti prihodi1.2 Namjenski prihodi1.3 Sopstveni prihodi1.4 Donacije1.5 KreditiI Ukupno primici (1.1+1.2+1.3+1.4+1.5)Izvršenje unavedenomperiodu tekućegodine2 Izdaci2.1 Tekući izdaci2.1.1 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca2.1.2 Ostala lična primanja2.1.3 Rashodi za materijal i usluge2.1.4 Tekuće održavanje2.1.5 Kamate2.1.6 Renta2.1.7 Subvencije2.1.8 Ostali izdaci2.2. Transferi za socijalnu zaštitu2.3.Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnomsektoru2.4. Kapitalni izdaci2.5. Pozajmice i krediti2.6. Otplata dugova2.7. RezerveII Ukupno izdaci (2.1 + 2.2 + 2.3 + 2.4 + 2.5 +2.6 +2.7)U __________________Lice odgovorno zasastavljanje izvještaja________________Ovlašćenolice___________UPUTSTVOZA POPUNJAVANJE IZVJEŠTAJA O NOVČANIM TOKOVIMA IIIU kolonu 3, kolonu 4 i kolonu 5 na strani primitaka unose se sledeći podaci:- redni broj 1.1 - opšti prihodi su redovna sredstva budžeta Crne Gore odnosno budžeta opštine koja koristi potrošačkajedinica- redni broj 1.2 - namjenski prihodi su prihodi koje ostvari budžet Crne Gore odnosno budžet opštine, a koje u skladu sazakonom koristi potrošačka jedinica za obavljanje određene djelatnosti- redni broj 1.3 - sopstveni prihodi su prihodi koje potrošačka jedinica ostvari komercijalnim vršenjem djelatnosti ili pružanjemusluga- redni broj 1.4 - donacije su prihodi ostvareni od donacija namijenjenih potrošačkoj jedinici- redni broj 1.5 - krediti (ostvareni prihodi za koje postoji obaveza njihovog vraćanja sa odgovarajućom naknadom/ka matom).69

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.U kolonu 3, kolonu 4 i kolonu 5 na strani izdataka unose se podaci koji su evidentirani na sljedećim kontima:- redni broj 2.1 kategorija 41- redni broj 2.1.1 grupa 411- redni broj 2.1.2 grupa 412- redni broj 2.1.3 grupa 413- redni broj 2.1.4 grupa 414- redni broj 2.1.5 grupa 415- redni broj 2.1.6 grupa 416- redni broj 2.1.7 grupa 417- redni broj 2.1.8 grupa 418- redni broj 2.2 kategorija 42- redni broj 2.3 kategorija 43- redni broj 2.4 kategorija 44- redni broj 2.5 kategorija 45- redni broj 2.6 kategorija 46- redni broj 2.7 kategorija 47Obrazac 4IZVJEŠTAJ O NEIZMIRENIM OBAVEZAMA Godina (u €)rednibrojOPISStanje obaveza na dan31.12. prethodne godine1 2 3 41 Obaveze za tekuće izdatke (1.1+1.2+1.3)1.1 Obaveze za bruto zarade i doprinose na teret poslodavca1.2 Obaveze za ostala lična primanja1.3 Obaveze za ostale tekuće izdatke2 Obaveze po transferima za socijalnu zaštitu3 Obaveze za transfere institucijama, pojedincima i kreditima4 Obaveze za kapitalne izdatke5 Obaveze po pozajmicama i kreditima6 Obaveze po osnovu otplate dugova7 Obaveze iz rezervi8 Stanje obaveza na kraju perioda (1+2+3+4+5+6+7)Stanje obaveza nakraju izvještajnogperiodaU ______________________Lice odgovorno zasastavljanje izvještaja_________________Ovlašćeno lice______________UPUTSTVO ZA POPUNJAVANJE IZVJEŠTAJA O NEIZMIRENIM OBAVEZAMAU kolonu 3 i kolonu 4 unose se podaci koji su evidentirani na sljedećim kontima:- redni broj 1 kategorija 21- redni broj 1.1 grupa 211- redni broj 1.2 grupa 212- redni broj 1.3 = grupa 213 + grupa 214 + grupa 215 + grupa 216+grupa 217 + grupa 218- redni broj 2 kategorija 22- redni broj 3 kategorija 23- redni broj 4 kategorija 24- redni broj 5 kategorija 25- redni broj 6 kategorija 26- redni broj 7 kategorija 2770

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reObrazac 6IZJAVA O NAČINU UTROŠKA SREDSTAVA NAKON ISTEKA FISKALNE GODINE (u €)Red.brojEko kodNaziv izdatkaStanje naračunu na dan31.12.200_godineUtrošena sredstvau periodu od 31.12.200_ godine do_____200_. godineStanje sredstavana računu na dan______200_ godine1 2 3 4 5 6= (4 -5)2 4111 Neto zarade3 4112 Porez na zarade4 4113 Doprinosi na teret zaposlenog5 4114 Doprinosi na teret poslodavca6 4115 Opštinski prirez7 4121 Naknada za topli obrok8 4122 Naknada za godišnji odmor9 4124 Naknada za stanovanje i odvojen život10 4125 Naknada za prevoz11 4126 Jubilarne nagrade12 4127 Otpremnine13 4128 Naknade skupštinskim poslanicima14 4129 Ostale naknade15 4131 Rashodi za materijal16 4132 Rashodi za službena putovanja17 4133 Rashodi za reprezentaciju18 4134 Rashodi za energiju19 4135 Rashodi za telefonske usluge20 4136 Rashodi za poštanske usluge21 4137 Bankarske usluge i negativne kursne razlike22 4138 Usluge prevoza23 4139 Ugovorene usluge24 4141 Tekuće održavanje javne infrastrukture25 4142 Tekuće održavanje građevinskih objekata26 4143 Tekuće održavanje opreme27 4151 Kamate rezidentima28 4152 Kamate nerezidentima29 4161 Zakup objekata30 4162 Zakup opreme31 4163 Zakup zemljišta32 4171 Subvencije za proizvodnju i pružanje usluga33 4181 Komunalne naknade34 4182 Kazne35 4183 Takse36 4184 Ostalo37 4211 Dječiji dodaci38 4212 Boračko-invalidska zaštita39 4213 Materijalno obezbjeđenje porodice40 4214 Porodiljska odsustva41 4215 Tuđa njega i pomoć42 4216 Ishrana djece u predškolskim ustaniovama43 4217 Izdržavanje štićenika u domovima71

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.44 4218 Ostala prava iz oblasti socijalne zaštite45 4222 Otpremnine za tehnološke viškove46 4311 Transferi javnim institucijama47 4312Transferi nevladinim organizacijama, političkimpartijama, strankama i udruženjima48 4313 Transferi pojedincima49 4411 Izdaci za infrastrukturu opšteg značaja50 4412 Izdaci za lokalnu infrastrukturu51 4413 Izdaci za građevinske objekte52 4414 Izdaci za uređenje zemljišta53 4415 Izdaci za opremu54 4416 Izdaci za investiciono održavanje55 4417 Izdaci za zalihe56 4511 Pozajmice i krediti nefinansijskim institucijama57 4513 Pozajmice i krediti pojedincima58 4515 Ostale pozajmice i krediti59 4611 Otplata hartija od vrijednosti i kredita rezidentima60 4612Otplata hartija od vrijednosti i kreditanerezidentima61 4622 Otplata garancija u inostranstvu62 4630 Otplata obaveza iz predhodnih godinaU K U P N OIzjavljujem pod moralnom i materijalnom odgovornosti da su navedeni podaci tačni.U _________ 200_. godine Glavni službenik za finansijeM. P. _____________________UPUTSTVO O POPUNJAVANJU IZJAVE O NAČINU UTROŠKA SREDSTAVA NAKON ISTEKA FISKALNE GODINEU kolonu 4 upisuju se podaci o stanju sredstava na podračunima ili prelaznim računima na kraju fiskalne godine po ekonomskojklasifikaciji, kako su evidentirani u Glavnoj knjizi trezora.U kolonu 5 upisuju se podaci o utrošenim sredstvima u periodu od kraja fiskalne godine do sastavljanja godišnjih finansijskihizvještaja po ekonomskoj klasifikaciji.U kolonu 6 upusuju se neutrošena sredstva na podračunima ili prelaznim računima na dan sastavljanja finansijskih izvještaja.Podaci u koloni 6 jednaki su razlici podataka iz kolone 4 i kolone 5.Stanimirka Mijović,samostalni savjetnik I,Dušanka Rudović,samostalni savjetnik I iMarija Popović,viši savjetnik II72

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reZakon o zaradamadržavnih službenikai namještenika(Sl. List RCG 27/04 i Sl. List CG 17/07, 27/08)Članom 1 Zakona o zaradama državnihslužbenika i namještenika pred viđenoje da državni službenik, odnosnonamještenik, ostvaruje pravo na zaradu,naknadu i druga primanja, na način i poduslovima utvrđenim ovim zakonom.Zavisno od složenosti, odgovornosti,značaja i uslova rada, zvanja utvrđenaZakonom o državnim službenicima inamještenicima razvrstavaju se u 38platnih razreda gdje je za svaki platnirazred utvrđen poseban koeficijenat.- Za osnovnu školsku spremupredviđeni su koeficijenti od 2,00 do2,86.- Za srednju školsku spremu koeficijentisu od 2,93 do 3,77.- Za višu školsku spremu koeficijentisu od 4,10 do 5,01.- Za visoku školsku spremu koeficijentisu od 5,20 do 7,15 za državneslužbenike i namještenike, a za rukovodeća,postavljena lica i starješine od7,15 do 9,90.Članom 14 Zakona predviđeno jeda Rješenja o fiksnom dijelu zara de zadržavne organe donosi ministar finansijana osnovu rješenja o raspoređivanju iliunapređenju u više zvanje, dok za drugeBosa Pavićevićdržavne organe Rješenje o fiksnom dijeluzarade do nosi starješina.Članom 21 Zakona predviđeno je daMinistarstvo finansija vodi centralnu evidencijuo zaradama državnih službenika,odnosno namještenika koja naročito obuhvata podatke o:Ličnosti - ime i prezime, JMB, zvanju,Olga Uskokovićkoeficijentu, varijabilnom dijelu zarade,dodatku na zaradu, naknadama zaradai naknadama troškova, radnom stažu idrpodatke.Nadzor nad sprovođenjem ovog zakonai drugih propisa o zaradama i naknadamadržavnih službenika i na mještenikavrši Ministarstvo finansija, prekoovlašćenog lica.73

Ministarstvo finansija svakodnevnodonosi nova rješenja o fiksnom dijeluzarade na osnovu rješenja o rasporedu,prerasporedu ili zasnivanju radnog odnosai Pravilnika o unutrašnjoj organizaciji isistematizaciji organa državne uprave.Po potrebi ostvaruje se saradnjasa Ministarstvom unutrašnjih poslovai javne uprave - Upravnom inspekcijomposebno kad se primijeti nepoštovanjezakonske procedure javnog oglašavanja,neispunjenje uslova sistematizacije idrugih uočenih propusta.Ministarstvo finansija kao prvostepeniorgan postupa po žalbama uloženimna rješenjima o fiksnom dijelu zarade.Ministarstvo finansija vrši obračunzarada za oko 3 900 službenika i funkcionerazaposlenim u organima državneuprave i u pravosudnim organima na nivouCrne Gore.Prate se i primjenjuju svi zakoni,po dzakonski akti i drugi propisi vezaniza ostvarivanje prava na zarade zaposlenih.Takođe se, prate i sprovode u sistemuza obračun zarada sve promjene vezaneza: Zakon o porezima na dohodak fizičkihlica, Zakon o doprinosima za obaveznosocijalno osiguranje, Zakon o zdravstvenomosiguranju, Zakon o penzijskom iinvalidskom osiguranju i Uputstva za njihovosprovođenje.Svakodnevno se pružaju informacije,sugestije i tumačenja vezane za navedenepropise, kao i prijem i kontrola zakonitostisvih mjesečnih platnih spiskovasa propratnom dokumentacijom zaslužbenike svih potrošačkih jedinica.Nakon blagovremenog unosa podatakau sistem, štampaju se platni spiskovikoji se šalju poštom prema bankamaširom Crne Gore za zaposlene koji primajuzaradu preko istih.Jednom godišnje štampaju se ana litičkekartice za svakog zaposlenog pojedinačno, koje sadrže (ime i prezime,je dinstveni matični broj, koeficijenat zvanja,minuli rad, redovan rad, prekovremenirad, dežurstva itd.).Jednom mjesečno za svakog službenika štampaju se obračunske listekoje sadrže podatke na osnovu kojih potrošačkejedinice popunjavaju mjese čnoobrasce OPD1 i godišnje obrasce OPD3,koje nakon toga dostavljaju Pore skoj upravii MONSTAT-u.Svakodnevno se po pojedinačnomzahtjevu dostavljaju podaci koji zaposlenimasluže za regulisanje prava iz radnogodnosa.Bosa PavićevićOvlašćeno službeno lice,Olga UskokovićSamostalni savjetnik I,Odjeljenje za obračun zarada74

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reBudžet Crne Goreza 2010. godinuPojava globalne ekonomske krize u četvrtom kvartalu 2008. godine, njen nastavak u 2009. godini i veći rast javne potrošnjeod strukturnih prihoda budžeta u prethodne dvije godine, determinisali su glavne pretpostavke za izradu budžeta 2010. godinu.Glavni indikatori privredne aktivnosti u vodećim svjetskim ekonomijama ukazuju da je ekonomija dotakla najnižu tačku ciklusa,što znači da se u narednom periodu očekuje blagi oporavak, međutim, nijesu isključeni ni dodatni šokovi koji mogu dovesti doponovnog pada globalne ekonomije, dok je stopa oporavka krajnje neizvjesna.Pri implementaciji mjera fiskalne politike u narednom periodu treba računati na približno isti nivo budžetskih prihoda u odnosuna procijenjene prihode 2009. godine, kao i nekoliko dodatnih faktora:1. uravnoteženje budžeta do 2012. godine;2. proces priključivanja EU;3. nastavak izgradnje autoputa Bar – Boljare i drugih infrastrukturnih projekata;4. socijalni program za zaštitu stanovništva najviše ugroženog posledicama ekonomske krize i dalje transformacije privrede.Procjena javne potrošnje u Crnoj Gori za 2010. godinu i srednjoročni okvir 2011-2013. godine zasnovani su na procijenjenimpodacima o kretanju BDP-a, podacima o kretanju javne potrošnje u periodu od 2006. do 2008. godine, ostvarenju javnepotrošnje za prvih devet mjeseci 2009. godine, inflaciji i procijenjenom negativnom uticaju globalne ekonomske krize na CrnuGoru. Osim toga, uzeti su obzir fiskalni efekti glavnih strukturnih reformi, kao i fiskalni uticaj izmjene zakonske regulative kojase odnosi na poreske stope i doprinose. Za 2010. godinu predviđa se blagi oporavak ekonomije, što će u velikoj mjeri zavisiti odzadovoljenja sledećih pretpostavki:• stabilizacija bankarskog sistema – konsolidacija bilansa bankarskog sektora, smanjenje procenta nenaplaćenih potraživanja,povećanje nivoa depozita i povratak kreditiranja privrede i domaćinstava;•nastavak pozitivnog trenda priliva stranih direktnih investicija;•oporavak vodećih indikatora crnogorske ekonomije, a to su: platni promet, promet u maloprodaji i indikatori bankarskogsektora.U sledećoj tabeli dat je makroekonomski i fiskalni okvir za 2010. godinu:Makroekonomski i fiskalni okvir (u % BDP-a)MakroekonomskipokazateljiFiskalnipokazatelji2010. PlanNominalni rast BDP-a 3.8Realni rast BDP-a 0.5Inflacija 2.0Uvoz 51.4Izvoz 33.6Deficit tekućeg računa 17.1Neto strane direktne I ostale investicije 15.4Domaći krediti 77.1Bankarski depoziti 52.3Javni prihodi 41.9Konsolidovana javna potrošnja 46.2Deficit/Suficit -4.3Kamate 1.0Primarni deficit/suficit -3.3Povećanje / smanjenje depozita -2.7675

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Planirana javna potrošnja u 2010. godini zasniva se na ciljevima ekonomske politike u 2010. godini kojima je predviđeno:• održavanje makroekonomske stabilnosti;• obezbjeđivanje održivog sistema javnih finansija;• unapređenje transparentnosti i kontrole trošenja javnih resursa;• stvaranje uslova za rasterećenje biznisa i smanjenje biznis barijera;• privlačenje stranih direktnih investicija.BUDŽET CRNE GORE I DRŽAVNIH FONDOVA U 2010. GODINIU sljedećoj tabeli dat je plan izvornih prihoda budžeta i državnih fondova i budžetske potrošnje sa finansiranjem u 2010. godiniu milionima eura i procentima projektovanog BDP-a za 2010. godinu:O P I SPlan 2010mil € % BDPIZVORNI PRIHODI BUDŽETA CRNE GORE 1164.89 36.39Porezi 746.27 23.31Porez na dohodak fizičkih lica 83.63 2.61Porez na dobit pravnih lica 49.58 1.55Porez na promet nepokretnosti 5.65 0.18Porez na dodatu vrijednost 398.86 12.46Akcize 149.89 4.68Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 48.87 1.53Ostali republički porezi 9.79 0.31Doprinosi 323.93 10.12Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 198.64 6.21Doprinosi za zdravstveno osiguranje 115.23 3.60Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 10.06 0.31Takse 22.04 0.69Naknade 32.45 1.01Ostali prihodi 33.36 1.04Primici od otplate kredita 6.84 0.21A (B+C) KONSOLIDOVANA BUDŽETSKA POTROŠNJA 1298.15 40.55B TEKUĆA BUDŽETSKA POTROŠNJA 1156.21 36.12Tekući izdaci 560.94 17.52Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 279.35 8.73Ostala lična primanja 25.85 0.81Rashodi za materijal i usluge 134.67 4.21Tekuće održavanje 29.14 0.91Kamate 32.14 1.00Renta 9.56 0.30Subvencije 43.62 1.36Ostali izdaci 6.61 0.21Transferi za socijalnu zaštitu 406.50 12.70Prava iz oblasti socijalne zaštite 58.71 1.83Sredstva za tehnološke viškove 5.42 0.17Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 321.00 10.03Ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 14.06 0.44Ostala prava iz oblasti zdravstvenog osiguranja 7.32 0.23Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 174.14 5.44Transferi javnim institucijama 152.99 4.78Transferi nevladinim organizacijama 3.52 0.1176

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reTransferi pojedincima 16.87 0.53Transferi opštinama 0.75 0.02Pozajmice i krediti 4.26 0.13Rezerve 10.37 0.32C KAPITALNI IZDACI 141.94 4.43Kapitalni budžet CG 120.80 3.77Kapitalni izdaci Tekućeg budžeta i Državnih fondova 21.14 0.66SUFICIT / DEFICIT -133.26 -4.16FINANSIRANJE 133.26 4.16Domaće finansiranje -84.52 -2.64Otplata dugova rezidentima 84.52 2.64Otplata glavnice rezidentima 17.84 0.56Otplata obaveza iz prethodnih godina 66.68 2.08Inostrano finansiranje 48.36 1.51Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 91.70 2.86Otplata glavnice nerezidentima 43.34 1.35Donacije 27.49 0.86Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 59.00 1.84POVEĆANJE/SMANJENJE DEPOZITA -82.93 -2.59Kod planiranja prihodne strane, uvedeno je praćenje osnovnih indikatora ekonomske aktivnosti, 20 indikatora iz četiri oblastise prati, na osnovu kojih se daju projekcije kretanja BDP. Takođe, rađene su detaljne analize u pokušaju odvajanja cikličnih odstru kturnih prihoda crnogorske ekonomije i na osnovu strukturnih prihoda urađena je projekcija prihoda za 2010. godinu. S obziromna veličinu naše ekonomije, dosta je teško izolovati kraktoročne efekte na prihode od stalnih.Konsolidovani izdaci budžeta Crne Gore u 2010. godini planirani su u iznosu od 1.298,15 mil. €, što čini 40,55% BDP-a.Tekuća budžetska potrošnja planirana je u iznosu od 1.156,21 mil. €, što čini 36,12% BDP-a. Posmatrano po ekonomskoj klasifikaciji,najveće učešće imaju transferi za socijalnu zaštitu – 406,50 mil. €, što čini 12,70% BDP-a, rashodi za bruto zarade –279,35 mil. € ili 8,73% BDP-a (s obzirom da se dio zarada evidentira pod transferima, prije svega, Fonda zdravstva, stvarni fondbruto zarada je u stvarnosti veći za oko 72 mil. €), transferi institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru - 174,14 mil. € ili5,44% BDP-a, Kapi talni budžet Crne Gore - 120,80 mil. € ili 3,77% BDP-a, kapitalni izdaci u tekućem budžetu i državnim fodovima21,14 mil. € ili 0,66% BDP-a i rashodi za materijal i usluge u iznosu 134,67 mil. € ili 4,21% BDP-a. Svi ostali budžetski rashodiplanirani su u iznosu od 160,47 mil. €, što čini 5,01% procijenjenog BDP-a za 2010. godinu.Zarade i penzije ključni su segmenti fiksnih odnosno mandatornih troškova budžeta Crne Gore koji su periodu 2006-2009.učestvovali sa izmedju 75 i 80% u konsolidovanim budžetskim izdacime zemlje. Kao što je razvidno iz tabele 3, prema rebalansubudžeta za 2009. godinu, 76% konsolidovanih izdataka unaprijed je definisano pravnom regulativom (opšti i građanski kolektivniugovori, zakoni i ugovorene obaveze)- zarade i ostala lična primanja, penzije, transferi za socijalnu zaštitu, transferi UniverzitetuCrne Gore, transferi političkim partijama, kamate, subvencije itd. To ukazuje da nosiocima ekonomske politike ostaje dosta maloprostora za diskrecione izdatke.Fiksna i diskreciona potrošnja budžeta Crne Gore, 2007 – 2009.O P I SOstvarenje 2007. Ostvarenje 2008. Rebalans 2009.mil. € % Učešća mil € % Učešća mil € % UčešćaKONSOLIDOVANI IZDACI 951.34 100.00 1272.03 100.00 1347.36 100.00FIKSNA POTROŠNJA 757.70 79.65 957.77 75.29 1025.69 76.13DISKRECIONA POTROŠNJA 193.64 20.35 314.26 24.71 321.67 23.87Radi uporedive analize sa prethodnim godinama u sledećoj tabeli su dati izdaci budžeta Crne Gore i državnih fondova zaperiod 2007-2010. godine, pri čemu su rashodi za materijal i usluge i kapitalni izdaci umanjeni su za onaj dio ovih izdataka kojise finansiraju iz međunarodnih donacija i pozajmica i kredita, kako bi se sagledao nivo budžetske potrošnje koji se finansira izopštih i namjenskih prihoda.77

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Tekući i kapitalni budžet CG 2007-2010.O P I S1. Tekući budžet i budžet državnihfondovaZavršni račun 2007.Završni račun2008.mil € % BDP mil € % BDP mil €Rebalans 2009. Plan 2010.%BDPmil €%BDP864.96 32.27 1191.48 38.61 1241.91 40.28 1149.12 35.90Bruto zarade i ostala lična primanja 283.61 10.58 376.45 12.20 391.29 12.69 384.87 12.02Ostala lična primanja 27.51 1.03 21.75 0.70 24.51 0.79 25.48 0.80Rashodi za materijal i usluge 135.26 5.05 158.32 5.13 167.44 5.43 164.61 5.14Tekuće održavanje 22.63 0.84 22.15 0.72 5.53 0.18 28.64 0.89Kamate 27.10 1.01 22.53 0.73 25.17 0.82 32.14 1.00Renta 4.92 0.18 8.36 0.27 9.66 0.31 9.42 0.29Subvencije 13.07 0.49 18.59 0.60 51.07 1.66 44.07 1.38Ostali izdaci 5.75 0.21 5.74 0.19 6.82 0.22 6.61 0.21Transferi za socijalnu zaštitu 298.51 11.14 346.54 11.23 419.75 13.62 406.86 12.71Prava iz oblasti socijalne zaštite 39.19 1.46 42.10 1.36 48.95 1.59 43.53 1.36Sredstva za tehnološke viškove 11.42 0.43 30.21 0.98 22.39 0.73 20.96 0.65Prava iz oblastiPIO 228.37 8.52 250.94 8.13 321.02 10.41 321.00 10.03Ostala prava iz oblasti zdravstva 19.54 0.73 23.29 0.75 15.60 0.51 21.38 0.67Transferi inst. Poj. NVO i javnom sektoru 55.41 2.07 74.76 2.42 74.49 2.42 30.75 0.96Kapitalni izdaci tekućeg budžeta i fondova 0.00 0.00 83.06 2.69 47.86 1.55 27.39 0.86Pozajmice i krediti 7.85 0.29 62.54 2.03 28.75 0.93 4.26 0.13Rezerve 10.84 0.40 12.44 0.40 14.07 0.46 9.50 0.302. Kapitalni budžet 82.20 3.07 73.37 2.38 112.76 3.66 86.01 2.69UKUPNO (1+2) 947.16 35.34 1264.85 40.99 1354.67 43.94 1235.13 38.59Iz tabele se vidi kako je u rast tekuće potrošnje u 2009. godini bila za 8% veća u odnosu na 2007. godinu, pri čemu jepovećanje gotovo ravnomjerno podijeljeno na sledeće tri kategorije; (i) zarade i druga lična primanja, (ii) transferi, i (iii) kapitalniizdaci Tekućeg budžeta, iako je rebalansom budžeta za 2009. godinu došlo je do značajnih korekcija na dolje u odnosu na prvobitnoplanirani budžet i to baš u tim stavkama.Budžetom za 2010 god. došla je do smanjenjja tekuće potrošnje za 4,3% BDP-a u odnosu na 2009. godinu i 2,7% u odnosuna 2008. godinu ili 92 miliona u odnosu na 2009. god. i 58 mil. eura u odnosu na 2008. godine. Deficit budžeta u 2010. godiniplaniran je u iznosu od 133,26 mil. €, što čini 4,16% BDP-a. Važno je napomenuti da je deficit budžeta, prije svega, vezanza realizaciju kapitalnog budžeta, a da se svega 0,28% BDP-a odnosi na finansiranje tekuće potrošnje, međutim tu treba imatiu vidu da je 24 mil. eura namijenjenog za održavanje putne i željezničke infrastrukture iz kapitalnog budžeta prešlo u tekućibudžet za 2010. god. Kapitalni budžet u 2010. god. je uzimajući u obzir ovu promjenu, finansiranjem projekata iz oblasti putneinfrastrukture sredstvima izvođača radova, uključujući i projekat autoputa Bar Boljare, otvaranjem kreditnih linija kod, prije svega,međunarodnih kreditnih institucija, značajno povećan u odnosu na prethodne godine.Budžetom za 2010 god. omugućava se normalno funkcionisanje rada svih potrošačkih jedinica, dok se sa druge straneuvažava realnost pada ekonomske aktivnosti što je prepoznato kroz deficit budžeta iznad mastrihtskog kriterijuma. Svako daljesmanjenje budžeta bi vjerovatno ugrozilo rad određenenog broja potrošačkih jedinica, uzrokovalo nelikvidnost u sistemu i sigurnodovelo do pada agregatne tražnje, koja je najznačajnija komponenta sa potrošne strane crnogorskog BDP-a. Budžetomse, takođe, ako se može uopšte govoriti o budžetu kao razvojnom instrumentu, stvara prostor za realizaciju niza značajnihinvesticionih projekata, koji će pružiti dobar osnov za dugoročni razvoj zemlje i ublažiti negativne efekte krize na sektorgrađevinarstva.78

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reFISKALNI RIZICIPri projektovanju makroekonomskih i fiskalnih indikatora uzeti su u obzir sledeći faktori, koji mogu da predstavljaju veći ilimanji rizik za javne finansije Crne Gore u 2010. godini:• Stanje u bankarskom sektoru; Iako je toku konsolidacija bilansa bankarskog sektora, a primjetni su i trendovi porastalikvidnosti, postepenog smanjenja procenta nenaplaćenih potraživanja i povećanje nivoa depozita, veoma je neizvjesno da li ćese ostvariti rast kreditiranja u 2010. godini, što bi bio definitivan signal da Crna Gora izlazi iz recesije.• Nastavak izloženosti crnogorske ekonomije eksternim šokovima; Kao mala otvorena ekonomija zemlja je veoma zavisnaod ekonomskih kretanja u njenoj okolini, prije svega, u zemljama EU, pa će sporo obnavljanje privrednog rasta u tim zemljamaimati odražaja i na makroekonomska i fiskalna kretanja u Crnoj Gori u narednoj godini. Prelivanje krize kroz trgovinske tokovedo sada se najviše osjetilo kroz smanjenje izvoza aluminijuma, usljed smanjene eksterne tražnje, smanjene proizvodnje aluminijumau Crnoj Gori, ali i drastične redukcije njegove cijene na međunarodnom tržištu. Pored trgovinskog kanala kriza se preliva ucrnogorsku ekonomiju i putem bankarskih kanala. U 2009. godini došlo je do značajne kontrakcije kreditne aktivnosti banaka(kao posljedica smanjenog pristupa domaćih banaka kapitalu i značajnog rasta njegove cijene), a taj trend bi se mogao nastavitii u 2010. godini.• Zavisnost zemlje od kretanja na međunarodnom turističkom tržištu; Međunarodno tržište turističkih usluga, a time i CrnaGora kao turistička destinacija, je veoma izloženo spoljnim uticajima. Ljetnja turistička sezona u 2009. godini bila je približnona nivou iz prethodne godine, uz približno isti broj turista i finansijske efekte. Kretanja u narednim godinama dominantno će bitideterminisana rastom globalne ekonomije i međunarodnog turističkog tržišta. Takođe, da bi se privukao značajniji broj turistaveće platežne moći potrebno je unaprijediti smještajne kapacitete i vanpansionsku ponudu, gdje je potrebna podrška bankarskogsektora. Ovaj rizik je uvećan sa viznom liberalizacijom za zemlje iz regiona - turisti iz Srbije, Makedonije i Crne Gore močiće samanje barijera i troškova da putuju u inostranstvo.• Neizvjesnost oporavka kompanija u sektoru teške industrije; Trenutne cijene aluminijuma i čelika na svjetskom tržištu neomogućavaju profitabilno poslovanje ovih kompanija, što im čak i na kratak rok ugrožava funkcionisanje. U toku je restrukturiranjeovih kompanija u cilju smanjenja troškova do nivoa koji bi mogao obezbijediti profitabilno poslovanje.• Smanjivanje javne potrošnje u 2010. godini u cilju obezbjeđenja održivosti sistema javnih finansija, imaće negativan efekatu vidu dodatne kontrakcije agregatne tražnje uslijed činjenice da javna potrošnja predstavlja značajan dio cjelokupne tražnje uCrnoj Gori.• Izdate garancije i druge implicitne obaveze države; Jedna od mjera podrške realnom sektoru pogođenom krizom bilo jeizdavanje garancija za odobrene kredite. Nagomilani dugovi privrednih subjekata će u slučaju nastavka negativnih kretanja urealnom sektoru povećati mogućnost aktiviranja izdatih garancija, što bi dodatno opteretilo izmirenje planiranih budžetskih izdataka,usljed porasta otplata duga.• Povećanje stope nezaposlenosti i sniženje zarada može povećati pritisak na socijalne transfere iz budžeta; Slično kao usvim drugim zemljama pogodjenim krizom realno je očekivati da će nastavak krize pratiti povećanje broja nezaposlenih, a to ćesamo po sebi povećati pritisak na socijalne transfere iz budžeta. Taj rizik bi mogao postati izuzetno snačajan u kontekstu eventuelnogprekida proizvodnje u nekim od najvećih industrijskih pogona.• Neizvjesnost predviđenih privatizacija; U skladu sa usvojenim planom i u 2010. godini predvidjena je realizacija privatizacijenekih od privrednih subjekata koje su još uvjek u vlastništvu države. Ipak, produžavanje sadašnje ekonomske i finansijske krizemože dovesti do određenih problema kod realizacije tih planova odnosno rokova u kojima bi one bile realizovane.Uzimajući u obzir gore navedene fiskalne rizike, kao i činjenicu da bi visok nivo javne potrošnje doveo do dužeg i sporijegoporavka crnogorske ekonomije, fiskalna politika je za naredni srednjegodišnji period definisala sledeće osnovne ciljeve i usmerenja:• Uspostavljivanje održivog sistema javnih finansija kroz definisanje fiskalnih „sidara“ i pravila. Glavna fiskalna sidra u periodudo 2012. godine sadržana u „baznome scenariju“ su: smanjenje tekuće potrošnje i državnog duga na ispod 35%; balansiranibudžet u 2012; ograničavanje rasta fonda zarada i subvencija kroz istvremeno smanjivanje učešća mandatornih troškova, konstantankapitalni budžet na nivou od oko 3.5% BDP i mogućnost finansiranja kapitalnih projekata kroz modele privatno javnogpartnerstva, strukturni prihodi treba da pokrivaju tekuću potrošnju i najmanje 50% kapitalnog budžeta, dok bi nakon stabilizovanjaekonomske situacije budžetski saldo bi trebao ići u suficit na na nivou od oko 2% BDP-a. Na taj način, tekuća javna potrošnjabi se poslije 2012. godine kretala ka nivou od oko 30% BDP-a, dok bi dug išao ispod tog nivoa.• Završetak reformi na prihodnoj strani javnih finansija započetih u 2007. godini; Reforme koje se odnose na snižavanjestopa poreza na dohodak fizičkih lica započete u 2007. godini biće završene 2010. godine čime će Crna Gora mjereno po ovomparametru postati najkonkurentnija u regionu. Posle snižavanje stope poreza na dohodak fizičkih lica na 12% u 2009. godini onabi u 2010. godini trebalo da bude snižena na konačnih 9%. Ova mjera značajno utiče na stvaranje stimulativnijeg okvira za razvoj79

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.privatnog preduzetništva i povećanje konkurentnosti, kao i smanjenje zaposlenosti u okviru „sive ekonomije“ i uvođenje u legalnetokove. Istovremeno će doći do smanjenja stope doprinosa na teret poslodavca sa 14,5% u 2009. godini na 10% u 2010. godini.Smanjenje navedene stope u značajnoj mjeri utiče na rasterećenje obaveza poslodavaca, smanjenje biznis barijera i povećanjekonkurentnosti.• Nastavak reformi javne potrošnje usmjerenih u stvaranje stimulativnog ekonomskog ambijenta; U periodu 2010 – 2012biće nastavljene fiskalne i strukturne reforme sistema javne potrošnje usmjerene u stvaranje stimulativnog ekonomskog ambijenta.To će biti ostvareno kroz nastavak smanjenja poreskih opterećenja i eliminisanje biznis barijera, čime će se obezbijeditikonkurentnost ekonomije i dodatno privlačenje direktnih stranih investicija.• Uspostavljivanje održivog zdravstvenog i penzijskog sistema; Kroz integrisanje u sistem državnog Trezora od 2010. godine daljeprimici i izdaci Fonda PIO i Fonda za zdravstveno osiguranje biće evidentirani i procesuirani preko državnog trezora. Na taj načinpoboljšaće se transparentost budžeta i kontrola trošenja budžetskih sredstava, a istovremeno i likvidnost. Istovremeno, u toku jetransformacija Fonda za razvoj, koji će od 2010. godine funkcionisati kao državni investicioni fond, i neće biti potrošačka jedinica.Kod ostvarivanja tih ciljeva i usmerenja koristiće se i sljedeće mjere odnosno instrumenti ekonomske, a posebno fiskalnepolitike:(i) stvaranje uslova za fleksibilniju poziciju Vlade u kreiranju budžetske potrošnje, prije svega, kroz smanjenje mandatornihobaveza u odnosu na diskrecionu potrošnju, (ii) vođenje stroge politike zapošljavanja u vidu racionalizacije broja zaposlenihi korišćenja internih transfera (zakonska mogućnost prelaska zaposlenog iz jedne potrošačke jedinice u drugu), (iii) prikazivanjetransfera po ekonomskoj klasifikaciji što će poboljšati kontrolu i unaprijediti transparentnost trošenja javnih resursa, (iv)utvrđivanje metodologija i procedura za definisanje osnovnih makroekonomskih i fiskalnih indikatora, kao što su na primjernivo tekuće i kapitalne potrošnje, deficit i javni dug, (iv) korištenje jednokratnih prihoda budžeta, prije svega, za prijevremenuotplatu duga nastalog u 2009. i 2010. godini, a u određenim slučevima i za jednokratne isplate troškova za tehnološke viškoveili prekvalifikacije radne snage, (v) upotreba pretpristupnih fondova EU – IPA fondova, pri čemu su Crnoj Gori kao potencijalnomkandidatu u periodu 2011-2012 biti na raspolagu godišnje korišćenje do nivoa od oko 33 mil. €, (vi) povećanje tekuće potrošnjesamo za razvojne projekte, uz istovremeno ukidanje neracionalnih programa javne potrošnje.Krizni scenarioZa razliku od budžetskog scenarija, „krizni scenario” bazira se na makroekonomskim projekcijama, prema kojima će se i u2010. godini nastaviti trend pada BDP-a odnosno da će stopa privredng rasta biti negativna i to na nivou od -2% Potrebno jenaglasiti da bi do realizacije „kriznog scenarija“ moglo pod uslovima istovremene realizacije negativnih trendova o kojim je bilogovora u dijelu posvećenom fiskalnim rizicima.Krizni scenario u tabeli pokazuje koliko brzo može doći do pogoršanja fiskalnih pokazatelja u slučaju manje povoljnih uslovaod datih u osnovnom scenariju i zašto fiskalna politika treba da ostane konzervativna.Makroekonomski i fiskalni okvir (u % BDP-a) scenario -2%MakroekonomskipokazateljiFiskalnipokazatelji2010.Projekcija2011.Projekcija2012.Projekcija2013.ProjekcijaNominalni rast BDP-a 1.9% 6.1% 7.6% 8.0%Realni rast BDP-a -2.0% 3.0% 4.5% 4.0%Inflacija 2.0% 3.0% 3.0% 3.5%Uvoz 50.9% 52.0% 52.9% 53.5%Izvoz 33.2% 33.7% 34.1% 35.0%Deficit tekućeg računa 15.9% 15.9% 16.0% 16.0%Neto strane direktne I ostale investicije 15.9% 16.8% 16.9% 16.0%Domaći krediti 77.7% 76.1% 77.8% 78.0%Bankarski depoziti 52.6% 54.1% 54.1% 54.6%Javni prihodi 40.2 40.3 39.4 38.1Konsolidovana javna potrošnja 46.0 43.5 41.1 38.7Deficit/Suficit -5.8 -3.2 -1.7 -0.6Kamate 1.04 1.04 1.03 0.96Primarni deficit/suficit -4.8 -2.2 -0.6 0.3Povećanje / smanjenje depozita -4.28 -2.1 -1.62 -1.4380

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reNa bazi makroekonomskih indikatora izrađen je i fiskalni „krizni scenario“ čiji su osnovni indikatori predstavljeni u donjemdijelu tabele 7, dok je u tabeli 8 prikazan „krizni scenario” javnih finansija Crne Gore za period 2010-2012. Scenario je zasnovanna realnoj stopi rasta BDP-a od -2,0% u 2010. godini, 3,0% u 2011. godini te 4,5% u 2012. godini.O P I SProjekcija 2010mil € % BDPIZVORNI JAVNI PRIHODI 1285.74 40.41Porezi 781.39 24.56Doprinosi 307.73 9.67Takse 30.11 0.95Naknade 110.02 3.46Ostali prihodi 49.65 1.56Primici od otplate kredita 6.84 0.22KONSOLIDOVANA JAVNA POTROŠNJA 1472.29 46.27TEKUĆA JAVNA POTROŠNJA 1246.31 39.17Tekući izdaci 624.66 19.63Transferi za socijalnu zaštitu 407.21 12.80Transferi instit. pojed. NVO i javnom sektoru 197.44 6.20KAPITALNI IZDACI 225.98 7.10Pozajmice i krediti 4.48 0.14Rezerve 12.52 0.39SUFICIT / DEFICIT -186.55 -5.84FINANSIRANJE 186.55 5.84Domaće finansiranje -101.23 -3.18Inostrano finansiranje 56.66 1.78Donacije 20.77 0.65Prihodi od privatizacije ili depoziti 73.22 2.30POVEĆANJE/SMANJENJE DEPOZITA -137.14 -4.31Smanjeni nivo javnih prihoda rezultirao bi deficitom javne potrošnje od 5,83% BDP-a. Očekivani nivo primitaka ne bi biodovoljan za finansiranje izdataka, što bi dovelo do povlačenja i korišćenja sredstava državnih depozita u iznosu od 4,3% BDP.Pretpostavka ovog scenarija je da neće doći do značajnijeg smanjenja budžetske potrošnje već će visok nivo budžetskog deficita(4-6% BDP-a) biti finansiran pozajmicama iz inostranih izvora i korišćenjem državnih depozita, što bi dovelo do značajnogpovećanja inostranog zaduženja. Ne postoje depoziti države kojima bi se finansirao ovakav deficit, javni dug bi značajno porastao ipostao opterećenje u narednom periodu. Osim toga, bile bi ugrožene pretpostavke o makroekonomskoj stabilnosti i obaveze kojesmo preuzeli u sklopu evropskih i evro-atlanskih integracija. U slučaju odvijanja ovakvog makroekonomskog scenarija, a u ciljuobezbjeđivanja održivog funkcionisanja sistema javnih finansija, bilo bi neophodno implementirati sledeće mjere:• Implementiranje dodatnih mjera štednje koje se tiču tekuće potrošnje (shodno članu 5 Zakona o budžetu Crne Gore za2010. godinu) - prema ostvarenim uštedama u 2009. godini, projektuju se moguće uštede u iznosu do 20 mil. €.• Dalje smanjenje fonda zarada, putem racionalizacije javne uprave ili smanjenje bruto zarada. Tu postoji značajan prostor zasmanjenje, ali je ograničen Opštim kolektivnim ugovorom, koji bi bio predmet pregovora sa Sindikatom.• Smanjenje diskrecione potrošnje – smanjenjem kapitalnog budžeta CG; Prema ostvarenjima iz prethodnih godina, mogućeje očekivati smanjenje kapitalnog budžeta za 30 mil €.• Preispitivanje poreske politike, u smislu povećanja poreskih stopa da bi se povećali izvorni prihodi budžeta CG i lokalnihsamouprava; Povećanje poreske stope Poreza na dodatnu vrijednost za 1 procentni poen izazvalo bi dodatno povećanje prihodau iznosu od 20 mil €. Dalje povećanje akciza za gorivo za 0,05 €/ litru, dovelo bi do povećanja akciza od oko 15 mil. €.Radovan Živković, samostalni savjetnik IVladislav Karadžić, samostalni savjetnik IIva Vuković, viši savjetnik81

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Realizacija javne potrošnjena lokalnom nivou zaperiod januar - septembar2009. godineGordana RadovićSnežana MugošaI - OSTVARENI PRIHODIUkupno ostvareni prihodi budžeta opština (21) za period januar-septembar 2009. godine iznose 197,7 mil. € (pros. mjes.21,97 mil. €) i u odnosu na isti period prethodne godine (237,2 mil. €), smanjeni su za 16,65%. Od ukupno ostvarenih prihoda, natekuće prihode (lokalne prihode, ustupljene prihode, prihode iz Egalizacionog fonda i uslovne dotacije) odnosi se 128,2 mil. €, ana ostale prihode (prihode od prodaje imovine, donacije, kreditna sredstva i pozajmice, sredstva prenešena iz prethodne godine,subvencije od budžetskih korisnika) 69,5 mil. €. U strukturi prihoda, prihodi lokalnog karaktera (lokalni porezi, takse, naknade iostali lokalni prihodi) učestvuju sa 48,15%, ustupljeni prihodi sa centralnog nivoa (porez na dohodak fizičkih lica, porez na prometnepokretnosti, koncesione i druge naknade za korišćenje prirodnih dobara i godišnja naknada pri registraciji drumskih motornihvozila, traktora i priključnih vozila) 9,44%, sredstva Egalizacionog fonda 6,90%, uslovne dotacije 0,34% i ostali prihodi 35,17%.U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih prihoda budžeta opština za period januar- septembar 2009. godine, poizvorima:82

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reu €R.B Opštine Lokalni prihodiUstupljeniprihodiEgalizacioni fondUslovnedotacijeOstali prihodiUkupno(3 do 7)1 2 3 4 5 6 7 8 91. Andrijevica 193.729 72.075 534.661 86.247 886.712 0,452. Bar 7.849.988 1.372.739 10.347.209 19.569.936 9,903. Berane 1.145.481 356.131 1.958.252 64.000 1.059.561 4.583.425 2,324. Bijelo Polje 2.269.847 426.115 2.294.640 5.911.874 10.902.476 5,515. Budva 22.151.803 1.999.347 5.795.682 29.946.832 15,146. Danilovgrad 981.769 273.068 885.756 100.000 1.657.894 3.898.487 1,977. Žabljak 354.881 157.807 312.155 32.906 649.201 1.506.950 0,768. Kolašin 1.435.585 130.941 488.307 150.000 804.756 3.009.589 1,529. Kotor 5.498.818 1.171.158 5.940.020 12.609.996 6,3810. Mojkovac 406.988 114.406 863.113 314.305 1.698.812 0,8611. Nikšić 5.007.570 1.476.461 1.392.431 79.000 4.170.327 12.125.789 6,1312. Plav 685.386 120.261 922.388 99.158 1.827.193 0,9213. Plužine 1.294.993 212.591 227.445 2.260.284 3.995.313 2,0214. Pljevlja 4.098.571 786.835 693.538 1.340.872 6.919.816 3,5015. Podgorica 28.486.500 6.371.554 26.340.028 61.198.082 30,9516. Rožaje 952.069 302.585 1.257.254 181.000 33.537 2.726.445 1,3817. Tivat 2.782.488 647.095 1.169.187 4.598.770 2,3318. Ulcinj 1.766.403 498.546 473.944 625.451 3.364.344 1,7019. Herceg Novi 5.985.218 1.834.831 118.724 7.938.773 4,0120. Cetinje 1.806.896 322.722 804.331 57.600 582.569 3.574.118 1,8121. Šavnik 63.482 25.795 531.018 247.753 868.048 0,44UKUPNO 95.218.465 18.673.063 13.639.233 664.506 69.554.639 197.749.906 100,00% 48,15 9,44 6,90 0,34 35,17 100,00%1. Lokalni prihodi budžeta opštinaLokalni prihodi budžeta opština za period januar - septembar 2009. godine iznose 95,2 mil. € (pros. mjes. 10,6 mil.€) iu odnosu na isti period prethodne godine (125,6 mil. €), smanjeni su za 24,20%. Od navedenog iznosa, na lokalne fiskalneprihode (poreze, takse i naknade) odnosi se 87,59%, a na ostale lokalne prihode (novčane kazne i kamate, prihode koje svojomdjelatnošću ostvare opštinski organi i službe i ostale prihode) 12,41%.Ostvareni lokalni fiskalni prihodi opština za izvještajni period iznose 83,4 mil. € (pros. mjes. 9,3 mil. €). U strukturi prihodapo ovom osnovu, najveće učešće odnosi se na naknadu za uređivanje građevinskog zemljišta (49,96%), porez na nepokretnosti(15,93%), prirez porezu na dohodak fizičkih lica (13,37%), koji čine 79,26% lokalnih prihoda fiskalnog karaktera. Opštine su poosnovu ostalih lokalnih prihoda, za izvještajni period ostvarile 11,8 mil. € (pros. mjes. 1,3 mil. €).U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih lokalnih prihoda budžeta opština za period januar-septembar 2009. godine, poizvorima:u €Redni broj Opština Lokalni fiskalni prihodi Ostali lokalni prihodi Ukupno (3+4) %1 2 3 4 5 61 Andrijevica 185.724 8.005 193.729 0,202 Bar 6.485.033 1.364.955 7.849.988 8,243 Berane 1.087.632 57.849 1.145.481 1,204 Bijelo Polje 1.609.159 660.688 2.269.847 2,385 Budva 20.677.823 1.473.980 22.151.803 23,266 Danilovgrad 811.971 169.798 981.769 1,037 Žabljak 281.080 73.801 354.881 0,378 Kolašin 1.244.392 191.193 1.435.585 1,519 Kotor 4.404.520 1.094.298 5.498.818 5,7783

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.10 Mojkovac 331.625 75.363 406.988 0,4311 Nikšić 4.922.554 85.016 5.007.570 5,2612 Plav 488.472 196.914 685.386 0,7213 Plužine 1.237.395 57.598 1.294.993 1,3614 Pljevlja 2.735.902 1.362.669 4.098.571 4,3015 Podgorica 26.518.257 1.968.243 28.486.500 29,9216 Rožaje 881.836 70.233 952.069 1,0017 Tivat 2.570.440 212.048 2.782.488 2,9218 Ulcinj 1.609.071 157.332 1.766.403 1,8719 Herceg Novi 4.632.373 1.352.845 5.985.218 6,2920 Cetinje 641.492 1.165.404 1.806.896 1,9021 Šavnik 46.374 17.108 63.482 0,07UKUPNO 83.403.125 11.815.340 95.218.465 100,00% 87,59 12,41 100,002. Ustupljeni prihodi budžeta opštinaBudžeti opština (21) su, po osnovu ustupljenih poreza i naknada, za period januar - septembar 2009. godine ostvarili 18,7mil. € (pros. mjes. 2,1 mil. €) i u odnosu na isti period prethodne godine (27,5 mil. € ), smanjeni su za 32,00%. U strukturiustupljenih prihoda, porez na dohodak fizičkih lica učestvuje sa 47,90%, porez na promet nepokretnosti 33,72%, koncesionei druge naknade za korišćenje prirodnih dobara 11,89% i godišnja naknada pri registraciji drumskih motornih vozila, traktora ipriključnih vozila 6,49%.U narednoj tabeli daje se pregled ustupljenih prihoda budžeta opština za period januar - septembar 2009. godine, po vrstamaprihoda:u €Red.brojOpštinaPor. na doh.fiz.licaPorez napromet nepokr.Konces. nak. zakor.prir.dob.God. nak.pri reg.mot.voz.Ukupno(3 do 6)1 2 3 4 5 6 7 81 Andrijevica 17.986 10.910 38.157 5.022 72.075 0,392 Bar 457.371 731.785 80.987 102.596 1.372.739 7,353 Berane 184.146 28.923 93.941 49.121 356.131 1,914 Bijelo Polje 244.038 34.286 73.458 74.333 426.115 2,285 Budva 526.500 1.421.805 51.042 1.999.347 10,716 Danilovgrad 131.439 67.565 48.981 25.083 273.068 1,467 Žabljak 29.925 61.920 60.798 5.164 157.807 0,848 Kolašin 61.635 12.317 46.870 10.119 130.941 0,709 Kotor 420.745 562.192 96.622 91.599 1.171.158 6,2710 Mojkovac 52.198 1.965 23.912 36.331 114.406 0,6111 Nikšić 957.305 93.768 316.831 108.557 1.476.461 7,9112 Plav 68.463 9.722 42.076 120.261 0,6413 Plužine 42.422 601 168.931 637 212.591 1,1414 Pljevlja 342.974 59.949 329.386 54.526 786.835 4,2115 Podgorica 4.280.456 1.157.373 542.228 391.497 6.371.554 34,1216 Rožaje 87.575 19.759 121.979 73.272 302.585 1,6217 Tivat 171.813 403.647 37.530 34.105 647.095 3,4718 Ulcinj 138.520 309.463 11.937 38.626 498.546 2,6719 Herceg Novi 480.721 1.263.540 21.217 69.353 1.834.831 9,8320 Cetinje 235.482 37.227 7.050 42.963 322.722 1,7321 Šavnik 13.023 7.282 5.490 25.795 0,14UKUPNO 8.944.737 6.295.999 2.219.423 1.212.904 18.673.063 100,00% 47,90 33,72 11,89 6,49 100,00%84

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re3. Egalizacioni fondOpštinama je u periodu januar - septembar 2009. godine iz sredstava Egalizacionog fonda doznačeno 13,6 mil. € (prosječnomjesečno 1,5 mil. €), što čini 68,69% planiranih sredstava po tom osnovu za 2009. godinu (19,8 mil. €). Najveće učešće uraspoređenim sredstvima po navedenom osnovu imaju opštine: Bijelo Polje, Berane, Nikšić i Rožaje, na koje se odnosi preko 50%raspoređenih sredstava za navedeni period.4. Uslovne dotacijeBudžetom Crne Gore za 2009. godinu, na ime uslovnih dotacija, za realizaciju investicionih projekata iz oblasti komunalneinfrastrukture, opštinama je opredijeljeno 901.900 €. Ova sredstva su, Odlukom Vlade, odobrena opštinama: Andrijevici (45.110€), Beranama (64.030 €), Bijelom Polju (64.030 €), Danilovgradu (100.000 €), Žabljaku (44.820 €), Kolašinu (150.000 €),Nikšiću (64.030 €), Plavu (57.630 €), Pljevljima (32.020 €), Rožajama (181.000 €), Ulcinju (41.600 €) i Cetinju (57.630 €).Zaključno sa 30.09.2009. godine, sredstva po osnovu uslovnih dotacija doznačena su opštinama: Kolašin, Rožaje, Danilovgrad,Žabljak, Berane, Nikšić i Cetinje.5. Ostali prihodi budžeta opštinaOpštine su, po osnovu ostalih prihoda (prihodi od prodate imovine, prenesena sredstva iz prethodne godine, donacije,subvencije i ostali transferi, pozajmice i krediti) za period januar - septembar 2009. godine, ostvarile 69, 6 mil. € (prosječnomjesečno 7,7 mil. €), što u odnosu na isti period prethodne godine (66,9 mil. €), čini povećanje od 4,04%. U strukturi prihodapo navedenom osnovu, na prenesena sredstva iz prethodne godine odnosi se 57,88%, pozajmice i kredite 19,93%, prihode odprodate imovine 15,05%, donacije 5,49% i subvencije i ostale transfere 1,65%.U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih ostalih prihoda budžeta opština za period januar - septembar 2009. godine.u €R.BNaziv opštinePrihodi odprodateimovineDonacijePozajmicePrenes. sred.iz preth.god.Subvencije i ostalitransferiUkupno(3 do 7)%1 2 3 4 5 6 7 8 91. Andrijevica 10.000 76.247 86.247 0,122. Bar 140.000 10.207.209 10.347.209 14,883. Berane 34.189 490.541 55.851 478.980 1.059.561 1,524. Bijelo Polje 2.024 2.915.000 2.963.809 31.041 5.911.874 8,505. Budva 1.629.816 4.044.000 121.866 5.795.682 8,336. Danilovgrad 153.479 1.504.415 1.657.894 2,387. Žabljak 293.486 170.000 185.715 649.201 0,938. Kolašin 795.000 9.756 804.756 1,169. Kotor 105.466 5.343.502 491.052 5.940.020 8,5410. Mojkovac 9.486 178.184 126.635 314.305 0,4511. Nikšić 46.685 254.000 3.705.400 164.242 4.170.327 6,0012. Plav 20.000 60.607 18.551 99.158 0,1413. Plužine 20.000 1.000 2.239.284 2.260.284 3,2514. Pljevlja 105.600 1.000.000 235.272 1.340.872 1,9315. Podgorica 8.072.912 18.182.367 84.749 26.340.028 37,8716. Rožaje 33.537 33.537 0,0517. Tivat 24.700 1.144.487 1.169.187 1,6818. Ulcinj 26.090 248.500 350.403 458 625.451 0,9019. Herceg Novi 37.750 80.974 118.724 0,1720. Cetinje 21.285 455.000 32.546 73.738 582.569 0,8421. Šavnik 768 62.190 184.795 247.753 0,36UKUPNO 10.465.583 3.822.038 13.863.250 40.256.240 1.147.528 69.554.639 100,00% 15,05 5,49 19,93 57,88 1,65 100,0085

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.II - IZVRŠENJE RASHODA LOKALNE SAMOUPRAVE ZA PERIOD JANUAR - SEPTEMBAR 2009. GODINEUkupni izdaci lokalne samouprave za period januar - septembar 2009. godine planirani su u iznosu od 322,68 mil. €, dokje ukupno izvršenje opštinskih budžeta za navedeni period 186,58 mil. €, što čini 57,82% izvršenja u odnosu na plan za periodjanuar - septembar 2009. godine i 41,21% izvršenja u odnosu na plan za 2009. godinu.Najveće izvršenje budžeta je kod opštine Bijelo Polje – 96,48%, Glavnog grada Podgorica 91,90 i opštine Plav – 80,23% uodnosu na plan za navedeni period.Najniži stepen izvršenja u odnosu na plan za januar-septembar 2009. godine je kod opštine Ulcinj - 27,32% i svega 20,40%u odnosu na plan za 2009. godinu.OpštinaPlan za period01.01.2009.-31.09.2009.Izvršenje za period01.01.2009.- 0.09.2009.% izvršenja u odnosu na planza navedeni periodAndrijevica 1.18 0.78 66.50Bar 33.46 19.25 57.54Berane 2.75 1.98 72.17Bijelo Polje 11.30 10.90 96.48Budva 80.86 29.94 37.02Danilovgrad 4.70 3.05 64.91Herceg Novi 16.25 7.69 47.30Kolašin 4.40 3.01 68.37Kotor 19.72 11.53 58.49Mojkovac 3.12 1.59 50.89Nikšić 28.81 12.11 42.03Plav 2.22 1.78 80.23Plužine 3.17 2.15 67.92Pljevlja 16.73 7.25 43.36Podgorica 62.87 57.77 91.90Rožaje 4.14 2.62 63.45Tivat 5.93 4.16 70.22Ulcinj 12.17 3.32 27.32Cetinje 5.73 3.56 62.15Šavnik 0.99 0.66 67.18Žabljak 2.21 1.46 65.89UKUPNO 322.68 186.58 57.82Konsolidovani izdaci opština u periodu januar - septembar 2009. godine iznosili su 158,78 mil. €. U strukturi izdataka najvećeje učešće kapitalnih izdataka, koji su izvršeni u iznosu od 80,98 mil. €.Bar

NikšićU sledećoj tabeli dat je pregled konsolidovanih i ukupnih izdataka (u mil. €) za period januar-septembar 2009. godine poopštinama i vrstama izdataka:OpštinaKonsolidovani izdaciTekućirashodiKapitalniizdaciTransferiOstaliizdaciKonsolid.izdaci% BDP-aOtplatadugovaUkupniizdaciAndrijevica 0.31 0.25 0.20 0.01 0.77 0.02 0.01 0.78Bar 3.01 12.85 3.19 0.13 19.17 0.62 0.08 19.25Berane 0.70 0.73 0.23 0.06 1.72 0.06 0.26 1.98Bijelo Polje 1.77 4.92 1.69 0.21 8.59 0.28 2.31 10.90Budva 3.94 8.09 2.15 0.14 14.34 0.47 15.60 29.94Danilovgrad 1.51 0.52 0.96 0.00 2.98 0.10 0.07 3.05Herceg Novi 4.63 1.37 0.72 0.24 6.95 0.23 0.73 7.69Kolašin 1.09 0.63 0.29 0.00 2.01 0.07 1.00 3.01Kotor 4.42 5.25 1.26 0.19 11.12 0.36 0.42 11.53Mojkovac 0.74 0.60 0.11 0.06 1.51 0.05 0.08 1.59Nikšić 4.82 0.75 1.59 0.87 8.02 0.26 4.09 12.11Plav 0.75 0.45 0.31 0.02 1.54 0.05 0.25 1.78Plužine 0.48 1.38 0.24 0.03 2.13 0.07 0.02 2.15Pljevlja 3.67 2.66 0.58 0.06 6.97 0.23 0.28 7.25Podgorica 13.43 36.99 6.51 0.47 57.39 1.86 0.38 57.77Rožaje 1.01 0.86 0.58 0.01 2.47 0.08 0.16 2.62Tivat 1.56 1.62 0.84 0.04 4.07 0.13 0.09 4.16Ulcinj 1.85 0.23 0.44 0.00 2.53 0.08 0.80 3.32Cetinje 1.74 0.14 0.30 0.36 2.55 0.08 1.01 3.56Šavnik 0.45 0.12 0.08 0.00 0.64 0.02 0.02 0.66Žabljak 0.61 0.58 0.12 0.00 1.32 0.04 0.14 1.46UKUPNO 52.48 80.98 22.41 2.91 158.78 5.15 27.80 186.58III - BUDŽETSKO ZADUŽENJEUkupno budžetsko zaduženje lokalne samouprave za period januar-septembar 2009. godine iznosilo je 40,93 mil. €, što je1,33% od procijenjenog BDP-a za 2009. godinu (3.083 mil. €). U strukturi zaduženja, na domaći dug odnosi se 17,56 mil. €, štoje 42,92% ukupnog zaduženja, a na inostrani dug 23,36 mil. €, što čini 57,08% ukupnog zaduženja.U ukupnom zaduženju za period januar-septembar 2009. godine, krediti od domaćih finansijskih institucija iznose 13,37 mil.€, od čega dugoročni krediti iznose 12,59 mil. € ili 30,76% ukupnog zaduženja za navedeni period. Inostrani krediti se u cjeliniodnose na dugoročne kredite i čine 57,08% ukupnog budžetskog zaduženja,87

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Redni broj Vrsta zaduženja UKUPNO % učešća % BDP-aI Domaći dug 17.56 42.92 0.571 Krediti 13.37 32.68 0.43a Kratkoročni 0.78 1.91 0.03Glavnica 0.77 1.89 0.03Kamata 0.01 0.03 0.00b Dugoročni 12.59 30.76 0.41Glavnica 7.06 17.26 0.23Kamata 0.83 2.03 0.032 Obveznice 3.99 9.74 0.133 Garancije 0.21 0.50 0.01II Inostrani dug 23.36 57.08 0.761 Krediti 23.36 57.08 0.76a Kratkoročni 0.00 0.00 0.00Glavnica 0.00 0.00 0.00Kamata 0.00 0.00 0.00b Dugoročni 23.36 57.08 0.76Glavnica 18.11 44.25 0.59Kamata 5.25 12.83 0.172 Obveznice 0.00 0.00 0.003 Garancije 0.00 0.00 0.00I+II UKUPNO ZADUŽENJE 40.93 100.00 1.33IV – NEIZMIRENE OBAVEZEUkupne neizmirene obaveze za period januar-septembar 2009. godine iznosile su 57,80 mil. €. U strukturi neizmirenihobaveza, najveći dio se odnosi na neizmirene obaveze za kapitalne izdatke – 34,11 mil. €, što čini 59,01% ukupnih neizmirenihobaveza. Obaveze za tekuće rashode iznosile su 14,82 mil. €, dok su obaveze po osnovu pozajmica i kredita iznosile 5,60 mil. €i po osnovu otplate dugova 1,69 mil. €.Redni broj Vrsta neizmirene obaveze UKUPNO % učešća % BDP-aI Obaveze za tekuće rashode 14.82 25.64 0.48Obaveze za bruto zarade i doprinose na teretposlodavca6.04 10.45 0.20Obaveze za ostala lična primanja 0.38 0.65 0.01Obaveze za ostale tekuće rashode 8.40 14.54 0.27II Obaveze po transferima za socijalnu zaštitu 0.00 0.01 0.00III Obaveze za transfere institucijama,pojedincima,NVO 1.46 2.53 0.05IV Obaveze za kapitalne izdatke 34.11 59.01 1.11V Obaveze po pozajmicama i kreditima 5.60 9.68 0.18VI Obaveze po osnovu otplate dugova 1.69 2.92 0.05VII Obaveze iz rezervi 0.12 0.21 0.00UKUPNE NEIZMIRENE OBAVEZE ( I+II III+IV+V+VI+VII ) 57.80 100.00 1.87Gordana Radović,samostalni savjetnik I u Sektoru za poreski i carinski sistemmr Snežana Mugoša,samostalni savjetnik I u Sektoru za budžet88

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reInspekcijski nadzorfinansijskog izvještavanjaAleksandra Popović Ana Krsmanović Danko DragovićPouzdan finansijski sistem izvještavanjaje kamen temeljac dobrog funkcionisanjatržišne ekonomije i osnovasna žnog finansijskog sistema. U ciljust va ranja kvalitetnog institucionaln ogokvira za nastavak rasta i razvoja crn o-go r ske ekonomije, uvođenja finansijskediscipline, povećanje kvaliteta finansijskihizvještaja, Ministarstvo finansijaje Zakonom o računovodstvu i reviziji(»Službeni list RCG«, broj 69/05 i »Službenilist CG«, broj 80/08), između ostalog,uvelo inspekcijski nadzor kaonovu obavezu. Uvođenjem inspekcijskognadzora stvoreni su preduslovi da sekroz inspekcijske kontrole i primjenusa nkcija propisanih Zakonom, smanjezloupotrebe, unaprijedi kvalitet finansijskihizvještaja, kao i finansijska disciplina.Neophodnost kvalitetnog finansijskogizveštavanja vremenom sve višedobija na značaju. Povećava se brojfi nansijskih izvještaja, broj korisnika iin stitucija za kontrolu kvaliteta finansijskihizvještaja, pa se iz tog razloga javilapotreba za uspostavljanjem konceptakvaliteta i kontrole kvaliteta.Nakon uspostavljanja inspekcijskihkapaciteta u Ministarstvu finansiju, započeta je kontrola godišnjih i kvartalnihfinansijskih izvještaja za akcionarskadruštva i druga pravna lica, koja emitujuhartije od vrijednosti, druge finansijskeinstrumente kojima se trguje na organizovanomtržištu, kao i matična pravnalica koje su dužna da sastavljaju konsolidovanefinansijske iskaze. Pomenutapravna lica su u obavezi da iste dostavljajuKomisiji za hartije od vrijednosti, upapirnoj i elektronskoj formi. Ministarstvofinansija je, u saradnji sa Komisijom,dogovorilo proceduru vođenja i dostavljanjaevidencije pravnih lica.Komisija za hartije od vrijednosti jeobjavila Pravila o sadržaju, rokovi ma inačinu objavljivanja finansijskih iz vještajaemitenata hartija od vrijednosti(»Službeni list CG«, br. 20/09), kojimase utvrđuje sadržaj, oblik, način i rokdo stavljanja i objavljivanja finansijskihizvještaja za pravna lica koja su u obavezidostavljanja finansijskih izvještaja. Pravilima je propisano da akcionarska društvadostavljaju tromjesečne finansijskeizvještaje u roku od 30 dana od istekaperioda na koji se izvještaj odnosi,odnosno u roku od 45 dana od istekaperioda na koji se izvještaj odnosi, zakonsolidovane finansijske izvještaje. Dostavljenegodišnje i kvartalne finansijs kei konsolidovane izvještaje, kao i izvještajerevizora, Komisija za hartije odvri jednosti objavljuje na svojoj internetstranici (www.scmn.co.me).Takođe, Ministarstvo finansija je, usaradnji sa Vijećem za prekršaje, dogovoriloproceduru podnošenja zahtjeva zapokretanje prekršajnog postupka, protivpravnih lica, i odgovornih lica u pravnomlicu koja nijesu dostavila godišnje i kvartalnefinansijske i konsolidovane finansijskeizvještaje u propisanom roku. Rokza podnošenje zahtjeva za pokretanjeprekršajnog postupka je, prema Zakonuo prekršajima, 60 dana od dana dostavljanjaspiska Ministarstvu finansija odstrane Komisije za hartije od vrijednosti,odnosno 60 dana od dana kada jeutvrđeno činjenično stanje. Ministarstvo89

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.finansija je protiv pravnih lica i odgovornih lica u pravnom licu, koja u zakonom propisanom roku nijesu dostavila finansijskeizvještaje, područnim organima suda za prekršaje podnijelo zahtjeve za pokretanje prekršajnog postupka.Na sljedećem grafiku se može vidjeti pregled dostavljenih finansijskih izvještaja za 2009. godinu:70,0%60,0%50,0%59,5%41,6%48,5%52,9%40,0%30,0%20,0%10,0%0,0%Godišnji I II IIPapirna formaElektronska formaKomisiji za hartije od vrijednosti je 59,5% pravnih lica dostavilo godišnje finansijske izvještaje za 2008. godinu, do 30. juna2009. godine. Takođe, možemo primijetiti da je procenat dostavljanja kvartalnih finansijskih izvještaja, po kva rtalima, rastao(41,6% za prvi, 48,5% za drugi i 52,9% za treći kvartal). Imajući u vidu da je zakon donesen krajem pro šle godine, kao i da jepro mijenjen rok za dostavljanje godišnjih finansijskih izvje štaja, tako da se isti dostavljaju do 28. februara tekuće za predhodnugo dinu, očekujemo njihov porast dostavljanja odnosno smanjivanja broja pokrenutih postupaka, već naredne godine.Posao inspektora se ne svodi samo na kontrolu godišnjih i kvartalnih finansijskih izvještaja dostavljenih Komisiji za hartije odvrijednosti, već i na:- kontrolu dostavljanja godišnjih finansijskih izvještaja i izvještaja o reviziji sa mišljenjem o finansijskim iskazima Ce ntralnomregistru Privrednog suda,- kontrolu društava za reviziju (da li vrši poslove revizije na osnovu dozvole za rad),- tačnost razvrstavanja pravnih lica na mala, srednja i velika,- da li su pravna lica uredila organiza ciju poslova računovodstva u skladu sa zakonom,- da li se poslovne knjige i računo vodstvena evidencija vode u skladu sa zakonom,- da li su finansijski iskazi i konsolidovani iskazi potpisani od strane odgovornog lica,- da li je uz finansijske iskaze dostavljen i statistički aneks.Stoga, Ministarstvo finansija će ubrzo započeti i sa kontrolom prethodno po menutih obaveza. Ukoliko se prilikom kontrole utvrdida pravna lica nijesu is poštovala zakonske obaveze, Ministarstvo finansija će, protiv pravnih lica i odgo vornih lica u pravnomlicu, podnije ti zahtjeve za pokretanje prekršajnog postupka.U dijelu kontrole dostavljanja go dišnjih finansijskih izvještaja i izvještaja o reviziji sa mišljenjem o finansijskim iskazimaCen tralnom registru Privrednog suda (CRPS), odnosno da li su isti dostavljeni u papirnoj i elektronskoj formi, Privredni sud Podgoricaje, u saradnji sa Ministarstvom za informaciono društvo, izvršio izbor najpovoljnijeg ponuđača za izradu informacionogsistema CRPS-a, kojim će biti omogućen prijem i evidentiranje finansijskih izvje štaja u elektronskoj formi. Rok za za vršetak projektaje kraj 2009. godine, nakon čega će se svi finansijski iskazi, kao i izvještaji o reviziji sa mišljenjem o finansijskim iskazimane smetano do stavljati CRPS-u u elektronskoj formi, i biće objavljeni na njihovoj internet stra nici (www.crps.co.me)Uvođenjem inspekcijskog nadzora, kažnjavanjem pravnih lica i odgovornih lica u pravnom licu, povećanjem transparetnostifi na nsijskog izvještavanja, oč e kuje se bolja finansijska disciplina, po ve ćanje korporativne kulture, kao i brže i lakše dolaženje do(tačnih) potrebnih podataka i informacija, potrebnih kako akcionarima,tako i investitorima.Pored toga, ispravno finansijsko izvje štavanje bi povećalo sigurnost u funkcionisanju finansijskih tržišta, ojačalo korporativnoupravljanje omogućivanjem akcionarima i javnosti da nadgledaju rad uprave, a potpomoglo bi i transparentan i korektan procesprivatizacije kompanija u državnom vlasništvu.Aleksandra Popović, samostalni savjetnik IIAna Krsmanović, samostalni savjetnik IDanko Dragović, samostalni savjetnik III90

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reZnačaj osnivanjarevizorskog tijela u okvirudecentralizovanog sistemaupravljanja pretpristupnimfondovima u Crnoj GoriI - Pojam i značaj osnivanjaRevizorskog tijelaU procesu uspostavljanja Decentralizovanogsistema upravljanja (DIS)sredstvima Evropske unije (EU), postojičitav niz zahtijeva koje Evropska komisija(EK) postavlja pred crnogorsku administraciju.Jedan od njih je i osnivanjeRevizorskog tijela koje će u skladu saUredbom o sprovođenju IPA 1 i Okvirnimsporazumom 2 vršiti reviziju korišćenjaIPA sredstava.Revizorsko tijelo kao funkcionalnonezavisna institucija od svih ostalihorgana u okviru sistema upravljanja ikontrole, treba da bude odgovorna zaprovjeru djelotvornog i valjanog funkcionisanjaovog sistema u okviru DIS-a. Ovajorgan koga određuje zemlja korisnik IPAsredstava ne podliježe akreditaciji kaoostala IPA tijela, ali je njegovo osnivanjeneophodno na samom početku procesapripreme za uspostavljanje DIS-a.Pozicioniranje Revizorskog tijela jednoje od ključnih pitanja sa kojim sesuočavaju sve zemlje prilikom uspostavljanjaDIS-a i zbog toga predstavnici EKposvećuju posebnu pažnju tokom misijeo utvrđivanju činjeničnog stanja, u svimzemljama korisnicima EU sredstava. Poovom pitanju, u zemljama članicama izemljama kandidatima mogu se naćirazličita rješenja sa prednostima i nedostacima3 . Usled nedoumica koje suimale susjedne zemlje, ali i Crna Gora,po pitanju institucionalnog pozicioniranjaRevizorskog tijela u nacionalnimstrukturama pomenutih zemalja, (formiranjeRevizorskog tijela u okviru Državnerevizorske institucije-DRI ili Ministarstvafinansija), predstavnici EK donijeli sudokument kojim se daju preporuke gdje ikako treba uspostaviti ovo tijelo. Kao najboljerješenje na dugi rok, EK predlažeosnivanje nezavisne agencije, koja ćevr šiti funkciju Revizorskog tijela i biti potpunonezavisna od ostalih DIS aktera.Kako je naglašeno u navedenom dokumentu,pozicioniranje Revizorskog tijelau Ministarstvu finansija dovelo bi dogubitka nezavisnosti u radu, jer bi u tomslučaju pomenuto tijelo izgubilo funkcijuspoljnjeg, nezavisnog revizora, u odnosuna ostale strukture koje su ključne zaDIS, a nalaze se u Ministarstvu finansija.Na taj način bilo bi dovedeno u pitanjedjelotvorno funkcionisanje sistema upravljanjai kontrole sredstava EU, jer Revizorskotijelo ima obavezu podnošenjaizvještaja, pored EK i Ovlašćenom predstavnikuVlade za akreditaciju (CAO-u 4 ) iNacionalnom službeniku za ovjeravanje(NAO-u). 4S druge strane, iz sličnih razloga,predstavnici EK imaju mišljenje da bipozicioniranje ovoga tijela u DRI moglodovesti do ugrožavanja nezavisnosti DRIkao izvršioca spoljnje revizije. Naime, uskladu sa Zakonom o državnoj revizorskojinstituciji, DRI kao tijelo koje je samostalnoi nezavisno u vršenju svoje dužnosti,u obavezi je da podnosi izvještajeo korišćenju državne imovine isključivoSkupštini Crne Gore kao zakonodavnomtijelu i Vladi. Međutim, kako je već gorenavedeno, u pogledu revizije korišćenjaIPA sredstava, DRI bila bi u obavezi daizvještava CAO-a i NAO-a, što ne bi bilo uskladu sa pomenutim zakonom.1 - Uredba Evropske komisije (ez) br. 718/2007 od 12. juna 2007. godine kojom se sprovodi uredba savjeta EZ br. 1085/2006 za uspostavljanje instrumenta zapretpristupnu pomoć (IPA)2 - Zakon o ratifikaciji Okvirnog sporazuma između Vlade Crne Gore i Komisije Evropskih zajednica o pravilima za saradnju koja se odnose na finansijsku pomoć EZCrnoj Gori u okviru sprovođenja instrumenta pretpristupne pomoći (IPA)-(Službeni list Crne Gore br. 01/08)3 - U Republici Hrvatskoj osnovana je Agencija kao nezavisn o tijelo, u Republici Makedoniji, Revizorsko tijelo se nalazi u sklopu DRI, što se tiče iskustva Albanije iSrbije, još uvijek nije precizno odlučeno gdje treba pozicionirati pomenuto tijelo. Kao jedno od rešenja nameće se uspostavljanje Revizorskog tijela pri kabinetu potpredsjednikaVlade.91

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Mada EK isključivo insistira da seRevizorsko tijelo uspostavi kao nezavisnaagencija, privremeno rješenje oosnivanju ovog tijela u okviru DRI u CrnojGori, Srbiji, BIH, Makedoniji i Albaniji, prihvatljivoje za predstavnike EK, ali samodo otvaranja poglavlja 32-Finansijskakontrola koji se odnosi na Sistem unutrašnjihfinansijskih kontrola u javnomsektoru (PIFC), nakon čega će se izmeđuKomisije i ovih zemalja donijeti posebnaodluka o izdvajanju Revizorskog tijelaiz sistema organizacione strukture DRI.Shodno tome, da bi se riješio pomenutiproblem, u većini zemalja donijeta jenova pravna i normativna osnova, kojomse definiše osnivanje Revizorskog tijela uokviru DRI, ali i, u skladu Okvirnim sporazumom,utvrđuju pravila za izvještavanjeEK, CAO-a i NAO-a, kako bi se izbjegaokonflikt interesa.Stoga se, i u Crnoj Gori, ukazala potrebada se normativno i pravno definišeuspostavljanje Revizorskog tijela u okviruDRI, na način da mora biti funkcionalnonezavisno od svih učesnika u sistemuupravljanja i kontrole. U tu svrhu, izrađenje Sporazum Vlade Crne Gore i Državnerevizorske institucije o formiranju Revizorskogtijela u okviru Decentralizovanogsistema upravljanja instrumentomza pretpristupnu pomoć (IPA). Sporazumje potpisao CAO, u ime Vlade Crne Gore,i predsjednik Senata DRI, 13. januara2009. godine.Kako je navedeno u ovom Sporazumu,za potrebe revizije IPA sredstava,DRI će u okviru svoje organizacije formiratiposebnu, funkcionalno nezavisnujedinicu - Revizorsko tijelo i utvrditi njenuorganizacionu strukturu i potreban brojzaposlenih. Rukovodilac Revizorskogtijela, koga imenuje Senat DRI, imaćeovlašćenja i odgovornost da donosi odlukei potpisuje sva dokumenta koja seodnose na funkcije i odgovornosti Revizorskogtijela, u skladu sa Okvirnim sporazumom.On po osnovu obavljanja ovefunkcije, ne može biti imenovan za članaSenata, ali može članovima Senatadostavljati na upoznavanje određena dokumentadefinisana ovim Sporazumom.Takođe, ovim Sporazumom je definisanoi da se, nakon otvaranja pregovaračkogpoglavlja 32-Finansijska kontrola, izmeđuEK i Crne Gore, donese posebnaodluka o izdvajanju Revizorskog tijela izsistema organizacione strukture DRI.II - Funkcije i nadležnostiRevizorskog tijelaTokom svake godine, Revizorsko tijelo,pod nadležnošću svog rukovodioca,biće u obavezi da izradi godišnji planrevizije. To je dokument koji obuhvatarevizije, koje treba da se izvrše, da bi seprovjerilo djelotvorno funkcionisanje sistemaupravljanja i kontrole, kao i pouzdanostračunovodstvenih podataka kojise dostavljaju EK.Revizorsko tijelo je obavezno da svojgodišnji plan rada dostavi Komisiji i NAOprije početka godine na koju se taj planodnosi.Predmet nadzora i finansijske kontroleRevizorskog tijela, biće svi sporazumi o finansiranju,kao i iz njih proizašli programii ugovori. Predstavnici Revizorskog tijelavršiće sve tehničke i finansijske provjere,pregledati svu relevantnu dokumentacijui račune koji se odnose na predmete finansiraneprema odgovarajućem sporazumuo finansiranju.Pored toga, ovo tijelo biće obavezanoda sačinjava i dostavlja sljedeće dokumente:• godišnji Izvještaj o izvršenim revizijama5 , u kojem će biti navedeni sviizvori koji su korišteni prilikom vršenjarevizije, pregled svih uočenih slabosti usistemima kontrole i upravljanja ili u transakcijama tokom revizija izvršenih uskladu sa godišnjim planom rada revizijeza proteklih 12 mjeseci.• godišnje revizorsko mišljenje 6 , kojetreba da pokaže da li sistemi kontrole iupravljanja efikasno funkcionišu i da lisu u skladu sa zahtjevanim pravilima.• mišljenje o bilo kojem završnomizvještaju o troškovima 7 , koje treba dapokaže jasnu sliku o validnosti zahtjevaza krajnjom isplatom i tačnosti finansijskihpodataka.U pogledu metodologije za sprovođenjerevizije, podnošenja izvještaja i mišljenjao izvršenoj reviziji, Revizorskoti jelo će se pridržavati međunarodno prihvaćenih standarda revizije.III - ZaključakKako Evropska unija podržava CrnuGoru na putu učlanjenja, to će svakegodine dodjeljivati značajnu finansijskupomoć, definisanu strateškim evropskimi nacionalnim dokumentima, u okvirukoje zemlja konkuriše određenim projektima.Iznos koji će biti alociran zavisi odkvaliteta predloženih projekata, od stepenaiskorišćenosti EU sredstava, ali i oduspješnog funkcionisanja svih aktera usistemu, samim tim, i od funkcionisanjaRevizorskog tijela, koje obavlja revizijuIPA sredstava. Uspostavljanjem adekvatnihinstitucija kojim se ostvaruje kvalitetnofunkcionisanje sistema upravljanja ikontrole u okviru DIS-a, ali i Revizorskogtijela, organa koji vrši provjeru adekvatnogfunkcionisanja sistema, Crna Goraće se ujedno pripremiti i za korišćenjeznačajno većeg iznosa sredstava izStrukturnih i Kohezionih fondova, onogdana kada postane članica Evropskeunije.Nataša Kovačević,pomoćnik ministra iBojana Poček,samostalni savjetnik IIISektor za finansiranje i ugovaranjesredstava EU pomoći,4 - CAO - Ovlašćeni službenik Vlade za akreditaciju je ministar finansija, dr Igor Lukšić, NAO – Nacionalni službenik za ovjeravanje je pomoćnik ministra trezora, Boris Bušković5 - Aneks C Okvirnog sporazuma6 - Aneks D Okvirnog sporazuma7 - Aneks E Okvirnog sporazuma92

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reTreća i četvrta komponentaipa-e kao pripremaza strukturnei kohezione fondoveKao zemlji potencijalnom kandidatu,Crnoj Gori su na raspolaganju trenutnodvije komponente Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) 1 . Krećući se upravcu sticanja statusa kandidata začlanstvo u Evropskoj uniji (EU), administracijaCrne Gore kao svoj cilj postavljai spremnost cjelokupnog sistemaza korišćenje sre d stava i iz preostale trikomponente IPA-e 2 , koje će joj biti naraspolaganju nakon sticanja statusakandidata, što podrazumijeva pripremuinstitucija, str u ktura i neophodnih dokumenata.To samo još jednom ukazujeda dva proce sa ne mogu da se odvijajunezavisno jedan od dugog: s jedne straneproces usklađivanja nacionalnogzakonodavstva sa zakonodavstvom EU,za koji se Cr na Gora opredijelila potpisivanjemSporazu ma o stabilizaciji ipridruživanju, 15. oktobra 2007. godine,i sa druge strane, proces pripreme državneadmisnitracije za korišćenjefo ndova EU. Ovi procesi se morajuodvijati paralelno i jedino postizanjemočekivanih pomaka na oba polja možese ostvariti cilj koji je Crna Gora sebipostavila – članstvo u EU.Komponente regionalnog razvoja irazvoja ljudskih resursaKomponente regionalnog razvojai razvoja ljudskih resursa, kao treća iče tvrta IPA komponenta, predstavljajupri pre mnu fazu zemalja kandidata zaBojana Kaluđerovićčlanstvo u EU za korišćenje Strukturnihi Kohezionih fondova, kao instrumenataza ostvarivanje ciljeva Kohezione politikeEU, koji će im biti dostupni nakon ulaskau EU. Sličnosti se naročito ogledaju ufazi programiranja, dok se faza implementacije,kao i tijela nosioci ove faze,donekle razlikuju.Komponenta regionalnog razvojamo že podržati projekte koji pokrivaju:oblast transporta, zaštite životne sredinei un apređenja regionalne konkurentnosti.Kao takva, ova komponenta se možesmatrati pretečom Evropskog fonda zaregionalni razvoj i Kohezionog fonda,koje koriste pojedine zemlje članice EU.Komponenta razvoja ljudskih resursa jeusmjerena ka ostvarivanju svojih ciljeva usmislu obrazovanja, zapošljavanja, obukai socijalne inkluzije, kao i ekonom ske isocijalne kohezije, i kao takva pre dstavljapreteču Evropskog socijalnog fonda 3 .Oblasti koje su pokrivene četvrtom komponentom,odnosno razvojem ljud skihresursa su mnogo kompatibilnije i u timpočetnim koracima priprema za ovu komponentune javljaju se velike dileme, kakavje slučaj sa trećom kompo ne ntom.Na zemlji korisnici IPA fondova je dana samom početku donese odluku dali će iz sredstava namijenjenih za finansiranjeprojekata u okviru treće komponenteodlučiti se da pokrije sve triobla sti ili će se opredijeliti samo za nekeod njih. Ova odluka je tim prije značajnijaimajući u vidu činjenicu da su Višegodišnjimindikativnim finansijskimdo kumentom (Multi-Annual Indicative Financial Framework - MIFF) određena sredstvakoja će na godišnjem nivou koristitisvaka pojedinačnom zemlja korisnica IPAfondova, za programski period od 2007. -2013. godine, tako da sticanjem statusakandidata i ispunjavanjem uslova za korišćenje preostale tri IPA komponente,ukupna raspoloživa sredstva će ostatina istom nivou, samo će doći do njihove1- I komponenta – Tehnička podrška i izgradnja institucija, II komponenta – Prekogranična saradanja2- III komponeta – Regionalni razvoj, IV komponenta – Razvoj ljudskih resursa, V komponenta – Ruralni razvoj3 - Strukturni instrumenti predstavljaju sredstva za ostvarivanje ciljeva Kohezione politike EU i obuhvataju Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond iKohezioni fond. Strukturni fond podrazumijeva Evropski fond za regionalni razvoj i Evropski socijalni fond.93

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.preraspodjele. Pošto se jedan dio projekata koji spadaju u treću i četvrtu komponentu trenutno finansira kroz komponentu Tehničkapodrška i razvoj kapaciteta (I IPA komponenta), to će, naravno, dovesti do preraspodjele tih sredstava. Imajući u vidu veličinu našezemlje, kao i sredstva koja su nam na raspolaganju (godišnje za sve komponente od 31.4 miliona EUR u 2007. godini do 35.4 milionaEUR u 2012. godini) nameće se, kao jedna od racionalnijih varijanti, mogućnost da se opredijelimo za manji broj oblasti u okviru trećekomponente. Ova odluka će imati uticaja i na dokumenta čija izrada predstavlja uslov za korišćenje ove dvije komponente.Strateški koherentni okvir i Operativni programiSam proces programiranja komponente III i komponente IV zahtijeva izradu dokumenata koji nisu postojali u okviru prve dvijekomponente. Uredba o sprovođenju IPA 4 članom 154 predviđa obavezu izrade Strateškog koherentnog okvira (Strategic CoherenceFramework), kao referentnog dokumenta za programiranje komponenti regionalnog razvoja i razvoja ljudskih resursa, akoji pri tome mora biti usklađen sa Višegodišnjim planskim dokumentom (Multi-Annual Indicative Planning Document – MIPD),s jedne strane, ali sa druge strane mora biti povezan i sa Nacionalnim planom razvoja Crne Gore, koji bi trebalo da bude izrađenu okviru tvining projekta finansiranog iz IPA 2009. Za njegovu izradu je zadužen Strateški koordinator pod punom odgovornošćuNacionalnog IPA koordinatora (NIPAC – Ministar za evropske integracije). On ujedno predstavlja i neophodan uslov za odobrenjaprograma u okviru ove dvije komponente. Prema Uredbi o sprovođenju IPA, mora biti dostavljen Evropskoj komisij (EK) na uvidnajkasnije u isto vrijeme kada se odobre prvi programi koji će biti finansirani u okviru ove dvije komponente. Strateški koherentniokvir zemlja kandidat izrađuje za cjelokupan programski period (npr. Od 2007. - 2013. godine, odnosno za sljedeći programskiperiod od 2014. - 2020. godine). Njegova priprema predstavlja neku vrstu treninga za administracije zemalja kandidata, kakobi što bolje bili pripremljeni za izradu sličnog dokumenta koji se zahtijeva i kod Strukturnih i Kohezionih fondova, Nacionalnogstrateškog referentnog okvira (National Strategic Reference Framework). Izrada ovog dokumenta je dugotrajna i zahtijeva stalnekonsultacije sa EK, odnosno njenim Direktoratima za regionalnu politiku i zapošljavanje. Kao što mu i sam naziv govori, Strateškikoherentni okvir određuje okvir u kome će se djelovati unutar ove dvije komponente, uz obezbjeđivanje nepreklapanja saaktivnostima koje se finansiraju iz nekih drugih komponenti ili pak od strane nekih međunarodnih finansijskih organizacija.Pored Strateškog koherentnog okvira zemlja korisnica IPA sredstava je u obavezi da izradi i višegodišnje Operativne programe,koji proizilaze iz Strateškog okvira. Za izradu Operativnih programa je nadležna Operativna struktura. Oni moraju biti izrađeni usaradnji sa EK, i takođe odobreni od iste institucije. Operativni program se izrađuje za period od 3 godine. U samom Strateškomokviru navode se Operativni programi koji će proizaći iz ovog dokumenta, kao i kratak opis ključnih prioriteta. Broj Operativnihprograma može biti različit i zavisi od odluka koje donosi zemlja korisnica sredstava. U principu postoji najmanje po jedanOperativni program u okviru svake komponente. Zemlja se može odlučiti i da u okviru treće komponente, s obzirom na područjedjelovanja za koje se opredijelila, izradi dva ili tri Operativna programa. Karakteristično za ovaj dokumenat je da u njemu, kadagovorimo o IPA III komponenti, treba da bude sadržana i indikativna lista takozvanih velikih projekata, sa opisom statusa projektnedokumentacije, sa očekivanim izvorima finansiranja i indikativnim vremenskim okvirom za sprovođenje, kao i strukture koje ćeupravljati i kontrolisati sprovođenje Operativnog programa. Pojam velikih projekata se prvi put srijeće u okviru IPA III komponentei podrazumijeva projekte čija vrijednost prelazi 10 miliona EUR. Sam postupak odabira je specifičan, jer se veliki projekti direktnošalju EK od strane Operativne strukture i ova institucija je zadužena za njihov odabir.MIFFMIPDNacionalni plan razvojaStrateški koherentni okvirKomponentaRegionalnog razvojaKomponenta Razvojaljudskih resursaOP -transportOP - životnasredinaOP- konkurentnostMIFFŠema 1: Šematski prikaz strateškog okvira za IPA komponente III i IV4 - Uredba Komisije (EZ) BR. 718/2007od 12. juna 2007. godine kojom se sprovodi Uredba Savjeta EZ br. 1085/2006 za uspostavljanje Instrumenta za pretpristupnupomoć (IPA)94

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reNeophodan institucionalni okvirPored glavnih nosilaca procesa - Nacionalnog IPA koordinatora (NIPAC), Ovlašćenog predstavnika Vlade za akreditaciju (CAO),Nacionalnog službenika za ovjeravanje (NAO), Nacionalnog fonda, Revizorskog tijela, koji su već imenovani i osnovani, jer je njihovopostojanje neophodno i za prve dvije IPA komponente, prema Uredbi o sprovođenju IPA, zemlja koja se priprema za korišćenjeIII i IV komponente treba da imenuje i Strateškog koordinatora za ove dvije komponente.Vodeći se činjenicom da je Strateški koordinator odgovoran za izradu Straškog okvira pod nadležnošću NIPAC-a, oktobra2009. godine je imenovan pomoćnik ministra za Evropske integracije na ovu poziciju.Što se tiče Operativne strukture, ona je znatno izmijenjena u odnosu na Operativne strukture koje se formiraju za I i IIIPA komponentu. Operativnu strukturu čine: ministarstvo nadležno za određeni Operativni program, kao i ministarstva/agencijezadužene za određeni prioritet/mjeru, kao i implementaciono tijelo/agencija. Na čelu operativne strukture je osoba iz ministarstvazaduženog za Operativni program (obično neko ko se nalazi visoko u hijerarhijskoj ljestvici ministarstva). Rukovodilac Operativnestrukture snosi krajnju odgovornost za upravljanje Operativnim programom.Uloga Implementacionog tijela/agencije se ogleda u raspisivanju javnog tendera, ugovaranju, plaćanjima i tehničkomsprovođenju pojedinih programa, kao i kod ostalih komponenti. Kao najracionalnije rješenje, što je ujedno i preporuka EK, seiskristalisala ideja da tu ulogu u našoj administraciji preuzme Sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći Ministarstvafinansija (CFCU). Neracionalno je, prema preporukama EK, formirati novu posebnu agenciju koja će implementirati ove dvijekomponente imajući u vidu fondove koji su na raspolaganju.Međusobni odnosi, kao i zadaci pojedinih ministarstava, odnosno tijela unutar Operativne strukture se, kao i kod prve dvijeIPA komponente, definiše Operativnim sporazumom koji potpisuje rukovodilac Operativne strukture sa svim ostalim akterimaunutar nje. Operativni sporazum se može potpisati jedino nakon potpisivanja Implementacionog sporazuma između NAO-a irukovodioca Operativne strukture.Iskustva dvije zemlje kandidata, koje su za sada stekle akreditaciju za DIS za ove dvije komponente je različito. Odnosno,Hrvatska i Makedonija su na različite načine riješile ovu nedoumicu.Decentralizovani sistem implementacije (DIS) kao uslov korišćenja fondova u okviru III i IV komponenteKarakteristično za fazu implementacije je da se sredstva u okviru ove dvije komponente mogu koristiti samo u decentralizovanomsistemu implementacije EU fondova, tako da našoj administraciji u stvari predstoji paralelan rad na pripremi institucija za uspostavljanjeDIS-a za komponente III i IV, i sa druge strane, pripreme dokumenata za programiranje fondova za ove dvije komponente.EK zahtijeva, za svih pet komponenti, izradu Nacionalne mape puta, koja detaljno razrađuje sve aktivnosti koje je neophodnopreduzeti u cilju prenosa odgovornosti za upravljanje sredstvima EU sa EK na državu korisnicu sredstava, sa jasno definisanimnosiocima i rokovima, a koja je bazirana na njenoj Mapi puta za decentralizovano upravljanje IPA sredstvima.Postoji ogroman rizik, koji ujedno predstavlja i izazov za zaposlene uključene u institucije koje podliježu akreditaciji za DIS,koji se ogleda u činjenici da, ukoliko Crna Gora dostigne status kandidata, prije nego institucije, koje će biti zadužene za implementacijufondova, koji će se koristiti kroz komponente III i IV, dobiju akreditaciju, odnosno ne prenese im se odgovonost za upravljanjefondovima EU sa EK, tada će Crna Gora biti uskraćena za sredstva koja se koriste kroz ove dvije komponente, sve do sticanjaakreditacije. Sa tim iskustvom se već prije nas susrela i Makedonija koja je status kandidata za EU stekla još decembra 2005.godine, tako da je samim uvođenje IPA-e imala na raspolaganju svih pet komponenti, ali zbog neispunjavanja ostalih uslovaza njihovo korišćenje donedavno nije bila u mogućnosti da koristi sredstava namijenjena joj kroz III, IV i V komponentu. Premapretpostavkama predstavnika EK, za prolazak kroz svih šest faza predviđenih Mapom puta, neophodno je od 28 (optimističkiscenario) do 36 mjeseci (pesimistički scenario). Međutim, pošto su već imenovani glavni akteri u okviru priprema za DIS za I i IIkomponentu IPA-e, a ujedno i najveći dio dokumentacije neophodne za uvođenje DIS-a je već izrađen za ove dvije komponente,tako da stečena iskustva mogu ubrzati ovaj proces za III i IV komponentu.Iskustva Hrvatske i MakedonijeDo sada su se, s obzirom da ispunjavaju primarni uslov za korišćenje treće i četvrte IPA komponente, sa ovim izazovom suočileHrvatska, Makedonija i Turska. Hrvatska i Makedonija su imale donekle različit put ka korišćenju ove dvije komponente. Obje zemlje95

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.su status kandidata za članstvo u EU 5 stekle prije uvođenja IPA 6 -e, kao jedinstvenog instrumenta za pretpristupnu pomoć. Na samompočetku su im bile na raspolaganju sve IPA komponente. Naravno, da bi sredstva mogla da se koriste, bilo je neophodno ispunitipostavljene uslove. S jedne strane, riječ je o uslovima vezanim za oblast programiranja, (bilo je neophodno imenovati Strateškogkoordinatora, kao i izraditi neophodna dokumenta), ali sa druge strane trebalo je steći uslove za uvođenje DIS-a. Hrvatske institucijesu decembra 2008. godine stekle akreditaciju za prve četiri komponente, dok su Makedonske institucije čekale nešto duže, takoda su za III komponentu dobili akreditaciju avgusta 2009. godine, što je ujedno predstavljalo i prvi čin prenosa odgovornosti zaupravljanje sredstvima EU u toj zemlji. Ove dvije zemlje se bitno razlikuju u pristupu prilikom donošenja odluke o prioritetima koji sefinansiraju u okviru treće komponente. Samim tim različit je i broj, kako Operativnih programa, tako i Operativnih struktura.Komponenta Operativni program Hrvatska MakedonijaZaštita životne sredine 30% 50%Regionalni razvojTransport 30% 20%Regionalna konkurentnost 20% 0%Razvoj ljudskih resursa Razvoj ljudskih resursa 20% 30%Tabela: Raspodjela sredstava po Operativnim programima 7Hrvatska se opredijelila za četiri Operativna programa i četiri operativne strukture (tri u okviru treće komponente i jednuu okviru četvrte komponente). Na čelu Operativne strukture se nalazi državni sekretar resornog ministarstva koje je ujednonadležno za Operativni program. Implementaciono tijelo se razlikuje od područja djelovanja 8 . Ovaj model je bliži modelu koji jekarakterističan za Strukturne fondove.U Makedoniji postoje dvije Operativne strukture, po jedna za obje komponente 9 .Šta nam predstoji?Glavna preporuka data Crnoj Gori od strane EK je da treba voditi računa o činjenici da su sredstva koja su nam na raspolaganjurelativno mala, tako da treba razmotriti i mogućnost da se u okviru treće komponente možemo opredijeliti samo za neke prioritete.Takođe, kao najbolje rješenje nam se nameće, u skladu sa tim i pojednostavljivanje struktura. Nakon imenovanja Strateškogkoordinatora, neophodno je donijeti odluku o Operativnim strukturama za III i IV komponentu, kao i o njihovim rukovodiocima.Nakon otpočinjanja projekta koji se finansira iz IPA 2009 programa „Jačanje sistema upravljanja i kontrole za finansijsku pomoćEU Crnoj Gori“, koji je predviđen za drugu polovinu 2009. godine, neophodno je sačiniti Nacionalnu mapu puta za DIS za III i IVkomponentu, i u skladu njom pristupiti sprovođenju svih šest faza predviđenih Mapom puta EK. Uporedo sa ovim procesom, morase raditi i na neophodnim strateškim dokumentima, čija izrada zahtijeva uključivanje velikog broja eksperata, kao i dugotrajnoangažovanje na izradi ovog krucijalnog dokumenta.Na našoj administraciji je da učini sve što je u njenoj moći kako bi se izbjegli negativni efekti koje nosi brži proces sticanjastatusa kandidata od procesa sticanja akreditacije za III i IV komponentu.Ovaj izazov treba shvatiti prije svega kao pripremu za korišćenje Strukturnih i Kohezionih fondova, odnosno učenje kroz rad.Što bolje uspostavimo strukture za ove dvije komponente, spremnije ćemo dočekati ulazak u EU i potencijalno veće mogućnostikorišćenja fondova.Bojana Kaluđerović,samostalni savjetnik ISektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći5 - Hrvatska je ovaj status stekla juna 2004. godine6 - Na snazi je od 01. januara 2007. godine7 - Izvor: Bender T. i Unterwuzerzacher: Prezentacija na seminaru „IPA kao priprema za kohezionu politiku“, Brisel, 24. mart 2009. godine8 - Osim Centralne agencije za finansiranje i ugovaranje (CFCA), kao Implementaciono tijelo u hrvatskoj strukturi se javljaju i Infrastruktura DOO, Hrvatske vode, Fondza zaštitu okoliša i energetsku učinkovitost, Hrvatski zavod za zapošljavanje i Agencija za strukovno obrazovanje i osposobljavanje.9 - Za oba Operativna programa je zadužen CFCD (Central Finance and Contracting Department), koji je ujedno i implementaciono tijelo/agencija. Rukovodilac CFCDjaje i rukovodilac Operativne strukture.96

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reTržište lizinga- Izvještaj za period 01. januar -30. septembar 2009. godineZa devet mjeseci 2009. godine na tržištu lizinga u Crnoj Gori je zaključeno ukupno 950 ugovora, što je manje za 64,72% upoređenju sa istim periodom prošle godine.Tabela 1. Broj zaključenih ugovora po korisnicima lizingaUkupno na dan 30. 09. 2008. Ukupno na dan 30. 09. 2009.Stopa rastabroja ugovoraKorisnici lizinga % Broj ugovora % Broj ugovora %Pravna lica 67,47 1.817,00 47,37 450,00 -75,23Fizička lica 29,04 782,00 51,79 492,00 -37,08Preduzetnici 3,49 94,00 0,84 8,00 -91,49Ukupno 100,00 2.693,00 100,00 950,00 -64,72Od ukupnog broja zaključenih ugovora 492 ili 51.8% odnosi se na ugovore zaključene sa fizičkim licima, a 450 ili 47.4% naugovore zaključene sa pravnim licima. Ukoliko uporedimo podatke o učešću ugovora zaključenih sa fizičkim licima u ukupnombroju ugovora, primjetno je da ovo učeše veće nego u istom periodu prethodne godine. Ova činjenica ukazuje na to da lizing društvausmjeravaju poslovne strategije prema fizičkim licima u cilju diverzifikacije rizika i osiguranja optimalne strukture klijenata.Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizingaKao što je i do sada bila praksa, u prva tri kvartala 2009. godine, poslovi finansijskog lizinga imali su značajno učešće uukupnom broju, kao i vrijednosti zaključenih ugovora.Tip lizingaTabela 2. Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizingaUkupno na dan 30. 09. 2008. godineBrojzaključenihugovora (1)%Vrijednostzaključenihugovora (2)%Ukupno na dan 30. 09. 2009. godineBrojzaključenihugovora (3)%Vrijednostzaključenihugovora (4)Stoparasta(broj)(3)/ (1)% % %Stopa rasta(vrijednost)(4)/(2)Opeartivni lizing 280,00 10,39 12.840.674,87 9,27 70,00 8,01 1.312.155,83 16,92 -75,00 -89,78Finansijski lizing 2.414,00 89,61 125.669.314,85 90,73 880,00 91,99 24.181.877,08 83,08 -63,55 -80,76Ukupno: 2.694,00 100,00 138.509.989,72 100,00 950,00 100,00 25.494.032,91 100,00 -64,74 -81,59Za prva tri kvartala 2009. godine vrijednost zaključenih ugovora iznosila je 25,494 miliona eura, što predstavlja pad od oko81.06% u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Od ukupnog broja zaključenih ugovora oko 83% ili 24,181 miliona euraodnosi se na vrijednost finansijskog, a preostalo operativnog lizinga.97

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.Predmet lizingaNa osnovu strukture broja ukupno zaključenih ugovora, po osnovu predmeta lizinga, očito je da je putnički automobili imajunajveći udio od oko 79.8% u ukupnom iznosu lizing plasmana.Tabela 3. Komparativni pregled broja zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizingaBroj ugovora na danPredmet lizinga30. 09. 2008.30. 09. 2009.Stopa rasta%%godine (1)godine (2)(2)/(1)Putnički automobili 1.873,00 69,55 758,00 79,79 -59,53Privredna vozila (kamioni,autobusi i dostavna vozila)471,00 17,49 78,00 8,21 -83,44Građevinske mašine ioprema257,00 9,54 51,00 5,37 -80,16Brodovi 28,00 1,04 4,00 0,42 -85,71Nekretnine 60,00 2,23 59,00 6,21 -1,67Ostalo 4,00 0,15Ukupno 2.693,00 100,00 950,00 100,00 -64,72Udio komercijalnih vozila u ukupnom broju zaključenih ugovora je 8.21%, dok je udio građevinskih mašina i opreme oko 5.37%,a nekretnina 6.21%. U poređenju sa istim periodom prethodne godine, na lizing tržištu zabilježen je pad učešća komercijalnihvozila, građevinskih mašina i opreme i brodova, dok učešće ostalih kategorija bilježi rast učešća u ukupnom broju zaključenihugovora.Tabela 4. Komparativni pregled vrijednosti zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizingaVrijednost ugovora na danPredmet lizinga31. 09. 2008. godine30. 09. 2009. godineStopa rasta%%(1)(2)(2)/(1)Putnički automobili 36.888.375,17 26,63 12.502.431,20 49,04 -66,11Privredna vozila (kamioni,autobusi i dostavna vozila)22.196.314,12 16,03 2.003.195,26 7,86 -90,98Građevinske mašine ioprema23.121.566,08 16,69 2.874.783,26 11,28 -87,57Brodovi 3.033.406,16 2,19 447.719,00 1,76 -85,24Nekretnine 53.067.798,99 38,31 7.665.924,19 30,07 -85,55Ostalo 202.528,50 0,15Ukupno 138.509.989,02 100,00 25.494.052,91 100,00 -81,59Putnički automobili pokazuje najveći udio i u ukupnoj vrijednosti ugovora od oko 49%, dok su nekretnine zastupljene sa oko30%, komercijalna vozila imaju udio od oko 8%, a leasing građevinskih mašina i opreme oko 11%.Smanjenje obima poslovanja na tržištu lizinga u pogledu broja zaključenih ugovora, kao i vrijednosti istih, rezultat je smanjeneprivredne aktivnosti. Evidentan je uticaj aktuelne krize i na ovaj oblik finansiranja, kao što je slučaj i sa drugim segmentimafinansijskog sistema.Bojana Bošković,samostalni savjetnik IJelena Vojinović,samostalni savjetnik III98

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go reRezultati ljetnje turističkesezone 2009. godineInspekcijski nadzor poreskih obveznika u turističkoj sezoni u suštini ne marazlike u odnosu na obavljanje ins pekcijskognadzora u vansezoni. Razl ikasa aspekta Poreske uprave može bitijedino u dijelu koji se odnosi na brojporeskih obveznika i veliki priliv ra dnesnage, uglavnom nerezidentnih li ca.Rad u turističkoj sezoni zahtijeva preciznoplaniranje i organizaciju rada,rotaciju kadrova, intenzivan i produženirad, što zahtijeva pojačane aktivnosti napripremi turističke sezone. Sam početaki završetak sezone za Poresku upraviima relativan karakter, jer su aktivnostiPo reske uprave intezivne tokom cijelegodine, te otuda i osnovni moto «Svakigrad u Crnoj Gori je turistička destinacija,a čitava godina turistička sezona”. Turističkaprivreda je pokretač poslovanjai u drugim djelatnostima, jer postoji tijesnameđuzavisnost između turizma idrugih djelatnosti. Poreska uprava svojeplanove i programe utvrđuje sa ekonomskompolitikom Vlade Crne Gore idrugim dokumentima kojima se utvrđujuprioriteti za odvijanje turističke sezone iunapređenje turističke ponude. Poreskauprava je sagledala uslove privređivanjai mogućnosti za ostvarivanje budžetskihprihoda, te postavila osnovne ciljeve uvezi sa odvijanjem turističke sezone.Teritoriju Crne Gore najvećim dijelomčini prostor koji je atraktivan za turizam,i činjenica je da su pojedina područjarazličito turistički privlačna, ali ako seima u vidu mala teritorija Crne Gore, ondaje jasno da se intenziviranje turističkedjelatnosti veoma brzo odražava i nasusjedna područja. Osnovni cilj Poreskeuprave je da se u postojećim uslovimaprivređivanja ostvare što veći budžetskiprihodi, te da se kroz široku nadležnostuspostavi poreska disciplina kroz tristrateška pravca, prije svega, edukacijuporeskih obveznika, inspekcijski nadzori naplatu poreskih obaveza.U skladu sa Akcionim planom za turističkusezonu u dijelu inspekcijskognadzora poreskih obveznika vršena je:- kontrola registracije obveznika, aposebno obveznika koji sezonski obavljajudjelatnost;- kontola evidentiranja prometa kodturističke i ugostiteljske djelatnosti;- kontrola prijavljivanja prihoda i utvrđivanje prihoda kod turističke i ugostiteljskedjelatnosti;- kontrola prometa akciznih proiz voda;- kontrola i naplata poreza od prometanekretnina;- kontrola plaćanja poreza i doprinosana zarade;- kontrola djelatnosti kod kojih se ostva ruju značajni prihodi a vezani su zaorgan izaciju koncerata, festivala, karnevala,sa jmova i sl.).Aktivnosti i mjere Poreske upraveu turističkoj sezoni bile su usmjerenepre ma rizičnim grupama poreskih obveznika,a to su, prije svega, izdavaoci ležajeva, sezonski obveznici, lica koja sebave prometom nekretnina, lica kojase bave investicijama i izvođenjem građevinskihradova, kao i lica koja se baveprometom akciznih proizvoda. Dakle,in spekcijskim nadzorom u sezoni suob uhvaćeni poreski obveznici za kojeje procijenjeno da postoji visok rizik odizbjegavanja plaćanja poreskih obaveza,kao i obveznici koji obavljaju turističku iugostiteljsku djelatnost. Postignuti rezultatiukazuju na visok stepen uspješnostiu vršenju inspekcijskog nadzora, sa indeksomrasta utvrđenih prihoda u 2009.godini u odnosu na 2008. godinu od104.U postupku nadzora su utvrđene noveporeske obaveze, odnosno poreskeobaveze koje nijesu prijavili poreski obveznici, te u primorskim opštinama Bar,Budva i Hreceg Novi, iste su iznosile ukupno9.565.879 €, od čega:porez na dohodak 3.136.360€porez na dobit 767.339€porez na promet 275.321€porez na dodatuvrijednost5.386.859€obračunata kamata 13.643€Radi utvrđivanja tačnosti iskazanepo reske osnovice kod poreskih obveznikavršeno je snimanje prometa u104 slučaja, odnosno maloprodajnaob je kta u kojima je utvrđen prometu iznosu od 5.920.924 € i izlazniPDV u iznosu od 825.714 €, dok je upostupku prinudne naplate kod 66 obveznika naplaćeno 780.984 €. U ovimpodručnim jedinicama je izvršeno2.878 kontrola, od kojih su kontrole sanepravilnostima bile kod 1588 poreskihobveznika, odnosno 56% ukupnog brojakontrola. Iz navedenog proizilazi da99

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.je broj kontrola bez nepravilnosti relativanpokazatelj poboljšanja poreske disciplineu odnosu na prethodne godineu kojima se broj obveznika kod kojih suutvrđene nepravilnosti kretao i preko60% u odnosu na ukupan broj poreskihobveznika, koji su kontrolisani. U dijelukoji se odnosi na preduzimanje mjeraod strane Poreske uprave zbog kršenjaporeskih propisa, podnijeto je 1.588prekršajnih prijava, 12 krivičnih prijava,a mjera zabrane obavljanja djelatnostije izrečena u 38 slučajeva. Osnovni zaključakje da je postignut značajan obuhvatporeskih obveznika u postupkuinspekcijskog nadzora i da je utvrđenznačajan iznos poreskih obaveze, te dasu preduzete mjere za koje su zakonomovlašćeni poreski inspektori.Planirane aktivnosti Poreske upraveu dijelu naplate poreskih obaveza, kaoi dinamika predviđena Akcionim planomje ostvarena, a postignuti rezultatiukazuju da je Poreska uprava krozsistematski rad značajno podiglastepen poreske discipline kod pojedinihdjelatnosti. Sa aspekta naplate javnihprihoda, koja je osnovni cilj Poreskeuprave, već početkom februara2009. godine, pristupilo se planiranjuaktivnosti, kako bi se obezbijedila logistička podrška za uspješnu relizacijupostavljenih ciljeva. U pripremi za turističku sezonu Poreska uprava je aktivnosti usmjerila na registraciju štovećeg broja obveznika koji djelatnostobavljaju u sezoni, a posebno izdavaocaležajeva, budući da je analiza ostvarenih rezultata u prethodnom periodupokazala tendenciju rasta brojaporeskih obveznika koji se paušalnooporezuju. Blagovremeno su preduzeteaktivnosti na identifikaciji poreskihobve znika - izdavaoca ležajeva, na osnovu spiskova i evidencija iz prethodnegodine i odobrenja za rad izdatihod strane nadležnih opštinskih službi,kako bi ova lica bila obaviještena oobavezi podnošenja zahtjeva za paušalno oporezivanje i na taj način omogućilaPoreskoj upravi, utvrđivanje ina platu poreskih obaveza. U periodujul - avgust u primorskim područnimje di nicama, pripremljena su i uručenapo re skim obveznicima, rješenja o utvrđi vanju poreskih obaveza. Tokomavgu sta intezivirane su aktivnosti nafinalnoj realizaciji radnih zadataka zaljetnju sezonu, a sve u cilju efikasnogsprovođenja mjera naplate. Prema podacimapodručnih jedinica (Bar, Budva,Herceg Novi, Bijelo Polje i Pljevlja), uperiodu 01.06.2009. god. - 12.10.2009.godine, ukupan broj poreskih obveznikapaušalno oporezovanih koji obavljajusamostalnu djelatnost i izdavaoca ležajeva u sezoni 2009. godine, iznosije 3.766. Od ukupnog broja donijetihrješenja 672 rješenja odnose se nasamostalnu djelatnost - paušal (sezonci)3.094 rješenja, odnose se na izdavanjeležajeva, a ostvarena naplata je91,87% od ukupno utvrđenih obaveza.Analizirajući naplatu poreza, doprinosa

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go rei drugih javnih prihoda, u periodu jun- septembar 2009.godine, u odnosuna Plan Budžeta, konstatuje se indexostvarenja od 115,51. Naplata poreza idoprinosa i drugih javnih prihoda, u navedenomperiodu ostvarena je, i to:Naplata poreza u periodu jun - septembar2009. godine, na nivou Poreskeuprave, ostvarena je sa u iznosu od131.145.028,38€, odnosno sa indexomostvarenja od 109,42.Naplata doprinosa u periodu jun- septembar 2009. godine, na nivouPoreske uprave, ostvarena je u iznosuod 123.305.746,59 €, odnosno sa index-omostvarenja od 116,75.Izdvajamo naplatu akciza, koja je uperiodu jun - septembar 2009. godine,na nivou Poreske uprave, ostvarena uiznosu od 49.052.607,09 €, odnosnosa index-om ostvarenja od 135,70 uodnosu na plan Budžeta. Mjere naplatePoreska uprava je usmjerila, prije svega,prema licima koja sezonski obavljajudjelatnost, što je potpuno razumljivo,jer po prestanku obavljanja djelatnostimnogo je teže i neizvesnije preduzimanjemjera prema licima koja više aktivno neobavljaju djelatnost. Takođe, Poreskauprava je preduzimanjem zaštit nihmje ra, onemogućila pojave da obv e-znik obavlja djelatnost, napravi poreskidug i prestane sa radom u toku ilina kraju turističke sezone, a ne izmiriporeske obaveze. U tom cilju supreduzete mjere da se dospjele obavezepravovremeno i naplate. Savremena Informacionatehnologija u Poreskoj upravi je omogućila brzu komunikacijuiz među Centrale i područnih jedinicaPoreske uprave, u dijelu aktivnosti oko“aktiviranja” već postojećih podatakaza poreske obveznike koji se ponovo javljajuove sezone, prvenstveno fizičkihlica - preduzetnika.Značajnu pažnju u postupku naplateporeskih obaveza u toku turističke sezone,Poreska uprava je usmjerila nanaplatu korektivnih obaveza, to jestobaveza utvrđenih u postupku inspekcijskog nadzora na način da, ukolikoporeski obveznik ne izmiri obavezeutvrđene u postupku nadzora u propisanimrokovima, preduzimaju se zakonompredviđene mjere naplate.Polazeći od osnovnih kriterijuma zaocjenjivanje rezultata turističke sezone2009. godine, odnosno od podatakao ostvarenim prihodima u odnosu naPlan Budžeta, kao i podataka o brojuobveznika koji samostalnu djelatnostobavljaju povremeno – sezonski, možese zaključiti, da je rad Poreske uprave udijelu naplate i Poreske uparve u cjelini,u toku ljetnje turističke sezone 2009.godine, bio veoma efikasan.Turistička sezona za Poresku upra vunije završena sa kalendarskim završetkomljeta, Akcionim planom predviđenesu aktivnosti u primorskim područnimjedinicama i u jesenjim mjesecima. Uovom periodu provjerava se ispravnostposlovanja i vrše detaljne kotrole većihobveznika, kao i naplata eventualno zaostalihporeskih obaveza.Iskoristili bi priliku da najavimo daje Poreska uprava već počela sa aktivnostimana pripremi zimske turističkesezone, jer se sa početkom zimske turističkesezone u sjevernoj regiji očekujeveći priliv domaćih i stranih gostiju, asamim tim i značajno povećanje prometakod svih poreskih obveznika, kakopo osnovu prodaje proizvoda takoi po osnovu pružanja usluga. Poreskauprava organizovano pristupa mjeramakoje preduzima u turističkoj sezoni, a ciljnam je jasan, a to je da oporezivanjemobuhvatimo sva lica koja obavljaju djelatnosti da naplatimo poreske ob a vezeod što većeg broja poreskih obv eznika.PORESKA UPRAVA101