njË VIT jUBILAR ME SHËn PALIn - kishadhejeta.com

“Krenohem me kryqin e Zotittonë Jezu Krishtit”Ga l. 6, 14.Organ i permuajshem informacioni i METROPOLISE tIRANE-DURRES Nr. 6Qe r s h o r 2008 Çmimi 30 lekënjË VITJUBILARME SHËN PALIN28 QERSHOR 200829 QERSHOR 2009

Qershor 2008 Kisha dhe jeta2PËRMBAJTJAQershor 2008 – Qershor 2009Viti Jubilar i Shën PalitTakimi me intelektualëtkatolikë më 28 qershor 2008Ne, Ipeshkvijtë e Shqipërisë,të gjithë priftërinjve,rregulltarëve, rregulltareve,dhe besimtarëveGjaku i martirëve nuk thërrethakmarrje, por pajtim...Nga Marsida SadikjaShën Pali, misionari më imadh i të gjitha kohraveNga Dom Marjan LumçiDevocioni Shqiptar përShna Ndoun e PadovesNga Elidon DodajFesta e Shna Ndoutnë Kodër DervenNga Denisa GjiniNë Rrëfim shijohetëmbëlsia e HyjitPranoje dhuratën eShpirtit Shenjtë!Nga Aida NdojaÇka Hyji bashkoi njeriutë mos guxojë ta ndajëNga Albina Vuksajfaqe 3faqe 5faqe 6faqe 6-7faqe 8faqe 9faqe 10faqe 10faqe 11faqe 11Dekalogu i përditshëm iPapës Gjoni XXIII faqe 12Kalendari LiturgjikKorrik-Gusht 2008Kalendari Korrik3 korrik - Sh. Toma5 korrik – Sh. Anton Maria Zakaria6 korrik – E DIELA XIV GJATËVITIT (A)7 korrik – Sh. Asti11 korrik – Sh. Benedikti (f)13 korrik - E DIELA XV GJATËVITIT (A)15 korrik – Sh. Bonaventura16 korrik – Sh. Maria Virgjër eMalit Karmel20 korrik - E DIELA XVIGJATË VITIT (A)21 korrik – Sh. Lorenci22 korrik – Sh. Maria Magdalenë23 korrik – Sh. Brigjilda25 korrik – Sh. Jakobi26 korrik – Sh. Prenda27 korrik - E DIELA XVIIGJATË VITIT (A)29 korrik – Sh. Marta30 korrik – Sh. Pjetër Krizologu31 korrik – Sh. Injaci i LojolësKALENDARI GUSHT1 gusht – Sh. Alfons Maria ngaLiguori3 gusht - E DIELA XVIII GJATËVITIT (A)4 gusht – Sh. Gjon Maria Vianney5 gusht – Kushtimi i Bazilikës së Sh.Marisë Virgjër6 gusht – Shndërrimi i Zotit (f)8 gusht – Sh. Domeniku9 gusht – Sh. Tereza Benedikta eKryqit (f)10 gusht - E DIELA XIX GJATËVITIT (A)11 gusht – Sh. Kjara14 gusht – Sh. Maksimilian MariaKolbe15 gusht – TË NGRITURIT E SH.MARISË VIRGJËR NË QIELL16 gusht – Sh. Shtjefni i Hungarisë17 gusht - E DIELA XX GJATËVITIT (A)20 gusht – Sh. Bernardi21 gusht – Sh. Piu X22 gusht – Sh. Maria VirgjërMbretëreshë23 gusht – Sh. Roza nga Lima24 gusht - E DIELA XXI GJATËVITIT (A)25 gusht – Sh. Ludoviku27 gusht – Sh. Monika28 gusht – Sh. Agustini29 gusht – Martirizimi i Sh. GjonPagëzuesit31 gusht - E DIELA XXII GJATËVITIT (A)Drejtor i përgjithshëm:Imzot George FrendoKryeredaktor:D. Marjan LumçiSekretar:Nikollë LokaRedaksia:Kolec ÇefaAna StakajZef SkanjetiAlban GuriGrafika:Pjerin SheldijaElis GjoniFoto: PiciAdresa:Katedralja e Shën Palit,Bulevardi Zhan D’Ark,Tiranë, ShqipëriE-mail: mlumci@hotmail.comhttp://kishadhejeta.googlepages.com

Qershor 2008Kisha dhe jeta3Qershor 2008 – Qershor 2009Viti Jubilar i Shën PalitNjë ngjarje shumë e rëndësishme për vendin tonëdhe për Kishën Katolike në Shqipëri ka qenë festae hapjes së Vitit Paolin (Shën Pali) të shtunën më 28 qershor2008 në Kishën Katedrale Shën Pali në Tiranë. Kemikremtuar një meshë solemne të udhëhequr nga ArqipeshkviMetropolit i Dioqezës Tiranë-Durrës Sh. Tij. Imzot RrokMirdita dhe me shumë priftërinj, rregulltarë, rregulltaredhe besimtarë nga të gjitha dioqezat. Pas përshëndetjes sëArqipeshkvit, Kancelari Dom Henry Veldkamp ka lexuardekretin e Penitenciarisë Apostolike në sajë të të cilit KishaTiranë, 28 qershor 2008Predikimi i Shkëlqesisë së Tij Imzot RrokMirdita në kremtimin eukaristik me rastin e hapjessë Vitit Jubilar të shën Palit në Katedralen e Tiranësqë i kushtohet këtij Apostulli.Shumë të dashur vëllezër e motra,Me këtë kremtim solemn përkujtojmë dy apostujte mëdhenj të krishterimit, Shën Pjetrin dhe ShënPalin, por në të njëjtën kohë hapim edhe Vitin e ShënPalit, të shpallur nga Ati i Shenjtë Benedikti XVIme rastin e dymijëvjetorit të lindjes së Apostullit tëkombeve, që sipas historianëve ka lindur mes vitittetë dhe dhjetë pas Krishtit.Duke kundruar këto dy figura madhore tëkrishterimit, e kemi më të lehtë të arrijmë në njëpërvijim të misterit të ekzistencës së krishterë dhetë misterit të Kishës. Nga njëra anë kemi Pjetrin,peshkatarin c Galilesë. Një ditë Biri i Hyjit kaloiudhës së tij dhe i tha: “Më ndiq! Do të të bëj peshkatarnjerëzish” (Mt 4,19).Nga ajo ditë Pjetri ka shkuar pas Birit të Hyjitdhe e gjejmë nëpër faqet e ungjillit me tërë zellindhe dashurinë e tij për Hyjin, por edhe me tërëdobësitë njerëzore. Është ai që i thotë Jezusit: “Tije Krishti, Biri i Hyjit të Gjallë!” (Mt 16,16), porështë edhe ai që, pasi Jezusi paralajmëron mundimetdhe vdekjen e vet, i thotë: “Hyji të ruajt, o Zot! Kjonuk do të të ndodhë kurrë!” (Mt 16,22). Është ai qënxjerr shpatën dhe godet ushtarin romak që kishtee jonë Katedrale është shpallur si Kishë Jubilare ku mundtë jepet ndjesa e plotë gjatë këtij Viti Paolin.Pastaj Ipeshkvi Ndihmës Imzot George Frendo kalexuar një pjesë nga Letra Baritore të botuar nga Ipeshkvijtënë Shqipëri me rastin e këtij Viti Paolin.Pas kësaj Arqipeshkvi ka shpallur me gëzim përurimine Vitit Paolin në Shqipëri ndërsa populli është përgjigjurme duartrokitje.Në fund të kremtimit të meshës është lexuar edhenjë urim i Arqipeshkvit Metropolit i Shkodër-Pult Sh.Tij.ardhur për të kapur Jezusin, por është edhe ai që kure shikon Krishtin të lidhur dhe të gjykuar, thotë senuk e njeh dhe e mohon tri herë. Është ai që shkontek varri i të Ringjallurit, vrapon për në Galile për tatakuar, hidhet nga barka e peshkimit dhe nxiton menot drejt të Ringjallurit që qëndron në bregun ku ekishte thirrur, duke i thënë se do ta bënte peshkatarnjerëzish. Është ai të cilit i Ringjalluri i thotë nëungjillin e sotëm: “Kur ishe i ri, visheshe vetë dheshkoje ku të doje, por kur të plakesh do të hapëshkrahët e dikush tjetër do të të veshë e do të të çojëku ti nuk dëshiron” (Gj 21,18) Këtij peshkatari tëGalilesë, Jezusi para se të kalonte nëpër mundimee vdekje, i ka thënë: “ Ti je Pjetër (shkëmb). Mbikëtë shkëmb unë do ta ndërtoj kishën time e dyert eferrit nuk do të ngadhënjejnë kundër saj” (Mt 16,18).Këtij njeriu të përvuajtë e zelltar, thellësisht njerëzordhe thellësisht të dashuruar me Hyjin, i Ringjallurii thotë, në ungjillin që sapo kemi dëgjuar: “Kullotidelet e mia!” (Gj 21,17).Një herë, në ungjillin sipas Gjonit, Jezusi kishtethënë: “Bariu i mirë jep jetën për delet e veta!”Krishti, Bariu i Mirë, ka dhënë jetën për të pajtuarnjerëzit me Hyjin. Pjetri,në gjurmët e Bariut të Mirë,ka dhënë jetën e vet në Romë, duke dëshmuar, meanë të martirizimit, se e vetmja jetë e vërtetë ështëjeta me Krishtin, prandaj nëse vdesim për shkak tëbesnikërisë ndaj Krishtit, jeta që ai na jep me anëtë besimit, e mund vdekjen. Në Romë, mbi varrin etij, ngrihet sot madhështore Bazilika e Shën Pjetrit.Në Romë, mbi katedrën e apostullit të Galilesë, qëKrishti e ka bërë udhëheqës të grigjës së vet mbitokë, qëndron pasardhësi i kreut të apostujve, Ati iShenjtë. Fjalët e Krishtit në ungjillin e sotëm vlejnëedhe për pasardhësin e kreut të apostujve: “Kullotidelet e mia!”.Në këtë thirrje të Krishtit është e themeluarshërbesa e ipeshkvit të Romës dhe në këtë thirrjetë Krishtit është themeluar misteri i bashkimit nëKishën Katolike. Ati i Shenjtë, pasardhësi i apostullitPjetër, është bariu i Kishës universale.Ku janë të mbështetura themelet e kësaj shërbesebaritore? Ungjilli që kemi dëgjuar në këtë liturgji najep përgjigjen për këtë pyetje. Në këtë ungjill Jezusie pyet Pjetrin: “A më do?” Dashuria ndaj Krishtitështë themeli i shërbesës baritore. Kisha është njërealitet krejtësisht i ndryshëm nga të gjitha realitetete tjera tokësore, sepse ajo nuk është e organizuar nganjë vullnet njerëzor, sepse përparimi i saj nuk varetnga aftësitë dhe inteligjenca njerëzore, sepse suksesii saj nuk matet me arritjet tokësore. Pjetri i thotëJezusit, pa si ai e pyet për të tretën herë “a më do?”:“Zot, ti di gjithçka. Ti e di se të dua” (Gj 21,17).E vetmja gjë që garanton vërtetësinë dhe suksesin ekishës, është dashuria e sinqertë ndaj Krishtit. KjoImzot Angelo Massafra, i cili nuk pati mundësi të jetë ipranishëm.Në pasdite Ipeshkvi Ndihmës Imzot George Frendo kakremtuar meshë për intelektualët shqiptarë.Në homeli, pasi që ka paraqitur figurën e Shën Palit, icili ishte i pajisur me një kulturë të thellë greke, romake dhehebre ka folur për mesazhin e Shën Palit për intelektualëtkatolikë në Shqipërinë e sotme.Pas meshës është organizuar një kokteil për intelektualëte pranishëm.dashuri është karakteristika e të krishterëve.Çfarë është, atëherë, dashuria e krishterë?Vargjet më të bukura për dashurinë që buron ngabesimi në Krishtin i ka shkruar Shën Pali në letrëndrejtuar Korintasve ku apostulli i kombeve thotë:“Dashuria është zemërgjerë, dashuria është e mirë,nuk ka smirë, nuk krekoset, nuk mburret, nuk silletnë mënyrë të pahijshme, nuk kërkon përfitim, nukpezmatohet, nuk mendon të ligën, nuk gëzohet përpadrejtësinë, por gëzohet me të vërtetën. Dashuriapërballon gjithçka, beson gjithçka, shpreson gjithçkadhe duron gjithçka. Dashuria nuk shteron kurrë...” (1Kor 13,4-8).Duke dëgjuar këto fjalë të Shën Palit, mund tëkuptojmë se ku mbështetet madhështia e kësaj figureapostolike. Shën Pali ka qenë hebre, farise dhebir fariseu, i lidhur ngushtë me traditat hebraike. Iverbuar nga zelli për të mbrojtur traditat e të parëve,nuk ka pasur asnjë ngurrim në veprimtarinë e tij tëpërndjekjes së të krishterëve, deri kur një ditë, nëudhën për në Damask, rrëzohet e bie, duke humburshikimin, dhe dëgjon zërin që i thotë: “Saul, Saul,përse më përndjek?” Në qelqin artistik të dritaresqendrore të katedrales sonë, që i është kushtuarKthimit të Shën Palit Apostull, gjendet e përshkruarme figura ky moment qendror i jetës së tij. I rrëzuardhe në errësirë Sauli pyet: “Kush je ti, o Zot?”Duke ngritur këtë pyetje, Pali rrëzon të gjithashëmbëllimet e gabuara të Hyjit që kishte pasur deriatëherë dhe bëhet ndjekës i përvuajtë i Jezusit ngaNazareti, që deri në atë moment e kishte përndjekur.Dalë ngadalë e kupton se vetëm Krishti mund të nabëjë të njohim Hyjin, sepse Krishti ka ardhur ngaHyji dhe është Hyji i bërë njeri. Në leximin e dytëtë liturgjisë së sotme nga letra që Pali u shkruanGalatasve thotë: “Po ju vë në dijeni, o vëllezër, seungjilli që ju predikova nuk vjen nga njerëzit. Unëas nuk e mora, as nuk e mësove nga ndonjë njeri, pornëpërmjet zbulesës së Jezu Krishtit” (Gal 1,11-12).Nëse Pjetri kishte jetuar me Krishtin, e kishte parëdhe dëgjuar nga afër, ishte fshehur në momentin ekryqit, kishte qarë nga hidhërimi për mohimin e tij,por kishte shkuar me vrap për ta takuar të ringjallur,Pali, si të gjithë ne që jetojmë pas ngjitjes së Krishtitnë qiell, e ka takuar Krishtin pas hyrjes së tij në lavdidhe ka depërtuar gjer në thellësi misterin e dashurisësë Hyjit që Krishti na ka zbuluar me mishërimin,vdekjen dhe ringjalljen e vet.Ja çfarë thotë në leximin e dytë të sotëm: “Jukeni dëgjuar për sjelljen time të dikurshme kurndiqja fenë judaike: se me sa zell e përndiqja Kishëne Hyjit dhe përpiqesha ta shkatërroja...Vijon në faqen 4

Qershor 2008 Kisha dhe jeta4Por, kur Hyji, që më ndau veç që në barkun enënës dhe më thirri nëpërmjet hirit të tij, i pëlqeu tëmë zbulojë Birin e vet për ta predikuar gjer te kombetpagane, unë menjëherë, pa u këshilluar me asnjë njeridhe pa shkuar në Jeruzalem tek ata që ishin apostujpara me je, shkova në Arabi dhe u ktheva përsëri nëDamask” (Gal 1,13.1-17).Historia e Shën Palit na tregon se misteri iKrishtit nuk është i lidhur vetëm me praninë e tij mbitokë me mish dhe me gjak, siç e kanë parë Pjetri dheapostujt e dishepujt e tjerë, par se ai mister është ipranishëm dhe veprues deri në fundin e kohërave,falë dëshirës që Hyji ka për t’ua zbuluar vetveten tëgjithë njerëzve.I mbushur plot me Shpirtin e Krishtit të ringjallur,Shën Pali është nisur nëpër udhët e perandorisëromake të asaj kohe për të predikuar ungjillin eKrishtit, dritën e vetme që ka forcën për të mundurerrësirën e kësaj bote. Këtë ungjill e ka shpalluredhe në tokat e Ilirisë, prandaj, kur Papa Gjon PaliII më emëroi Arqipeshkëv të Dioqezës, që atëherëquhej e Durrës - Tiranës, kërkova që katedralen e retë Kryeqytetit t’ia kushtonim Apostullit që solli nëtokat ilire dritën e besimit të krishterë.Sot, katedralja e Shën Palit në Tiranë ështëbërë strehë shpirtërore dhe burim drite ungjillorepër mijëra njerëz. Kur Papa Benedikti XVI shpallivitin 2008-2009 si vit të Shën Palit, sëbashku meImzot Frendo-n, shprehëm dëshirën që Katedraljae kushtuar Apostullit të kombeve pagane, të kishtetë drejtën e indulgjencës së plotë për të gjithështegtarët që vijnë këtu me shpirt besimi dhe lutjeje.Sot kam gëzimin të shpall para të gjithëve dekretine Pendestarisë Apostolike me të cilin katedralessonë i jepet e drejta e indulgjencës plenare për tëgjithë shtegtarët që ndalen brenda këtij tempulli meshpirtin e devotshmërisë së krishterë, duke kërkuarfaljen e mëkateve dhe hirin e Hyjit.Shumë të dashur vëllezër e mora, falja e mëkatevedhe mundësia për të filluar një jetë të re është bërëe mundur vetëm falë misterit të Krishtit. Krishti iaka besuar Kishës vazhdimin e misionit të tij dhe kangelur i pranishëm në botë në jetën e njerëzve meanë të misterit të Kishës. Kisha jonë i fton të gjithëpër të njohur Zotin e saj dhe për të pranuar hirin etij. Ky vit i shën Palit duhet të jetë për të gjithë vitii ungjillit, sepse shën Pali ka jetuar dhe ka vdekurpër të shpallur e për të dëshmuar ungjillin e Krishtit.Në nderim dhe në përkujtim të shërbëtorit të fjalëssë Hyjit, duhet të angazhohemi për të përhapur dhepër të predikuar Shkrimet e Shenjta, që drita e qiellitta bekojë gjithnjë e më shumë tokën tonë të vuajture ta mbushë me gëzim. Në këtë vit duhet të rriteminë dashuri ndaj Kishës, që është mbartëse e Fjalës sëJetës dhe vazhdim i misionit të Krishtit. Shën Pali eka njohur me përvujtëri dhe realizëm rolin e Pjetrit,prandaj thotë në leximin e dytë: “Vetëm tre vjet mëvonë shkova në Jeruzalem për të takuar Pjetrin dhendenja me të tre ditë.” Ne sot ndjehemi të lidhur mepasardhësin e Pjetrit, Atin c Shenjtë, që ka shpallurVitin e Shën Palit dhe na ka dhënë mundësinë tëkremtojmë në këtë katedrale hiret e veçanta të këtijviti jubilar.Zoti e bekoftë Kishën dhe vendin tonë, e shënPali na dhuroftë dritën e fjalës së Hyjit, për të njohurmë mirë misterin e shëlbimit tonë! Amen.Penitenciaria ApostolikeProt. N. 95/08/IDekretPENITENCIARIA APOSTOLIKE, nësaje të fakulteteve që iu besuan nga Papa,u jep ndjesen e plotë, pasi që të kenë kryerkushtet e zakonëshme (rrëfimi sakramental,kungimi eukaristik dhe lutje sipas njejtittë Papës), besimtarëve të krishterë me tëvërtetë të penduar. Kjo ndjesë u jepet qënga Mbrëmësorja e Parë e së Kremtes sëApostujve Pjetrit dhe Palit të këtij viti, derinë të njëjtën të kremten e vitit të ardhshëm,nëse vizitojnë, në formë shtegtimi, KishënKatedrale Metropolitane të Tiranë-Durrësitkushtuar Shën Palit, duke u bashkuarpërzemërsisht me qëllimin shpirtëror të vitittë shën Palit sikurse është shprehur nga PapaBenedikti XVI, dhe duke marrë pjesë medevotshmëri në ndonjë ceremoni apo ndonjëushtrim të shenjtë në nder të shën Palit, osetë paktën pasi që të kishin qëndruar për cakohë në lutje para figures së Apostullit tëPopujve të vendosur për nderimin publik,një moment lutjeje që duhet të mbarojë merecitimin ose këndimin e Lutjes së Zotit (AtiYnë) dhe të Simbolit të Apostujve (Besoj),dhe me thirrjen e së Lumes Mari Virgjër dhetë shën Palit. Dhe kjo devotshmëri shpirtëroretë ketë gjithmonë parasysh përkujtimin ePrijësit të Apostujve shën Pjetrin.E gjithë kjo vlen vetëm për këtë herë.Pavarësisht nga çfarëdo lloj kundërshtimi.E dhënë në Romë, nga selia e PenitencarisëApostolike, më 13 maj, në vitin e Mishërimittë Zotit 2008.IACOBUS FRANCISCUS S.R.E. Card. STAFFORDPenitenciari Kryesor+ Io a n n e s Fr a n c i s c u s Gi r o t t i, O.F.M. Conv. Ipeshkëv Tit. Me t e n s i, Re g j e n t i

Qershor 2008Kisha dhe jeta5Takimi me intelektualët katolikëmë 28 qershor 2008Pse e kemi organizuar këtë takim përintelektualët katolikë? Jo sepse jeni tëprivilegjuar mbi të tjerët, pasi Shën Pali na kujton se“Hyji nuk i mban kujt krah” (Rom 2, 11), por sepsesot, në Kishën Katolike në mbarë botën, po përurohetviti i Shën Palit. Po nderojmë një intelektual të madhi cili ishte shumë i vetëdijshëm se çkado që kishte,e kishte pranuar nga Zoti për t’i shërbyer Zotit dhenjerëzve.Po nderojmë një apostull të madh, njëmisionar të veçantë, një mësues të shkëlqyeshëm, tëlindur para 2000 vitesh, dhe të vrarë jashtë murevetë qytetit të Romës. Po nderojmë një person që, gjatëkëtyre njëzet shekujve, ka frymëzuar shumë artistë,poetë, historianë, teologë, dhe shkrimtarë shpirtëror.Po nderojmë një person i cili, me veprat dhe meshkrimet e tij, ka shpallur me guxim revolucionin elirisë dhe të dashurisë të nisur nga Krishti.Kush ishte Pali?E takojmë Palin për herë të parë në Besëlidhjene Re me rastin e një vrasjeje. Viktima ishte Shtjefni,djakon i bashkësisë së krishterë. Pali, i cili asohereishte njohur me emrin “Saul”, i mbante rrobat e atyreqë e godisnin Shtjefnin me gurë.Pali ishte qytetarromak, i formuar me kulturën greke, por mbi të gjithaishte hebre.Si qytetar romak, kishte disa të drejta, ndërtë cilat, të drejtën që të gjykohej prej Cezarit në Romë.Më vonë Pali ka përfituar nga kjo e drejtë, që të mundtë shpallte Ungjillin edhe në Romë.Si i formuar me kulturën greke, e kishte të lehtëtë hynte në dialog me grekët në Antioki, në Efes,në Korint dhe veçanërisht në Athinë, ku ka dëftuarfamiljaritetin e tij me filozofinë dhe letërsinë greke.Dhe Pali ishte hebre. Në shkrimet e tij shprehkënaqësinë e tij se ishte hebre, prej fisit të Benjaminit.Prandaj ishte shumë familjar me Biblën.Çfarë na mëson Pali sot?Si hebre dhe farize fanatik, ai mori një qëndrimshumë të rreptë kundër të krishterëve. Lexojmë seai “vazhdonte të kërcënonte deri edhe me vdekjedishepujt e Zotit” dhe kërkonte burra dhe gra tëkrishterë për t’i futur në burg (V.Ap 9, 1-2). Porndërsa po udhëtonte me këtë qellim, e dëgjoi atë zë qëka shënuar fillimin i një kapitulli të ri në jetën e tij. Kyzë i tha: “Saul, Saul, përse më përndjek?” Pyetjes sëPalit: “Kush je ti, o Zot?” zëri është përgjigjur: “Unëjam Jezusi, që ti po përndjek” (4-5). Është shumëdomethënëse kjo shprehje: “përse më përndjek?”Krishti i ngjallur, që nuk vuan as nuk vdes më kurrënë trupin e vet, edhe sot po vuan dhe po vdes në trupine popullit të tij. Sot Krishti dënohet për vdekjen nëpersonat e shumë njerëzve të pafajshëm, të cilët sotpo dënohen me vdekje ose u janë hequr të drejtat etyre themelore sepse janë të krishterë, ose sepse janëzezakë, ose sepse nuk kanë asnjëri për t’i mbrojtur.Më i forti gjithmonë ka patur mundësi të përfitojë mbimë të dobët dhe të pambrojturit.Pali vetë ishte viktima e diskriminimit, e urrejtjes,e paragjykimit, e padrejtësisë. Shumë herë lexojmë,në Veprat e Apostujve, për gjykata të korruptuara, qëdhanë urdhër që Pali të frushkullohej ose të burgosejvetëm t’u pëlqyer hebrenjve. Mbrojtësi i së vërtetësështë gjithmonë viktima i parë i sistemit të korruptuar.Por Pali ka edhe një mesazh tjetër për shoqërinëbashkëkohore, ku, si në një xhungël, mbijeton vetëmai që është më i fortë. Pali ishte shumë i ndjeshëmndaj të varfërve. Mjaft të lexojmë Letrën e tij të Dytëdrejtuar Korintasve: me fjalë shumë mallëngjyese inxit Korintasit t’u ndihmojnë Maqedonasit, që ishinshumë në nevojë për ndihmë. Korintasvw së pari ukujton shembullin e Jezu Krishtit, i cili “edhe pseishte i pasur, u bë i varfër për ju, që të bëheshit të pasurme varfërinë e tij” (2 Kor 8, 9); pastaj i qorton: “Kushmbjell me kursim, do të korrë pak, dhe kush mbjellme zemërgjerësi, do të korrë me begati” (9, 6); dhe sëfundi i nxit: “Secili nga ju le të japë sa t’i dojë zemra,jo me keqardhje e as me detyrim, sepse Perëndia e doatë që jep me gëzim” (9, 7).Pali u dëftua mbrojtësi ipunëtorëve. Ai vetë ishte punëtor, e rrëfen: “Ne nukjetuam në përtaci kur ishim mes jush, e as nuk kemingrënë falas nga ndonjëri prej jush, por jemi lodhur emunduar duke punuar ditë e natë për të mos iu bërëbarrë ndokujt” (2 Sel 3, 7-8). Dhe duke theksuardinjitetin e punës, si një të drejtë dhe një detyrë (sh2 Sel 3, 10-12), pohon se “punëtorit i takon paga etij” (1 Tim 5, 18).Dhe në Letrën drejtuar Filemonit,një i krishterë i pasur i cili kishte një skllav me emërOnesim që i kishte arratisur, e nxit Filemonin që tanitë pranojë Onesimin “jo më si skllav, por më tepër seskllav: si vëlla të dashur” (Flm 16).Po ju, intelektualë katolikë?Si e vlerësoni mesazhin e shën Palit për ju nëShqipërinë e sotme? Le të kujtojmë së pari fjalëte shën Palit, kur ai e krahason Kishën me trupin:sikurse trupi ka shumë gjymtyrë, e të gjitha kanërolin dhe rëndësinë e vet, ashtu edhe në Kishë, çdoanëtar ka një rol dhe rëndësi. Por sot ju nxis juve, siintelektualë katolikë, të mendoni seriozisht për rolintuaj në Kishë dhe në shoqëri. Kisha në Shqipëri kanevojë për ju. Shoqëria shqiptare ka nevojë përju. Shën Pali, i stolisur me një inteligjencë dhe njëkulturë të jashtëzakonshme, ka patur guxim të shkojënë Areopagun e Athinës, ku bashkoheshin njerëzit mëtë kulturuar e qytetit. Pikërisht atyre Pali u ka shpallurbesimin e tij të krishterë. Ju duhet edhe juve të jenitë pranishëm në Areopagët e Shqipërisë. Është shumëe dobishme që të krishterët të jenë më të pranishëmnë politikë, në gjykatë, në universitete, në spitale, nëvende që ndikojnë pozitivisht në shoqërinë shqiptare.E them këtë, jo që të mburremi sepse kemi aq shumëkatolikë në parlament apo në universitet. Kur Jezusina ka thënë: “Ju jeni kripa e tokës…. Ju jeni drita ebotës” (Mt. 5, 13.14), ai na ka dëftuar njëkohësishtdinjitetin dhe përgjegjësinë tonë. Dhe le të kujtojmëgjithashtu fjalët e shën Palit: ai nuk ka thënë:“Krenohem me inteligjencën time ose me kulturëntime”, por ka thënë: “Krenohem me kryqin e Zotit tonëJezu Krishtit” (Gal. 6, 14).Dhe kjo është arsyeja pse juthashë se duhet të jeni më të pranishëm në politikë dhenë vende që ndikojnë më shumë në shoqëri.Kisha nuk është lidhur me asnjë ideologji politike,përderisa kjo e ruan dhe mbron dinjitetin njerëzor, qëvetë Zoti ia ka dhuruar njeriut, dhe parimet e krishteraveçanërisht përsa u përket vlerës së jetës njerëzore,familjes, drejtësisë, dhe mbrojtjes së më të dobëtëvedhe të të mënjanuarve.Sot shën Pali ju kujton detyrëntuaj ta mbroni të vërtetën pa asnjë kompromis. Siçthoshin latinët: “Amicus quidam Plato, sed magisamica veritas” (Është mik Platoni, por është mike mëe madhe e vërteta). Sot shën Pali ju kujton detyrëntuaj ta zbatoni profesionin tuaj me përgjegjësi, mendershmëri, dhe me drejtësi, pa asnjë hije korrupsioni.Drejtësia as nuk shitet dhe as nuk blihet. Vaj për ataqë përfitojnë nga pozitat e tyre për t’u pasuruar,shpeshherë në dëm të më të dobëtëve.Vëreni dhe çmoni vlerat që kemi trashëguarnga krishterimi. Le të kemi parasysh fjalët e njëshkrimtari të njohur, Alexis de Tocqueville, i cili kashkruar: “Religion has taught us the art of being free”(Religioni na ka mësuar artin e të qenurit të lirë). Letë kemi parasysh gjithashtu fjalët që Papa Gjon PaliII i drejtoi Korpit Diplomatik në janar të vitit 2004:“Mos të harrojmë sa shumë krishterimi ka kontribuarpër kulturën dhe institucionet në Evropë: dinjitetine njeriut, lirinë, shkollat dhe universitetet, shërbimeshoqërore…. Dhe edhe para pak kohe, të krishterët,duke promovuar lirinë dhe të drejtat njerëzore, kanëkontribuar për shndërrimin paqësor të regjimeveautoritare dhe për restaurimin e demokracisë nëEvropën qendrore dhe lindore”. Sigurisht se vetë PapaGjon Pali II ka qenë shumë i dobishëm për rënien esistemit autoritar komunist në Evropën lindore.Prandaj le të angazhohemi seriozisht për njëshoqëri më të pastër dhe më të drejtë. Secili prej neshmund të japë kontributin e vet në këtë angazhim. Dhetë gjithë jemi të bindur se kemi një rrugë të sigurt përta arritur qëllimin tonë. Është rruga e revolucionit tëdashurisë, të përuruar nga Jezu Krishti, të shpallur dhetë përhapur nga ungjillëzuesi ynë, shën Pali.

Qershor 2008Kisha dhe jeta7Patriarku ekumenik në homelinë e tij mbi tëgjitha ka kujtuar “gëzimin dhe emocionin” përpraninë e Atit të Shenjtë në Kostandinopojë, përFestën e Patronit në përkujtim të Shën AdresëApostull, në nëntor 2006.Sot “kemi arritur afër jush – ka vazhduar –duke kthyer nderin dhe dashurinë, duke festuarsëbashku me Vëllain tonë të zgjedhur në tokëne Perëndimit... Apostujt e Shenjtë Pjetri, vëllai iAndreut, dhe Pali – këta dy kolona të mëdha dheqendrore të ngritura drejt qiellit, e të gjithë Kishës,të cilët – në këtë qytet historik, - i kanë bërë edhenjë dëshmi të zjarrtë të zjarrtë Krishtit dhe ku ikanë dhënë shpirtin e tyre Zotit me martirizimin,njëri nëpërmjet kryqit dhe tjetri përmes shpatës,duke e shenjtëruar”.Bartolomeo I ka kujtuar si “të dyja Kishat,duhet të nderojmë me shumë zell atë që ka dhënënjë dëshmi kaq të madhe të Hyjnisë së Krishtit”.Kështu që duke iu referuar Dialogut teologjikmidis dy Kishave, që vazhdon pavarësishtvështirësive, Patriarku ka thënë: “Dëshirojmëme të vërtetë dhe lutemi shumë për këtë; që këtovështirësi të kalohen dhe që problemet të jenë mëtë pakta, dhe sa më shpejt të jetë e mundshme,për të arritur objektin e dëshirës përfundimtare,në lavdi të Hyjit”.Në fund Patriarku ekumenik ka kujtuar: “Shenjtëri,kemi shpallur vitin 2008, ‘Vitin e ApostullitPal, kështu si bëni edhe Ju bëjeni ditën e sotme ederi vitin e ardhshëm, në përmbushjen e dymijëvjetëve nga lindja e Apostullit të Madh”, dhee ka përfunduar duke iu besuar ndërmjetësisësë Apostujve të Shenjtë, sepse “Hyji Tre herë iShenjtë” t’i japë “të gjithë bijve kudo në botëne Kishës Ortodokse dhe Romake-Katolike, këtumbi tokë ‘bashkimi e fesë dhe bashkimin i ShpirtitShenjtë’ në ‘lidhjen e paqes’ ndërsa atje lart, ‘jetëne amshuar dhe mëshirën e madhe”.Papa Benedikti XVI e ka filluar homelinëduke kujtuar se “që nga kohët më të lashta Kishae Romës kremton solemnitetin e Apostujve tëmëdhenj Pjetrit dhe Palit si një festë e vetme nëtë njëjtën ditë, më 29 qershor.Nëpërmjet martirizimit të tyre, janë bërëvëllezër; sëbashku janë themeluesit e Romës së retë krishterë... Gjaku i martirëve nuk ngjall hakmarrje,por pajtim... ajo paraqitet si forca e dashurisëqë e tejkalon urrejtjen dhe dhunën, duke themeluarkështu një qytet të ri, një bashkësi të re...Për virtyt të martirizimit të tyre, Pjetri dhe Palijanë në një raport reciprok me njëri-tjetrin përgjithmonë. Një imazh i preferuar i ikonografisësë krishterë është përqafimi i të dy Apostujve nërrugën e tyre drejt martirizimit. Ne mund të themi:se vetë martirizimi i tyre, në thellësinë më tëmadhe, është realizimi i një përqafimi vëllazëror.Ata vdesin për të vetmin Krisht dhe, në dëshminëpër të cilën japin jetën, janë një gjë e vetme”.Duke përshkruar shkrimet e Besëlidhjes sëRe që përshkruajnë takimin e dy Apostujve dhebashkimin e tyre “në dëshmi dhe në mision” nëUngjillin e vetëm të Jezu Krishtit, Benedikti XVIka nënvizuar se duke qenë se janë takuar dy herënë Jeruzalem, Pjetri dhe Pali në fund të udhëtimittë tyre arrijnë në Romë.“Pali arriti në Romë si i burgosur – ka rikujtuarPapa -, por në të njëjtën kohë edhe si qytetarromak që, pas arrestimit në Jeruzalem, ai ia kishtereferuar këtë edhe perandorit dhe për këtë arsyee çoi në një gjykatë romake. Por duke iu referuarnë një kuptim akoma më të thellë, Pali ka shkuarvullnetarisht në Romë”.Në fakt për Palin, Roma përfaqësonte një etapëpër rrugën drejt Spanjës, “d.m.th – sipas konceptittë tij për botën – drejt cepit ekstrem të tokës”, përtë përmbushur misionin e marrë nga Krishti qëtë çonte Ungjillin deri në kufijtë më ekstrem tëbotës. Përveç të tjerash “vajtja në Romë bën pjesënë universalitetin e misionit të tij si i dërguari i tëgjithë popujve...Vajtja në Romë është për të një shprehje ekatolicizmit të misionit të tij. Roma duhet t’iabëjë të dukshme fenë të gjithë botës, duhet tëjetë vendi i takimit në një besim të vetëm”.Por edhe Pjetri shkoi në Romë, duke ia lënëkështu “vendin e të parit të Kishës së krishterëjudaike,Jakobit, të voglit, për t’iu përkushtuarmisionit të vërtetë të tij: ministerit për bashkimine Kishës së vetme të Hyjit e formuar nga judenjdhe paganë...Ecja e shën Pjetrit drejt Romës, si përfaqësuesi popujve të botës, qëndron sidomos nën fjalën‘një’: detyra e tij është të krijojë bashkimin e tëkrishterëve, të Kishës së formuar nga judenjtëdhe paganët, të Kishës së gjithë popujve. Kyështë misioni i përkohshëm i Pjetrit: të bëjëqë Kisha të mos të identifikohet kurrë me njëkomb të vetëm, me një kulturë të vetme ose menjë shtet të vetëm. Të jetë gjithmonë Kisha e tëgjithëve. Që të bashkojë njerëzimin përtej çdokufiri dhe, përmes ndarjeve të kësaj bote, ta bëjëtë pranishme paqen e Hyjit, forcën pajtuese tëdashurisë së tij”.Papa ka nënvizuar gjithashtu se sot falëteknikës, rrjetit botëror të informacioneve, lidhjevepër interesat e përbashkëta, në botë ekzistojnë“mënyra të reja bashkimi, por që shpërthejnëedhe kontraste të reja.Në mes të këtij bashkimit të jashtëm, e bazuartek gjërat materiale, kemi më shumë nevojë përbashkimin e brendshëm, që vjen nga paqja e Hyjit– bashkim i të gjithë atyre që janë bërë vëllezër emotra në sajë të Jezu Krishtit.Ky është misioni i përkohshëm i Pjetrit dhedetyra e veçantë e besuar Kishës së Romës.”Duke iu referuar bashkëvëllezërve ArqipeshkvijMetropolit të ardhur në Romë për të marrëpallio-n, Papa ka shpjeguar se pallio e shenjtë“na kujton Bariun që merr mbi shpatulla delen ehumbur, që e vetme nuk e gjen dot rrugën drejtshtëpisë, dhe e sjell tek vathë.Etërit e Kishës kanë parë në këtë dele imazhine të gjithë njerëzimit, të të gjithë natyrës njerëzore,që ka humbur dhe nuk e gjen më dot rrugën drejtshtëpisë... Kështu pallio bëhet simboli i dashurisësonë për Krishtin Bari dhe të të dashurit tonëbashkë me Të... bëhet simbol i thirrjes për tëdashur të gjithë me forcën e Krishtit dhe në përKrishtin, derisa të mund të gjejnë Atë dhe në Tëvetveten”.Një domethënie e dytë e pallio-s, është vënënë dukje nga Papa: “Askush nuk është Bari vetë.Jemi në pasardhësinë e Apostujve vetëm falë tëqenurit në bashkimin të kolegjit, në të cilën gjenvazhdimësinë e tij kolegji i Apostujve.Bashkimi, “ne-ja” e Barinjve bën pjesë në tëqenurit Bari, sepse grigja është vetëm një, Kisha evetme e Jezu Krishtit. Dhe në fund, kjo “me” çonedhe në bashkim me Pjetrin dhe me pasardhësine tij si garanci e bashkimit.Kështu pallio na flet për katolicitetin e Kishës,të bashkimit universal të Bariut dhe grigjës.Dhe na çon në apostullimit: në bashkim mefenë e Apostujve, mbi të cilën është e themeluarKisha”.Papa e ka përfunduar homelinë duke iu kthyershën Palit dhe misionit të tij: “Kur bota në bashkimine saj do të jetë bërë liturgji e Hyjit, kur nërealitetin e saj do të jetë bërë adhurim, atëherëdo të ketë arritur qëllimin e saj, atëherë do të jetëshëndoshë e mirë.Ky është objektivi i fundit i misionit apostoliktë shën Palit dhe të misionit tonë. Në këtë ministertë tillë Zoti na thërret. Të lutemi që, derisa Ai tëna ndihmojë ta zhvillojmë në mënyrë të drejtë, tëbëhemi liturgë të vërtetë të Jezu Krishtit”.

Qershor 2008 Kisha dhe jeta8Shën Pali,misionari më i madh i të gjitha kohraveKush është Shën Pali?Origjina e tij. Gjeografia dhe kronologjia.Hebreu Pal.Kthimi i tij dhe misioniNjë kthim?MisionariPër kombet.Misioni dhe KishaMisioni i PalitI udhëhequr nga ShpirtiSinagoga. Sheshi publik.Shtëpitë private.Dëgjuesit e Patit.Koha e misioneve nëpër qyteteSi komunikon Shën Pali?Gjithçka për Ungjilli nëpërmjet Ungjillit.Predikimi.Karizmat dhe mrekullitë.Shën Pali “shndrit si një yll i madh në historinë eKishës, dhe jo vetëm në atë të fillimit” (Papa BenediktiXVI, Audienca e 25 tetorit 2006). Figurë e pasur dhekomplekse, Apostulli i kombeve, përpara se të ishteautori i shumë letrave të cilat sot i kemi në dorë, aiishte një misionar. Takimi i tij me Krishtin në rrugëne Damaskut është burimi gjithë predikimit dhe i gjithëteologjisë së tij. Ka përshkuar gjithë Mesdheun dukevuajtur përndjekjet, duke përballuar rreziqet e udhëtimitdhe duke punuar pa pasë frikë nga lodhja.Në këtë Vit Jubilar kushtuar Apostullit të kombeve,soditja e kësaj figure emblematike të mundëson marrjene një hovi të ri për mision. Për ta fituar këtë duhettë kundrojmë vetë personin e Palit. Njohja e origjinëssë tij në kuptimin gjeografik dhe fetar na lejojnë takuptojmë ma mirë tronditjen e madhe që i dha atijtakimi me Krishtin, por edhe për të kuptuar se si kytakim, arriti ta transformonte në shërbim ndaj Krishtit.Është e rëndësishme edhe të shohim se si shën Pali ekupton misionin dhe thirrjen misionare. Çfarë ështënjë Apostull? Si mund të identifikohet? Është shumë erëndësishme të shohim konkretisht se kujt i drejtohetPali? Në cilat vende flet? Si e shpallte ai ungjillin?Çfarë vendi kishte predikimi, mrekullitë dhe karizmatnë shërbesën e tij?Kush është Pali?Origjina e tij. Gjeografia dhe kronologjia.Shën Luka na thotë se Pali ka lindë në Tarso 22.3).Prindërit e tij emigruan në këtë qytet, ndoshta tëinternuar nga romakët. Pasi u stabilizuan në atë vendmorën edhe nënshtetësinë romake të cilën natyrishte pati edhe shën Pali si pasardhës i prindërve të tij(V.Ap 25,11-12). Dimë se kishte një motër dhe njënip (V.Ap 23,16). Pali u rrit në qytetin e Tarsit (V.Ap9,11,30; 11,25; 21,39; 22,3), kryeqendër e Silicisë,aktualisht në Turqi.Ky qytet ishte i madh dhe i pasur. I vendosur në njërënprej rrugëve më të frekuentuara të botës së hershme,me daljen e sajë drejt Azisë së vogël, dallohej përpërpunimin e linit. Kjo mbase ishte edhe arsyeja sepse Pali kishte zanatin e punimit të tendave. Tarsi ishtenjë qytet më vete, me këshillin e qytetit dhe monedhëne vet. Prania hebraike në këtë qytet gjatë shekullit tëparë pas Krishtit dëshmohen nga shumë dokumente.Qyteti i’u kundërvu Kasios i cili vrau Jul Cezarin, nëvitin 66 pas Krishtit, e kështu Markantoni e shpërbleuNga Dom Marjan Lumçikëtë qytet duke e shpallur të lirë dhe pa taksa.Elementët më të sigurt dhe të qartë të gjeografisësë Palit janë takimi me Krishtin afërsisht në vitin32 dhe burgimi i tij në Romë gjatë viteve 60-62.Është martirizuar në Romë mes viteve 63 dhe 67.Disa të dhëna është e pamundur të përcaktohen mesaktësi, ndër to hyn edhe numri i udhëtimeve të tija.Hipotezat janë se ai ka bërë nga 2 deri në 4 udhëtime,por hipoteza më e mundshme mbetet se ai ka bërë 3udhëtime. Etapat e mëdha të jetës së tij janë formimiqë ai ka marrë në Jeruzalem pranë Gamalielit (V.Ap22,3), përndjekja e të krishterëve në vitet që pasuan,takimi me Krishtin në rrugën e Damaskut, takimi meapostujt ne Jeruzalem dhe misioni pranë paganëve,vdekja e tij në Romë.Hebreu PalPali flet për vetveten në disa raste, duke na e bërë tëmundur edhe neve që ta njohim mirë se kush ishte.Na jep lajme të rëndësishme në letrën drejtuar Filipianëve3,5-6: “i rrethprerë ditën e tettë, Izraelit, ngafisi i Beniaminit, hebre prej hebrenjësh, farize përsai përket ligjit”. Pra është rrethprerë ditën e tettë. Kjodëshmon origjinën e tij: Pali është rrethprerë brendakufijve të caktuar nga ligji i Moisiut në Lv 12,3. “Izraelit”është shprehje teknike për të treguar përkatësinëfetare. “Nga fisi i Beniaminit”. Kjo përkatësi ështëburim nderi dhe krenarie në judaizëm për arsye tëndryshme. Beniamini ishte i biri i Rakeles, gruas sëpreferuar të Jakobit, i vetmi që ka lindur ne Tokën ePremtuar. (Zan 35,16-18). Nga ky fis ka dalë mbretii parë i Izraelit. (1 Sam 9,1-2) dhe i ka mbetur besnikdinastisë së Davidit 1 Mb 12,21). Së bashku me fisine Judës, është grupi i parë që ka rindërtuar tempullinpas emigrimit (Es 4,1). Pra ishte nder i madh ti përkisjekëtij fisi. “Hebre prej hebrenjsh”, do të thotë se rridhtenga një familje që ne sot e quajmë “praktikuese ebesimit”, që e ruan dhe i shërben ligjit të Moisiut dheflet gjuhën aramaike. Këta rreshta pra e paraqesinPalin një hebre të përkryer.Pali paraqitet edhe si farize. Farizejtë ishin të njohurpër lidhjen e ngushtë që kishin me ligjin e Moisiut,por edhe me ligjin e folur. Ky ligj i folur, apo gojor,do të fillojë që të shkruhej që në shekullin e dytëde do të njihej me emrin Talmud. Mjafton të kemiparasysh pjesët e Ungjillit në të cilat edhe vetë Jezusii citon farizejt dhe panorama besoj bëhet shumë eqartë mbi ta.Megjithatë, gjithë ky përshkrim nuk duhet të krijojë nëne idenë e një njeriu të mbyllur në kulturën e tij fetare.Kemi parë se në çfarë rrethanash Pali është rritur nëTarso. Leximi i letrave të Palit na e shfaq hapur seai është rritur jo vetëm në sinagogë, por edhe në njëambient grek. Njohja nga ana e tij e retorikës greke,citimet apo referimet që ai ju bën autorëve klasikë,tregojnë se ai i ka studiuar ato argumente. Më pas ai kashkuar në Jeruzalem për të studiuar traditën e Etërvepranë Gamalielit. Thuhet se, edhe vete Rabinët në atëepokë nuk ngurronin që studentëve të tyre tu jepninpër të lexuar autorët e ndryshëm grek. Pra, universikulturor dhe intelektual i Palit ishte shumë i gjerë.Kthimi dhe misioniNjë kthim?Thirrja misionare dhe “kthimi” janë ngushtësisht tëlidhura në Shën Palin. Për këtë arsye, është shumëinteresante të studiohet natyra e këtij shndërrimi përtë kuptuar më mirë thirrjen e tij misionare.Pali flet pak për këtë ngjarje në letrat e tija. Tekstetkryesore janë 1 Kor 15,1-11, Gal 1,13-17 dheFil 3,2-14. Ai këtu flet për një eksperiencë që e katransformuar krejtësisht jetën e tij, por ai vetë nuke kupton këtë fakt si një ngjarje të izoluar në jetëne tij, përkundrazi, për këtë gjë, ai thotë se, ka qenëi thirrur që nga kraharori i nënës (Gal 1,15) Pra nukmund të lexohet mirë ky takim i tij me Krishtin, papasur parasysh gjithë ekzistencën e tij.Cili është pra kuptimi i kësaj ngjarjeje? Kur flitet përkthim, nuk do ishte e saktë ta interpretonim këtë fjalësi kalim nga një besim në tjetrin. Duhet qartësuar senë atë kohë, shkëputja mes hebraizmit dhe krishterimitende nuk ishte përfundimtare. Pra bëhet fjalë për njëkthim në kuptimin e thellë të fjalës, një hapje e plotëe zemrës ndaj Zotit, vërshimi i hirit, transformimi ipersonit.Pali e komenton kështu takimin e tij me Krishtin:“Ai që më zgjodhi që nga kraharori i nënës sime dhemë thirri me hirin e tij, i pëlqeu të ma zbulojë muaBirin e tij që unë ta shpallja atë në mes të paganëve”(Gal 1,15-16). Apostulli e percepton këtë zhvillim tëbrendshëm si fryt i një zhvillimi që e ka zanafillën qëprej krijimit të tij.Ky kthim është i barabartë me një lindje të re. Paliështë i verbuar tashmë nga zbulimi i Krishtit. Pagëzimii kthen atij shikimin (V.Ap 9,18). Njeriu i vjetër nukmund të shohë mirë, përderisa të mos ketë rilindurnë jetën e re. Përpara Apostullit shfaqet një jetë ere. Dhe i gjithë mendimi i Palit bazohet mbi këtëeksperiencë.vijon në numrin e ardhshëm

Qershor 2008Kisha dhe jeta9Devocioni Shqiptar për Shna Ndoun e PadovesTë gjithë drejt Sebastes per t’i kërkuar Shejtit, ndërmjetësimin e tij tek Hyu-AtëNga Elidon DodajÇdo e marte qoftë apo jo e të trembëdhjetëtë Martave të Shna Ndout, në Shenjtoredo gjesh gjithnjë njerëz, besimtarë, që vijnë e lusinndërmjetësinë e Shenjtit për problemet e tyre dhedëshirat e tyre. Aty do takosh nga i gjithë vendi.Nga Vlora e Korça në Malësi të Madhe, Shkodër,nga Mirdita e Tropoja, Dibra, Tirana e Durrësi. Njëkishë e vogël, por që “njeti është i madh”. Kështue quajnë njerëzit, të cilët këmbëzbathur i ngjitenmalit të Sebastes në pelegrinazhin e tyre.Nga varrezat deri në Shenjtore të ecësh nëmënyrë normale është afro një orë, por për të rinjtëdhe të fortit ajo rrugë mund të jetë si një xhiropasditeve në bulevarde. Nuk ka të lodhur edhepse djersa edhe në kohë të ftohtë është mpiksur nëfytyrat e atyre shumë besimtarëve që nxitojnë të arrijnënjë nga oraret e Meshëve që kremtohen aty.Prej vitesh, Shenjtorja administrohet nga FretnitMinore të Provincës Françeskane të “Zojës sëPapërlyme”. Ato janë çdo ditë në pritje të pelegrinëve,që rradhë mos të gjenden edhe në darka, qëkërkojnë ta kalojnë natën në ambientet e Kishës.Për fretnit kjo është bërë si e zakonit. Nuk ështëdiçka që nuk pritet do na thonin ata. Ndonëseproblemi i tyre i vetëm janë ambientet në ndërtimpër zgjerimin e hapësirave, çdo gjë tjetër shkon siçdo Zoti e Shenjti Shna Ndue.Pelegrinët janë aq të qetë në atë vend, saqëshpesh e frekuentojnë vendin si gjatë kohëve tëtrembëdhjetë të martave, por edhe gjatë vitit. Mestyre është Marta e cila ka ardhur për pushime pranëfamiljes me fëmijët e saj dhe si falënderim ndajHyjit-Jezus ajo i është drejtuar Shenjtores së ShnaNdout për të mirat e begatitë e viti që lam pas.Marta është 40-vjeçe, jeton e punon në Bolonja,ajo është vajzë shkodrane dhe sa herë që do t’ipërmendësh Shenjtoren e Laçit do të na kujtoj atëhistori... historinë se si u njoh me një nga Shenjtorete pakta që Shqipëria dhe shqiptarët arritën tëruanin gjatë kalvareve të ndryshme. Ajo na dërgonnë vitin 1988 atëherë kur ishte vetëm 20-vjeçe. –“U nisa nga Shkodra me disa plaka malësore tëdevotshme drejt Laçit me qëllimin se do shkonimpër të blerë disa copa pasi isha në prag të fejese,”por kjo e gjitha e sajuar vetëm e vetëm që të mosbinim në syrin e të pafeve që atëherë Jezusin-Zotia kishin mbyllur dyert dhe besonin në idealin ekomunizmit.Udhëtimi me tren ishte ndoshta ai ku kujdesidhe bisedat do duhej tu shmangesha çdo lloj provokimipër këtë shtegtim. Me të arritur në Laçnisëm disi të shikonim në ato pak dyqane dhe atëtreg të vogël që ishte aty. U vendos që dalja nëShenjtore do bëhej nesër pa lindur dielli. “Atë natëfjeta më mirë se asnjëherë tjetër” – shton Marta.Edhe pse natën po e kalonte në një nga familjet mëkomuniste dhe të pafe të qytetit. U ngritëm herëtme pretekstin për të kapë mjetin më të parë që donisej për në Shkodër, por kjo që një gënjeshtër. Meplakat që me e reja prej tyre ishe 65 vjeçe e kishimlënë të takohemi përball shkollës në orën katër tëmëngjesit. “Ashtu ndodhi” –shton ajo. Të pestafemrat që ishim së bashku u nisem drejt një udhe qëkurrë më parë nuk më kishin parë sytë. Ferra, gurtë mëdhenj... errësira që akoma po sundonte natëne asaj të shtune më vjen para syve edhe tani.Ndoshta më shumë kam ecur duke bëtë zvarritjederi sa dolëm në një pjesë ku shkurret ishin më tëmëdha dhe trupat tonë mesatar nuk arriheshin tëshikoheshin më nga rojet që kishin detyrë të ruaninatë vend dhe që ndalonin çdo lloj kalimi. Pas afrody orët arritëm në maje të atij mali. Nuk e dija seçfarë ishte kisha, por duke u kujtuar për një të tillëqë atëherë kish qenë në lagje dhe që shkatërruar memina (Kisha e Shën Kollit – Rus Katolik, Shkodër),asgjë nuk më vinte tjetër në sy. Atje nuk gjeta njëgjë të tillë, por ca gurë që më kujtonin rrënimin endonjë shtëpie të vjetër dhe nisjen e një ndërtimitjetër. Por plakat të cilat nxitonin të kryenin ritinshpejt e të riktheheshin për të mos pësuar ndonjëdënim nga regjimi – vijon Marta, vazhdova tëimitoj lëvizjet e tyre disi skeptike. Deri aso kohevetëm shenjën e Kryqit dija të bëja, por asnjë llojlutje pasi prindërit nuk kishin pas guximin kurrëtë mi mësonin nga frika edhe pse gjithnjë ishimmunduar ti festonim si Pashkët e Krishtlindjet.U luta apo jo di vetëm që dëshira që kisha urealizua, ishte apo jo vullnet i Shën Ndout që se dijase kush ishte, unë vazhdoj e besoj në ndërmjetësine tij para Hyjit- shprehet Marta e emocionuar kurkujton detajet e ngjarjes.Zbritja nga mali qe e vështirë. Në kishim rënë nësy të rojeve dhe ato arritën të na kapnin, por lutja eplakave ndoshta dhe imja bëri që ato ti besonin asajçfarë ne i trilluam duke thënë që kishim qenë nëfshatin matanë dhe për rrugët me të shpejtë kishimzgjedhur rrugën e Kishës (të cilën nuk e përmenden,por për ta bërë të kuptueshëm për lexuesin). Edhepse operativi i zonën dyshonte dhe nuk i hiqej vëmendjaqë ne nuk kishim qenë në fshatin për karshi,por në Shenjtore. Na dërguan në polici edhe pse namorën të dhënat dhe çdo gjë që kishim bërë në atody ditë në Laç, arritëm të ktheheshim në Shkodërplotë harmoni e dashuri, pasi Shna Ndou kishtedhënë aq shumë për ne duke na i hapur udhët e dukena lënë të lira. E pas kësaj udhëtimi në Shenjtorenisi disi edhe më shpesh, por gjithnjë duke gjeturpretekste apo ndonjë ndodhi për të shkuar drejtLaçit e drejt malit të asaj kohe të errët ku feja përregjimin ishte sakrilegj.Sa e sa besimtarë të tillë na tregojnë orvajtjet etyre në malin e Sebastes vetëm e vetëm për t’iu luturShenjtërit për ndërmjetësin e tij ndaj Zotit-Jezus.Ai është Shenjti i Mrekullive kështu qe quajtur ekështu do e quajmë edhe në brezat e ardhshme. Aivërtetë i përket shekullit të XII, por është Shenjti icili udhëheq popullin e Zotit në altarin e dashurisë,pajtimit, të mirës. Ky Shenjt, i cili hap krahët e pranonme mira lutje të besimtareve jo vetëm, por të tëgjithëve.Shna Ndou- ky Shenjtë i Mrekullive që ftonshqiptarët cdo të marte pa lindur dielli ti drejtohetqytetin të Laçit dhe mbi mal të gjejnë shtëpinëe Hyjit e cila është “derë parajse”, është dera ecila gjithnjë gjendet hapur për secilin prej nesh ikrishterë – islam apo pafe, çdo kush gjen qetësinatë çfarë mungon në ambientet që na rrethojnë.E madhe dhe e gëzueshme është dashuria qëgjendet në zemrën teme dhe në sytë e mi për ty, oJezus – do ta përfundoj Marta historinë e saj drejtShenjtores.

Qershor 2008 Kisha dhe jeta10Festa e Shna Ndoutnë Kodër DervenNga Denisa Gjinisi mund të kalonte kjo festë e madhe pa uE festuar dhe në këtë famulli, që mban emrin evetë Shenjtit mrekullibërës Shna Ndou. Dhe nëtë vërtetë kjo festë në kishën famullitare “ShnaNdou” Kodër Derven u kremtua ashtu siç i ka hijenjë shenjti të tillë si Shën Antoni i Padovës. Fillimishtu bë lutja e bekimi i Shën Antonit, nëpërmjetnjë proçesioni në rrugën kryesore të fshatit.Më pas u dha një spektakël me këngë dhe kërcimenga grupi artistik i fëmijëve të Krujës. Në fillimtë spektaklit është kënduar himni ynë kombëtarku kanë kënduar të gjithë pjesëmarrësit. Është recituargjithashtu në mënyrë të mrekullueshme njëpjesë nga “Lahuta e Malcisë” e shkrimtarit tonëtë njohur Gjergj Fishta. Ky spektakël jo vetëm qëu bë në nder të shenjtit Shna Ndou, por nga anatjetër nëpërmjet valleve dhe këngëve popullore qëishin të shumta reflektoi traditat artistike të rrethittë Krujës.Më pas u kremtua mesha solemne, e udhëhequrnga Ipeshkvi Ndihmës Shkëlqesia e Tij Mons.George Frendo, së bashku me famullitarin e Famullisë“Shna Ndou” Dom Carmine Leuzzi, i cilika meritat kryesore për organizimin dhe realiziminme sukses të kësaj feste madhështore. Në homelinëe tij Mons. George Frendo duke u ndalur tekUngjilli i ditës, foli për figurën e Shna Ndout, kupërveç aspektit bamirës së tij, vuri në dukje dherolin e tij të madh si mbrojtës i besimit. Ky ishtedhe një mesazh për besimtarët e famullisë sonë qëtë ecin në gjurmët e Shna Ndout. Këtij shenjti qëeksperimentoi jetën dhe veprën e Krishtit.Gjatë kremtimit të meshës Imzot Frendo u bë bekimii bukëve, në përkujtim të një ndër mrekullivetë Shna Ndout, dhe famullitari ua ka shpërndarëtë gjithëve.Një moment i rëndësishëm ishte edhe bekimi ifëmijëve të vegjël dhe lutja kushtuar pajtorit të famullisësonë, që të ndërmjetësojë për ne tek Zoti.Në mbarim të kremtimit eukaristik famullitariDom Carmine dhe kryetari i Këshillit të famullisë,përveç urimeve që i drejtuan besimtarëve të fshatit,falenderuan dhe Shkëlqësinë e Tij. Mons. GeorgeFrendo për praninë e tij dhe për përzemërsinë qëka treguar vazhdimisht ndaj famullisë sonë.“… O Shna Ndue, shenjt e mrekullibërës imadh!me fe e shpresë po të biem ndorë dhe po tëkërkojmë ndërmjetësinë tënde tëshenjtë tek Zoti …”Në Rrëfim shijohet ëmbëlsia e HyjitQYTETI I VATIKANIT, e premte, 7 mars2008 - Përballë humbjes së kuptimit të mëkatit,është e rëndësishme që kush merr sakramendin eRrëfimit eksperimenton ëmbëlsinë e dashurisë sëHyjit, pohon Benedikti XVI.Në ndërhyrjen e tij, Papa ka shqyrtuar për tëkundruar “realitetin e mëkatit në dritën e pafundmetë mëshirës së Hyjit, që sakramendi i Pendesës etregon në formën e tij më të lartë”.Në çdo mënyrë, ka shtuar, epoka jonë “për fatine keq shkon gjithmonë e më shumë duke zhdukurkuptimin e mëkatit”. Për këtë qëllim, ka konsideruarqë “nevojitet që sot të eksperimentosh tek aiqë rrëfehet atë butësi hyjnore kundrejt mëkatarëvetë penduar që shumë episode ungjillore tregojnëme shumë mallëngjim”. Duke kujtuar shembulline mëkatares së falur në Ungjill, Papa ka pohuar se“kush do shumë, Hyji fal gjithçka”. “Kush besonnë vetvete dhe në meritat e tij është sikur i pranuarnga uni i tij dhe nga zemra e tij ngurtësohet nëmëkat. Kush e pranon veten si të dobët dhe mëkatari besohet Hyjit dhe nga Ai merr hir dhe falje”.“Është pikërisht ky mesazhi që duhet të transmetohet– ka shtuar: domethënë se ajo që ka mëshumë rëndësi është të kuptosh se në sakramendine Pajtimit, çfarëdo lloj mëkati që është bërë, nësee pranon përulësisht dhe i besohet meshtarit të rrëfimit,eksperimentohet gjithmonë gëzimi paqësori faljes së Hyjit”.Duke pranuar se sot bëjmë pjesë në një farëlargimi kundrejt sakramendit të Pajtimit, ka lajmëruarse “kur këmbëngulet vetëm në akuzëne mëkateve, që duhet të jetë dhe nevojitet që t’indihmojë besimtarët që të kuptojnë rëndësinë,rrezikohet që të lëmë në plan të dytë atë çka ështënë ta në parësore, domethënë takimin personal meHyjin, Atë i mirësisë dhe i mëshirës”.“Në zemër të kremtimit sakramental nuk ështëmëkati, por mëshira e Hyjit, që është pafundësishtmë e madhe se çdo lloj faji i yni”, ka nënvizuar.Papa i kërkoi rrëfyestarëve që të “vinin në dukjelidhjen e ngushtë që ekziston midis sakramendit tëPajtimit dhe një ekzistence të orientuar në mënyrëvendimtare për në kthim”.

Qershor 2008Kisha dhe jeta11Pranoje dhuratën e Shpirtit Shenjtë!Nga Aida NdojaFilloi një ditë e re, një ditë e bekuarnë veçanti, bukuri dhe një pastërtishpirtërore magjepsëse. Tani që e mendoj këtëditë të paharrueshme të 11 të majit më duket içuditshëm fakti që tashmë jemi krezmuar.Marrja e këtij sakramenti na bëri dëshmitare tëdashurisë dhe mirësisë së pafund që na ka dhënëJezu Krishti, Zoti ynë! Por çfarë është ky sakramend?Lind pyetja se kur e kemi marrë ShpirtinShenjtë në Pagëzim apo me Krezmim?Nganjëherë duket sikur është një kontradiktëpor e dhe në vetvete nuk është sepse gjithçka mebesimin tonë fillon me të njëjtën lutje në emërtë Atit të Birit të Shpirtit Shenjtë, pra jeta jonëdhurohet nga vetë Zoti dhe shugurohet në atëvulë që vetë Zoti e vulos, që është vula e Trinisësë Shenjtë dhe jo vetëm të Shpirtit Shenjtë. Mekëtë sakramend ne kemi njohur Zotin. Jemi bërënjë trup i vetëm.Ai na veshi me një pushtet dhe na dhadashurinë e tij të madhe. Por duke patur parasyshedhe përgatitjen për krezmim dhe provimin parakrezmimit nga vetë Ipeshkvi më lind dyshimi seunë nuk jam e përgatitur për të pranuar një hirkaq të madh. Zoti ka lënë veten e tij peng përbesimin tim ndaj tij.Prandaj dua të jem një dëshmitare e denjë përtë. Ky dyshim do të qëndrojë gjithmonë, derisakjo hije të zhduket, derisa të lindë dielli dhe ta zhdukëkëtë hije të mistershme. Kujtoj shumë mirëçfarë ka ndodhur me shpirtin tim atë ditë. Kujtojemocionet që më pushtuan çdo qelizë të trupittim. Më është dhënë një mision i papërsëritshëmtë cilin dua ta përfundoj në mënyrën më të mirëtë mundshme. Do ta ndikoj shpirtin tim mbi çdonjeri e do të bëhen profetët e bijtë e bijat tuajaqë secili të gjejë thirrjen e vet dhe ta jetojë atënë maksimum.Në ditën e Rrëshajave, e cila është e mbushurme harenë e paharrueshme ku duket se përfundonjeta entuziaste e kishës sepse ne fillojmë një jetëtë zakonshme e monotone por nuk është ashtu segjatë kohës së Pashkëve ishte kushti i ringjalljes,është Shpirti Shenjtë që udhëheq por nuk duhettë kemi frikë nga ajo që na duket e rëndë në tëpërditshmen tonë për të jetuar fenë tonë sepseështë Ai Shpirti Shenjtë që udhëhoqi të parëttanë, ku do të vëzhgojë që të udhëheqë secilinprej nesh me lutjen e shembullin e “Martirëve”.Dëshmitarë të Krishtit në shekuj.Dëshmitarëve dhe martirëve shqiptarë që dotë na jepnin frytet e shumta të shenjtërisë për tëcilat dhe jemi thirrur. Do ta mbyll këtë artikullduke ju uruar ju të gjithëve që jeni krezmuardhe kërkoj nga redaksia një seri katekizëm mbiçka jetojmë si të krishterë të pjekur në qoftë seështë e mundur.Çka Hyji bashkoi njeriutë mos guxojë ta ndajëNga Albina VuksajSa bukur është momenti kur para altarit dy të rinj ( i ri/e re) i ofrojnënjëri-tjetrit vetveten si dhuratë të çmuar. Vullneti i Hyjit ështëshenjtërimi juaj.Të ftuar për të qenë të shenjtë për të gjithë jetën, burri dhe gruaja zgjedhinZotin, Jezu Krisht si dëshmitar që me ndihmën e Shpirtit shenjtë tërealizojnë në jetë atë çfarë i kanë premtuar njëri-tjetrit dhe Zotit.E ndërsa meshtari fton çiftin të shtrëngojnë dorën e djathtë mbi ta jepetbekimi i cili do t’i shoqërojë për të gjithë jetën.Duket se Dashuria e Zotit ajo që po i shtyn të rinjtë drejt këtij sakramenti,për të cilin përgatiten për muaj me radhë, përpiqen të kuptojnëvlerën e vërtetë të martesës në Kishën katolike.Një çift nga të shumtë ishin Jerina dhe Ardi Kola të cilët u paraqitënnë Famullinë e Shën Antonit dhe me vullnet të qëndrushëm arritën tëjenë shembull i mirë për çiftet e tjera, në përgatitjen e tyre drejt këtijsakramenti.Lusim Zotin për këto çifte që të jetojnë në harmoni dhe Besnikëri tëplotë me Hyjin dhe njëri-tjetrin dhe të mirëpresin dhuratat e Zotit.

Qershor 2008 Kisha dhe jeta12Katedralja e kushtuar shën Palit në TiranëKjo është Kisha Jubilare për marrjen e ndjesës së plotë nga të gjitha faljet dhe mëkatet.Ndjesa merret në këtë mënyrë: Gjatë gjithë Vitit Jubilar që ka filluar me 28 qershor të këtij vitit dhe mbyllet me 29 qershor2009, çdo besimtar që pasi ka ardhur në këtë Katedrale, rrëfehet para Meshet, merr pjesë me devocion në Meshën Shenjteduke u kunguar, dhe menjëherë pas Meshës lutet me Besojmë, Ati ynë, Të Falemi Mari dhe Lavdi Atit sipas mendimeve tëAtit të Shenjtë Papës sonë Benedikti XVI, fiton faljen e plotë të mëkateve dhe pajtimin e plotë me Atin qiellor.Vetëm për sot:Dekalogu i përditshëm i Papës Gjoni XXIII1 Vetëm për sot, do të kërkoj me jetu ditën si të më vijë, pa kërku me e zgjidhë problemine jetës përnjëherësh.2 Vetëm për sot, do kem kujdesin maksimal për pamjen time të jashtme: do vishemme kujdes; nuk do ngre zërin; do të jem i sjellshëm; nuk do të kritikoj askënd; nuk do tëpretendoj që të përmirësoj apo disiplinoj askënd tjetër përveç vetvetes.3 Vetëm për sot, do të jem i lumtur duke qenë i sigurt se jam krijuar për të qenë i lumturjo vetëm në botën tjetër por edhe në këtë botë.4 Vetëm për sot, do tu përshtatem rrethanave, pa pretendu që rrethanat tu përshtatendëshirave të mia.5 Vetëm për sot, do ti kushtoj dhjetë minuta të kohës sime ndonjë leximi të mirë, dikeqenë i sigurt se sikurse ushqimi është i nevojshëm për trupin, ashtu edhe leximi është inevojshëm për jetën e shpirtit.6 Vetëm për sot, do të bëj një vepër të mirë dhe nuk do t’ja tregoj askujt.7 Vetëm për sot, do të bëj të paktën një gjë nga ato gjërat që nuk dëshiroj ti bëj, dhenëse do ndjehem i fyer në ndjenjat e mia, do bëj të pamundurën që askush të mosmund ta kuptojë.8 Vetëm për sot, do të bëj një program ditor: ndoshta nuk do të mund ta zbatoj tëtërin, por do ta bëj. Dhe do të ruhem nga dy të këqija: nguti dhe pavendosmëria.9 Vetëm për sot, do të besoj me vendosmëri, pavarësisht dukjeve të jashtme, dheProvania e mirë e Hyjit do të kujdeset për mua, a thua se për të nuk ekziston më ndonjëtjetër në këtë botë.J Vetëm për sot, nuk do të kem frikë. Në mënyrë të veçantë nuk do të kem frikë që tëgëzohem për atë që është e bukur dhe të besoj në mirësi. Mund të bëj shumë mirë, përdymbëdhjetë orë, atë që më tmerron nëse mendoj se kam për ta bërë për gjithë jetën.